POWAŻNE AWARIE PRZEMYSŁOWE
PRZEPISY DOTYCZĄCE PRZECIWDZIAŁANIA POWAŻNYM AWARIOM PRZEMYSŁOWYM
Dyrektywa Rady 96/82/WE dotycząca zarządzania zagrożeniami poważnymi awariami z udziałem substancji niebezpiecznych, zwana Dyrektywą Saveso II opublikowana w 1997r. (wprowadzona do prawodawstwa UE do 1999r.) - podstawa polskich regulacji prawnych dot. ww zakresu
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U.Nr 62, poz.627 z późn.zm.)
Ustawa z dnia 27 lipca 2001r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U.Nr 100, poz. 1085)
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (Dz.U. Nr 58, poz.535)
Rozporządzenie Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 maja 2003r. w sprawie wymagań, jakim powinien odpowiadać raport o bezpieczeństwie zakładu o dużym ryzyku (Dz.U. Nr 104, poz.970 z późn.zm.)
Rozporządzenie Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 lipca 2003r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać plany operacyjno - ratownicze (Dz.U. Nr 131, po. 1219)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 czerwca 2002r. w sprawie szczegółowego zakresu informacji wymaganych do podania do publicznej wiadomości przez komendanta wojewódzkiego PSP
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2002r. w sprawie poważnych awarii objętych obowiązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (Dz.U.Nr 5, poz. 58)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 czerwca 2002r. w sprawie szczegółowego zakresu informacji wymaganych do podania do publicznej wiadomości przez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U.Nr 78, poz. 712)
ZDEFINIOWANIE POJĘĆ według uregulowań międzynarodowych (Unii Europejskiej - Dyrektywa Seveso II, Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju - OECD, Międzynarodowej Organizacji Pracy - MOP, Konwencji Helsińskiej z 1992r.)
Awaria - niespodziewane (nieplanowane), nagłe zdarzenie (wydarzenie), które powoduje lub może (jest w stanie) spowodować obrażenia u ludzi lub uszkodzenia budynków, zakładów, materiałów lub uszkodzenia środowiska
Poważna awaria:
wystąpienie zdarzeń, takich jak: emisja, pożar lub wybuch wskutek niekontrolowanego rozwoju sytuacji w czasie działalności przemysłowej, prowadzących do powstania - na terenie lub poza terenem zakładu - natychmiast lub z opóźnieniem, poważnego niebezpieczeństwa dla człowieka i/lub środowiska, związanego z jedną lub większą liczbą substancji niebezpiecznych (zgodnie z definicją zawartą w Dyrektywie Saveso)
zdarzenie takie jak poważna emisja, pożar lub eksplozja w wyniku niekontrolowanego rozwoju sytuacji w czasie eksploatacji dowolnego zakładu objętego zakresem zastosowania Dyrektywy, prowadzące do powstania, natychmiast lub z opóźnieniem, poważnego niebezpieczeństwa dla zdrowia ludzkiego i/lub środowiska, związanego z obecnością jednej bądź wielu substancji niebezpiecznych (zgodnie z definicją zawartą w Dyrektywie Saveso II)
niespodziewane, nagłe wydarzenie (zdarzenie), włączając w to takie zdarzenia jak poważna (duża) emisja (uwolnienie), pożar lub wybuch (eksplozja), powstające w wyniku nienormalnego (nieprawidłowego) przebiegu działalności przemysłowej, w którym uczestniczy jedna lub większa liczba substancji niebezpiecznych i które prowadzi - natychmiast lub z opóźnieniem do poważnych (groźnych) skutków dla pracowników, ludności i środowiska wewnątrz lub na zewnątrz instalacji
Awaria przemysłowa - zdarzenie, które nastąpiło w wyniku niekontrolowanych zmian/ niekontrolowanego przebiegu jakiejkolwiek działalności związanej z substancjami niebezpiecznymi na terenie instalacji, np. w czasie ich produkcji, wykorzystania, przechowywania, usuwania, składowania, obchodzenia się z nimi lub w transporcie
Sytuacja awaryjna, sytuacja bliska awarii, sytuacja bezpośredniego zagrożenia awarią - niespodziewane (nieplanowane), nagłe zdarzenie, które bez łagodzących działań systemów lub procedur bezpieczeństwa, mogłoby spowodować poważne obrażenia u ludzi lub uszkodzenia budynków, zakładów, materiałów lub środowiska albo stać się przyczyną utraty szczelności obudowy prowadzącej do poważnych negatywnych skutków
Zagrożenie - to właściwość substancji niebezpiecznej lub sytuacja fizyczna, która może prowadzić do naruszenia zdrowia ludzkiego i/lub zniszczenia środowiska, bądź też sytuacja fizyczna stwarzająca możliwość obrażeń (uszkodzeń) ludności, szkód w majątku, szkód w środowisku lub ich kombinację / połączenie
Instalacja - to jednostka techniczna w obrębie zakładu, w której produkuje się, wykorzystuje, przetwarza lub magazynuje niebezpieczne substancje. Obejmuje wszystkie urządzenia, struktury, rurociągi, maszyny, narzędzia, własne bocznice kolejowe, doki, nabrzeża do załadunku działające dla potrzeb instalacji, pirsy, magazyny i podobne urządzenia ruchome i stacjonarne niezbędne do działania instalacji
Instalacja niebezpieczna - stacjonarny zakład przemysłowy (miejsce), w którym są produkowane, przetwarzane, stosowane, magazynowane (przechowywane), wykorzystywane lub unieszkodliwiane (składowane) substancje niebezpieczne w takiej postaci i ilości, że istnieje ryzyko powstania poważnej awarii z udziałem substancji niebezpiecznej, która mogłaby spowodować poważne szkody dla zdrowia ludzkiego lub środowiska, łącznie ze szkodami w majątku
