DEFINICJA PRZESTĘPSTWA Przestępstwo na gruncie prawa karnego jest to czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, przez ustawę karną obowiązującą w czasie jego popełnienia, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomym. Powyższa definicja przestępstwa jest definicją formalno - materialną.

Należy dodać, że możliwa jest także ściśle materialna definicja przestępstwa - przestępstwo jest czynem społecznie szkodliwym (względnie społecznie niebezpiecznym). Definicja taka nie jest możliwa do zaakceptowania na gruncie nowoczesnego prawa karnego, całkowicie bowiem ignoruje konieczność opisania czynu w ustawie, co narusza gwarancyjną funkcję prawa karnego. Jednak w historii istniała definicja materialna przestępstwa, chociażby w Kodeksie Rosyjskim z 1921 roku. Drugim przykładem mogą być Niemcy w czasach hitlerowskich. To właśnie Hitler straszył przestępczością, mówił, że silna władza potrzeba jest dla państwa, że sędziowie są niebezpieczni. Hitler wydał wybory demokratyczne!!!. Przestępstwem było nie tylko to co było napisane w ustawie, ale również co godzi w myśl przewodnią i w zdrowe poczucie narodu. W tym przypadku demokracja obróciła się przeciwko sobie. Otwiera się definicję formalną, ale poprzez alternatywę. Albo czyn jest zabroniony w ustawie albo godzi w poczucie narodowe.

Definicja przestępstwa formalna	Definicja przestępstwa materialna
- czyn człowieka - czyn opisany w ustawie - czyn bezprawny - czyn zawiniony (od XIX wieku)	- czyn człowieka - czyn opisany w ustawie - czyn bezprawny - czyn zawiniony - czyn społecznie szkodliwy

Definicja materialna zawęża wymóg definicji przestępstwa formalnego. Jeżeli dodaje się kolejny wymóg to wtedy zakres się zawęża. W doktrynie prawa karnego przyjmuje się, że na strukturę przestępstwa składa się z kilku elementów, które muszą wystąpić łącznie. Brak choćby jednego z tych elementów oznacza, że czyn nie może zostać uznany za przestępstwo

SZKODLIWA SPOŁECZNOŚC CZYNU W rozumieniu potocznym społeczna szkodliwość czynu oznacza, iż zachowanie sprawcy przynosi stratę, uszczerbek danej społeczności. W rozumieniu prawa karnego jest to jednak pojęcie normatywne - Kodeks Karny expressis Derbis określa kryteria, które należy brać pod uwagę przy ocenianiu społecznej szkodliwości konkretnego czynu. Zostały one ujęte a art. 115 pkt. 2 Kodeksu Karnego. Są to: - rodzaj i charakter naruszonego dobra (kryterium przedmiotowe) - rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody (kryterium przedmiotowe) - sposób i okoliczności popełnienia czynu (kryterium przedmiotowe) - rodzaj naruszonych przez sprawcę obowiązków (kryterium przedmiotowe) - postać zamiaru i motywację sprawcy (kryterium podmiotowe) - rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia (kryterium podmiotowe)

My ważymy sam czyn, a sprawcę zostawiamy na boku.

W każdym procesie karnym jest domniemanie społecznej szkodliwości czynu w stopniu większym niż znikomym i dlatego opisany jest w negatywny sposób, art. 1 par. 2 „Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma” Czyn wypełniający znamiona czynu zabronionego pod groźbą kary nie jest przestępstwem, jeżeli jego szkodliwość społeczna jest znikoma lub w ogóle jej brak. Wyraża to łacińska premia nullum crimen siene periculo sociali (nie ma przestępstwa bez niebezpieczeństwa dla społeczeństwa - szkodliwości społecznej). Jeżeli szkodliwość czynu jest znikoma, nie wyklucza to pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności za wykroczenie, jeżeli takowy typ wykroczenia istnieje np. wykroczeniem jest kradzież rzeczy do wartości 250 zł)

USTAWOWE ZNAMIONA PRZESTĘPSTWA Koncepcja znamion ustawowych czynu zabronionego została wypracowana przez tzw. kierunek dogmatyczno - normatywny w nauce prawa karnego. Jego głównymi przedstawicielami byli Karl Binding i Ernst Beling. Ten drugi określał przestępstwo jako zgodność konkretnego czynu z ustawowo określonym stanem faktycznym. Obecnie taką zgodność nazywa się właśnie wyczerpaniem ustawowych znamion czynu zabronionego, np. art. 203 określa takie znamiona przestępstw: sprawca a) zabrał b) cudze c) mienie d) ruchome e) w celu przewłaszczenia. Jeśli któreś z tych okoliczności (znamion) nie nastąpiło, wówczas sprawca nie dokonał przestępstwa określonego w art. 203.

Ustawodawca określając typ przestępny, ma na względzie dobro, któremu czyn danego typu wyrządza szkodę albo które naraża na niebezpieczeństwo. Dobro takie nazywamy przedmiotem ochrony karnej. Dobrami chronionymi są np. mienie społeczne i indywidualne, życie i zdrowie ludzie, wolność sumienia i wyznania.

Ustawowe znamiona czynu to: 1) znamiona każdego przestępstwa - cechy przestępstwa aby było przestępstwem 2) znamiona typu przestępstwa - cechy aby czyn był rozbojem, kradzieżą, opis czynu zabronionego

Klasyczna struktura przestępstwa wywodzi się z XIX wieku, to struktura Belingowska, 3-szczeblowa. Cechy aby zdarzenie było przestępstwem: - czyn człowieka stypizowany (opisany w ustawie) - czyn bezprawny - czyn zawioniony

W naszym Kodeksie Karnym jest 5-cio elementowa struktura przestępstwa: 1) czy to w ogóle jest czyn człowieka (nieczyny należy odrzucić) 2) czyn ten musi być opisany w ustawie (czyn ma być znamienny) 3) czyn musi być bezprawny, np. zabicie człowieka jest znamienne, ale zabicie człowieka w obronie koniecznej nie jest bezprawne, kat zabija człowieka, ale zabicie człowieka to jest jego praca, więc czyn ten nie jest bezprawny 4) karygodność (czyn o społecznej szkodliwości czynu art. 1 pkt. 2 5) czyn ma być zawioniony

Call nazwał te elementy jako: czyn człowieka, czyn karalny, czyn bezprawny, czyn karygodny, czyn zawiniony. Nasz Kodeks Karny również oparty jest na strukturze 5-cio elementowej przestępstwa. Ta struktura wiąże się ściśle z ogólną struktura przestępstwa.

Drugi problem jaki się wiąże z ustawowymi znamionami to typy przestępstw. W typie przestępstwa podstawowe znaczenie ma zachowanie się zewnętrzne, często również skutek tego zachowania się oraz niekiedy jego okoliczności. Wyróżniamy czwór podział znamion: 1) określające przedmiot o jakie dobro chodzi np.: przeciwko życiu, zdrowiu 2) określające stronę przedmiotową (zewnętrzny opis zdarzenia, np. zabicie, zniszczenie mienia, oszukanie) Znamiona określające przestępstwo pod tym kątem widzenia, nazywamy znamionami strony przedmiotowej. Ustalenie strony przedmiotowej przestępstwa wyjaśnia szereg istotnych elementów nie tylko charakterystycznych dla tego typu przestępstwa, lecz rzucających dalsze światło, na przykład na metody działania sprawcy, stopień brutalności jego zachowania, rodzaj użytych narzędzi. Strona przedmiotowa przestępstwa pełni funkcję przewodnią w oznaczeniu, na czym przestępstwo polega, np. dla zabójstwa charakterystyczne jest tylko umyślne zabicie człowieka. Stroną przedmiotową są wszystkie okoliczności towarzyszące. Ustalając stronę przedmiotową bada się więc: - czas dokonania zabójstwa - miejsce - narzędzia, jakimi zostało dokonane - czy śmierć nastąpiła natychmiast Do strony przedmiotowej należy także ustalenie skutków czynu sprawcy. Z czynem przestępczym mamy do czynienia nie tylko wtedy, gdy nastąpił jakiś obiektywny skutek w świecie zewnętrznym. Powstanie skutku jest charakterystyczne tylko dla tzw. przestępstw skutkowych. Jednak istnieją także przestępstwa, dla których zaistnienia wystarczy jedynie zachowanie sprawcy, bez konieczności nastąpienia jakiegoś skutku, np. płatna protekcja. Centralne miejsce wśród znamion strony przedmiotowej przypada znamieniu czasownikowemu np. zabija, zabiera, oszukuje, niszczy. Niekiedy jednak większą określoność czynu osiąga się przez znamiona sposobu działania np. przemocą, groźbą bezprawną, groźbą zamachu, podstępem albo przez określoność środków działania np. używając druku, posługują się bronią. 3) określające podmiot (kto może być sprawcą, np. kto zabija, matka w okresie połogu, każdy kto) są to znamiona określające warunki, którymi powinien odpowiadać człowiek, aby mógł być uznany za podmiot przestępstwa. Podmiotem przestępstwa może być tylko człowiek. Nie każdy jednak człowiek ponosi odpowiedzialność karną za popełnienie przestępstwa. Odpowiedzialność karną ponoszą tylko osoby po ukończeniu 17 roku życia. W szczególnych wypadkach odpowiedzialność karną ponosić mogą również osoby po ukończeniu 15 lat 4) określające stronę podmiotową (przeżycia sprawcy, motywacja) są to znamiona charakteryzujące stosunek psychiczny sprawcy do zachowania się zewnętrznego, skutku i okoliczności. Jedną z podstawowych zasad prawa karnego jest uznanie winy za konieczny element każdego przestępstwa, gdyż przestępstwo nie może istnieć bez winy. Kodeks Karny posługuje się również terminem „czyn zabroniony”, dla przestępstw.

Nasz profesor jest przeciwny temu podziałowi.

