Budowa i funkcji narządów płciowych samców zwierząt gospodarskich :
- jądra ( testes )
- najądrza ( epiddidymis )
- nasieniowody ( ductus dferens ) - wchodzą do jamy ciała mają ujście w cewce.
- przewód moczowo płciowy ( canalis urogenitoalis )
- dodatkowe gruczołu płciowe ( prostata = stercz , pęcherzykowe, opuszkowo cewkowe )
- prącie ( penis )
Jądra - leżą poza obrębem jamy ciała ( w mosznie )
- plemniki ( spermatogeneza )
- hormony ( głównie testosteron )\
Spełniają więc rolę podwójną : spermatogeneza i wewnątrz wydzielnicza
Zstępowania jąder
- u koni świni i człowieka zstępowanie jąder do moszny odbywa się pod koniec życia płodowego ( u ogiera rozpoczyna się w 6-7 miesiącu ciązy i około 10 miesiąca jądra są w pobliżu wejścia do kanału pachwinowego ; po urodzenia jądra znajdują się w mosznie lub schodzą tam w ciągu 7-10 dni, u knura zstępowanie rozpoczyna się w połowie rozwoju płodowego a kończy dwa tygodnie przed porodem , u tryka zstępowanie jąder kończy się około 20 dni?? życia płodowego )
- u kota znacznie wcześniej bo już w 3 miesiącu rozwoju
- u mięsożernych postnatalnie
- patologiczne zatrzymanie zstępowania jąder w jamie brzusznej lub nawet kanale pachwinowym nazywa się wnętrostwem. I jest ono połączone z zaburzeniem w spermatogenezie , natomiast nie odbija się ujemnie na działalności dokrewnej jądra . Worek jądrowy : skóra , błona kurczliwa , warstwa podkurczliwa, powięź nasieniowa zewnętrzna, dźwigacz jąder , osłonka pochwowa.
Funkcje moszny
-Główną funkcją jest utrzymanie odpowiedniej temperatury , niższej niż temperatura ciała. Temperatura moszny zawsze niższa niż temperatura ciała o około 4 stopnie.
-Moszna jest zdolna do kontrolowania tej temperatury poprzesz system mięśniowy ( przybliżanie = ogrzewanie , oddalanie = oziębianie )
Jądra
Okryte osłonką białawą , o której promieniście odchodzą przegrody dzielące miąższ na płaciki , w których znajdują się kanaliki nasienne ( długie i poskręcane ) - w nich odbywa się spermatogeneza. Pomiędzy kanalikami leżą kanaliki śródmiąższowe ( Leydiga ) produkujące testosteron. We wnętrzu kanalików rozmieszczone są komórki podporowe ( Sortowego ) spełniają rolę odżywczą , a w stanach patologicznych mają zdolność fagocytowania rozpadłych komórek rozrodczych.
Liczba przewodzików wyprowadzających:
- u psa 15-19
- u buhaja 13-15
- u barana 15-19
- u ogiera 12-23
Masa pojedynczego jądra :
- u świni 400-500g
- u buhaja 250-500
- baran 200-300
- kozioł 150
- u konia oba około 400-450
Najądrze
-składa się z głowy , trzonu i ogona
-rola : magazyn plemników
Plemniki wyprodukowane w jądrach , zanim dojdzie do ejakulacji , przesuwają się przez przewody najądrzy.
Długość:
- knur ogier 20m
- tryk i bugaj 50m
Przebycie tej drogi zajmuje od 10-50 dni
Ogon 70% pojemności najądrzy
Nasieniowody
Łączą najądrza z cewką moczową ( na wzgórku nasiennym )
- końcowy odcinek nasieniowodu tworzy rozszerzenie zwane bańką nasieniowodu. ( u knura słabo wykształcona ; nie łączy się z przewodem wyprowadzającym gruczołu pęcherzykowego ) .
Powrózek nasienny : nasieniowód , tętnice i żyła jądrowa ( splot wiciowaty ) , naczynie limfatyczne , współczulny splot jądrowy , dźwigacz jądra wewnętrzny.
Dodatkowe gruczoły płciowe
- parzyste gruczoły pęcherzykowe ( głównie substancje odżywcze ) - z boku szyjki pęcherza moczowego . U konia długość 11-15 cm , u bydła 10-12 cm długości o guzowatej powierzchni zewnętrznej ; u trzody ma kształt trójściennej piramidy o weirzchłku skierowanym ku tyłowi i długości 7-11cm, u mięsożernych brak ; przewody wyprowadzające zespalają się z końcowym odcinkiem nasieniowodu w krótki przewód.
- prostata ( nieparzysta ) najlepiej rozwinięta u mięsożernych. I w kolejności słabnącej : koń, bydło , świnia i małe przeżuwacze
2 części :
- trzon ( przylega do ściany cewki moczowej )
- część rozsiana ( składa się z płacików gruszkowatych wbudowanych w ścianę cewki , U konia brak części rozsianej.
Wydzielina obfituje w fosfatazę i kwas cytrynowy.
- opuszkowo cewkowe - parzysta , w sąsiedztwie cewki moczowej , brak u psa , uświni długości 12 cm , grubości około 3 cm , u bydła i konia wielkości orzecha laskowego
Na początku ejakulacji wydzielina oczyszcza cewkę moczową.
Zewnętrzne narządy płciowe:
- prącie + cewka moczowa
- zakończenie prącia - żołądź
- u ogiera kształt grzybowaty
- u knura śrubowato skręcony
- ciała jamiste o strukturze gąbczastej ( napełniają się krwią w czasie erekcji )
Prącie
- korzeń prącia
- trzon
- żołądź
Typy prącia:
- włókniste - knur , przeżuwacze
- naczyniowe - ogier
Napletek= fałd skórny
- listek zewnętrzny
- listek wewnętrzny ( smegma - maź napletka - produkują go gruczoły napletka )
Organ |
Gatunek |
|||
|
Buhaj |
Tryk |
Knur |
Ogier |
Długość jądra(cm) |
13 |
10 |
13 |
10 |
Średnica jądra (cm) |
7 |
6 |
7 |
5 |
Masa jądra (g) |
350 |
275 |
300 |
200 |
Prącie długość całkowita (cm ) |
100-120 |
40 |
55 |
50 |
Najądrze długość (m) |
33-35 |
47-52 |
17-18 |
70-80 |
Nasieniowód długość (cm ) |
50 |
30 |
20-25 |
35 |
Ćwiczenia 2
Przebieg spermatogenezy.
Proces rozwoju pierwotnej komórki rozrodczej w plemnik i składa się z :
- spermatogoniogenezy
- spermatocytogenezy
- spermiogenezy
Spermatogoniogeneza - jest to proces mnożenia się komórke rozrodczych drogą podziałów mitotycznych ( komórki potomne identyczne ) A przechodzą w „pośrednie” potem pośrednie przechodzą w B.
Spermatogonia A(s) przechodzą w A(p) i w spermatogonia macierzyste ( które zapewniają ponowny proces spermatogenezy ). Następnie spermatogonia A(p) zmieniają się w A(1) potem A(2) i tak dalej aż do A(3) lub A(4) zależnie od gatunku. Następnie A( 3) lub A (4) zależnie od gatunku , zamienia się w spermatogonium pośrednie a te w spermatogonium B na czym kończy się część przebiegu spermatogenezy zwanej spermatogoniogenezą.
Spermatocytogeneza- obejmuje oba podziały mejotyczne w których powstają spermatocyty I rzędu następnie spermatocyty II rzędu , kuliste komórki o połowę mniejsze niż spermatocyty I rzędu. Spermatocyty II rzędu mają haploidalną liczbę chromosomów ( 1N) , ale jeszcze diploidalną ilość DNA. Spermatocyty bardzo szybko się dzielą ( drugi podział mejotyczny) z każdego spermatocyty powstają dwie spermatydy ( podział materiału genetycznego na 2 części ( 1n i dna o połowę mniej ) .
Spermiogeneza - jest to proces wytworzenia się plemnika ze spermatyd. Spermatyda jest kulistą komórką o kulistym jądrze komórkowym z haploidalnym garniturem chromosomów ( 1n ) i haploidalną zawartością DNA ( 1c) . W cytoplazmie łatwo jest rozróżnić : aparat golgiego . centrosom , mitochondria , lizosomy.
Akrosom- przekształcony aparat golgiego. Dużo małych pęcherzyków w jeden duży. Stanowi źródło enzymów które mają zdolność rozpuszczenia osłonki przejrzystej komórki jajowej.
Centriole - posiada dwie centriole. Jedna służy do wytworzenia witki, druga to aksonema.
Wokół witki układają się spiralnie mitochondria
Nadwyżka cytoplazmy uwydatnia w postaci kropki ( potem jest odłączana )
Plemnik= główka+ szyjka + wstawka ( ta struktura zapobiega cofaniu się mitochondriów podczas ruchu plemnika ) + witka.
Budowa plemnika :
- od zewnątrz błona komórkowa ( kompleks lipidowo proteinowy , większość białek i glikoprotein właściowśoci antygenów )
- błona komórkowa skąłda się z dwóch warstw : zewnętrznej E i wewnętrznej P
- w warstwie P jest więcej steroli i to różnie rozmieszonych , niż w warstwie E
- na szczycie główki błona komórkowa jest pozbawiona steroli i cząsteczek śródbłonkowych.
-w rejonie za akrosomoalnym błona jest sztywniejsza i uboga w cząsteczki śródłonowe.
- na granicy główki i witki - wpuklenie błony komórkowej styka się z otoczką jądrową
- w rejonie wstawki w warstwie P cząsteczki śródbłonkowe są ułożone regularnie
- w rejonie witki- zagłębienia ( zamki błyskawiczne) w których błona komórkowa sprzęga się z osłoną włóknistą.
Główka plemnika
- jądro komórkowe - owalne wydłużone i spłaszczone
- dna stanowi 40 % suchej masy jądra związany z białkiem , w plemniku transkrypcyjnie nie czynnym.
- DNA + białko - chromatyna plemnika, mocno zagęszczona.
Zlikwidowanie białek pistonowych i zastąpienie proteinowymi - mocniejsze zagęszczenie chromatyny niezdolność do przepisywania , lepsze bezpieczeństwo.
Rodzaje chromatyny:
- chromatyna zawierająca białka podobne do histonów
- chromatyna zawierająca wyłącznie protaminy ( ryby łososiowate , ptaki i ssaki)
- chromatyna zawierająca zarówno histony jak i protaminy
- chromatyna nie zawierająca białek zasadowych ( skorupiaki )
Protaminy
Małe białka , silnie zasadowe , mające 30 -60 reszt aminokwasów i zawierające wiele reszt argininy , zawierające liczne wiązania dwusiarczkowi.
Akrosom
- okrywa przedniej części jadra komórkowego
- okrywa go pojedyńcza błona :
- część jej przylegająca do błony zytoplazmatycznej nazywa się błoną zewnętrzną
- część zwrócona ku błonie jądrowej - błoną akrosomalną wewnętrzną
- wypełniony jest macierzą akrosomlaną
- wykryto obeznośc polisacharydów , fosfolipidów , białek tworzących kompleksy glikoproteinowe lub lipoglikoproteinowe.