Niebezpieczna działalność - oznacza działalność, w trakcie której występuje lub może wystąpić (jest obecna lub może być obecna) jedna lub więcej substancji niebezpiecznych w ilościach równych lub większych od wartości progowych (granicznych), która może spowodować skutki transgeniczne
Skutki awarii przemysłowych - bezpośrednie lub pośrednie natychmiastowe lub powstałe po pewnym czasie następstwa dotyczące człowieka, flory i fauny, gleby, wody, powietrza i krajobrazu, wartości materialnych i dziedzictwa kulturowego
Ocena zagrożenia - ocena / osąd dotyczący akceptowalności zagrożenia, kierując się przy tym odniesieniami wskaźników, norm, standardów, przepisów prawa i polityki
Operator - dowolna osoba fizyczna lub prawna, która zarządza bądź sprawuje kontrolę nad zakładem lub instalacją, lub która na podstawie krajowych przepisów prawnych została upoważniona do sprawowania decydującej kontroli ekonomicznej nad działalnością techniczną tam prowadzoną
Powiadomienie, notyfikacja, zgłoszenie - dostarczenie władzom określonych informacji dotyczących instalacji niebezpiecznej
Raport bezpieczeństwa - sporządzony na piśmie dokument zawierający informacje dotyczące zagadnień technicznych, organizacyjnych, zarządzania i funkcjonowania, związanych z zagrożeniami powodowanymi przez instalację niebezpieczną orz działań mających na celu sprawowanie kontroli nad tą instalacją, zapewniających jej bezpieczeństwo
Plan awaryjny - pisemny plan, który na podstawie zidentyfikowanych potencjalnych awarii oraz ich skutków ustala i opisuje jak należy postępować w sytuacji awarii i odniesieniu do ich skutków zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz zakładu
Występujące substancje chemiczne jako surowce stosowane w procesach produkcyjnych, jak i półprodukty, gotowe wyroby oraz pozostałości czyli odpady pod względem ich właściwości fizyko - chemicznych oraz biologicznych stanowią nie tylko potencjalne, ale i rzeczywiste źródło zagrożeń nie tylko w środowisku pracy, ale i środowisku przyrodniczym. W wyniku niezamierzonego, czy niekontrolowanego przebiegu procesu (awarii przemysłowej, wypadku transportowego, klęski żywiołowej itp.) może dojść do uwolnienia się do otoczenia znacznych ilości niebezpiecznych substancji chemicznych, wybuchu o znacznej sile niszczenia, pożaru bądź do kilku zdarzeń jednocześnie.
Zaistniałe zdarzenia w różnych państwach świata oraz odnotowane w wyniku tych wydarzeń istotne, negatywne skutki dla ludzi i środowiska naturalnego spowodowały opracowanie przez organizacje międzynarodowe kilku regulacji ukierunkowanych na działania mające na celu zapobieganie poważnym awariom, jak i metodom ograniczania skutków zaistniałych zdarzeń.
I tak w przedmiotowym zakresie stosowne regulacje zostały wydane przez Unię Europejską Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju - OECD, Międzynarodową Organizację Pracy - MOP, Konwencję Helsińską z 1992r.
Pierwszą regulacją Unii Europejskiej z zakresu zapobiegania poważnym awariom przemysłowym, jak i ograniczania jej skutków była Dyrektywa Rady z 1982r. w sprawie zagrożenia poważnymi awariami przez niektóre rodzaje działalności przemysłowej. Dyrektywa niniejsza określana jest mianem Dyrektywy Seveso.
Powyższa dyrektywa została zmieniona przez Dyrektywę Rady 96/82/WE (tzw. Dyrektywę Comah, bądź Dyrektywę Seveso II) w sprawie zarządzania zagrożeniami awariami z udziałem substancji niebezpiecznych.
Niniejsza Dyrektywa ustaliła kryteria kwalifikacyjne dla zakładów pod względem ilości stosowanych bądź powstałych w wyniku niekontrolowanego procesu substancji niebezpiecznych. I tak wyróżniła 2 kategorie obiektów, tj. o niższym poziomie zagrożenia skutkami awarii (NPZSA) oraz o wyższym poziomie zagrożenia skutkami awarii (WPZSA). Zatem kryterium klasyfikacyjnym do jednej z dwóch kategorii są ilości stosowanych bądź powstałych w wyniku awarii substancji niebezpiecznych oraz rozmiar skutków awarii, a nie kryterium możliwości zaistnienia awarii.
Wskazana Dyrektywa wyłączyła poza zakres stosowania obiekty, takie jak:
instalacje jądrowe i zakłady przetwarzania materiałów radioaktywnych,
instalacje wojskowe,
wytwórnie i magazyny materiałów wybuchowych, prochu strzelniczego i amunicji,
obiekty przemysłu wydobywczego i innych operacji górniczych. Ostatnia decyzja Unii Europejskiej dotycząca niniejszej Dyrektywy zmieniła wskazane wyłączenie. Objęte wymaganiami DSII zostały części zakładów górniczych, które stanowią obiekty chemicznego i termicznego przerobu (wzbogacania) minerałów kopalnych,
instalacje do usuwania toksycznych i niebezpiecznych odpadów. Ostatnia decyzja Unii Europejskiej dotycząca niniejszej Dyrektywy zmieniła wskazane wyłączenie. Objęte wymaganiami DSII zostały składowiska odpadów (w pierwotnej wersji Dyrektywy wyłączone z obowiązywania regulacji) i szlamów poflotacyjnych związane z chemicznym i termicznym przerobem minerałów,
przylądowe, na morzu poszukiwania i wydobycie minerałów, w tym i węglowodorów,
katastrofy budowlane, przemysłowe i pożary, przy nie spełnieniu kryteriów chemicznych,
awarie transportowe.
