Teoria Kultury

Rodzaje teorii kultury:

1. Heteronomiczne teorie aspektowe - wyobrażenia, założenia na temat kultury pojawiające się w opracowaniach humanistycznych

2. Teorie dyscyplinowe - każda dyscyplina w zakresie humanistyki posługuje się jakąś definicją kultury

Obszary myślenia człowieka:

1. Biologia

2. Historia

3. Filozofia

4. Refleksja etnograficzna

Cztery etapy spotkań z obcymi(Kapuściński):

1. Epoka kupców i posłów(do XV wieku) - spotkania przy okazji wojny lub handlu

2. Epoka wielkich odkryć geograficznych(do przełomu XVII i XVII wieku)

3. Epoka oświecenia i humanizmu

4. Powstanie antropologii kultury (przełom XIX i XX wieku)

Starożytność

Herodot - Dzieje(V w.p.n.e.) - pokazuje pokrewieństwo Kolków i Egipcjan(cechy fizyczne, język, zwyczaje) - porównuje ze sobą różne kultury szukając cech wspólnych. Pojawia się myśl nad wpływem klimatycznym na ludy.

Epoka odkryć geograficznych - mówiąc o odkryciach należy pamiętać o innych datach(1471 r., 1476 r., 1522 r.) nie tylko o odkryciu Ameryki. W XVIII wieku podróże kapitana Cooka miały już charakter naukowy.

Trzy etapy kształtowania się geografii(Joseph Conrad):

1. Geografia bajeczna - do odkrycia Ameryki (mapy były bardzo bogato zdobione), w nieznane terytoria wpisywana była własna tradycja kulturowa.

2. Geografia wojująca - oparcie poszukiwań nowych ziem na teoriach i quasi - teoriach.

3. Geografia triumfująca - wszystkie ziemie zostały odkryte i naniesione na mapy, ale trzeba było zapełnić białe plamy (jednakże wiedzą, nie wyobrażeniami), w miejscu białych plam zaczął zalegać mrok - kolonializm.
   

Odkrywcy szukając nowych ziem, spodziewali się odkryć to, co pokazywały mapy (np. amazonki i smoki);ludy odkryte nazywano egzotycznie (oddalone/początkowe).
Porównywali mieszkańców odkrytych lądów z fauną i florą; brak europejskich norm kulturowych sprawiał, i uznawali kulturę odkrytych ludów za pełną chaosu. Dla każdej kultury typowe spostrzeganie rzeczywistości na podstawie opozycji „my-oni”, od XVI w. przyjęła ona dla Europejczyków charakter globalny.

Spotkanie z obcymi stworzeniami (obcymi ludami) - skoro są to obcy ludzie, czy są potomkami Adama i Ewy? Czy mają duszę?

- Południe - potomkowie Chama, którzy zostali wypędzeni do Ameryki przez Hebrajczyków,

- żyją w raju - piękno przyrody, chodzą nago.

Stanowisko Kościoła wobec odkryć
1493r. - papież Aleksander VI wydaje bullę, która nakazuje chrzcić Indian (Kościół uznał ludzi nowych lądów za ludzi)
Paweł III - Indianie są prawdziwymi ludźmi, potokami Adama i Ewy, rzuca ekskomunikę na tych, którzy uprowadzali Indian.

Bartalome de Las Cassas 1552r. - „ O wyniszczeniu Indian”. Informuje Watykan o zabójstwach i uciskaniu Indian. Poświęca się ewangelizacji i równocześnie bada Indian - porównuje ich obyczaje z religiami starożytnych Greków i Rzymian.

Franciszek Lafitoa - 1724r. „Zwyczaje amerykańskich dzikich porównane ze zwyczajami dawnych ludów”. Spędził sześć lat wśród Irokezów w Ameryce Północnej - znał ich język. Dostrzegał analogię między Irokezami, a starożytnymi Grekami i Rzymianami. Odkrywa zjawisko matriarchatu, traktuje religię w sposób społeczny.

Mit Thaiti - wyspa szczęśliwa (nieskrępowane akty seksualne Thaitanek).

Monteskiusz - 1775 r. - Listy perskie - Persowie dziwią się światu, którego nie znają; uznają prawa francuskie za absurdalne - Monteskiusz posługuje się postacią Persa po to, aby wskazać francuskie wady.

J. Rousseau - zakłada, że człowiek dziki jest niezdeprawowany przez społeczeństwo i własność. Jest szczęśliwy, czerpie z natury. Człowiek dziki jest dla niego ideałem człowieka. Dziki stał się symbolem człowieka.

Człowiek dziki - nieprzetworzony przez kulturę i naukę

Dziki - relikt z zamierzchłych czasó

T. Hobes - człowiek dziki to pół-zwierzę. Człowiek w stanie natury jest prawie zwierzęciem.

Umowa społeczna stworzyła człowieka cywilizowanego. Pozwala ona człowiekowi przetrwać.

D. Hume - Społeczeństwo nie mogło powstać na zasadzie umowy. Społeczeństwo jest systemem naturalnym. Od samego początku człowiek miał potrzebę życia społecznego. Wynikało to z potrzeb i charakteru ludzkiego.

Granica między człowiekiem a naturą (Monteskiusz i Wolter)

Wolter - stawia granicę między obyczajami a naturą. To, co jest naturalne jest uniwersalne, wszyscy ludzie są tacy sami biologicznie. Obyczaje, kultura stwarzają różnicę między kulturami i ludami.

Monteskiusz - wskazuje regularności, charakter ludów i ich obyczaje. Rozum ludzki rządzi zawsze i wszędzie. Podkreśla racjonalność człowieka dzikiego. Porównuje ze sobą kultury szukając regularności. Odróżnia obyczaj od prawa. Stwierdza, że rządzi nami przede wszystkim obyczaj. Nie istnieje jedno prawo dobre do zastosowania zawsze i wszędzie. Prawo musi być kompatybilne z charakterem i obyczajami narodu. Pojawia się typologia narodów w oparciu o klimat (Ludy Północy i Ludy Południa) Wizja degradacji człowieka i wizja historycznego udoskonalania się, wznoszenia się cywilizacji ludzkiej.

John Vico - koncepcja antropologii historycznej. Przeciwstawia się racjonalizmowi Kartezjusza. Matematyka nie może być regułą. Jest przedmiotem fikcyjnym. Humanistyka natomiast zajmuje się całością. Obserwuje człowieka w procesie historycznych zmian. Historia jest pierwszą nauką o regułach. Jest nauką rzeczywistą. Dzieli się na szereg epok: bogów, bohaterów, ludzi. W każdej z tych epok występuje: inny obyczaj, inne prawo natury i inny sposób myślenia. Wszystkie ludy mają religię, zawierają małżeństwa, grzebią zmarłych. O naturze człowieka decyduje jego kultura.

A.V.Condorcet - 1793 r. - Szkic obrazu postępu ducha ludzkiego przez dzieje - opisuje postęp poprzez dzieje. Nauka o człowieku powinna być oparta na przyrodoznawstwie. Światem przyrody rządzą jasne i niezmienne prawa. Świat przyrody i świat społeczny funkcjonują na podstawie niezmiennych praw. Badania porównawcze i ilościowe jako podstawowe badania nad społeczeństwem.

Trzy etapy rozwoju człowieka:

1. Powstanie mowy, pierwsze pojęcia, organizacja społeczna

2. Stan do rozwoju rzemiosła, do powstania pisma

3. Nieprzerwany związek faktów, oświata, druk, filozofia

August Comte - poszukiwanie wiedzy pewnej. Zakłada, że trzeba badać przedmioty rzeczywiste, tematy pożyteczne. Empiria - badanie oparte na doświadczeniu.

Należy badać umysł ludzki poprzez jego wytwory (wytwory umysłu, badanie człowieka na podstawie praw, które wymyślił). Filozofia pozytywna jako teoria nauki. Opiera się na założeniach:

1. Ład społeczny jest warunkiem postępu, postęp jest warunkiem ładu

2. Skrzyżowanie synchronii i diachronii

Podział nauk:

1. Abstrakcyjne(astronomia, fizyka, chemia, biologia, socjologia)

2. Konkretne(zastosowanie zasad nauk abstrakcyjnych do konkretnych przypadków)

Najważniejszą nauką jest socjologia. Powinna być tak ścisła jak nauki przyrodnicze, ale nie może stosować ich metod. Nie należy badać odizolowanych przypadków - jeśli spojrzymy na całość dostrzeżemy prawo. Jednostka jest abstrakcją, społeczeństwo jest rzeczywistością. Należy szukać uniwersalnych praw, które rządzą życiem ludzkim.

