Sfera stosunków gospodarczych nie jest obca żadnej z gałęzi prawa. Termin „prawo gospodarcze” jest terminem niejednoznacznym. Najczęściej teoretycy prawa uważają prawo gospodarcze jako jedną z podstawowych gałęzi prawa. Inni teoretycy uważają, że dotąd nie stworzono jednolitej koncepcji prawa gospodarczego jako odrębnej gałęzi prawa. Nie ma oczywiście przepisów proceduralnych prawa gospodarczego w postaci kodeksu gospodarczego. Prawo gospodarcze jest, więc uważane jako jedną z dyscyplin naukowych, albo dyscyplin dydaktycznych.

Kształtowanie się prawa gospodarczego w Polsce.

W ramach prawa administracyjnego pod koniec lat 60-ych w różnych ośrodkach dydaktycznych działających w systemie nakazowo rozdzielczym zostało wydzielone tzw. prawo zarządzania gospodarką narodową, czyli wydzielono nową część prawa adm. regulującą stosunki gospodarcze i tą część nową, która nie regulowała stosunków obywatel organ adm. państwowej określono prawem zarządzania gospodarką narodową. Pod koniec lat 80-tych prawo zarządzania gospodarką narodową zaczęto określać mianem publicznego prawa gospodarczego. Publiczne prawo gospodarcze to takie prawo, które reguluje stosunki gospodarcze za pomocą metody jednostronnej, administracyjno-prawnej, gdzie organy administracji wykorzystują swoje władztwo w stosunkach pomiędzy innymi podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą.

W analogicznych latach w ramach prawa cywilnego dla potrzeb dydaktycznych wydzielono normy, które zaczęto określać mianem prawa obrotu uspołecznionego. Należy zwrócić uwagę, że w omawianych latach gospodarkę dzielono na uspołecznioną, czyli państwową i spółdzielczą oraz na nieuspołecznioną, czyli rzemiosło, drobny handel itp. Po zniesieniu tego podziału w/w normy zaczęto nazywać prawem obrotu gospodarczego. Obecnie prawo obrotu gospodarczego nazywane jest prywatnym prawem gospodarczym.

Podsumowując- prawo gospodarcze nie jest oddzielną gałęzią prawa. Na prawo gospodarcze składają się niejako dwa człony -publiczne prawo gospodarcze-regulowane metodą jednostronną, administracyjną i prywatne prawo gospodarcze regulowane normami dwustronnymi, gdzie istnieje równorzędność partnerów stosunków gospodarczych. Podział taki jest w gruncie rzeczy podziałem uproszczonym. Nie można prawa gospodarczego wydzielić jako oddzielnej gałęzi prawa z tego powodu, że oddzielną gałąź prawa wydziela się wtedy, gdy można w sposób jednolity, jednorodny za pomocą jednej metody regulować stosunki prawne. W przypadku prawa gospodarczego widać wyraźnie, że te stosunki są regulowane za pomocą norm prawa cywilnego jak również norm prawa administracyjnego.

Przedmiot (zakres) publicznego prawa gospodarczego.

Pod koniec lat 80-tych prof. Kosikowski wyodrębnił 6 podstawowych części publicznego prawa gospodarczego

1. Prawo o ustroju gospodarczym państwa - w skład tej części wchodzi prawo publiczne ochrony przekształceń własnościowych w gospodarce, prawo programowania i planowania gospodarczego, prawo-kompetencje organów państwa i administracji gospodarczej.

1. Prawo o ustroju i zasadach funkcjonowania podmiotów gospodarczych w stosunkach z państwem-w ramach tej części mieści się problematyka prawa państwowych i komunalnych przedsiębiorców, prawo kontroli i nadzoru nad tymi podmiotami, kwestia koordynacji inwencji działalności gospodarczej wykonywanej przez pozostałych przedsiębiorców.

1. Prawo ingerencji państwa na rynku towarowym - w ramach tej części mieści się prawo o cenach, prawo reglamentacji, prawo ochrony konkurencji, prawo antymonopolowe itd.

1. Prawo ingerencji państwa na rynku kapitałowym - w tej części mieszczą się takie zagadnienia jak publiczne prawo bankowe, prawo dewizowe, prawo publiczne papierów wartościowych itd.

1. Prawo ingerencji państwa na rynku pracy - na tą część składa się prawo regulujące zatrudnienie, zwalczanie bezrobocia, prawo ingerencji płacowej, prawo ingerencji w zakresie BHP itd.

1. Prawo ingerencji państwa na rynku międzynarodowym - gdzie można wyszczególnić prawo handlu zagranicznego, prawo inwestycji zagranicznych, prawo międzynarodowej współpracy gospodarczej, walutowej itd.

Według Kosikowskiego publiczne prawo gospodarcze z wydzielonymi sześcioma częściami to nic innego jak prawo ustroju gospodarki, prawo ingerencji państwa w gospodarowanie.

Źródła prawa gospodarczego publicznego.

Źródła prawa gospodarczego są takie same jak źródła prawa powszechnego. Od 1981r obowiązuje zasada tego rodzaju, że źródła prawa mogą być wydawane na podstawie ustaw i w celu wykonania ustaw. Źródła prawa gospodarczego, administracyjnego, czy prywatnego są podobne. Tym źródłem prawa jest zawsze sformalizowany akt władzy państwowej, który zawiera przepisy prawa. Te przepisy prawne muszą być wydawane w oparciu o przepisy powszechnie obowiązujące. W związku z tym muszą być one zawarte w aktach ustawodawczych, albo niższej rangi, ale wydawanych na podstawie ustawy i w celu wykonania ustawy. Podstawowym źródłem prawa jest konstytucja z 1997r. Następnym źródłem prawa są ustawy zwykłe Kolejnym źródłem prawa są ratyfikowane umowy międzynarodowe Źródłem prawa w dalszej kolejności są rozporządzenia Rady Ministrów i Prezesa Rady Ministrów wydawane na podstawie ustaw i w celu wykonania ustaw i w końcu źródłem prawa są akty prawa miejscowego. Charakterystyczne dla tych źródeł prawa jest to, że tworzą one hierarchicznie zbudowany system. Każde źródło ma swoje miejsce, a akt niższego rzędu nie może być sprzeczny z aktem wyższego rzędu. Żeby te normy prawne mogły obowiązywać muszą być ogłoszone. Ogłaszane są one w Dzienniku Ustaw, Monitorze Polskim, albo w dziennikach urzędowych, resortowych. W poprzednim systemie gospodarczym (scentralizowanym, nakazowo rozdzielczym) źródłami prawa nie były źródła prawa powszechnie obowiązujące, tylko tak zwane akty prawa wewnętrznego. Ustaw nie było, jedynie dekrety z mocą ustawy. Wydawane były nie rozporządzenia, a uchwały Rady Ministrów, które były samoistne, bez podstawy ustawowej.

Obecnie obok źródeł prawa powszechnie obowiązującego jest również prawo wewnętrzne. Prawo wewnętrzne tworzą uchwały Rady Ministrów, zarządzenia premiera i zarządzenia ministrów, ale wydawane na podstawie ustaw.

Oprócz tego istnieje również prawo powielaczowe, czyli tzw. akty kierownictwa wewnętrznego. Na prawo powielaczowe składają się akty instrukcyjne, okólniki, pisma okólne, wytyczne, polecenia służbowe itd. Są to akty prawne wydawane bez upoważnienia ustawowego, czyli samoistne akty prawne wydawane przez Radę Ministrów, naczelne organy administracji państwowej itd.

Należy również wspomnieć o normach, regułach i zasadach poza systemowych, do których to przepisy prawne w sposób pośredni, albo bezpośredni odsyłają. W szczególności trzeba wskazać tutaj na takie normy jak normy moralne, normy zwyczajowe, normy obyczajowe a w szczególności wśród tych norm zasady współżycia społecznego. Do norm zasad i reguł poza systemowych należy również zaliczyć zasady prakseologiczne, czyli zasady sprawnego kierowania, zarządzania itd., normy techniczne, zwłaszcza normy jakościowe, normy pracy, normy wiedzy. W polskim systemie prawnym zwyczaje nie mają charakteru norm prawnych, czyli nie są źródłami prawa. Mają one znaczenie tylko wtedy, kiedy przepis prawny każe je uwzględniać. Najczęściej odesłania do norm zwyczajowych możemy znaleźć w kodeksie cywilnym. Nie są również źródłami prawa orzeczenia sądowe, czy orzeczenia arbitrażowe, czy sądów polubownych. Istotną rolę mają tylko orzeczenia Sądu Najwyższego, bo one odgrywają dużą rolę w kształtowaniu sposobu stosowania prawa i wykładni prawa, a obowiązują tylko wtedy, gdy są wpisane do Księgi Zasad Prawnych. Obowiązują one tylko sądy, które, na co dzień stosują prawo.

Podstawowe źródła prawa gospodarczego.

1. Kodeks cywilny z 1964r. z wieloma zmianami.

1. Ustawa - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi z 1997r.

1. Ustawa - O zamówieniach publicznych z 1994r.

1. Ustawa - O ochronie obrotu gospodarczego i zmianie niektórych przepisów prawa karnego z 1994r.

1. Ustawa - O rachunkowości z 1994r.

1. Ustawa - O biegłych rewidentach z 1994r.

1. Ustawa - O przedsiębiorstwach państwowych z 1981r. jednolity tekst z 1991r.

1. Ustawa - O samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego z 1981r.

1. Ustawa - O działalności gospodarczej z 1988r. zawierała sprzeczne rozwiązania z ówczesną Konstytucją, przetrwała do 1999r.

1. Ustawa - Prawo działalności gospodarczej z 1999r. 11.19.

1. Ustawa - O prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych z 1990r. uchylona w 1996r.

1. Ustawa - O komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych z 1996r.

1. Ustawa - Ordynacja podatkowa z 1997r.

1. Ustawa - O rzemiośle z 1989r.

1. Ustawa - O izbach gospodarczych z 1989r.

1. Ustawa - Prawo bankowe z 1997r.

1. Ustawa - Prawo dewizowe z 1998r.

1. Ustawa - Kodeks celny z 1997r.

1. Ustawa - O zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 1993r.

1. Ustawa - O narodowych Funduszach Inwestycyjnych z 1993r.

1. Ustawa - O Krajowym rejestrze Sądowym z 1997r.

1. Rozporządzenie Prezydenta RP - Prawo upadłościowe z 1934r.

1. Ustawa - Kodeks spółek handlowych z 2000r.

1. Ustawa - Prawo spółdzielcze z 1982r. tj. 1985r.

1. Ustawa - Prawo o stowarzyszeniach z 1989r.

1. Ustawa - O fundacjach z 1984r.

1. Ustawa - O ochronie konkurencji i konsumentów z 2000r.

1. Ustawa - O gospodarce nieruchomościami z 1997r.

1. Ustawa - O specjalnych strefach ekonomicznych z 1994r.

Zasady organizacji i funkcjonowania gospodarki.

• Ogólna charakterystyka działalności gospodarczej

Ustawa o działalności gospodarczej z 1988r. w sposób pionierski na ówczesne czasy wprowadziła trzy podstawowe zasady:

1. Zasadę wolności gospodarczej-jako podstawową zasadę ustroju gospodarczego RP

1. Zasadę równości wszystkich podmiotów gospodarczych podejmujących i wykonujących działalność gospodarczą.

1. Zasadę konkurencji w gospodarce.

Ad1. Dotychczasowy system gospodarczy charakteryzował się tym, że nie sprzyjał wyzwoleniu aktywności w sferze gospodarczej. Zasada wolności gospodarczej obowiązująca w Polsce międzywojennej na mocy ustawy z 1927r. Prawo przemysłowe w 1945r. została uchylona. Wprowadzono centralne planowanie, scentralizowany system zarządzania. Nie było wolności gospodarczej. Monopol na wszystko miało państwo i preferowane były podmioty państwowe. W niewielkim stopniu pozwolono działać spółdzielniom i rzemiosłu. Wszystko, co w gospodarce się odbywało było na zasadzie uznaniowości, a mianowicie monopolizacja działalności gospodarczej, jednostronny sposób regulacji stosunków gospodarczych, uchylenie w olbrzymim zakresie umów cywilno-prawnych w gospodarce i aktów dwustronnych spowodowały zanik przedsiębiorczości.

W 1988r. została wydana ustawa o działalności gospodarczej. Oprócz wspomnianych trzech podstawowych zasad wprowadziła również uniwersalną zasadę - to, co nie zabronione, jest dozwolone.

Ad3. Zasada konkurencji polega na tym, że każdy podmiot gospodarczy powinien konkurować z innymi podmiotami gospodarczymi po to żeby obywatele, konsumenci mieli z tego pożytek. W pewnych sytuacjach państwo może wprowadzić zakaz konkurencyjności. Szereg przepisów prawnych zakaz taki wprowadza i np. kodeks pracy w art.101' mówi o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy i po ustaniu stosunku pracy. Polega to na tym, że niektórzy pracownicy oprócz zwykłej umowy o pracę podpisują umowę o zakazie konkurencji. Pracownik zobowiązuje się, że w okresie trwania stosunku pracy nie będzie podejmował działalności konkurencyjnej w stosunku do pracodawcy. Nieprzestrzeganie tego zobowiązania może rodzić konsekwencje w postaci rozwiązania umowy o pracę, roszczeń odszkodowawczych za straty, jakie zakład poniósł. Zakaz konkurencyjności obowiązuje również po ustaniu stosunku pracy. Pracownicy, których zakaz konkurencji dotyczy po ustaniu stosunku pracy otrzymują z zakładu pracy odszkodowanie w zamian za to, że nie wykorzystają informacji zdobytych w zakładzie w prowadzeniu własnej działalności lub innych podmiotów. Kodeks pracy mówi, że pracownik powinien otrzymywać w ramach odszkodowania nie mniej niż 25% swego wynagrodzenia podstawowego, a kadra kierownicza (dyrektorzy, prezesi, zastępcy dyrektorów, główni księgowi, radcowie prawni, główni specjaliści) nie mniej niż 50% swojego podstawowego wynagrodzenia. Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy może obowiązywać w różnych przedziałach czasowych np.1 rok, 2 lata, 5 lat itd. Zakaz konkurencji zawarty jest również w innych aktach prawnych np. w ustawie o przedsiębiorstwach państwowych, kodeksie handlowym, kodeksie spółek handlowych, prawie spółdzielczym. Wymienione akty prawne nie dają określenia pojęcia - zakaz konkurencji. Jedyny akt prawny, który pośrednio dotyczy tej problematyki to ustawa O zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Należy wspomnieć, że o zakazie konkurencji mówi się również w ustawie o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, dotyczy to przede wszystkim posłów i senatorów. Składają oni oświadczenia o tym, że nie będą oni podczas pełnienia mandatu prowadzić działalności gospodarczej, wykorzystywali takich, czy innych informacji, których posiadanie weszli w związku z pełnieniem mandatu. Przepisy ustawy prawo działalności gospodarczej nie mają zastosowania do działalności wytwórczej w rolnictwie (uprawy rolne, hodowla zwierząt), ogrodnictwie, warzywnictwie, w leśnictwie, w rybactwie śródlądowym. Przepisy te nie mają również zastosowania w zakresie wynajmowania przez rolników pokoi i miejsc na ustawienie namiotów, sprzedaży posiłków domowych i innych usług związanych z pobytem turystów (agroturystyka). Nie prowadzą również działalności gospodarczej przedstawiciele zawodów prawniczych, a więc adwokaci, radcowie prawni i notariusze. W listopadzie 2000r. Dokonano zmiany ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zmiana polegała na tym, że ustawa ta od 01.01.2001r. nie zawiera terminu - wolny zawód. Do momentu dokonania zmiany, wolnym zawodem były przychody z osobiście wykonywanej działalności takich podmiotów, jak lekarzy wszystkich specjalności, techników dentystycznych, położnych, pielęgniarek, prawników, ekonomistów, inżynierów, architektów, geodetów, rzeczników patentowych, tłumaczy, księgowych itd. Wyeliminowano pojęcie wolnego zawodu jako podstawy do rozliczeń ze skarbem państwa na zasadzie uzyskiwania przychodu z działalności wykonywanej osobiście. W związku z tym, w przypadku tych podmiotów, które traktowane były kiedyś jako wolne zawody, jeżeli prowadzą działalność, to przychód ten jest traktowany jako przychód z działalności gospodarczej. Natomiast nie jest działalnością gospodarczą osobiście wykonywana praca nie na rachunek własny, ale na rachunek klienta. Taką pracę wykonują adwokaci, radcowie prawni, notariusze. W związku z tym przedstawiciele zawodów prawniczych nie są w rozumieniu ustawy prawo działalności gospodarczej przedsiębiorcami i dlatego ustawa ta ich nie dotyczy. Pozostali przedstawiciele wolnych zawodów ze względu na to, że prowadzą działalność na własny rachunek są przedsiębiorcami.