- enzymy - peptydazy , akrozyna, kolagenoza , hialuronidaza itd.
Hialuronidaza
- dziła na kwas hialuronowy , zlokalizowany w przednim odcinku
Akrozyna
- enzym proteolityczny o dziłaniu podobnym do trypsyny ( trawi białka w jelicie )
- działa rozpuszczająco na osłonkę przejrzystą jaja
- w akrosomie występuje w formie nie czynnej jako duży kompleks białkowy nazywany proakroyną. Jest ona zlokalizowana na wewnętrznej błonie akrosomalnej.
Witka
- łaczy się z główką przez szyjkę
- środkiem biegnie włókno osiowe zbudowane z mikrotubul równolegle do osi długiej
- dziewięć mikrotubul podwójnych obwodowych znajduje się na obwodzie włókna osiowego - różnią się one w obrębie pary . Jest mikrotubula A i B. B ma część ściany wspólną z A . A leży bliżej osi witki.
- w środku są dwie pojedyncze mikrotubule centralne.
Szyjka
- krótki silnie przewężony odcinek
- centrala bliższa ustawiona jest pod kątem 45-90 stopni w stosunku do długiej osi witki , na niej zawiesza się włókno osiowe witki.
Wstawka
- włókna osiowe wraz z grubymi włóknami obwodowymi jest otoczone mitochondriami ( energia )
- mitochondria są ułożone szeregiem jeden za drugim , stykając się końcami - sznury otaczają spiralnie włókno osiowe
- u buhajów znaleziono 3 spiralne mitochondria : każda z nich złożona jest z 24-25 mitochondriów.
Okres zdolności plemników do zapłodnienia ( w godzinach )
- buhaj 30-48
- koń 72-120
- tryk 30-48
- knur 24-48
- królik 30-36
- człowiek 28-48
Długość plemników :
- buhaj 65-80
- kozioł 60-80
- knur 50-58
-ogier 55-60
- pies 60
- tryk 75-80
Cykl spermatogenetyczny
Szereg przemian zachodzących na nadnym obszarze kanalika nasiennego pomiędzy pojawieniem takich samych zespołów komórek rozrodczych.
Długość cyklu
- u człowieka 16 dni
- u buhaja 13,5 dnia
- u knura 8,6 dnia
- u barana 10,4 dnia
Ruch plemników
- zdolnośc do ruchu nabywają o połączeniu się z wydzieliną gruczołów dodatkowych
- jest złożony z 2 elementów : falowy i obrotowy
- prędkość 7mm / 1 min
Ocena morfologiczna - duża dokładność , obiektywna ocena. Wykonuje się ją naprzykład podczas oceny młodego buhaja do rozpłodu.
Podczas oceny morfologicznej można rozróżnić:
- wady główne : niedorozwinięty , podwójny , guzowaty itp.
- wady podrzędne: wąska główka , mała , olbrzymia itp.
Dojrzałość płciowa - wiek zwierzęcia , w którym jego gonady zaczynają produkować komórki płciowe zdolne do udziału w procesie
- u samca jest okres pierwszej kopulacji połączonej z wydalaniem plemników nasieniu.
Dojrzałość płciowa samca:
Gatunek |
Miesiąc |
Buhaj |
7-9 |
Tryk |
4,5-7 |
Kozioł |
4,5-7 |
Knur |
4,5-6 |
Ogier |
18-24 |
Królik |
4-6 |
Dojrzałość hodowlana - właściwość osobnicza zwierzęcia uzależniona od rasy , uwarunkowań genetycznych , żywienia, utrzymania , ogólnego stanu zdrowia i prawidłowości rozwoju anatomicznego
W tym okresie zwierzę osiąga przydatność do rozpłodu w aspekcie wymogów hodowlanych i produkcyjnych
Dojrzałość rozpłodowa - wiek zwierzęcia , w którym można rozpocząć jego użytkowanie rozpłodowe bez ryzyka wystąpienia u niego zaburzeń we wzroście , rozwoju oraz
wydajności.
Odruchy płciowe samca
Zespół faz zachowania płciowego ( reakcji organizmu ) związanych z pobudzeniem telereceptorów i kontaktoreceptorów.
Pierwsza faza aktu płciowego :
- obwąchiwanie okolicy sromu samicy
- przygotowani do wspięcia na samicę połączone z rodzajem gryodruch wspięcia ( zwraca się uwagę na prawidłowość podchodzenia do samicy )
- odruch wzwodu prącia ( ERECTIO )
Druga faza aktu płciowego
- odruch szukania szpary sromowej
- odruch ejakulacji
Zachowani płciowe samca ( libido sexualis- popęd płciowy ) :
- rozwija się w czasie dojrzewania płciowego
- pozostaje na dość stałym poziomie przez resztę życia
- zależy od produkcji testosteronu przez gonady męskie ( jądra )
- typowy poziom produkcji testosteronu jest uzależniony genetycznie
- wahania poziomu testosteronu zależy od typu konstytucyjnego i rasy
Znaczenie zmysłów w kształtowaniu zachowania płciowego :
1. Zmysł wzroku - polega jedynie na umiejscowieniu obiektu , które mogą okazać się partnerami płciowymi. Dla wielu samców może to być bryła przypominająca kształtem kłodę zwierzęcia widziana z tyłu . Jest to mało precyzyjny obraz pozwalający wyzwolić reakcję . Najmniej „ wymagający” pod tym względem jest knur , potem buhaj.
2. Zmysł słuchu - posiada u niektórych gatunków podobne znaczenie do sygnałów wzrokowych czy węchowych - informują , gdzie znajduje się partner czy partnerka - krowy w ruji często ryczą , owce beczą , sygnały dźwiękowe mają szczególne znaczenie u kotów.
3. Zmysł węchu - także umożliwia lokalizację partnera, sygnały węchowe stanowią informację dla obu płci . Szczególnie istotna jest ta informacja dla samicy , które w okresie rui skupiają się wokół samca. Zapachy knura czy kozła są tak intensywne , że przenikają całe otoczenie. Feromony rujwe samic nie są rejestrowane przez ludzki zmysł węchu. Dla samca określonych gatunków stanowią jednak podstawę informacji o samicy w rui. Zmysł węchu ma szczególne znaczenie u psów ( droga do samicy która ma cieczkę ) .
4. Zmysł dotyku - w hierarchi posiada duże znaczenie w kształtowaniu zachowania płciowego ( jego kształtowaniu ) . Dostarcza samcowi podstawowych informacji o gotowości samicy do kopulacji. Bodźce dotykowe działają w kierunku obu płci- szczególnie wyraźnie występują u koni i świń-: ogier obwąchuje i szczypie klacz , knur trąca lochę ryjem , popycha, a nawet podrzuca ją . Buchaj obwąchuje głównie partię zadu , opiera głowę i popycha krowę . Tryki oblizują okolice warg sromowych. Przyjęcie przez samicę nieruchomej postawy dla samca jest sygnałem gotowości.
Ocena popędu płciowego samców :
L4- zachowanie gwałtowne , erekcja występuje już w pewnej odległości od samicy . Rozpłodnika trzeba energicznie wstrzymywać przy doprowadzaniu. Bardzo silny stopień pobudzenia .
L3- Słabsze niż wyżej , erekcja i skok występują bezpośrednio po zbliżeniu do samicy , zachowanie jest spokojne - pożądane. Normalny dla gatunku i populacji - normalny stopień pobudzenia płciowego.
L2- Erekcja następuje w ciągu około 10 min od doprowadzenia samca do samicy.
L1- Małe zainteresowanie samicą - erekcja po długim czasie - około 20-30 min. Bardzo słaby stopień pobudliwości.
L0- Brak pobudliwości - kastrat
Czynniki hamujące libido sexualne ( popęd płciowy ) :
1. ból
2. dyskomfort otoczenia
3. otyłość
4. starzenie się
Czynniki stymulujące:
Komplet czynników obejmujących wewnętrzne i zewnętrzne biostymulatory np.:
- obecność samicy
- głos samicy
- zapach samicy
- dotyk samicy
Kopulacja
- przebieg aktu płciowego jest charakterystyczny dla każdego gatunku
- kopulacja jest sterowana zmysłem dotyku i ma charakter czynności bezwarunkowej.
- bodźce wyzwolone reakcją kopulacji nie ulegają zmianom w ciągu życia zwierzęcia. Przebiegiem kopulacji kierują bodźce rozmieszczone w błonie śluzowej żołędzia trzonu prącia.
Wydolność ma charakter gatunkowy
- u gatunków przeżuwających ( kopulacja to krótki akt ) - wysoki potencjał płciowy . W warunkach naturalnych - haremowe.
- samce gatunków u których kopulacja trwa długo ( znaczny wysiłek fizyczny ) - niższy potencjał płciowy - mniejsza liczba samic w haremie - rozciągnięty sezon kopulacyjny.( MNIEJ EJAKULATU )
Liczba samic na jednego reproduktora ( przy kryciu kontrolowanym z ręki ) :
1. buhaj - 150
2. ogier - 60-90
3. knur - 40
4. tryk - 30-50
Mechanizm ejakulacji buhaja i tryka:
- przesuwanie plemników z jąder przez najądrza , a następnie nasieniowody jest procesem ciągłym - wzmożone przesuwanie zaczyna się po około 2 minutach od poddania samca wpływowi bodźców stymulujących pobudzenie płciowe- fałszywe skoki ( bez oddawania nasienia ) - więcej nasienia.
- w odcinku miednicznym cewki nasiennej powstaje ejakulat.
U knura- brak bańki nasieniowodu ( skurcz mięśni- wszystko trwa dłużej )
Pewne odruchy płciowe typowe dla samców jak :
- wspięcie na samicę
- rytmiczne ruchy spółkowania
Nie są wyłącznie właściwością samców. Odruchy te mogą być wykonywane także przez samicę. Nie są więc swoiste dla płci i w zależności od posiadania męskich narządów płciowych. Te odruchy samic są wywoływane przez ciała androgenne , przy bardzo niskiej koncentracji progowej. Pochodzą z nadnerczy.
Odruchy płciowe samców zależne są od ośrodków w rdzeniu kręgowym:
- w odcinku krzyżowym znajduje się ośrodek wzwodu prącia ( erekcji )
- w odcinku lędźwiowym znajduje się ośrodek wytrysku nasienia ( ejakulacji )
Trzebienie samców - usunięcie jąder ( synonim kastracji )
Kastracja po oddaniu kilku skoków - mogą być zachowane zachowania płciowe przez jakiś czas po kastracj. Gdy nie było wcześniej oddawanych skoków szybkie zahamowanie.