RODZAJE PRZESTĘPSTW

Podział I ze względu na wysokość sankcji (stopień społecznej szkodliwości) art. 7 pkt. 1 „Przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem” 1) zbrodnie, art. 7 pkt. 2 „zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na cza nie krótszy od 3 lat albo karą surowszą”

2) występki, art. 7 pkt. 3 „występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc”

3) wykroczenia to czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu w wymiarze od 5 do 30 dni, ograniczenia wolności w wymiarze 1-go miesiąca, grzywny w wysokości od 20 zł do 5000 zł lub nagany

O podziale tym decyduje dolna granica ustawowego zagrożenia - 3 lata. Najcięższe zabójstwa nazywane są zbrodniami, np. art. 148 pkt. 1 „Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 8 lat, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności”, ale są również zabójstwa, które są występkami, np. art. 150 pkt.1 „Kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego, podlega karze, pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat” . Kolejne przykład art. 197 pkt. 1 „Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od 2 lat do 12 lat” - występek pkt. 3 „Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia wspólnie z inną osobą, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat” - zbrodnia pkt. 4 „Jeżeli sprawca czynu określonego w pkt. 1-3, działa ze szczególnym okrucieństwem, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 5 lat” - zbrodnia.

Za zbrodnie są surowsze kary. Podział ten, na zbrodnie i występki jest podziałem fundamentalnym.

Art. 8 Kodeksu Karnego „Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi”, ale art. 155 mówi, że „Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5” - występek

Podział II (typy przestępstw) ze względu na skutek 1) przestępstwa formalne (bez skutkowe) opis ustawowy ogranicza się do opisu określonego w ustawie, art. 178a pkt.1 „Kto znajdując się z stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym…” - w tym przypadku nie chodzi o spowodowanie wypadku, chodzi o sam fakt prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości, art. 263 pkt. 2 „Kto bez wymaganego zezwolenia posiada broń palną lub amunicję, podlega karze…” - w tym przypadku nie chodzi o użycie broni, ale o sam fakt jej posiadania. Przy przestępstwie bez skutkowym nie decyduje skutek, lecz samo zachowanie się. Jeżeli jednak skutek zostanie wywołany to wpływa on zaostrzająco na wymiar kary. Skutek ma znaczenie w dalszej części postępowania, a nie przy ustalaniu przestępstwa np. fałszywe zeznanie, rozpijanie małoletniego.

2) przestępstwa materialne (skutkowe) jest to podział według kryterium obejmowania przez znamiona czynu zabronionego jego skutku. Skutek jest znamieniem ustawowym, np. przy zabójstwie skutkiem jest śmierć człowieka, art. 148 pkt. 1 „Kto zabija człowieka… „ Skutkiem nie musi zmiana materialna. Skutkiem jest każda zmiana, może być również zagrożenie niebezpieczeństwa, które wcześniej nie miało miejsca, np. art.160 pkt. 1 „Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu…”. W takim przypadku odpowiedzialność karna przesuwa się w czasie, czyli od niebezpieczeństwa do skutku.

Podział III ze względu na przedmiot ochrony 1) przestępstwa z naruszeniem dobra prawem chronionego zalicza się tutaj typy przestępstw, do których znamion należy uszczerbek wyrządzony określonemu dobru prawnemu, np. zabójstwo, pozbawienie wolności, zgwałcenie, oszustwo, naruszenie nietykalności cielesnej.

2) przestępstwa z narażeniem na niebezpieczeństwo do tej grupy zaliczamy przestępstwa, przy których do znamion należy skutek w postaci stanu konkretnego niebezpieczeństwa dla dobra prawnego, np. spowodowanie niebezpieczeństwa pożaru art. 164 pkt. 1 „Kto sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo zdarzenia określonego w art. 163 pkt. 1, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”

oraz art. 158 pkt. 1 „Kto bierze udział w bójce lub pobiciu, w którym naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo nastąpienie skutku określonego w art. 156 pkt. 1 lub w art. 157 pkt. 1, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3” Przy opisie takich typów przestępstw przepisy karne wymagają na ogół, by niebezpieczeństwo było „bezpośrednie”

3) przestępstwa z narażeniem na niebezpieczeństwo abstrakcyjne przestępstwa abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo charakteryzują sio tym, że do ich znamion nie należy ani uszczerbek, ani konkretne niebezpieczeństwo dla dobra prawnego. Polegają one jednak na zachowaniu, które jest uważane za niebezpieczne dla określonego dobra prawnego, ale to niebezpieczeństwo nie należy do znamion, jest tylko pewnym założeniem kierującym ustawodawcą przy tworzeniu przepisu, a więc niebezpieczeństwo to nie wymaga dowodzenia w procesie karnym. Należą do tej grupy np. art. 159 Kodeksu Karnego „Kto, biorąc udział w bójce lub pobiciu człowieka, używa broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8” . Popełnienie konkretnego czynu nie musi jednak spowodować ani uszczerbku, ani konkretnego niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia. Ustawodawca opiera się tutaj na założeniu, że tego rodzaju czyny nie tyle często statystycznie wywołują negatywne skutki, że nie jest celowe żądanie udowadniania wystąpienia tych skutków w konkretnym przypadku.

Pojęcie przedmiotu przestępstwa jako chronionego przez prawo dobra (czyli dobra prawnego) odgrywa dużą rolę przy określaniu stopnia społecznej szkodliwości czynu art. 115 pkt. 2 „Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia”

Podział IV ze względu na sposób działania, realizacji, sposobu zachowania się sprawcy Zachowanie w rozumieniu prawa karnego może przybrać postać działania lub zaniechania 1) przestępstwa z działania są to przestępstwa poprzez działanie, mają charakter powszechny. Są pewną aktywnością człowieka, którą możemy zaobserwować, opisać, np. rozbój art. 280 pkt. 1 „Kto kradnie, używając przemocy wobec osoby lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, podlega karze pozbawienia wolności od 2 do 12 lat” albo art.148 pkt. 1 „Kto zabija człowieka …”

2) przestępstwa z zaniechania Zaniechanie jest zawsze normą normatywną. Nie ma zaniechania jeśli nie ma określonego obowiązku działania. Przestępstwa z zaniechania polegają na niepodjęciu przez sprawcę działania, do którego był on zobowiązany (formalne przestępstwa z zaniechania) lub na spowodowaniu określonego skutku przez niepodjęcie takiego działania (materialne przestępstwa z zaniechania). Źródłem obowiązku działania przy przestępstwach formalnych z działania jest sama ustawa karna, np. art. 162 pkt. 1 „Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu…”. Odpowiedzialność karna za brak działania, do którego ktoś jest zobowiązany zależy od tego z jakim zaniechaniem mamy do czynienia i od tego w jaki sposób został określony zespół znamion czynu zabronionego. Biorąc to pod uwagę możemy podzielić wszystkie przestępstwa na takie, które mogą być popełnione: a) tylko z działania b) tylko poprzez zaniechanie c) pośrednio z działania i z zaniechania np. art. 233 pkt. 1 „Kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na postawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę… „ - zeznaje nieprawdę - to przestępstwo z działania - zataja prawdę - przestępstwo z zaniechania lub art. 231 pkt. 1 „Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego podlega karze…” - przekroczenie uprawnień - to przestępstwo z działania - nie dopełnieni obowiązków - to przestępstwo z zaniechania d) niewłaściwe z zachowania określone jako zakaz spowodowania skutku, ale zaniechanie nie jest wykluczone, np. art. 155 Kodeksu Karnego „Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze…” Słowo „powoduje” nie mówi nam czy przestępstwo popełnione jest przez działanie czy poprzez zaniechanie. Takim przykładem przestępstwa, przy którym możemy sobie wyobrazić spowodowanie skutku zarówno przez działanie jak i przez zaniechanie jest „przestępstwo zabójstwa” art. 148 pkt. 1 „Kto zabija człowieka, podlega karze…” Ustawodawca mówi „kto zabija człowieka, podlega karze…”. Powstaje pytanie czy można odpowiadać za zabójstwo przez zaniechanie określonego działania, do którego ktoś był zobowiązany? Tutaj problem był na tyle istotny, że ustawodawca postanowił ten problem rozstrzygnąć wprowadzając określoną regulację do Kodeksu Karnego. Regulację tę znajdujemy art. 2 Kodeksu Karnego „Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi” Z artykułu tego wnioskujemy, że w przypadku przestępstw skutkowych nie zawsze można ponosić odpowiedzialność karną za spowodowanie skutku przez zaniechanie. Odpowiedzialność karną za skutek spowodowany przez zaniechanie może ponosić tylko osoba, którą w prawie karnym nazywamy gwarantem. Jest to osoba, która w sposób szczególny zobowiązana jest do niedopuszczenia do tego, aby powstał szkodliwy skutek, np. ktoś nie udziela pomocy tonącemu czego skutkiem jest to, że tonący utopił się. Tutaj pojawia się pytanie, czy za zaniechanie i spowodowanie tym samym określonego skutku może odpowiadać każdy? Art. 2 wprowadza tutaj ograniczenia: jeżeli na osobie nie ciąży szczególny, prawny obowiązek ochrony tego dobra (np. nie jest to ratownik tylko osoba opalająca się na plaży) to popełnia przestępstwo, ale nie spowodowania śmierci, bo żeby można było komuś przypisać spowodowanie skutku to musimy najpierw wskazać, że ta osoba był gwarantem (czy nie była tak jak każdy z nas zobowiązana do udzielania pomocy, tylko była zobowiązana w sposób szczególny do ochrony jakiego dobra przed powstaniem określonego skutku). Odpowiedzialność za skutek może ponosić tylko gwarant. Art. 2 powstał na skutek dyskusji, które toczyły się latami wokół tego co właściwie miałoby być źródłem tego szczególnego obowiązku, czyli z czego ten szczególny obowiązek miałby wynikać, żeby można było komuś zarzucić spowodowanie skutku. Czyli źródłem tego obowiązku musi być prawo (akt normatywny lub np. umowa - coś co wywołuje skutki prawne). Musi to być obowiązek o charakterze prawnym. Gwarant ten musi być umocowany prawnie, tzn. my musimy wskazać z czego wynikał szczególny obowiązek zapobieżenia określonym skutkom i dopiero wtedy będziemy mogli przypisać komuś odpowiedzialność za ten skutek. Dosyć często pozycja gwaranta związana jest z wykonywaniem określonych zawodów i wtedy źródeł szczególnego obowiązku poszukujemy w ustawach, aktach prawnych, które regulują wykonywanie jakiegoś zawodu (np. lekarz na dyżurze). Różnica między zachowaniem człowieka, który nie jest gwarantem i jego ocena prawno - karna a zachowaniem człowieka, który takim gwarantem jest na przykładzie lekarza: jeżeli jakaś osoba widzi, że ktoś umiera i go nie ratuje to ponosi odpowiedzialność za nieudzielenie pomocy i na tym koniec, ponieważ nie jest ona szczególnie zobowiązana do zapobieżenia temu skutkowi, nie jest gwarantem ochrony jego życia i zdrowia. Ale jeśli to samo zrobi lekarz w stosunku do pacjenta znajdującego się pod jego opieką to on będzie odpowiadał za skutek czyli spowodowanie śmierci a nie za nieudzielenie pomocy, bo na nim ciąży szczególny, prawny obowiązek przeciwdziałania temu skutkowi, on jest w tym wypadku gwarantem. Tutaj widać wyraźnie jak została wytyczona granica między odpowiedzialnością za skutek spowodowany zaniechaniem i odpowiedzialnością tylko za zaniechanie. Zazwyczaj w przypadku gwaranta nie mówimy o zabójstwie tylko o nieumyślnym spowodowaniu śmierci.