Obecnie obowiązujące kryterium kwalifikacyjne dotyczy poszczególnych chemicznych substancji niebezpiecznych oraz 11 kategorii substancji i preparatów niebezpiecznych, dla których ustalono wartości progowe odpowiednio dla NPZSA i WPZSA oraz sumaryczne poziomy określonych grup substancji niebezpiecznych.
Przedmiotowa Dyrektywa, jak i wskazane powyżej inne międzynarodowe regulacje za podstawowy cel postawiły przeciwdziałanie poważnym awariom przemysłowym (chemicznym). Do elementów wspólnych niniejszych przepisów międzynarodowych można wskazać następujące:
obowiązek spoczywający na władzach państwowych w zakresie wprowadzenia przepisów ustanawiających system sprawowania kontroli nad zagrożeniami awarią przemysłową (chemiczną),
podobny system zarządzania w przedmiotowym zakresie, oparty o następujące elementy:
rozpoznanie zagrożeń i zastosowanie zalecanych rozwiązań technicznych, organizacyjnych oraz ocena bezpieczeństwa obiektu na każdym etapie funkcjonowania, tj. projektowania, budowy, eksploatacji oraz likwidacji,
przygotowanie, realizacja i sprawdzanie skuteczności działań profilaktycznych (zapobiegawczych) w obiekcie, obejmujący szereg poziomów, takich jak: zarządzanie obiektem, przedsięwzięcia techniczne, szkolenia itp. zmierzających do eliminowania lub ograniczania ryzyka wystąpienia awarii,
przygotowanie na wypadek awarii, obejmujące opracowanie i wdrożenie przez naczelne kierownictwo obiektu wewnętrznych planów awaryjnych, a także przez służby spoza zakładu zewnętrznych planów awaryjnych, uwzględniających ćwiczenia, szkolenia oraz inne działania zmierzające do osiągnięcia i utrzymania stałej gotowości do działań ratowniczych i ograniczających ewentualne jej skutki,
podejmowanie zarówno w sytuacji awarii, jak i w sytuacji grożących awarią - działań przewidzianych w planach postępowania na wypadek wystąpienia awarii,
podjęcie działań i przedsięwzięć naprawczych i korygujących, mających na celu likwidację skutków awarii oraz przywrócenie środowiska do stanu przed awarią.
ustalenie podmiotów systemu zarządzania poważnymi awariami przemysłowymi oraz obowiązków, zadań, jak i uprawnień i procedur zapewniających realizację zadań, na następujących zasadach:
dokonanie rozpoznania i identyfikacji obiektu przez zarząd podmiotu
notyfikacja (zgłoszenie, rejestracja) obiektu we właściwych władzach spełniających funkcje nadzoru (kontroli), obejmujące zgłoszenie rejestru substancji niebezpiecznych przez zarząd obiektu,
realizacja działań zapobiegawczych. Wg przepisów Unii Europejskiej oraz OECD należy opracować i wdrożyć politykę zapobiegania awariom, a przypadku zakładów dużego ryzyka dokonać analiz ryzyka i przygotować raport bezpieczeństwa, który należy przedłożyć organom kontrolnym. Wymóg niniejszy spoczywa na zarządzie obiektu,
opracowanie i realizacja wewnętrznego planu awaryjnego przez zarząd zakładu dużego ryzyka, z uwzględnieniem możliwych scenariuszy awarii oraz przedłożeniem organom zewnętrznym informacji niezbędnych do opracowania zewnętrznych planów awaryjnych,
ocena przez organy kontrolne raportu bezpieczeństwa, wielkości ryzyka oraz akceptacja ryzyka lub nałożenie decyzji na zarząd podmiotu w zakresie ograniczenia ryzyka,
nadzór przez organy kontrolne nad przygotowaniem i prawidłowością wewnętrznych i zewnętrznych planów awaryjnych oraz kontrole i inspekcje obiektów niebezpiecznych,
badanie i dokumentowanie przez zarząd obiektu przebiegu, skutków oraz działań ratowniczych w sytuacji zaistnienia awarii,
informowanie i instruowanie pracowników obiektu niebezpiecznego i społeczeństwa o zagrożeniach. Uprawnienie społeczeństwa dot. uczestniczenia w procesach decyzyjnych dotyczących obiektów niebezpiecznych,
uwzględnienie zagrożeń, które niosą obiekty niebezpieczne w polityce przestrzennej i gospodarce terenami
ustalenie zasad kontroli w zakresie wykonania przez podmioty zadań i obowiązków
Reasumując system przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym w odniesieniu do obiektów stwarzających zagrożenie według przepisów międzynarodowych obejmuje zadania, obowiązki i procedury, takie jak:
ustalenie kryteriów klasyfikacyjnych oraz wskazanie wyłączeń - przez władze państwowe, które stanowią podstawę zaliczenia danego zakładu lub instalacji do kategorii niebezpieczeństwa przedsiębiorstwa,
dokonanie „samoidentyfikacji” przez operatora (zarząd obiektu) w zakresie klasyfikacji obiektu do kategorii niebezpieczeństwa obiektu (2 kategorie: zakłady dużego i zwiększonego ryzyka)
realizacja obowiązków przez zakłady obu kategorii z zakresu zapobiegania awariom, analizy zagrożeń, ograniczania skutków awarii itp.