- Pojęcie działalności gospodarczej.

Pojęcie działalności gospodarczej zostało zdefiniowane w ustawie, z 1988r. o działalności gospodarczej. Zgodnie z tą ustawą, działalność gospodarcza, była to pewna aktywność, pewna przedsiębiorczość podejmowana przez określone podmioty w celach zarobkowych, czyli dla osiągnięcia zysku. W wyniku prowadzonej działalności gospodarczej musiały powstawać nowe dobra i usługi, a charakterystyczne dla tej działalności miało być to, że była prowadzona na własny rachunek. Do działalności gospodarczej ustawa ta zaliczała - działalność produkcyjną, usługową, handlową i budowlaną. Wprowadzone zostało pojęcie podmiotu gospodarczego, które obecnie określa się jako przedsiębiorca.

Pojęcie działalności gospodarczej zostało na nowo określone w ustawie z 1999r. prawo działalności gospodarczej. Ustawa ta rozszerza pojęcie działalności gospodarczej. Mianowicie, działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, działalność handlowa, budowlana, usługowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Działalnością gospodarczą jest także działalność polegająca na poszukiwaniu, wydobywaniu i eksploatacji zasobów naturalnych. Poza zasadą wolności gospodarczej, prawnej równości przedsiębiorców omawiana ustawa wprowadza jeszcze inne zasady takie jak: uczciwej konkurencji, ochrony słusznych interesów konsumentów, a także zasadę przestrzegania dobrych obyczajów w obrocie gospodarczym. Ustawa z 1999r. Reguluje podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej przez podmioty polskie, podmioty zagraniczne, a także reguluje zasady zrzeszania się przedsiębiorców. Nie reguluje natomiast zasady tworzenia przedstawicielstw i różnych oddziałów przedsiębiorstw zagranicznych w Polsce. Działalność gospodarcza, jak już wspomniano, musi być prowadzona w sposób zorganizowany i ciągły. W związku z powyższym nie jest działalnością gospodarczą działalność uboczna. Omawiana ustawa definiuje pojęcie przedsiębiorcy. Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna (samodzielnie może występować w obrocie gospodarczym, ma zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych, zdolność sądową, zdolność upadłościową), nie mająca osobowości prawnej spółka Prawa handlowego, czyli spółka jawna i komandytowa oraz wspólnicy spółki cywilnej (dawniej spółka, obecnie wspólnicy spółki).Każdy przedsiębiorca musi uzyskać wpis do Rejestru Przedsiębiorców. Zasady wpisu do Rejestru Przedsiębiorców określa odrębna ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym. Ta ustawa zawiera trzy takie rejestry - Rejestr przedsiębiorców, Rejestr zakładów opieki zdrowotnej, fundacji, stowarzyszeń itd., Rejestr niewypłacalnych dłużników. Ustawa prawo działalności gospodarczej obowiązuje od 01.01.2001r. W tym samym terminie zaczęły obowiązywać ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym i kodeks spółek handlowych. Obecnie te trzy ustawy stanowią podstawę do prowadzenia działalności gospodarczej. Charakterystyczne dla ustawy prawo działalności gospodarczej jest również to, że ograniczono reglamentację działalności gospodarczej. Reglamentować można było działalność gospodarczą za pomocą koncesji i zezwoleń. Ustawa z 1988r. Wprowadziła 11 dziedzin sfer koncesjonowanych. Z biegiem czasu liczba tych dziedzin wzrosła do 27. Stara ustawa nie zawierała przepisu, że wzrost liczby koncesji może się odbyć w drodze ustawy. Ilość koncesji zwiększano w drodze rozporządzeń ministrów. Nowa ustawa ograniczyła sfery koncesjonowane początkowo do 7, a później do 8, i wyraźnie określa, że wzrost liczby koncesji może się odbyć w drodze ustawy. Tam gdzie dotychczas były koncesje, w skutek ograniczenia ich ilości są teraz zezwolenia, a tam gdzie były zezwolenia dzisiaj nie potrzeba niczego żeby prowadzić działalność gospodarczą (działalność wolna). Nowa ustawa rozszerza obowiązek posiadania rachunków bankowych przez przedsiębiorcę, Rozszerza obowiązek przeprowadzania transakcji bezgotówkowych. Wszystkie podmioty, które prowadzą księgi przychodów i rozchodów muszą prowadzić pełną księgowość, pełną rachunkowość i prowadzić transakcje bezgotówkowe. Limity wartości tych transakcji pozostają bez zmian w stosunku do poprzednich uregulowań. Początkowo objęto tą pełną księgowością te wszystkie podmioty, które były objęte kartą podatkową, czy ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych. Trybunał Konstytucyjny zakwestionował ten przepis i dzisiaj te podmioty nie muszą prowadzić pełnej księgowości, jeśli nie przekraczają w roku określonych przychodów. Jeżeli organ koncesyjny przewiduje przyznając jakąś koncesję, że wnioski złoży jakaś większa ilość przedsiębiorców, to wtedy musi powiadomić o tym w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, czasopiśmie o ogólnokrajowym zasięgu, a następnie przeprowadzić rozprawę administracyjną. Ustawa z 1999r. wprowadza również promesę koncesyjną. Promesa koncesyjna polega na tym, że organ państwowy przyrzeka przedsiębiorcy, że jeżeli spełni określone wymagania to w przyszłości dostanie koncesję. Otrzymanie tej koncesji gwarantuje promesa. Na podstawie promesy przedsiębiorca może prowadzić działalność gospodarczą. Przedsiębiorca nie otrzyma koncesji wtedy, gdy nie dotrzyma warunków zawartych w promesie. Promesę koncesyjną wydaje się na okres nie krótszy niż 6 miesięcy. Rozpatrywana ustawa zawiera definicję małych i średnich przedsiębiorców. Jest to istotne, dlatego, że fundusze Wspólnot Europejskich są przeznaczone dla małych i średnich przedsiębiorstw. Ustawa w sposób ramowy reguluje problematykę samorządu gospodarczego, pomimo że istnieje oddzielna ustawa o Izbach Gospodarczych. Stwierdza, że przynależność do samorządu jest dobrowolna, a nie jak poprzednio obligatoryjna. Samorząd gospodarczy, do którego przynależność jest dobrowolna nie ma żadnych uprawnień władczych w stosunku do przedsiębiorcy wykonującego określonego rodzaju działalność gospodarczą. I w końcu ostatnia nowa regulacja wprowadzona przez tą ustawę - Organy administracji rządowej i samorządowej są zobowiązane do pomagania tym wszystkim, którzy podejmują i wykonują działalność gospodarczą. Organy te mają współdziałać z przedsiębiorcami, aby ten, który podjął się wykonywania tej działalności mógł ją realizować skutecznie.

Kwalifikacje osób prowadzących działalność gospodarczą.

Art.10 ustawy prawo działalności gospodarczej wprowadza wymóg posiadania oprócz koncesji czy pozwolenia odpowiednich uprawnień do prowadzenia działalności gospodarczej, czyli kwalifikacji Wiąże się to z tym, że na przedsiębiorcę został nałożony obowiązek, aby działalność gospodarcza była wykonywana bezpośrednio przez osobę legitymującą się posiadaniem uprawnień zawodowych. Oznacza to, że można być np. właścicielem firmy budowlanej, i nie mieć uprawnień budowlanych. Posiadać kancelarię prawniczą, a nie być prawnikiem itd. Istnieje jednak obowiązek zatrudniania osób z odpowiednimi kwalifikacjami, które tą działalność będą prowadziły Ostatnie nowelizacje prawne ograniczają wolność gospodarczą, mianowicie Sejm zadecydował, że aptekę może posiadać tylko ten, kto posiada uprawnienia farmaceutyczne. Na tym tle powstał spór pomiędzy ustawodawcą, a lobby aptekarskim, gdyż wiele osób posiadających aptekę takich uprawnień po prostu nie ma. Ostatecznie wprowadzono rozwiązanie kompromisowe polegające na tym, że wymóg posiadania kwalifikacji farmaceutycznych dotyczy tylko tych właścicieli aptek, którzy swoją działalność rozpoczęli po wejściu nowelizacji.

Reglamentacja działalności gospodarczej

Przed wejściem do stosowania ustawy prawo działalności gospodarczej na określenie tej reglamentacji stosowano wiele terminów takich jak: upoważnienie, pozwolenie, zgoda, licencja, koncesja, zezwolenie itd. Od 01.01.2001r.zgodnie ze wspomnianą ustawą mamy tylko koncesję i zezwolenie. Pomimo, że taką regulację prawną wprowadzono, zdarza się, że inne ustawy stosują stare nazewnictwo np. na prowadzenie firmy ochroniarskiej wymagana jest koncesja, a osoby, które funkcje ochroniarskie wykonują posiadają licencje. Jest to jednak oznaczenie na uprawnienia zawodowego.

Koncesja.

W przepisach prawa brak jest legalnej definicji koncesji. Dla potrzeb dydaktycznych można sformułować taką definicję: Koncesja to zgoda wyrażona przez właściwy organ państwowy z reguły przez właściwego ministra branżowego, na podjęcie i prowadzenie działalności gospodarczej zastrzeżonej prawnie na rzecz państwa, innymi słowy mówiąc działalności gospodarczej objętej monopolem państwowym np. był monopol tytoniowy, spirytusowy, loteryjny itd., dzisiaj w określonym zakresie na podstawie przepisów prawnych można wyłączyć część tej działalności z monopolu państwowego i na podstawie koncesji pozwolić na jej prowadzenie przez przedsiębiorcę. Koncesje są wydawane na czas określony, nie krócej niż na 2 lata i nie dłużej niż na 50 lat. Następną cechą koncesji jest to, że wydawane są one wyłącznie na wniosek zainteresowanego podmiotu z zasady niepaństwowego. Koncesja jest decyzją administracyjną, można też powiedzieć, że jest to zezwolenie kwalifikowane. Jest to decyzja uznaniowa, czyli organ może ją wydać, albo odmówić jej wydania, może ją ograniczyć jak również może cofnąć koncesję. Postępowanie koncesyjne prowadzi się według procedury zawartej w kodeksie postępowania administracyjnego (k.p.a.). Jeżeli są jakieś odmienności w postępowaniu koncesyjnym, to wprowadzane są one przepisami szczególnymi. Przepisy szczególne regulują określone typy koncesji. Koncesję wydaje naczelny lub centralny organ administracji państwowej, a wyjątkowo organy samorządu terytorialnego. Organ, który wydał koncesję ma prawo sprawowania kontroli i nadzoru nad działalnością koncesjonowaną.

Promesa koncesji.

Jest to przyrzeczenie wydania koncesji przez organ państwowy. Temat omówiono w części pt. Pojęcie działalności gospodarczej.

Zezwolenie.

Zezwolenie to uchylenie prawnej przeszkody w wykonywaniu działalności gospodarczej dotychczas generalnie nie zakazanej, lecz której podjęcie wymaga nadzoru i kontroli ze strony państwa z uwagi na interes publiczny. Inaczej mówiąc organ administracji państwowej uprawniony do wydania zezwolenia bada czy wniosek spełnia pewne warunki prawne. Jeśli te warunki spełnia organ administracji państwowej takie zezwolenie musi wydać. Zezwolenie jest decyzją administracyjną związaną (Koncesja - uznaniową). Procedura przyznawania zezwolenia odbywa się przy wykorzystaniu przepisów k.p.a., modyfikowana przepisami szczególnymi. Zezwolenia najczęściej wydawane są przez organy gminy. O zezwolenie mogą się ubiegać podmioty państwowe oraz niepaństwowe (w przypadku koncesji podmioty niepaństwowe). Zezwolenie dotyczy działalności gospodarczej takiej, która nie jest objęta monopolem państwa. Zezwolenie wydawane jest na czas nieokreślony (koncesja na czas określony). Podobnie jak przy koncesji, przy zezwoleniach wymóg wprowadzania nowych rodzajów zezwoleń może nastąpić w drodze ustawowej.

Pojęcie firmy

Pod względem formalnym przez firmę rozumie się określenie działalności gospodarczej nazwiskiem przedsiębiorcy, lub nazwiskami wspólników, albo nazwą podmiotu gospodarczego. Przedsiębiorca prowadzi działalność gospodarczą pod firmą, którą może być nazwa identyfikująca tą firmę, nazwisko przedsiębiorcy, lub nazwiska wspólników np. „Jan Kowalski Zbigniew Nowak - Spółka Jawna”, „Andrzej Kowalski Zofia Nowak - Rzecznicy Patentowi - Spółka Partnerska”. Pojęcie firmy wiąże się z określonym podmiotem gospodarczym. Tym podmiotem może być przedsiębiorstwo państwowe, spółka, spółdzielnia, zakład prywatny itd. np. „Centrala Nasienna w Nowym Tomyślu”.

Zasada równości przedsiębiorców w odniesieniu do podmiotów zagranicznych.

Jak już wspomniano w polskim prawie gospodarczym obowiązuje zasada równości przedsiębiorców. Krótko mówiąc --ustawa o działalności gospodarczej zrównuje prawa obywateli państw obcych z prawami, które ma obywatel polski. Do niedawna przedsiębiorca zagraniczny, osoba zagraniczna podlegali odrębnym regulacjom prawnym, a mianowicie ustawie o spółkach z udziałem zagranicznym

Osoba zagraniczna.

Jest to osoba fizyczna mająca stałe miejsce zamieszkania za granicą, lub osoba prawna mająca siedzibę za granicą, albo nie mająca osobowości prawnej spółka osób fizycznych lub osób prawnych zamieszkujących lub posiadających siedzibę za granicą

Przedsiębiorca zagraniczny.

Jest to osoba zagraniczna, która wykonuje działalność gospodarczą za granicą

Przedsiębiorca zagraniczny może prowadzić działalność gospodarczą na równych prawach z podmiotami krajowymi, jeżeli stosowana jest zasada wzajemności w stosunkach międzynarodowych. Polega to na tym, że przedsiębiorca zagraniczny w RP jest traktowany na zasadach równości wtedy, gdy przedsiębiorca polski jest traktowany na podobnych zasadach w kraju pochodzenia przedsiębiorcy zagranicznego. Jeżeli między obu państwami nie ma zasady wzajemności, to wówczas osoby zagraniczne dla wykonywania działalności gospodarczej na terytorium Polski mogą tworzyć tylko spółki komandytowe, spółki z o.o. i spółki akcyjne i tylko w takich formach mogą działać.

Krajowy Rejestr Sądowy.

Został utworzony na podstawie ustawy z 1997r. o Krajowym Rejestrze Sądowym wprowadzonej do stosowania 01.01.2001r. Długie vacatio legis tej ustawy było spowodowane tym, że w sądach trzeba było powołać nowe wydziały gospodarcze spraw rejestrowych, utworzyć nowe rejestry, ponadto trzeba było skomputeryzować te wydziały, gdyż w ramach tych rejestrów działa centralna ewidencja. Sądem rejestrowym jest sąd rejonowy w mieście będącym siedzibą wojewody, albo w innym mieście na obszarze województwa. Właściwością miejscową danego sądu rejestrowego jest obszar województwa, lub jego części. Rejestr prowadzony jest w systemie informatycznym na podstawie stworzonych w tym celu formularzy w sposób jednolity w sądach w całym kraju. W skład Krajowego Rejestru Sądowego wchodzą trzy rejestry:

1. Rejestr Przedsiębiorców.

2. Rejestr Stowarzyszeń, Innych Organizacji Społecznych i Zawodowych, Fundacji oraz Publicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej.

3. Rejestr Dłużników Niewypłacalnych.

Podmioty, które zamierzają prowadzić działalność gospodarczą muszą dokonać wpisu do Rejestru Przedsiębiorców. Rejestr Przedsiębiorców prowadzony jest dla następujących podmiotów:

1. Osoby fizyczne wykonujące działalność gospodarczą.

2. Spółki jawne.

3. Spółki komandytowe

4. Spółki z o.o.

5. Spółdzielnie.

6. Przedsiębiorstwa państwowe.

7. Jednostki badawczo-rozwojowe.

8. Przedsiębiorcy zagraniczni.

9. Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych.