Podział V ze względu na stopniowanie sankcji 1) przestępstwa typu podstawowego to przestępstwa zawierające określające znamiona

2) przestępstwa typu modyfikowanego Wyróżniamy 2 rodzaje: a) przestępstwo typu kwalifikowanego jest typem przestępstwa, do którego należą znamiona zarówno danego przestępstwa podstawowego, jak i inne. Jest to przestępstwo o surowszej sankcji, `odmiana przestępstwa podstawowego o wyższym stopniu społecznego niebezpieczeństwa” b) przestępstwo typu uprzywilejowanego to typ przestępstwa, do którego oprócz znamion przestępstwa podstawowego należą inne znamiona czyniące je mniej niebezpiecznymi społecznie. Są to więc przestępstwa o łagodniejszej sankcji od przestępstwa podstawowego, np. - typ podstawowo - przestępstwo znęcania się - typ kwalifikowany - przestępstwo znęcania się w związku z czym ofiara targnęła się na własne życie, przestępstwo to objęte jest karą surowszą od przestępstwa podstawowego - typ uprzywilejowany - przestępstwa znęcania się, pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, przestępstwo to podlega karze łagodniejszej.

Kolejny przykład art. 148 pkt. 1 - typ podstawowy „Kto zabija człowieka podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności” pkt. 2 - typ kwalifikowany „Kto zabija człowieka: 1) ze szczególnym okrucieństwem 2) w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem…. podlega karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności” pkt. 4 - typ uprzywilejowany „Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10” W typie zmodyfikowanym muszą występować te same znamiona co w typie podstawowym, ale np. art. 177 pkt. 1 i 2 są różne skutki i tu są 2 typy przestępstw pkt. 1 - „Kto, naruszając, chociażby nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała określone w art. 157 pkt. 1, podlega …” pkt. 2 - „Jeżeli następstwem wypadku jest śmierć innej osoby albo ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, sprawca podlega…”

Podział VI ze względu na stronę podmiotową, formę winy 1) umyślne O zasadzie umyślności mówi art. 8 Kodeksu Karnego „Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi” Zasadą jest w prawie karnym, że odpowiedzialność karna związana jest z czynami umyślnymi - za zachowanie umyślne, zamierzone. Wyjątkowo jednak ustawodawca wprowadza odpowiedzialność za czyn nieumyślny, przy czym zawsze wtedy ustawa musi wyraźnie stanowić, że nieumyślny czyn zawsze jest karany. Jeżeli zatem w ustawie w opisie czynu nie ma mowy o tym czy jest to czyn umyślny czy nieumyślny to należy to odczytywać w ten sposób, że karalność związana jest tylko z zachowaniem umyślnym, np. art. 189 pkt. 1 „Kto pozbawia człowieka wolności, podlega karze…” Nie ma tutaj ani słowa na temat tego czy karze podlega ten kto umyślnie pozbawia wolności czy karze podlega ten kto robi to nieumyślnie. Różnica jest zasadnicza - co innego w sposób zamierzony zamknąć kogoś w komórce, a co innego zamknąć go przez przypadek np. przez nieostrożność, nieuwagę. Jeżeli nie ma ani słowa na temat tego czy to ma być zachowanie umyślne czy nie umyślne (tak jak w tym przypadku) tzn., że chodzi tylko o zachowanie umyślne. Z zasady tej wynika, że zbrodnię i występek może być popełniony umyślnie, ale występek może być popełniony również nieumyślnie - tylko wtedy gdy jest dokładnie napisane w ustawie. Nieumyślność to pewna rzadkość, większość przestępstw popełnianych jest umyślnie

2) nieumyślne ustawa musi stanowić o odpowiedzialności za czyn nieumyślny, bo odpowiedzialność za czyn umyślny jest złożona. Bardzo dużo przykładów nieumyślnych typów przestępstw znajdziemy w rozdziale XIX „Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu” art. 148 do 162 i tam w wielu wypadkach są przewidziane typy nieumyślne. Czyny nieumyślne zawsze mają formę występku i nawet jeśli to samo zachowanie (umyślne i nieumyślne) wyrządza taką samą szkodę, to zawsze czyn nieumyślny jest karany łagodniej, np. zabójstwo i nieumyślne spowodowanie śmierci. Różnica w karze jest zasadnicza, za nieumyślne spowodowanie śmierci kara wynosi od 3 miesięcy do 5 lat, a przy zabójstwie kara zaczyna się od 8 lat.

3) przestępstwa kwalifikowane przez następstwo to trzecia grupa przestępstw w tym podziale. a) mogą być kwalifikowane przez okoliczności statyczne w chwili czynu, np. ktoś działa ze szczególnym okrucieństwem b) mogą występować po czynie jako dalszy skutek (skutek skutku), np. art. 156 pkt. 1 „Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci: 1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia…” pkt. 3 „Jeżeli następstwem czyny określonego w pkt. 1 jest śmierć człowieka, sprawa podlega karze pozbawienia wolności od 2 do 12 lat”. Jest tylko kila takich przestępstw np. art. 158 pkt. 3 „Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest śmierć człowieka, sprawca podlega karze …”. W zakresie znamion typu podstawowego sprawca działał umyślnie, ale dalsze wyniki, skutki są nieumyślne, np. umyślny udział w bójce, ale nieumyślne spowodowanie śmierci. O umyślności i nieumyślności mówi nam art. 9 Kodeksu Karnego: pkt. 1 - „Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi” pkt. 2 - „Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć” pkt. 3 - „Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć.

Podział VII ze względu na podmiot przestępstwa 1) przestępstwa indywidualne podmiotem jest tylko jedna osoba, która w ustawie oznaczona jest rzeczownikiem np. żołnierz, matka. Ten krąg podmiotów może być zawężony w dwojaki sposób - metoda nazwową np. matka, żołnierz, funkcjonariusz publiczny - metodą imiesłowową np. kto będąc żołnierzem, kto będąc matką, kto będąc zobowiązany Przestępstwa indywidualne dzielimy je na: a) indywidualne właściwe - warunkiem odpowiedzialności karnej są indywidualne cechy podmiotu, np. art. 206 Kodeksu Karnego „Kto zawiera małżeństwo pomimo, że pozostaje w związku małżeńskim podlega karze…” To właśnie przykład przestępstwa indywidualnego właściwego. Tutaj zachowaniem karalnym jest zawieranie związku małżeńskiego. Normalnie zachowanie polegające na zawieraniu związku małżeńskiego nie jest zachowaniem karalnym, ale tylko jeśli takiego zachowania dopuszcza się osoba, która nie należy do kręgu wskazanego poprzez podanie tutaj tej cechy „pozostawania w związku małżeńskim” wtedy jest to zachowanie legalne. W przykładzie to zachowanie jest karalne ale tylko dlatego, że dopuszcza się go osoba, która pozostaje już w związku małżeńskim, która przynależy do pewnego kręgu osób charakteryzująca się tym, że pozostaje w ważnym związku małżeńskim. Kolejnym przykładem tego rodzaju przestępstwa może być: wolno oddalić się z Jednostki Wojskowej narzeczonej żołnierza, ale nie wolno bez zgody przełożonego oddalić się z Jednostki Wojskowej żołnierzowi. b) indywidualne niewłaściwe - właściwości podmiotu nie są warunkiem odpowiedzialności karnej, ale wpływają na jej zaostrzenie lub złagodzenie. Przestępstwa indywidualne niewłaściwe to są zawsze przestępstwa typu zmodyfikowanego ze względu na podmiot, szczególną cechę sprawcy. Przestępstwa indywidualne - przestępstwa typu kwalifikowanego

2) przestępstwa ogólno sprawcze (powszechne) może popełnić każdy odpowiedzialny prawnie człowiek (osoba poczytalna i która osiągnęła wiek odpowiedzialności) w ustawie wskazana jako „Kto…” Jeżeli ustawodawca posługuje się na początku zaimkiem „Kto..” to z reguły oznacza to „każdy kto..”, np. art. 160 pkt. 1 „Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3” - typ ogólno sprawczy samo zachowanie polegające na narażeniu na niebezpieczeństwo jest karygodne ale w art. 160 pkt. 2 „Jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5” - typ indywidualny W takim przypadku ustawodawca stwierdza, że kara będzie surowsza czyli uważa, że jest bardziej karygodne zachowanie polegające na narażeniu na niebezpieczeństwo kogoś kim mamy się opiekować. Czyli taka przynależność do pewnego kręgu osób nie decyduje o karalności zachowania, które i tak jest karalne tylko wpływa na zwiększenie kary. Przestępstwa ogólno sprawcze - przestępstwa typu podstawowego

