KONSTYTUCYJNE PODSTAWY USTROJU GOSPODARCZEGO

Problem tak zwanej konstytucji gospodarczej

• konstytucja gospodarcza:

• znaczenie materialne →te przepisy, które mają podstawowe znaczenie dla określenia mechanizmów koordynacji gospodarki i ochrony gospodarującego obywatela, bez względu na rodzaj aktu prawnego;

• znaczenie formalne → te przepisy, które dot. gospodarki i znajdują się w K;

• liberalizm → podstawowe idee: wolność polityczna i gospodarcza na zasadzie równości (postanowienia konstyt.: wolność gosp., ochrona własności, dualizm państwa i gospodarki) + tendencja do normalizowania finansów publicznych (zarówno jako kompetencja organów państwa jak i prawa i obowiązki jednostek → obowiązek podatkowy, zasady organizacji gosp. finansowej: ustawowe nakładanie podatków, zasady gosp. budżetowej wraz z zasadami dot. długu publicznego oraz instytucjonalizacji kontroli finansowej państwa);

• wzrost zakresu ingerencji państwa → idee: ustawowe kształtowanie współżycia społecznego i oddziaływanie na → nowe uregulowania w K: akcentujące rolę pracy, klauzula państwa socjalnego, partycypacja pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem, ochrona spółdzielczości, rzemiosła, systemu oszczędnościowego; postanowienia dot. planowania gospodarczego przez państwo w celu harmonijnego wzrostu, rozwoju regionów i sektorów, sprawiedliwego indywidualnego i regionalnego podziału produktu społecznego oraz koordynacji polityki gospodarczej i zachowania równowagi ekologicznej i jakości życia  rola państwa: ochrona przedsiębiorczości oraz możliwość podejmowania działań zapobiegającym kryzysom, zwalczających bezrobocie oraz stabilizujących gospodarkę;

• podstawowe znaczenie mają zadania o charakterze zasad przewodnich polityki gosp. = tworzą podstawę systemu ekonomicznego;

• konstytucje byłych państw komunistycznych → duża ostrożność we wprowadzaniu przepisów umożliwiających państwu ingerencję w gospodarkę → tak też K RP - choć podkreśla np. rolę pracy, znaczenie środowiska naturalnego, rolę gospodarstw rodzinnych to nie wprowadza podstaw prawnych prowadzenia przez państwo aktywnej polityki gosp. pozostawiając to ustawodawstwu zwykłemu.

• K jednak przesądza pewne elementy i odwołuje się do nurtów współczesnego konstytucjonalizmu: nauka społ. Kościoła (sprawiedliwość społeczna); elementy solidaryzmu społecznego (dobro wspólne); tradycje liberalno-demokratyczne (demokratyczne państwo prawne gwarantujące wolność jednostki w sferze gosp.)  uznanie przez K społecznej gospodarki rynkowej za podstawę ustroju gosp. RP, ale bez określenia instrumentów przybliżania tej gospodarki (podobnie gospodarstwo rodzinne jako podstawa ustroju rolnego, ale bez w/w instrumentów);

Społeczna gospodarka rynkowa

• społeczna gosp. rynkowa jako zasada prawna w K nadaje koncepcji rynku obok ekonomicznego wymiar prawny:

• znaczenie ekon. - określona przez popyt i podaż płaszczyzna ekon. wymiany towarów i usług, wyznaczająca ceny;

• znaczenie prawne → jeden z elementów umowy społ.;

• w płaszczyźnie konstytucyjnej - społeczna gospodarka rynkowa określona przez:

• podstawowe elementy rynku: wolność gosp. i własność prywatna;

• solidarność społeczna, społeczny dialog i współpraca partnerów społecznych;

• nie czysto liberalne podejście do gosp. rynkowej, bo w ujęciu jej społecznej funkcji, tzn. wolność gosp. i własność prywatna uzupełniane są o solidarność, dialog i współpracę partnerów społ.

• solidarność → związek art. 20 z art. 1 → dyrektywa uwzględniania, w razie potrzeby, wyższości dobra ogólnego;

• dialog i współpraca → związek z art. 2 → równowaga interesów uczestników rynku i poszanowanie ich autonomii, przy zagwarantowaniu negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów społecznych pojawiających się na tle funkcjonowania gosp. w ramach zasady demokratyzmu;

• kształt społ. gosp. rynkowej określa ustawodawca, który ponosi jedynie odpow. społ.-polityczną;

• w orzecz. TK wartości z art. 20 należy traktować:

• kompleksowo - bo ujęte jako całość i żadna nie wyróżniona;

• komplementarnie - wartości te powiązane są ze sobą w sposób wzajemnie się wspierający jak i ograniczający;

Gospodarstwo rodzinne

• gospodarstwo rodzinne jako podstawa ustroju rolnego → nie narusza to gwarancji wolności gosp. i prawa własności;

• ukierunkowanie struktury własności w rolnictwie na gospodarstwo rodzinne, ale dopuszczalne są też inne formy gospodarstwa rolnego;

• dot. też dziedziczenia → w razie śmierci właściciela nie uzasadniony inny mechanizm przejścia własności, co jednak zdaniem TK nie może prowadzić do eliminowania uprawnień właściciela i przymusowego tworzenia własnościowych wspólnot rodzinnych w razie dziedziczenia. TK uznał, że ustawodawca może wprowadzać odmienne regulacje dot. dziedziczenia gospodarstw rodzinnych, ale nie mogą być one dowolne;

• zdefiniowanie modelu i instrumenty prawne jego realizacji pozostawione ustawodawcy zwykłemu → ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego:

• cel: (1) poprawa struktury obszarowej gospodarstw rolnych, (2) przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych;

• gospodarstwo rodzinne → gos­podarstwo rolne prowadzone przez rolnika indywidualnego (os. fiz. właściciel lub dzierżawca do 300 ha użytków rolnych, prowadzi osobiście, tj. podejmuje wszelkie decyzje dot. prowadzenia dział. rolniczej w gospodarstwie, posiada kwalifikacje i mieszka w gminie, gdzie ma gospodarstwo), w którym łączna powierzchnia użytków rolnych jest nie większa niż 300 ha;

• prawo pierwokupu dzierżawionych nieruchomości;

• swobody w tym zakresie nie zwęża prawo UE → sprawa 85/77, Santa Anna v. INPS → ETS orzekł, że ani w prawie pierwotnym ani pochodnym nie obowiązuje jednolita definicja gospodarstwa rodzinnego. Istnieje jedynie kategoria prawna gospodarstwa rozwojowego → dyr. R 159/72 w sprawie modernizacji gospodarstw rolnych - główny adresat obowiązku państw czł. do pomocy inwestycyjnej przyczyniającej się do podniesienia dochodów oraz poprawy warunków życia, pracy i produkcji;

WOLNOŚĆ GOSPODARCZA

Prawna istota wolności gospodarczej i dopuszczalność jej ograniczeń

• geneza → koncepcja liberalizmu i autonomii jednostki w sferze gosp. → jako pochodna wolności → w K RP jako filar gosp. rynkowej i jako samodzielna zasada ustrojowa;

• funkcja → organy państwowe nie mogą uchylić tej wolności, a gdy mogą ją ograniczyć w imię interesu publ. to ogr. nie może być dowolne;

• w razie zbiegu różnych praw i wolności i różnej ich ochrony konieczne jest porównanie tych praw i wolności;

• jako samodzielna zasada ma moc derogującą w tym sensie, że wyznacza granice stanowienia i stosowania prawa:

• należy przyjąć taką interpretację/rozwiązanie, które najpełniej realizuje tą zasadę;

• domniemanie na rzecz wolności gospodarczej;

ograniczenia

• orzecz. TK z 1992 r. → dopuszczalne są ogr. tej zasady o ile są merytorycznie uzasadnione, tj. by rachunek aksjologiczny przemawiał na korzyść ograniczenia;

• orzecz. TK z 1995 r. → dział. gosp. może podlegać szerszym ogr. niż prawa i wolności osobiste czy polityczne, w szczególności prawo państwa do stanowienia takich norm, które minimalizują przypadki nierzetelności w stosunkach między podmiotami oraz w stosunku do podmiotów publicznych;

• art. 31 ust. 3 → ograniczenia wolności, w tym gosp. muszą być zgodne z zasadą proporcjonalności = przesłanki ograniczeń kumulatywne:

• ustawowa forma ograniczenia → to nie tylko wymóg wyłączności ustawy dla normowania sytuacji prawnej jednostek, ale też wymóg kompletności takiego uregulowania (zakaz norm blankietowych) → orzecz. TK z 2000 r.;

• ist­nienie w państwie demokratycznym konieczności wprowadzenia ograniczenia → 2 elementy:

• konieczność - gdy żaden inny środek nie jest wystarczający do realizacji celów z tego art.;

• odwołanie do demokratycznego państwa - nakaz oceny z punktu widzenia standardów demokratycznych materialnych jak i proceduralnych;

• funkcjonalny związek konieczności ze wskazanymi wartościami - bezp. państwa, porządek publ., ochrona środowiska, zdrowie i moralność publ., wolności i prawa innych osób - katalog zamknięty (TK);

• zakaz naruszania istoty wolności → orzecz. TK z 1999 → wyróżnienie elementów podstawowych i dodatkowych, a ocena musi uwzględniać wszystkie unormowania dot. wolności, gdyż mogą one albo nakładać albo rekompensować pewne ograniczenia;

• zasada równości → wolność gosp. przysługuje wszystkim (= os. fiz. i os. pr.) na równych prawach;

• ważne uregulowania p.m.: art. 2 ust. 1 MPPOiP oraz art. 14 EKoOPCiPW - nierówność to m.in. wszelkie arbitralne zróżnicowanie sytuacji gospodarujących obywateli;

• orzecz. TK → równość to nie identyczność, ale odstępstwa od nakazu równego traktowania muszą mieć:

• charakter relewantny = istnienie wzajemnej relacji między istotnymi cechami poszczególnych kategorii podmiotów a sprawiedliwym ich traktowaniem;

• charakter proporcjonalny - interes uzasadniający zróżnicowanie w stosunku do interesów dotkniętych odstępstwem od zasady równości;

• być w zgodzie z innymi wartościami z K, które uzasadniają odmienne traktowanie podmiotów podobnych, np. zasada sprawiedliwości społecznej;

• beneficjenci to os. fiz. i os. pr. (os. pr. mogą ze względu na swój cel mieć nałożone różne ogr., np. stowarzyszenia tylko na cele statutowe);

• wyłączenia, np.:

• posłowie i senatorowie → z osiąganiem korzyści z SP lub samorządu teryt.;

• radni → z wykorzystaniem mienia gminnego;

• osoby pełniące funkcje publiczne - kierownicze stanowiska państwowe, agencji rządowych oraz sędziowie TK → zakaz prowadzenia dział. gosp. we własnym imieniu lub wspólnie z innymi osobami;

• 3 w/w - charakter czasowy;

• też obywatele państw obcych oraz tzw. osoby zagraniczne:

• z EOG oraz w razie zezwolenia na osiedlenie się/pobyt tolerowany/status uchodźcy - jak ob. RP;

• z innych państw - zasada numerus clausus prowadzenia dział. gosp., chyba że u.m. inaczej;

• podmioty publiczne → kwestia kontrowersyjna, ostatecznie zakończona orzecz. TK z 2001 r., gdzie TK uznał, że zasada wolności gosp. nie odnosi się do publ. sektora gospodarki, a prowadzenie dział. gosp. przez państwo i jego agendy powinno mieć charakter wyjątkowy, związany z wypełnienie przez nie zadań;

• treść zasady to możliwość swobodnego, wolnego od ingerencji państwa uczestnictwa w procesie gospodarowania, czyli swoiste domniemanie swobody podejmowania, organizowania i prowadzenia dział. gosp. chyba, że co innego wynika z ustawy;

• przedmiot nie określony w K → w ustawie o swobodzie gospodarczej - dział. gosp. to zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa, jak i w zakresie po­szukiwania, rozpoznawania i eksploatacji zasobów naturalnych oraz wykonywania w sposób zorganizowany i ciągły działal­ność zawodowa;

• w/w def. wyczerpuje wszystkie zakresy aktywności ludzkiej w sferze gosp.;

• w orzecz. szczególny nacisk na „zarobkowa” - orzecz. SN - „pojęcie zysku leży u podstaw każdej dział. gosp.”, jest to kategoria obiektywna i nie związana z uzyskanym dochodem;

Podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej

I. Uwagi wstępne

• podstawowa regulacja prawna → ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z 2 lipca 2004 r. → swoista konstytucja działalności gospodarczej;

II. Przedmiot ustawy

• przedmiotem jej regulacji objęto:

• problematykę podejmowania, wykonywania i zakończenia dział. gosp. na terytorium RP:

• definicje pojęć oraz zasady dział. gosp. - odrębne w stosunku dla obywateli RP i EOG niż dla innych państw;

• odrębne uregulowania dot. dział. ewidencjonowanej oraz koncesjonowanej;

• zasady kontroli przedsiębiorców;

• instytucja oddziałów i przedstawicielstw zagranicznych;

• zdefiniowanie pojęć: mikroprzedsiębiorca, mały i średni przedsiębiorca;

• problematykę zadań organów adm. publ. w zakresie dział. gosp:

• w zasadach ogólnych i w zasadach podejmowania dział. gosp.;

• nie tylko tworzenie zadań adm., ale kształtowanie standardów prawnych ich realizacji, np. z poszanowaniem uzasadnionych interesów przedsiębiorców, bez zbędnej zwłoki, obowiązek współdziałania z różnymi organizacjami;