10. Inne osoby prawne, jeśli prowadzą działalność gospodarczą i podlegają wpisowi do rejestru.

11. Oddziały zagranicznych spółek akcyjnych, spółek z o.o. i spółek komandytowo-akcyjnych działających w Polsce.

Wpis do Rejestru Przedsiębiorców nie następuje z urzędu, lecz na wniosek podmiotu. Wniosek ten składa się na specjalnym urzędowym formularzu wraz z wymaganymi dokumentami. Wpis ten wprowadza się do systemu informatycznego w postaci danych zawartych w postanowieniu sądu rejestrowego niezwłocznie po jego wydaniu. Do postępowania rejestrowego stosuje się przepisy k.p.c. o postępowaniu nieprocesowym. Postępowanie rejestrowe odbywa się nie w procesie, lecz na posiedzeniu niejawnym sądu. Rejestr Przedsiębiorców jest jawny. Oznacza to, że każdy ma prawo dostępu do danych zawartych w rejestrze. Odbywa się to za pośrednictwem Centralnej Informacji Krajowego Rejestru Sądowego. Aby otrzymać informacje o dowolnym zarejestrowanym przedsiębiorcy należy złożyć wniosek do Centralnej Informacji K.R.S. i opłacić go. Można wtedy otrzymać Poświadczone odpisy, wyciągi, zaświadczenia i inne dane, które są zawarte w Centralnym Rejestrze K.R.S. W aktach rejestrowych prowadzi się również zbiór wzorów podpisów osób upoważnionych do reprezentowania podmiotu wpisanego do rejestru. Dane dotyczące poszczególnych przedsiębiorców umieszcza się pod numerem przeznaczonym dla danego podmiotu. Każdy podmiot ma swój numer. Każdy numer w rejestrze ma 6 działów, w których umieszcza się dane o przedsiębiorcy. Zakres tych danych określają artykuły od 38 do 44 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym. Urzędy skarbowe i gminy wykonują czynności pomocnicze związane z prowadzeniem Krajowego Rejestru Sądowego jako zadania zlecone. Przede wszystkim urząd skarbowy, lub gmina powinna zainteresowanemu podmiotowi udzielić wglądu do Europejskiej Klasyfikacji Działalności (EKD), lub Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Jeżeli spółdzielnia, przedsiębiorstwo czy spółka prowadzi działalność gospodarczą to ma określony przedmiot działalności, i ten przedmiot działalności jest określany w EKD, lub PKD. Każdy przedmiot działalności ma tam przyporządkowany symbol, który należy umieścić w wypełnianym formularzu. Ponadto gmina lub urząd skarbowy powinny udostępnić zainteresowanym formularze do wypełnienia wymagane ustawą oraz udzielić informacji odnośnie wysokości opłat. Jeżeli przedsiębiorca nie dopełni obowiązku rejestracji, to sąd może nałożyć na niego grzywnę. Po za ustawą o Krajowym Rejestrze Sądowym wydano w tym samym roku ustawę przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym. Ponieważ ustawa o KRS dotyczy przedsiębiorców, którzy dokonali obowiązku rejestracji po 01.01.2001r.,to ustawa Przepisy wprowadzające ustawę o KRS reguluje postępowanie ze sprawami wszczętymi przed 01.01.2001r. i nie zakończonymi do końca 2000r. Przedsiębiorcy zarejestrowani według starych przepisów mają obowiązek złożyć wniosek o zarejestrowanie w nowym Rejestrze Przedsiębiorców do 31.12.2003r. Przy przerejestrowaniu ze starych rejestrów do nowego rejestru nie pobiera się opłaty sądowej, a tylko opłatę za ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Gdy wniosek o przerejestrowanie nie zostanie złożony do 31.12.2003r.opłata sądowa zostanie pobrana. Jak z powyższego wynika, dotychczasowe wpisy w starych rejestrach zachowują moc do czasu rejestracji na nowych zasadach, lecz nie dłużej niż do 31.12.2001r. Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym była wielokrotnie zmieniana. Istotne zmiany wprowadzono 30.11.2000r. Po pierwsze ustawa Kodeks spółek handlowych, który został wydany 15.09.2000r., a więc później niż omawiana ustawa, przewidział nowe rodzaje spółek - partnerskie i komandytowo-akcyjne. O te właśnie spółki trzeba było uzupełnić ustawę o KRS. Po drugie wprowadzono zmiany polegające na tym, że jeżeli jest prowadzona egzekucja administracyjna i dotyczy ona należności podatkowych, celnych, lub, do których poboru jest upoważniony ZUS, a nie zostały one uiszczone w terminie 60 dni od daty wszczęcia egzekucji, to organ egzekucyjny z urzędu składa wniosek o wpisanie do KRS daty wszczęcia egzekucji tych należności, wysokości pozostałych do wyegzekwowania kwot, daty i sposobu zakończenia egzekucji.

30.11.2000r.zostały też wprowadzone zmiany w ustawie Prawo działalności gospodarczej. Po pierwsze dotyczące rejestracji działalności gospodarczej przez osoby fizyczne, po drugie dotyczące rejestracji działalności gospodarczej spółek cywilnych. W pierwszym przypadku zmiany te polegają na tym, że te osoby fizyczne, które prowadziły działalność przed 01.01.2001r. i były wpisane do Ewidencji Działalności Gospodarczej na podstawie ustawy o działalności gospodarczej z 1988r. nie muszą do końca 2001r. dokonywać nigdzie rejestracji. Osoby fizyczne, które rozpoczną prowadzenie działalności gospodarczej po 31.12.2000r.muszą dokonać zgłoszenia swojej działalności do Ewidencji Działalności Gospodarczej. Także osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą przed 01.01.2001r. objętą koncesjonowaniem muszą w ciągu 6 miesięcy 2001r. zgłosić wykonywanie tej działalności do Ewidencji Działalności Gospodarczej. Osoby fizyczne, które rozpoczną działalność gospodarczą po31.12.2000r., a na działalność tą jest nałożony obowiązek posiadania koncesji też muszą zgłosić taką działalność do Ewidencji Działalności Gospodarczej.

Wprowadzono też zmiany dotyczące spółek cywilnych. W ustawie z 1988r. podmiotem gospodarczym była spółka cywilna. Obecnie przedsiębiorcą są wspólnicy spółki cywilnej. W związku z tym te wszystkie wpisy do Ewidencji Działalności Gospodarczej tych jednostek gospodarczych, które w dniu 01.01.2001r. nie są przedsiębiorcami, czyli spółki cywilne, podlegają wykreśleniu z urzędu z Ewidencji Działalności Gospodarczej. Osoby fizyczne, które do dnia 31.12.2000r. wykonywały działalność jako wspólnicy spółek cywilnych zostały zobowiązane w terminie 3 miesięcy dostosować formę wykonywanej działalności do wymogów tej ustawy i wpisać się do K.R.S. Na podstawie kodeksu spółek handlowych wspólnicy spółek cywilnych, którzy przez dwa kolejne lata osiągnęły obroty, co najmniej 400 tys. euro są zobowiązani do końca 2001r. złożyć wniosek do KRS o przekształcenie spółki cywilnej w spółkę jawną lub inną spółkę handlową (z o.o., akcyjną, komandytowo-akcyjną). Ci wspólni spółek cywilnych, którzy złożyli taki wniosek do 31.03 2001r. to nie musieli się oni rejestrować w gminie. Zmiany też nastąpiły odnośnie prowadzenia ksiąg rachunkowych. Od 01.01.2001r. osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne osób fizycznych oraz spółki partnerskie, jeżeli będą osiągały przychody ze sprzedaży towarów, operacji finansowych za 2001r., co najmniej równowartości 800 tys. euro będą musiały prowadzić pełną rachunkowość (księgi rachunkowe). Do 2002r. natomiast mogą prowadzić księgi przychodów i rozchodów.

Przedsiębiorstwa państwowe.

Do 1990r. przedsiębiorstwa państwowe stanowiły podstawowe ogniwo gospodarki planowej. W 1990r. w Polsce zarejestrowanych było około 8500 przedsiębiorstw państwowych. Był to podstawowy podmiot gospodarczy działający w kraju. Od wspomnianego roku wprowadzono zasady gospodarki rynkowej. Zainicjowano procesy prywatyzacji gospodarki. Wydano ustawę o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. To wszystko spowodowało, że liczba przedsiębiorstw państwowych zaczęła się szybko zmniejszać. Część z nich na podstawie przytoczonej ustawy skomercjalizowano, czyli utworzono z nich jednoosobowe spółki skarbu państwa. Część sprywatyzowano. Część zlikwidowano. W stosunku do wielu przedsiębiorstw ogłoszono upadłość. Ponadto w 1990r. wydana została ustawa o samorządzie terytorialnym, utworzono gminy i na mocy tej ustawy przeprowadzono komunalizację pewnej grupy przedsiębiorstw państwowych. Stały się one przedsiębiorstwami samorządowymi, czyli komunalnymi. Komunalizacja odbywała się z mocy prawa. Obecnie działa około 2500 przedsiębiorstw państwowych.

Podstawy prawne działalności przedsiębiorstw państwowych.

Przedsiębiorstwa państwowe znane były już w latach międzywojennych. Miały one inną formę organizacyjno-prawną i przetrwały do 1945r. W 1945r. zaczęto zmieniać organizację i funkcjonowanie tych przedsiębiorstw. W1950r. wydano dekret o przedsiębiorstwach państwowych. Dekret ten został znowelizowany 10 lat później tzn. w 1960r. Przyczyną nowelizacji były zmiany polityczne w Polsce. W 1956r. do władzy doszedł Władysław Gomułka i nastąpiło odwilżenie procesów politycznych, a tym samym również i gospodarczych. Wprowadzono do zarządzania czynnik społeczny w postaci rad robotniczych, a następnie rad pracowniczych. Na początku istotne znaczenie miało wykonywanie planu przez przedsiębiorstwo, a potem zaspakajanie potrzeb społecznych. Dzisiaj przedsiębiorstwo ma uzyskiwać zysk i go maksymalizować. Jeżeli przedsiębiorstwo ma zyski, to jest to jednoznaczne, że zaspakaja potrzeby społeczne. 25.09.1981r. nastąpiła kolejna zmiana systemu zarządzania przedsiębiorstwem państwowym. Wydano wtedy ustawę o przedsiębiorstwach państwowych (ustawa ta została zmieniona, a tekst jednolity tej ustawy ukazał się w 1991r.). Równocześnie wydano drugą ustawę - o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego. Na dzień dzisiejszy obowiązują postanowienia obu tych ustaw. Najistotniejszy jest art.1 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych. Stanowi on, że przedsiębiorstwo państwowe jest: samodzielnym, samorządnym, samo finansującym się podmiotem gospodarczym, dzisiaj przedsiębiorcą, który posiada osobowość prawną. Przedsiębiorstwo państwowe jako osoba prawna posiada zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych, zdolność sądową, zdolność upadłościową (może być ogłoszona w stosunku do niego upadłość). Przedsiębiorstwo państwowe jako osoba prawna działa poprzez swoje organy. W świetle ustawy o przedsiębiorstwach państwowych przedsiębiorstwo uzyskuje osobowość prawną kiedyś z chwilą wpisania do Rejestru Przedsiębiorstw, a obecnie z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego w części - Rejestr Przedsiębiorców. Oznacza to, że samodzielnie występuje w obrocie gospodarczym. Przedsiębiorstwo państwowe jako przedsiębiorca, prowadząc działalność gospodarczą musi spełniać warunki, które są zawarte w ustawie Prawo działalności gospodarczej. Inaczej mówiąc przedsiębiorstwo państwowe musi posiadać rachunek bankowy, gromadzić na nim środki pieniężne i tylko z niego te środki wydatkować, musi zawiadomić urząd skarbowy o posiadaniu rachunku podstawowego i innych pomocniczych z podaniem numerów tych rachunków, musi przekazać o tych rachunkach stosowne informacje do ZUS, musi posiadać numer REGON i numer w Rejestrze Sądowym i inne.

Samodzielność przedsiębiorstwa państwowego.

Samodzielność przedsiębiorstwa polega na tym, że może ono dokonywać wszelkich czynności faktycznych i prawnych niezabronionych przez prawo. Nikt nie może działać za przedsiębiorstwo, zwłaszcza organ założycielski (może on tylko sprawować kontrolę i nadzór nad czynnościami przedsiębiorstwa)

Samodzielność finansowa przedsiębiorstwa państwowego.

Przedsiębiorstwo państwowe z własnej działalności gospodarczej powinno uzyskiwać dochód. Samodzielność finansowa polega również na tym, że przedsiębiorstwo może tym dochodem swobodnie dysponować, również wtedy, gdy ten dochód nie pochodzi z działalności przedsiębiorstwa, a z budżetu państwa (dotacja, dofinansowanie itd.).

Samorządność przedsiębiorstwa.

Termin ten oznacza cechę, która określa system kierowania przedsiębiorstwem. Ogólnie mówiąc jest to przyznanie załodze przedsiębiorstwa prawa do współzarządzania przedsiębiorstwem w ramach ustawowych. Samorząd załogi realizuje swoje zadania i kompetencje za pomocą swoich organów, czyli ogólnego zebrania pracowników lub delegatów przedsiębiorstwa i rady pracowniczej przedsiębiorstwa

Zasada samofinansowania przedsiębiorstwa.

Zasada ta oznacza taką gospodarkę finansową przedsiębiorstwa, która oparta jest na dochodach własnych. Dochody te mogą być uzyskiwane z różnych źródeł, na różnych zasadach. Innymi słowy samofinansowanie przedsiębiorstwa polega na pokrywaniu kosztów działalności przedsiębiorstwa z jego uzyskiwanych przychodów. Te przychody powinny nie tylko pokrywać koszty działalności, ale zapewniać również zysk, gdyż on jest podstawą rozwoju przedsiębiorstwa.

Tryb tworzenia przedsiębiorstw państwowych.

Tryb tworzenia przedsiębiorstw państwowych określa art.7 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (o p.p.) Mówi on, że przedsiębiorstwo państwowe tworzą organy założycielskie. Do tych organów zalicza się naczelne organy administracji rządowej, centralne organy administracji rządowej, Narodowy Bank Polski i banki państwowe oraz inne organy państwowe w porozumieniu z naczelnym lub centralnym organem administracji rządowej. Żeby utworzyć przedsiębiorstwo państwowe musi być wszczęte postępowanie przygotowawcze. Wszczyna się je po to by zbadać i ocenić potrzebę i warunki utworzenia przedsiębiorstwa (celowość utworzenia przedsiębiorstwa państwowego). Przeprowadzenie takiego postępowania przygotowawczego jest obligatoryjne. W tym celu powołuje się tzw. zespół przygotowawczy. Zespół ten powołany przez organ założycielski, który zamierza utworzyć przedsiębiorstwo przedstawia opinię, co do celowości utworzenia przedsiębiorstwa. Opinia wydana przez zespół przygotowawczy nie wiąże organu założycielskiego, czyli przy wydaniu opinii stwierdzającej brak celowości, organ założycielski może utworzyć przedsiębiorstwo państwowe. Jeżeli już jest podjęta decyzja o utworzeniu przedsiębiorstwa, to trzeba wydać akt, który się nazywa Aktem o utworzeniu przedsiębiorstwa państwowego. Często ten akt nazywa się aktem erekcyjnym. Akt erekcyjny, który jest wyrazem woli organu założycielskiego odnośnie utworzenia przedsiębiorstwa określa następujące sprawy: nazwę przedsiębiorstwa, rodzaj przedsiębiorstwa, siedzibę przedsiębiorstwa i przedmiot działania przedsiębiorstwa. W akcie tym muszą być określone środki majątkowe, w które to organ założycielski wyposaża przedsiębiorstwo państwowe w celu prowadzenia działalności. Środki te nazywają się funduszem założycielskim przedsiębiorstwa.