Działy socjologii:

1. Dynamika społeczna(filozofia postępu - bada historyczne przemiany ludzkich społeczności

2. Statyka społeczna(dotyczy zasad budowy społeczeństwa)

Trzy stadia rozwoju umysłowego ludzkości:

1. Epoka teologiczne - człowiek zadając sobie pytania na temat rzeczywistości odpowiada na nie za pomocą bóstwa

2. Epoka metafizyczna - najwyższym czynnikiem jest idea, pojęcie, które określa rzeczywistość

3. Epoka pozytywna - człowiek odpowiada na pytania przyglądając się światu i jego prawom

Georg Hegel - fenomenologia ducha - teza, antyteza i synteza. Człowiek jest narzędziem ducha, ale ducha historii - prawdziwe zasady rządzące ludźmi objawiają się w historii. Duch rozwija się w Europie

Adam Smith - badanie nad naturą i bogactwem narodów; moralna teoria sympatii; rozwój jako ekonomia; społeczeństwo jest zwierciadłem, w którym jednostka się przegląda; zasada bezstronnego obserwatora - obiektywizowanie zachowań bliźnich staje się zasadą postępowania zawsze i wszędzie

Adam Ferguson - badania zbiorowości ludzkich przez pryzmat historii. Uchylenie problemu genezy społeczeństwa. Ład społeczny powstaje w wyniku działalności ludzkiej. Człowiek jest istotą społeczną, społeczeństwo jest tak samo stare jak jednostka. Ludzie zawsze żyli w zbiorowościach. Działanie człowieka jest efektem jego natury. Postęp jest wartością pozytywną . Analiza społeczeństw historycznych - porównywanie społeczeństw na różnych stadiach rozwoju społeczeństwa nie jest dziełem rozumu.

Schemat rozwoju ludzkości: od nieokrzesania do ogłady:

1. Dzikość - brak własności prywatnej, zaspokajanie bieżących potrzeb

2. Barbarzyństwo - własność prywatna istnieje, ale nie jest dookreślona prawnie, najważniejsze jest posiadanie, ale nie ma myśli ekonomicznej

3. Cywilizacja - pojawiają się formy prawnie zabezpieczające prywatność; podział pracy, który inicjuje podział społeczny

Lukrecjusz - 54 r.p.n.e. - De rerum natura - o zasadzie wszechrzeczy. Człowiek pierwotny - żyje w jaskiniach, jest odporniejszy, waleczny, z biegiem czasu łagodnieje - zaczyna mówić, objawia litość, pojawia się przyjaźń sąsiedzka. Wszystko się pogarsza, gdy pojawiają się królowie i prawa.

Pojawia się drabina bytów/jestestw (od atomu do Cherubinów)

Linneusz - XVIII wiek, systematyka gatunków przyrodniczych; twierdził, że gatunki są niezmienne.

Ewolucja - (evolve - rozwijać) - ma swój początek w uznaniu, że w plemniku znajduje się miniatura człowieka

Buffon - Historia naturalna, krytykuje Linneusza. Ukryte podobieństwa między gatunkami ukazują praplan budowy. Z prototypów rozwijają się nowe gatunki. Są przesłanki i tym, że gatunki się zmieniają.

Jean Baptist Lamark - Traktat o zoologii. Gatunki są zmienne - zmieniają się pod wpływem warunków zewnętrznych. Mówi, że z jednego gatunku mogą powstać kolejne. Nieużywany organ zanika, używanie narządu powoduje jego wzrost. Gatunek nabywając pewne cechy przekazuje je kolejnym pokoleniom.

Georges Cuvier - ojciec anatomii porównawczej. Gatunki są niezmienne

Zasada współczynności - wszystkie organy w ciele pozostają ze sobą w korelacji. Podstawą organizmu jest układ nerwowy.

Koncepcja katastrof - co jakiś czas pojawiają się katastrofy, które doprowadzają do wymarcia fauny i flory, która później się odradza

Karol Darwin - teoria ewolucji. 1859 r. - O powstaniu gatunków drogą doboru naturalnego. Teoria Darwina- zmienność jest zasadą powszechną i jest dostrzegalna. Następuje pod wpływem czynników zewnętrznych. Dziedziczność - cecha wykształcona często przekazywana jest dalej. Walka o byt - przetrwają zawsze najlepiej przystosowane egzemplarze danego gatunku. U wczesnego Darwina nie pojawia się zasada postępu. Brak teleolgii(celowości). Rasy różnią się od gatunków tylko ilościowo, nie jakościowo(np. ilość pigmentu w skórze) 1871 r. - Pochodzenie człowieka i dobór płciowy - zwierze rozwija się chaotycznie, człowiek zaś rozwija się celowo i świadomie

H, Spencer - 1852 r. - artykuł Hipoteza rozwojowa, 1855 r. - Zasady psychologii, 1857 r. - Postęp. Jego prawo i przyczyna, 1860 r. - Pierwsze zasady - zasady biologii, psychologii, socjologii i etyki. Podstawą dla niego jest dedukcja - obserwacja społeczeństwa, wyciągnięcie wniosków. Ewolucja jest najogólniejszym prawem przyrody. Opiera się na postępie i teleologii. Podstawowe założenia:

1. Powszechna zmienność rzeczy

2. Przemiany dokonują się stale i stopniowo, ale w jednym kierunku i w zgodzie z jednym prawem

3. Rozwój jest prawem powszechnym

Ewolucja to przejście od niespójnej homogeniczności do spójnej heterogeniczności

Na ewolucje składają się dwa przeciwstawne procesy:

1. Integracja - astronomiczna, geologiczna, biologiczna, społeczna

2. Dezintegracja materii

Etapy Ewolucji:

1. Każdy układ z biegiem czasu różnicuje się

2. Przechodzi od stanu luźnego do spójnego

3. Od stanu chaotycznego do uporządkowanego

Porównuje społeczeństwo do organizmu(organicyzm) - w miarę rozwoju rośnie masa, komplikują się strukturalnie w miarę rozwoju, przejście od wspólnej homogeniczności do spójnej heterogeniczności. Życie społeczeństwa jest dłuższe niż jednostki i niezależne od jednostki. Przystosowanie się organizmu do jakieś funkcji zmienia jego budowę.

Antropologia Ewolucjonistyczna - rodzaj przedłużenia historii(badaczy nazywa się historykami. Czerpie z biologii, zostaje nazwana nową nauką o człowieku i cywilizacji. Jej zadaniem jest zrekonstruowanie historii całej ludzkości(historii rozwoju i postępu)

Stanowisko humanistyczne - antropologia to skutek postępowego myślenia.

Koncepcja natury ludzkiej - spójność gatunków ludzi.

Thomsen - 1837 r. - rozróżnia epoki kamienia, brązu i żelaza

Lubbock - rozwój historii europejskiej. 1857 r. wskazał podobieństwo między narzędziami ludzi neolitu i ludów dzikich

Matthew Arnold -Kultura i anarchia - kultura - nasze dążenie do doskonałości; to, co najlepsze, co zostało w historii człowieka powiedziane, zrobione.

Monogeneza - człowiek wywodzi się z jednego źródła

Poligeneza - człowiek wywodzi się z wielu źródeł (różne rasy, różne gatunki)

Degeneracjonizm - przynajmniej część ludzi zdegenerowała się(pod wpływem warunków klimatycznych)

Ewolucjoznim - człowiek ulega etapowemu rozwojowi

1843 r. -The Etthnological Society of London - założone przez monogenistów, należy do tego Tylor, Lubbock. Cel: badanie rodzaju ludzkiego.

1863 r. - Antropological Society of London - odrzucają Darwina, zakładają, że rasy to odmienne gatunki, są poligenistami.