• w stosunku do poprzedniej ustawy część nowych regulacji (dot. regulowanej dział. gosp., zasad kontroli przedsiębiorcy), ale część niezmieniona (oddziały i przedstawicielstwa, w pewnym stopniu wykonywanie dział. koncesjonowanej) oraz zmieniła zakres pojęć prawnych, jak „dział. gosp.”, „przedsiębiorca”, „osoba zagraniczna”;

• do końca 2006 r. utrzymane w mocy niektóre przepisy poprzedniej ustawy, gł. dot. podejmowania i wykonywania ewidencjonowanej dział. gosp.;

Zakres stosowania ustawy

Pojęcie działalności gospodarczej

• art. 2 → działalność gospodarcza to zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działal­ność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły;

• poszerzenie o dział. zawodową - dział. w zakresie zawodów regulo­wanych, w tym zawodów zaufania publicznego, której wykonywanie zależy od spełnienia wymagań kwalifikacyjnych i warunków określonych w odrębnych ustawach;

• przedmiot tej działalności: dział. wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa, poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin, zawodowa;

• cechy tej działalności:

• zarobkowa → ważny jest nie fakt osiągania zysku, ale zamiar jego osiągniecia, dlatego np. w sferze użyteczności publicznej gminne jednostki komunalne nie prowadzą dział. gosp., bo ich celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności (jej działalność niezależnie od tego czy w sferze użyteczności publ. czy nie jest dział. gosp. w rozumieniu ustawy);

• wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły:

• zorganizowana → wskazuje na wykonywanie dział. w określonej formie organizacyjno-prawnej, więc dział. wykonywana w ramach pomocy sąsiedzkiej lub grzecznościowo, nawet gdy z nastawieniem na osiągniecie dochodu nie jest dział. gosp. w rozumieniu ustawy;

• ciągłość → kontrowersyjna cecha: jedni twierdzą, że warunek ten jest spełniony gdy istnieje względnie stały zamiar prowadzenia dział. gosp., co nie wyklucza sezonowego lub dla osiągnięcia konkretnego celu, inni uważają, że może to być też czynność odpowiadająca innym cechom dział. gosp., lecz wykonywana jednorazowo, stąd niektórzy uważają, że cech ta nie powinna być charakterystyką dział. gosp.;

• obie w/w cechy powinny być rozpatrywane łącznie - zorganizowanie (określona forma org.-pr.) oraz ciągłość (nawet gdy ma charakter sezonowy lub jednorazowy, składa się z ciągu wzajemnie uwarunkowanych czynności o różnej naturze, których realizacja jest ukierunkowana na realizację określonego celu zarobkowego;

• wyłączenia:

• działalność wytwórcza w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego → tak też było w poprzednich uregulowaniach; cel: specyfika i nietypowość tej dział.;

• działalność usługowa świadczona przez rolników w gospodarstwie rolnym związana z pobytem turystów, w tym wynajem pokoi i sprzedaż posiłków → kontrowersyjne - bo o wyłączeniu decyduje i kryterium przedmiotowe i podmiotowe łącznie, wiec osoba fizyczna niebędąca rolnikiem prowadząca taką dział. podlega ustawie;

• pytanie o status osób prowadzących w/w dział.? - ustawa nie rozstrzyga czy wyłączenia te są tożsame z pozbawieniem tych podmiotów statusu przedsiębiorcy, w doktrynie (1) oznacza tylko wyłączenie stosowania tej ustawy, ale osoby te są przedsiębiorcami (2) osoby te nie są przedsiębiorcami w rozumieniu ustawy, bo ustawa się do nich nie stosuje;

Pojęcie przedsiębiorcy

• art. 4 → przedsiębiorca to osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdol­ność prawną wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą;

• wykonująca we własnym imieniu nie oznacza nakazu osobistego wykonywania czynności, ale oznacza wykonywanie dział. gosp. na własny rachunek i ryzyko przedsiębiorcy;

• podmioty:

• osoby fizyczne → bez względu na ich status państwowy, a zdolność do bycia przedsiębiorcą oceniana jest na podstawie prawa ich obywatelstwa;

• PL - kc → tylko osoba pełnoletnia;

• inni - prawo prywatne międzynarodowe (ppm);

• osoby prawne → bez względu na status państwowy ich założycieli/wspólników, są to gł.: spółki kapitałowe, spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych;

• „ułomne osoby prawne”, np. spółki osobowe prawa handlowego, spółki kapitałowe w organizacji;

• wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich dział. gosp. → wiec nie SC;

• przedsiębiorca = przedsiębiorca krajowy/polski/prawa polskiego → podlega pr. polskiemu;

• więc też cudzoziemcy, jako osoby fizyczne prowadzący dział. gosp. w RP są przedsiębiorcą polskim, też gdy są założycielami/wspólnikami os. pr. lub ułomnych os. pr.  z udziałem zagranicznym;

• obecna ustawa poszerzyła zakres pojęcia (do takiego jak jest w art. 43¹ kc):

• wcześniej: niemające osobowości prawnej spółki prawa handlowego → teraz „ułomne osoby prawne”;

• wcześniej: zawodowo podejmowana i wykonywana dział. gosp. → teraz bez „zawodowo”, co świadczyło o tym, iż dział. gosp. jest podstawowym celem istnienia danego podmiotu, dlatego obecnie odróżnia się przedsiębiorców:

• dla których celem statutowym jest prowadzenie dział. gosp.

• dla których prowadzenie dział. gosp. jest jednym ze środków realizacji celów statutowych;

• w ustawie - pojęcie uniwersalne → zawężane lub rozszerzane w ustawach szczególnych, na użytek tych ustaw:

• ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów - też osoby prawne i ułomne os. pr., które organizują lub świadczą usługi o charakterze użyteczności publicznej;

• ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji → os. fiz., os. pr. i ułomne, które prowadząc, nawet ubocznie dział. zarobkową lub zawodową uczestniczą w działalności gospodarczej;

• novum → definicja mikroprzedsiębiorcy;

IV. Zasady podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej

• art. 14 - przedsiębiorca może podjąć dział. gosp. po uzyskaniu wpisu w KRS lub Ewidencji = przesłanka dopuszczalności podjęcia dział. gosp. → od tego momentu legalna, a przedmiot dział. wynika z aktu założycielskiego/oświadczenia;

• wyjątek: spółka kapitałowa w organizacji (wyjątek zarówno z ustawy jak i ksh, który nadaje im zdolność prawną) też wcześniej i może nabywa prawa i zaciągać zobowiązania → sytuacja przejściowa;

• typy dział. gosp.:

• ewidencjonowana dział. gosp. → po wpisie do Ewidencji (dot. os. fiz.);

• regulowana dział. gosp. → jej wykonywanie wymaga spełnienia szczególnych warunków określonych w odrębnych ustawach + wpis do rejestru dział. regulowanej;

• dział. gosp. poddana reglamentacji adm. → dział. gosp. wymagająca uzyskania zezwolenia (licencji, zgody) i koncesjonowaną dział. gosp. (koncesja);

ewidencjonowana działalność gospodarcza

• do końca 2006 r. obowiązują przepisy Prawo działalności gospodarczej;

• dot. osób fiz. oraz osób fiz. jako wspólników SC (każdy z nich);

• ewidencjonowanie ma charakter porządkowy;

• nakaz zgłoszenia informacji o zamiarze podjęcia dział. gosp do gminy (wójt/burmistrz/prezydent miasta) właściwej ze względu na miejsce zamieszkania (jak w kc - elementy subiektywny i obiektywny), a gdy brak lub kilka miejsc wtedy tam, gdzie główny ośrodek jej dział., a gdy os. fiz. z EOG tam gdzie dział. ma być wykonywana;

• wraz z określeniem rodzaju dział. zgodnie z Polską Klasyfikacją Dział. (PKD) + data rozpoczęcia dział.;

• zgłoszenie o dokonanie wpisu jest to jednocześnie przesłanka wpisu;

• zaświadczenie o dokonaniu wpisu to potwierdzenia dokonania wpisu, a nie otrzymanie uprawnienia;

• odmowa i wykreślenie bez zgody tylko w ustawowo przewidzianych przypadkach w drodze decyzji adm.;

• postęp. → Prawo o dział. gosp., a jeśli nieuregulowane to KPA;

• uzyskanie wpisu to przesłanka dopuszczająca wykonywanie dział. gosp. (wyjątek spółka kapitałowa w org.), ale czasem konieczność innych wpisów (np. do rejestru dział. regulowanej) albo uzyskania zezwolenia czy koncesji;

Regulowana działalność gospodarcza

• nowy termin w tej ustawie - art. 5 → dział. reg. jest dział. gosp., której wykonywanie wymaga spełnienia szczególnych warunków określonych przepisami prawa;

• nadal konieczny wpis do Ewidencji/KRS, a potem dopiero wpis do rejestru dział. reg. = !!! samo spełnienie warunków nie wystarczy !!!

• wpis dokonywany przez organ prowadzący rejestr na wniosek przedsiębiorcy i po pisemnym oświadczeniu o spełnieniu warunków → potwierdzeniem jest zaświadczenie (wydawane z urzędu);

• odmowa/wykreślenie - w drodze decyzji adm.;

• postęp. ustawa o swobodzie oraz dana ustawa o dział. reg., tam gdzie nieuregulowane KPA;

• rejestr → jawny, resztę (prowadzenie, warunki wymagane, dane do wpisu) określają ustawy regulujące daną dział.;

• są to różne dziedziny dział. gosp., wcześniej zazwyczaj wymagały zezwolenia (decyzja adm.), a obecnie może prowadzić dział. w tym zakresie po uzyskaniu wpisu, chyba że organ nie dokona wpisu w terminie, wtedy po pisemnym zawiadomieniu (=przesłanka dopuszczalności wykonywania danej dział.) organu, może zacząć prowadzić rejestr;

• przykłady:

• Prawo o ruchu drogowym → stacje kontroli pojazdów, rejestr - starosta właściwy ze względu na miejsce wykonywania dział.;

• ustawa o usługach turystycznych → org. imprez turysty­cznych oraz pośredniczenie na zlecenie klientów w zawieraniu umów o świad­czenia usług turystycznych; rejestr organizatorów turystyki i pośredników turystycz­nych przez wojewodę;

• też oddziały i przedstawicielstwa zagraniczne;

• ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty → praktyki indywidualne i grupowe (SC lub partnerska), rejestr praktyk lekarskich (indyw., grup.) przez okręgową radę lekarską właściwa ze względu na miejsce praktyki;

Reglamentacja działalności gospodarczej

• reglamentacja w znaczeniu ekonomicznym → jeden z instrumentów interwencjonizmu państwowego (nie tylko tworzenie podstaw i warunków prowadzenia dział. gosp., ale też kształtowanie mecha­nizmów zapobiegania i rozwiązywania powstających na tym tle zagrożeń i kon­fliktów);

• reglamentacja w znaczeniu prawnym → to przede wszystkim stosowanie przez państwo środków władczych w celu ochrony określonych wartości, istotnych z punktu wi­dzenia interesu publ.. Nie jest to pojęcie jasno zdefiniowane zarówno w prawie jak i w doktrynie → w ppg uznaje się, że jest to ogra­niczenie swobody dział. gosp. w imię szeroko pojętego interesu społ. poprzez stworzony w tym celu system nakazów i zakazów, a skuteczność tych nakazów/zakazów może wynikać albo z samego prawa albo z aktów stosowania prawa (gł. aktów adm.);

Działalność gospodarcza wymagająca uzyskania zezwolenia

• odrębny rodzaj dział. gosp. → art. 75 wskazuje ok. 30 dziedzin, w których wymagane jest uzyskanie zezwolenia (27) lub licencji/zgody (3);

• w założeniu zasadą miała być dział. regulowana, a wyjątek ta;

• art. 75 wymienia ustawy, wiec po pojawieniu się nowych regulacji konieczna zmiana tego art.;

• wydanie/odmowa/cofnięcie → decyzja adm.;

• nie tworzy prawa, ale konkretyzuje prawo, poprzez usunięcie przeszkody w wykonywaniu dział. gosp., które nie jest zakazane, ale ze względu na ważny interes społ. podlega kontroli → zezwolenie = adm. pozwolenie na wyk. dział., a warunki określa odrębna ustawa, a spełnienie tych warunków = obowiązek wydania zezwolenia  nie są to decyzje uznaniowe, ale związane;

• warunki, tryb wydawania → art. 76 - odrębne ustawy (+KPA gdzie nieuregulowane);

• promesa - przyrzeczenie wydania zezwolenia → instytucja nie przewidziana w ustawie o swobodzie, ale nie oznacza to zakazu, ale wskazuje, że rozstrzyga inna ustawa → efekt: promesa może stać się instytucją o ogr. zastosowaniu (do tej pory powszechne) → a co z art. 60;

Koncesjonowana działalność gospodarcza

• 6 obszernych przedmiotowo dziedzin (art. 46):

• poszukiwanie/rozpoznawanie złóż kopalin, wydobywania kopalin ze złóż, bezzbiornikowe magazynowanie substancji oraz składowanie odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych;

• wytwarzanie i obrót materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym;

• wytwarzanie/przetwarzanie/magazynowanie/przesyłanie/dystrybucja/obrót paliwami i energią;

• ochrona osób i mienia;

• rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych;

• przewozy lotnicze;

• zakres i warunki → odrębne ustawy;