Rodzaje przedsiębiorstw państwowych

Podstawowym rodzajem przedsiębiorstwa państwowego jest przedsiębiorstwo działające na zasadach ogólnych. Jest to najczęściej spotykany rodzaj przedsiębiorstw państwowych. Następny rodzaj przedsiębiorstw państwowych to przedsiębiorstwa użyteczności publicznej. Są to takie przedsiębiorstwa, których celem jest bieżące, stałe i nieprzerwane zaspakajanie bieżących potrzeb ludności. Przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych mogą być przekształcane w przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, jeżeli zachodzą określone przesłanki dla takiej zmiany. Kolejnym rodzajem przedsiębiorstw są przedsiębiorstwa komunalne. Zaczęły one powstawać po 1990r. na skutek wydania nowej ustawy o samorządzie terytorialnym. Przedsiębiorstwa państwowe, dla których funkcję organów założycielskich pełniły terenowe organy administracji państwowej stopnia podstawowego i wojewódzkiego, Rady Narodowe stopnia wojewódzkiego stały się przedsiębiorstwami komunalnymi. Innym rodzajem przedsiębiorstw państwowych są przedsiębiorstwa mieszane. O tych przedsiębiorstwach mówi art.10 ustawy o p.p. Brzmi on w następujący sposób - Organy administracji państwowej mogą tworzyć i likwidować przedsiębiorstwa międzynarodowe wspólnie z innymi państwami. Warunki tworzenia, warunki likwidowania, zasady funkcjonowania przedsiębiorstw międzynarodowych określają porozumienia i umowy między zainteresowanymi państwami. Kolejnym i ostatnim rodzajem przedsiębiorstw są przedsiębiorstwa tworzone na podstawie art.11 ustawy o p.p. Treść tego artykułu jest następująca - Przedsiębiorstwo państwowe może w celach gospodarczo uzasadnionych tworzyć jednostki gospodarcze przewidziane w przepisach prawa. W dotychczasowej praktyce przy tworzeniu przez przedsiębiorstwo państwowe nowych podmiotów, nowych jednostek gospodarczych stosowane są przepisy, poprzednio kodeksu handlowego, a dzisiaj kodeksu spółek handlowych lub kodeksu cywilnego (można powiedzieć, że są to spółki handlowe lub spółki cywilne)

Przedmiot działania przedsiębiorstwa państwowego.

Przedmiot działania przedsiębiorstwa, to nic innego jak profil działalności, z którego wynikają określone funkcje przedsiębiorstwa. Jest to określenie dziedzin, w jakich przedsiębiorstwo ma podjąć produkcję, czy świadczyć usługi. Przedmiot działania jest określony w akcie erekcyjnym przedsiębiorstwa. Ten przedmiot działania poza aktem erekcyjnym jest także określony w statucie przedsiębiorstwa. Z reguły ma on charakter względnie trwał (niewiele się zmienia) i stąd też przedmiot działania przedsiębiorstwa jest wpisywany do Krajowego Rejestru Sądowego w oparciu o Europejską lub Polską Klasyfikację Działalności Gospodarczej

Wewnętrzne akty organizacyjne wydawane w przedsiębiorstwie państwowym.

Akt o utworzeniu przedsiębiorstwa państwowego.

Jest to podstawowy akt, który ma istotne znaczenie dla działalności przedsiębiorstwa, jego organizacji i wewnętrznych powiązań. Mówi o nim art.7 ust.3 ustawy o p.p. Określa on nazwę przedsiębiorstwa, rodzaj przedsiębiorstwa, siedzibę przedsiębiorstwa i przedmiot działania przedsiębiorstwa państwowego. Akt o utworzeniu przedsiębiorstwa użyteczności publicznej może określać jeszcze inne sprawy takie jak: zasady i warunki powoływania zakładów w przedsiębiorstwach wielozakładowych, filii, oddziałów oraz innych wewnętrznych jednostek organizacyjnych przedsiębiorstwa, które samodzielnie sporządzają bilans.

Statut przedsiębiorstwa.

O statucie przedsiębiorstwa mówi art.12; 13; 26 ustawy o p.p. Statut przedsiębiorstwa reguluje przede wszystkim strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa. Określa rodzaje organów w przedsiębiorstwie państwowym, ustala zakres ich kompetencji (prawa i obowiązki tych organów). Można powiedzieć, że statut przedsiębiorstwa stanowi podstawę prawną organizacji i funkcjonowania przedsiębiorstwa państwowego. Statut uchwala Ogólne Zebranie Pracowników na wniosek dyrektora przedsiębiorstwa. Zgodnie z art.13 ustawy opp statuty niektórych przedsiębiorstw państwowych wymagają zatwierdzenia przez organ założycielski. Są to statuty przedsiębiorstw użyteczności publicznej, statuty przedsiębiorstw handlu zagranicznego, statuty PKS, statuty zakładów naprawczych taboru kolejowego (ZNTK), statuty stacji radiowych i telewizyjnych, statuty przedsiębiorstw przemysłu teleelektronicznego, transportu samochodowego, budownictwa łączności. Statut przedsiębiorstwa odgrywa bardzo istotną rolę, gdyż sąd rejestrowy bada legalność statutu. Do wniosku o wpis przedsiębiorstwa państwowego do Rejestru Przedsiębiorców musi być dołączony statut. Zgodność z prawem statutu jest warunkiem zarejestrowania przedsiębiorstwa.

Regulamin organizacyjny przedsiębiorstwa.

Art.27 ustawy o p.p. stwierdza, że akt ten określa szczegółowo zakres działania, podział czynności i odpowiedzialność osób pełniących funkcje kierownicze i samodzielne w przedsiębiorstwie. Załącznikiem do regulaminu organizacyjnego przedsiębiorstwa jest schemat organizacyjny. Ten schemat organizacyjny jest graficznym odzwierciedleniem utworzonej struktury organizacyjnej w przedsiębiorstwie. Schemat organizacyjny określa zadania, obowiązki każdego stanowiska pracy,, a także zależności służbowe. Częścią regulaminu organizacyjnego przedsiębiorstwa jest również księga służb oraz ramowe instrukcje organizacyjne Księga służb to zbiór wewnętrznych przepisów, które określają zakres działania i powiązania poszczególnych komórek organizacyjnych przedsiębiorstwa. Ramowe instrukcje organizacyjne są to przepisy, które regulują sposób realizacji zadanego celu w ramach danego zakładu pracy.

Oprócz wymienionych aktów wewnętrznych, w zakładzie pracy występują jeszcze inne regulaminy, które muszą być wydawane obowiązkowo lub fakultatywnie. Zaliczamy do nich:

Regulamin pracy,

Ustala on porządek wewnętrzny w zakładzie pracy, określa obowiązki zakładu pracy wobec pracownika i pracownika wobec zakładu pracy

Regulamin wynagradzania.

Określa on w sposób jednoznaczny zasady wynagradzania pracowników w zakładzie pracy. Ustala kategorie zaszeregowania, stawki płac, dodatki do wynagrodzenia itd.

Regulamin zakładowego funduszu socjalnego i mieszkaniowego.

Określa zasady podziału i przeznaczenia środków socjalnych.

Oprócz wymienionych są jeszcze dwa akty wydawane fakultatywnie w przedsiębiorstwie państwowym, a mianowicie:

Regulamin działania pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych.

Regulamin premiowania.

Wydawany przez kierownika zakładu pracy. Służy on do skorelowania wysokości wynagrodzenia za pracę z efektami tej pracy. Regulamin premiowania może określać premię stałą, a także uznaniową.

Pojęcie przedsiębiorstwa państwowego.

O przedsiębiorstwie państwowym można mówić w znaczeniu podmiotowym i przedmiotowym.

Znaczenie podmiotowe.

Znaczenie podmiotowe zawarte jest w art.1 ustawy o p.p. Przedsiębiorstwo państwowe jest samodzielnym, samorządnym i samo finansującym się przedsiębiorcą, posiadającym osobowość prawną. Jak z tego wynika w tym pojęciu przedsiębiorstwa państwowego jest jego samodzielność w podejmowaniu decyzji i z tym związane kompetencje organów założycielskich i innych. Art.2 ustawy o p.p. stanowi, że organy przedsiębiorstwa samodzielnie podejmują decyzje, organizują działalność we wszystkich sprawach przedsiębiorstwa zgodnie z przepisami prawa i w celu wykonania zadań przedsiębiorstwa. Organy państwowe mogą podejmować decyzje w zakresie działalności przedsiębiorstwa państwowego tylko w wypadkach przewidzianych przepisami ustawowymi. Definicja przedsiębiorstwa państwowego w znaczeniu podmiotowym określa przedsiębiorstwo jako osobę prawną, czyli odrębny podmiot prawa (posiada zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych, zdolność sądową, zdolność arbitrażową, zdolność upadłościową itd.). Podsumowując - przedsiębiorstwo państwowe jest samodzielne, gdyż organizuje ono i prowadzi działalność samodzielnie. Organy państwowe, organy założycielskie mogą ingerować w sprawy przedsiębiorstwa tylko wtedy, gdy ustawa je do tego upoważnia. W poprzednim systemie politycznym nie można było mówić o samodzielności przedsiębiorstw, dlatego, że przedsiębiorstwa nie miały enumeratywnie wymienionych uprawnień, a te kompetencje miały w sposób generalnie zastrzeżone organy założycielskie.

Samorządność przedsiębiorstwa państwowego polega na tym, że niektóre organy przedsiębiorstwa (poza dyrektorem) mają charakter samorządowy. Tymi organami są rada pracownicza i ogólne zebranie pracowników (delegatów). Wszelkie sprawy przedsiębiorstwa załatwia dyrektor - zarządza przedsiębiorstwem państwowym i reprezentuje je na zewnątrz. Jest on organem jednoosobowym. Natomiast ogólne zebranie pracowników i rada pracownicza jest upoważniona do prowadzenia spraw przedsiębiorstwa tylko wtedy, jeżeli przepisy prawne ją do tego upoważniają. Generalnym przepisem, który upoważnia samorząd załogi przedsiębiorstwa państwowego do współzarządzania przedsiębiorstwem jest ustawa o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego

Samofinansowanie przedsiębiorstwa państwowego oznacza, że przedsiębiorstwo pokrywa swoje wydatki ze swoich własnych przychodów i jest nastawione na zysk (rentowność). Do1983r. przedsiębiorstwo nie mogło w ogóle upaść, z reguły często było dotowane. Dopiero w latach 80-tych, po wprowadzeniu samofinansowania przedsiębiorstw państwowych zaczęto likwidować nierentowne przedsiębiorstwa, możliwa też była upadłość przedsiębiorstwa.

Art.53 ustawy o p.p. mówi o zasadach prowadzenia działalności przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo państwowe prowadzi działalność na zasadach racjonalnej gospodarki, samofinansowania oraz rachunku ekonomicznego. W latach 50-tych obowiązywała zasada rozrachunku gospodarczego. Rozrachunek gospodarczy występował w trojakiej postaci: pełen rozrachunek gospodarczy zwany zewnętrznym (dotyczył on podmiotów mających osobowość prawną), rozrachunek gospodarczy wewnętrzny (dotyczył przedsiębiorstw wielozakładowych, które nie posiadały osobowości prawnej), ograniczony wewnętrzny rozrachunek gospodarczy (dotyczył przedsiębiorstw nie mających osobowości prawnej i mających bardziej ograniczoną samodzielność gospodarczą). Metoda rachunku ekonomicznego została wprowadzona w 1964r. Miała ona jednak w uchwałach Rady Ministrów zupełnie inny wydźwięk jak dzisiaj. Dzisiaj się mówi, że rachunek ekonomiczny to jedna z metod podejmowania decyzji na szczeblu przedsiębiorstwa, gdyż przedsiębiorstwo jest samodzielne. Poprzednio przedsiębiorstwo nie było samodzielne. W związku z tym inny był kształt rachunku ekonomicznego. Rachunek ekonomiczny przeprowadzał minister, dyrektor zjednoczenia, a nie dyrektor przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo było jednostką wykonawczą i realizowało zadania centralne, ujęte w planie. Dlatego inne znaczenie miał rachunek ekonomiczny dawniej i inne dzisiaj.

Znaczenie przedmiotowe.

Jeśli wcześniej mówiliśmy o przedsiębiorstwie państwowym jako podmiocie prawa, to w znaczeniu przedmiotowym mówimy o przedsiębiorstwie jako przedmiocie prawa. Art.55.1 kodeksu cywilnego definicje przedmiotową przedsiębiorstwa. W świetle tej definicji, przedsiębiorstwo państwowe, to zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych celów gospodarczych. Inaczej mówiąc, przedsiębiorstwo państwowe to pewien kompleks majątkowy odpowiednio zorganizowany w celu prowadzenia określonej działalności gospodarczej w sposób ciągły w celach zarobkowych. Na pojęcie przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym składają się następujące elementy: firma, znaki towarowe, księgi handlowe, nieruchomości i ruchomości należące do przedsiębiorstwa, produkty, materiały, patenty, wzory użytkowe, wzory zdobnicze, zobowiązania, należności i szereg innych składników. Jeżeli przedsiębiorstwo jest sprzedawane, to jest sprzedawane w znaczeniu art.55.1 k.c., czyli jako kompleks majątkowy (również długi). Jeżeli po ogłoszeniu przetargu na sprzedaż przedsiębiorstwa nie znajdzie się jego nabywca, to można sprzedać poszczególne składniki przedsiębiorstwa.

Tryb powoływania dyrektora przedsiębiorstwa państwowego.

Prawo powoływania dyrektora przedsiębiorstwa państwowego przysługuje dwom podmiotom:

-Radzie pracowniczej przedsiębiorstwa.

-Organowi założycielskiemu przedsiębiorstwa.

Zasadą jednak jest, że dyrektora przedsiębiorstwa państwowego powołuje rada pracownicza. Organ założycielski przedsiębiorstwa działającego na zasadach ogólnych, jedynie powołuje dyrektora przedsiębiorstwa państwowego w dwóch przypadkach:

-Powołuje dyrektora przedsiębiorstwa nowo organizowanego (brak rady pracowniczej)

-Rada pracownicza, która jest uprawniona do powołania dyrektora nie powołała tego dyrektora w określonym terminie (6 miesięcy).

W przedsiębiorstwie użyteczności publicznej dyrektora przedsiębiorstwa powołuje zawsze organ założycielski przedsiębiorstwa. Podobną wyłączność na powoływanie dyrektora organ założycielski posiada w przypadku przedsiębiorstw specjalnych objętych przepisami rozporządzeń Rady Ministrów wydanych na podstawie art.3 ustawy o p.p. Chodzi tu o przedsiębiorstwa podległe Ministrowi Obrony Narodowej, Ministrowi Finansów, Ministrowi Sprawiedliwości itd.

Dyrektora powołuje się spośród kandydatów wyłonionych w drodze konkursu. Początkowo zasadę tą nagminnie łamano. W związku z tym w 1994r. Rada Ministrów wydała oddzielne szczegółowe rozporządzenie w sprawie organizacji i trybu przeprowadzania konkursu na stanowisko dyrektora przedsiębiorstwa państwowego Komisję konkursową powołuje rada pracownicza lub organ założycielski przedsiębiorstwa (w zależności od kompetencji). W skład komisji konkursowej wchodzą przedstawiciele organu założycielskiego (3 osoby), przedstawiciele rady pracowniczej (2 osoby). Reguluje to art.35 ustawy o p.p. Powołanie dyrektora bez przeprowadzenia konkursu jest nieważne. Dyrektor przedsiębiorstwa powoływany jest na czas określony (zgodnie z ustawą na okres 5 lat), lub na czas nieokreślony - art.36 ustawy o p.p. Zgodnie z art.32 ustawy o p.p. dyrektor zarządza przedsiębiorstwem i reprezentuje je na zewnątrz. Dyrektor przedsiębiorstwa podejmuje decyzje samodzielnie i ponosi za nie odpowiedzialność. Dyrektor w sprawach majątkowych jest ograniczony w samodzielnym podejmowaniu decyzji, gdyż wszystkie decyzje majątkowe powyżej 5 tys. zł. musi podejmować wspólnie osobą lub osobami kierownictwa. W określonych sytuacjach zarządza przedsiębiorstwem i reprezentuje je na zewnątrz, zamiast dyrektora tzw. tymczasowy kierownik przedsiębiorstwa - art.33, 33a i 41 ustawy o p.p. Tymczasowy kierownik przedsiębiorstwa w czasie pełnienia swoich obowiązków jest organem przedsiębiorstwa i podlega wpisowi do Rejestru Przedsiębiorstw tak jak dyrektor przedsiębiorstwa. Pozycja tymczasowego kierownika przedsiębiorstwa różni się tym od pozycji dyrektora, że wyznaczenie pracownika na tymczasowego kierownika przedsiębiorstwa nie jest równoznaczne z powołaniem na stanowisko. W świetle art.68-72 Kodeksu pracy dyrektor jest powoływany na stanowisko, posiada akt powołania, natomiast tymczasowy kierownik przedsiębiorstwa jest wyznaczany. Podstawą stosunku pracy tymczasowego kierownika przedsiębiorstwa jest z reguły umowa o pracę na czas określony nie dłuższy niż 6 miesięcy, albo do czasu powołania dyrektora przedsiębiorstwa w drodze konkursu. Sytuacje, w których wyznacza się tymczasowego kierownika przedsiębiorstwa określone zostały w wyżej wymienionych artykułach ust. o p.p. Po pierwsze w nowo organizowanym przedsiębiorstwie organ założycielski może wyznaczyć tymczasowego kierownika przedsiębiorstwa do czasu powołania dyrektora przedsiębiorstwa na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy. Po drugie, gdy rada pracownicza zawiesza w czynnościach dyrektora na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy wyznacza tymczasowego kierownika przedsiębiorstwa. Tymczasowego kierownika przedsiębiorstwa można również wyznaczyć w przypadku śmierci dyrektora, odwołania dyrektora, rezygnacji dyrektora ze stanowiska, po wygaśnięciu okresu kadencyjnego dyrektora, zawieszenia przez sąd postępowania upadłościowego przedsiębiorstwa, zakończenia lub przerwania postępowania naprawczego, rozwiązanie ze skutkiem natychmiastowym umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem, lub upływu terminu umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem

Zawieszanie w czynnościach dyrektora przedsiębiorstwa państwowego.