Charakterystyka ewolucjonizmu:

1. Jedność natury ludzkiej - założenie Bastiana:

Elementargedanken - podstawowe idee(typowe dla gatunku człowieka)

Völkergedanken - ludowe idee(charakterystyczne dla poszczególnych kultur)

2. Unilinealizm, gradualizm, paralelizm- kultura człowieka cały czas się doskonali

Unilinealizm - wszystkie kultury rozwijają się wobec tego samego schematu rozwoju

Gradualizm - ewolucja dokonuje się poprzez etapy, które kultury przechodzą

Paralelizm - wszystkie kultury zdążają w tym samym kierunku, ale nie rozwijają się w taki sam sposób i w takim samym czasie

3. Metoda porównawcza

4. Rola przeżytku(przeżytek -idea, przedmioty zachowane, które przetrwały. Nie zmieniły swojej formy, ale zmieniły swoje znaczenie)

5. Obsesyjne poszukiwanie genezy zjawiska

Trzy elementy rozumowania ewolucjonistów:

1. Myślenie ahistoryczne

2. Koncepcja racjonalistyczna kultury (kultura dookreśla rozum człowieka, kultura to jest to, co racjonalne)

3. Koncepcja naturalistyczna (rozwój kultury jest analogiczny do rozwoju natury)

Trzy poziomy myślenia - ludzkość -> cywilizacja -> kultura

Metody badawcze:

1. Posługiwali się materiałem skrajnie eklektycznym

2. Praca gabinetowa (nie badali terenowo zagadnień, nad którymi pracowali)

3. Materiały pochodziły z drugiej ręki (pisma misjonarzy, podróżników)

1874 r. - Notes of Queries on Anthropology - podręcznik antropologiczny

Lewis Henry Morgan - zajmował się pokrewieństwem, miał doświadczenie terenowe. Pojmuje kulturę całościowo.

Klasyfikacja: dzikość(łowiectwo i zbieractwo) -> barbarzyństwo(rolnictwo i hołdownictwo)

->cywilizacja

John Lubbock - dwa aspekty zmienności religii:

1. Rozwój i postęp:

1. Ateizm

2. Fetyszyzm

3. Totemizm

4. Szamanizm

5. Bałwochwalstwo

6. Bóstwo jako twórca

7. Z religią łączy się moralność

2. Przystosowanie(środowisko kształtuje religię, np. na północy czczą słońce, bo jego mało

Tylor - wskazanie minimum religii - animizm(wiara w duchy). Punktem wyjścia animizmu jest pytanie o różnice między ciałem żywym a umarłym; cóż to są za ludzie, których widujemy w snach. Postaci, które widujemy w snach są wytłumaczeniem różnicy między ciałem żywym a umarłym.

Teoria pokrewieństwa:

Buchoffen - Promiskuizm(brak określonych zasad, bezład płciowy) - początkowo rądzą mężczyźni, bo rządzi silniejszy. Następnie pojawia się matriarchat oraz dziedziczenie w linii męskiej. Dopiero z wynalezieniem rolnictwa mamy do czynienia z patriarchatem.

McLennan - Egzogamia - szukanie małżonki poza swoją grupą społeczną, Endogamia - szukanie małżonki w swojej grupie społecznej. Na początku był nieład płci, jednakże występuje matrylinearyzm.(dziecko przypisywane jest matce, nie można ustalić tożsamości ojca z powodu krótkich związków) Pierwotne hordy by „zachować równowagę” zabijały dziewczynki. Stąd pojawia się egzogamia - pojawia się małżeństwo przez porwanie - pierwsza forma małżeństwa.

John Lubbock - pierwotnie pokrewieństwo nie opierało się na więzach krwi, ale na organizacji plemiennej, obowiązuje pierwotny komunizm - wspólnota stosunków seksualnych, wspólnota środków produkcji, wspólnota ludzi. Jednakże jednostka wyłamała się z prymitywnego komunizmu sprowadzając kobietę z innej grupy. Unormowano następnie prawo egzogamii, które początkowo było wyłamaniem się z prawa

Lewis Henry Morgan - system pokrewieństwa związany jest z modelem rodziny i rozwojem społeczeństwa.

Pięć typów rodziny:

1. Kazirodcza - związki między braćmi i siostrami żyjącymi razem w generacji. Opowiada jej malajski system pokrewieństwa - generacja jest jednostką klasyfikującą(syn mego brata jest moim synem, żona mego brata jest moją żoną). Organizacja oparta na płci

2. Swoista - kilku żyjących razem braci ze wspólnymi żonami. Wprowadzono zakaz małżeństw między braćmi i siostrami. Odpowiada tu system turański. (Syn mego brata jest moim synem; syn mojej siostry jest moim siostrzeńcem, bo siostra nie może być moją żoną) Rodzina jako organizacja rodowo-społeczna.

3. Parzysta - Mężczyzna łączy się z kobietą, lecz nie są to stałe więzy i trwałe miejsce zamieszkania. Odpowiada temu system turański; rodzina jako organizacja rodowo-społeczna

4. Patriarchalna - mężczyzna + kilka kobiet, zwierzchnia władza mężczyzny. System turański; rodzina jako organizacja rodowo-społeczna.

5. Monogamiczna - dzisiejszy typ rodziny. Dziedziczenie własności i terytorium po linii męskiej. Metoda opisowa: krewni opisywani są nazwami i określani w stosunku do „ja” (syn brata, siostrzeniec, wuj, itd.); system aryjski. Organizacja oparta na własności i terytorium.

Schemat rozwoju kulturowego - dzikość -> barbarzyństwo -> cywilizacja

1. Niższy stan dzikości - od powstania człowieka do rybołówstwa

2. Średni stan dzikości - kończy się na wynalezieniu łuki i strzał, zaczyna się migracja

3. Wyższy stan dzikości - kończy się z wynalezieniem garncarstwa

4. Niższy stan barbarzyństwa - wschód - kończy się na oswojeniu zwierząt, zachód - kończy się z wykorzystaniem kamienia do budowy domu, systemy irygacyjne

5. Średni stan barbarzyństwa - zachód - do nabycia umiejętności wytopu ród żelaza, wschód - ludy posiadają zwierzęta

6. Wyższy stan barbarzyństwa - wynalezienie pisma i alfabetu

7. Cywilizacja starożytna

8. Cywilizacja nowożytna

1873 r. - Komisja Antropologiczna w Polsce. Jednakże dalej dominuje etnografia i etnologia. Powstają czasopisma etnologiczne: Wisła, Lud. Badacze: Bronisław Piłsudski, Maria Czaplicka.

Joseph de Maistre - tłumaczył wyższość technologiczną różnych ludów za pomocą upadku, który został spowodowany grzechem.

Frazer - ewolucja kulturowa ludzkości składa się z trzech etapów:

1. Magia - dzikość(magiczny typ kultury)

2. Religia - barbarzyństwo(religijny typ kultury)

3. Nauka - cywilizacja(naukowy typ kultury, nowożytno-europejski)

Magia sympatyczna - podstawowy typ magii polegający na przekonaniu, że działanie analogiczne powinno wywoływać analogiczny efekt. Rodzaje magii sympatycznej:

1. Magia homeopatyczna - podobne powoduje podobne, zaś skutek jest podobny do przyczyny - prawo podobieństwa

2. Magia przenośna - rzeczy, które kiedyś pozostawały ze sobą w styczności nadal działają na siebie nawet wtedy, kiedy kontakt fizyczny przestał między nimi istnieć - prawo kontaktu/styczności

Czary - występują wtedy, kiedy chcemy wywołać pozytywny skutek

Tabu - „nie robię czegoś, żeby uniknąć czegoś”

Dyfuzjonizm - nurt badawczy zapoczątkowany pod koniec XVIII wieku upatrujący w procesie dyfuzji kulturowej czynnik wyjaśniający istnienie podobieństw w obserwowanych zachowaniach i wierzeniach oraz elementach kultury materialnej, spotykanych pośród przedstawicieli często znacznie oddalonych od siebie przestrzennie tzw. Społeczeństw pierwotnych.

Dyfuzja kulturowa - swobodne rozprzestrzenianie się elementów kultury

Ratzel - Antropogeografia - nauka o rozprzestrzenianiu się człowieka, zastosowanie geografii w historii, połączenie człowieka z naturą.