• generalny zakaz wprowadzania koncesji w innych dziedzi­nach dział. - tzn. koncesje tylko gdy nie może być wykonywana jako wolna, regulowana lub wymagająca zezwolenia/licencji/zgody i tylko ze względu na bezpieczeństwo państwa/obywateli lub inny ważny interes społeczny + konieczność zmiany tej ustawy;

• organ koncesyjny to organ adm. upoważniony na podstawie ustawy do udzielenia, odmowy udzielenia zminy i cofnięcia koncesji, a domniemanie na rzecz ministra właściwego ze względu na przedmiot dział. gosp.;

• postępowanie koncesyjne poprzedza wydanie/odmowę koncesji;

• na wniosek przedsiębiorcy, którego elementy określone w ustawie i ustawach odrębnych;

• możliwość wezwania do uzupełnienia wniosku (termin) i sprawdzenia faktów z wniosku w zakresie spełnienia warunków oraz na okoliczność dawania rękojmi prawidłowego wykonywania;

• możliwość udzielania ogr. liczby koncesji (art. 51) - organ zgłasza to w Dz.URz. MP;

• gdy koncesji < chętnych spełniających warunki → przetarg ogłaszany w Dz. URz. MP (m.in. minimalna opłata za którą może być udzielona koncesja) i przeprowadzany przez organ koncesyjny, który kieruje się wysokością zadeklarowanych opłat;

• decyzja adm. → też odmowa, zmiana, cofnięcie, ogr. zakresu;

• udzielenie koncesji = decyzja adm. = przyznanie prawa → wg doktryny jest to rezygnacja przez państwo z dział. zastrzeżonej dla niego (monopol państwa);

• wprowadzenie koncesji wtedy gdy państwo tak uzna, a jej udzielenie to jednocześnie obowiązek wykonywania dział. gosp., bo koncesja cofnięta gdy przedsiębiorca nie podjął w terminie dział. lub trwale zaprzestał;

• koncesja wydawana na czas oznaczony (5-50 lat);

• na wniosek przedsiębiorcy może być krócej;

• wyjątki - w ustawach odrębnych, np. ustawa o RiTV - 5-10 lat (TV) i 5-7 lat (R);

Przekształcenie i podział (połączenie) przedsiębiorstwa a zezwo­lenie i koncesja

• podstawa prawna przekształcenia spółek prawa handlowego → ksh;

• przekształcenie - zmiana formy organizacyjno-prawnej podmiotu prawa (nie jest to zakończenie bytu prawnego);

• ksh → spółka powstała w wyniku przekształcenia wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki przekształcanej, dot. to też decyzji adm., pod warunkiem, że ustawa lub decyzja nie stanowi inaczej;

• łączenie i podział spółek:

• łączenie (przez przejęcie lub przez zawiązanie nowej spółki): zasada pełnej sukcesji praw i obowiązków cywilnoprawnych z dniem połaczenia (wpisania do rejestru)

• podział dot. spółek kapitałowych (podział lub wydzielenie) → ta sama zasada = spółki nowe wstępują w prawa i obowiązki spółki dzielo­nej, które określono w planie podziału spółki;

• dot. też uprawnień i obowiązków adm. o ile ustawa lub decyzja nie zastrzega inaczej;

 w zakresie przeobrażeń org. spółek pr. handl. uprawnienia i obowiązki z decyzji adm. stanowią co do zasady przedmiot obrotu prawnego, a wyjątki mogą wynikać z ustawy lub z decyzji o przyznaniu zezwolenia/licencji/zgody/koncesji;

• np. ustawa o RiTV → za zgodą KRRiTV w formie uchwały;

Kontrola przedsiębiorcy

• zasada pierwszeństwa zasad z ustawy o swobodzie w zakresie kontroli przedsiębiorcy przez organy adm. publ. (art. 77 ust. 1), a wyjątek od zasady mogą tworzyć ustawy szczególne;

• zakres przedmiotowy kontroli dział. przedsiębiorcy oraz organy upoważnione → odrębne ustawy;

• 4 podstawowe standardy kontrolowania, którym odpowiadają po stronie org. adm. publ.:

• obowiązek wykonywania czynności kontrolnych przez pracowników organów kontroli po okazaniu legitymacji służbowej upoważniającej do wykonywania takich czynności oraz po doręczeniu upoważnienia do przeprowadzania kontroli działalności przedsiębiorcy, chyba że przepisy szczególne przewidują możliwość przeprowadzenia kontroli po okazaniu legitymacji, przy czym ustawa o swobodzie działalności gospodarczej określa zarazem minimum elementów treści upoważnienia (art. 79 ust. 1);

• obowiązek dokonywania czynności kontrolnych w obecności kontrolowanego lub osoby upoważnionej przez kontrolowanego, z wyjątkiem przypadków określonych w art. 80 ust. 1;

• zakaz równoczesnego podejmowania i prowadzenia więcej niż jednej kontroli działalności przedsiębiorcy, z wyjątkiem sytuacji określonych w art. 82 oraz w zakresie działalności przedsiębiorcy określonej w art. 84;

• ograniczenie czasu trwania wszystkich kontroli w danym roku kalendarzowym:

• 4 tygodnie, a od 2005 r. 7 tygodni - mikro-, mali i średni przedsiębiorcy;

• 8 tygodni - pozostali;

• z wyjątkiem sytuacji z art. 83 i zakresów dział. z art. 84;

• pytanie o stosowanie ustaw szczególnych i ich własnych standardów wobec faktu zachowania w mocy tych standardów;

• teoretycznie w razie kolizji, zgodnie z zasadą pierwszeństwa należałoby stosować USDG, a w zakresie nieuregulowanym przepisy ustaw szczególnych → nie jest to jednoznaczne wobec braku zachowania w mocy tych samych instytucji prawnych = braku klauzul derogacyjnych (nie ma takiego charakteru art. 77 ust. 1), a nie można ich domniemywać (niezgodne z zasadą zaufania do państwa i prawa)  zasada pierwszeństwa USDG nie ma treści normatywnej, więc lex specialis derogat legi generali i lex posterior generalis non derogat legi priori speciali;

• stosuje się tylko rozwiązania z USDG nowe, nieznane ustawom szczególnym - dot. to 2 ostatnich standardów;

V. Działalność gospodarcza inwestorów zagranicznych

• Prawo dział. gosp → jako pierwsze zerwało z praktyką traktowania zagranicznej dział. jako przedmiotu odrębnej regulacji;

Pojęcia „osoba zagraniczna" oraz „przedsiębiorca zagraniczny"

• osoba zagraniczna → to zagr. os. fiz., zagr. os. pr. oraz zagr. ułomne os. pr.;

Zagraniczne osoby fizyczne.

• to os. fiz. mające miejsce zamieszkania za granicą i nie będące obywatelami RP → tylko cudzoziemcy (każdy, kto nie posiada obyw. RP), bezpaństwowcy oraz osoby, których obyw. nie można ustalić, jeśli zamieszkują za granicą;

• dot. też z EOG o ile miejsce zamieszkania poza RP (z wyłączeniem obyw. RP);

• gdy cudzoziemiec mieszka w RP nie jest zagr. os. fiz.;

• ocena zdolności do podejmowania dział. gosp. → PPM - zd. pr. i zd. do czyn. pr. podlega prawu ojczystemu;

• gdy kilka obywatelstw → prawo tego państwa z którym najściślej związana;

• gdy bezpaństwowiec → prawo państwa zamieszkania, a gdy kilka miejsc zamieszkania, prawo państwa z którym najściślej związany;

• gdy obywatelstwo nie do ustalenia → jak bezpaństwowcy;

• bezpaństwowiec, bez miejsca zamieszkania → prawo RP:

Zagraniczne osoby prawne.

• to os. pr. z siedzibą za granicą = os. pr. prawa obcego;

• dot. też os. pr. z EOG (z wyłączeniem os. pr. prawa pl.);

• ocena zdolności do podejmowania dział. → PPM → prawo siedziby  teoria siedziby (w common law popularna teoria powstania - czyli wraz z przeniesieniem nie zmienia się prawa);

• siedziba → z reguły tam gdzie organ zarządzający;

Zagraniczne jednostki organizacyjne, które nie są osobami prawnymi.

• to jedn. org. z siedzibą za granicą (=prawa obcego), niemające osob. pr., ale mające zd. pr. (przyznana przez obce prawo);

• dot. też z EOG (z wyłączeniem jedn. org. prawa pl.);

• ocena zdolności → jak u os. pr. (w PPM szerokie rozumienie os. pr.);

Przedsiębiorca zagraniczny.

• to osoba zagraniczna wykonująca dział. gosp. za granicą; → każdy przedsiębiorca zagr. jest os. zagr., ale nie każda os. zagr. jest przedsiębiorcą zagr.;

VI. Działalność gospodarcza osób zagranicznych

Działalność gospodarcza osób zagranicznych z państw członkowskich UE oraz państw członkowskich EFTA — stron umowy o EOG

• TWE → podstawy prawne realizacji swobody przedsiębiorczości w ramach wspólnego rynku;

• umowa o EOG → ma jej terenie swoboda przedsiębiorczości w rozumieniu TWE (25 z UE + Islandia, Liechtenstein, Norwegia);

Swoboda przedsiębiorczości w świetle TWE

• zgodnie z art. 43 ze swobody przedsiębiorczości korzystają:

• obywatele państw czł. UE,

• spółki założone (utworzone) zgodnie z prawem państw czł. i mające statutową siedzibę, zarząd lub główne przedsiębiorstwo wew. UE (traktowane analogicznie jak obywatele UE);

• obyw. państw czł. = obywatele UE, nawet gdy mają dodatkowo obyw. państwa trzeciego;

• prawo podejmowania i wykonywania samodzielnej dział. zarobkowej;

• prawo tworzenia i prowadzenia oddziału, biura lub filii (o ile macierzyste przedsiębiorstwo utworzone na podstawie prawa państwa czł.);

• na terytorium państwa czł. na podstawie prawa tego państwa (skuteczności tego prawa nie podważa fakt zamieszkiwania poza UE ani posiadanie obyw. państwa trzeciego);

• przysługuje też obywatelom EOG, nie będących w UE oraz obyw. UE na terenie EOG;

• !!! podstawowa przesłanka - obywatelstwo EOG !!!

• spółki założone (utworzone) zgodnie z ustawodawstwem państwa czł. i mające statutową siedzibę, zarząd lub główne przedsiębiorstwo w UE - traktowane analogicznie jak obyw. UE (+ prawo oddziałów ...) = standard narodowy;

• art. 48 TWE → spółki to spółki prawa cywilnego i handlowego, a także spółdzielnie oraz inne osoby prawa publicznego lub prywatnego z wyjątkiem spółek, których działalność nie jest nastawiona na osiąganie zysków;

• pojęcie przedsiębiorstwa wspólnotowego/przedsiębiorcy wspólnotowego (w prawie UE brak zdefiniowania tego pojęcia, używa się companies and firms) → gdy utworzone na podstawie prawa państwa czł. i spełnia jeden z trzech warunków:

• statutowa siedziba → gdy w statucie określenie, że siedziba usytuowana na terytorium jednego z państw czł., nawet gdy zarząd i główne przedsiębiorstwo w państwie trzecim;

• zarząd → gdy na terytorium państwa czł. usytuowany główny ośrodek zarządzania przedsiębiorstwem, nawet gdy statutowa siedziba i główne przedsiębiorstwo w państwie trzecim;

• główne przedsiębiorstwo → gdy na terytorium państwa czł. usytuowany podstawowy ośrodek działalności przedsiębiorstwa, nawet gdy statutowa siedziba i zarząd w państwie trzecim;

• więc nie ma znaczenia tryb utworzenia, forma org.-pr. czy status państwowy założycieli;

• te kryteria identyfikacji mają zastosowanie tylko w zakresie oceny przedsiębiorcy/przedsiębiorstwa, a nie oddziałów/fili/biur, które są traktowane jako składnik struktury przedsiębiorstwa (są prawnie niesamodzielne);

• spełnienie w/w kryteriów = status przedsiębiorcy/stwa wspólnotowego → statusu tego nie można domniemywać, więc to ono powinno udowodnić legitymowanie się tym statusem;

• TWE zawęża stosowanie swobody tylko do tych jedn. org., które spełniają warunki def. z art. 48 (2), czyli nie korzystają ze swobody jedn. org., których dział. nie jest nastawiona na zysk (np. samorząd terytorialny, org. społ. jak stowarzyszenia, org. zawodowe i polityczne oraz fundacje);

• dot. też z EOG;

Działalność gospodarcza osób zagr. z EOG w świetle USDG

• USDG poszerza krąg uprawnionych do podejmowania i wykonywania dział. gosp na zasadzie traktowania narodowego → pojęcie „osoby zagr.” jest szersze niż pojęcie przedsiębiorcy wspólnotowego z TWE/UEOG;

• TWE → obywatele i przedsiębiorstwa/przedsiębiorcy z EOG;

• USDG → os. zagr. z EOG;

• traktowanie narodowe = nie mniej korzystne niż obywateli RP;

• dot. też tworzenia oddziałów (art. 85 ust. 2) oraz przedsiębiorstw z siedzibą na terytorium RP (art. 93);

Działalność gospodarcza osób zagranicznych z innych państw niż państwa członkowskie UE oraz państwa członkowskie EFTA — strony umowy o EOG.