Zgodnie z art.41 ustawy o p.p rada pracownicza, która jest uprawniona do powołania dyrektora może go zawiesić w czynnościach. Zawieszenie w czynnościach nie może trwać dłużej niż 6 miesięcy. Przesłanką do zawieszenia w czynnościach jest fakt, że dalsze pełnienie funkcji przez dyrektora zagraża podstawowym interesom przedsiębiorstwa. Przepisy prawa nie określają w sposób jasny i oczywisty, co to są podstawowe interesy przedsiębiorstwa. W związku z powyższym rada pracownicza ma dość szerokie kompetencje w precyzowaniu, co stanowi zagrożenie dla podstawowych interesów przedsiębiorstwa. Dyrektor w okresie zawieszenia w czynnościach zachowuje prawo do wynagrodzenia i innych uprawnień wynikających ze stosunku pracy

Odwołanie dyrektora przedsiębiorstwa państwowego.

Regułą jest, że dyrektor przedsiębiorstwa może być odwołany przez radę pracowniczą. Mówi o tym art.37 ustawy o p.p. Podobnie jak w przypadku powołania, są też pewne sytuacje określone w art.37a ustawy o p.p., kiedy to dyrektor może być odwołany przez organ założycielski przedsiębiorstwa. Rada pracownicza, która powołała dyrektora może go odwołać tylko za zgodą organu założycielskiego, czyli samodzielnie może go powołać, lecz nie może go samodzielnie odwołać. W praktyce wygląda to tak, że rada pracownicza musi skierować do organu założycielskiego wniosek o odwołanie dyrektora (ministra, wojewody) i prosić o wyrażenie zgody na odwołanie powołanego przez siebie dyrektora. Organ założycielski ma miesiąc czasu na ustosunkowanie się do wniosku rady pracowniczej i albo wyraża zgodę albo nie. Jeżeli powstanie spór, to jest on rozstrzygany w trybie art.63 ustawy o p.p. Rada pracownicza odwołuje dyrektora, jeżeli są ku temu podstawy. Nie są one jednak wyraźnie określone w ustawie o p.p. Istotne jest jednak to, że bez zgody organu założycielskiego odwołanie dyrektora jest nieważne. Rada pracownicza powinna odwołać dyrektora, jeżeli naruszył on postanowienia art.42 ustawy o p.p. Chodzi w nim o zakaz konkurencji. Złamanie tego zakazu jest podstawą do odwołania ze stanowiska, lub wypowiedzenia stosunku pracy. Jeżeli rada pracownicza takie naruszenie stwierdzi, a nie złoży wniosku o odwołanie, to wtedy organ założycielski odwołuje dyrektora. Ponadto organ założycielski może odwołać dyrektora w sytuacjach wymienionych w art. 37a ustawy o p.p., a mianowicie, gdy dyrektor w związku z pełnieniem funkcji dopuści się rażącego naruszenia prawa (przesłanka nie ostra, gdyż brak określenia, co to jest rażące naruszenie prawa), ponadto, jeżeli zaistnieją przesłanki określone w art.52.§1 i art.53.§1 kodeksu pracy, czyli przesłanki pozwalające na rozwiązanie umowy o pracę ze skutkiem natychmiastowym (z winy pracownika). Orzecznictwo wskazuje na takie przesłanki jak spożywanie alkoholu w pracy, molestowanie pracownic itd. Organ założycielski może odwołać dyrektora w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo przez 3 kolejne miesiące nie wypełnia zobowiązań podatkowych wobec Skarbu Państwa oraz gdy przedsiębiorstwo państwowe przekroczyło wskaźniki przyrostu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ustalone przez Komisję Trójstronną do Spraw Społeczno-Gospodarczych (rząd, związki zawodowe, pracodawcy), lub Radę Ministrów, a przekroczenie tego wskaźnika spowodowało pogorszenie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Od decyzji o odwołanie dyrektora przedsiębiorstwa podjętej przez organ założycielski służy radzie pracowniczej sprzeciw w trybie art.63 ustawy o p.p.

Odpowiedzialność dyrektora

Jak już wspomniano na podstawie art.32 ust.2 dyrektor podejmuje decyzje samodzielnie i ponosi za nie odpowiedzialność. Dyrektor ponosi trojakiego rodzaju odpowiedzialność za skutki podjętych przez siebie decyzji.

Odpowiedzialność organizacyjna.

Jest to odpowiedzialność wobec załogi przedsiębiorstwa państwowego, jak również przed organem założycielskim. W wyniku tej odpowiedzialności dyrektor może być odwołany. Zgodnie z art.38 ustawy o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego dyrektor przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny przed załogą za prawidłowe prowadzenie przedsiębiorstwa. W związku z tym dyrektor, co najmniej raz w roku musi składać załodze sprawozdanie ze swej działalności i działalności przedsiębiorstwa, musi informować załogę o stanie przedsiębiorstwa. Jednocześnie dyrektor odpowiada za prawidłowe prowadzenie przedsiębiorstwa wobec organu założycielskiego.

Odpowiedzialność majątkowa.

Jest to odpowiedzialność materialna wynikająca z przepisów kodeksu pracy, kodeksu cywilnego. Zgodnie z k.p. dyrektor ponosi odpowiedzialność majątkową do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. Z punktu widzenia k.c. ponosi odpowiedzialność kontaktową i .....?

Odpowiedzialność karna.

Określona ona jest przepisami prawa karnego i przepisami prawa wykroczeń i jeżeli dyrektor popełni przestępstwo lub wykroczenie ponosi odpowiedzialność karną.

Odprawa dyrektora przedsiębiorstwa państwowego

Odwołany dyrektor ma prawo do sześciomiesięcznego wynagrodzenia zwanego odprawą. Reguluje to art.39 ustawy o p.p. Poprzednie przepisy bardzo szeroko traktowały odprawę. Praktycznie każdy odwołany dyrektor otrzymywał odprawę. Dzisiaj generalną zasadą jest, że dyrektor otrzymuje odprawę, ale w przepisach ustawowych istnieje dość dużo przesłanek mówiących o tym, kiedy jej nie otrzyma. Są to następujące przypadki:

-Jeżeli odwołanie nastąpiło na wniosek dyrektora.

-Jeżeli odwołanie nastąpiło z przyczyn określonych w art.37a ust.1 ustawy o p.p. (rażące naruszenie prawa).

-Jeżeli odwołanie nastąpiło z przyczyn określonych w art.52 §1 i art.53 §1 k.p.

-Jeżeli odwołanie nastąpiło z przyczyn określonych w art.42 ustawy o p.p. (zakaz konkurencji).

-Jeżeli odwołanie nastąpiło w związku z likwidacją przedsiębiorstwa, podziałem, bądź ogłoszeniem jego upadłości.

-Jeżeli odwołanie nastąpiło w związku z przejściem dyrektora na emeryturę lub rentę i nabyciem przez niego uprawnień do otrzymania jednorazowej odprawy pieniężnej z tego tytułu.

-Jeżeli odwołanie nastąpiło w związku z komercjalizacją przedsiębiorstwa na podstawie ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych z 1996r., a dyrektor został pierwszym prezesem zarządu jednoosobowej spółki skarbu państwa.

-Jeżeli odwołanie nastąpiło w związku z prywatyzacją bezpośrednią przedsiębiorstwa państwowego na podstawie ustawy jw. dyrektor otrzymuje odprawę nie sześciomiesięczną, a w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia.

Ponadto dyrektor oprócz tego, że jest powołany na stanowisko jest również pracownikiem przedsiębiorstwa. W sytuacji zwolnień grupowych z przyczyn ekonomicznych dyrektor otrzymuje odprawę pracowniczą. Pracownicy w zależności od przepracowanych lat otrzymują jedno, dwu, lub trzymiesięczną odprawę. Według takich samych reguł otrzymuje odprawę pracowniczą dyrektor. Reguluje to ustawa z 1989r. o zwolnieniach grupowych. Niedawno wprowadzone regulacje prawne ograniczają górną granicę odprawy pracowniczej dyrektora do piętnastokrotności najniższego wynagrodzenia w gospodarce ustalonego przez Ministra Pracy (na dzień dzisiejszy wynosi ono 760 zł.). Nie dotyczy to innych pracowników.

Prowizja dla dyrektora przedsiębiorstwa państwowego.

Według art.43 ustawy o p.p. dyrektor przedsiębiorstwa państwowego może otrzymać prowizję od zysku. Oprócz dyrektora prowizję mogą otrzymać jego zastępcy, główny księgowy i pracownicy zatrudnieni na stanowiskach równorzędnych. Prowizja jest nijako nagrodą za to, że osoby uprawnione do jej otrzymania są objęte zakazem konkurencji (nie mogą dodatkowo dorabiać). Prowizja od zysku jest uzależniona od efektów gospodarczych przedsiębiorstwa (również jej wysokość). Szczegółowe przepisy regulujące tą materie zawarte są w rozporządzeniu Rady Ministrów wydane 15.10. 1991r. w sprawach przyznawania prowizji od zysku przedsiębiorstwa państwowego Podstawę naliczania prowizji stanowi zysk bilansowy pomniejszony o podatek od wzrostu wynagrodzeń. Prowizja nie stanowi składnika wynagrodzenia. Łączna kwota prowizji dla zastępców dyrektora, głównego księgowego i innych pracowników na stanowiskach równorzędnych nie może być większa niż 200% prowizji dyrektora. Indywidualna kwota prowizji dla osób uprawnionych do jej otrzymania nie może przekraczać 50% prowizji dyrektora, czyli np. zastępca dyrektora może maksymalnie otrzymać ½ prowizji dyrektora. Zastępcom dyrektora głównemu księgowemu i osobom na stanowiskach równorzędnych przyznaje prowizję dyrektor po zasięgnięciu opinii rady pracowniczej.

Wynagradzanie osób zarządzających podmiotami prawnymi.

Nie ma odrębnych przepisów, które by w sposób odrębny regulowały wynagradzanie osób zarządzających podmiotami prawnymi. Wynagradzanie to jest ustalane w tych aktach, które stanowią podstawę ich zatrudnienia, a więc w umowie o pracę, w akcie powołania dyrektora, albo w umowach cywilno-prawnych o pełnieniu funkcji likwidatora, zarządcy komisarycznego, czy umowy cywilno-prawnej o zarządzanie przedsiębiorstwem państwowym. Wynagrodzenie dyrektora może być ustalone w ponadzakładowym układzie zbiorowym pracy. Do wynagrodzenia dyrektora i kadry kierowniczej mają obecnie zastosowanie przepisy ustawy z 03.03.2000r. o wynagradzaniu osób kierującymi niektórymi podmiotami prawnymi. Osoby zarządzające podmiotami prawnymi mają prawo niezależnie od umowy o pracę do wynagrodzenia miesięcznego (ustawodawca ograniczył górne limity tych wynagrodzeń).Wynagrodzenie miesięczne to coś innego niż wynagrodzenie zasadnicze. Wysokość wynagrodzenia miesięcznego została określona dla różnych podmiotów w różny sposób. Z reguły zawiera się od jednokrotności do sześciokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w czwartym kwartale roku poprzedniego ogłoszonego przez Prezesa GUS. Ustawie tej podlegają różne podmioty publiczne takie jak przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, spółki z kapitałem Skarbu Państwa, spółki handlowe, różnego typu fundacje, gospodarstwa pomocnicze państwowych jednostek budżetowych, kasy chorych, terenowy związek kas chorych, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej. Dotyczy ona nie tylko kierowników tych jednostek, ale również ich zastępców, głównych księgowych, likwidatorów tych jednostek, syndyków masy upadłościowej itd.

Dyrektor lub inny podmiot zarządzający może otrzymać, zgodnie z omawianą ustawą, nagrodę roczną. Przepisy mówią, że nie może być ona wyższa niż trzykrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia miesięcznego w roku poprzedzającym przyznanie nagrody.

Osoby zarządzające podmiotami prawnymi mogą również uzyskać świadczenia dodatkowe. Nie mogą one przekroczyć dwunastokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia przyjętego dla ustalenia wynagrodzenia miesięcznego. Czyli jeśli np. dyrektor ma wynagrodzenie 10 tys. zł to te świadczenia nie mogą przekraczać 120 tys. zł.

W końcu na podstawie tej ustawy możemy powiedzieć, że osoba, która pełni funkcje kierownicze może dostać odprawę (art. 12 omawianej ustawy). W razie odwołania ze stanowiska lub rozwiązania umowy o pracę, albo umowy cywilno-prawnej będącej podstawą zatrudnienia przez podmiot zatrudniający z innych przyczyn niż naruszenie podstawowych obowiązków ze stosunku zatrudnienia osobom określonym w art.2 (dyrektorom, prezesom, ich zastępcom, głównym księgowym) może być przyznana odprawa w wysokości nie wyższej niż trzykrotność wynagrodzenia miesięcznego.

Mienie przedsiębiorstwa.

Ustawa o p.p. poświęca temu zagadnieniu osobny rozdział od art. 46 do art. 49a. W akcie o utworzeniu przedsiębiorstwa (erekcyjnym) m.in. wyposaża się przedsiębiorstwo w majątek, czyli w środki niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej. Środki, które przedsiębiorstwo otrzymuje na początku (na starcie) nazywamy funduszem założycielskim, czyli przedsiębiorstwo, aby mogło prowadzić działalność z chwilą jego utworzenia otrzymuje środki ze Skarbu Państwa niezbędne do prowadzenia działalności. Są to z reguły grunty, budynki, budowle, maszyny, urządzenia, gotówka itp. Przedsiębiorstwo poprzez swoją działalność pomnaża ten majątek (zdarza się również, że go traci). Mienie nabyte w toku działalności gospodarczej przedsiębiorstwa nazywane jest funduszem przedsiębiorstwa. Do 1990r. przedsiębiorstwo otrzymywało mienie w zarząd. Właścicielem mienia był Skarb Państwa, a przedsiębiorstwo nim zarządzało. Z reguły był to trwały zarząd. Od 1990r. z chwilą zmiany ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości wprowadzono nową zasadę, a mianowicie taką, że przedsiębiorstwo może się uwłaszczyć. Polegało to na tym, że grunty Skarbu Państwa, które znajdowały się w zarządzie przedsiębiorstwa z dn. 5.12.1990r. stały się przedmiotem wieczystego użytkowania, a budynki, budowle, urządzenia, lokale znajdujące się na tych gruntach stały się własnością przedsiębiorstwa. Zasada ta przyznawała, więc przedsiębiorstwu państwowemu pełnię uprawnień w zakresie posiadania, korzystania i rozporządzania majątkiem. Przedsiębiorstwo państwowe uzyskało, tzw. triadę uprawnień właścicielskich. Skoro przedsiębiorstwu państwowemu nadano wspomniane uprawnienia, zaszła konieczność wprowadzenia określonych zasad gospodarowania majątkiem.