dokonanie notyfikacji (powiadomienia władz, rejestracji) przez podmiot do kompetentnych władz,
opracowanie i wdrożenie polityki zapobiegania poważnym awariom przez podmioty zakwalifikowane do obu kategorii ryzyka,
realizacja przez obiekty obu kategorii decyzji władz w zakresie spełnienia odpowiednich procedur i zadań, dotyczących występującego efektu domina (kumulacja zagrożeń ze względu na bliskie sąsiedztwo innych niebezpiecznych zakładów)
poddanie się operatora zakładu inspekcjom i kontrolom, wykonywanym przez kompetentną władzę oraz realizacja zaleceń poinspekcyjnych,
opracowanie i przedłożenie kompetentnej władzy przez operatora zakładu obu kategorii zagrożeń raportu bezpieczeństwa, który jest podstawowym dokumentem systemu zapobiegania awariom, mającym na celu wykazanie, jakie są zagrożenia i jakie środki i działania zostały w zakładzie podjęte, aby zapobiegać awariom i ograniczać ich skutki,
okresowy przegląd i aktualizacja raportu bezpieczeństwa,
ocena przez kompetentne władze raportu bezpieczeństwa,
opracowanie przez operatora zakładu stwarzającego duże zagrożenie we współpracy z pracownikami różnych szczebli wewnętrznych planów awaryjnych,
dostarczenie przez operatora zakładu kompetentnym władzom informacji niezbędnych do opracowania zewnętrznych planów awaryjnych,
przygotowanie przez kompetentne władze zewnętrznego planu awaryjnego,
aktualizacja, sprawdzanie (obejmujące również ćwiczenia) tak wewnętrznych, jak i zewnętrznych planów awaryjnych,
informowanie przez operatora zakładu oraz kompetentne władze społeczeństwa w zakresie bezpieczeństwa obiektów stwarzających zagrożenie awariami oraz postępowania w sytuacji awarii,
aktualizacja i powtarzalność informacji adresowanej do społeczeństwa,
możliwość wglądu przez społeczeństwo do raportu bezpieczeństwa,
uprawnienia kompetentnych władz dotyczące możliwości decyzyjnych w zakresie zakazu lub ograniczenia eksploatacji obiektu niebezpiecznego,
wdrożenie przez operatora zakładu w sytuacji awarii wewnętrznego planu awaryjnego oraz powiadomienie o zaistniałej awarii kompetentnych władz,
wdrożenie przez kompetentne władze zewnętrznych planów awaryjnych w sytuacji zaistnienia awarii,
analiza i opis akcji operacyjno - ratowniczej, przebiegu i rozmiarów awarii,
opracowanie i realizowanie przez kompetentne władze polityki w zakresie lokalizacji nowych przedsięwzięć, ze szczególnym uwzględnieniem obiektów niebezpiecznych oraz zagospodarowania terenów wokół obiektów już eksploatowanych.
Z uwagi na implementację wymagań Dyrektywy Seveso II do prawodawstwa polskiego pominięto szczegółowy opis poszczególnych wymagań, nie tylko samej Dyrektywy ale i również pozostałych uregulowań międzynarodowych.
Odzwierciedleniem obowiązków wyartykułowanych w Dyrektywie Seveso II są w polskim prawodawstwie dwie regulacje, tj.
ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U.Nr 62, poz.627 z późn.zm.)
ustawa z dnia 27 lipca 2001r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 100, poz. 1085 z późn.zm.).
Szczegółowe wymagania w przedmiotowym zakresie wytyczają rozporządzenia Ministra Gospodarki, Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej oraz Ministra Środowiska, których wykaz został zawarty na wstępie.
Ustawa Prawo ochrony środowiska, zgodnie z wymaganiami Dyrektywy Seveso II wprowadziła w Polsce 2 kategorie obiektów niebezpiecznych: stwarzających zagrożenie awarią o mniejszych, lokalnych skutkach oraz stwarzających zagrożenie awarią o rozległych skutkach oraz o wysokim stopniu ich ciężkości.
Kwalifikacja obiektu niebezpiecznego do jednej z dwóch kategorii związana jest z ilością substancji niebezpiecznej (niebezpiecznych) w obiekcie.
Prawo ochrony środowiska wprowadziło następujące kategorie:
zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii (ZZR)
zakład o dużym ryzyku wystąpienia awarii (ZDR)
Uregulowania zawarte w ustawie Prawo ochrony środowiska, jak i ustawie o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw nie mają zastosowania do obiektów stwarzających zagrożenie związane z promieniowaniem jonizującym oraz transportu substancji niebezpiecznych (drogowy, kolejowy, wodny oraz powietrzny). Wynika to z postanowień ustawy - Prawo ochrony środowiska, w myśl których pojęcia zakład (ZZR lub ZDR) oraz instalacja odnoszą się wyłącznie do obiektów stacjonarnych. W odróżnieniu od wymagań Dyrektywy Seveso II , polskie przepisy obejmują także obiekty wojskowe, stacjonarne obiekty systemów transportowych łącznie z dokami, nadbrzeżami i stacjami rozrządowymi, systemu przesyłu substancji niebezpiecznych rurociągami, obiekty przemysłu wydobywczego (naziemne) oraz składowiska odpadów, jeżeli zostaną zaliczone do ZZR lub ZDR ze względu na ilości substancji niebezpiecznych.
W rozumieniu ustawy Prawo ochrony środowiska przez następujące pojęcia należy rozumieć:
instalacja - to stacjonarne urządzenie techniczne, zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, położonych na terenie jednego zakładu oraz budowle nie będące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja może spowodować emisję
urządzenie - to niestacjonarne urządzenie techniczne, w tym środki transportu
substancja niebezpieczna - jedna lub więcej substancji lub mieszanin , które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska. Zatem substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii
poważna awaria - to zdarzenie, takie jak emisja, pożar lub eksplozja, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem
poważna awaria przemysłowa - to poważna awaria w zakładzie
Kryteria kwalifikacyjne
Ustawa Prawo ochrony środowiska ustala identyczne, jak Dyrektywa Seveso II zasady dotyczące kryteriów kwalifikacyjnych.