• zgodnie z art. 13 ust. 3 USDG mogą TYLKO w formie spółki komandytowej, komandytowo-akcyjnej, Sp. z o.o. i S.A.;

• podejmować, wykonywać i przystępować;

• zastrzeżenie → chyba, że u.m. stanowi inaczej i np. wprowadza zasadę wzajemności (doprecyzowaną albo tą u.m., albo konieczne wydanie ustawy);

• osoba zagr. która w w/w formie podjęła dział. nie jest przedsiębiorcą wg USDG, a jest nią ta spółka → status przedsiębiorcy polskiego (z udziałem zagranicznym);

• oddziały na terytorium RP → mogą tworzyć przedsiębiorcy zagr. na zasadzie wzajemności gdy u.m. nie stanowią inaczej (art. 85 ust. 1);

• nie ma statusu przedsiębiorcy zagr., ani os. zagr. - może prowadzić dział. tylko w zakresie dział. przedsiębiorcy zagr.;

• nie ma też statusu przedsiębiorstwa polskiego - nie prowadzi we własnym imieniu dział. (czego nie podważa art. 88 pozwalający rozpocząć dział. oddziału po uzyskaniu wpisu, a jedynie w rozumieniu UKRS ma status przedsiębiorcy);

• oddział to wyodrębniona i samodzielna organizacyjnie część dział. gosp., wykonywana przez przedsiębiorcą poza siedzibą przedsiębiorcy lub głównym miejscem wykonywania dział.;

• nie ma zdolności założycielskiej ani zd. pr. i jest związany z istnieniem przedsiębiorcy;

• w rozumieniu art. 55¹ kc może być traktowany jako przedsiębiorstwo, czyli jest jedynie przedmiotem obrotu;

• przedstawicielstwa (art. 93) → to prawnie niesamodzielna, podporządkowana w zakresie swojej dział. jedn. org. prowadząca dział. w zakresie reklamy i promocji w imieniu oraz na rzecz przedsiębiorcy zagr.

• ujęcie funkcjonalne → wyodrębniona i samodzielna organizacyjnie dział. przedsiębiorcy znajdu­jąca się poza miejscem wykonywania dział. gosp. (zakładem głównym i ew. oddziałami), której przedmiotem jest prowadzenie rek­lamy i promocji przedsiębiorcy oraz efektów jego działalności  przedsiębiorca nie może prowadzić dział. gosp. za jego pośrednictwem;

• wymagany wpis do rejestru przedstawicielstw przedsiębiorców zagr. (minister właściwy do spr. gosp.) → zaświadczenie (czyn. mat.-tech.) chyba, że odmowa, zakaz prowadzenia w formie przedsiębiorstwa czy wykreślenie (decyzje adm.);

• USDG daje os. zagr. spoza EOG też prawo nabywania udzia­łów lub akcji w sp. z o.o. i S.A. i sp. komandytowo-akcyjnych, chyba, że u.m. inaczej → nie jest to dział. gosp. w rozumieniu USDG;

• regulacje prywatnoprawne, jak ustawa o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji oraz Prawo o pub­licznym obrocie papierami wartościowymi;

Działalność gospodarcza obywateli państw trzecich (obywateli innych państw niż państwa członkowskie UE oraz państwa członkowskie EFTA — strony umowy o EOG)

• w USDG odrębne uregulowania dot. cudzoziemców nie mających statusu os. zagr. i nie będących z EOG;

• zezwolenie na osiedlenie się → ustawa o cudzoziemcach - zezwolenie na czas nieoznaczony (decyzja adm.) + karta pobytu (10 lat ważna), która wraz dokumentem podróży uprawnia do wielokrotnego przekraczania granicy RP bez koniecznosci uzyskiwania wizy;

• zgoda na pobyt tolerowany, status uchodźcy nadany w RP, ochrona czasowa na terytorium RP → ustawa o udzie­laniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP;

• na takich samych zasadach jak obywatele RP:

Wolność wyboru i wykonywania zawodu

• wolność wyboru zawodu → konstytucyjne prawo (art. 65 K), które zdaniem TK obejmuje aspekt kwalifikowany (wybór rodzaju pracy), aspekt podmiotowy (wybór pracodawcy) oraz aspekt przestrzenny (wybór miejsca pracy) wraz z wolnością zmiany zatrudnienia i podejmowania zatrudnienia dodatkowego;

• wolność wykonywania zawodu → może być ograniczana w interesie publicznym w drodze ustawy;

• TK → swoboda ustawodawcy jest stopniowalna - największa - określenie sposobu wykonywania zawodu, mniejsza - określenie warunków podjęcia danej dział. zawodowej (bo bliskie z wolnością wyboru zawodu);

• warunki ograniczające wolność wykonywania zawodu → 2 rodzaje:

• obiektywne → gł. kwalifikacje (wykształcenie) → są niezbędne;

• subiektywne → dot. przesłanek na które osoba nie ma wpływu, np. zdrowie → co do zasady sprzeczne z konst. zasadą wolności wyboru zawodu, więc dopuszczalne tylko gdy w razie ich braku, interes publ. byłby zagrożony, a one same zmierzają do wyeliminowania tego zagrożenia;

• swoboda wyboru miejsca pracy - uzupełnienie obu wolności i stanowi odzwierciedlenie swobody wyboru miejsca zamieszkania i pobytu (art. 52 K);

• obie w/w wolności, podobnie jak wolność gospodarcza to swobody ochronne (negatywne), ale ze wzgledu na zasadę ustrojową, poszanowanie przez państwo pracy (art. 24 K) istnieje obowiązek państwa do zagwarantowania rzeczywistej wolności wyboru i wykonywania zawodu, m.in. w drodze podejmowanych działań zmierzających do pełnego zatrudnienia (art. 65 ust. 5 K), ale nie jest zabezpieczony żadnymi prawami po stronie uprawnionych;

NIEZALEŻNE ORGANY REGULACYJNE

• to centralne organy adm., których szefowie nie wchodzą do RM, a typowe cechy to:

• znaczny stopień niezależności od rządu:

• kadencyjność;

• czasem w drodze konkursu;

• ograniczone możliwości odwołania;

• sprawujący nadzór premier lub minister mają ograniczone uprawnienia nadzorcze, które nie dają im możliwości wpływania na decyzje czy ich wzruszenie;

• wyposażenie w bardzo szerokie kompetencje, wykraczające czasem poza uprawnienia typowych organów adm.:

• np. nakładanie kar pieniężnych na przedsiębiorców, też os. fiz.;

• nie maja kompetencji prawotwórczych, ale szerokie kompetencje pozwalają im samodzielnie kształtować polityki państwa w ich dziedzinie oraz egzekwować ją;

• cel → oderwanie od wpływów politycznych, ale w praktyce na ich powołanie ma duży wpływ rząd, a następny nie może ich odwołać ani wpływać bezpośrednio (może pośrednio, np. przez alokację środków finansowych w budżecie) i niejednokrotnie związane są one z opozycją i realizują politykę niezgodną z polityką rządu;

• poza KRRiTV nie mają pozycji konstytucyjnej;

• Przykłady:

• Komisja Papierów Wartościowych i Giełd (KPWiG) → Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi  prezesem osoba wyznaczona przez premiera, przedstawiciel M ds instytucji finansowych i M ds SP, Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego, przedstaw. PUOKiK i przewodniczący KNUiFE ;

• Komisja Nadzoru Bankowego → ustawa o NBP  prezesem prezes NBP, zastępca to MF (lub wyznaczony przez niego pod/sekretarz stanu), przedstawiciel prezydenta RP, Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjne­go, Przewodniczący KPWiG (lub zastępca), przedstawiciel MF, Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego;

• Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych (KNUiFE) → ustawa o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych  prezesem osoba mianowana przez premiera, zastępcy (=przedstawiciele M ds instytucji fin. i zabezpieczenia społ., przewodniczący KPWiG (lub przedstawiciel), PUOKiK (lub przedstawiciel);

• organy kolegialne;

• znaczna liczba decyzji adm. → przygotowywane przez aparat adm. → podpisywane przez przewodniczącego → w praktyce uchwały tych organów tylko istotę rozstrzygnięcia;

• Prezes UOKiK → ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów;

• Prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty (URTiP) → Prawo telekomunikacyjne oraz Prawo pocztowe;

• Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (URE) → Prawo energetyczne;

• Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (URPLWMiPB) → ustawa o URPLWMiPB;

• Prezes Urzędu Zamówień Publicznych → Prawo zamówień publicznych;

• przy jednoosobowych czasem organy kolegialne, choć ostatnio tendencja do ich likwidowania;

• bardzo szerokie kompetencje, nie tylko wynikające z w/w ustaw;

• działają na podstawie KPA, a ustawy szczególne wprowadzają odrębności;

• nie ma odwołania, ale jest wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, na potem skarga do NSA, z wyjątkiem UOKiK, URE i URTiP → Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumenta (2 tyg. od doręczenia, tryb kpc o postęp. w spr. gosp.);

• w ustawie dot. PUOKiK rozdział pt. „Postępowanie przed Prezesem Urzędu”, ale nie wyłącza to zastosowania kpa;

• kompetencje wykraczają poza typowe kompetencje organów adm.;

• np. zastrzeżone dla sądów powszechnych → PURE prawo rozstrzygania spraw cywilnych, tj. szeregu sporów dot. tej dziedziny, na wniosek jednej ze stron, w trybie kpa + prawo nakładania kar pieniężnych;

• też Komisja Papierów Wartościowych i Giełd - wkraczanie w kwestie stosunków między domami maklerskimi a ich klientami → nakładanie kar na domy maklerskie na naruszenie interesów zleceniodawcy;

• kary pieniężne jakie mogą nakładać te organy nie mają charakteru odszkodowania, ale typowej kary adm., która jest orzekana w trybie p.a. → na przedsiębiorców i osoby fizyczne  wątpliwości konstytucyjne, bo postęp. adm. jest inkwizycyjne, a nakładanie kar powinno być zgodne z zasadami prawa karnego, ale niejednokrotnie w praktyce jest oderwane od winy, która powinna być podstawową przesłanką odpow. karnoadministracyjnej → tak TK + prawo do obrony;

• inne wątpliwości → kompetencje tych organów niejednokrotnie wykraczają poza zakres niezbędny dla realizacji nadzoru państwowego i pozwa­lają im na praktyczne i daleko idące oddziaływanie na samodzielne podmioty gospodarcze bez ponoszenia odpowiedzialności za jego skutki;

KOMUNALNA ADMINISTRACJA GOSPODARCZA

Mienie jednostek samorządu terytorialnego

• mienie sam. teryt. to własność i inne prawa majątkowe jednostek sam. teryt. i związków samorząd. oraz mienie innych woj., powiat. i gminnych osób prawnych;

• rodzaj mienia publicznego, wyodrębnionego dla skuteczności decentralizacji władzy gosp.;

• orzecz. TK:

• nie może być utożsamiane z mieniem prywatnym, ale nie tworzy samodzielnej instytucji prawnej, ale jest funkcją samorządu w sferze prawa prywatnego;

• ochrona konstytucyjna, ale możliwe różnice w stosunku do mienia prywatnego, a ustawodawca zwykły ma szerszą możliwość ograniczania tego mienia ze względu na ważny interes publiczny;

• własność ta jest zróżnicowana pod względem właścicielskim, a w razie likwidacji właściciela własność przechodzi na właściwą jednostkę samorządu;

• ich status cywilnoprawny - równy, ale pod katem sposobu nabycia osobowości prawnej podział:

• pierwotne (powstają z mocy prawa) → woj., powiat, gmina;

• pochodne (konieczne spełnienie określonych przesłanek) → gminne/woj./powiatowe osoby prawne;

• gł. jednoosobowe sp. k. sam. teryt. lub związku komunalnego (ksh) oraz spółki powstałe w wyniku przekształcenia przedsiębiorstw komunalnych (ugk);

• SN: gminna = gdy jedna gmina lub jeden związek gminny wyłącznym udziałowcem, więc nie, gdy kilka gminnych podmiotów prawnych (odrzucenie koncepcji jednolitego funduszu mienia jedn. sam. teryt.);

• te same zasady przy woj., powiat.;

• też inne podmioty (ust. szczeg.), np. ZOZ w formie samodzielnego zakładu pokrywającego z posiadanych środków i uzyskiwanych dochodów koszty dział. i zobow. (osob. pr. po KRS);

• wyk. upr. majątkowych → na zasadach ogólnych z kc + usg/p szczególna staranność w wykonywaniu zarządu (w usw brak tej klauzuli, co nie oznacza, że nie ma tego obowiązku);

• wzajemnie nie odpow. za swoje zobow.;

• samodzielność wyk. upr. podlega sądowej ochronie → ale nie mają nieograniczonego char., np. usw - konieczna zgoda organu uchwałodawczego albo prawo pierwokupu lub wykupu SP → brak takich ogr. w usp - nieuzasadniona niejednorodność;

• przez statutowe organy - zasada: organy wykonawcze, wyjątki: organ uchwałodawczy (np. zasady gospodarowania mieniem woj.);

Nabywanie mienia samorządowego

• 2 rodzaje:

• nabycie pierwotne - na mocy ustawy [co do zasady w drodze przekazania (związane z zakresem zadań samorządu) mienia SP i in. państwowych osób prawnych];

• nabycie wtórne - w wyniku własnej działalności;

• gminy (ustawa Przepisy wprow. ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych):

• mienie rad narodowych i terenowych organów adm. państwowej stopnia podstawowego (nie dot. mienia ogólnonarodowego, jedynie zarządzanego przez te organy - wyrok NSA);