Po pierwsze sprzedaż składników rzeczowego majątku trwałego może się odbywać w przedsiębiorstwie tylko na podstawie publicznego przetargu. Zasady prowadzenia tego przetargu określa rozporządzenie RM z dn. 5.10.1993r. w sprawie zasad organizowania przetargu na sprzedaż środków trwałych przez przedsiębiorstwa państwowe oraz warunków odstąpienia od przetargu. Ponieważ przedsiębiorstwa mogą być w likwidacji, upadłości, to w stosunku do tych pomiotów wprowadzono inne zasady sprzedaży, a mianowicie sprzedaż środków trwałych może nastąpić w tych przedsiębiorstwach w drodze publicznego przetargu lub na podstawie oferty ogłoszonej publicznie, a także na podstawie rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia.

Po drugie, jeżeli pozostał majątek po likwidacji lub upadłości przedsiębiorstwa państwowego, to majątek ten przejmuje w imieniu Skarbu Państwa Minister Skarbu Państwa względnie Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Po trzecie organ założycielski zgodnie z art.48 u. o p.p. nie może pozbawić przedsiębiorstwa państwowego składników jego mienia wydzielonego w funduszu założycielskim i nabytego w trakcie prowadzenia działalności w postaci funduszu przedsiębiorstwa państwowego. Odstępstwem od tej reguły jest art. 18 ust. 1 u. o p.p., Gdy następuje łączenie lub podział przedsiębiorstw państwowych organ założycielski może pozbawić przedsiębiorstwo mienia

Po czwarte, w art.46a, 46b u. o p.p. mowa jest o tym, że przedsiębiorstwo państwowe musi zgłosić organowi założycielskiemu zamiar dokonania czynności prawnej mającej na celu rozporządzenie majątkiem. Czynności związane z zadysponowaniem majątkiem przedsiębiorstwa bez powiadomieni organu założycielskiego jest nieważna z mocy prawa

Przetarg

Zgodnie ze wspomnianym już rozporządzeniem RM z dn. 5.10.1993r. uregulowano następujące sprawy.

Po pierwsze wprowadzono cztery rodzaje cen

• cena rynkowa

• cena oszacowania

• cena wywoławcza

• wartość księgowa środka trwałego

Aby sprzedać środek trwały trzeba go najpierw wycenić. Wycenia go biegły rzeczoznawca. Cena ustalona przez biegłego rzeczoznawcę nazywa się ceną oszacowania. Sprzedaż odbywa się w drodze publicznego przetargu, w związku z tym trzeba dać ogłoszenie w prasie o przetargu ofertowym (pisemnym) lub ustnym (w postaci licytacji). Poza ogłoszeniem w prasie o przetargu musi być wywieszone ogłoszenie o przetargu w siedzibie przedsiębiorstwa. Od ogłoszenia przetargu do jego odbycia się musi upłynąć minimum 14 dni. Jeżeli przetarg odbył się po terminie krótszym niż 14 dni od jego ogłoszenia, przetarg jest nieważny. Środki trwałe sprzedaje się po cenie rynkowej. Cena rynkowa w pierwszym przetargu jest jednocześnie ceną oszacowania przez biegłego rzeczoznawcę, a także ceną wywoławczą. Wynika z tego, że w pierwszym przetargu nie można sprzedać środka trwałego za cenę niższą niż cena oszacowania (może być wyższa).

Po drugie określono ile może się odbyć przetargów i za jaką ostateczną cenę można sprzedać środki trwałe. Rozporządzenie mówi wyraźnie, że musi się odbyć, co najmniej jeden przetarg. Jeżeli środki trwałe nie zostały sprzedane w pierwszym przetargu można je sprzedać w kolejnych przetargach, przy czym nie ma obowiązku ogłaszania tych przetargów. W drugim przetargu można sprzedać składniki majątkowe po cenach wywoławczych, które są nie niższe niż ²/₃ ceny oszacowania dla nieruchomości i ¹/₂ ceny oszacowania dla ruchomości.

Nadzór i kontrola przedsiębiorstwa państwowego.

Pojęcie kontroli.

Kontrola ma na celu obserwowanie zjawisk, wykrywanie rozbieżności między stanem faktycznym, a stanem wyznaczonym i na tej postawie formułowanie wniosków, które by usprawniły pracę jednostki kontrolowanej. Jak z tego wynika organ kontrolujący nie ma możliwości stosowania środków władczych w stosunku do jednostki kontrolowanej. Organ ten ma obserwować zjawiska, wykryć rozbieżności i sformułować zalecenia pokontrolne. Na tym rola organu kontrolującego się kończy. Kontrola może być przeprowadzana z różnego punktu widzenia:

- z punktu widzenia legalności,

• z punktu widzenia celowości,

• z punktu widzenia gospodarności,

• z punktu widzenia racjonalności działania.

Kontrola sprawowana w stosunku do przedsiębiorstwa nie powinna się ograniczać tylko do kryteriów formalnych, czyli legalności działania, zgodności z przepisami prawa, lecz powinna uwzględniać również inne kryteria takie jak np. ryzyko gospodarcze i kierować się jak sama działalność rachunkiem ekonomicznym. Przy przeprowadzaniu kontroli powinno się dużą wagę przywiązywać do sprawozdań finansowych, analiz ekonomicznych itp.

Niekiedy kontroli nadaje się nazwy szczególne. Te nazwy szczególne kontroli wynikają ze szczególnego trybu jej wykonywania, czy też z innych szczególnych przesłanek uzasadniających ukazanie jej szczególnego charakteru. Używa się w tym celu takich nazw kontroli jak: inspekcja, wizytacja, rewizja czy też lustracja.

Pojęcie nadzoru

Pojęcie nadzoru jest pojęciem złożonym. Składa się na nie sprawowanie kontroli nad jednostką nadzorowaną, a także ingerowanie w działalność podmiotu nadzorowanego za pomocą środków nadzoru. Zakres kontroli sprawowanej w ramach nadzoru nie ogranicza się tylko do kontroli finansowej, ale dotyczy całokształtu działalności przedsiębiorstwa. Wynika z tego, że pojęcie kontroli jest pojęciem węższym od pojęcia nadzoru, gdyż mieści się w pojęciu nadzoru.

W nauce prawa rozróżnia się dwa rodzaje nadzoru:

• nadzór hierarchiczny, czyli dyrektywny,

• nadzór weryfikacyjny, czyli zdecentralizowany,

Ad.1. nadzór hierarchiczny upoważnia do ingerowania w wewnętrzne sprawy podmiotu nadzorowanego na podstawie tzw. kompetencji ogólnych. Oznacza to, że organ nadzorujący wkracza w działalność podmiotu nadzorowanego bez jakichkolwiek ograniczeń, według własnego uznania, a także przy pomocy dowolnych środków prawnych. Taki rodzaj nadzoru miał miejsce w systemie zarządzania nakazowo rozdzielczym (scentralizowanym) w latach 1945-1980. Nadzór hierarchiczny obejmował nie tylko jednostki zmilitaryzowane, ale także przedsiębiorstwa państwowe, jak również jednostki spółdzielcze i zawarty był on w dekrecie o przedsiębiorstwach państwowych z 1950r.

Ad.2. nadzór weryfikacyjny polega na tym, że zezwala na ingerencję w wewnętrzne sprawy jednostki nadzorowanej, ale tylko przy pomocy ściśle określonych prawem środków nadzoru. Taki nadzór został wprowadzony w ustawie o p.p. z 1981r. występuje, więc on w nowym systemie zarządzania gospodarką, w systemie rynkowym.

Organy nadzoru.

Zasadą jest, że organami nadzoru w stosunku do przedsiębiorstw państwowych są organy założycielskie. Tymi organami założycielskimi są aktualnie przede wszystkim wojewodowie, w ograniczonym imiennie zakresie Minister Skarbu Państwa, a także w określonych przypadkach mogą być organami założycielskimi: Minister Obrony Narodowej, Minister Finansów, Minister Sprawiedliwości (część przedsiębiorstw, na podstawie odrębnych przepisów, podlega wymienionym ministrom.). Wyjątkowo organami nadzoru w przedsiębiorstwach państwowych mogą być rady nadzorcze (Organ założycielski może powierzyć funkcję nadzoru radzie nadzorczej. Tego typu sytuacja występuje przy kontrakcie menedżerskim. Z reguły organ założycielski powołuje radę nadzorczą w skład, której wchodzą również pracownicy przedsiębiorstwa w ilości ¹/₃ składu.).

Podmiot nadzoru.

Podmiotem nadzorowanym jest przede wszystkim przedsiębiorstwo jako osoba prawna, podmiotem nadzorowanym poza przedsiębiorstwem jako osoba prawna może być dyrektor przedsiębiorstwa państwowego, kierownik tymczasowy przedsiębiorstwa państwowego, zarządca, zarządca komisaryczny, likwidator przedsiębiorstwa państwowego. W świetle ustawy o p.p. i ustawy o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego nadzorowi organu założycielskiego nie podlegają organy samorządu załogi przedsiębiorstwa państwowego. Są to niezależne organy, nad którymi pieczę sprawuje Sejm

Przedmiot nadzoru.

Przedmiotem nadzoru mogą być tylko te sprawy przedsiębiorstwa, które są wymienione w ustawie jako przedmiot kompetencji nadzorczych. Należą do nich kwestie dotyczące organizacji przedsiębiorstwa, zmiany w zakresie organizacji przedsiębiorstwa, działalność gospodarcza prowadzona przez przedsiębiorstwo państwowe, gospodarka finansowa przedsiębiorstwa, rozporządzanie majątkiem przedsiębiorstwa państwowego, jak również działalność dyrektora przedsiębiorstwa (podlega on ocenie nie tylko rady pracowniczej przedsiębiorstwa, ale również ze strony organu założycielskiego).

Środki nadzoru.

Środki nadzoru muszą wynikać z ustaw. W obowiązującym stanie prawnym ustawodawca przewidział następujące środki nadzoru przedsiębiorstw państwowych:

• Zatwierdzanie - środek ten stosuje organ założycielski np. zatwierdzając statuty niektórych rodzajów przedsiębiorstw państwowych (art.13 u. o p.p.). Kolejnymi przykładami mogą być: zatwierdzanie planów przedsiębiorstw użyteczności publicznej, zatwierdzanie regulaminów Rady PKP itd.

• Zgoda - np. zgoda organu założycielskiego na odwołanie przez radę pracowniczą dyrektora przedsiębiorstwa, zgody wymagają pewne rodzaje rozporządzania majątkiem przedsiębiorstwa itd.

• Wstrzymanie wykonania decyzji - przykładem może być wstrzymanie wykonania decyzji dyrektora przedsiębiorstwa w razie stwierdzenia jej sprzeczności z prawem i zobowiązanie do zmiany lub cofnięcia decyzji (art.61 u. o p.p.).

• Zobowiązanie przedsiębiorstwa do podjęcia określonych działań - przykładem może być nałożenie na przedsiębiorstwo obowiązku wprowadzenia do planu przedsiębiorstwa zadania, lub wyznaczenie przedsiębiorstwu zadania poza planem w określonych w art.60 u. o p.p. przypadkach, czyli:

• jeżeli jest to niezbędne ze względu na potrzeby obronności kraju,

• w wypadku klęski żywiołowej,

• w celu wykonania zobowiązań międzynarodowych.

W systemie zcentralizowanym przedsiębiorstwo otrzymywało decyzję, musiało ją wykonać poniosło straty i problemem było jak główny księgowy przedsiębiorstwa, czy dyrektor uzyska środki w zjednoczeniu, czy w ministerstwie na pokrycie tych strat. Dzisiaj przepisy stanowią inaczej. Jeśli przedsiębiorstwo poniosłoby stratę w wyniku zastosowania omawianego środka nadzoru, to ma prawo żądać odszkodowania od organu nadzoru, który podjął decyzję. Gdy organ nadzoru nie pokryje w całości straty, przedsiębiorstwo może skierować sprawę na drogę postępowania sądowego. Musi wtedy wykazać wysokość straty i uzasadnić tą stratę. W przypadku pozytywnego rozstrzygnięcia dla przedsiębiorstwa państwowego, organ założycielski musi tą stratę pokryć (art.64 u. o p.p.).

• Rozwiązanie ze skutkiem natychmiastowym umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem państwowym.

6 Sprzeciw - przykładowo organ założycielski może wnieść sprzeciw wobec decyzji rady pracowniczej o zawieszeniu dyrektora w pełnieniu jego funkcji (art.41 ust.2 u. o p.p.), może to być też sprzeciw wobec czynności prawnych przedsiębiorstwa w zakresie rozporządzania rzeczowymi składnikami majątkowymi (art.46a u. o p.p.). W wyniku złożenia sprzeciwu sprawa może być skierowana z postępowania wewnętrznego na drogę zewnętrzną, czyli na drogę postępowania sądowego. Art.60 u. o p.p. mówi, że dyrektorowi i radzie pracowniczej przedsiębiorstwa państwowego przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu, w stosunku do decyzji podjętych wobec przedsiębiorstwa, przez organ sprawujący nad nim nadzór. Sprzeciw wraz z uzasadnieniem wnosi się do organu, który decyzję wydał w terminie 7 dni od daty jej przekazania. Wniesienie sprzeciwu wstrzymuje wykonanie decyzji. W razie podtrzymania przez organ założycielski sprzeciwu, dyrektorowi przedsiębiorstwa i radzie pracowniczej przysługuje w terminie 7 dni wniesienie sprawy do sądu. Sąd w terminie 14 dni wyznacza rozprawę.

• Ustanowienie nad przedsiębiorstwem zarządu komisarycznego (art.65 i następne u. o p.p.).

• Podjęcie decyzji o likwidacji przedsiębiorstwa przez organ założycielski (art.19 ust.2 u. o p.p.).

• Poddanie przedsiębiorstwa przekształceniom - w postaci łączenia, podziału przedsiębiorstwa, komercjalizacji bądź prywatyzacji (pośredniej lub bezpośredniej),

. Postępowanie likwidacyjne

Likwidację przedsiębiorstw państwowych regulują art. 18a.- 23 u. o p.p. Wspomniana ustawa przewiduje likwidację przedsiębiorstwa państwowego z przyczyn ekonomicznych. Likwidacja przedsiębiorstwa państwowego polega na zadysponowaniu jego składnikami materialnymi i niematerialnymi, o których mówi art. 55' k. c. i wykreśleniu przedsiębiorstwa państwowego z Rejestru Przedsiębiorców po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli. Inaczej mówiąc, koniecznym warunkiem wszczęcia postępowania likwidacyjnego, powinno być uznanie przez organ założycielski, że majątku jest na tyle dużo, że po jego sprzedaży starczy go na zaspokojenie wierzycieli, względnie ich zabezpieczenie (np. zostawia się środki na depozycie sądowym, które muszą starczyć na zaspokojenie wierzycieli). Jeżeli majątek przedsiębiorstwa sprzedano za mniejszą kwotę niż ta, która w pełni zaspokoi wierzycieli, wtedy istnieje obowiązek złożenia wniosku o upadłość przedsiębiorstwa.

Przyczyny likwidacji przedsiębiorstwa

Ustawodawca przewiduje 4 przesłanki do wszczęcia postępowania likwidacyjnego. Likwidacja przedsiębiorstwa państwowego może nastąpić, gdy:

• Przedsiębiorstwo prowadzi działalność gospodarczą ze stratą w ciągu sześciu kolejnych, po sobie następujących miesiącach.

• Prawomocnym wyrokiem sądu, lub ostateczną decyzją administracyjną zakazano przedsiębiorstwu państwowemu działania we wszystkich dziedzinach objętych dotychczasowym przedmiotem działania, a przedsiębiorstwo nie podjęło działalności w innych dziedzinie.

• Z wnioskiem o likwidację przedsiębiorstwa do organu założycielskiego zwróci się zarząd komisaryczny np. wszczęto postępowanie naprawcze, zarządca komisaryczny po jakimś czasie stwierdził, że uzdrowić się gospodarki przedsiębiorstwa nie uda, występuje do organu założycielskiego o likwidację przedsiębiorstwa.

• Ponad połowę aktywów przedsiębiorstwa łącznie (ponad 51%) stanowią udziały, lub inne tytuły uczestnictwa w spółkach, lub obligacje, albo oddano do używania innym osobom majątek przedsiębiorstwa na podstawie umów prawa cywilnego.