Podział VIII ze względu na tryb ścigania Normy prawa mają w większości charakter norm bezwzględnie obowiązujących. Zastosowanie normy sankcjonującej, która jest zawarta w przepisie prawa karnego nie jest właściwie wypadków uzależnione od woli pokrzywdzonego. Zasadą jest to, że stosowanie przepisów prawa karnego nie jest uzależnione od zgody na to pokrzywdzonego. Jest to zupełnie inaczej niż w prawie cywilnym, gdzie dochodzenie swoich praw zawsze zależy od woli osoby, która te prawa posiada Jeżeli ktoś chce dochodzić swoich praw, to ich dochodzi a jeśli nie chce, to nie dochodzi. Stąd właśnie bierze się to określenie „przestępstwa ścigane z urzędu”, tzn. bezwzględnie na to czy pokrzywdzony sobie tego życzy czy nie, czy złoży wniosek czy nie. Jest to obojętne z punktu widzenia obowiązku ścigania i obowiązku prowadzenia postępowania w tej sprawie 1) przestępstwa ścigane z urzędu oznacza, że organy powołane do ścigania mają obowiązek wszcząć postępowanie karne w każdej takiej sytuacji, kiedy istnieje prawdopodobieństwo czy podejrzenie, że doszło do popełnienia przestępstwa. Nie są potrzebne do tego żadne formalne wnioski, ale najczęściej taka informacja powstaje na skutek złożenia zawiadomienia o przestępstwie, jednak nie jest to konieczne. Organ prowadzący postępowanie ma prawo i obowiązek sam to postępowanie założyć. Jeśli w ustawie nie ma ani słowa na temat trybu ścigania to znaczy, że chodzi o ściganie z urzędu, bo to jest zasada. W niektórych przypadkach ustawodawca jednak łamie tę zasadę i wprowadza tzw. wnioskowany tryb ścigania

2) przestępstwa ścigane z urzędu lecz na wniosek oznacza, że postępowanie karne jest prowadzone tak samo jak w przypadku przestępstw ściganych z urzędu. Jest prowadzone przez organy państwowe. Mają one obowiązek prowadzić takie postępowanie i potem oskarżają przed sądem - występuje tzw. oskarżyciel publiczny, który przed sądem prezentuje akt oskarżenia i zajmuje pozycję strony oskarżającej. Warunkiem koniecznym takiego postępowania jest złożenie wniosku przez pokrzywdzonego, czyli całe postępowanie toczy się z urzędu, ale nie może się ono toczyć, zakończyć wydaniem wyroku jeśli pokrzywdzony nie złoży takiego formalnego wniosku. Takich przypadków jest dość dużo. Są bardzo ważne powody, dla których ustawodawca wprowadza ten tryb ścigania - począwszy od takich powodów natury praktyczno - dowodowych a skończywszy na powodach zupełnie innej natury, np. kiedy ustawodawca decyduje się właśnie odstąpić od ogólnej zasady ścigania przestępstwa z urzędu na rzecz wprowadzenia wyjątkowego trybu ze względu np. na to kto jest osoba pokrzywdzoną art. 278 pkt. 1 „Kto zabiera w celu przewłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze…” Generalnie jest to przestępstwo ścigane z urzędu - czyli jak ktoś komuś coś ukradnie to postępowanie toczy się z urzędu. Nie ma tutaj pokrzywdzony żadnego obowiązku składać wniosku, choć najczęściej składa zawiadomienie o przestępstwie, ale art. 278 pkt. 4 „Jeżeli kradzież popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego” Może się okazać, że osoba pokrzywdzona nie życzy sobie aby w takiej sytuacji doprowadzać do ukarania i skazania . Tu ustawodawca szanuje tę wole pokrzywdzonego. Inna taką sytuacja (dość częstą w praktyce) jest sytuacja gdy ofiarą wypadku drogowego jest osoba najbliższa. Tutaj ustawodawca ograniczył ten wnioskowy tryb tylko do takiej sytuacji, kiedy nie wchodzi w grę śmierć lub ciężkie uszkodzenie ciała, ale dał też możliwość poszkodowanemu zdecydowania, o tym czy chce aby osoba najbliższa była ścigana za spowodowanie wypadku, w którym ta osoba odniosła średnie obrażenia ciała. Takim przestępstwem, które ma przyjęty tryb wnioskowy jest np. przestępstwo zgwałcenia. Tutaj ustawodawca wprowadza tryb wnioskowy po to, aby osoba która jest pokrzywdzona mogła zdecydować czy życzy sobie aby prowadzono w tej sprawie postępowanie karne, które wymaga jej udziału jako świadka i wobec tego ma prawo do podjęcia decyzji

3) przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego samo ściganie zależy od woli pokrzywdzonego i w dodatku pokrzywdzony musi sobie sam z tym ściganiem poradzić, tzn. tu w ogóle nie występują organy państwa. Pokrzywdzony występuje do sądu o ukaranie sprawcy, sam musi napisać akt oskarżenia, sam musi w sądzie oskarżać. Nikt go w tym nie wyręczy. Oskarżenie prywatne oznacza, że sprawa jest prywatna a nie publiczna i w związku z tym państwo się w to nie miesza. Czasem się zdarza, że oskarżyciel publiczny obejmuje aktem oskarżenia również przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego, ale wtedy gdy osoba oskarżona popełniła kilka przestępstw m. In. przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego i prokurator obejmuje wszystko jednym aktem oskarżenia, albo okazuje się, że w trakcie procesu np. że zarzut, który był postawiony dotyczył przestępstwa ściganego z urzędu a tym czasem okazuje się, że dowody starczają tylko na przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego. Wtedy może prokurator objąć ściganiem, oczywiście jeśli pokrzywdzony będzie sobie tego życzył. Przykładem przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego może być przestępstwo zniesławienia i zniewagi. Jeśli ktoś poczuje się zniesławiony przez kogoś to musi sobie sam napisać akt oskarżenia i go przed sądem popierać i udowadniać, że doszło do popełnienia takiego przestępstwa. Kolejnym przykładem może być art. 217 Kodeksu Karnego pkt. 1 - „Kto uderza w człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną, podlega karze…” pkt. 3 - „Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego”

Dobro dyspozytywne - to są nasze dobra, możemy je chronić lub nie, zależy to wyłącznie od nas samych

Okoliczności wyłączające czyn: 1) odruch działanie ludzkie, automatyczne, zachodzi przez pobudzenie odpowiednich receptorów, zakończeń nerwowych oraz pobudzenie organów efektorowych (głównie mięśni) poprzez nerwy ruchowe lub autonomiczne. Reakcja odruchowa przebiega bez uświadomienia, to znaczy, że nerwy wywołują odruch (pobudzają mięśnie) przez powiadomieniem mózgu, np. pacjent siedzący na fotelu dentystycznym, gdzie dentysta wiertełkiem wejdzie w ząb, tym samym pacjent podskoczy. Działanie odruchowe w zasadzie wyłącza czyn. Przeciwnicy powyższej zasady uważają, że odruch także jest czynem, ponieważ polega na zaniechaniu w nieopanowaniu odruchu

2) czynności automatyczne działanie podobne do odruchu, np. pisanie na klawiaturze bez patrzenia na nią.

3) fizjologiczna niemożność podjęcia decyzji woli polega na tym, że ktoś nie może albo w ogóle podjąć jakiejś decyzji o zachowaniu albo nie może jej zrealizować, np. przestawienie zwrotnicy przez dróżnika doprowadziło do katastrofy kolejowej (art. 173 Kodeksu karnego), nie będzie uważane za czyn, jeżeli dróżnik został sparaliżowany i nie mógł przestawić zwrotnicy

4) przymus fizyczny nieodporny (vis absoluta) zachowanie się człowieka, któremu nie mógł się oprzeć i wobec tego nie było ono sterowane jego wolą. Siła wyższa nie do odparcia, oddziaływanie fizyczne na innego człowieka, który przenosi tę siłę dalej, np. ktoś kogoś popchnie, popchnięty spowoduje szkody. Jednak faktycznie to nie popchnięty spowodował szkodę, ale ten który go popchnął. Wyróżniamy jeszcze dwa rodzaje przymusu - ale one nie wyłączają czyny!!! a) przymus fizyczny względny, odporny (vis compulsiva) polega na wywieraniu nacisku siłą fizyczną na wolę człowieka, ale niewykluczający kierowania przez tę wolę jego zachowaniem się. Przykładem tego rodzaju przymusu może być stosowanie groźby lub tortur. Jeżeli osoba torturowana ujawni tajemnicę państwową, jej zachowanie się pozostaje czynem, ponieważ było kierowane przez jej wolę. Podobnie jest czynem zachowanie się kasjera, który w czasie napadu na bank pod groźbą zastrzelenia współdziała z napastnikiem, wyjmując pieniądze z sejfu i wkładając je do torby. W obydwu sytuacjach mamy do czynienia z naciskiem na wolę człowieka, któremu trudno jest się oprzeć. Nie oznacza to oczywiście, że w tego rodzaju przypadkach osoba popełniająca czyn pod przymusem poniesie odpowiedzialność karną. Wykluczenie odpowiedzialności nie będzie jednak spowodowane brakiem czynu, ale brakiem winy!!! b) przymus psychiczny różni się od przymusu fizycznego tym, że oddziaływuje się siłą psychiczną, np. „jeśli nam nie wydasz kogoś, to my wiemy gdzie chodzi do przedszkola twoje dziecko”. W związku z wydaniem osoby, dana osoba zostaje zabita. Wykluczenie odpowiedzialności nie będzie jednak spowodowane brakiem czynu, ale brakiem winy!!!