Akulturacja - jedna z form dyfuzji kultury. Zachodzi wówczas, gdy w bliski kontakt wchodzą dwa odmienne społeczeństwa, które dzieli znaczny dystans kulturowy, społeczny i gospodarczy. Polega na gwałtownym przeobrażeniu się jednej kultury pod wpływem innej kultury.

Szeregi chronologiczne -każde następstwo przestrzenne, kulturowe następuje chronologicznie

Kryterium formy - porównywanie formy przedmiotu kulturowego

Kryterium ciągłości

Metoda retrospektywna

Izolacjonizm - nurt badawczy uznający całkowity brak kontaktu miedzy Ameryką a Europą w czasach prekolumbijskich.

Szkoła kulturowo-historyczna - analiza przestrzennego rozmieszczenia wynalazków prowadzi do retrospektywnej reprodukcji losów ludzkości. Badacze: Leo Frobenius, Ankerman, Graebner, Willhelm Schmidt. Założenia:

1. Człowiek bardzo rzadko wynajduje nowe elementy kultury(Sceptycyzm co do wynalazczości człowieka)

2. Człowiek na ogół naśladuje i zapożycza znaczenie częściej niż wymyśla

3. Elementy, które są zapożyczone utrzymują się, są niezmienne

Dyfuzja - swobodne rozprzestrzenianie się elementów kultury

Frobenius, Ankerman, Groebner - porównywanie przedmiotów, umieszczenie ich na mapie.

Frobenius - kultury afrykańskie. Krąg kulturowy - obszar występowania jednego lub więcej cech lub elementów kulturowych, niekoniecznie ze sobą powiązanych. Kryterium ilości - badamy nie tylko formalne podobieństwa ale także ich ilość i powszedniość.

Ankerman - bada Afrykę

• Badania w stronę pogłębienia myślenia chronologicznego

Graebner - bada Ocienię

1906 r. - Anthropos - czasopismo

1931 r. - Anthropos - instytut badawszy

1937 r. - podręcznik autorstwa Schmidta

Schmidt - był werbistą. Zaczyna od badań lingwistycznych. Metodologia(4 kryteria dyfuzjonizmu):

1. Kryterium jakości - Cechy, które nie wpływają na sposób, ideę samego przedmiotu(cechy drugorzędne)

2. Kryterium ilości - większa ilość elementów jakościowych, jeśli występują razem tym większe prawdopodobieństwo dyfuzji

3. Kryterium ciągłości - porównywanie kultur; jeżeli znajdziemy na dwóch obszarach podobne zależności to zwiększa prawdopodobieństwo kontaktu i migracji

4. Stopnie pokrewieństwa - istnieje pewne stężenie podobnych elementów kultury na danym obszarze

Podział kultury świata:

1. Prakultura

2. Kultura prymarna

3. Kultura średnia

4. Kultura wyższa

Monogeneza kultury - śledząc wcześniejsze formy religii dochodzimy do monoteizmu, pramonoteizmu oraz punkt zero - prareligia(objawienie)

Krąg kulturowy:

1. Porządek bytowy(Graebner) - istnieje i funkcjonuje w rzeczywistości, celem jest trwałość i konkretna przestrzeń

2. Ujęcie metodyczne lub treściowe - treści kulturowe zostają przekazane przez podstawowy krąg dalej

Warstwa kulturowa - kolejność wpływów i nawarstwiania się kolejnych etapów dyfuzji.

Graebner - pięć kręgów Oceanii:

1. Krąg kultury Tasmanii

2. Krąg kultury staroaustralijskiej (bumerangowej)

3. Krąg kultury totemowej(zachodnio-papuaskiej)

4. Krąg kultury dwu-klasowe(wschodnio-papuaskiej)

5. Krąg kultury łuku malajskiego

Paul Schebesta - bada problem ludów niskorosłych(Negrydów i Negryli(Pigmeje)). 1924-1955 - sześć ekspedycji badawczych. Bada plemiona w północnej Afryce. Plemię Bambuti nadało mu imię Bababambuti(ojciec Bambuti). Cztery pytania Schebesty:

1. Czy Negrydzi i Negryle stanowią kulturową całość mogącą nosić nazwę Pigmeja?

2. Czy Pigmeje tworzą kulturową i etniczną prawarstwę? Nie jest to genetyczna całość

3. Czy terminem Pigmej powinno się nazywać wszystkie ludy niskorosłe? - Nie

4. Skąd wywodzą się ludy niskorosłe?

Szkoła heliolityczna - Graffon, Smith, Perry - Panegipcjonizm(zakłada, że kultura narodziła się w Egipcie)

Antropologia amerykańska - Franz Boas - stworzył instytucjonalne zasady antropologii.

Franz Boas(1858-1942) - 1883r.- 1884r. wyjeżdża na wyprawę na Ziemię Buffina. W 1886 roku dociera do brytyjskiej Kolumbii. W 1888 roku wydaje swoją pierwszą monografię kulturową o Eskimosach. Badał Fiakiutlów. The Jesup North Pacific Expedition(1897 - 1902) - badania prowadzone po obu stronach Cieśniny Beringa. Cele: udowodnienie migracji Indian między Azją a Ameryką. W ekspedycji pomagali mu rosyjscy etnografowie - Władimir Bojoras i Władimir Joczelson.

Bada kulturę jako całość, w ujęciu dystrybutywnym.

Wyznaczniki Boasa:

1. Konkret

2. Empiria

3. Kontekst

Model antropologii Boasa:

1. Antropologia fizyczna

2. Antropologia kulturowa i społeczna

3. Lingwistyka i językoznawstwo

4. Archeologia

Historyzm boasowski:

1) Historyzm faktograficzny - antropologowie w swojej pracy prowadzą badania historyczne, rekonstruując fakty, a nie tworząc prawa

2) psychologizm - aby wyjaśnić jakikolwiek fenomen należący do sfery kultury, trzeba mieć na uwadze ludzką psychikę;

3) atomizm/antyholizm - nie można dać całościowego, syntetycznego opisu kultury bez zapoznania się ze wszystkimi jej cechami.

Tradycja i zwyczaj kształtują kulturę

Kultura - to, co zbiorowe i to, co indywidualne; to, co umysłowe i to, co fizyczne; stosunek przyrody do społeczeństwa

Clark Wissler - jako pierwszy posłużył się pojęciem wzór kulturowy, stworzył pierwszą amerykańską definicję kultury. Prowadził badania wśród Czarnych Stóp i Indian Dakota.

Cztery definicje kultury:

1. Kultura to określony zespół idei

2. Kultura to nabywanie cechy działalności grup ludzkich

3. Kultura to działalność

4. Kultura to sposób życia przyjęty przez lud lub plemię

Areał kulturowy - kompleks kulturowych cech, który jest traktowany międzykulturowo, ale jest przypisany do danego kręgu kulturowego. Siedem areałów:

1. Obszar karibu

2. Obszar kukurydzy

3. Obszar łososia

4. Obszar zbierania dzikich płodów ziemi

5. Obszar bizonów

6. Obszar manioku

7. Obszar guanaco

Mode of life - sposób życia

Durkheim - Fakt społeczny - Wszelki sposób postępowania, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu, który jest powszechny, mający jednak własną egzystencję, niezależną od jego jednostkowych manifestacji.

Prąd społeczny - nieskrystalizowany fakt społeczny, np. manifestacja, lincz

Sposoby badania faktu społecznego:

- obiektywizm

- odrzucić praenotiones(pojęcie wstępne)

- odróżnić rzecz od jej idei

- badać na drodze obserwacji eksperymentów

- uwolnić fakty od jednostkowych manifestacji

- nie pytać o genezę

- odrzucić fakty z psychologii jednostkowej

- należy związać się ze społeczeństwem, które badamy

Notiones vulgares - pojęcia pospolite

Levy- Bruhl - wyobrażenia zbiorowe - Forma myślenia opierającego się nie tylko na procesach intelektualnych a angażująca również zmysły i motorykę.

Cechy wyobrażeń zbiorowych:

- wspólne dla członków całej grupy

- przekazywane z pokolenia na pokolenie

- narzucone jednostkom

- wywołują szacunek, lęk lub uwielbienie dla swojego przedmiotu

- ich występowanie jest niezależne od jednostki

Trzy elementy wyobrażeń zbiorowych:

1) Emocjonalne

2) Motoryczne

3) Intelektualne

Prawo partycypacji - „prymitywna” zasada, która zawiaduje związkami i przewiązkami zachodzącymi między wyobrażeniami.