Decyzję o likwidacji przedsiębiorstwa podejmuje organ założycielski z własnej inicjatywy, albo na wniosek rady pracowniczej przedsiębiorstwa. O podjętej decyzji o likwidacji przedsiębiorstwa organ założycielski powiadamia Ministra Skarbu Państwa. Minister Skarbu Państwa ma możliwość zgłoszenia sprzeciwu wobec podjętej decyzji uzasadniając go w określonym terminie tzn. dwóch tygodni. Przekroczenie tego terminu powoduje uprawomocnienie się decyzji o likwidacji. Jeśli po zgłoszeniu sprzeciwu organ założycielski podtrzymuje swoją decyzję, wtedy spór rozstrzygany jest na drodze sądowej. Sprzeciw wobec decyzji organu założycielskiego o likwidacji przedsiębiorstwa przysługuje również dyrektorowi przedsiębiorstwa i radzie pracowniczej.

Zanim dojdzie do podjęcia decyzji o likwidacji przedsiębiorstwa przez organ założycielski, zamiar likwidacji przedsiębiorstwa z założeniami przeprowadzenia tej likwidacji organ założycielski zobowiązany jest przedstawić w formie pisemnej ogólnemu zebraniu pracowników, lub radzie pracowniczej oraz związkom zawodowym działającym w przedsiębiorstwie, po to, żeby te mogły złożyć swoją opinię na ten temat. Opinia negatywna nie jest wiążąca dla organu założycielskiego przy podjęciu decyzji o likwidacji przedsiębiorstwa. Art. 22 u. o p.p. mówi, że opinia musi zawierać propozycje wyprowadzenia przedsiębiorstwa z trudnej sytuacji gospodarczej.

Przed podjęciem decyzji o likwidacji przedsiębiorstwa organ założycielski wszczyna postępowanie przygotowawcze. Do przeprowadzenia takiego postępowania przygotowawczego organ założycielski powołuje zespół przygotowawczy. W skład zespołu przygotowawczego wchodzi przedstawiciel organu założycielskiego, przedstawiciel rady pracowniczej, przedstawiciel związków zawodowych, kandydat na likwidatora i inne ewentualnie podmioty. Zespół przygotowawczy powołany jest po to, aby zbadać przyczyny, cel, potrzebę i warunki zamierzonych procesów likwidacyjnych. Jeżeli zespół przygotowawczy uzna, że likwidacja jest potrzebna musi opracować program likwidacji.

Likwidacja przedsiębiorstwa w sensie ekonomicznym polega między innymi na wykreśleniu przedsiębiorstwa z Rejestru Przedsiębiorców.

Jeżeli podjęto decyzję o likwidacji, to organ założycielski zgodnie z art. 21 u. o p.p. musi:

• Odwołać dyrektora przedsiębiorstwa państwowego.

• Powołać w miejsce dyrektora - likwidatora przedsiębiorstwa.

Ponadto, z mocy prawa, ulegają rozwiązaniu w likwidowanym przedsiębiorstwie organy samorządu przedsiębiorstwa państwowego. Z chwilą postawienia przedsiębiorstwa w stan likwidacji dotychczasowe kompetencje rady pracowniczej, do zatwierdzania rocznych sprawozdań finansowych, przejmuje organ założycielski.

Jeżeli został powołany likwidator przedsiębiorstwa państwowego w zarządzeniu organu założycielskiego o wszczęciu postępowania likwidacyjnego, to musi być z tym likwidatorem zawarta umowa na pełnienie przez niego czynności likwidatora. Taka umowa nosi nazwę umowy o pełnienie funkcji likwidatora. Jeżeli ustalone są warunki likwidacji, termin likwidacji, zawarto umowę z likwidatorem i ustalono w niej wysokość wynagrodzenia likwidatora, to likwidator zobowiązany jest do:

• Opracowania planu likwidacji.

• Opracowania preliminażu kosztów likwidacji.

• Przedstawienia programu zadysponowania majątku przedsiębiorstwa.

• Przeprowadzenia inwentaryzacji majątku likwidowanego przedsiębiorstwa.

• Dokonania wyceny majątku przedsiębiorstwa.

• Sporządzenia bilansu otwarcia likwidacji (bilans zamknięcia działalności przedsiębiorstwa jest jednocześnie bilansem otwarcia likwidacji).

• Zlecenia wykonania weryfikacji bilansu otwarcia likwidacji przez biegłego rewidenta

Sporządzenie bilansu otwarcia przedsiębiorstwa i jego zweryfikowanie jest bardzo ważne, gdyż od tego momentu likwidator przedsiębiorstwa odpowiada za stan tego majątku. Należy również zaznaczyć, że bardzo ważną czynnością likwidatora na początku likwidacji przedsiębiorstwa jest zamieszczenie ogłoszenia w prasie o zasięgu ogólnokrajowym o otwarciu likwidacji. Likwidator zawiadamia o otwarciu likwidacji izbę skarbową, właściwy urząd skarbowy, ZUS, wierzycieli, banki, komornika i szereg innych podmiotów. Musi on również wezwać wierzycieli do zgłoszenia w określonym terminie swoich wierzytelności. Odpowiednio do art. 204 prawa upadłościowego likwidator sporządza listę i według określonej kolejności spłaca wierzycieli (w pierwszej kolejności reguluje: zobowiązania wobec pracowników likwidowanego przedsiębiorstwa, składki w ZUS, podatki na rzecz urzędu skarbowego, a na końcu zobowiązania wobec zwykłych kontrahentów). Likwidator zobowiązany jest również do uporządkowania dokumentacji przedsiębiorstwa i przygotowania jej do zdania do archiwum (akta osobowe archiwizuje się przez 50 lat, bilanse, statuty, akty organizacyjne archiwizuje się przez 25 lat, faktury, dokumenty finansowo-księgowe przez 5 lat).

Jeżeli się okaże, że w trakcie likwidacji, po sprzedaży majątku zabrakło środków na pokrycie kosztów postępowania likwidacyjnego, a został sporządzony plan zaspokojenia wierzycieli, to wtedy likwidator może wystąpić do Ministra Skarbu Państwa o dofinansowanie kosztów likwidacji. Środki z dofinansowania kosztów likwidacji nie mogą być wykorzystane na spłatę zobowiązań przedsiębiorstwa. Koszty likwidacji dofinansowuje się z funduszu mienia polikwidacyjnego. Jeżeli ministerstwo nie przyzna dofinansowania, likwidator musi złożyć wniosek o upadłość przedsiębiorstwa. Lepszym rozwiązaniem dla ministerstwa jest z regóły dofinansowanie, gdyż pozwala na zakończenie procesu likwidacji i wykreślenie przedsiębiorstwa z Rejestru przedsiębiorców.

Jeżeli likwidator spłacił wierzycieli, uregulował zobowiązania przedsiębiorstwa, to sporządza bilans zamknięcia likwidacji. Bilans zamknięcia powinien być zweryfikowany przez biegłego rewidenta. Następnie likwidator występuje do organu założycielskiego, aby ten wydał decyzję o uznaniu przedsiębiorstwa za zlikwidowane. Organ założycielski na podstawie decyzji o uznaniu przedsiębiorstwa za zlikwidowane składa wniosek do sądu rejestrowego o wykreślenie przedsiębiorstwa z rejestru. Załącza do wniosku wspomnianą decyzję i sporządzony bilans zamknięcia - zerowy, (jeśli zostają jakieś składniki majątkowe, muszą one być przekazane na rzecz skarbu państwa). Z chwilą wydania przez sąd rejestrowy postanowienia o wykreśleniu przedsiębiorstwa z Rejestru Przedsiębiorców, to przedsiębiorstwo jako osoba prawna utraci swój byt prawny i na tym się kończy proces likwidacji.

Postępowanie naprawcze w przedsiębiorstwie państwowym (ustanowienie zarządu komisarycznego).

Postępowanie naprawcze uregulowane jest w art. 65 - 74 u. o p.p.

Przyczyny ustanowienia zarządu komisarycznego.

Organ założycielski w porozumieniu z Ministrem Finansów, (jeżeli organem założycielskim jest wojewoda to z dyrektorem Izby Skarbowej) może wszcząć postępowanie naprawcze i ustanowić nad przedsiębiorstwem zarząd komisaryczny w następujących dwóch przypadkach:

• Gdy przedsiębiorstwo państwowe prowadzi działalność ze stratą (bez określenia okresu czasu).

• Jeżeli przedsiębiorstwo państwowe przekroczyło wskaźnik przyrostu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ustalonego przez Komisję Trójstronną do Spraw Społeczno -Gospodarczych lub Radę Ministrów i to przekroczenie spowodowało pogorszenie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.

Od decyzji organu założycielskiego w sprawie ustanowienia zarządu komisarycznego nie przysługuje sprzeciw. Tłumaczy się to tym, że przyśpiesza to wdrażanie programów naprawczych. Zarząd komisaryczny ustanawia się na czas oznaczony. Ustanowienie zarządu komisarycznego, a także jego uchylenie, jeżeli ustały przyczyny jego ustanowienia podlega wpisowi do Rejestru Przedsiębiorców. Organ założycielski zawiera umowę z zarządcą o pełnienie funkcji zarządcy komisarycznego. W umowie takiej są ustalone obowiązki zarządcy komisarycznego, zawarte jest upoważnienie do podejmowania decyzji majątkowych (do określonej kwoty, z reguły od 25-50 tys. zł.).

Skutki ustanowienia zarządu komisarycznego.

Organ założycielski zarówno wyznacza jak i odwołuje osobę sprawującą zarząd komisaryczny. Ustanawiając zarządcę odwołuje dyrektora przedsiębiorstwa państwowego. Z chwilą ustanowienia zarządu komisarycznego organy przedsiębiorstwa ulegają rozwiązaniu z mocy prawa. Osoba, która sprawuje zarząd komisaryczny przejmuje kompetencje organów przedsiębiorstwa, z wyjątkiem dwóch kompetencji:

• Zarządca komisaryczny nie może zatwierdzać sprawozdań finansowych (tą kompetencję przejmuje organ założycielski).

• Zarządca komisaryczny nie może dokonywać podziału wygospodarowanego zysku przez przedsiębiorstwo na fundusze oraz ustalać zasad wykorzystania tych funduszy (należy to również do organu założycielskiego).

Osoba sprawująca zarząd komisaryczny jest zobowiązana do niezwłocznego przedstawienia organowi założycielskiemu Planu Naprawy Przedsiębiorstwa (z reguły ma na to 1-2 miesięcy).Plan Naprawy Przedsiębiorstwa musi być zatwierdzony przez organ założycielski. Zarządca komisaryczny musi przedstawiać organowi założycielskiemu sprawozdanie ze swojej działalności raz na trzy miesiące. Zarząd komisaryczny może być w każdej chwili uchylony. Koszty zarządu komisarycznego ponosi przedsiębiorstwo państwowe (wynagrodzenie zarządcy i jego ekipy). Jednym z podstawowych działań zarządcy komisarycznego jest obniżenie kosztów produkcji np. przez zmniejszenie zatrudnienia. Zarząd komisaryczny przedsiębiorstwa wygasa, gdy:

• Zarządca komisaryczny wystąpi z odpowiednim wnioskiem do organu założycielskiego (wniosek o upadłość, wniosek o likwidację)

• Z chwilą przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa (komercjalizacja przedsiębiorstwa państwowego)

• Jeżeli organ założycielski podejmie za zgodą Ministra Skarbu Państwa decyzję o prywatyzacji bezpośredniej przedsiębiorstwa państwowego.

• Zawarcie na wniosek zarządcy komisarycznego umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem państwowym.

Umowa o zarządzanie przedsiębiorstwem państwowym.

Umowa o zarządzanie przedsiębiorstwem państwowym często jest nazywana kontraktem menedżerskim (art. 45a-45d u. o p.p.) Jest to umowa cywilno-prawna (ustanowienie zarządu komisarycznego - decyzja administracyjna). Organ założycielski na podstawie umowy cywilno-prawnej z zarządcą może oddać przedsiębiorstwo w zarządzanie. Zarządcą może być osoba fizyczna jak i osoba prawna. Jeżeli zarządcą jest osoba prawna to musi ona określić, kto w jej imieniu będzie sprawował zarząd. Organ założycielski może oddać przedsiębiorstwo w zarządzanie z własnej inicjatywy, lub z inicjatywy uprawnionych organów. Umowa o zarządzanie jest zawierana na czas oznaczony nie krótszy niż trzy lata. Obowiązki zarządcy są określone w umowie o zarządzaniem przedsiębiorstwem państwowym. Konkretnie, chodzi o to, że w umowie o zarządzanie musi być określone, jakie zmiany, jakie usprawnienia zarządca ma przeprowadzić w przedsiębiorstwie. W umowie muszą być określone również zasady wynagradzania zarządcy, jak również jego prawo udziału w zyskach przedsiębiorstwa. Ponadto musi być określona odpowiedzialność zarządcy za powierzone przedsiębiorstwo i kryteria oceny efektywności zarządzania. W przedsiębiorstwie państwowym, w którym zarządca objął swe obowiązki, organ założycielski ustanawia radę nadzorczą. Rada nadzorcza sprawuje nadzór nad przedsiębiorstwem w imieniu organu założycielskiego. Co najmniej ¹/₃ składu rady nadzorczej muszą stanowić pracownicy nadzorowanego przedsiębiorstwa. Przepisy precyzują również, kiedy umowa o zarządzanie może być rozwiązana ze skutkiem natychmiastowym. Organ założycielski może rozwiązać umowę z zarządcą ze skutkiem natychmiastowym, gdy:

• Zarządca w związku z zarządzaniem przedsiębiorstwem dopuszcza się rażącego naruszania prawa.

• Przedsiębiorstwo państwowe, przez co najmniej kolejne trzy miesiące nie reguluje zobowiązań podatkowych.

• Zarządca w sposób istotny naruszył postanowienia umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem.

• Zaistnienie przyczyny czy wypadku określonego w art. 37a ustęp 1 pkt.4 u. o p.p., a mianowicie, gdy przedsiębiorstwo przekroczy wskaźnik przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia określonego przez Komisję Trójstronną do Spraw Społeczno-Gospodarczych, lub Radę Ministrów, a przekroczenie to spowodowało pogorszenie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.

Upadłość przedsiębiorstwa państwowego.

Upadłość dotyczy wszystkich przedsiębiorców. Podstawą prawną upadłości jest rozporządzenie Prezydenta RP z 24.10.1934r. prawo upadłościowe. Tekst jednolity został opublikowany w Dz.U. z 1991r. nr 118 poz. 512 z późniejszymi zmianami. Jeśli chodzi o przedsiębiorstwa państwowe, to podstawę prawną stanowi art. 24a,b,c i 25 u. o p.p. Ustawa o p.p. wyraźnie mówi, że przedsiębiorstwo państwowe może być postawione w stan upadłości, i że w sprawach nie uregulowanych niniejszą ustawą (o p.p.) mają zastosowanie przepisy prawa upadłościowego. Prawo upadłościowe określa zasady, warunki i tryb postępowania upadłościowego.

Przesłanki ogłoszenia upadłości.

W prawie upadłościowym są przesłanki pozytywne (art. 1 i 2 p. u.) i negatywne (art. 13 p. u.) ogłoszenia upadłości

Przesłanką pozytywną postawienia przedsiębiorcy w stan upadłości jest zaprzestanie spłacania długów przez przedsiębiorcę, przy czym zaprzestanie płacenia długów musi mieć charakter trwały, stały i występuje przez dłuższy czas. Wobec przedsiębiorcy, który jest osobą prawną, a także znajdującej się w stanie likwidacji spółki jawnej i komandytowej, zostanie ogłoszona upadłość wówczas, gdy ich majątek nie wystarczy na zaspokojenie długów.

Art. 13 p. u. mówi o tym, że w pewnych sytuacjach, nawet, jeżeli wniosek zostanie złożony o upadłość, to sąd taki wniosek oddali, czyli w ogóle nie wyda postanowienia o wszczęciu postępowania upadłościowego. Dzieje się to wtedy, gdy majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego. Sad również oddala wniosek o ogłoszenie upadłości w przypadku, gdy przedsiębiorca-dłużnik posiada majątek, ale przedmioty majątkowe wchodzące w skład majątku dłużnika są obciążone zastawem, zastawem rejestrowym, hipoteką, a pozostały majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego. Wynika to z tego, że wierzyciele, którzy dochodzą swych wierzytelności w postępowaniu upadłościowym nigdy ich nie dostaną, gdyż przed nimi mają pierwszeństwo ci wierzyciele, którzy swoje wierzytelności mają potwierdzone zastawem, zastawem rejestrowym, hipoteką itp. W przypadku, gdy sąd już ogłosi upadłość i w trakcie tego postępowania się okaże, że zabrakło środków na pokrycie kosztów postępowania i tych środków nie uzupełnił np. Minister Skarbu Państwa, wówczas sąd umarza postępowanie upadłościowe.