Przestępstwo jest czynem, a czynem jest działanie i zaniechanie. Zaniechanie polega nie niepodjęciu przez sprawcę działania, do którego był on zobowiązany lub spowodowaniu określonego skutku przez niepodjęcie takiego działania. Źródłem obowiązku działania jest obowiązek prawny np. tonie dziecko, opiekunem prawnym jest ojciec, który stoi na brzegu i nie ratuje dziecka. Powodem nie ratowania dziecka przez ojca jest to, że ojciec nie potrafi pływać.

FORMY POPEŁNIANIA PRZESTĘPSTWA
1) podżeganie 2) pomocnictwo 3) usiłowanie 4) przygotowanie

Podżeganie i pomocnictwo traktowane są w ustawodawstwach karnych wielu krajów jako formy udziału w przestępstwie popełnianym przez sprawcę głównego. Konsekwencją takiego stanowiska była przez długi czas tzw. akcesoryjność odpowiedzialności podżegacza i pomocnika, tzn. zależność tej odpowiedzialności sprawcy, który był podżegany lub któremu pomagano. W polskim prawie karnym, pod wpływem poglądów głównego twórcy Kodeksu karnego z 1932 roku prof. Makarewicza, regulację prawną podżegania i pomocnictwa oparto na zasadzie, ze są to samodzielne fory popełniania przestępstwa, a nie formy uczestnictwa w przestępstwie sprawcy głównego. Kodeks karny z 1997 roku deklaruje zasad niezależności odpowiedzialności w art. 20 Kodeksu karnego „ Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających”

1) Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu zabronionego, art. 18 pkt. 2 „Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego”. Wystarczy każda forma zachowania się, np. gest, jeżeli treść, jaką się w ten sposób przekazuje, zmierza do wzbudzenia u adresata woli popełnienia czynu zabronionego. Przepis o podżeganiu nie mówi o podżeganiu do popełniania przestępstwa, ale do popełniania „czynu zabronionego”. Będzie więc podżeganiem np. nakłanianie osoby niepoczytalnej do zachowani się naruszającego przepis karny, mimo, że czynu niepoczytalnego nie nazywamy przestępstwem ze względu na brak winy. Strona podmiotowa podżegania polega na umyślności w postaci zamiaru bezpośredniego, tzw. podżegacz musi chcieć nakłonić podżeganego i chcieć, by popełnił on czyn zabroniony. Nie będzie więc podżeganiem w rozumieniu art. 18 pkt. 2 nieumyślne nakłonienie do popełnienia czynu zabronionego ani tez nakłonienie w zamiarze ewentualnym. Podżeganie to nakłanianie zindywidualizowanej osoby (osób). Zwracanie się do osób indywidualnie nieoznaczonych, np. do tłumu lub do czytelników artykułów w prasie, może wypełniać znamiona publicznego nawoływania do popełnienia przestępstw (art. 255 Kodeksu karnego)

2) Pomocnictwo polega na ułatwianiu innej osobie popełnienia czynu zabronionego przez dostarczenie jej narzędzi, środka przewozu, udzielenie rady lub informacji, art. 18 pkt. 3 „Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji; odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie”. Z przepisu „w szczególności” wynika, że zawarte w nim wyliczenie ma charakter przykładowy i nie wyczerpuje możliwych form pomocnictwa. Ogólnie dzielimy pomocnictwo na: a) fizyczne np. dostarczanie narzędzi b) psychiczne np. udzielenie rady. Artykuł ten wyraźnie stwierdza, że pomocnictwo może być popełnione również przez zaniechanie, jeżeli osoba mająca prawny szczególny obowiązek niedopuszczenia do czynu zabronionego nie dopełnia swojego obowiązku, ułatwiając sprawcy popełnienie czynu zabronionego, np. osoba pilnująca mienia, udając, że nie widzi złodzieja, ułatwia popełnienie kradzieży. Pomocnictwo może być popełnione tylko umyślnie, ale inaczej niż przy podżeganiu może to być nie tylko zamiar bezpośredni, lecz także ewentualny. Ponieważ istotą pomocnictwa jest ułatwienie czynu zabronionego, musi ono mieć miejsce przed czynem lub w jego trakcie. Udzielanie pomocy po popełnieniu przestępstwa, np. ukrywanie sprawcy, może wypełnić znamiona poplecznictwa. Trudnym problemem teoretycznym i praktycznym jest rozgraniczenie pomocnictwa od współsprawstwa.

Zasadniczą formą popełniania przestępstwa jest jego dokonanie. W tej formie ujęte są przeważnie typy przestępstw, które znajdujemy w poszczególnych rozdziałach Kodeksu karnego i w innych ustawach karych. Z przepisów Części ogólnej Kodeksu karnego wynika jednak, że odpowiedzialność karną ponieść może również ten, kto dopuszcza się usiłowania, a w niektórych przypadkach, ten kto dopuszcza się przygotowania przestępstwa. W nauce prawa karnego istnieje pojęcie tzw. pochodu przestępstwa, tzn. schematu przedstawiającego stadia czynu przestępnego. Za elementy tego pochodu uważa się: a) zamiar b) przygotowanie c) usiłowanie d) dokonanie

3) Usiłowanie według definicji zawartej w art. 13 pkt. 1 Kodeksu karnego „Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje” Usiłowanie charakteryzuje występowanie trzech elementów. Są to: a) zamiar popełnienia czynu zabronionego b) zachowanie się zmierzające bezpośrednio ku dokonaniu c) brak dokonania

Instytucja ta nie odnosi się do przestępstw nieumyślnych. Usiłowanie nie odnosi się również do przestępstw popełnianych z winy mieszanej, w których co do następstwa wystarczy wina mieszana. Usiłowanie dotyczy zarówno przestępstw z działania, jak i z zaniechania, ponieważ art. 13 pkt. 1 mówi ogólnie o zachowaniu sprawcy.

Odmianą usiłowania jest usiłowanie nieudolne, art. 13 pkt. 2 „Usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego”. Zachodzi ono wtedy, gdy usiłujący nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe. Istotą usiłowania nieudolnego jest to, że zachowanie się sprawcy obiektywnie nie zagraża dobru prawnemu i nie prowadzi do dokonania, natomiast sprawca błędnie sądzi, że jest inaczej.

4) Przygotowanie definiowane jest w art. 16 pkt. 1 Kodeksu karnego „Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania” Przepis ten przewiduje dwie formy przygotowania: a) przygotowanie w sensie ścisłym polega na podjęciu czynności mających stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego, w szczególności na uzyskaniu lub przysposabianiu środków, zbieraniu informacji lub sporządzania planu działania. W definicji tej wylicza się przykładowo najbardziej typowe w praktyce formy przygotowania. Nie jest to katalog zamknięty. Określone w przepisie czynności, aby mogły być uznane za przygotowanie muszą być podjęte w celu popełnienia czynu zabronionego. Strona podmiotowa przygotowania polega więc na zamiarze bezpośrednim ukierunkowanym na osiągnięcie określonego celu. b) wejście w porozumienie może to być porozumienie dwóch lub więcej osób, polegające ba uzgodnieniu zamiaru popełniania konkretnego przestępstwa

KATALOG KAR W KODEKSIE KARNYM W polskim prawie karnym katalog kar zawiera art. 32 Kodeksu Karnego. Są to: 1) Grzywna 2) Ograniczenie wolności 3) Pozbawienie wolności 4) 25 lat pozbawienia wolności 5) Dożywotnie pozbawienie wolności. Kolejność wyliczania kar w tym katalogu nie jest przypadkowa, lecz ma wyrażać preferencje ustawodawcy co do ich stosowania. Kodeks nie ma przewidzianego w poprzednio obowiązujących przepisów podziału na kary zasadnicze i dodatkowe. Miejsce tych ostatnich zajęły natomiast tzn. środki karne, wyliczone w art. 39 Kodeksu karnego

KATALOG ŚRODKÓW KARNYCH Kodeks karny z 1997 roku zrezygnował z pojęcia kar dodatkowych, przemianowując je na środki karne, do których zaliczył też nawiązkę. Katalog środków karnych znajduje się w art. 39 kodeksu karnego. Są to: 1) Pozbawienie praw publicznych 2) Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej a) Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi b) Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu 3) Zakaz prowadzenia pojazdów 4) Przepadek 5) Obowiązek naprawienia szkody 6) Nawiązka 7) Świadczenie pieniężne 8) Podanie wyroku do publicznej wiadomości oraz 2 dodatkowe wymienione w części wojskowej 9) wydalenie z zawodowej służby wojskowej 10) degradacja

Środki karne można podzielić na wymierne w czasie (od pkt. 1 do 3) i jednorazowe ( od pkt. 4 do 8). Środki karne wymierne orzeka się na okres od roku do lat 10, gdy są to środki wymienione w pkt. 1, 2 i 3 art. 39. Natomiast środki określone w pkt. 2a i 2b art. 39 orzeka się na okres od roku do 15 lat, a w określonych przypadkach na zawsze (art. 43 pkt. 1 Kodeksu karnego). Okres ten biegnie od momentu uprawomocnienia się wyroku.