• mienie przedsięb. państ. (gdy w/w organy funkcje organów założycielskich) oraz mienie zakładów i in. jedn. podporządkowanych tym organom (nie dot. gdy władały z in. tytułu, np. dzierżawy - wyrok NSA);

• gmina właściwa - obszar położenia nieruchomości (TK);

• niepodzielne składniki mienia w częściach ułamkowych odpowiadających zadaniom do SP i gminnych osób prawnych (wysokość udziałów określa wojewoda);

• na wniosek → mienie rad narodowych i terenowych organów adm. stopnia wojewódzkiego oraz przedsięb. państwowych, gdy organy te funkicje organów załóżycielskich (i in. podporządkowane) oraz inne skłądniki mienia państwowego → warunek - niezbędne do wykonywania zadań gmin (wyrok NSA);

• na wniosek → grunty przedsięb. niepodlegających komunalizacji i niewykorzystane zgodnie ze społ.-gosp. przeznaczeniem, chyba że przekształcenie w jednoosobową spółkę SP (wyrok NSA);

• obligatoryjnie, gdy niewykorzystanie zgodnie ze społ.-gosp. przeznaczeniem (NSA);

• województwa i powiaty → 2 sposoby - z mocy ustawy i na wniosek;

• z mocy ustawy województwa/powiaty → od. 1999 r. mienie będące pochodną ich zadań o char. użyteczności publ. (ustawa (1) z 24.07.1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów adm. publ. w związku z reformą ustrojową państwa oraz ustawa z 13.10.1998 r. Przepisy wpr. ustawy reformujące administrację publiczną);

• m.in. instytucje kultury, baza sportowo-rekreacyjna oraz inne jednostki wyk. zadania tych jedn. samorządowych, z wyjątkiem komend, inspektoratów i in. jedn. org. będących aparatem pomocniczym kierowników służb, inspekcji i straży;

• ustawa (1) → województwa - grunty zajęte pod linie kolejowe o znaczeniu wojewódzkim;

• ustawa (2) → wojewódzkie ośrodki ruchu drogowego stały się wojew. os. pr. w rozumieniu u.s.w.;

• u.s.w. → marszałek wojew. = kompetencje fundatora w fundacjach, gdzie fundatorem jest SP, ust. przez wojewodów;

• na wniosek → gdy przekracza zakres użyt. publ. ( z wyłączeniem mienia przeznaczonego na zaspokojenie roszczeń reprywatyzacyjnych oraz realizację programu powszechnego uwłaszczenia) gdy ma to służyć realizacji strategii rozwoju wojew. i wojew. programów;

• decyzja ministra SP;

• niektóre powiaty uzyskały mienie miejskich stref usług publicznych, w zw. z likwidacją urzędów miejskich stref publ., które w 1999 r. stały się starostwami powiatowymi albo utworzyły starostwa powiatowe w połączeniu z urzędem rejonowym lub jego zamiejscową jednostką, mającymi siedziby na obszarze powiatu;

• nabycie, gdy nie stanowi mienia gminy;

• powiaty → inne mienie niż na podstawie ustawy (1) i (2), ale też służącego do wyk. zadań na wniosek w drodze decyzji wojewody;

• powiaty → też od SP w drodze porozumienia (nie dot. gdy mienie przeznaczone na reprywatyzacje/program powszechnego uwłaszczenia;

• przejęcie z ustawy z 13.10.1998 r. i z ustawy z 24.07.1998 r. dot. zarówno gdy na jednym obszarze, jak i na obszarze kilku jednostek samorządu, a właściwy organ rządowy lub właściwe organy jednostek samorządu (w drodze porozumienia) nie dokonały podziału do końca 1998 r.→ wtedy podziału dokonywał wojewoda (decyzja);

• decyzja → decyzja adm. wojewody (dopiero po uprawomocnieniu);

• gdy na wniosek zarządu jednostki - wtedy konstytutywna (wyrok NSA);

• skutek → wraz z obciążeniami i wierzytelnościami (w tym obow. zwrotu wywłaszczonej nieruchomości i związanej z tym wierzytelności obejmującej zwrot zwaloryzowanego odszkodowania - wyrok NSA);

• strony → SP i właściwa jedn. samorządu + np. gdy jest interes prawny (np. przekazanie mienia rejonowego przedsięb. państw. - wyrok NSA);

• organ odwoławczy od decyzji komunalizacyjnych wojewody na podstawie rozp. PRM w spr. powoł. K. Komisji U.:

• gminy → Krajowa Komisja Uwłaszczeniowa;

• powiaty i województwa → Minister Skarbu Państwa;

• stosuje się odpowiednio kpa;

Istota gospodarki komunalnej

• podstawy prawne wyk. przez jedn. sam. teryt. gosp. komunalnej:

• ustawa z 20.12.1996 r. o gospodarce komunalnej (zasady i formygosp. komun.);

• przepisy u.s.g., u.s.p. oraz u.s.w.;

• przepisy szczególne;

• def. z ust. o gosp. komun. → gospodarka komunalna polega na wyk. przez jedn. sam. teryt. zadań własnych w celu zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej (przedmiot i cel: zaspokajanie);

• przedmiotowe wyodrębnienie możliwe dzięki:

• art. 16 K - jako podmioty prawa;

• art. 163 K → w prawie publicznym;

• art. 165 ust. 1 K → w prawie cywilnym;

• w/w koncepcja odpowiada koncepcji z Europejskiej Karty Sam. Teryt. → sam. teryt. to prawo i zdolność społeczności lokalnych, w granicach określonych prawem, do kierowania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców;

• w/w koncepcja też w orzecz → cała dział. komun. służyć ma zaspokojeniu zbiorowych potrzeb mieszkańców (wspólnoty), będąc istotą i jednocześnie podstawowym celem sam. teryt., określonym w art. 163 i 166 K (TK);

•  dlatego związek między gosp. komun. a mieniem sam. (które służy spełnianiu zadań sam.) → zaspokajanie potrzeb wspólnoty = zadanie sam. teryt. → podstawa to wyposażenie sam. w majątek  TK (odwołując się do EKST i zapisu o adekwatności zadań do zasobów) uznał, że ta adekwatność jest zachowana nie tylko poprzez subwencje, ale głównie poprzez określony mechanizm prawny pozyskiwania finansów ze wszystkich źródeł (w tym gospodarowanie mieniem)  stąd funkcją gosp. komun. nie jest wyk. przez sam. teryt. interesu grupowego członków wspólnoty, lecz realizowanie określonych zadań publ., dlatego gospodarowanie tym mieniem nie może mieć na celu prowadzenia dział. handl., lecz ma służyć wyłącznie wypełnianiu zadań na rzecz wspólnoty;

• nałożenie zadań - prawo materialne (nie może być rozszerzone przez same jedn. sam. - TK);

• zadania publiczne = zadania własne i zlecone - tak w orzecz., ale w ustawie o gosp. komun. zadania publ. to tylko zadania własne (ergo zadania zlecone nie należą do gospodarki komunalnej) → kolizja z ustaleniami TK:

• jednorodność zadań publ. jedn. sam. teryt. i państwa;

• brak materialnego kryterium, które pozwoliłoby na jednoznaczne rozróżnienie zadań sam. teryt. i adm. rząd. i które uzależniałoby powierzanie sam. wyłącznie zadań publ. o lokalnym wymiarze;

• sprawa K 38/97 → zasady decentralizacji i udziału w sprawowaniu władzy dotyczą organizacji i ustroju całego państwa, a nie tylko samego sam. teryt., a zadania jedn. sam. teryt. służą realizacji zadań państwa i nie ważne jest, że określone zadanie pełni rolę służebną wobec społeczności lokalnych;

• dodatkowo nie ma podstaw do różnicowania pod kątem kryterium kontroli - teraz kontrola sam. tylko pod kątem legalności (art. 171 ust. 1);

• to rozróżnienie jest też w kolizji z zasadą jedności budżetu komunalnego;

• jedn. sam. to nie przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy o swobodzie gospodarczej (pomimo, że uczestniczą w obrocie), ale stosuje się do nich przepisy prawa antymonopolowego, jak również ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów  P = też os. pr. i jedn. nie mające os. pr. organizujące/św. usługi o char. użyt. publ. (to nie dział. gosp. wg. ustawy o swobodzie);

• ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów:

• usprawiedliwione m.in. cywilnoprawną naturą praktyk monopolistycznych;

• nie ma znaczenia czy działa sama czy na podstawie uchwały organów gminy (tak Sąd Antymonopolowy, teraz Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, SOKiK);

• podobnie gdy gmina powierza, określając warunki takie zadanie przedsięb. prywatnemu;

• ocena naruszenia przepisów dokonywana przez pryzmat zadań gmin (czy nadużywa swojej pozycji, czy wynika to ze specyfiki zadań komun.);

• nadużywanie szczególnej pozycji polega głównie na ochronie jedn. sam. przed przedsiębiorcami prywatnymi dział. na rynku usług użyt. publ. lub wymuszanie od odbiorców rażąco wysokich cen za usługi (głównie dostarczanie wody, dostawy energii cieplnej, targowiska i hale targowe, odprowadzanie ścieków, wysypiska);

• ważne orzecz. Sądu AntyM. z 1994 r. → w braku w ust. o sam. teryt. wyraźnych zapisów ogr. wolną konkurencję w obszarze gosp. komun., mają do niej dostęp, na równych prawach z podmiotami komunalnymi (gminnymi), także inne podmioty, o ile spełniają wymogi określone w ustawie o dział. gosp.;

• prawo antymonopolowe → stosuje się je odpowiednio i ostrożnie (wyrok SA), także w zakresie tzw. praw wyłącznych i specjalnych, często przysługującym podmiotom ś. usługi użyt. publ. na podstawie prawa/decyzji adm. typu koncesyjnej;

• organ antymonopolowy może sprawdzać:

• czy uprawnienia te pozostają w proporcji do char. zadania;

• czy nie przybierają form ekscesywnych.

Zadania o charakterze użyteczności publicznej

• sporne → zakres gospodarki komunalnej (argument vs. tzw. czystej dział. zarobkowej - ryzyko dział. gosp. i zagrożenie modelu gosp. rynkowej);

• początkowo → kompromis - gmina tak, gdy wymagają tego potrzeby społeczne (przesłanka fakltyczna) → po 3 latach zastąpiono to bezwzględnym zakazem (argumenty: dualizm administracji i gospodarki);

• w orzecz. podkreślano, że nie tylko instrumenty adm. mogą służyć zaspokajaniu potrzeb wspólnoty, ale też środki gospodarcze (uchwała SN), a kwestia ryzyka nie może być przeceniana, np. uchwała upoważniajaca zarząd do nabywania/zbywania na giełdzie akcji w ramach ustalonych kwot nie narusza prawa, tylko na tej zasadzie, że operacje giełdowe połączone są ze stopniem ryzyka;

• inne kraje → GB - całkowity zakaz, ale już inne to albo całkowita zgoda (Austria), albo jedynie ogr. przedmiotowe;

• Europ. Karta Sam. Teryt. - nic nie mówi;

• podstawy prawne → art. 1 ust. 1 i 2 ustawy o gosp. komun. → gosp. komun. to w szczególności zadania z zakresu użyteczności publ., których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych  zakres (zadania własne) i istota (realizacja celów o char. użyt. publ.);

 cel gosp. komun. (= wyk. zadań własnych) to zaspokajanie potrzeb wspólnoty w sferze użyteczności publ.;

• formy wyk. → (wg. TK) komun. jedn. org. wyk. zadania o char. użyt. publ. to wszystkie jednostki, których celem jest zaspokajanie potrzeb zbiorowych społeczeństwa o char. ogólnym, należących do zadań publ., a których dział. nie jest nastawiona na maksymalizację zysku;

• tak też wg. art. 9 usg, art. 4 ust. 1 usp, art. 14 usw - tam podane przykładowe zadania + możliwość nałożenia dodatkowych, ale tylko ustawą;

• zakres gosp. komun - nie jest jednolity w stosunku do jedn. sam. teryt.:

• powiaty - char. bezwzględny - tylko gosp. komunalna w zakresie zadań o char. użyt. publ.;

• gminy i województwa - w zakresie określonym ustawami mogą wyk. gosp. komun. poza sferą użyt. publ.;

kompetencja do określania wysokości cen i opłat (lub sposobu ich ustalania):

• określa wysokość cen/opłat za:

• usługi komun. o char. użyt. publ.,

• korzystanie z obiektów i urządzeń użyt. publ.;

• organ stanowiący może powierzyć ją zarządowi (uchwała, każdorazowo zakres dopuszczalnego działania zarządu, jasna, wyczerpująca, uniemożliwiająca stosowanie luzu interpretacyjnego - NSA);

• ten przepis kompetencyjny to samoistna podstawa ustalania tych cen i opłat (NSA), co zmieniło wcześniejszą praktykę traktowania ich jako wytycznych, choć uchwalane opłaty miały char. ofert i mogły być przedmiotem negocjacji (uchwała SN);

• to rozwinięcie kompetencji jedn. sam. teryt. z usg, usp, usw;

• nie jest to kompetencja, do ustanawiania cen urzędowych (nie ma skutku erga omnes) - [interpretacja zawężająca] ustala tylko dla podmiotów, które bezpośrednio lub pośrednio (np. gdy powierza) w imieniu gminy świadczą usługi komunalne/zarządzają obiektami/urządzeniami (wtedy gdy wiąże się to z zaangażowaniem środków publ.),

• może ustalać ceny urzędowe tylko gdy ustawa tak stanowi:

• np. ustawa o cenach → za usługi przewozowe gminnego transportu zbiorowego oraz za przewozy taksówkami;