Prawo upadłościowe w art. 3 mówi o tym, że niektóre podmioty gospodarcze nie mogą upaść, np. nie można ogłosić upadłości:

• Państwowych i komunalnych jednostek organizacyjnych (chyba, że ustawa wyłącza odpowiedzialność Skarbu Państwa, gminy za ich zobowiązania), kasy chorych, instytucje organizacji utworzonych w drodze ustawy.

• Przedsiębiorstwa Państwowego Porty Lotnicze.

• Państwowego Przedsiębiorstwa Użyteczności Publicznej Poczta Polska.

• Państwowego Przedsiębiorstwa Użyteczności Publicznej Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych, jeżeli właściwy organ uprawniony do reprezentowania Skarbu Państwa lub gminy zgłosi sprzeciw i złoży oświadczenie o przejęciu zobowiązań dłużnika.

• Mennicy Państwowej.

• Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych.

• Polskich Koleji Państwowych. S.A.

• Innych przedsiębiorstw określonych w odrębnych przepisach, jeżeli właściwy organ uprawniony do reprezentowania Skarbu Państwa lub gminy zgłosi sprzeciw i złoży oświadczenie o przejęciu zobowiązań dłużnika.

• Nie będącego osobą prawną przedsiębiorcy, którego działalność nie wymaga zgłoszenia do ewidencji w myśl przepisów o działalności gospodarczej.

W stosunku do wymienionych przedsiębiorstw reguła postępowania jest następująca, - jeżeli któryś z wierzycieli złoży wniosek o upadłość, to organ reprezentujący Skarb Państwa (w praktyce jest to najczęściej organ założycielski) składa sprzeciw. Żeby sprzeciw był skuteczny, to organ ten musi oświadczyć, że pokryje zobowiązania przedsiębiorstwa, które zaprzestało płacenia długów. Jeżeli oświadczenia takiego nie złoży, można wszcząć postępowanie upadłościowe.

Ogłoszenia upadłości może żądać dłużnik, czyli przedsiębiorca, który nie reguluje swoich zobowiązań, jak również każdy z jego wierzycieli. Regułą jest, że tych wierzycieli musi być, co najmniej dwóch. Nie oznacza to jednak, że wniosku o upadłość nie może złożyć jeden wierzyciel. W praktyce wygląda to często w ten sposób, że wniosek składa jeden wierzyciel i przedstawia listę ilu może być potencjalnych wierzycieli. Od niedawna przepisy prawne określają, w jakim czasie należy złożyć wniosek o upadłość. Tutaj problem polega jednak na tym, że przepisy rozporządzenia prawo upadłościowe nie są skorelowane z innymi ustawami takimi jak kodeks spółek handlowych, ordynacja podatkowa itd. Przepisy prawa upadłościowego precyzują to następująco (art.5 p. u.) - przedsiębiorca jest zobowiązany nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zaprzestania płacenia długów zgłosić w sądzie wniosek o upadłość. Natomiast przepisy ordynacji podatkowej, kodeksu spółek handlowych precyzują to nieco inaczej, (co stwarza wiele sporów), mianowicie przedsiębiorca, który zaprzestał płacenia długów jest zobowiązany we właściwym czasie złożyć wniosek o upadłość. Trudno jest, więc zdefiniować, co oznacza zwrot „we właściwym czasie”. Niedopełnienie przez przedsiębiorcę obowiązku zgłoszenia upadłości w określonym terminie rodzi dla niego poważne konsekwencje prawne. Stąd nasuwa się wniosek, że termin ten powinien być ściśle i jednolicie określony we wszystkich aktach prawnych regulujących ten problem.

Jak już wspomniano, z niedopełnieniem obowiązku zgłoszenia w terminie upadłości przez przedsiębiorcę wiążą się dla niego określone konsekwencje. O tych konsekwencjach mówi art. 17¹ i 17² prawa upadłościowego w sensie odpowiedzialności cywilnej. Brzmią on tak:

,”Kto nie wykona obowiązku określonego w art. 5 ustęp 1 lub 2 odpowiada za szkodę wyrządzoną wierzycielowi, chyba, że nie ponosi winy, jeżeli obowiązku nie dopełniło kilka osób, ich odpowiedzialność jest solidarna”.

,”Kto nie wykona obowiązku zgłoszenia w terminie upadłości, zostanie pozbawiony na okres od 2 - 5 lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek, pełnienia funkcji reprezentanta lub pełnomocnika przedsiębiorcy, członka rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej w spółce akcyjnej z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółdzielni, chyba, że nie ponosi winy”.

O tym czy we właściwym czasie został złożony wniosek orzeka sąd prowadzący postępowanie upadłościowe i takie postępowanie sąd wszczyna z urzędu. Oczywiście sąd wydaje postanowienie po przeprowadzeniu rozprawy i od tego postanowienia służy apelacja. Jeżeli sąd gospodarczy już orzekł o pozbawieniu możliwości pełnienia tych różnych funkcji, to umieszcza taką osobę w specjalnym wykazie sądowym i na liście w centralnej ewidencji osób pozbawionych możliwości pełnienia różnych funkcji. Centralną ewidencję takich osób prowadzi Minister Sprawiedliwości. Jeżeli orzeczony okres zakazu minął, sąd z urzędu zarządza wykreślenie wpisu w wykazie i zawiadamia o wykreśleniu tego wpisu Ministra Sprawiedliwości, a ten z kolei skreśla taką osobę z centralnej ewidencji.

Postępowanie upadłościowe zmierza do tego, by pozostały majątek po upadłym został podzielony między wierzycieli. Z reguły dzieli się go proporcjonalnie do wysokości wierzytelności. Jeśli wierzyciele są już proporcjonalnie zaspokojeni, wówczas sąd wydaje postanowienie o zakończeniu postępowania upadłościowego. Skutkuje to tym, że syndyk masy upadłości zamieszcza ogłoszenia prasowe w Monitorze Sądowy i Monitorze Gospodarczym o zakończeniu postępowania upadłościowego wobec upadłego przedsiębiorcy. Następnie składa wniosek do Krajowego Rejestru Sądowego o wykreślenie przedsiębiorcy z Rejestru Przedsiębiorców i w ten sposób kończy się byt prawny upadłego przedsiębiorcy.

Postępowaniem upadłościowym w imieniu sądu kieruje sędzia-komisarz. Sąd wyznacza jednego sędziego, który kieruje przebiegiem postępowania upadłościowego. Sędzia-komisarz ma prawa i obowiązki zarówno sądu, jak i przewodniczącego. Sprawuje nadzór nad czynnościami syndyka. Wydaje zezwolenia na wykonywanie przez syndyka określonych czynności np. na sprzedaż majątku z wolnej ręki, na sprzedaż majątku po określonej cenie, na zawarcie umów najmu, dzierżawy itd. Wszelkie urzędy i instytucje publiczne obowiązane są udzielać sędziemu-komisarzowi pomocy w wykonywaniu jego obowiązków.

Na niektóre czynności syndyka wydaje zgodę nie sędzia-komisarz, lecz Rada Wierzycieli, lub Zgromadzenie Wierzycieli. O kompetencjach tych organów mówi art. 130;131;140;141 p. u.

Syndyk obejmuje majątek upadłego, zarządza tym majątkiem i przeprowadza jego likwidację. Upadły jest zobowiązany wskazać i wydać syndykowi cały swój majątek, wydać musi również księgi handlowe, korespondencję, wszelkie dokumenty związane z działalnością gospodarczą. Upadły musi również udzielać syndykowi różnych wyjaśnień, aby mu ułatwić sprawowanie jego funkcji. Nie ma jednak obowiązku wyjawienia różnych tajemnic związanych ze sposobem produkcji. Ponadto upadłemu nie wolno wydalać się z miejsca zamieszkania, jeśli jest osobą fizyczną, bez zezwolenia sędziego-komisarza. Syndyk, poza poz wyżej opisanymi obowiązkami, to wykonuje on obowiązki statystyczne na podstawie ustawy o Głównym Urzędzie Statystycznym. Syndyk jest także kierownikiem zakładu pracy. Syndyk musi powiadomić o ogłoszeniu upadłości szereg podmiotów - izbę skarbową, urząd skarbowy, urzędy kolejowe i portowe, urzędy pocztowe i telegraficzne celem odbierania korespondencji, jaka była by adresowana do upadłego, ZUS, banki finansujące działalność upadłego oraz wierzycieli. Wierzyciele po ogłoszeniu upadłości zobowiązani są do zgłoszenia na piśmie swojej wierzytelności sędziemu-komisarzowi i kopii syndykowi (muszą być dołączone oryginalne dokumenty, lub uwierzytelnione odpisy), aby ten mógł na tej podstawie sporządzić listę wierzytelności. Do obowiązków syndyka należy również składanie, co trzy miesiące, sprawozdań ze swojej działalności sędziemu-komisarzowi. Chodzi tu o sprawozdanie opisowe, które mówi, jakiego typu czynności podejmował. Również raz na trzy miesiące, składa sędziemu-komisarzowi sprawozdanie rachunkowe, celem jego zatwierdzenia. Raz na jakiś czas sędzia komisarz wyznacz posiedzenie sądu, na którym on jednoosobowo jest przewodniczącym. W posiedzeniu tym bierze udział syndyk oraz przedstawiciel upadłego, (jeśli jest to przedsiębiorstwo państwowe), albo członków zarządu spółdzielni czy spółki. Omawia się tam wspomniane sprawozdania rachunkowe syndyka, każdą pozycję kolejno po stronie przychodów i rozchodów. Do obowiązków syndyka należy też sporządzenie inwentaryzacji majątku. Syndyk musi też sporządzić bilans otwarcia upadłości. Bilans ten powinien być zweryfikowany przez biegłego rewidenta. Do syndyka należy sporządzenie listy wierzytelności. Listę tą składa sędziemu-komisarzowi. Na wyznaczonym w tym celu posiedzeniu sędzia komisarz, po wysłuchaniu syndyka i upadłego, wydaje postanowienie, w którym uznaje bądź odmawia uznania w całości lub części zgłoszonych wierzytelności. Ustaloną w ten sposób listę wierzytelności wykłada się w sekretariacie sądu i w ciągu dwóch tygodni każdy zainteresowany może zgłosić sprzeciw. Sędzia-komisarz w razie potrzeby odpowiednio prostuje listę. Jeśli lista wierzytelności jest już zatwierdzona, to wtedy syndyk sporządza plan funduszy masy upadłości zgodnie z obowiązującą kolejnością zaspakajania roszczeń. O kolejności zaspakajania roszczeń mówi art. 204 prawa upadłościowego. Jest ona następująca:

• Koszty postępowania upadłościowego, m.in. wydatki połączone z zarządem i likwidacją masy upadłości, należności za pracę i renty.

• Należności powstałe wskutek czynności syndyka oraz wynikające z umów wzajemnych zawartych przed ogłoszeniem upadłości, których wykonania zażądał syndyk.

• Podatki i inne daniny publiczne oraz należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne należne za ostatni rok przed ogłoszeniem upadłości.

• Koszty ostatniej choroby i pogrzebu upadłego zmarłego na sześć miesięcy przed ogłoszeniem upadłości.

• Inne wierzytelności wraz z odsetkami za ostatni rok przed ogłoszeniem upadłości.

• Inne odsetki.

• Kary i grzywny sądowe i administracyjne.

• Należności z tytułu darowizn i zapisów.

Podział dokonywany jest jednorazowo lub kilkakrotnie, w miarę likwidacji majątku masy. Jeżeli już dokonano podziału i każdemu z wierzycieli przelano na rachunek to, co mu się należy, to wtedy syndyk kieruje wniosek do sędziego-komisarza o stwierdzenie ukończenia postępowania upadłościowego. Następnie sąd stwierdza postanowieniem ukończenie postępowania upadłościowego. Postanowienie sądu zostaje ogłoszone poprzez obwieszczenie, doręczone upadłemu, syndykowi, członkom rady wierzycieli, a jeżeli dotyczy upadłości przedsiębiorstwa państwowego, także organowi założycielskiemu (art. 217 p. u.).

Jeśli upadłym jest osoba fizyczna, syndyk za zgodą sędziego-komisarza może zatrudnić taką osobę do pracy. Służy to temu, że osoba taka zna doskonale firmę, wie, co się w niej działo i może służyć pomocą syndykowi w zarządzaniu upadłą firmą.

Za swoje czynności syndyk otrzymuje wynagrodzenie (art.122 p. u.). Syndyk i zarządca odrębnego majątku (firma może mieć przedstawicielstwa) mają prawo do wynagrodzenia za swoją działalność oraz do zwrotu uzasadnionych wydatków, które wyłożyli z powodu swoich czynności. To wynagrodzenie sąd określa stosownie do zakresu i trudności czynności wykonywanych przez syndyka i zarządcę. Sąd ustala wynagrodzenie wstępnie na wniosek syndyka w terminie miesiąca od dnia złożenia przez syndyka spisu inwentarza i bilansu upadłego. Na wysokość wstępnie ustalonego wynagrodzenia ma wpływ przypuszczalna wielkość masy upadłości i przewidywany czas trwania postępowania upadłościowego oraz stopień trudności postępowania. Wysokość ta stanowi podstawę do zaliczkowych wypłat w miarę dokonywanych czynności. Wraz z zaliczkami sąd przyznaje zwrot poniesionych wydatków. Ostateczną wysokość wynagrodzenia sąd określa po złożeniu przez syndyka ostatecznego sprawozdania rachunkowego. Wstępnie ustalone wynagrodzenie syndyka i zarządcy nie może przekroczyć 5% przewidywanych funduszy masy upadłości albo nie może przekraczać 50-ciokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej.

Syndyk w pewnych sytuacjach może ponosić konsekwencje zarządu majątkiem masy. Jeżeli syndyk nie pełni należycie obowiązków, to może być upomniany przez sędziego-komisarza, może być na niego nałożona grzywna. Syndyka wypełniającego nienależycie swoje obowiązki sąd może odwołać i powołać innego.

Jeśli chodzi o kwalifikacje kandydata na syndyka, - to osoba fizyczna posiadająca wykształcenie wyższe, mająca, co najmniej 5-cioletni staż pracy na stanowiskach kierowniczych lub samodzielnych w zakresie zarządzania przedsiębiorstwem. Syndyk powinien się wykazać znajomością prawa gospodarczego, prawa cywilnego, pracy, finansów. Dla kandydatów na syndyka mających wykształcenie prawnicze lub ekonomiczne wymagany okres stażu, o którym mowa wyżej wynosi 3 lata. Syndyk nie może być karany za popełnione umyślne przestępstwo przeciwko mieniu i nie może figurować w wykazie osób, wobec których orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek. Osoba, która chce zostać syndykiem nie może być w przeszłości usunięta przez sąd, na podstawie prawa upadłościowego, z powodu nienależytego pełnienia obowiązków syndyka, (jeżeli raz została odwołana sąd ponownie nie może ją powołać). Jeżeli syndykiem ma być osoba prawna, to albo wszystkie osoby zarządu, albo osoby wskazane muszą posiadać odpowiednie kwalifikacje. Adwokat, radca prawny, biegły rewident zwolnieni są od posiadania kwalifikacji, o których mowa wyżej. Te szczególne wymogi odnośnie kwalifikacji kandydatów na syndyków masy upadłości określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 1998r. Wcześniej syndykiem mógł być każdy. Jeżeli chodzi o osoby, które miały wykształcenie średnie i pełniły przed 1998r.funkcję syndyka, to mogły one tą funkcję sprawować jeszcze przez okres 2 lat, a potem powinny zdobyć kwalifikacje.

W 1998r. Minister Sprawiedliwości wydał jeszcze jedno rozporządzenie dotyczące upadłości, a mianowicie w sprawie trybu sprzedaży z wolnej ręki nieruchomości, handlowego statku morskiego lub statku żeglugi śródlądowej w postępowaniu upadłościowym. Jest tu pewne novum, gdyż sprzedaż niektórych składników majątkowych w postępowanie upadłościowym może następować nie w drodze przetargu, lecz z wolnej ręki. Rozporządzenie to reguluje, za jaką cenę można wymienione składniki majątkowe sprzedać (za cenę nie niższą niż wartość wynikającą z oszacowania).

Z 1998r pochodzi również rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia sposobu prowadzenia wykazu oraz centralnej ewidencji osób, wobec których w postępowaniu upadłościowym orzeczono zakaz prowadzenia określonej działalności.

---