Partycypacja - współuczestnictwo

Marcel Mauss - uczeń Durkheima. Potlacz - oddawanie innym lub niszczenie należących do siebie dóbr materialnych, aby zachować lub podnieść swój status społeczny.

Man - moc religijna i magiczna

Koncepcja daru:

1. obowiązek dawania podarunku

2. obowiązek przyjmowania podarunku

3. obowiązek odwzajemniania podarunku

Ruth Benedict - wzór kulturowy - dominujący w określonej społeczności element umożliwiający integrację jednostek w obrębie tej grupy ludzkiej. JEDNA KULTURA TO JEDEN WZÓR KULTUROWY.

Metafora kubka - Kubek symbolizuje kształt i sens życia, na który składały się wzory życiowe i wierzenia ludu wodza. Jego rozbicie oznaczało dla niego utratę tej osnowy życia, która stanowiła wyłączną własność jego ludu.

Metafora wielkiego łuku - Kulturę możemy porównać do wielkiego łuku, na którym znajdują się wszystkie przejawy ludzkiej działalności. Tożsamość kultury zależy od wyboru pewnego fragmentu tego łuku - każdy lud tworzy swoją tożsamość w odniesieni udo innego tematu społecznego.

Kultura - Syntetyczna i zintegrowania konfiguracja wzorów zachowania i myślenia o jednolitym charakterze, owa konfiguracja jest swoistą całością zorganizowaną wokół wzoru dominującego i określa zasadnicze cechy osobowości jednostek uczestniczących w danej kulturze.

Dwa rodzaje jednostek „anormalnych”:
1) Osoby, które nie mają możliwości zaspokajania swoich wrodzonych popędów w zwyczajach kultury, do której należą. Nie znajdują oni poparcia w formach swego społeczeństwa.
2) Ludzie, których reakcje nie znajdują poparcia w ustalonych zwyczajach ich kultury.

Podział na:

1. Kultura apollińska - oparta na współpracy

2. Kultura dionizyjska - oparta na współzawodnictwie

Bronisław Malinowski - 1922 r. - Argonauci Zachodniego Pacyfiku

Cechy kultury:

1. Stanowi całość

2. Jest wewnętrznie zintegrowana

3. Jej elementy pełnią swoiste funkcje

4. Stanowi instrumentalny aparat zaspokajania ludzkich potrzeb

Magia - pojawia się w życiu codziennym i staje się uzupełnieniem umiejętności technicznych człowieka. Wyraża emocje, zrytualizuje optymizm

Religia - istotna w momentach przełomowych(w szczególności w obrzędach przejścia) i krytycznych

Nauka - wiedza praktyczna jak coś wykonać na co dzień

Kultura wynika z potrzeb człowieka. Dwa obszary:

1. Sakralny (magia i religia)

2. Świecki (nauka)

Symbolika szkieletu, krwi i ciała oraz duszy:

1. Szkielet (obraz struktury społecznej) - rekonstrukcja szkieletu struktury społecznej, czyli hierarchia, instytucje, struktury szczepu, klany, rodziny; tworzy tabele, tablice, plan przestrzenny, diagramy chronologiczne, terminarze wydarzeń, statystyki

2. Krew i ciało (obyczaje, zwyczaje) - regularności życia codziennego, normy i stosunki między ludźmi, zachowanie, jedzenie, ubranie, zróżnicowanie ubioru, dotyczące go reguły; badacz tworzy dzienniczek etnograficzny

3. Duch (poglądy) - poglądy tubylców osobie samych, komentarze do rzeczywistości(pieśni, opowieści). Badanie poglądów, opinii, reakcji uczuciowych; badacz tworzy Corpus inscriptionem ciriveniensis

Kula - forma wymiany o rozległym, międzyplemiennym charakterze. Przedmiotem wymiany są vaygu, które dzieli się na:

1. soulava - naszyjniki z czerwonych muszli, przenoszą się ze wschodu na zachód

2. mwali - naramienniki z muszli, przenoszą się z zachodu na wschód;

Model badań terenowych:

1. Znajomość współczesnych teorii etnograficznych przed wyjazdem w teren

2. Fakty mają weryfikować teorie, teorie mogą pomagać interpretować zebrane materiały

3. Zebranie i odpowiednia interpretacja zebranego materiału

4. Namiot ustawiony na obrzeżach wioski, w odległości dwóch lub trzech dni drogi od ośrodków białego człowieka

5. Znajomość języka

Język pidgin - język uproszczony, powstały po to, aby prowadzić handel - prosta gramatyka, ubogie słownictwo.

Funkcjonalna(instytucjonalna)teoria kultury - antropologia jest holistyczna(całościowa), synchroniczna, empiryczna, nomotetyczna i rozumiejąca

Instytucja - struktura społeczna i kulturowa, której celem jest zaspokojenie ludzkich potrzeb

Podwójny determinizm - z jednej strony działanie człowieka jest odpowiedzią na potrzeby,

z drugiej strony potrzeby są zaspokajane w sposób ściśle kulturowy.

Podstawowe potrzeby i reakcja kulturowa na nie:

1. Metabolizm -> zaopatrzenie

2. Reprodukcja -> pokrewieństwo

3. Odpowiednie warunki fizyczne -> schronienie

4. Bezpieczeństwo -> obrona

5. Ruch -> działalność

6. Rozwój -> wychowanie

7. Zdrowie -> praktyki higieniczne

Potrzeby kulturowe - pojawiają się po zaspokojeniu potrzeb podstawowych

1. Instrumentalne:

1. Ekonomika

2. Kontrola społeczna - ludzkie zachowania muszą być skodyfikowane

3. Edukacja - sposób wychowania jednostki, kształtowanie osobowości ludzkiej

4. Organizacja polityczna - wewnątrz każdej instytucji musi istnieć władza

2. Integratywne:

1. Symbolizacja

2. Myślenie symboliczne

3. Zrozumienie otaczającej nas rzeczywistości

Elementy, na które trzeba zwrócić uwagę (wg Malinowskiego) podczas badania zmian kulturowych w Afryce ( w 1 połowie XX wieku):

- wpływy i dążenia oraz zmiany białych

- procesy kontaktu i przemiany kulturowe

- zachowane formy tradycji

- próba rekonstrukcji przeszłości

- nowe siły spontanicznej, afrykańskiej reakcji na kolonizację sprawowaną przez białych

Przeżytki - czynność, zwyczaje, pojęcia, itp., które pochodzą z poprzedniego etapu kultury, ale zmieniły swoje znaczenie lub funkcje. Służą zrekonstruowaniu drogi cywilizacji.

Imperderabilia - rzeczy nieuchwytne i niedające się dokładnie zmierzyć lub obliczyć, mogące jednak wywierać wpływ na jakieś sprawy.

Survey - badania powierzchniowe, wstępne, szerokoprzestrzenne.

Alfred Reginal Radcliffe-Brown - antropologia społeczna - teoretyczna nauka przyrodnicza o społeczeństwie ludzkim. Dominować ma myślenie abstrakcyjne, dąży do nomotetyzmu.

Bada formy asocjacji(połączenia) występujące w społeczeństwach ludzkich. Badanie struktury społeczeństwa. Analogie do Spencera - organicyzm, struktura jako współzależność elementów; elementy składowe są sfunkcjonalizowane. Każde społeczeństwo będzie starało się osiągnąć harmonię funkcji. Analogie do Durkheima - dąży do osiągnięcia obiektywizmu, badanie struktury społecznej. Pojęcie struktury społecznej dominuje nad pojęciem kultury - kultura - sposób działania struktury społecznej.

Funkcjonalizm - każde, nawet najmniejsze zjawisko kulturowe ma jakąś funkcję ważną dla całości systemu społecznego

Struktura społeczna - relacje między konkretnymi osobami w obrębie społeczeństwa; dominuje nad jednostkami. Podział na struktury:

1. Struktura szeroka - relacje między społeczeństwem a tym, co zewnętrzne

2. Struktura wąska - relacje w obrębie społeczeństwa

Później Radcliffe-Brown definiował strukturę społeczną jako trwałe stosunki interpersonalne wynikające z różnic społecznych.