WIEK A ODPOWIEDZIALNOŚC KARNA

Problem odpowiedzialności osób, które popełniają czyn zabroniony pod groźbą kary w zależności od tego w jakim te osoby są wieku jest uregulowany nie tylko w Kodeksie karnym, ale także uzupełnienie tej regulacji znajdują się w ustawie z 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich. Te regulacje prawne nakładają się na siebie. W związku z tym, mówiąc o problemie odpowiedzialności karnej ze względu na wiek sprawcy musimy mieć na względzie oba te akty normatywne. Sprawa odpowiedzialności karnej i wieku, który trzeba mieć aby tą odpowiedzialność ponosi na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym uregulowana jest w art. 10 pkt. 1 - „Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat” pkt. 2 - „Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148 pkt. 1, 2 lub 3, art. 156 pkt. 1 lub 3, art. 163 pkt. 1 lub 3, art. 166, art. 173 pkt. 1 lub 3, art. 197 pkt. 3, art. 252 pkt. 1 lub 2 oraz art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne” pkt. 3 - „W wypadku określonym w pkt. 2, orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo; sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary” pkt. 4 - „W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.”

We wstępie ustawy z 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich zawarto sposób postępowania wobec nieletnich, a mianowicie: „W dążeniu do przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich i stwarzania warunków powrotu do normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem bądź z zasadami współżycia społecznego, oraz w dążeniu do umacniania funkcji opiekuńczo-wychowawczej i poczucia odpowiedzialności rodzin za wychowanie nieletnich na świadomych swych obowiązków członków społeczeństwa stanowi się, co następuje…:” Nasz ustawodawca wybrał metodę wychowawczą z elementami jurydycznymi, czyli pośrednią gdyż według metody jurydycznej za czyn zabroniony należy się kara, natomiast według metody wychowawczej należy reagować gdy osoba przejawia demoralizację (nie karzemy, ale wychowujemy)

W ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich przesuwa się granica odpowiedzialności karnej za czyn zabroniony. Ustawa ta obowiązywał podczas obowiązywania kodeksu z 1969 oraz 1997 roku. Zmienia się ona w jednym kierunku - zawiera więcej elementów jurydycznych a mniej wychowawczych w związku z przyszłym elektoratem, przypodobaniem się ludziom.

W art. 10 pkt. 1 Kodeksu cywilnego odpowiedzialność karną stosuje się do osób, które w chwili czynu miały ukończone 17 lat. Granica wieku 17 lat to jedynie wskazówka wieku, a nie granica wskazująca na pełnoletniość. W prawie karnym ta granica wieku sprawia, że osoba już w pełni może odpowiadać karnie za swoje czyny. W prawie wobec tego używa się innego określenia tych osób, które nie mogą odpowiadać karnie. Dlatego też nie jest to osoba małoletnia (w prawie cywilnym osoba, która nie ukończyła 18 lat) tylko osoba nieletnia.

Ta granica 17 lat to zasada, od której przewidziane są w kodeksie karnym wyjątki.

0 13 15 17 18

I okres (przedział 0 -13 lat) nieletni dojrzewa do 13 roku życia. Przewidziane w działania w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich podejmuje się w wypadkach, gdy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuści się czynu karalnego. Demoralizacja to świadome i celowe odrzucenie oraz negowanie wszelkich przyjętych wartości , norm, zasad etyki, praw życia zbiorowego i indywidualnego. Ofiarami demoralizacji są niestety również dzieci i młodzież. Przejawem tej postawy wśród nieletnich jest uzależnienie od alkoholu, narkotyków, nikotyny, leków oraz również prostytucja. Duży wpływ na demoralizację nieletnich ma otoczenie w którym się znajdują. Pod namowami rówieśników również młodzież ulega ich wpływowi i przyjmuje ich negatywną postawę do społeczeństwa. Zdemoralizowanie to objawia się narastającą agresją, która ma na celu wyrządzenie szkody przedmiotowi tej agresji. Sąd rodzinny może wszcząć postępowanie wyjaśniające, jeśli powziął informację o przejawach demoralizacji nieletniego (art. 33 upn). Wówczas wysłuchuje: nieletniego, jego rodziców lub opiekunów oraz w miarę potrzeby inne osoby. W postępowaniu wyjaśniającym nieletni może mieć obrońcę. Przesłuchanie przez policję odbywa się w obecności rodziców lub opiekunów albo obrońcy lub też nauczyciela, wychowawcy, pedagoga szkolnego (art. 39 upn). Zasadą jest stosowanie wobec nieletnich środków wychowawczych i wychowawczo - leczniczych. Do środków wychowawczych nalezą m. in. : - upomnienie , nagana - zobowiązanie do określonego postępowania, np. do podjęcia nauki - nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna - nadzór kuratora - umieszczenie w rodzinie zastępczej, młodzieżowym ośrodku wychowawczym, w młodzieżowym ośrodku socjoterapii albo ośrodku szkolno - wychowawczym . W takim ośrodku przebywa się do 18 roku życia

II okres (przedział 13 - 15 lat) sąd rodzinny może orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego, o którym mowa w art. 1 pkt. 2 podpunkt 2a), jeżeli przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz okoliczności i charakter czynu, zwłaszcza gdy inne środki wychowawcze okazały się nieskuteczne lub nie rokują resocjalizacji nieletniego

Wykonanie środków wychowawczych i poprawczych na celu wychowanie nieletniego na uczciwego obywatela. Wykonywane środki powinny doprowadzić także do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekunów ich obowiązków wobec nieletniego (art. 65 pkt. 1 i 3). Nieletni jest zobowiązany podporządkować się wydanemu w stosunku do niego orzeczeniu (art. 65a upn). Jeśli dobro nieletniego wymaga, sąd może umieścić go w placówce leczniczo - terapeutycznej)

III okres (przedział 15 - 17 lat) w tym przypadku nie sięgamy już do ustawy z postępowaniu w sprawach nieletnich ale do kodeksu karnego art. 10 pkt. 2 „Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148 pkt. 1, 2 lub 3, art. 156 pkt. 1 lub 3, art. 163 pkt. 1 lub 3, art. 166, art. 173 pkt. 1 lub 3, art. 197 pkt. 3, art. 252 pkt. 1 lub 2 oraz art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne” Jest to katalog zamknięty, e-numeratywny. Nieletni , który po ukończeniu 15 lat popełnił jedno z wymienionych przestępstw, może odpowiadać według przepisów Kodeksu karnego, jeżeli przemawiają za tym : 1) warunku formalne: - ukończone 15 lat w chwili czynu - tylko wymienione przepisy z art. 10 pkt. 2 2) warunki materialne: - okoliczności sprawcy, np. jaki był udział - właściwości osobiste sprawcy, np. charakter, cechy umysłu, czyli cechy wewnętrzne - warunki osobiste sprawcy, np. otoczenie, rodzina w jakiej jest wychowywany, czyli cechy zewnętrzne - a w szczególności jeśli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne czyli recydywa

Nieskuteczność dotąd stosowanych dotąd wobec nieletniego środków wychowawczych lub poprawczych została szczególnie podkreślona jako przesłanka pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej. Jest to bowiem dowód na to, że kolejne stosowanie takich środków nie byłoby celowe. Wymierzając karę nieletniemu, sąd kieruje się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować (art. 54 pkt. 1 Kodeksu karnego), natomiast jeśli będą spełnione te powyższe czynniki są może zastosować środki karne a nie wychowawcze. Te środki karne stosuje się z pewnymi odmiennościami art. 10 pkt. 3 „W wypadku określonym w pkt. 2, orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo; sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary”. Przepis ten oznacza, że obligatoryjne jest to, że kara nie może przekroczyć 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo, natomiast fakultatywne jest zastosowanie przez sąd nadzwyczajnego złagodzenia kary. O nadzwyczajnym złagodzeniu kary mówi nam art. 60 Kodeksu karnego. Nie wymierza się również kary dożywotniego pozbawienia wolności.

Sformułowanie w art. 10 pkt. 2 „ …. może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne” mówi nam, że można karać od razu bez stosowania środków wychowawczych i poprawczych. Określenie „w szczególności” mówi nam, że nie jest to warunek konieczny, aby osoba odpowiadała jak dorosła.

IV okres IV (przedział 17 - 18 lat) w tym przypadku również nie sięgamy do ustawy z postępowaniu w sprawach nieletnich ale do kodeksu karnego. Tym razem do art. 10 pkt. 4 „W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.” W artykule tym przesłanki są identyczne jak w okresie III, ale skierowane do osoby dorosłej, która popełniła tylko występek. Natomiast w okresie III chodzi nieletniego, który popełnił zarówno występek i zbrodnię. Warunki materialne występują te same co w okresie III z wyjątkiem recydywy.

Nieletni - osoby do 18 roku życia, wobec których stosuje się środki wychowawcze w związku z ich demoralizacją - osoby między 13 a 17 rokiem życia, wobec których toczy się postępowanie o czyny karalne wypełniające znamiona przestępstw lub niektórych wykroczeń - osoby wobec których wykonuje się orzeczone środki wychowawcze lub poprawcze, określane są jako nieletni do czasu ukończenia przez nie 21 lat

Młodociany Kodeks karny posługuje się również i tym pojęciem. Sprawca młodociany to taki, który nie ukończył 21 lat w chwili czynu ani 24 lata w chwili orzekania w I instancji (art. 115 Kodeksu karnego). Jest to warunek łączny. Jest to szczególna kategoria sprawcy dorosłego, który w związku ze swoim wiekiem traktowany jest przez Kodeks karny w szeregu sytuacji odmiennie niż inni sprawcy. W szczególności Kodeks karny odmiennie określa zasady wymierzania kary młodocianemu, kładąc nacisk na jej cele wychowawcze (art. 54 pkt. 1 Kodeksu karnego). Szersze są też w stosunku do młodocianych możliwości nadzwyczajnego złagodzenia kary (art. 60 pkt. 1 Kodeksu karnego). W art. 53 Kodeksu karnego ujęte są trzy dyrektywy: a) dyrektywa sprawiedliwościowa kara musi być proporcjonalna do społecznej szkodliwości czynu b) dyrektywa indywidualno prewencyjna c) dyrektywa generalno prewencyjna - negatywna to odstraszanie - pozytywna to wychowanie Jednak w szczególności Kodeks karny odmiennie określa zasady wymierzania kary młodocianemu, kładąc nacisk na jej cele wychowawcze (art. 54 pkt. 1 Kodeksu karnego).