Trzy rodzaje kastracji :
1. Krwawa- przecinanie i zmiażdżenie powrózka
2. Bezkrwawa - zmiażdżenie powrózka
3. kombinowana - wazektomia - podwiązanie nasieniowodu
Zachowanie |
Bydło |
Owce |
świnie |
ogier |
obwąchiwanie |
Genitaliów i moczu |
|||
Rytualna reakcja na mocz samicy |
Samiec staje, unosi głowę i marszczy nos unosząc górną wargę |
brak |
Tak jak u bydła i owiec |
|
Oddawanie moczu |
nie |
nie |
rytmicznie |
Zaznacza miejsce |
głosy |
nie |
Niskie dźwięki |
chrząkanie |
rży |
Stymulacja samicy |
Liże genitalia |
Potrąca ryjem boki samicy |
Liże, gryzie grzbiet, szyję |
|
Postawa w czasie kopulacji |
Przyciska głowę do grzbietu samicy |
Szybki ruch głowy do tyłu |
Bez ruchu, skurcze moszny |
Gryzie szyję samicy. Rytmiczne ruchy nasadą ogona |
-----------------------------------------------------------------------------
Nasienie - wydalina samczych gruczołów płciowych ( plemniki ) oraz dodatkowych gruczołów (plazma , osocze ). Zawiesina ta zawiera ponadto złuszczone komórki nabłonka cewki moczowej i gruczołów dodatkowych .
Ejakulat- nasienie wydalone przez samca podczas jednego wytrysku
Ejakulacja - wytrysk nasienia pod wpływem odruchu płciowego.
Metody pobierania nasienia:
- pobieranie z pochwy samicy bezpośrednio po jej pokryciu ( metoda najstarsza )
- do sztucznej pochwy ( buhaj , tryk , knur )
- elektroejakulacja ( buhaj, tryk , knur , pies )
- manualnie ( knur , pies )
- masaż dodatkowych gruczołów płciowych
- do prezerwatywy ( ogier )
Pobieranie nasienia od buhaja:
a) sztuczna pochwa
elektroejakulacja
masaż dodatkowych gruczołów płciowych
Procedura pobierania nasienia
- miejsce : maneż
- prowokator ( podkładka ) - poskrom, fantom ( manekin )
- pobudzenie płciowe buhaja ( zmienność indywidualna )
- warunek uzyskania ejakulatu o wysokiej jakości i objętości - 2-3 „fałszywych skoków”
Pobieranie nasienia do sztucznej pochwy
Sztuczna pochwa:
- twarda gumowa lub metalowa rura ( korpus ) zaopatrzona w kranik do wlewania wody i wpuszczania tlenu
- cienka elastyczna wkładka gumowa, również walcowatego kształtu , nieco dłuższa od korpusu
- zbiornik na nasienie
- lejek gumowy ( nie w każdym modelu ) łączący jeden koniec pochwy ze zbiornikiem na nasienie.
Wymiary sztucznej pochwy dla buhaja wynoszą :
- długość 42 cm
- średnica 5,5 cm
Częstotliwość pobierania nasienia - optymalnie 2x w tygodniu po 2 ejakulaty
Każdy ejakulat powinien być pobrany do osobnej sztucznej pochwy
Ocena nasienia świeżego :
Określa przydatność nasienia do inseminacji
nie określa płodności nasienia
nie ma precyzyjnej metody określającej płodność nasienia
jest podstawowym kryterium oceny przydatności samca do rozrodu
Ocena organoleptyczna
- objętość ejakulatu : 0,5-17 cm 3
- średnia 4-5 cm 3
- barwa : mlecznobiała z odcieniem kości słoniowej ; barwa od różowego do brązowego , zielonego wskazuje na zmiany patologiczne w drogach wyprowadzających.
- konsystencja : śmietana lub mleko
- zapach: zbliżony do mleka krowiego
- odczyn pH : 6,3- 7,35 ( średnio : 6,68 )- podwyższone pH świadczy o stanie zapalnym.
Badanie szczegółowe pod mikroskopem
Ujednolicenie pojęć:
- żywy plemnik - jest komórką o nieuszkodzonej błonie komórkowej.
- plemnik ruchliwy - plemnik wykazujący aktywny ruch
- plemnik poruszający się ruchem postępowym - plemnik poruszający się prawidłowym ruchem prostoliniowym , względnie krąży po określonych krzywiznach , w prądzie cieczy.
Ruchliwość plemników:
1. Ocena ruchu falowego masy - ruch mas plemników , ruchliwość początkowa / plemników : małe powiększenie 80-100 razy na stoliku Bloma. Nasilenie ruchu określa się według skali szacunkowej Bloma.
- brak falowania
-+ ledwo widoczne falowanie
+ słabe falowanie
++ średnie falowanie
+++ silne falowanie
++++ bardzo silne falowanie
2. Ocena ruchu indywidualnego :
Odsetek plemników ruchliwych
Powiększenie 200 razy
Polega na szacunkowym określeniu ( w % ) ile jest plemników o ruchu postępowym.
1-20%
20-40%
40-60%
60-80%
80-100%
Brak ruchu oznacza się literą N - necrosperma
U niektórych buhajów początkowo ruchliwość poszczególnych plemników wynosi około 80-100%
3. Rodzaje ruchu indywidualnego
Powiększenie 200 razy
Ruch prawidłowy :
- Torpedowy - T
- Postępowy - P
Ruch nieprawidłowy :
- krążący - C
- wsteczny - R
- oscylujący - O
4. Aglutynacja - zlepianie się plenika
Stopień określa się w skali :
A - słaba
AA- średnia
AAA- silna
5. Gęstość nasienia
Ocenę szacunkową gęstości przeprowadza się po unieruchomieniu plemników. Na powiększeniu 200 razy.
R- rarum- nasienie rzadkie - plemniki oddalone od siebie na odległość witki lub większą .
SD ( semidensum ) - odległość ( średnia gęstość ) - połowa długości witki
D ( densum ) - blisko - bliżej niż na połowę witki
Przy ocenie tryków często wprowadza się następny stopień - DD - bardzo gęste
6. Koncentracja plemników
Zawartość w 1 cm3 u buhaja 600-1000 mln ( w 1mm3 ok. 1 mln ). Można mierzyć przy pomocy komory Burkera , fotokolorymetru
Badania morfologiczne plemnika i nasienia powinny być wykonywane wtedy gdy :
- buhaj rozpoczyna eksploatacje rozpłodową w stacji unasieniania
- powstają podejrzenia wystąpienia zaburzeń w spermatogenezie ( zapalenie jąder )
- jeśli wymagają tego przepisy - lekarz weterynarii
7. rozmazy nasienia i barwienie plemnika
Eozyna - nigrozyna pozwala na odróżnienie żywych od martwych , ogląda się nasienie pod imersją .
O stopniu rozrzedzenia nasienia decydują objętość i gęstość nasienia świeżego.
Normy dla świeżego nasienia buhaja według rozporządzenia :
Świeże nasienie pochodzące od buhaja mającego nie więcej niż 18 m-c życia wykorzystywane w sztucznym unasienianiu powinno zawierać nie mniej niż :
60 % plemników o ruchu prawidłowym
80% plemników bez zmian morfologicznych
500 tysięcy plemników w 1 mm3 ejakulatu
Normy dla świeżego nasienia buhaja według rozporządzenia :
Świeże nasienie pochodzące od buhaja mającego powyżej 18 m-c życia wykorzystywane w sztucznym unasienianiu powinno zawierać nie mniej niż :
70 % plemników o ruchu prawidłowym
80% plemników bez zmian morfologicznych
500 tysięcy plemników w 1 mm3 ejakulatu
ruch falowy co najmniej na poziomie średnim
Do rozrodu: o objętości co najmniej 2cm3 wykazujące nie mniej niż 70% plemników o ruchu prawidłowym. Koncentracja plemników w 1 mm3 nie powinna być mniejsza niż 500 tys.
8. Rozrzedzanie nasienia:
Podstawowy skład rozcieńczalnika:
- bufory
- żółtka jaja kurzego , mleka ( ochrona przed stresem chłodowym )
- węglowodany ( fruktoza, glukoza - źródło energii dla plemnika )
- Glicerol (krioprotektor - czynnik zapobiegający uszkodzeniu plemnika w czasie zamrażania )
- antybiotyki
9. Pakowanie ( konfekcjonowanie ) nasienia :
- ampułki
- kulki
- słomki
10. Zamrożenia
- 4 stopnie C - 4h Ekwilibracji ( zrównoważenie komponentów rozcieńczalnika i nasienia )
- stopniowe zamrożenie - fryzery
- ciekły azot - 196 stopni C
Normy dla nasienia mrożonego buhajów
Mrożenie w słomce - nasienie buhaja zawiera po rozmrożeniu nie mniej niż
50% o ruchu prawidłowym
6 milionów plemników o ruchu prawidłowym
80% plemników bez zmian morfologicznych
Dawki inseminacyjne mrożonych w słomce sortowanych plemników buhaja z chromosomem X i chromosomem Y powinny zawierać po rozmrożeniu nie mniej niż :
50% o ruchu prawidłowym
2 milionów plemników o ruchu prawidłowym
80% plemników bez zmian morfologicznych
Mrożone w kulce nasienie buhaja po rozmrożeniu powinno:
35% o ruchu prawidłowym
10 milionów plemników o ruchu prawidłowym
80% plemników bez zmian morfologicznych
Z jednego ejakulatu - od 200-400 dawek nasienia.
Pobieranie nasienia od knura
- elektroejakulacja ( niezmiernie rzadko
- sztuczna pochwa ( rzadko )
- metoda manualna ( japońska )
Sztuczna pochwa - trudności w skonstruowaniu odcinak imitującego poprzecznie pofałdowany kanał szyjki macicznej
Metoda manualna :
- pomieszczenie - maneż lub specjalny wydzielony kojec
- pobudzenie płciowe knura
- fantom
- usunięcie zanieczyszczeń z uchyłka napletkowego
- pobieranie nasienia poprzez ucisk dłoni na zakończenie prącia
- naczynia do nasienia : torebka foliowa + filtr( nie potrzebny gdy gość jest doświadczony )
Wyposażenie ( maneż )
- podstawa przymocowana do podłoża ma
- niższy fantom dla młodych knurków
- wygodna mata gumowa pod nogi knura
- możliwość zmiany ustawienia
- regulowana wysokość
Fantomy
2 typy fantomów:
- ruchome
- przytwierdzone do podłogi w pomieszczeniu
Najbardziej odpowiedni do przyuczania jest fantom posiadający lekką konstrukcję z możliwością jego przestawiania.
Do przyuczania młodych knurów najlepszy jest fantom ruchomy ,, bowiem umożliwia pobieranie nasienia bezpośrednio w kojcu knura. Często knury reagują szybciej i łatwiej na fantom ustawiony w kojcu.
- wysokość fantomu winna być nieco poniżej oczu knura
Fantom musi posiadać :
- dobrą stabilność
- stwarzać możliwość dokładnej dezynfekcji
- oraz nie powodować urazów mechanicznych knura ( zranień ).
Specyfika ejakulacji knura
- faza wstępna - wodnista , bez plemników , zawierająca liczne bakterie i inne zanieczyszczenia; wydzielina gruczołu krokowego
- faza główna - nasienie , frakcja kremowośmitankowata
- faza końcowa- wodnista biąłoszarawa, zawierająca tylko nieliczne plemniki , a pod koniec ejakulacji przechodząca w ziarnistą substancję galaretowatą ; wydzielina gruczołów dodatkowych.
Częstotliwość pobierania nasienia w stacjach unasieniania-
- młode knurki ( 8-12 m. ) jeden raz w tygodniu
- starsze ( 12 powyżej ) eksploatuje się dwa lub trzy razy w tygodniu.