Funkcja - reprodukcja podstawowych morfologicznych cech grupy

Sentyment - dyspozycja emocjonalna związana z wydarzeniami, zachowaniem

Funkcja społeczna - powtarzające się czynności, wierzenia, wkład w utrzymanie struktury społecznej

Zygmunt Freud(1856-1939) - Psychika jako energia jest dostrzegalna jako fenomeny.

Psychoanaliza:

1. Metoda empirycznej obserwacji

2. Metoda badająca nieświadome czynniki psychiki dążące do wyleczenia pacjenta

3. Teoretyczny system psychologiczny

Hermeneutyka - proces dynamicznej relacji między podmiotem a przedmiotem

Fenomeny - zjawiska będące wytworem pewnych elementów.

Psychoanaliza i metapsychologia:

1. Zasada bezwzględnej determinacji

2. Pojęcie nieświadomości i założenia, że nieświadomość jest w relacji z naszym świadomym życiem psychicznym

3. Zasada motywacji i celowości zjawisk psychicznych

4. Podejście rozwojowo-historyczne do zjawisk psychicznych

5. Orientacja biologiczno-seksualna(podstawą jest libido - popęd seksualny; energia, która jest nieokiełznana, amoralna; energia życiowa, która sprawia, że w ogóle działamy

6. Postawa indywidualistyczna

Dwa rodzaje opanowania energii libidynalnej:

1. Ilościowe - tłumienie energii libidynalnej

2. Jakościowe - przekształcanie energii libidynalnej w zachowanie kulturowe

Dwie zasady:

1. Dążenie do przyjemności

2. Unikanie przykrości

Procesy nieświadomości są: alogiczne, aczasowe, aprzestrzenne.

I TOPOGRAFIA:

Podział psychiki:

1. Nieświadomość - treści, których sobie nie uświadamiamy; znajduje się tu energia libidynalna oraz impulsy, które stłumiliśmy.

2. Świadomość - włada aparatem motorycznym, może realizować swoje zamierzenia w świecie rzeczywistym

3. Przedświadomość - treści nieświadome, które są latentne(uśpione), jednakże mogą pojawić się w świadomości.

Nie ma ostrej granicy między świadomością a nieświadomością. W psychice nic nie ginie.

Mechanizm oporu - wypieranie pewnych treści ze świadomości

Mechanizm sublimacji - pozwala zagospodarować część energii libidynalnej, która została zamknięta w nieświadomości.

II TOPOGRAFIA

Podział psychiki:

1. Id - kieruje się zasadą przyjemności(gdy dochodzi do stanów napięcia Id usiłuje przywrócić organizmowi niski poziom energii - uniknąć przykrości uzyskać przyjemność), skupia popędy. Dochodzi w nim do ukształtowania ego i super ego

2. Ego - część Id, które przystosowuje się do świata zewnętrznego. Jest efektem mediacji między Id i super ego. Skarlałe Id. Rządzi się zasadą rzeczywistości(ludzie starają się unikać cierpień, osiągnięcie rozkoszy schodzi na dalszy plan)

3. Super ego - broni dostępu libido do świadomości. Porównywane jest z sumieniem, wewnętrznym strażnikiem, który kontroluje Id. Służy temu, aby hamować wszystkie impulsy libidynalne. Uzewnętrzniony autorytet ojcowski

Trzy źródła cierpienia:

1. Nasze ciało

2. Świat zewnętrzny

3. Inni ludzie

Sublimacja - zmiana celu popędu, zaspokojenie popędu w inny sposób

Kompensacja - rekompensata ograniczeń seksualnych na poczet kultury

Kultura - Określa całą sumę dokonań i instytucji, za sprawą których nasze życie oddaliło się od życia naszych zwierzęcych przodków i które służą dwóm celom: ochronie człowieka przed naturą i regulacji stosunków międzyludzkich.

Kwestia powstania kultury:

1. Perspektywa ontogenetyczna - powstanie kultury z perspektywy jednostki

2. Perspektywa filogenetyczna - powstanie kultury w procesie historycznym

Interpretacja marzeń sennych:

1. Praca snu:

1. dramatyzacja ( dotyczy naszych pragnień we śnie)

2. zagęszczenie ( inaczej kondensacja pewnych obrazów). Zachodzi proces kamuflowania.

3. przesunięcia i przewartościowania (coś co wartościowe śni nam się jako bezwartościowe, wróg jako przyjaciel, itd.) Pod tym co ukryte zostaje to co prawdziwe.

4. uestetycznienie (fasada snu) dotyczy takich problemów jak np. przemieszczanie się z miejsca na miejsce w śnie. Uestetycznienie prowadzi do spójnej narracji snu. Symbole to zaszyfrowane manifesty psychiki kultury. Relacja między psychiką, a aparatem kultury. Poznajemy ukrytą psychikę człowieka poprzez jego aparat kulturowy.

2. Praca analityczno-interpretacyjna - deszyfracja symboli zawartych w snach

Carl Gustav Jung(1875 - 1961) - wpływ tradycji protestanckiej - kładzie nacisk na egzegezę tekstu świętego, który ma rozbudzać do budowania swojej egzegezy.

Relacja z psychoanalizą Freuda:

- rozszerzony zakres pojęcia libido(energia psychiczna podmiotu, bardzo zróżnicowana)

- zmniejszenie nacisku na szukanie genezy w dzieciństwie - poznanie psychiki człowieka poprzez jego relacje z otoczeniem

- stwierdzenie społecznej (?) człowieka

- osłabienie roli kompleksu Edypa

- antyredukcjonizm jungowski - sen to tekst, który mówi wprost o pewnych potrzebach, problemem jest, że nie zawsze potrafimy go odczytać

- nawet drastyczne problemy z psychiką (np.schizofrenia) odkrywają pozytywne aspekty psychiczne.

Metody badawcze:

- antypozytywizm i stanowisko hermeneutyczne

- problem psychologii jako nauki - psycholog bada fenomeny, analizuje psychikę; psychikę poznajemy poprzez symbole, zachowania; symbole i archetypy jako objawy działalności psychicznej.

Dla Junga kultura to jedyna szansa na zrozumienie człowieka.

Budowa aparatu psychicznego:

Autonomiczny charakter zjawisk psychicznych; podstawową zasadą psychiki jest dążenie do pełni.

Układ psychiczny:

1. Dynamiczny - nasza psychika cały czas pracuje

2. Komplementarny - świadomość i nieświadomość uzupełniają się wzajemnie

3. Samoregulujący - jaźń zawsze dąży do osiągnięcia pełni.

Podział na ekto- i endopsychikę:

1. Ektopsychika - relacje między świadomością a światem zewnętrznym

2. Endopsychika - relacja między świadomością a nieświadomością

Cztery funkcje psychiczne:

1. 
   Myślenie - dookreśla jaka jest dana rzecz

2. Uczucie - pozwala na wartościowanie rzeczy

3. Percepcja - pozwala dookreślić, że jakaś rzecz istnieje

4. Intuicja - nieświadomy, ale celowy akt rozumienia rzeczy

Poziomy jaźni

1. Świadomość - treści psychiczne pozostające w relacji z ciałem

2. Nieświadomość:

1. Indywidualna - treści wyparte ze świadomości lub zapomniane przez nas

2. Zbiorowa - wspólne dziedzictwo ludzkości - siła dążenia do całości, jednakże znajdują się w niej archetypy

Archetyp - praobraz; pewne elementy określone formalnie a nie myślowe; podstawowe funkcje kształtujące nasz obraz rzeczywistości; pusta forma, która może umożliwić powstanie symbolu. Przekazywane są genetycznie, wynikają ze wspólnych doświadczeń ludzkości, uniwersalne dla wszystkich.

Proces idywiduacji - dążenie człowieka do osiągnięcia całości - dąży do uświadomienia sobie nieświadomości.

Dwa okresy życia:

1. Pierwsza połowa życia - inicjacja w dojrzałość - podporządkowanie rzeczywistości przez świadomość

2. Między 40 a 50 rokiem życia - kryzys. Aby wyjść z kryzysu:

1. Jednostka musi zmierzyć się z personą(maską społeczną) i cieniem(niezrealizowanymi możliwościami)

2. Jednostka musi przeżyć pełnie swojej jaźni, zmierzenie się z problemem poprzez odczytywanie pewnych symboli

Archetypy Animy i Animusa - forma myślowa odpowiadająca za to, co męskie i żeńskie (Anima - kobieca strona męskiej psychiki; Animus - męska strona kobieciej psychiki)

Archetyp Wielkiej Matki - pozwala nam nawiązać kontakt z witalną częścią naszej egzystencji.