Na niniejsze kryteria składają się 2 wykazy:
wykaz substancji niebezpiecznych, z podaniem ilości decydujących o zaliczeniu zakładu do kategorii ZZR lub ZDR - tzw. wartości progowe dla 30 substancji
Tabela 1. Wykaz substancji niebezpiecznych wraz z ilościami progowymi
Lp. |
Substancje lub grupy substancji |
Numer CAS (Chemical |
Ilość substancji niebezpiecznej decydująca o zaliczeniu do zakładu o: |
|
|
|
Abstract Service) |
zwiększonym ryzyku [Mg] |
dużym ryzyku [Mg] |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
1 |
Azotan amonu (uwaga 4) |
6484-52-2 |
350 |
2.500 |
2 |
Azotan amonu (uwaga 4.1) |
6484-52-2 |
1.250 |
5.000 |
3 |
Pentatlenek arsenu, kwas arsenowy (V) i/lub jego sole |
|
1 |
2 |
4 |
Tritlenek arsenu, kwas arsenowy (III) i/lub jego sole |
|
|
0,1 |
5 |
Brom |
7726-95-6 |
20 |
100 |
6 |
Chlor |
7782-50-5 |
10 |
25 |
7 |
Związki niklu w postaci pyłu (tlenek niklu, ditlenek niklu, tritlenek diniklu, siarczek niklu, disiarczek niklu) |
|
|
1 |
8 |
Etylenoimina |
151-56-4 |
10 |
20 |
9 |
Fluor |
7782-41-4 |
10 |
20 |
10 |
Formaldehyd (> 90%) |
50-00-0 |
5 |
50 |
11 |
Wodór |
1333-74-0 |
5 |
50 |
12 |
Chlorowodór (skroplony gaz) |
7647-01-0 |
25 |
250 |
13 |
Związki ołowioorganiczne |
|
5 |
50 |
14 |
Skrajnie łatwo palne gazy skroplone (z włączeniem skroplonych węglowodorów lekkich z przerobu ropy naftowej) i gaz ziemny |
|
50 |
200 |
15 |
Acetylen |
74-86-2 |
5 |
50 |
16 |
Tlenek etylenu |
75-21-8 |
5 |
50 |
17 |
Tlenek propylenu |
75-56-9 |
5 |
50 |
18 |
Metanol |
67-56-1 |
500 |
5.000 |
19 |
4,4'-Metylenobis (2-chloroanilina) i/lub jej sole |
|
|
0,01 |
20 |
Izocyjanian metylu |
624-83-9 |
|
0,15 |
21 |
Tlen |
7782-44-7 |
200 |
2.000 |
22 |
Diizocyjanian toluenu |
91-08-7 |
10 |
100 |
23 |
Dichlorek karbonylu (fosgen) |
75-44-5 |
0,3 |
0,75 |
24 |
Triwodorek arsenu (arsyna) |
7784-42-1 |
0,2 |
1 |
25 |
Triwodorek fosforu (fosfina) |
7803-51-2 |
0,2 |
1 |
26 |
Dichlorek siarki |
10545-99-0 |
1 |
1 |
27 |
Tritlenek siarki |
7446-11-9 |
15 |
75 |
28 |
Polichlorowane dibenzofurany i polichlorowane dibenzodioksyny (z włączeniem TCDD - 2,3,7,8-tetra-chlorodibenzoparadioksyny), z uwzględnieniem współczynnika równoważności F (uwaga 7 i tabela 3) |
|
|
0,001 |
29 |
Następujące rakotwórcze w stężeniach powyżej 5%: 4-aminobifenyl i/lub jego sole, trichlorobenzen, benzydyna i/lub jej sole, eter bis(chlorometylowy), eter chlorometylometylowy, 1,2-dibromoetan, siarczan dietylu, siarczan dimetylu, chlorek dimetylokarbamylowy, 1,2-dibromo-3-chloropropan, 1,2-dime-tylohydrazyna, dimetylonitrozamina, heksametylo-fosforotriamid, hydrazyna, 2-naftyloamina i/lub jej sole, 1,3- propanosulton, 4-nitrobifenyl |
|
0,5 |
2 |
30 |
Produkty destylacji ropy naftowej: a) benzyny i ciężkie benzyny, b) nafty (z włączeniem paliw do silników odrzutowych), c) oleje gazowe (z włączeniem olejów napędowych do silników wysokoprężnych, olejów opałowych i technologicznych strumieni mieszanin olejów gazowych) |
|
2.500 |
25.000 |
wykaz kategorii (klas) substancji, takich jak:
bardzo toksyczne,
toksyczne,
utleniające,
wybuchowe,
łatwo palne,
wysoce łatwo palne,
skrajnie łatwo palne,
niebezpieczne w szczególności dla ludzi lub środowiska
z podaniem wartości progowych dla kategorii ZZR i ZDR
Tabela 2. Wykaz kategorii substancji niebezpiecznych niewymienionych w tabeli 1 wraz z ilościami progowymi
|
Kategorie substancji niebezpiecznych |
Ilość substancji niebezpiecznej decydująca o zaliczeniu do zakładu o: |
|
|
|
zwiększonym ryzyku [Mg] |
dużym ryzyku [Mg] |
|
1 |
2 |
3 |
1. |
Substancje bardzo toksyczne, charakteryzowane określeniem rodzaju zagrożenia: R26 - działa bardzo toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową, R27 - działa bardzo toksycznie w przypadku kontaktu ze skórą, R28 - działa bardzo toksycznie w przypadku spożycia |
5 |
20 |
2. |
Substancje toksyczne, charakteryzowane określeniem rodzaju zagrożenia: R23 - działa toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową, R24 - działa toksycznie w przypadku kontaktu ze skórą, R25 - działa toksycznie w przypadku spożycia |
50 |
200 |
3. |
Substancje utleniające, charakteryzowane określeniem rodzaju zagrożenia: R7 - może spowodować pożar, R8 - kontakt z materiałami palnymi może spowodować pożar, R9 - wybucha po zmieszaniu z materiałem łatwo palnym |
50 |
200 |
4. |
Substancje wybuchowe (uwaga 5.1, podklasa 1.4) |
50 |
200 |
5. |
Substancje wybuchowe (uwaga 5.1, podklasy 1.1, 1.2, 1.3, 1.5 i 1.6 lub charakteryzowane określeniem rodzaju zagrożenia): R2 - zagrożenie wybuchem wskutek uderzenia, tarcia, oddziaływania ognia lub innych źródeł zapłonu, |
10 |