Właściwości nasienia i ocena nasienia
- objętość - 70-500 cm3 średnio około 200-250 cm3 określa się na podziałce lub waży się ejakulat
- barwa - szara do mlecznobiałej
- konsystencja : płynna do śluzowatej , mleczna , wodnista
- odczyn pH- średnio 7,66-7,7
- zapach - zbliżony do zapachu knura
Ocena nasienia
- ze względu na małą koncentrację plemników nie ocenia się ruchu falowego , a tylko odsetek plemników ruchliwych i rodzaj ruchu
- w nasieniu knura 60-80% plemników wykazuje ruch postępowy.
Często występuje aglutynacja
- koncentracja plemników - 10 tys - 1mln/1 mm3 ( zazwyczaj - 250-350 tys ./1 mm3 )
Rozrzedzenie nasienia :
Indywidualne właściwości knurów i ich nasienia wymagają stosowania różnych rozcieńczalników
Przechowywanie nasienia: nasienia knura nie jest w praktyce zamrażane !!
Nasienie knura konserwowane jest w stanie płynnym w temperaturze 16-17 C i zachowuje ważność przez 1-5 dni od pobrania.
Rozcieńczalniki
- długookresowe rozcieńczalniki pozwalające na utrzymanie żywotności plemników przez 5-7 dni , zwłaszcza na potrzeby transportu nasienia na duże odległości - androhep, modena , mr-a
- krótkookresowe rozcieńczalniki pozwalające na przeżywalność plemników przez okres do 3 dni - BTS, KIEV , MERC III, X- CELL
Przeżywalność ( dni)
BTS
Merck III, VSP
5 Modena , Vital
5-7 Androhep, MR-A, X - CELL, Safe Cell
10 Androhep Enduraguard
Glicerazlizacja - przenikanie glicerolu do wnętrza plemnika - lepsza ochrona
- rozrzedzanie , obniżanie temperatury i kriokonserwacja mogą zakłucać zdolność zapładniającą plemników . Następują zmiany żywotności i ruchliwości plemników , które są powodowane przez molekularne zaburzenia w plemnikach , głównie dotyczące ultrastruktury i funkcji plazmolemmy- zmiany w strukturze lipidów plazmolemmy spowodowane przez udar chłodowy plemników stanowi przyczynę jej destabilizacji podczas przechowywania nasienia , czemu towarzyszy obniżenie zdolności zapładniającej..
Przyczyny nie stosowania nasienia mrożonego
- obniżony wskaźnik zapładnialności ( 40-70%) mniejsza liczba prosiąt w miocie ( 7-10 )
- indywidualne różnice w podatności nasienia na zamrażanie
- niezbędne jest użycie dużej liczby plemników w dawce inseminacyjnej 5-6X 10 ( do 9) w porównaniu do konserwowanego w stanie płynnym ( 2-3 X 10 ( do 9 ))
- wysokie koszty procedury zamrażania - wysoki koszty aparatury
- ograniczony czas wykorzystania rozmrożonego nasienia
- brak wiarygodnych testów laboratoryjnych diagnostycznych pozwalających na ocenę właściwości biologicznych plemników kriokonserwowanych oraz selekcję knurów produkujących nasienie o dobrej przydatności do zamrażania.
Normy dla nasienia świeżego knurów wg. rozporządzenia ministra rolnictwa i rozwoju wsi z dnia 30 kwietnia 2004r:
Świeże nasienie knura wykorzystywane w sztucznym unasienianiu powinno zawierać nie mniej niż :
70% plemników o ruchu prawidłowym
100 tysięcy plemników w 1 mm3
80% plemników morfologicznie poprawnych
Z jednego ejakulatu knura w zależności od jego jakości uzyskuje się średnio 20-35 porcji nasienia.
Objętość jednej dawki inseminacyjnej nasienia knura powinna wynosić nie mniej niż 80 tysięcy mm3 , a zawartość plemników o ruchu prawidłowym w dniu pobrania powinna wynosić nie mniej niż 70%
W dawce inseminacyjnej nasienia knura powinno znajdować się nie mniej niż 2 miliardy plemników.
Mrożenie nasienia knura niezależnie od metody konfekcjonowania, zawiera po rozmrożeniu nie mnie niż :
40% plemników o ruchu prawidłowym
80% plemników bez zmiany morfologicznych
50% plemników z normalnym akrosomem
Ogólna liczna plemników w jednej dawce inseminacyjnej mrożonego nasienia knura powinna wynosić po rozmrożeniu nie mniej niż 3 miliardy.
Pobieranie nasienia od ogiera
- gąbka
- prezerwatywa
- sztuczna pochwa - długość 50 cm , średnica 10 cm
Procedura pobierania nasienia :
pomieszczenie
pobudzenie płciowe
higiena ogiera - mycia prącia
podkładka - klacz , fantom
Typy konstrukcyjne sztucznych pochew:
sztuczne pochwy zamknięte
- ze sztywnym cylindrem zewnętrznym : model radziecki , Duński , model kraków 55
- z elastycznym lub półelastycznym cylindrem zewnętrznym : model Missisipi, model francuski , model kraków 66
2. sztuczne pochwy otwarte :
Model kraków 72
Podczas ejakulacji nasienie jest wyrzucane falami - średnio 6-11 wyrzutów
( trzy pierwsze tworzą frakcję bogatą w plemniki ; zawiera ona 70-80% plemników z całkowitej liczby plemników w ejakulacie).
Właściwości nasienia :
- objętość 20-600 cm 3 ; bez frakcji śluzowej - 50-70 ml ; korelacja między typem i masą ciała ogiera a objętością
- barwa : mleczno - biała z odcieniem sinawym
- konsystencja : zmienna od wodnistej do śluzowatej
- zapach : zbliżony do potu końskiego
- odczyn pH: słabo alkaliczny ok. 7,33 ( 7.0 - 7.6)
Ocena mikroskopowa:
Ruchliwość plemników :
- 66-75% plemników poruszających się ruchem postępowym
Koncentracja plemników w pełnym ejakulacie 100-500 tys / 1mm3
Do produkcji dawek - frakcja bogata w plemniki o objętości 10 ml i koncentracja 100 tys plemników /mm3
Minimum plemników o ruchu postępowym 50 %
Metody przygotowania nasienia do inseminacji :
- przechowywanie nasienia w stanie płynnym
1. krótko trwałe przechowywanie nasienia w temperaturze pokojowej do 12 godzin: rozrzedzalnik mlekowo - żółtkowy
2. przechowywanie nasienie w temperaturze 4C przez 2-3 dni - rozrzedzalnik według Kennedy ( odtłuszczone mleko krowie w proszku , glukoza, dwuwęglan sodu , genetamycyna , woda destylowana ), rozrzedza się w stosunku 1:1 , 1:3 aby dawka inseminacyjna zawierała co najmniej 300-500 mln plemników w dawce, termosy (equtainer) .
Przydatne do mrożenia :
Ruchliwość powyżej 70 % , koncentracja powyżej 0,4
Długotrwałe przechowywanie nasienia w ciekłym azocie
słomki o pojemności 0,5 cm3 - dawka inseminacyjna dla klaczy to 8 słomek ( czyli 4cm3) rozcieńczalniki mlekowy - inra 82, 100 mln /ml w słomce - po rozmrożeniu - 35% plemników ruchliwych
tuby aluminiowe ( 12 cm3)
Nasienie po rozmrożeniu powinno zwierać w dawce co najmniej 300 mln plemników i minimum 30% plemników o ruchu postępowym
Normy dla nasienia świeżego i konserwowanego ogierów:
świeże nasienie ogiera, używane do unasieniania , powinno zawierać nie mniej niż :
40% plemników o ruchu prawidłowym
500 tysięcy plemników w 1 mm3?????
85% plemników bez z mian morfologicznych.
średnia zawartość plemników w nasieniu , o którym mowa , powinna wynosić nie mniej niż 150 tys w 1 mm3 nasienia frakcji ejakulatu .
konserwowane w stanie płynnym lub mrożone nasienie ogiera powinno zwierać co najmniej 300 milionów plemników o ruchu prawidłowym w jednej dawce inseminacyjnej.
Pobieranie nasienia od tryka :
- sztuczna pochwa - długość 20 cm , średnica 5,5 cm
- elektroejakulacja
Właściwości nasienia
Objętość - 1-2 cm3
Barwa: biała , żółtawobiała
Konsystencja : śmietanki , mleka
Zapach: bezwonne, słaby zapach potu owczego
Odczyn: 6,4-6,7
Koncentracja plemników - 2-5 mln/1 mm3
% plemników ruchliwych co najmniej 80%
Z jednego ejakulatu rozcieńczonego w stosunku 1:4 uzyskuje się około 25 dawek inseminacyjnych , z których każda ma objętość 0,2 cm3 i zawiera 100 mln plemników ruchliwych.
Przechowywanie nasienia :
w zbiorniczkach z płaszczem wodnym - temperatura 18-20 C , 3-4 godzin
do 24 godzin - 2-5 C
nasienie mrożone w kulkach lub słomkach
W dawce co najmniej 100 mln plemników , skuteczność inseminacji 35-50%
Normy dla nasienia tryka
świeże nasienie Tyrka wykorzystywane w sztucznym unasienianiu powinno zwirać nie mniej niż :
70 % plemników o ruchu prawidłowym
1,5 miliona plemników w 1mm3
80% plemników bez z mian morfologicznych
nasienie powinno charakteryzować się silnym ruchem falowym.
Normy dla nasienia konserwowanego nasienia tryka
Wykorzystywane w sztucznym unasienianiu , konserwowane wstanie płynnym , nasienie tryka powinno zawierać , w jednej dawce inseminacyjnej, nie mniej niż :
100 milionów plemników o ruchu prawidłowym
60 % plemników o ruchu postępowym.
--------------------------------------------------------------------------
Budowa i funkcje układu rozrodczego samicy
Do wewnętrznych narządów płciowych należą :
- jajniki ( ovarium )
- jajowody ( oviductus )
- macica ( uterus )
Do zewnętrznych narządów płciowych zaliczamy :
- pochwę ( vagina )
- przedsionek pochwy ( vestibulum vaginae )
- srom ( vulva )
Jajniki
Produkują gamety żeńskie i hormony . Ich wielkość i konsystencja zależą od gatunku i wieku samicy.
- u klaczy jajniki mają kształt nerkowaty ( fasolowaty ) - w okresie anestralnym , w sezonie kopulacyjnym - kształt nieregularny, długości 2-6 cm ( 5-8)
- u krowy są owalne i nieco spłaszczone , długości 3-4,5 cm
- u owiec jajniki są prawie kulisty , wielkości dużego ziarna grochu , średnicy 1-2 cm
- u loch jajniki są owalne o średnicy około 4-5 cm, na powierzchni liczne wzniesienia- pęcherzyki jajnikowe.
- u większości ssaków warstwę zewnętrzną jajnika tworzy kora ( warstwa miąższowa ) pokryta nabłonkiem jajnikowym zwierającym liczne pęcherzyki jajnikowe. Wewnętrzną warstwę rdzeniową stanowi tkanka łacznotkankowa - podporowa dla kory.