Kultura tworzy spektrum tekstów, dzięki którym możemy poznać samych siebie.

Symbol Trójcy Świętej - patriarchalna formuła obecna już przed chrześcijaństwem.

1. Ojciec - pierwotna jedność, pełnia; nieokreślony; niepoznawalny; doskonały

2. Syn - określony; niedoskonały(bo ludzki), element zróżnicowania, element racjonalny

3. Duch Święty - dynamiczna cząstka pozwalająca na kontakt człowieka z Bogiem, przywraca doskonałość, zapewnia ponowną jedność - przywraca początkowy stan pełni (zespala przeciwieństwa)

Diabolous - czynnik ludzki

Czwórca - archetyp wyrażający całkowity obraz psychiki człowieka - Znak Krzyża wyrażający ideę Trójcy wyraża rolę czwórcy

Uniwersalna koncepcja kultury - przykłady z różnych kontekstów kulturowych, lecz wspólną cechą są archetypy; kultura zawsze pracuje tak samo - wytwarzając symbole, aby pomóc ludzkiej psychice.

Erich Fromm(1900-1980) - związany z psychokulturalizmem; humanistyczna psychoanaliza.

Stosunek do Freuda:

Podobieństwo:

1. Dynamiczna koncepcja psychiki człowieka

2. Stosowanie zjawiska determinizmu

3. Zasada motywacji i teleologii

4. Obecność popędu

5. Naczelna rola nieświadomości

6. Wiara w uniwersalną naturę człowieka

7. Orientacja socjologiczna

Różnice:

1. Interakcja z otoczeniem

2. Za większość problemów odpowiada „chore społeczeństwo”

3. Ograniczenie istotności popędu - większą wagę przywiązuje do tego, co duchowe

Natura ludzka - podlega wpływom środowiska i społeczności. Składa się z dwóch części:

1. Specyficzne sytuacje ludzkie - dychotomia, sprzeczności(ciało-duch; patriarchat-matriarchat)

2. Uniwersalne potrzeby człowieka:

1. Potrzeba więzi z innymi

2. Potrzeba transcendencji

3. Potrzeba poczucia identyczności związana z indywiduacją

4. Potrzeba samookreślenia, posiadania tożsamości

5. Potrzeba układu orientacji i oddania

6. Potrzeba miłości

Charakter społeczny człowieka - model charakteru obowiązujący w danej grupie społecznej (skojarzenie z konfiguracjonistami) :

- fundament natury ludzkiej(trwały)

- struktura społeczno-ekonomiczna (zmienna)

Fromm inspirował się antropologią filozoficzną oraz marksizmem(byt kształtuje świadomość)

Proces indywiduacji - proces usamodzielnienia się jednostki.

Rodzaje ucieczek od wolności:

1. Sadyzm (zadajemy ból, żeby być zależnym)

2. Masochizm

Chore społeczeństwo pogłębia zaburzenia jednostek

Miłość:

1. Dynamiczna miłość, która powinna ulegać zmianom

2. Warunkowa miłość - świadomość autonomicznego ja, równość zasad wśród partnerów

3. Komplementarna miłość - wzajemne dopełnianie się; dialog

4. Pluralistyczna miłość - miłość jako postawa wobec otaczającej nas rzeczywistości

i ludzi - partnerstwo między ludźmi

Dwa rodzaje wolności:

1. Wolność od… - mechanizm ucieczkowy, wolność jako coś, czego nie musimy

2. Wolność do... - świadome otwarcie się na świat; racjonalne myślenie

Humanistyczny ruch wspólnotowy - jednostka buduje swoje otoczenie oparte na wspólnocie innych jednostek nie patrząc na nadrzędne (?) (np. państwo, zakład pracy).

Symbol - wewnętrzne doświadczenie, które jest przekazywane jako doświadczenie zmysłowe (w formie ikonograficznej, materiale (obraz, rzeźba, pieśń)).

1. Konwencjonalny - ukształtowany przez konwencję kulturową

2. Akcydentalne - generowany przez poszczególne jednostki, nie jest symbolem wspólnym

3. Uniwersalne - wewnętrzne pokrewieństwo między symbolami i tym, co przedstawia; wspólne dla wszystkich kultur (np. ogień)

Psychokulturalizm

Wspólne cechy z konfiguracjonistami:

- założenie o jedności natury ludzkiej, która jest kształtowana przez kulturę

- proces socjalizacji

- relatywizm kulturowy

- ścisły związek jednostka-kultura

Różnice:

- dominacja stanowiska indywidualnego i mentalistycznego (jednostka w centrum rozważań)

- wzrost zainteresowania dzieciństwem

Edward Sakir - antropologia kulturowa nie może badać tylko zwyczajów i języka

Sullivan - twórca psychoanalizy kulturowej

Teoria relacji interpersonalnych - nasza osobowość rodzi się i trwa na styku z innymi (zasada przyciągania, odpychania)

Kardiner - odrzuca kompleks Edypa, odchodzi od ewolucjonistycznego poszukiwania początku ludzkości.

Instytucja:

1. Pierwotna - bezpośredni wpływ na strukturę osobowości; konkretne sposoby działania; kształtuje osobowość

2. Wtórna - system projekcji; rezultat działań jednostki (religia, sztuka)

W psychokulturalizmie wyeksponowana została biografia jednostki, przez pryzmat której należy patrzeć na kulturę.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Religioznawstwo

Stosunek do religii:

1. Freud - religia to złudzenie, ma nas znieczulić na bóle i niedostatki życia.

2. Jung - religia dostarcza nam ogromną ilość symboli, które pozwalają nam nawiązać kontakt z samym sobą. Jung przestrzega przed zawierzeniem racjonalności.

3. Fromm - ludzkość potrzebuje uniwersalnej religii, jednakże religia ma również negatywne odcienie - człowiek musi się podporządkować.

4. Malinowski - religia to nie tylko obrzęd zbiorowy, ale także przeżycie jednostki, która osobiście przeżywa i angażuje swoje emocje.

Od początku XIX wieku mówi się o kryzysie religii: odkrycia Darwina podważają zasadnicze kwestie eschatologiczne Chrześcijaństwa; przyczynia się do tego także kult nauki, postępu, scjentyzm.

William James - podstawą każdej religii jest wiara

Rudolf Otto - (1869 - 1937) filozof, religioznawca; 1917 r. - Świętość : elementy irracjonalne w pojęciu bóstwa i ich stosunek do elementów racjonalnych

Świętość to czyste doświadczenie numinosum(boskiej siły nadprzyrodzonej panującej nad światem), które jest pierwotne i bezpośrednie i nie może być zastąpione czymkolwiek innym - jest to doświadczenie, a nie tylko uczucie, jest nieracjonalne - jest antytezą doświadczalności i jego racjonalne źródło znajduje się poza podmiotem; jest to doświadczenie nieredukowalne - jest esencją boskości, którą otrzymuje jednostka w tym przeżyciu.

Elementy numinosum:

1. Uczucie zależności stworzenia

2. Mysterium Tremendum (tajemnica pełna grozy; groza wywołana wielkością bytu doskonałego; ekstaza):

1. Element grozy(Tremendum) - strach przed wszechmocą Boga

2. Element majestatu (Majestas) - pokora, uczucie wyższości Boga

3. Element Mocy - Podkreśla witalny charakter przedmiotu numinotycznego - uwypuklenie mocy Boga

4. Element Tajemnicy (Misterium) - doświadczenie czegoś innego - osłupienie, zdziwienie

3. Hymny numinotyczne - psalmy, pieśni, hymny

4. Mysterium Fascinans (doświadczenie, że siła boska staje się podniecająca i nęcąca

5. Element niesamowitości - doświadczenie wychodzące poza ramy racjonalne i emocjonalne. Wykracza poza nasze postrzeganie świata i przestrzeni.

6. Element Sanctum - nadanie przeżyciu numinosum wartości pozytywnej

Mircea Eliade (1907 - 1986)

Symbol - łączy człowieka i jego świat z tym, co jest archetypem.