Według art. 70 pkt. 2 w wypadku zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności wobec sprawcy młodocianego okres próby wynosi od 3 do 5 lat, natomiast normalnie okres próby trwa od 2 do 5 lat. Wobec młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego obowiązkowy jest dozór, art. 73 pkt. 2.

Małoletni pojęcie to również zawarte jest w Kodeksie karnym. Jest to osoba poniżej 15 roku życia. Termin małoletni ujęty jest przedmiotowo, tzn. jest przedmiotem czynu zabronionego, jest ofiarą np. art. 211 „Kto, wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniżej lat 15 albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3” art. 210 „Kto wbrew obowiązkowi troszczenia się o małoletniego poniżej lat 15 albo o osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny osobę tę porzuca, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

NIEPOCZYTALNOŚĆ I POCZYTALNOŚC OGRNICZONA

Osoba niepoczytalna to taka, która dokonała czynu zabronionego przez ustawę pod groźbą kary, ale w czasie czynu nie mogła rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych. Niepoczytalność ujęta jest w art. 31 Kodeksu karnego pkt. 1 - „Nie popełnia przestępstwa, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem” pkt. 2 - „Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność poznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary” pkt. 3 - „Przepisów pkt. 1 i pkt. 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć” Przyjęto tutaj mieszaną metodę określania pojęcia niepoczytalności. Konsekwencją tego jest to, że w konkretnym przypadku stwierdzenie niepoczytalności wymaga wskazania łącznie jednej z wymienionych w art. 31 pkt. 1 przyczyn i co najmniej jednego z następstw wywołanych w psychice sprawcy. Niepoczytalność jest stwierdzana orzeczeniem sądowym na podstawie opinii biegłych lekarzy psychiatrów oraz psychologa.

Upośledzenie umysłowe oznacza istotne obniżenie sprawności umysłowej powstałe z różnych przyczyn, np. zaburzeń genetycznych, chorób matki w okresie ciąży lub urazów dziecka w okresie rozwojowym jednostki (tzw. niedorozwój umysłowy) Choroby psychiczne (psychozy) oznaczają zaburzenia psychiczne, których cechą charakterystyczną są patologiczne zmiany funkcji psychicznych, charakteryzujące się różnymi objawami np. zaburzeniami świadomości, urojeniami, zaburzeniami nastroju. Inne zakłócenia czynności psychicznych mogą wziąć się z pewnymi procesami biologicznymi zachodzącymi w organizmie jednostki, takimi jak: dojrzewania płciowe, menstruacja, klimakterium. Mogą też być spowodowane wysoką gorączką, skrajnym wyczerpaniem, zatruciem organizmu, a także wynikać z nadużycia alkoholu lun narkotyków.

Wymieniona w definicji niepoczytalności niemożność rozpoznania znaczenia swego czynu oznacza zarówno niemożność uświadomienia sobie możliwych skutków swego działania, jak również niemożność oceny społecznej i moralnej czynu.

Nie wyłącza winy stan poczytalności w znacznym stopniu ograniczonej. Sprawca działający w takim stanie popełnia więc przestępstwo i ponosi odpowiedzialność karną. Ograniczenie poczytalności wpływa jednak na stopień winy, powodując jego obniżenie. Kodeks karny art. 31 pkt. 2 określa tylko konsekwencje popełnienia czynu w stanie poczytalności ograniczonej w znacznym stopniu, stwierdzając, że sąd może w takim przypadku zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

W szczególny sposób uregulowane zostały sytuacje (art. 31 pkt. 3 Kodeksu karnego), w których mamy wprawdzie do czynienia z niepoczytalnością sprawcy w chwili czynu lub znacznym ograniczeniem poczytalności, ale wynikają one z wprawienia się sprawcy w stan nietrzeźwości lub odurzenia innym środkiem. W takim przypadku sprawca ponosi odpowiedzialność według ogólnych zasad, tak jakby był w pełni poczytalny w chwili czynu. Muszą być jednak spełnione łącznie dwa warunki: 1) sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia oznacza to, że sprawca dobrowolnie i świadomie pije alkohol lub zażywa narkotyk

2) sprawca przewidywał lub mógł przewidzieć, że wprawiając się w taki stan, wywoła u siebie niepoczytalność lub znaczne ograniczenie poczytalności chodzi tu o przewidywanie lub możliwość przewidywania, że skutkiem wprawienia się w stan odurzenia będzie wyłączenie poczytalności lub jej ograniczenie.

Stosowanie w sytuacjach wymienionych w art. 31 pkt. 3 Kodeksu karnego normalnej odpowiedzialności karnej jest niewątpliwie odstępstwem od zasady winy. Takie uregulowanie prawne wynika głównie z uwzględnienia poczucia sprawiedliwości społeczeństwa, które nie jest skłonne zaakceptować bezkarności niepoczytalnego sprawcy, jeżeli ta niepoczytalność na swe źródło w nadużyciu alkoholu lub zażyciu narkotyku.

Stanu nietrzeźwości wpływającego na poczytalność nie należy mylić ze zwykłym stanem nietrzeźwości i stanem po użyciu alkoholu, które należą do znamion niektórych przestępstw i wykroczeń. Pojęcia te zdefiniowane są w art. 46 pkt. 2 i 3 ustawy z 26.10.1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w art. 115 pkt. 16 Kodeksu karnego. Stan po użyciu alkoholu zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi od 0,2 promila do 0,5 promila alkoholu albo do obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm³ . Stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu we krwi wynosi lub prowadzi do stężenia powyżej 0,5 promila alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm³.

Art. 26 pkt. 2 definiuje nam stan wyższej konieczności wyłączający winę zachodzi wtedy gdy dobro poświęcone przedstawia wartość równą dobru ratowanemu albo wartość wprawdzie wyższą, ale nie „… oczywiście wyższą… ”. Podział ten ma znaczenie nie tylko teoretyczne, ponieważ konsekwencją ustalenia, że zachodzi stan wyższej konieczności wyłączający bezprawność czynu jest to, że działanie ma charakter prawny inne osoby mają obowiązek je znosić. Natomiast jeżeli mamy do czynienia z wyłączeniem tylko winy, a sam czyn pozostaje bezprawny, to może on być odpierany w ramach obrony koniecznej

ROZKAZ nie popełnia przestępstwa ten, kto dopuszcza się czynu zabronionego, będącego wykonywaniem rozkazu. Ponosi on jednak odpowiedzialność karną, jeżeli wiedział albo co najmniej godził się na to, że wykonując rozkaz popełnił przestępstwo. Ten, kto wydał rozkaz przestępczy odpowiada za sprawstwo czynu

ZBIEG PRZEPISÓW

Zbieg przepisów wstępuje w dwóch rodzajach jako: zbieg przepisów ustawy oraz zbieg przestępstw

ZBIEG PRZEPISÓW USTAWY sprawca jednym czynem wyczerpuje znamiona przestępstw w dwóch lub więcej przepisach, np. jednocześnie art. 148 pkt. 1 = A + B - lex specialis art. 148 pkt. 2 = A + B + C - lex generalis - ten przepis jest właściwy

Zbieg przepisów ustawy

zbieg pozorny zbieg rzeczywisty

zbieg idealny zbieg jednoprzestępstwa

zbieg eliminacyjny (1932 r.) zbieg kumulatywny (1969r. i 1997 r.)

Zbieg przepisów ustawy - zbieg pozorny W przypadku zbiegu pozornego po zastosowaniu odpowiednich reguł interpretacyjnych jesteśmy w stanie ustalić jeden zbieg. zbiegu przepisów nie ma wtedy, czyn narusza tylko jeden przepis karny. Przypadki kiedy zbieg przepisów ustawy nie zachodzi mogą być bardziej skomplikowane i wtedy konieczne jest posłużenie się pewnymi regułami:

Zasada specjalności (lex specialis derogat legi generali) przepis szczególny uchyla przepis ogolny, na gruncie prawa karnego zależność ta zachodzi między przepisami przewidującymi podstawowe i zmodyfikowane typy przestępstw. Na przykład każde dzieciobójstwo (art. 149) jest jednocześnie zabójstwem (art. 148 par. 1 kodeksu karnego). Czyli typ przestępstwa dzieciobójstwa ma pierwszeństwo przed przepisem ogólnym, a więc w rezultacie do zbiegu przepisów nie dochodzi.

Zasada konsumpcji (lex consumens derogat legi consumptae) wyłączenie przepisu pochłoniętego przez przepis pochłaniający, chodzi o to, gdy konkretny czyn wyczerpuje znamiona jednego przestępstwa, a jednocześnie fragment tego czyn wyczerpuje znamiona innego przestępstwa, np. X dopuszcza się zgwałcenia, grożąc pokrzywdzonej okaleczeniem jej twarzy nożem. Czyn ten wyczerpuje znamiona przestępstwa z art. 197, ale jednocześnie groźba wypełnia znamiona przestępstwa z art. 190. Zbieg przepisów jest tutaj jednak pozorny, ponieważ stosowanie groźby wliczone jest już w zestaw znamion przestępstwa zgwałcenia. Zakwalifikowanie tego czynu z obydwu (art. 197 i 190) przepisów byłoby więc dwukrotnym zrobieniem sprawcy zarzutu z tego samego zachowania się. Stosujemy gdy, mamy dwa przepisy określające zróżnicowane czyny o różnej szkodliwości.