- odwrotnie te warstwy są ułożone u klaczy.
Porównawcza anatomia jajnika u samic zwierząt gospodarskich
Narząd |
Krowa |
Owca |
Locha |
Klacz |
Masa |
(g)10-20 |
3-4 |
3-7 |
40-80 |
Pęcherzyki jajnikowe |
(n- ilość)1-2 |
1-4 |
10-25 |
1-2 |
|
(mm)12-19 |
5-10 |
8-12 |
25-70 |
Ciałko żółte |
(mm)25-20 |
9 |
10-15 |
10-25 |
Jajowody
Łączą jajniki z macicą . Są zakończone lejkiem, do którego zostaje pochwycona, uwolniona przy owulacji, komórka jajowa. W dalszej części jajowodu dochodzi do zapłodnienia. Z odpowiednim rogiem macicy jajowód połączony jest zwężoną częścią ( cieśń jajowodu ).
Składa się z lejka ( ujście brzuszne jajowodu ) , bańki i cieśni jajowodowej ( ujście maciczne jajowodu ).
Długość jajowodu
- u krowy 20-28 cm
- u małych przeżuwaczy około 12 cm ( 15-16 )
- u klaczy 20-30 cm
- u lochy 28 cm ( 15-30)
Budowa jajowodu
- błona śluzowa - tworzy liczne podłużne fałdy jajowodowe, zachyłki , nabłonek wyposażony w migawki poruszające się w kierunku macicy, komórki pozbawione migawek produkują wydzielinę o charakterze śluzowym
- błona mięśniowa- z włókien mięśniowych gładkich i tworzy dwie warstw- wewnętrzną okrężną i zewnętrzna podłużną , skurcze przesuwają komórkę jajową
- błona surowicza- przedłużenie otrzewnej trzewnej
Macica
Ma kształt walcowaty . jest ułożona w jamie brzusznej i częściowo w jamie miednicznej. Rozwija się w niej zarodek i płód . W skład macicy wchodzą : trzon , rogi i szyjka. Wyróżniamy kilka typów macicy : podwójną - królik ; u przeżuwaczy , klaczy , świń - dwurożną ; u naczelnych - prostą . macica od strony pochwy zakończona jest szyjką .
Macica
- błon śluzowa - endometrium - okresowo nabłonek jest wyposażony w migawki poruszające się w kierunku pochwy ( zanikają w okresie ciąży ) , rozgałęzione gruczoły cewkowe - gruczoły maciczne produkują śluz; u przeżuwaczy znajdują się brodawki maciczne , rozwijające się w ciąży , w każdym rogu rozwijają się one w 4 rzędach po 10-14 ( ogółem 80-150 )
- błona mięśniowa - myometrium - skupienie mięśni gładkich zbudowanych z trzech warstw; warstwa okrężna , warstwa naczyniowa , warstwa podłużna
- błona surowicza - perimerium - kontynuacja otrzewnej
Długość rogów macicznych
- u krowy - 35-45cm
- u owcy 10-12cm
- u lochy 60-140 ( w czasie ciąży około 212 cm )
- u klaczy 20-25 cm
Długość trzonu macicy
- u krowy - 3-4 cm
- u owcy - 2 cm
- u klaczy - 20 cm
- u lochy - 5-7 cm
Szyjka maciczna
- kanał szyjki macicy - błon śluzowa tworzy liczne fałdy , ujście wewnętrzne macicy , ujście zewnętrzne macicy - otwiera się do światła pochwy , liczne gruczoły produkują śluz
- światło szyjki jest zamknięte , jedynie w okresie ui i porodu kanał pozostaje otwarty.
Długość szyjki macicznej
- u klaczy - 6-7 cm długości , część pochwowa szyjki zmienia się w zależności od stanu fizjologicznego . W anestrus i w czasie ciąży sterczy do pochwy w postaci stożka, jest zaciśnięta i wejście do kanału jest zamknięte ; w okresie rui, stopniowo wiotczeje i rozlewa się , a w szczytowym okresie rui kanał szyjki otwiera się na szerokość 3-4 palców
- u krowy - 5-18 cm dł
- u owcy 4-5 cm
- u lochy - 15-33 cm ( 10-14 u pierwiastek )
Pochwa
Jest cylindrycznym, umięśnionym narządem wyścielonym błoną śluzową . Wyróżniamy pochwę właściwą i przedsionek. W dolnej ścianie pochwy znajduje się ujście cewki moczowej.
U przeżuwaczy jest ona narządem , gdzie podczas aktu płciowego zostaje deponowane nasienie, u psa , świni i klaczy sperma jest wstrzykiwana do kanału szyjki bądź do macicy.
Długość pochwy
- długość całej u klaczy pochwy wynosi 30-50 cm ( przedsionek 8-16 cm )
- u krowy przedsionek pochwy - 10 -14 cm , pochwa właściwa - 20 -28 cm ( całość 30-40 cm )
- u owiec długość pochwy wraz z przedsionkiem wynosi 10-12 cm
- u lochy - 10,5- 34 cm ( przedsionek 8-10 cm )
Srom
Najbardziej zewnętrznie położona część narządów płciowych samic- w kształcie szczeliny ograniczonej z obu stron wargami sromowymi, które spotykają się tworząc górne i dolne spojenie . U wszystkich samic dolne spojenie ogranicza łechtaczka, która pod względem pochodzenia i częściowo budowy jest odpowiednikiem samczego narządu kopulacyjnego.
Wymiary narządów rozrodczych żęńskich ( cm )
Jajniki |
Jajowód |
Rogi macicy |
Trzon macicy |
Szyjka macicy |
Pochwa |
|
3-4,5 |
20-28 |
30-35 |
3-4 |
5-18 |
20-28 |
Krowa |
2-6 |
20-30 |
20-25 |
20 |
6-7 |
30-50 |
Klacz |
4-5 |
28 |
60-140 |
5-7 |
15-33 |
10-34 |
Locha |
1-2 |
12 |
10-12 |
2 |
4-5 |
10-12 |
Owca |
Oogeneza i budowa komórki jajowej
Potencjał rozrodczy samic :
Potencjał zostaje określony w życiu płodowym , przed narodzeniem osobnika - zapoczątkowanie procesów oogenezy i folikulogenezy
Oogeneza
- powstawanie komórek jajowych w organizmie samicy
- rozpoczyna się w okresie rozwoju zarodkowego , a kończy miesiące lub lata po osiągnięciu dojrzałości
Pierwotne komórki płciowe
- migrują z nasady szypuły omoczni do jelita tylnego zarodka i dalej po krezce osiągają związki gonad
- w listwach płciowych komórki pierwotne razem z komórkami otrzewnej i mezenchymalnymi tworzą przyszłe gonady
- w czasie wędrówki przechodzą podziały mitotyczne
Oogonie
- pierwotne komórki płciowe po utraci zdolności poruszania się nazywa się oogoniami
- przechodzą liczne podziały mitotyczne
- ostatni podziały - krótko przed porodem
- w oogoniach rozpoczyna się mejoza ; od tej fazy komórki nazywa się oocytami pierwotnymi ( oocyty I rzędu )
Profaza I podziału mejotycznego
- u większości ssaków mejoza do fazy diplotenu ( profaza I podziału mejotycznego ) Zachodzi w jajnikach płodu - jądro oocytu nazywane jest w tym stadium pęcherzykiem zarodkowym ( GV )
- oocyt w fazie GV jest diploidalną komórką , która ma podwójną ilość DNA
- Mejoza zostaje zahamowana , rozwój oocytu się zatrzymuje
Rozpoczęcie mejozy
--- u większości ssaków w okresie przedurodzeniowym :
- świnia 40 dzień rozwoju zarodkowego
- owca 50 dzień rozwoju zarodkowego
- koń 73 dzień rozwoju zarodkowego
- człowiek 80 dzień rozwoju zarodkowego
Dojrzewanie oocytu
- ponowne odblokowanie mejozy następuje po przedowulacyjnym wyrzucie LH
- oocyt przechodzi z diplotenu do metafazy - diakineza
- dojrzewanie jądrowe - kondensacja chromatyny , formowanie się wrzeciona podziałowego , separacja homologicznych chromosomów z wyrzutem ciałka kierunkowego i zatrzymani mejozy w metafazie II
- błona jądrowa zaczyna się fałdować , kanały jądrowe zanikają i fragmenty błony jądrowej tuż przed całkowitym zniknięciem tworzy mały woreczek o podwójnej ścianie proces ten nazywa się pęknięciem pęcherzyka zarodkowego ( GVBD) - oznaka wznowienia mejozy.
Cd mejozy
- jądro rozprasza się i zanika
- tworzy się wrzeciono , oddzielenie chromosomów homologicznych , chromosomy otaczają się błoną jądrową i oocyt wkracza w metafazę II podziału mejotycznego
- zatrzymanie mejozy do czasu zapłodnienia
- po zapłodnieniu oocyt kończy mejozę i tworzy przedjądrze
Najwcześniejsze stadium rozwoju pęcherzyka - pęcherzyk pierwotny ( 20-30 mikrometry ). Po urodzeniu pierwsza faza wzrostu jest skorelowana ze wzrostem oocytu.
Wzrost pęcherzyków pierwotnych prowadzi do utworzenia pęcherzyków rosnących. Ten termin odnosi się do pęcherzyka aż do momentu utworzenia jamy pęcherzykowej - kolejne stadium - pęcherzyk astralny : mały , średni i duży.
Dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego ssaków
- najmłodsze oocyt w jajniku znajdują się w pęcherzykach pierwotnych.
- w czasie fazy wzrostu
- komórki pęcherzykowe wydzielają płyn pęcherzykowy , gromadzący się w jamce pęcherzykowej .
- dojrzały pęcherzyk jajnikowy ( d Graafa ) otoczony jest osłonką pęcherzykową , dwuwarstwową.
- komórki warstwy wewnętrznej osłonki pęcherzykowej wydzielają hormony sterydowe
- komórki wyścielające jamą pęcherzykową nazywa się warstwą ziarnistą , część komórek ziarnistych tworzy ścianę pęcherzyka, inne , dookoła oocytu tworzą wzgórek jajonośny.
- komórki wzgórka jajonośnego wchodzące w bezpośredni kontakt z oocytem tworzą winiec promienny (corona radia…
Proces folikulogenezy :
folikulogeneza podstawowa - przy braku hormonów gonadotropowych
folikulogeneza toniczna - przebiega w obecności gonadotropin ( zaczyna się , gdy pęcherzyk osiąga odpowiednią wielkość …
- Rekrutacja - pęcherzyki stają się zależne od gonadotropin , 2-5 pęcherzyków u owiec i bydła
- selekcja- wyeliminowanie przez atrezję nadmiernej liczby pęcherzyków , tak aby owulacja była typowa dla gatunku
- dominacja - pęcherzyki, który przeżywa po selekcji -dominujący - owuluje w odpowiedzi na wyrzut LH , pozostałe ulegają regresji.