50 |
|
R3 - skrajne zagrożenie wybuchem wskutek uderzenia, tarcia, oddziaływania ognia lub innych źródeł zapłonu |
|
|
6. |
Substancje łatwo palne (uwaga 6 pkt 1) |
5.000 |
50.000 |
7a. |
Wysoce łatwo palne ciecze (uwaga 6 pkt 2a) |
50 |
200 |
7b. |
Substancje wysoce łatwo palne (uwaga 6 pkt 2b) |
5.000 |
50.000 |
8. |
Substancje skrajnie łatwo palne (uwaga 6 pkt 3) |
10 |
50 |
9. |
Substancje niebezpieczne dla środowiska, charakteryzowane określeniem rodzaju zagrożenia: R50 - działa bardzo toksycznie na organizmy wodne (z włączeniem R50/53 - działa bardzo toksycznie na organizmy wodne; może wywoływać długo utrzymujące się zmiany w środowisku wodnym), R51/53 - działa toksycznie na organizmy wodne; może wywoływać długo utrzymujące się szkodliwe zmiany w środowisku wodnym |
100
200 |
200
500 |
10. |
Substancje niebezpieczne dla ludzi i środowiska z innych względów, charakteryzowane określeniem rodzaju zagrożenia: R14 - reaguje gwałtownie z wodą (włączając w to R14/15 - reaguje gwałtownie z wodą, wyzwalając wysoce łatwo palne gazy), R29 - w kontakcie z wodą wyzwala toksyczne gazy |
100
50 |
500
200 |
Zakładem o zwiększonym ryzyku (ZZR) lub zakładem o dużym ryzyku (ZDR) jest zakład, w którym występuje co najmniej jedna substancja niebezpieczna w ilości równej lub większej niż określone w załączniku do rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 09.04.2002r., co zostało wskazane również w tabelach powyżej 1 i 2 .
Procedura identyfikacji zakładu zaliczonego do kategorii ZZR lub ZDR powinna być dokonana we wszystkich obiektach stacjonarnych, w których znajdują się w znaczących ilościach (ilości większe lub zbliżone do wartości progowych) lub mogą powstać w razie utraty kontroli nad procesem (instalacją), niebezpieczne substancje chemiczne ujęte w kryteriach kwalifikacyjnych.
W sytuacji gdy znajdujące się w zakładzie poszczególne substancje niebezpieczne nie występują w ilościach wyższych lub równych odpowiednim ilościom progowym klasyfikacji obiektu dokonuje się na podstawie zasady sumowania.
Zaliczenie zakładu do zakładu o dużym ryzyku następuje wtedy, jeżeli suma
q1/QD + q2/QD + q3/QD + q4/QD + q5/QD + .... jest większa lub równa 1,
gdzie poszczególne symbole oznaczają:
qx - ilości substancji niebezpiecznych (lub kategorii substancji niebezpiecznych) odpowiadających wartościom progowym wskazanym w tabeli 1 lub 2,
QD - odpowiednie ilości określone w kolumnie 5 tabeli 1 lub ilości określone w kolumnie 3 tabeli 2
Natomiast zaliczenie zakładu do zakładu o zwiększonym ryzyku następuje wtedy, jeżeli suma
q1/Qz + q2/Qz + q3/Qz + q4/Qz + q5/Qz + ..... jest większa lub równa 1,
gdzie poszczególne symbole oznaczają:
qx - ilości substancji niebezpiecznych (lub kategorii substancji niebezpiecznych) odpowiadających wartościom progowym wskazanym w tabeli 1 lub 2,
Qz - odpowiednie ilości określone w kolumnie 4 tabeli 1 lub ilości określone w kolumnie 2 tabeli 2.
Analogiczne działanie matematyczne należy przeprowadzić w przypadku obecności w zakładzie polichlorowanych dibenzofuranów i polichlorowanych dibenzodioksyn, w celu oznaczenia masy zastępczej, którą należy porównać z wartościami progowymi dla obu kategorii zakładów.
W myśl przepisów obiektem niebezpiecznym mogą być nie tylko instalacje przemysłowe lecz także obiekty magazynowe, hurtownie, składy i inne obiekty stacjonarne.
Zgłoszenie
W ramach przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym na prowadzącym zakład kategorii ZZR oraz ZDR ciąży obowiązek zgłoszenia niebezpiecznego obiektu właściwym organom Państwowej Straży Pożarnej.
Przedmiotowe zgłoszenie winno zawierać dane obejmujące: oznaczenie prowadzącego zakład, jego adres zamieszkania lub siedziby, adres zakładu, informację o tytule prawnym, charakter prowadzonej lub planowanej działalności, rodzaj instalacji i istniejące systemy bezpieczeństwa, rodzaj, kategorię i ilość oraz charakterystykę fizykochemiczną, pożarową i toksyczną substancji niebezpiecznej, charakterystykę terenu w bezpośrednim sąsiedztwie zakładu, ze szczególnym uwzględnieniem czynników mogących przyczynić się do zwiększenia zagrożenia awarią przemysłową lub pogłębienia się jej skutków. Uwagę należy zwrócić także na substancje nieobecne w obiekcie, lecz które mogą powstać w warunkach awaryjnych.
Procedura zgłoszenia winna być dokonana co najmniej na 30 dni przed uruchomieniem zakładu (dot. nowo powstających obiektów). Natomiast obiekty, które funkcjonowały (były eksploatowane) z chwilą wejścia w życie ustawy o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw - miały dokonać czynności zgłoszeniowych do dnia 31 marca 2002r.