Nasza rzeczywistość jest budowana na podstawie wzorców

Religia = ontologia - dla człowieka religijnego religia stwarza model świata, w którym żyje; człowiek religijny buduje swój świat na wzór świata boskiego. Symbol jest odniesieniem dla człowieka religijnego. Religia za sprawą symbolu jest obecna w rzeczywistości.

Znak - objawienie świętości

Kratofania - przejawienie się mocy sakralnej

Hierofania - objawienie mocy świętości, wtargnięcie sacrum w sferę profanum

Teofania - objawienie się Boga w dostrzegalnej postaci

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Przełom antypozytywistyczny - przełom XIX i XX wieku - stosunek nauk humanistycznych do nauk przyrodniczych. O humanizmie możemy mówić już od starożytności, natomiast humanistyka to „wynalazek oświeceniowy”, który podłożył podwaliny pod tę dziedzinę nauki.

Wilhelm Dillthey - (1833 - 1911) nauki humanistyczne są prawdziwymi naukami, ale są odmienne od nauk przyrodniczych. Odmienność humanistyki zależy od przedmiotu:

1. Humanistyka - zajmuje się rzeczywistością dziejowo-społeczną; kładą nacisk na strukturę zjawisk i związek między poszczególnymi elementami; zrozumienie zjawiska; badają rzeczywistość od wewnątrz; widzi sieć powiązań jako coś rzeczywistego.

2. Nauki przyrodnicze - prawidłowości w świecie są wskazywane na podstawie następstw faktów; poznawanie zjawisk

Podział nauk:

1. Geisteswissenschaften - nauki humanistyczne - badają one fakty niepowtarzalne, którymi są wytwory ducha

2. Naturwissenschaften - nauki przyrodnicze - nauki, które wyjaśniają fakty powtarzające się poprzez formułowanie praw na mocy tej powtarzalności

3. Kulturwissenschaften - nauka o kulturze

Wilhelm Windelband - wyróżnił

1. Nauki nomotetyczne - nauki przyrodnicze, ustanawiające prawa, teoretyczne

2. Nauki idiograficzne - nauki humanistyczne, opisowe

Humanista, jako ten, który opisuje rzeczywistość. Humanistykę interesuje konkretny człowiek, konkretny naród.

Heinrich Rickert - (1863 - 1936) filozof; szkoła badeńska (namysł nad duchem)

Historia jako nauka o kulturze; kultura - realizacja wartości, odnajdywanie wartości w świecie zjawisk. Bez wartości nie byłoby kultury.

Świat duchowy - przedmiot badań humanistycznych, składają się na niego:

1. Idee aprioryczne

2. Idee kształtujące świat

Cywilizacja - dążenie do adaptacji życia ludzkiego

Kultura - to, co wznosi się ponad materialne aspekty rzeczywistości, forma idealna(wywodząca się z idei)

Idealizm transcendentalny Kanta - podział sądów:

1. Analityczne - w orzeczeniu wypowiadają jedynie to, co w podmiocie(dookreślenie przedmiotu, definiuje)

2. Syntetyczne - stwierdzenie wykracza poza przedmiot, poszerzają naszą wiedzę

3. Aprioryczne - niezależne od doświadczenia, wypowiadane na podstawie wiedzy.

4. Aposterioryczne - sądy wywiedzione z doświadczenia.

Poznanie pochodzi z dwóch źródeł: empirycznego i racjonalnego.

Aprioryczne formy naoczności - idealne formy umysłu

Hermann Cohen - (1842 - 1918) - filozof, założyciel neokantowskiej szkoły marburskiej.

Podstawą doświadczenia są formy idealne. To człowiek stwarza świat - świat zaczyna mu się jawić wtedy, kiedy nakłada formy idealne na ten świat. Sprzeciw przeciwko dualizmowi zjawisk i rzeczy; idealizm przeciwko materializmowi; relacjonizm (prawdziwe poznanie jest tylko poznaniem relacji; nastawienie na badanie struktur) przeciw substancjalizmowi (substancja jako budulec wszystkich zjawisk); nastawienie na epistemologię

Ernst Casirrer - (1874 - 1945) filozof kultury, szkoła marburska; 1944 r. - Esej o człowieku.

Antynaturalizm kultury - kultura to struktura i proces

Myślenie funkcjonalne - istotą kultury jest jej sposób funkcjonowania - kładzie nacisk naprocesualność kultury.

Funkcja symboliczna odróżnia człowieka od zwierzęcia. Stosunek człowieka do rzeczywistości jest zapośredniczony przez kulturę symboliczną. Rzeczywistość istnieje jako forma symboliczna, poznanie także ma charakter symboliczny.

Formy symboliczne:

1. Według jakości - typy związków, które jesteśmy w stanie wskazywać i nazywać (rzecz i jej własności, przyczynowość, czas, przestrzeń)

2. Według modalności - różne sposoby ujęcia relacji związków (mit, sztuka, język, nauka)

Wraz z biegiem czasu formy symboliczne zmieniają się, doskonalą się wraz z postępem. Rozwijają się:

1. Od form organicznych do skomplikowanych form symbolicznych

2. Kategorie zupełne - postrzeganie czasu i przestrzeni

3. Abstrakcyjne postrzeganie przestrzeni i czasu - przestrzeń geometryczna.

Mit i magia są mocno uwikłane w świadomość postrzeżeniową. Celem mitu jest połączenie tego, co zmysłowe z tym, co realne. Kategoryzuje i uporządkowuje rzeczywistość. Mit musi być blisko określonej rzeczywistości. Nie wchodzi na najwyższy poziom uogólnienia. Elementy symbolizacji nie są pełne. Rzeczywistość jest blisko mitu. Mit oraz magia to etapy prowadzące do pełnego poczucia symboliczności w religii.

Postęp religii:

1. Rozwój świadomości indywidualnej

2. Rozwój świadomości społecznej

3. Rozwój świadomości moralnej

Religia z czasem staje się prawem etycznym. Bóg Ojciec jest sędzią, który stanowi o rzeczywistości.

Rozwój systemu językowego:

Koncepcja pierwotnej funkcji słowa - słowo jest siłą sprawczą, bezpośrednią reakcją na bodziec zmysłowy. Słowo przestaje czynić (?), a zaczyna tworzyć znaczenia stwarzając rzeczywistość. Tworzy środowisko symboliczne.

Sztuka

Estetyka - liczy się forma samych przedmiotów, które sami zagospodarujemy

Nauka - poszła w kierunku abstrakcji porządkujących rzeczywistość i ludzkie myślenie.

Proces postępującego samorozwoju człowieka - moc budowania świata - świata idealnego.

Casirrera nie interesuje pojedynczy fakt, ale cały system(sposób organizacji elementów).

System form symbolicznych to system uniwersalny - traktuje kulturę człowieka jako stały system; kładzie duży nacisk na formy idealne.

Koncepcja Casirrera zamyka kulturę w związkach form idealnych. Sprowadza ją wyłącznie do form umysłowych. Piękno (?) symbolicznych człowieka

Gilbert Durand - (1921 - 2012) - filozof

Symbolologia - nauka o symbolu, odmiana hermeneutyki

Symbol jest kluczowy dla rozumienia kultury. Myślenie przeciwstawia poznaniu.

Znajdujemy się w okresie obrazoburstwa, nie chcemy czytać symbolu. Rezygnujemy z czytania obrazu, nie chcemy czytać symbolu.

↗ znaku

Pojęcie → alegorii - różnicę określa znaczące w odniesie do znaczonego

↘ symbolu

Znaczący (signifiant) - manifestacja, wizualny element odsyłający do pojęcia (znak arbitralny, jednoznaczny, bezpośrednie wykazanie. Jest adekwatny) - obraz akustyczny znaku

Znaczony

Ferdinand de Saussure (1857 - 1913) - językoznawca

Językoznawstwo diachroniczne - badania historyczne nad językiem

Językoznawstwo synchroniczne - opisuje stan języka w danym momencie

Langue(język) - struktura ahistoryczna, należy do czasu odwracalnego

Parole(mowa) - struktura historyczna, należy do czasu nieodwracalnego

Claude Lévi-Strauss (1908 - 2009) - twórca strukturalizmu

---