Owulacja i ciałko żółte
- owulacja jest procesem wylewania się na zewnątrz jajnika , komórki jajowej i płynu pęcherzykowego , z pęcherzyka jajnikowego
- u większości ssaków owulacja może nastąpić w każdym miejscu jajnika , u koni natomiast tylko we wnęce zwanej jamą owulacyjną
- po owulacji pęcherzyk jajnikowy szybko zarasta komórkami i naczyniami krwionośnymi przekształcając się w ciałko żółte.
Owulacja u bydła
- przedowulacyjny wyrzut LH - przerwanie połączeń pomiędzy komórkami wzgórka a oocytem , rozerwanie „ otoczki jądrowej „ w 4-8 h po wylewie LH
- wyrzucenie pierwszego ciałka kierunkowego 19 -20 h po wyrzucie LH
- owulacja następuje spontanicznie, częściej przebiega na prawym jajniku ( 50-60% niż lewym )
Owulacja u bydła
- podwójne owulacje występują u około 2% krów mlecznych i 0,5% u ras mięsnych
- czas od zakończenia rui do owulacji wynosi 10-15h ( 12 h )
- owulacja następuje 26 h po wyrzucie LH ; okres ten jest krótszy o 9 h u jałówek
- czas od wystąpienia pierwszych objawów rujowych do owulacji może wynosić od 20 do 30h
Owulacja owcy
- owulacja następuje w 20 -40 h ( śr 24-27 h ) od początku rui ma charakter spontaniczny
- liczba owulacji jest uwarunkowana genetycznie, zależy od wieku , masy ciała , żywienia , sezonu
- booroola , fińska, Romanowska , polska owca Olkuska - nosiciele genu wysokiej plenność—jednocześnie może owulować 3 lub więcej pęcherzyków
- u większości ras liczba owulujących pęcherzyków osiąga maksimum w środku jesieni
Owulacja u klaczy
- owulacja występuje w około 80 % przypadków przedostatnim i ostatnim dniu rui
- uwalnianie LH jest bezpośrednio związane z końcowym etapem dojrzewania pęcherzyka i zapoczątkowaniem owulacji
- owulacja następuje z reguły podczas godzin wieczornych i nocnych
- po owulacji bolesność w miejscu zapadniętego pęcherzyka związana jest prawdopodobnie z nagłą zmianą w napięciu otrzewnej , która otacza cały jajnik za wyjątkiem dołka owulacyjnego.
- owulacje podwójne i mnogi są niepożądane , ponieważ czesto prowadzą do rozwoju 2-3 płodów , które u klaczy stanowią wysokie ryzyko poronień
- częstotliwość występowania ciąży bliźniaczych u koni czystej krwi arabskiej wynosi 0,8% , małopolskiej 1,6 % i pełnej krwi angielskiej 3,3 %
- owulacje mnogie częściej zdarzają się u klaczy powyżej 10 lat
- przerwa między poszczególnymi owulacjami waha się od 0 do 5 dni. Najczęściej jednak poszczególne owulacje występują w odstępach do 24h.
- Owulacje podwójne lub mnogie mogą występować na obu lub jednym jajniku.
Owulacja u lochy
- owulacja następuje u świń w normalnych warunkach średnio w 43 h od początku rui
- liczba owulujących pęcherzyków w czasie jednej rui wynosi od 10 do 25 , średnio dojrzewa 16 komórek jajowych
- czas od owulacji pierwszego pęcherzyka do owulacji ostatniego wynosi około 1,8 h i nie zależy od liczby pęcherzyków
- nieznaczne większa owulacja jest na lewym jajniku ( 51-55%)
Gatunek |
Czas owulacji |
Krowa |
10-12 h po zakończeniu rui |
Locha |
35-45 h od początku roi |
Klacz |
1-2 dni przed konńcze rui |
Owca |
30-36 h od początku rui |
Koza |
30-36h od początku rui |
Atrezja - degeneracja - objaw - utrata zdolności aroatyzaji w komórkach ziarnistych , zmniejszenie wytwarzania estrogenów. W zdrowym pęcherzyku - estrogenizaja płynu pęcherzykowego , w artretycznych - ..
- komórki warstwy ziarnistej i osłonki pęcherzykowej wewnętrznej przemieniają się w komórki luteninowe wydzielające progesteron
- jeżeli po owulacji nie dojdzie do zapłodnienia jaj wyrzuconego z pęcherzyka , ciałko żółte funkcjonuje krótko ( ciałko żółte rzekow( . w okresi eicąy ciałko żółte rozrasta się do dużych rozmiarów tworząc tzw. Ciałko żółte ciążowe.
- wzrost , dojrzewanie …
Wymiary jaj niektórych zwierząt i człowieka
Gatunek |
Średnica jaja ( mikrony ) |
Glista |
40-60 |
Jeżowiec |
70 |
Żaba |
500 |
Kura |
40000 |
Stekowce |
3,5-4mm |
Pancernik |
240 |
Mysz polna |
60 |
Mysz domowa |
60 |
Szczur |
60 |
Królik |
120-130 |
Waleń |
130 |
Kot |
120-150 |
Pies |
140-180 |
Świnia |
120-140 |
Krowa |
135-140 |
|
|
|
|
|
|
Budowa komórki jajowej
Jądro ( wrzeciono podziałowe ) na obwodzie oocytu - biegun animalny jaja
Cytoplazma korowa - ziarna korowe
Endoplazma - organelle - mitochondria , siateczka śródplazmatyczna, polirybosomy
Jaja skąpożółtkowe
Osłonka przejrzysta ( zona pellucida ) - osłona jajowa.
Z osłonki przejrzystej myszy wyodrębniono trzy glikoproteiny : ZP1, ZP2 , i ZP3
…
ZP@ i ZP3 płnią podwójna rolę :
1 .budują elementy strukturalne rusztowania osłonki ,
2. …
Starzenie sięjaja
Okres w którym jajo jest zdolne do zapłodnienia trwa krótko i jes tróżny u poszczególnych gatunków ziwerżąt. U ssaków trwa s®ednio 6-20 h . Njkrótysz jes ton u chomik a, królik a, szczura, myszy i śiwni, nie przekracza bowiem 8-10 h , u owicy u krowy jest od dłuższy niż 24 h , u człowieka 24-48h. po upływie tego czasu jajo się starzeje i przestaje…
Gatunek |
Okres zachowania zdolności do zapłodnienia |
|
|
Plemnik |
Jajo |
Bydło |
30-48 |
8-12 |
Koń |
72-120 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ruja
Dojrzałość płciowa samic
Gatunek |
Wiek (miesiące ) |
Krowa |
7-9 |
Owca |
5-7 |
Koza |
6-7 |
Locha |
6-8 |
Jkacz |
15-18 |
Królica |
5-7 |
Cykl jajnikowy
- zespół procesów fizjologicznych zachodzących w układzie rozrodczym samic między jednym a drugim jajeczkowaniem
Faza cyklu :
Pęcherzykowa - kiedy pęcherzyk jajnikowy dojrzewa i pęka , a z niego wydostaje się komórka jajowa
Ciałka żółtego - tworzenie się i wzrostu ciałka żółtego
-Przejściowa ( równowagi płciowej ) - kiedy ciałko żółte zanika i rozpoczyna się wzrost pęcherzyka jajnikowego.
Fazy cyklu jajnikowego
Proestrus- wzrasta i dojrzewa pęcherzyk jajnikowy , estrogeny działają na błonę śluzowa jajowodu i macicy. Wzrost komórek nabłonkowych jajowodu , w macicy wzrost błony śluzowej , rozrost gruczołów macicznych .
Estrus - pęka pęcherzyk jajnikowy - owulacja , w tym czasie działają jeszcze estrogeny , w jajowodach komórki nabłonka stają się wysokie i wydzielają śluz , dalszy rozrosty edometrium.
Metestrus- pęcherzyk jajnikowy przekształca się w ciałko żółte , produkujące progesteron - dalszy wzrost błony śluzowej macicy i sekrecja gruczołów macicznych .
Diestrus- luteoliza ciałka żółtego , cofają się zmiany w narzdach rodnych wskutek braku progesteronu na jajniki zaczynają działać hormny przysaki , wzrost kolejnych pęcherzyków.
Cykl rujowy
- okres od pierwszego dnia wystąpienia zewnętrznych objawów rui do ostatniego dnia przed następną rują .
Długość cyklu rojowego jest charakterystyczny dla każdego gatunku zwierząt:
U krów wynosi 18-24 dni
Trzoda 18-23 dni
Klacz 21-23 dni
Owiec 15-18 dni
Koza 19-21 dni
Zwierzęta , u których cykl rujowy występuje przez cały rok , nazywamy policyklicznymi ( krowy , lochy )
Zwierzęta , u których cykl rujowy występuje kilkakrotnie , raz po raz , ale tylko w pewnym okresie roku ( klacze , kozy , owce ), nazywamy policyklicznymi z wyraźnie zaznaczonym sezonem kopulacyjnym.
Zwierzęta zaś , u których cykl rujowy występuje jednorazowo , nazywamy monocyklicznymi ( np. u suki występuje tylko raz - w czerwcu , lipcu lub sierpniu , a następnie znowu tylko jednorazowo - w grudniu, styczniu lub lutym.
Anoestrus (fizjologiczny)
okres poprzedzający dojrzewanie
okres ciąży
anoestrus sezonowy
okres post partum( po porodowy )
Cykle rujowe nie występują ( zasadniczo , bowiem zdarzają się przypadki rui u samic nawet w zaawansowanej ciąży ) , u samic ciężarnych oraz starzejących się - u nich cykle rujowe występują początkowo nieregularnie ( czasem zbyt często ,a czasem w znacznych nieregularnych odstępach czasu ) , aż w końcu zanikają zupełnie.
Cykl rujowy dzieli się :
Na okres rui ( krótki) i okres pozarujowy ( długi )
Ruja - główna faza cyklu rujowego , w której występuje wzmożona aktywność układu rozrodczego samic.
Z zewnętrznych objawów najważniejsze są zmiany w zachowaniu : niepokój , wokalizacja , skakanie na inne zwierzęta, zezwalanie na wskakiwanie na siebie itp.., przekrwienie zewnętrznych narządów płciowych , obrzęk sromu i wypływ śluzu z narządów rodnych.
W czasie rui wszystkie samice dążą do zbliżenia się do innych osobników tego samego gatunku i pozwalają im na wspinanie się . W czasie kopulacji samice stoją spokojnie ( odruch tolerancji ).
Z wewnętrznych zmian najważniejsze to wstąpienie owulacji zdarzją sięurje bez owulacji. URja bez owulacji jest nieprawidłowa, gdyż wówczas nie możę dojść do zapłodnienia.
Krowa- latowanie
Owca - bekanie
Klacz- grzanie ( palenie)
Locha - hukanie
Czas trwania rui:
Krowy 13-27 godzin ( zwykle 16-20 godzin )
Owce 5-84 godzin ( zwykle 24-36 godzin )
Kozy 42 godziny
Klacze 6-7 dni
Lochy 2-3 dni ( średnio 60 godzin )
Objawy rui u krów
Wyrazy gwarowe używane w Polsce na określenie popędu płciowego krowy ( RUI)
/wg polskiego słownika gwarowego
Istnieją różnice w długości trwania rui w zależności od żywienia i utrzymania zwierzęcia. U Krów niedożywionych , w słabej kondycji, ruja może być krótsza, a jej objawy mogą być niedostrzegalne.