Zasada subsydiarności (lex prymaria derogat ledi subsidiariae) przepis główny wyłącza przepis posiłkowy, sytuacja ta dotyczy rzadkich w prawie karnym, gdy ustawodawca traktuje jakiś przepis jako rezerwowy, czyli stosuje się tylko wtedy gdy czyn nie może być zakwalifikowany z innego przepisu. Ten drugi przepis jest przepisem głównym. Pomocniczy subsydiarny charakter ma w polskim prawie karnym w pewnym sensie art. 231 pkt. 2, który dotyczy przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez funkcjonariusza publicznego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej. Ponieważ art. 4 art. 231 mówi, że powyższego przepisu nie stosuje się jeżeli czyn wyczerpuje znamiona czynu zabronionego określonego w art. 228 Kodeksu karnego

Zbieg przepisów - zbieg rzeczywisty np. ojciec współżył z upośledzoną 12 letnią córką: - art. 200, na ten artykuł składa się: - art. 201 - kazirodztwo - art. 197 - zgwałcenie - art. 198 - wykorzystanie bezradności innej osoby lub wykorzystanie wynikające z upośledzenia umysłowego lub choroby psychicznej. Usunięcie któregoś z czynu powoduje nie prawdziwą sytuację. Wyróżniamy dwa rodzaje rzeczywistego zbiegu przepisów: a) zbieg idealny sprawca odpowiada za tyle przepisów za ile ich naruszył b) zbieg jednoprzestępstwa, art. 11 Kodeksu karnego pkt. 1 - „Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo” pkt. 2 - „Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów” pkt. 3 - „W wypadku określonym w pkt. 2 sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu innych środków przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów” Wyróżniamy dwa rodzaje zbiegu jednoprzestępstwa: - zbieg eliminacyjny zawarty w Kodeksie karnym z 1932 roku - zbieg kumulatywny zawarty w Kodeksie karnym z 1969 roku i 1997 roku

Natomiast jeżeli sankcje są identyczne, to wybieramy ten przepis, który bardziej określa istotę czynu.

ZBIEG PRZESTĘPSTW

Zbieg przestępstw

czyny współukarane rzeczywisty

uprzednie następcze

przestępstwa wielorodzajowe

przestępstwa jednorodzajowe

zbieg pozorny

przestępstwa przestępstwa wieloodmianowe o wieloczynowo opisanych znamionach

zbiorowe złożone

W przypadku zbiegu pozornego mamy do czynienia wtedy, gdy kilka czynów spakujemy, sprowadzimy do jednego przestępstwa i wymierzymy jedną karę

Przestępstwa wieloodmianowe to takie, które w opisie czynu mamy różne warianty popełnienia tego czynu, czyli składają się z kilku odmian, np. art. 270 „Kto, w celu użycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument lub takiego dokumentu jako autentycznego używa, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.” Przepis ten mówi nam o: - użyciu dokumentów za autentyczne - o podrabianiu - o przerabianiu. Jeśli dana osoba, sama sobie wyrobi dokument i go użyje to nie odpowie dwa razy za to samo. Przełoży się to po prostu na sędziowski wymiar kary.

Przestępstwa o wieloczynowo opisanych znamionach. Rozróżniamy: a) zbiorowe to takie, gdy chodzi o liczbę czynu, które składają się na to przestępstwo, np. art. 207 Kodeksu karnego „Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”. Przestępstwo znęcania się składa się z innych jednostkowych zachowań: - zbiór wielokrotności uderzeń - znieważenie Inny przekład to art. 218 Kodeksu karnego „Kto, wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”. W tym przepisie chodzi o: - uporczywe naruszanie praw pracownika, pracodawca nie wypłaca nam wynagrodzenia przez 6 miesięcy to nie skażemy pracodawcę 6 razy, tylko raz skażemy pracodawcę. Zbiór przestępstw tworzy nową jakość. b) złożone to takie, gdzie przestępstwo zbudowane jest z kilku przestępstw, np. 280 Kodeksu karnego „Kto kradnie, używając przemocy wobec osoby lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.” Na rozbój składa się: - art. 217 - naruszenie nietykalności cielesnej - art. 157 - naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój - art. 278 - kradzież

Zbieg przestępstw - czyny współukarane Wyróżniamy: - uprzednie to takie, gdzie sprawca popełnił dwa czyny, ale ten drugi czyn ma wyższy stopień społecznej szkodliwości czynu i ten drugi czyn pochłonie pierwszy czyn, np. art. 18 pkt. 2 - podżeganie do fałszowania oraz art. 270 fałszowanie. Inny przykład: art. 13 pkt. 1 - usiłowanie zabicia oraz art. 148 zabójstwo. Drugi czyn pochłania czyn pierwszy ponieważ ma większą szkodliwość społeczną czynu. - następcze to dokładnie takie same jak uprzednie, ale odwrotnie, np. - art. 279 - kradzież z włamaniem oraz 292 - sprzedanie skradzionej rzeczy. Kradzież jest wcześniejszym przestępstwem

Zbieg przestępstw - zbieg rzeczywisty. Wyróżniamy: a) przestępstwa wielorodzajowe czyli takie, gdzie sprawca popełnił różne typy przestępstw b) przestępstwa jednorodzajowe odmianą tego typu przestępstw jest ciąg przestępstw z art. 91 Kodeksu karnego „ Jeżeli sprawca popełnia w podobny sposób, w krótkich odstępach czasu, dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw, sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę”

CZYN CIĄGŁY - ODMIANA POZORNEGO ZBIEGU PRZESTĘPSW - art. 12 Kodeksu karnego	CIĄG PRZESTĘPSTW
W art. 12 ujęta jest cztero elementowa konstrukcja: - dwa lub więcej zachowań (a nie przestępstw). Zachowanie może być obojętne dla prawa karnego. Może to być wykroczenie, np. kasjerka kradła po 5 zł. przez 200 dni, ale jeśli zsumujemy kwotę to waga czynu robi się znacznie większa	- dwa lub więcej przestępstw (tylko przestępstwa)
- zachowanie w krótkich odstępach czasu, nie ma sztywnej granicy, określenie to nie jest sprecyzowane, przyjęto w orzecznictwie odstępy kilkumiesięczne, natomiast w prawie skarbowym - 6 miesięcy	- zachowanie w krótkich odstępach czasu
- musi być z góry powzięty zamiar, sprawca na wstępie zakłada, że będzie ciągle powtarzał dane zachowanie	- przestępstwo musi być popełniane w podobny sposób, to nie oznacza tego, że chodzi tylko o tę samą czynność czasownikową, np. nie może jeden czyn polegać na kradzieży, drugi na przewłaszczeniu, trzeci na kradzieży z włamaniem. Konieczne jest również istnienie podobieństwo faktycznego sposobu popełnienia, np. sposób nie jest faktycznie podobny, jeżeli jedna kradzież jest kradzieżą kieszonkową a druga kradzież w sklepie samoobsługowym
- przedmiotem jest dobro osobiste: życie, godność, zdrowie, honor osoby, warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego.	- zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, za którekolwiek z tych przestępstw

Jeżeli zachodzi ciąg przestępstw, sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każe z tych przestępstw wyczerpuje, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, art. 91.

W sytuacji gdy pewne kary nie podlegają łączeniu, mamy do czynienia z tzw. zbiegiem kar, które wówczas wykonywane są kolejno, co sprowadza się do ich zsumowania, np. X skazany został za poszczególne przestępstwa na 7, 5 i 4 lata pozbawienia wolności. Sąd wymierzył mu karę łączną 10 lat pozbawienia wolności. Oprócz tego został skazany za czwarte przestępstwo popełnione już po wydaniu wyroku za trzy pierwsze przestępstwa, na karę 8 lat pozbawienia wolności. Ponieważ ostatnia kara nie podlega połączeniu z poprzednimi mamy do czynienia ze zbiegiem kar, to znaczy wykonane muszą być kolejno obie kary: 10 lat i 8 lat pozbawienia wolności

Konsekwencją zbiegu rzeczywistego przestępstw są trzy systemy kar. O zbiegu przestępstw mówimy wtedy, gdy ten sam sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw. Problem pojawia się w jaki sposób dokonać całościowej oceny tych czynów i wyrazić ją w karze łącznej, obejmującej wszystkie popełnione czyny. Polski kodeks traktuje jako zbieg przestępstw tylko taką sytuację, w której sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw w określonym czasie tzw. przed wydaniem pierwszego z wyroków, nawet nieprawomocnego, za którekolwiek z tych przestępstw, art. 85 Kodeksu karnego. Rozróżniamy systemy kary: - system kumulacji polega na zwykłym zsumowaniu kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa - system aspiracji polega na zaostrzeniu najsurowszej z wymierzonych kar - system absorpcji (pochłaniania) polega na tym, że kara najsurowsza pochłania inne kary Zazwyczaj ustawodawca przewiduje systemy mieszane. Do nich należy system wymiaru kary łącznej, przewidziany w prawie polskim, art. 85 - 92.Przeiwduje on w zasadzie łączenie kar tego samego rodzaju (grzywnę z grzywną, karę pozbawienia wolności z kara pozbawienia wolności)

Art. 86 przewiduje dwie górne i jedną dolną granicę kary łącznej. Kara łączna nie może być niższa od najwyższej z wymierzonych kar (minimum) Kara łączna nie może być wyższa od sumy kar wymierzonych (I maksimum) Maksimum II jest określone oddzielnie dla każdego rodzaju kary. Przy grzywnie jest to 540 stawek dziennych, przy karze ograniczenia wolności - 18 miesięcy, natomiast przy karze pozbawienia wolności - 15 lat

Od zasady łączenia kary tego samego rodzaju jest oczywiście wyjątek w art. 87. Można łączyć karę pozbawienia wolności z karą ograniczenia wolności. W takiej sytuacji przelicza się karę ograniczenia wolności na pozbawienie wolności (1 miesiąc ograniczenia wolności = 15 dni pozbawienia wolności).

Gdy za jedno z przestępstw wymierzona została kara dożywotniego pozbawienia wolności lub 25 lat pozbawienia wolności wtedy stosuje się zasadę absorpcji, tzn. ta kara jest karą łączną, art. 88.

Szczególne zasady dotyczą pewnych sytuacji wymierzania kary łącznej kary grzywny i kary ograniczenia wolności.

2

---