I tak dla zakładów kategorii ZZR właściwym jest komendant powiatowy Państwowej Straży Pożarnej, natomiast dl zakładów kategorii ZDR - komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej. Ponadto analogiczne zgłoszenie winno być przekazane także wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska..
Program zapobiegania awariom
Prawo ochrony środowiska nakłada na zakład zarówno kategorii ZZR i ZDR obowiązek sporządzania programu zapobiegania poważnym awariom przemysłowym, który winien zawierać: określenie prawdopodobieństwa zagrożenia awarią przemysłową, zasady zapobiegania oraz zwalczania skutków awarii przemysłowej przewidywane do wprowadzenia, określenie sposobów ograniczania skutków awarii przemysłowej dla ludzi i środowiska w przypadku jej zaistnienia oraz określenie częstotliwości przeprowadzania analiz (programu zapobiegania awariom) w celu oceny jego aktualności i skuteczności.
Niniejszy program zapobiegania awariom winny przedłożyć zarówno zakłady ZZR i ZDR, przed uruchomieniem zakładu, właściwemu komendantowi Państwowej Straży Pożarnej oraz do wiadomości wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska.
Istotne jest uprawnienie właściwego komendanta Państwowej Straży Pożarnej w zakresie wstrzymania działalności zakładu, który nie przedstawił programu zapobiegania awariom, bądź przedstawił program zapobiegania awariom nie spełniający wymagań .
System bezpieczeństwa
Prowadzący zakład ZDR zobowiązany jest do opracowania i wdrożenia systemu bezpieczeństwa stanowiącego element systemu zarządzania i organizacji zakładu. System bezpieczeństwa powinien obejmować:
wskazanie obowiązków pracowników odpowiedzialnych za działania inicjowane w sytuacji wypadku zaistnienia awarii przemysłowej,
szkolenie pracowników związanych z funkcjonowaniem instalacji z substancją niebezpieczną,
systematyczna analiza zagrożeń awarią przemysłową oraz prawdopodobieństwa jej wystąpienia,
opracowanie i wdrożenie instrukcji dot. bezpiecznego funkcjonowania instalacji z substancją niebezpieczną w zakresie normalnej eksploatacji, konserwacji oraz przerw w pracy,
opracowanie i wdrożenie instrukcji dot. sposobu postępowania w sytuacji dokonywanych zmian w procesie przemysłowym,
opracowanie planów operacyjno - ratowniczych opartych na analizie sytuacji awaryjnych,
monitoring eksploatowanej instalacji z substancją niebezpieczną,
ocena i aktualizacja programu zapobiegania awariom oraz systemu bezpieczeństwa.
Raport o bezpieczeństwie
Obowiązek sporządzenia raportu o bezpieczeństwie spoczywa tylko na prowadzącym zakład z kategorii ZDR. Wskazany raport winien zawierać następujące informacje:
ogólny opis zakładu z uwzględnieniem jego położenia geograficznego i dominujących warunków atmosferycznych, geologicznych i wodnych, zewnętrznych źródeł zagrożenia awarią, opis działalności zakładu i przyjętych w nim zasad zarządzania bezpieczeństwem,
opis instalacji zakładu z uwzględnieniem ich usytuowania przestrzennego, odległości od sąsiednich instalacji, terenów zamieszkałych, szlaków komunikacyjnych, stref zagrożeń, dróg dojazdu, dróg pożarowych i ewakuacyjnych,
opis procesów technologicznych, z uwzględnieniem prowadzonych operacji i procesów fizykochemicznych, magazynowania, gospodarki odpadami,
opis niebezpiecznych substancji chemicznych z uwzględnieniem ich maksymalnych ilości, parametrów fizykochemicznych w warunkach normalnych i przewidywanych warunkach awaryjnych oraz powołanie się na posiadane przez zakład karty charakterystyki niebezpiecznych substancji chemicznych,
a także
analizę możliwości wystąpienia awarii i informacje o środkach koniecznych do zapobieżenia im,
informacje, że prowadzący zakład opracował program zapobiegania awariom i jest przygotowany do jego stosowania,
informacje, że zakład spełnia warunki do wdrożenia systemu bezpieczeństwa,
informacje, że zastosowane rozwiązania projektowe, konstrukcja oraz eksploatacja instalacji zakładu zapewniają wystarczający poziom bezpieczeństwa,
informacje, że prowadzący zakład opracował wewnętrzny plan operacyjno - ratowniczy oraz dostarczył informacje do opracowania zewnętrznego planu operacyjno - ratowniczego.
Dokumentami wyjściowymi na bazie, których ma być opracowywany raport o bezpieczeństwie są informacje zawarte w :
zgłoszeniu zakładu ZDR,
programie zapobiegania awariom zakładu ZDR,
instrukcjach: technologicznych, stanowiskowych, bhp, postępowania na wypadek sytuacji awaryjnych, działania zakładowej straży pożarnej i innych służb ratowniczych,
kartach charakterystyki niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych,
dokumentacji dot. stanowisk pracy, zapobiegania awariom, systemu bezpieczeństwa, zaistniałych zdarzeń wypadkowych na terenie zakładu, przeprowadzonych ocen ryzyka,
mapach i planach zakładu,
Plany operacyjno - ratownicze
wewnętrzny POR (plan operacyjno - ratowniczy), obejmuje zakłady o dużym ryzyku (ZDR) i jest uzgadniany z komendantem wojewódzkim PSP.