Objawy rui u krów
Pewne oznaki rui:
- pozwala się obskakiwać ( wykazuje odruch tolerancji)
- obskakuje inne zwierzęta
- oblizywanie sąsiednich krów i samooblizywanie się
- przymilanie się do innych zwierząt, szukanie kontaktów fizycznych
- lekki nabrzmienie sromu
- lekko zaczerwieniony i wilgotny przedsionek pochwy
- wydzielanie śluzowo - szklistego wypływu , ciągnącego się w formie nitek
- krwawo obtarta nasada ogona
Objawy rui u krów
Mniej pewne
- niepokój
- ryczenie , mruczenie
- niespokojne spojrzenie
- spontaniczne wyginanie grzbietu
- zmniejszenie pobieranie paszy
- krótkoterminowy spadek wydajności
|
Podstawa |
Metoda |
|
A |
Behawior- zachowanie seksualne |
Obserwacje wizualne |
Minimum 3x dobę |
|
|
Video |
Wartość ograniczona |
|
|
Próbnik ze znacznikiem np. Chin- ball znaczniki na krowach kamar |
Znaczy grzbiet i zad krowy farba uwalnia się pod naciskiem |
|
|
Aktywność zwiększona |
Pedometry aktynometry „heat watch „ |
Wpływ liczby obserwacji na wykrywalność rui (%)
Liczba obserwacji i sposób |
Wykrywalność rui (%) |
Auto |
Przy okazji innych prac |
32,7 |
Michalkiewicz 1983 |
2 x (6-8 i 19-20) |
65,3 |
|
3 x |
79,4 |
Hall, !959 |
4 x |
89,4 |
|
Hodometry i aktynometry
- stosowane w oborach wolnostanowiskowych
- w czasie rui aktywność zwiększa się 3-4 x
- aktywność ruchowa zwiększa się 4h przed rują
System heat watch
Ruja - moment , gdy krowa była obskakiwana w ciągu 4 godzin co najmniej 3 x , a każdy skok trwał więcej niż 2s , to pierwszy skok uznawany jest za początek.
Metoda rui u krów
|
Postawa |
Metoda |
|
B |
Zmiany fizjologiczne |
Progesteron |
Poziomy podstawowe w mleku lub osoczu |
|
|
Oporność elektryczna śluzu pochwowego |
Obniża się , pomiar sondą „ovatec” pochwową |
|
|
pH pochwy tonus pochwy |
Obniża się max. Badanie rektalne |
|
|
Temperatura ciała, mleka |
Podnosi się o 0,5 - 0,8 C w rui |
|
|
USG |
|
|
|
Tresura psów |
Feromony |
Ruja - opór obniża się do 30-40 jednostek inseminacji , gdy opór obniża się do 50
Główne przyczyny niewłaściwego rozpoznania rui u bydła
- zbyt krótki czas obserwacji
- nieodpowiednia pora obserwacji
- występowanie krótkich rui
- nieodpowiednia metoda wykrywania rui
Połączenie obserwacji z pomocniczymi metodami pozwala na wykrcie 84-95 %
Ruja u owcy
Objawy Uri nie są szczególnie wyraźne - manifestują się niepokojem , miernym obrzękiem i zaróżowieniem sromu oraz nieznacznym wyciekiem ciągliwego śluzu.
Decydującym objawem rui jest zachowanie sięsamicy wobec samca. Wyszukiwanie grzejących się maciorek przeprowadza się za pomocą tryka - próbnika , któremu uniemożliwai się kryci bekających się owiec prze podwiązanie płucienneog fartucha na brzuchu , z zachowaniem możliwości wspinania się na owce. Maciorki , które zachowują się biernie wobec szukarka uważa się za będące w rui.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ruja u Klaczy
Ruja
- u zdrowych klaczy w czasie dojrzewania pęcherzyka jajnikowego natężenie objawów popędu płciowego stale wzrasta osiągając szczyt w okresie okołoowulajcyjnym
- czas trwania , stopień nasilenia i częstotliwość reakcji rujowych mogą różnić się u poszczególnych klaczy , a także u tych samych klaczy w różnych miesiącach roku
Ruja
- u klaczy niezwykle ważna jest znajomość charakteru zwierzęcia :
Określonego rodzaju pobudliwości nerwowej , wrażliwości i temperamentu
Ruja u klaczy
Najbardziej charakterystycznym objawem rui u klaczy jest błyskanie sromem Th. Rytmiczne otwierani szpary sromowej .
Klacze będące w rui są nieposłuszne , często podnośzą ogon i oddają małe ilości moczu. Srom powieszony jest tylko w nieznacznym stopniu , błna śluzowa pochwy jest zaczerwieniona . Zauważyć można wypływ ciągliwego śluzu pochwowego .
Ruja
- objawy grzania się klaczy nasilają się w miarę zbliżania się terminu owulacji
- pierwsza ruja po wyźrebieniu występuje zwykle między 5 a 12 dniem ( 90 % przypadków ) , a do owulacji dochodzi najczęściej po 10 dniach po porodzie .
Celem stwierdzenia i ustalenia optymalnego okresu krycia klaczy stosuje się próbę z ogierem. W przypadku , gdy klacz „odbija” ogiera i wydaje charakterystyczne dźwięki - „ kwiczy „ to znaczy , że nie jest w rui. Jeśli klacz nie „odbija” to znaczy , że jest w rui.
Stanówka
- ogier swoją obecnością i zachowaniem pobudza klacz
- klacz wykazuje ( lub nie ) objawy rui
- człowiek decyduje o kryciu klaczy ( wiedza i doświadczenie prowadzącego stanówkę )
Probier
- wyraźnie zaznaczony żywy temperament
- powinien wykazywać zainteresowani próbowaniem
- cierpliwość
- powinien być głośny i z daleka sygnalizować , że się zbliża
Ogiery gwałtowne , obskakujące klacz bez prób rozpoznania jej gotowości , gryzące nie nadają się do roli probierów
Gwałtowne i brutalne zachowanie ogiera może wywoływać odruchy obronne i wytłumić objawy grzania , mimo istniejącej rui
Zachowanie się klaczy w obecności ogiera
- R0 - brak rui - obojętna lub agresywna , odbija
- R1 - brak rui - obojętna lub niezdecydowana obrona, przy badaniu niewielka ilość gęstego śluzu , kanał szyjki macicy zamknięty , szyjka skócona
- R2 - ruja - niespokojna , błyska sromem , cześto oddaj mocz , szuka kontaku z innymi końmi. Objawy podniecenia przy dotknięciu boków, błona śluzowa zaczerwieniona ,szyjka traci kształt stożka , otwiera się . Przy ogierze spokojna przy szczypaniu. Przy pełniejszym , luźniejszy kontrakcji 10 % więcej rui
- R3- na widok ogiera rży w charakterystyczny sposób , wyrywa się do niego , łona śluzowa bez fałdów , szyjka zwiotczała , otwarta na 4 palce , bardzo dużo śluzo , szyjka w postaci rozetki , owocu morwy.
Symbol |
Zmiany stwierdzone przy badaniu przez pochwę |
Symbol nasilenia zmian |
R0 |
Wyraźne fałdy młodny śluzowej nad szyjką i poniżej niej, w pochwie brak śluzu; szyjka sterczy w postaci wyraźnego stożke , kanał zamknięty |
- |
R1 |
W pochwie znajduje się niewielka ilość przezroczystego , gęstego śluzu ` szyjka nieco skócona i zgrubiała , a kanał , szyjki prwie zamnknięty |
+ |
R2 |
Błona śluzowa pochwy zaróźowiona, przybywa przeźroczystego śluzu , szyjka traci kształt stożka , skraca się i rozszerza |
|
R3 |
Błona śluzow pochwy zaczerwionena , gładka i śliska' szyjka przybira kształt szerokiej rozetki , skraca się i wydłuż na zmianę , knała jest otwarty na szerokość 3-4 palców; wytwarza duż przezroczystego śluzu |
+++ |
R4 |
Błona śluzów pochwy jest różowoczerwona |
++++ |
Wykrywanie rui w małych hodowlach przy braku ogiera
- obserwacja zachowania klaczy i zmiany wyglądu warg sromowych
-z zastosowani ogiera kuca
- zastosowanie feromonów ogiera
Kawałek materiału , który uprzednio wytarto ogiera przykłada się do nozdrzy klaczy
- „udawania' ogiera
- emitowanie z taśmy czy płyty rżenia ogiera
Pomocnicze metody wykrywania rui
- poziom progesteronu : w rui niski poniżej 1 ng / ml
- test arboryzacji - śluz pochwowy - =rozmaz, wysuszyć k, oglądać po d mały m powiększeniem ( jak mróz na szybie )
- bdanie oporoności śluzu pochwowego
- ultrasonograficzna ocena zmian zachodzących na jajnikach ( głowica 5 MHz ( : wzrost pęcherzyka jajnikowego - dobrze sprawdzać 2 razy dziennie , charakterystyczne jest pęknięci pęcherzyka - zapadanie się ścian - kształt owocu gruszki
Ruja u lochy
W długości cyklu rujowego u lochy zaznaczają się wyraźne różnice rasowe. U świń prymitywnych cykle są nieco dłuższe , natomiast u ras poddawanych pracy hodowlanej , nieco krótsze ( 20 dni )
Ruja objawia się :
obrzeękiem i zaczerwienieniem sromu
wyraźnym niepokojem
zmniejszeniem apetytu
pojawieniem się charatketysteych odgłosów chrząkania ( „hukania”)
chęcią wspinania się na inne zwierzęta , ludzi i przedmioty
Ruja nie wysteruje w okresie karmienia prosiąt
Po wprowadzeniu knura w sąsiedztwo lochy obserwuje się zupełny jej bezruch ( odruch tolerancji ) i charakterystyczne ułożenie uszu - małżowiny są lekko uniesione lub ułożone ku tyłowi wzdłuż szyi.
- charakterystyczne zachowanie się lochy spowodowane jest odbieraniem specyficznych substancji zapachowych o charatkteze feromonów ( uwalniane ze śliną w okresie pobudzenia płciowego - androsteron i androstenol )
Przejawienie tych odruchó może być pobudzane sygnałami dźwiękowymi, które wydaje knur.
Charakterystyczne odsłowny wydawane przez knura mogą być utrwalane na taśmie magnetofonowej i odtwarzane w chlewniach , w których nie utrzymuje się knurów.
Odruch tolerancji występuje także przy ugniataniu okolicy lędźwi lochy będącej i w rui.
Przy wystąpieniu w pełni odruchu tolerancji locha pozwala się dosiąść przez człowieka i pozostawać w bezruchu.
Pomocnicze metody wykrywania rui
- pomiar oporności śluzu pochwowego jest dobrym wskaźnikiem rui , ale nie pozwala na określenie czasu owulacji
- metody diagnozowania rui na podstawie pomiaru stężenia estrogenów lub innych hormonów nie zostały opracowane na skalę praktyczną ( utrudnione uzyskiwanie krwi )
- rozmazy śluzu pochwowego lub sprawdzanie ciepłoty ciała nie są również pewnym sprawdzianem rui.