• np. ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach → górne stawki opłat;

• brak zasad wyznaczania tych cen/opłat - nie jest takim wyznacznikiem kryterium użyteczności publ., dlatego też krytycznie oceniane orzecz. SA, gdzie sąd uznał, że uzależnienie od czynnika rentowności funkcjonowania transportu świadczy o wykroczeniu poza sferę użyt. publ. → nieliczne przepisy narzucają zasady naliczania (np. ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, a przeważnie jest to uznaniowe, co nie oznacza, że nie ma w systemie prawa ograniczeń  orzecz. SOKiK → choć ustawa nie określa zasad, to jednak nie oznacza to dowolności, będącej skutkiem szeroko rozumianej bezprawności, naruszającej określone reguły postępowania w obrocie - przykłady takiej bezprawności:

• ceny za usługi cmentarne - pozwoliły bezp. sfinansować infrastrukturę obiektów cmentarnych;

• opłaty za wodę i ścieki dla gosp. domowych niższe niż od podmiotów gosp.;

• ważna teza NSA → opłaty/ceny nie powinny być dowolne, a powinny uwzględniać planowane, roczne koszty utrzymania i ich rzeczywistą kalkulację, gdyż stanowią one rewindykację tych kosztów;

Gospodarka komunalna wykonywana poza sferą użyteczności publicznej

• gmina może wykraczać poza sferę użyt. publ. - musi jednak realizować zadania własne oraz musi spełniać warunki:

• art. 10 ust. 1 - łącznie: są niezaspokojone potrzeby wspólnoty + bezrobocie w gminie wpływu w znacznym stopniu (bezrobocie strukturalne) na pogorszenie poziomu życia, a inne działania nie prowadzą do aktywizacji gosp.  dlatego tak, gdy zasada pomocniczości, a nie gdyby ta dział. miała prowadzić do kolizji z interesami przedsięb. prywatnych na danym rynku;

• art. 10 ust. 2 → gdy zbycie/inne rozporządzenie składnikiem mienia komun. mogłoby spowodować poważną stratę majątkową  związane z komunalizacją przedsięb. państwowych (wiele z nich wykraczało poza sferę użyt., publ.) i pospieszna prywatyzacja mogła by być niekorzystna (ważny art. 50 usg - zasada gospodarności i nakaz szczególnej staranności w zarządzie mieniem);

• art. 10 ust. 3:

• w sytuacjach z ustaw w zakresie czynności bankowych i ubezpieczeniowych  bankowe: ze względu na sieć komunalnych kas oszczędnościowych (na trwałe zrośnięte z istotą sam.), ale wątpliwe jest wyłączenie dział. ubezpieczeniowej (znaczny ładunek ryzyka i brak odzwierciedlenia w zadaniach własnych gminy);

• w sytuacji posiadania akcji/udziałów spółek doradczych, promocyjnych, edukacyjnych lub wydawniczych na rzecz sam. teryt.;

• w sytuacjach ważnych dla rozwoju gminy - interpretacja musi być zawężająca;

• interpretacja w/w pojęć niedookreślonych musi opierać się na celach gosp. komun., z których wynika, że jedynie wyjątkiem jest prowadzenie przez gminę dział. zarobkowej i że dział. ta pozostaje w związku z zadaniami gminy (art. 6 i 7 usg);

• ocena → wojewoda → sąd adm.;

• przedmiot dozwolenia to nie zakres dział gosp., ale ograniczenie uprawnień właścicielskich co do rozporządzania mieniem komun.;

• województwo  w sytuacji, gdy zadania te polegają na wyk. czynności promocyjnych, edukacyjnych i wydawniczych służących rozwojowi województwa;

• formy prowadzenia tej dział. przez gminę/wojew. → spółki prawa handlowego (tworzyć/przystępować);

Prawne formy wykonywania gospodarki komunalnej

• zasada - swoboda wyboru sposobu prowadzenia oraz form org. wykonywania gosp. komun.;

• swoboda o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej;

• sposób prowadzenia gosp. komun. → prowadzenie tej gosp. przez jedn. sam. teryto. albo w określonych formach org.-prawnych lub w drodze powierzenia osobom trzecim w drodze umowy;

• formy:

• formy niesamoistne - na podstawie ustawy o finansach publicznych → jedn. org. niewyodrębnione z danej jedn. sam. teryt., w ramach jej osobowości prawnej (zakłady i jedn. budżetowe, gospodarstwa pomocnicze i środki specjalne);

• formy samoistne (mają swoją osobowość prawną) → w ustawach szczególnych, np. ustawa o org. i prowadzeniu dział. kulturalnej - z chwilą wpisu do rejestru instytucji kultury uzyskują one osobowość prawną;

• instytucje „w zarządzie prywatnoprawnym” → gł. dot. spółek prawa handlowego ;

• powierzenie w formie umowy - o czym decyduje organ stanowiący (swoboda);

• ograniczenia tej swobody to wyjątki od reguły i wg. ustawy o gosp. komun. są 2 rodzaje:

• dział. poza sferą użyteczności nie w formie zakładu budżetowego (dot. to tylko gmin i województw);

• w dział. poza sferą użyt. publ. gminy/województwa mogą korzystać tylko z form spółek prawa handlowego;

I. Jednostki organizacyjne działające na zasadach określonych w ustawie o finansach publicznych

• wg. ustawy o fin. publ. jedn. sam. teryt. mogą tworzyć podmioty sektora fin. publ. tylko w formach z tej ustawy  komunalne jedn. org. niemające os. pr.

• wszystkie tworzone w drodze uchwały przez organ stanowiący w związku z realizacją zadań własnych;

• jedn. budż. finansowana bezpośrednio z budżetu jedn. sam. teryt., a uzyskane dochody przekazuje do jej budżetu;

• zakład budżetowy:

• wydatki zakładu nie muszą być w całości finansowane z budżetu jedn. sam. teryt., ale też z dochodów własnych;

• może otrzymać dotację przedmiotową, też podmiotową, celową na dofinansowanie kosztów inwestycji, ale wszystkie dotacje do 50% dochodów własnych;

• plan finansowy określa kierownik;

• zarząd może zastrzec dla siebie wszystkie/niektóre uprawnienia kierownika zakładu;

• organ stanowiący może wydać wytyczne, uchwały zalecające sposób gospodarowania mieniem;

• brak osobowości prawnej, więc dział. na rzecz i w imieniu jedn. sam. teryt.;

• kierownicy jedn. org. sam. teryt. działają jednoosobowo na podstawie pełnomocnictwa od zarządu (wyrok SA), a każdorazowo wymóg zgody na czynności przekraczające zakres pełnomocnictwa (uchwała SN);

• art. 22 ustawy o gosp. komun. → organ stanowiący może w drodze uchwały zdecydować o likwidacji zakładu w celu zawiązania S.A. lub sp. z o.o. i przekazać jej mienie jako wkład;

• czynności likwidacyjne - zarząd;

• kapitał własny spółki określa organ stanowiący uchwałą;

• mienie z uchwały o utworzeniu, środki obrotowe z rocznego planu finansowego zakłądu na dzień zamknięcia oraz środki na rachunku bankowym stają się majątkiem spółki (aktywa);

• trwały zarząd przekształca się w użytkowanie wieczyste ex lege;

• utworzona spółka wstępuje w prawa i obowiązki zakładu (następca prawny)  więc przedmiot dział. powinien być tożsamy (→ to zmiana formy prowadzenia dotychczasowej dział.);

• dot. też stosunków pracy;

• wg. orzecz. dot. też obowiązków publicznoprawnych;

• mogą też przejść inne prawa/obowiązki, np. samej gminy;

• nieznacznie do gosp. komun. przepisy dot. gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych:

• gosp. pomocnicze → to wyodrębniona z jedn. budżet. org. i finansowo część jej podstawowej dział lub dział. uboczna;

• zasada - pokrywa swoje koszty z przychodów własnych; może też dostawać dotacje przedmiotowe;

• wpłaca do budżetu ½ zysku;

• sprzedaż usług dla macierzystej jedn. po kosztach własnych;

• tworzy/likwiduje kierownik jedn. budż. po uzyskaniu zgody zarządu sam. teryt. (gdy należy do sam. teryt.);

• środki specjalne → środki finansowe jedn. budż. na wyodrębnionych rachunkach bankowych na podsatwie uchwał organów stanowiących jedn. sam. teryt. z przeznaczeniem na wskazany w uchwale cel;

• gminny/powiatowy/wojewódzki fundusz celowy → fundusz ustawowo powołany przed dniem wejścia w życie ustawy (np. szkoły podstawowe), którego przychody pochodzą z dochodów publ., a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań.

II. Komunalny zakład budżetowy

• komunalne zakłady budżetowe z art. 6 ustawy o gosp. komun.;

• zamieszanie interpretacyjne → pojęcie „mienie komunalne” tylko usg, a usp i usw „mienie powiatu/województwa” → literalna wykładnia - dot. tylko zakładów gminnych, ale wykładnia systemowa - dot. też pozostałych;

• prowadzą gosp. finansową na zasadach z ustawy o fin. publ.;

• dot. tylko dział. niewykraczającej poza sferę użyt. publ.;

• do jego pracowników stosuje się ustawę o pracownikach samorządowych, chyba że przepisy szczególne inaczej, np. Karta Nauczyciela;

III. Spółki z udziałem jednostek samorządu terytorialnego

• adm. sam. nie jest adresatem wolności gosp. → u podstaw dział. musi być konkretne upoważnienie z normy prawnej → czasem korzystanie z form org. typowych dla instytucji prawa prywatnego, dla wykonywania zadań do których zostały jedn. sam. teryt. powołane → zadania te nie tracą przez to swojego publ. char.;

• zarówno w sferze użyt. publ. jak i poza;

• tworzyć i przystępować (niezależnie od tego kim są pozostali akcjonariusze/udziałowcy);

• ksh → wnoszenie wkładów, obejmowanie udziałów/akcji, nabywania/zbywania praw z udziałów/akcji;

• kc → czynności prawnych - wnoszenie udziałów, obejmowanie/nabywanie/zbywanie akcji;

• art. 18 ust. 2 usg - uchwałą rady m.in. w sprawach majątkowych

• ograniczenia zbywalności akcji są odstępstwem od zasady swobody umów i są unormowane w ksh, a kc stosuje się z zachowaniem usg, usp, usw → np. uchwała rady do czynności przekraczających zwykły zarząd (nie może organ wykonawczy);

• nieruchomości → w akcie o utworzeniu - albo na własność albo w użytkowanie wieczyste (forma aktu notarialnego);

• po likwidacji/prywatyzacji - nieruchomości które pozostały ex lege na rzecz jedn. sam. teryt. (zarząd włącza je protokolarnie);

• jednoosobowe spółki sam. teryt. → funkcję walnego zgromadzenia organ wyk. jedn.

• podstawy jego działań to uchwały (wytyczne, w tym zalecające sposób gospodarowania);

• prawo pracowników do wyboru członka rady nadzorczej - tylko w spółkach jednoosobowych, powstałych z przekształcenia z przedsięb. komun.;

• tryb wyboru w statucie spółki lub regulaminie uchwalonym na podstawie statutu;

• orzecz. → akcja/udział ucieleśnia prawa majątkowe zw. z udziałem kapitałowym w spółce → więc to składnik mienia gminnego powstałego na skutek rozporządzenia majątkowego, a nie dział. gosp. → więc to nabycie to „w srodze innej czynności prawnej” (art. 44 pkt. 5 usg);

• SN (7) - udział w banku S.A. nie jest prowadzeniem dział. gosp. przez gminę;

• przedmiot działania spółki → powinno jasno określać czy tylko w sferze, czy też poza nią  gdy w sferze to spółka w regulaminie określa zasady korzystania z usług publicznych oraz obowiązki spółki wobec odbiorców → to ogr. swobody umów, bo wydany tylko przez jedną stronę, a wiąże obie → ale skuteczność tego regulaminu wynika wprost z art. 13 i obowiązuje na terenie danej jednostki, a nie w stosunkach między stronami;

• konieczność zatwierdzenia przez organ wyk.;

IV. Powierzanie wykonywania zadań z zakresu gospodarki komunalnej na podstawie umowy

• powierzenie zarówno podmiotom opartym na kapitale prywatnym, jak i publ. oraz mieszanym;

• odpow. nadal na jedn. sam. teryt. (→ publ. char. zadań), a przeniesienie odpow. możliwe tylko za pomocą konstrukcji związku samorządowego czy porozumienia samorządowego;

• przedmiot umowy → zadania mające na celu zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty na obszarze całej/części jedn. sam. teryt.;

• mogą zobow. do ciągłości i powszechności świadczenia;

• jeden lub wiele podmiotów wybranych w drodze przetargu;

• stronami - jednostka i przedsiębiorca/os. fiz. wykonująca dział. z zakresu użyt. publ., ale nie jedn. tworzone przez sam. teryt., bo to powierzenie samemu sobie;

• umowy → na zasadach ogólnych z kc, z uwzględnieniem przepisów ustawy o fin. publ. oraz Prawo zam. publ. oraz ustawy o dział. pożytku publ. i wolontariacie;

• treść wynika ze swobody umów, ale ze względu na ich specyfikę należy wskazać w nich rodzaj i zakres dział., obszar, warunki wyk. uslug oraz inne wymagania dot. m.in. ochrony dóbr osobistych, ochrony środowiska i bezp. publ.;

• też składniki mienia przekazanego (ze wskazaniem formy prawnej władania nimi) + odpłatności;