Elementami POR są następujące informacje:
opis zakładu, uwzględniający jego położenie geograficzne oraz warunki atmosferyczne,
opis działalności zakładu wraz ze strukturą organizacyjną,
charakterystyka instalacji technologicznych i ich otoczenia, dot. przede wszystkim sąsiednich instalacji i dróg komunikacyjnych, terenów zamieszkałych, obiektów użyteczności publicznej i budynków zamieszkania zbiorowego oraz innych elementów środowiska, jak: rzeki, zbiorniki wodne, lasy, linie energetyczne, rurociągi z niebezpiecznymi produktami, stacje pomp i ujęć wody pitnej, obiektów hydrotechnicznych,
charakterystyka stosowanych procesów technologicznych,
wykaz substancji niebezpiecznych, z określeniem maksymalnej ich ilości i wskazaniem odpowiadających im kart charakterystyk.
Nieodzownym składnikiem wewnętrznych POR poza w/w informacjami są również procedury prowadzenia na terenie zakładu akcji ratowniczych, obejmujące wskazanie możliwych czynników inicjujących awarię, osób upoważnionych do kierowania działaniami ratowniczymi na terenie zakładu oraz współpracujących z właściwymi władzami (głównie jednostkami PSP), system identyfikowania zagrożenia awarią, sposobu alarmowania i prowadzenia akcji ewakuacyjnej ludzi i mienia, opis zakładowych służb ratowniczych, sposób alarmowania i informowania pracowników zakładu i ich postępowania podczas awarii, a także wskazanie sposobu usuwania skutków awarii oraz zasad szkolenia pracowników itp.
zewnętrzny POR, obejmuje teren poza zakładem zaliczanym do kategorii (ZDR), który może być narażony na skutki poważnej awarii przemysłowej - opracowywany przez komendanta wojewódzkiego PSP
Ww korespondują z wymaganiami zawartymi w rozporządzeniu Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 lipca 2003r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać plany operacyjno - ratownicze
Postępowanie w przypadku awarii
W razie wystąpienia awarii przemysłowej prowadzący zakład kategorii ZDR, jak i ZZR zobowiązany jest do:
a) natychmiastowego zawiadomienia o tym fakcie właściwej jednostki PSP oraz WIOŚ,
b) niezwłocznego przekazania PSP i WIOŚ informacji o okolicznościach awarii, o niebezpiecznych substancjach związanych z awarią, umożliwiających dokonanie oceny skutków awarii dla ludzi i środowiska oraz o podjętych działaniach ratunkowych i działaniach mających na celu ograniczenie skutków, jak i zapobieżenie powtórzeniu się awarii, oraz stałej aktualizacji niniejszych informacji.
Informowanie społeczeństwa
W rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 4 czerwca 2002r. w sprawie szczegółowego zakresu informacji wymaganych do podania do publicznej wiadomości przez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej - określono szczegółowy zakres oraz sposób i formę informacji, które komendant wojewódzki PSP stosuje, podaje do wiadomości publicznej.
Zgłoszenie poważnych awarii do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2002r. w sprawie poważnych awarii objętych obowiązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska - dotyczy wszystkich poważnych awarii, a więc nie tylko przemysłowych, lecz także awarii we wszystkich rodzajach transportu substancji niebezpiecznych.
Obowiązek zgłoszenia poważnej awarii do GIOŚ ciąży na organach administracji, właściwych do zwalczania poważnych awarii.
Niniejszy akt prawny precyzuje pojęcie poważnej awarii.
Poważna awaria podlegająca zgłoszeniu do GIOŚ, dotyczy również zdarzeń, w których skutki mogą być następstwem uwolnienia w trakcie magazynowania lub transportu substancji (jak i mieszaniny substancji) innych niż ujętych w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 09.04.2002r. Mogą to być m.in. odpady niebezpieczne, substancje biologiczne i inne. Czyli rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2002r. dotyczy awarii w dowolnym obiekcie stacjonarnym, tj. poważnej awarii przemysłowej, ale także poważnej awarii w transporcie substancji niebezpiecznych (lądowym, wodnym i powietrznym). Zgłaszając natomiast do GIOŚ poważną awarię należy podać informację o wszystkich substancjach chemicznych sklasyfikowanych jako niebezpieczne oraz o innych substancjach niebezpiecznych, a więc nie tylko „sevesowskich”, ujętych w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002r.
Literatura uwzględniająca tematykę poważnych awarii przemysłowych:
Michalik Jerzy Stanisław Ocena zagrożeń poważnymi awariami chemicznymi w Polsce w świetle kryteriów kwalifikacyjnych Dyrektywy Seveso II. Bezpieczeństwo Pracy 2000, Nr 7-8, s.14-19
Michalik Jerzy Stanisław Nowe standardy bezpieczeństwa Unii Europejskiej - Dyrektywa 96/82/WE. Bezpieczeństwo Pracy 1998, Nr 5, s. 13 - 18
Michalik Jerzy Stanisław Nowe standardy bezpieczeństwa Unii Europejskiej - Dyrektywa 96/82/WE. Bezpieczeństwo Pracy 1998, Nr 6, s. 12 - 17
Michalik Jerzy Stanisław Uzupełnienia i zmiany przepisów Dyrektywy Seveso II. Bezpieczeństwo Pracy 2004, Nr 9, s. 8 - 11
Markowski Adam Zapobieganie awariom w zakładach chemicznych. Atest 2003, Nr 7, s. 4 - 6
Michalik Jerzy Stanisław Poważne awarie przemysłowe, Warszawa CIOP 2002
Michalik Jerzy Stanisław, Kijeńska, Gajek Wykonywanie procedury zgłaszania zakładów o zwiększonym oraz o dużym ryzyku poważnej awarii przemysłowej. Poradnik, Warszawa CIOP 2001
Michalik Jerzy Stanisław, Gajek Substancje niebezpieczne powstające podczas poważnych awarii przemysłowych, Bezpieczeństwo Pracy 2002, Nr 10 s. 14 - 18
Michalik Jerzy Stanisław, Gajek Przewidywanie tworzenia się niebezpiecznych substancji chemicznych podczas poważnych awarii przemysłowych, Bezpieczeństwo Pracy 2002, Nr 11 s. 15 - 19
13