Gatunek |
Cykl rujowy |
Długość rui ( h) |
Czas owulacji |
Owca |
16-17 |
24-36 |
30-36 h od początku rui |
Koza |
21 |
32-40 |
30-36 h od początku riu |
Świnia |
19-20 |
48-72 |
35-45 h od początku tui |
Krowa |
21-22 |
18-19 |
10-11 h po zakończeniu rui |
Klacz |
19-25 |
4-8 dni |
1-2 dni przed końcem rui |
Ciąża
Stan fizjologiczny samicy od momentu zapłodnienia komórki jajowej do urodzenia płodu.
Długość ciąży u zwierząt gospodarskich , laboratoryjnych i niektórych futerkowych
Gatunek |
Czas trwania |
Fizjologiczny przedział ( dni) |
Krowa |
280 |
270-300 |
Klacz |
333 |
210-360 |
Maciora |
115 |
110-120 |
Owca , koza |
150 |
140-155 |
Królica |
28 |
27-30 |
Suka |
63 |
58-70 |
Kotka |
58 |
56-60 |
Oślica |
360 |
348-377 |
Świnka morska |
64 |
62-65 |
Szczury mysz |
22,19 |
19-24 |
Czast trwania ciąży
- wydłuża się z wiekiem
- stwierdza się różnice rasowe w długości trwania ciąży
- przeważnie gdy ma się urodzić samiec czas ciąży , jest dłuższy o 1 dzień od cąży z płodem płci żeńskiej
- ciaża u pierwiastek na ogół jest o około 1 dzień krótsza , niż u wieloródek .
Rozpoznawanie ciązy u samic zwierząt gospodarskich :
Wczesne rozpoznanie ciąży :
Zapewnienia utrzymania w stadzie optymalnego okresu reprodukcyjnego
Pozwala na wczesne usunięcie samic niepłodnych oraz leczenia jałowiejących
Objawy ciąży u samic :
W początkowym okresie ciązy : brak rui w czasi eodpowieadającym długości 1-3 cykli rujowych po pokryciu lub zabiegu inseminacyjnym
W drugiej połowie ciąży : zwiększone łaknienie, przyrost masy ciała, ociężałość, ostrożność w poruszaniu się , ruchliwość płodów , powiększenie gruczołu mlecznego , wydatne obniżenie się mleczności ( krowy , kozy )
W trzecim trymestrze : widoczna asymetria ( uwypuklenie ) powłok brzusznych :
Z prawej strony ; bydło , owce , kozy
Z lewej strony )(( z obwisłością brzuch a) - klacze
Obustronne ( z powiększeniem gruczołów sutkowych ) - locha
Rozpoznanie ciąży u krów
- badanie kliniczne przez prostnicę - metoda podstawowa - lek. Wet od 30-45 dnia ciąży ( 6-7 tydzień )
Rozpoznanie ciąży u krów
- oznaczenie poziomu progesteronu we krwi i mleku ( w tym metody enzymatyczne ) po 21 dniu ciąży test RIA i ELISA
- próby na obecność estrogenów w mlek i kale po 21 dniu ciąży ( test RIA od 24 do 21 dnia po porodzie )
- Ultrasonograficzne rozpoznanie ciąży między 15 a 19 dniem ciąży
- Oznaczenie specyficznego czynnika ciążowego PSPB po 21 dniu ciąży ( test RIA od 24 do 21 dnia po porodzie )
- Oszturchiwanie - 6 miesiąc
Rozpoznawanie ciąży u klaczy
- USG
- badanie kliniczne
Badanie kliniczne
- okres międzyrurowy i rujowy - macica leży na granicy jamy miednicy i jakmy brzusznej. U młodych klacy cała jest w jamie miednicy , a u wieloródek może zwisać do jamy brzusznej . Macica jest płaska , kształtem przypomina taśmę szerokości 3-4 cm . Jest gładka i elastyczna. AW okresie rui jędrnije w czasie omacywania.
- pierwsze zmiany ciążowe mogą się zaznaczać u poirewiastek od 15-17 dnia, a u wieloródek najczęściej 2-3 dni później . Położenie macicy się nie zmienia , ale ścinay są pogrubione i napięte, rogi i trzon są okrągłe na przekroju. Rogi śa teęp zakończone, między nasadami rogó jest głęboki rowek znaznaczający się nawyrźńiej o dstro głowowej ji brzusznej.
- Ciąża o d21-22 dnia, położenie macicy jest niezmienne. Tkesamo jest też napięci ścian, kształt rogów i brzucha. Natomiast zaczyna się zaznaczać wybrzuszenie u nastady jednego rogu a przy ciąży bliźniaczej , kdy zarodki usadawiają się odddzilenie, obu rogów , jeszcze w poprzednim ,a leczęśiej w tym ;okresi może wystpąć skręcenie o półobrotu jednego rogu.
- ciąża od 30 dnia. Na początku tego okresu
- ciąża od 40 dnia
- badanie poziomu progesteronu
- PMSG ( eCG) - badanie między 40 a 90 dniem ciaży
- próba Friedmana - królicy wstrzykuje się sruwiczę klaczy , po 24h laparotomia , wyni dodatni gdy królicy jest owulacja
- test Allena - Doisy : małe gryzonie po podaniu moczy klaczy wykazują cykl płciowy - podaje się 5x 0,2 ml moczy , przydatnośc do 120 dnia ciąży , 98%.
- wykrywanie iestorgenów od 120 dni ciąży - estrogeny pochodzenia łożyskowego - próba biologiczna na myszach niedojrzałych lub kastrowanych - w nabłonku pochwy pojawiają się zmiany rojowe pod wpływem estrogenów
- odczyn Cuboniego - estrogeny w moczy : od 90 dnia ….
Rozpoznanie ciąży u loch
- metoda ultrasoniczna od 4 tygodnia
- test zachomowania rozetek ( wczesny czynnik ciąży EPF)
- biopsja błony śluzowej przedniej ściany pochwy - badanie histologiczne w 18-25 dniu : w ciąży są 2-3 warstwy nabłonka i brak form mitotycznych w okresie międzyrurowym 12-13 warstw
- usg
- estrogeny - od 26 dnia po pokryciu , w moczu po 25 dniu , duża trafność 97% , wzrost u ciężarnych we krwi.
- poziom progesteronu powyżej 5ng/ml - ciąża
Rozpoznawanie ciaży u owiec
- usg 35-50 dzień , rozponanie płodów 50-100 dzień
- metoda ultrasoniczna ( aparat Dopplera ) od 50 -60 dnia
- biopsja nabłonka pochwy od 30 dnia
- metoda odbytniczo brzuszna od 40 dnia
- oznaczanie poziomu progesteronu
Przygotowanie do porodu :
- osiągnięcie dojrzałości płodu do samodzielnego życia
- przygotowanie kanału rodnego ` rozluźnienie więzadeł , szyjki , spojenia łonowego
- aktywacja miometrium do rozpoczęcia procesu wypierania płodu
- stymulacja gruczołu mlecznego do produkcji mleka
Oznaki zbliżającego się porodu
- budowanie gniazda ( locha )
- zmniejszony apetyt
- odosobnienie ( owca rodzi w stadzie )
- obrzęk wymienia , pojawienie się siary
- zwiotczenie więzadeł miednicznych
- obrzęk i zaczerwienienie sromu
-niepokój ( wstawania , pokładanie się, oglądanie się ku tyłowi , częstsze oddawanie kału i moczu )
- wyciek z dróg rodnych
Poród
Proces fizjologiczne polegający na wydaleniu z organizmu matki dojrzałego ,k żywego płodu oraz błon płodowych i wód płodowych. W procesie tym organizm przechodzi z życia wewnątrzmacicznego do życia poza organizmem matki.
Przeciętna długość faz porodu ( godz )
Gatunek |
I |
II |
III |
Klacz |
1-4 |
0,2-0,5 |
1 |
Krowa |
2-6 |
0,5-1 |
6-12 |
Owca |
2-6 |
0,5-2 |
0,5-8 |
Maciora |
2-12 |
2,5-3 |
1-4 |
I - otwieranie się szyjki macicznej
II - wypieranie płodu
III - wypieranie łożyska
Objawy zbliżającego się porodu u krowy
- powiększenie i obrzmienie wymienia
- pojawienie się siary
- zapadnięcie się mięśni zadu i uniesienie nasady ogona
- obrzmienie sromu i niepokój
Poród :
Poród najkorzystniej przeprowadzać w porodówce
Miejsce porodu należy oczyścić , zdezynfekować i wymościć czystą słomą. Jeśli poród ma się odbyć w oborze należy zabezpieczyć kanał gnojowy.
Gdy występują pierwsze bóle porodowe samica zwykle kładzie się na lewy bok. Jelita nie uciskają Wedy na macicę i nie przeszkadzają w przesuwaniu się płodu.
W drogach rodnych samicy pokazuje się naprężony pęcherz wypełniony wodami płodowymi.
Pęcherz pęka , a wypływający z niego wody płodowe zwilżają drogi rodna
Pęcherz można przerwać tylko wtedy , gdy widać przezeń przednie kończyny i główkę lub tylne kończyny i pośladki płodu. Wcześniejsze przerwanie pęcherza jest niedopuszczalne gdyż powoduje niedostateczne rozwarcie dróg rodnych , co utrudnia poród.
Prawidłowe płożenia płodów :
Przodowanie główkowe - wyprostowane przednia kończyny , na których spoczywa główka
Przodowanie pośladkowe - kończyny tylne wysunięte ze szpary sromowej
Płód powinien znajdować się w postawie górnej - jego grzbiet jest skierowany do grzbietu matki
Pomoc hodowcy jest potrzebna jeśli płód jest bardzo duży , założonymi na obie nogi ( powyżej stawów pęcinowych ) linkami ( lub łańcuszkami ) należy pociągać w momentach parcia
Szczególnie ważny jest kierunek ciągnięcia.
Na początku należy ciągnąć w kierunku przedłużenia kręgosłupa . Po ukazaniu się głowy i łopatek należy powoli ciągnąć w kierunku wymienia.
Przedwczesna i niewłaściwa pomoc !!!
U krowy powszechnie należy pomagać najczęściej po upływie 2 godzin od pęknięcia pęcherza i odejścia wód płodowych , o ile nie występują oznaki zaburzeń przebiegu porodu.
Trudności porodowe:
Trudności porodowe są wywołane zmniejszoną aktynośią porodową samicy i nieprawidłowym ułożeniem płodu .
Przyczyny dystonii- ciężkich przeedłużónych porodów
- endokrynopatie
- dysproporcje matka - płód
- anomalie anatomiczne
- brak relaksacji kanału rodnego
- inercja macicy ( brak skurczów )
Pomoc lekarza weterynarii jest niezbędna przy prowiązniu trudnych porodów :
- repozycji- polega n dorpwadzeni udo prawidłowego ułożenia płodu
- cesarskiego cięcia - wydostania płodu przez przecięte powłoki brzuszne i ścianę macicy
- emabriotomii - kawałkowani płodu ,