• też zakres dofinansowania oraz inwestycje konieczne dla ś. usług;

• reguły kc nie zagrażają gospodarce sam. teryt., gdyz zasady przyjęte w art. 140 kc, a gł. zasada społ.-gosp. przeznaczenia prawa pozwala uwzględnić publ. char. mienia i jego specyficzną funkcję;

• warunek → uzyskanie przez przedsiębiorcę stosownych uprawnień, np. koncesji na usuwanie/wykorzystywanie i unieszkodliwianie odpadów komunalnych, schroniska; ale tez odpowiednie zezwolenia budowlane czy sanitarne;

• udzielenie koncesji należy do kompetencji organów gminy;

Przekształcenia przedsiębiorstw skomunalizowanych

• ustawa o gosp. komun. → o przedsiębiorstwach skomunalizowanych, gdy rady gmin nie dokonały w terminie (30.06.1997 r.) wyboru formy org.-pr. ub nie podjęły decyzji o likwidacji w celu prywatyzacji (wcześniej mutatis mutandis przepisy ust. o przedsięb. państ.)  przekształcenie w jednoosobowe spółki gmin, a zarząd miał uprawnienie do rozstrzyganiu o rodzaju spółki;

• zmiana reżimu prawnego z przedsiębiorstwa komun. w spółkę kapitałową (jedyny akcjonariusz/udziałowiec to gmina);

• następca prawny, ale stosunek pracy dyrektora i pracowników powołanych wygasł;

• wykreślenie z ówczesnego rejestru urzędu po wpisie do rejestru handlowego;

• funkcję walnego zgromadzenia - organ wyk.;

• rada nadzorcza → liczba członków w statucie;

• pracownicy wybierają 2(6)—3(7-10)—(11) i nie muszą to być pracownicy;

• do zbycia udziałów stosuje się dział IV, ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji (prywatyzacja pośrednia);

• kompetencje Min. SP wyk. organ wyk.;

• zbywane w trybie oferty ogłoszonej publ., przetargu publ. lub rokowań po publ. zaproszeniu;

• pracownicy mają prawo do 15% nieodpłatnego nabycia udziałów/akcji;

PRZEDSIĘBIORSTWO PAŃSTWOWE

Uwagi ogólne

• PP to przedsiębiorca mający os. pr i należy do kat. P. publ. → zmiana koncepcji z traktowania PP jako elementu struktury org. państwa na miejsce wyk. dział. gosp.;

• podstawy prawne gł. to: ustawa o PP, ustawa o sam. załogi PP;

• PP to jedna form prowadzenia dział. gosp. przez państwo;

• MSP - wybór formy, wydzielenie mienia;

• ważne → dział. gosp. państwa też w innych formach - ust. o fin. publ. czy w formach prywatnoprawnych;

• charakterystyczna cecha → samodzielność = prawem zakreślona sfera samodzielnego podejmowania decyzji, z wyłączeniem ingerencji organów państwa  domniemanie kompetencji na rzecz organów PP (ustawa o PP) + zasada konieczności każdorazowej legitymacji ustawowej w razie ingerencji w dział. PP;

Rodzaje przedsiębiorstw państwowych

• różne klasyfikacje w zależności od ustawy i jej celów;

• ustawa o PP

• kryterium celu i przedmiotu dział. → PP dział. na zasadach ogólnych oraz PP użyt. publ.

• PP użyt. publ. mają silną więź z organami założycielskimi, a ich cel to bieżące i nieprzerwane zaspokajanie potrzeb ludności;

• PP dział. na zasadach ogólnych to PP pozostałe;

• w wyniku komunalizacji części mienia państw. (ogólnonarodowego) większość PP użyt. publ. przekształcona w PKomun → one z kolei przekształcone (ustawa o gosp. komun.) z dniem 1.07.1997r. w jednoosobowe spółki gmin (ex lege);

• kryterium zakresu stosowania przepisów ustawy o PP → podlegają w całości lub tylko w określonym zakresie;

• w określonym zakresie → P podległe MON, MF oraz P wyk. w całości lub części zadania dla potrzeb obronności i bezpieczeństwa państwa (zakres stos. ustawy o PP określa rozp. RM);

• kryterium podmiotowe → PP „Porty Lotnicze” oraz PP „Poczta Polska” (regulowane odrębnymi ustawami);

• stosuje się tylko z ustawy o PP przepisy o KRS oraz o prowizji od zysku PP;

• wyodrębnia też Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych (Prawo atomowe) - stosuje się tylko przepisy o KRS;

• własna systematyka w:

• ustawie o sam. załogi PP → PP jedno lub wielozakładowe → w P jednozakładowym(w zakładzie P wielozakładowego), gdy ponad 300 pracowników funkcję ogólnego zebrania = zebranie delegatów;

• ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji → PP o szczególnym znaczeniu dla gosp. państwa → wymagana zgoda RM do prywatyzacji;

Tworzenie, łączenie (podział) oraz likwidacja przedsiębiorstw państwowych

• kształtowanie struktur org. w sferze gosp. państwowej należy do funkcji państwa → upoważnienie do tworzenia, przekształcania, łączenia/podziału i likwidowania państwowych jedn. org. (w tym PP) → mają do tego środki i formy prawne określane w doktrynie mianem aktów organizacji;

tworzenie

• akt o utworzeniu PP (akt założycielski) - zawiera:

• nazwę, rodzaj, siedzibę i przedmiot dział. PP;

• w przypadku PP użyt. publ. może też zasady i warunki powo­ływania zakładów, filii, oddziałów i in. wew. jedn., które sporządzają bilans;

• forma → zarządzenie właściwego organu założycielskiego;

• organy założycielskie (ustawa o PP) → naczelne i centralne organy adm. państwowej, NBP i banki państwowe, ale ustawa z 8.08.1996 r. przepisy wpr. ustawy reformujące funkcjonowanie gospodarki i adm. publ. → kompetencje przekazano wojewodom;

• wyjątek - MSP w stosunku do ściśle określonych PP (wykaz w rozp. RM);

• najpierw postęp. przygotowawcze → cel: zbadanie i ocena potrzeby oraz warunków utworzenia PP → zespół przygotowawczy - opinia - niewiążąca, ale obowiązkowa;

• skutek aktu założycielskiego → powstanie P w organizacji, ale nie os. pr.  os. pr. dopiero po KRS, co wymaga wniosku (a do wniosku konieczny m.in. statut (w nim. m.in. struktura org. P);

• statut przygotowuje dyrektor P, a uchwala ogół zebrania pracowników;

• czasem wymaga zatwierdzenia przez organ założycielski (np. PP użyt. publ.);

• regulamin - odrębny akt organizacji → szczegółowy zakres dział., podział czynności i odpow. osób kier. i samodzieln.;

• ustala dyrektor po opinii rady pracowniczej;

łączenie

• skutki w sferze gosp. państwowej → def. tych działań w rozp. RM z 30.11.1981 r. w spr. wyk. ustawy o PP;

• wykluczony podział/łączenie spółek w likwidacji;

• organ właściwy - organ założycielski, wyjątkowo minister właściwy ze względu na przedmiot dział.;

• wszczęcie postęp. → postanowienie organu zał. gdy łączenie dot. różnych org. zał. to wspólne (prowadzi org. zał. PP przejmującego);

• tak samo gdy podział = wydzielenie zakładu w celu włączenia go do innego P o innym org. zał.;

• obowiązek współdziałania z sam. załogi i związkami zawodowymi;

• kończy decyzja (zarządzenie) org. zał.;

likwidacja

• ustawa o PP → likwidacja polega na zadysponowaniu jego składni­kami materialnymi i niematerialnymi (w rozumieniu art. 551 kc) i wykreśleniu przedsiębiorstwa z KRS, po zaspokojeniu/za­bezpieczeniu wierzycieli;

• ustalony katalog przesłanek uzasadniających likwidację, np. strata w ciągu 6 m-cy; wniosek o likwidację od zarządu komisarycznego;

• wszczęcie postęp. w formie postanowienia org. zał.;

• obowiązek współdziałania z sam. załogi i związkami zawodowymi;

• decyzję podejmuje org. zał., jeżeli MSP nie zgłosi sprzeciwu w ustawowym terminie;

• skutek → postawienie w stan likwidacji, ale nie zakończenie bytu prawnego:

• rozwiązanie sam. załogi;

• odwołanie dyrektora;

• wyznaczenie likwidatora;

• koniec bytu prawnego z dniem wykreślenia z KRS (następuje po zaspokojeniu wierzycieli), a mienie po likwidacji przejmuje MSP;

• decyzje org. zał. w sprawie likwidacji (też podziału/łączenia) → nie mają char. decyzji adm. w rozum. kpa;

• to tzw. decyzje gosp. - własny, odrębny tryb wydawania i zaskarżenia;

• zaskarżenie przez dyrektora/radę pracowniczą w trybie art. 63 ystawy o PP w drodze złożenia sprzeciwu  w razie podtrzymania decyzji wniesienie sprawy do sądu gospodarczego;

Organy przedsiębiorstwa państwowego

• dyrektor PP → zarządza i re­prezentuje je na zew.;

• kompetencje określone zarówno ogólnie (domniemanie kometencji; podejmuje decyzje samodzielnie i ponosi za nie odpowiedzialność) oraz szczegółowo (opracowanie statutu, ustalanie re­gulaminu, prawo wnoszenia sprzeciwu);

• powołanie → rada pracownicza, a org. zał. tylko w nowotworzonych i w PP użyt. publ.;

• w drodze konkursu, a powołanie bez konkursu jest nieważne;

• czas - na 5 lat lub nieokreślony;

• akt powołania = źródło nawiązania stosunku pracy;

• odwołanie → przez radę pracowniczą za zgodą org. zał. (inaczej nieważne);

• przez org. zał. tam gdzie powołuje oraz np. w razie powierzenia zarządzania P os. fiz./pr; ustanowienia zarządu komisarycznego; likwidacji;

• decyzja powołanie/odwołanie przez org. zał. → sprzeciw rady pracowniczej;

• powierzenie zarządzania zarządcy (os. fiz./pr.) przez org. zał. w drodze umowy o zarządzanie P (char. umowy starannego działania, a nie rezultatu);

• strony - SP (reprezentowany przez org. zał.) i zarządca;

• czas - min. 3 lata;

• skutek objęcia obowiązków → ex lege rozwiązanie sam. załogi i odwołanie dyr., a kompetencje organów P przejmuje zarządca;

• ogólne zebranie pracowników → to organ PP jako os. pr. oraz organ sam. załogi;

• forma bezpośredniego uczestnictwa załogi w zarządzaniu P;

• w razie ponad 300 pracowników (P jednozakładowe/zakład w P wielozakladowym) - zebranie delegatów (kadencja 2 lata, wybory powszechne, bezpośrednie i równe, głosowanie tajne); liczba w statucie;

• kompetencje:

• stanowiące → dot. spraw z ustawy o sam. załogi PP, np. w sprawach statutu P, statutu załogi, podziału zysku załogi, rocznej oceny rady pracowniczej i dyrektora;

• opiniodawcze → sprawy dot. P (czyli w każdej sprawie zw. z dział. P);

• rada pracownicza → organ PP jako os. pr. oraz organ sam. załogi;

• czynne prawo wyborcze - każdy pracownik, niezależnie od stażu;

• bierne prawo wyborcze - staż 2 lata w tym PP (chyba, że nowotworzone) → nie: dyr.; vice, główny księgowy; kierownik zakładu i jego vice;

• max 2 kadencje (2 lata);

• szczególna ochrona stosunku pracy - nie można rozwiązać bez zgody rady w czasie trwania i w rok po;

• kompetencje:

• stanowiące → m.in. uchwały w spr. inwestycji; zgoda na utworzenie/przystąpienie P do spółki handlowej; zby­wanie środków trwałych = stałego użytku P; zgoda na darowiznę; zgoda na oddanie środków trwałych do korzystania;

• opiniodawcze → zw. z dział. P, szczególnie istotne te, które są obowiązkowe (np. zmiana aktu założycielskiego; zawarcie umowy długoterminowej);

• kontrolne → ocena dział. P, w tym ocena dyrektora - w praktyce każda sfera dział. P;

• relacje między radą pracowniczą (jako organ sam. załogi) a dyrektorem P;

• dyr. wyk. uchwały rady dot. dział. P oraz jest odpwo. przed załogą za prowadzenie P;

• rada może wstrzymać wyk. decyzji dyrektora:

• niezgodnych z prawem;

• sprzecznych z uchwałą rady pracowniczej (uchwałą ogólnego zebrania pracowników);

• podjętych bez obowiązkowej opinii rady pracowniczej;

• dyr. ma obow. wstrzymać uchwałę rady (zebrania) niezgodnej z prawem;

• spory rozstrzyga komisja rozjemcza → skład: przedstawiciele stron + przewodniczący-arbiter (prawnik) → w razie wyczerpania trybu rozjemczego można wnieś sprawę do sądu;

Nadzór nad przedsiębiorstwem państwowym (nadzór założycielski)

• podejmowanie jednostronnych działań o char. prewencyjnym/korygującym wobec podmiotów org. podporządkowanych organowi nadzorującemu, wyposażonych jednakże w określony zakres samodzielnych kompetencji → akty nadzoru - działania władcze ściśle determinowane przez prawo;

• wg ustawy o PP → gł. org. zał., ale mogą być przekazane radzie nadzorczej powołanej przez ten organ (możliwe, gdy uwzględnione w akcie założycielskim);

• w razie powierzenia zarządcy organ zał. ustanawia radę nadzorczą (stały nadzór);

• ustawa o pp → org. zał. ma prawo władczego wkraczania tylko w sytuacjach przewidzianych prawem (ogr. kompetencje nadzoru) → elementy nadzoru dyrektywnego (przekazywanie bezwzględnie wiążących dyspozycji) oraz nadzoru prewencyjnego (stosowanie środków wobec decyzji organów P);

• zamknięty katalog środków nadzoru:

• zatwierdzenie → podstawowy środek n. prewencyjnego, warunkujący skuteczność prawną;

• ingerencja merytoryczna i formalna → nie tylko niezgodność z prawem, ale też gdy uzna, że są nietrafne;

• np. statuty PP użyt. publ.;

• zgoda → środek n. prewencyjnego, warunkujący skuteczność prawną;

• różnica między zgodą a zatwierdzeniem → czas  zgoda przed podjęciem decyzji, a zatwierdzenie po;

• np. zgoda na dokonanie cz. pr., której przedmiotem jest mienie z majątku trwałego; sprzedaż akcji/udziałów;

• ex lege nieważne gdy bez zgody, ale milczenie oznacza zgodę;

• wstrzymanie wykonania decyzji dyrektora P, która jest sprzeczna z prawem, oraz zobowiązanie dyrektora do jej zmiany lub cofnięcia → nadzór formalny (kryterium legalności), więc org. zał. nie może skorygować tej decyzji → wstrzymanie wyk. decyzji = do czasu podjęcia tego środka nadzoru decyzja wywołuje skutki prawne;

• odwołanie dyrektora P → środek nadzoru ad personam, w określonych sytuacjach, np. rażące naruszenie prawa; zaistniały przesłanki z art. 52 § 1 lub art. 53 § 1 kodeksu pracy;

• sprzeciw organu zał. wobec uchwały rady pracowniczej zawieszającej dyrektora w czynnościach → środek nadzoru ad personam, gdy rada pracownicza zawiesiła dyr. (gdy sama go powołała) na okres nie dłuższy niż 6 m-cy;

• sprzeciw nie wstrzymuje wyk. uchwały;

• koncepcja nadzoru w układach zdecentralizowanych → określone organy nadzoru i środki nadzoru oraz utworzone gwarancje ochrony PP (np. sprzeciw, prawo wniesienia sprawy do sądu, też możliwość żądania odszkodowania,. w razie szkody wynikłej z decyzji rady nadzorczej - rozstrzyga sąd);

• kryterium nadzoru - zgodność z prawem (podstawowe), ale też celowość;

PRYWATYZACJA PRZEDSIĘBIORSTW PUBLICZNYCH

Uwagi ogólne

• proces przekształceń własnościo­wych, prowadząc do zmiany właściciela majątku państwowego, przybrał postać:

• prywatyzacji - odpłatne (zasada) zbycie składników majątku państwowego innym podmiotom prawa niż SP;

• komunalizacji - nieodpłatne zbycie określonej części mienia państwowego, początkowo dot. gmin (komunalizacja mienia ogólnonarodowego);

• specjalne regulacja prawne:

• ustawodawstwo prywatyzacyjne → element kształtowania systemu prawnego gosp. rynkowej;

• ustawodawstwo dot. komun. → ekonomiczne podstawy udziału jedn. sam. teryt. w gosp.;

• istotny aspekt → prywatyzacja PP;

Pojęcie „przedsiębiorstwo publiczne" (przedsiębiorca publiczny)

• brak w ustawodawstwie prywatyzacyjnym def. P.publ., a jedynie wskazanie kto do tej kategorii należy (PP, spółka kapitałowa SP; P.komun.);

• def. z ustawy o postęp. w spr. dot. pomocy publicznej → P.publ. jest każdy podmiot prowadzący dział. gosp., na który organ władzy publ. ma decydujący, bezpośredni/pośredni, wpływ, w szczególności:

• PP, jednoosobowe spółki kapitałowe SP oraz jedn. sam. teryt.,

• spółki kapitałowe w których SP/jedn. sam. teryt./PP/jednoosobowa spółka kapitałowa SP/jedn. sam. teryt. ma decydujący wpływ w rozum. ustawy o ochronie konkurencji [...] - większość akcji/prawo do mianowania większości w organach;

• do kategorii P.publ. należały też P.komun. - cechy:

• powstały w wyniku przekształcenia PP użyt. publ. o lokalnym/wojewódzkim (regionalnym) zasięgu i uzyskiwały os. pr. ex lege (gminna osoba prawna) niezależnie od woli organów gminy;

• konstrukcja P.komun. wzorowana na modelu PP → P.komun. to P. gminne, ale nie każde P. gminne to P. komun.;

• jedna z publ.-pr. form dział. gosp. gmin (od ustawy o gosp. komun. jako jedna z form gosp. komun.);

• z założenia jego byt był przejściowy;

• pojęcie P.komun. odpowiada pojęcie P. gminy, w języku prawniczym P. komun. używane dla określenia wszelkich form org.-pr. gosp. komun., co obejmuje m.in. dział. wyk. w formach z ust. o gosp. komun.;

Podstawy prawne prywatyzacji przedsiębiorstw publicznych

• początkowo → ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (1990) → zakres obejmował większość PP oraz P.komun. (stos. odpowiednie);

• obecnie → ustaw o komercjalizacji i prywatyzacji (1996) → zasady komercjalizacji PP oraz prywatyzacji P.publ.; stos. się odpowiednio do komercjalizacji i prywatyzacji P.komun.(=jednoosobowych spółek kapitałowych gmin);

• inne regulacje prawne:

• Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowy­mi (1997) → ukierunkowana na reglamentację obrotu pap. wart., występującymi w masowym obrocie;

• ustawa o gospodarce nieruchomoś­ciami (1997) → zasady gospodarowania nieruchomościami „publ”;

• ustawa o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi SP (1991) → powierzenie tych zadań Agencji Nieruchomości Rolnych (dawn. Agencja Własności Rolnej SP), czyli państwowej os. pr.;

• ustawa o naby­waniu nieruchomości przez cudzoziemców (1920) → reglamentacja nabywania akcji/udziałów/nieruchomości (w tym spółek SP) przez cudzoziemców;

• cecha charakterystyczna regulacji → wzajemne przenikanie/krzyżowanie elementów publ.-pr. i pryw.-pr., z podstawową rolą pryw.-pr.;

• ustawodawstwo prywatyzacyjne początkowo przyczyniło się do rozbudowy adm. gosp. państwa, poprzez stworzenie struktur (wcześniej nieznanych), które na celu miały ogr. udziału państwa w gosp., co wiąże się z tworzeniem podstaw ekon. i org. gosp. rynkowej, a dzięki ustawodawstwu prywatyzacyjnemu aktywność państwa koncentruje się na restrukturyzacji i prywatyzacji P.publ., gł. P. SP. → zmiana form oddziaływania na gosp. - obok adm.-pr. są pryw.-pr., a ich stosowanie jest na zasadzie komplementarności;

• 2 główne metody prywatyzacji (ustawa o pryw. i komer.):

• prywatyzacja pośrednia;

• prywatyzacja bezpośrednia;

Podstawowe metody prywatyzacji

• def. z ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji:

• prywatyzacja pośrednia → zbywanie należących do SP akcji (udziałów) w spółkach;

• niezależnie od podstawy prawnej powstania tych spółek, w tym powstałych w wyniku komercjalizacji (która jest wtedy przesłanką prywatyzacji);

• też jako obejmowanie udziałów/akcji w podwyższonym kapitale zakładowym spółek SP powstałych w wyniku komercjalizacji przez podmioty „inne niż SP”;

• stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw komunalnych;

• prywatyzacja bezpośrednia → rozporządzanie wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi P.P. lub spółki powstałej w wyniku komercjalizacji;

• w drodze:

• sprzedaży;

• wniesienia P (art. 55¹ kc) do spółki;

• oddania do odpłatnego korzystania;

• stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw komunalnych;

I. Prywatyzacja pośrednia przedsiębiorstw państwowych

• komercjalizacja stanowi przesłankę prywatyzacji pośredniej P.P. (bez niej nie jest ona możliwa);

Cel i mechanizm komercjalizacji

• pod ustawą o prywatyzacji P.P. - nie było „komercjalizacji” tylko przekształcenie (w okresie przedwojennym k = wydzielenie, nadanie osobowości prawnej i poddanie spółki pod zarządzanie oparte na zasadach gospodarki handlowej)  ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji - komercjalizacja polega na przekształceniu P. P. w spółkę kapitałową SP (= zmiana formy org.-pr.);

• komercjalizacja i prywatyzacja pośrednia to odrębne zdarzenia prawne, ale wzajemnie uwarunkowane (przesłanka, działanie);

• cel k.: prywatyzacja P.P., chyba że inny cel, np. restrukturyzacja;

• dokonuje jej Min. SP w imieniu SP (ale gdy w innym celu to za zgodą RM);

• może nastąpić:

• na wniosek Min. SP lub organu założ. (+ obowiązek info. do dyrektora, rady pracowniczej o organu założ.) → obowiązek Min. dokonania;

• na wniosek dyrektora i rady pracowniczej (łącznie) → obowiązek Min. dokonania;

• na uzasadniony wniosek sejmiku województwa, gdzie siedziba P.P. → gdy uwzględniony Min. info jak w/w, a gdy odrzucony - info z uzasadnieniem do sejmiku;

• wyłączenie możliwości komercjalizacji - gdy w szczególnej sytuacji wg ustawy o P.P., np.:

• stan upadłości;

• wykonujące prawomocną decyzję o podziale (połączeniu);

• zarządzane przez zarządcę (chyba że to zarządca wystąpi z takim wnioskiem;

• będące adresatem zarządzenia o prywatyzacji bezp.;

• to nie jedyna możliwość komercjalizacji P.P., np.:

• ustawa o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji → przekształcenie w spółki w celu wniesienia ich akcji do narodowych funduszy inwestycyjnych jako S.A. SP w celu pomnażania ich majątku (wykaz tych P.P. w rozp. RM);

• tryb - Min. SP na zasadach z działu II;

• ustawa o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi SP → niektóre P.P. rolne nadal jako jednoosobowe spółki SP (niedopuszczalne ich zbywanie);

Charakter prawny i skutki aktu komercjalizacji

• akt komercjalizacji to cywilnoprawne oświadczenie woli Min. SP, którego skutkiem jest dokonanie zastąpienia formy publicznoprawnej na prywatnoprawną formy org. P., co nie oznacza końca bytu P.P. a jedynie poddanie go innemu reżimowi prawnemu, choć nadal pozostaje państwową os. pr., gdyż jedynym akcjonariuszem/udziałowcem jest SP;

• wraz z nim ustalany statut i wysokość kapitału akcyjnego/zakładowego;

• forma: akt notarialny ad solemnitatem (wymagany zarówno dla SA i sp. z o.o. wg. ksh);

• byt prawny „nowej” osoby prawnej od momentu wpisu do rejestru (z urzędu wykreślenie z rejestru P.P.);

• skuteczne od 1-wszego następnego m-ca (tak jak i postanowienie o wykreśleniu z rejestru);

• wstęp stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw komunalnych;

• „nowa” wstępuje we wszystkie stosunki prawne „starej”, a wyjątki tylko z ustawy;

• pracownicy powołani, w tym dyrektor - stosunek pracy wygasa wraz z dniem wykreślenia z rejestru;

• majątek starej staje się majątkiem nowej, nie dochodzi do wniesienia majątku przez SP;

• uprawnienia majątkowe wykonuje Min. SP;

Prawne możliwości prywatyzacji pośredniej

• ważne stosowanie reguł z ustawy, gdyż zbycie akcji niezgodnie z ustawą jest nieważne;

• reguły:

• zbywa Min. SP, ale gdy spółka o szczególnym znaczeniu dla gospodarki za zgodą RM (wykaz w rozp. RM);

• na zasadzie odpłatności i nieodpłatności, które nie wykluczają się wzajemnie lecz uzupełniają;

• prawna forma - umowa;

odpłatne zbywanie akcji/udziałów → w trybie:

• z ustawy → publiczny char. - (1) oferta publ. lub (2) przetarg publ. (ustny lub pisemny) lub (3) w wyniku rokowań po publ. zaproszeniu lub (4) przyjęcie oferty przez podmiot ogłaszający wezwanie;

• wybór Min.SP

• określonym przez RM → gdy inne tryby;

• nabywca → każdy podmiot, bez względu na status prawny, w tym państwowe os. pr.;

nieodpłatne zbywanie akcji/udziałów → to wyjątek od zasady i dot. os. fiz. jako „uprawnionych pracowników” oraz rolników/rybaków w rozumieniu tej ustawy,

• do 15% akcji/udziałów objętych przez SP w dniu wpisu do rejestru;

• termin - 6 m-cy na pisemne oświadczenie o chęci nabycia (inaczej tracą prawo);

• prawo to powstaje po upływie 3 m-cy od dnia odpłatnego zbycia przez SP pierwszych akcji/udziałów, wygasa po 12 m-cach od powstania (dziedziczne);

• w razie połączenie spółek nie tracą tego prawa;

• rolnicy/rybacy mogą w 2 spółkach, a uprawnieni pracownicy w 1;

• nie można ich zbyć przez 2 lata (3 gdy członek zarządu), inaczej nieważne;

• odrębne regulacje w ustawie o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji;

II. Prywatyzacja pośrednia przedsiębiorstw jedn. sam. teryt.

• z podmiotowego punktu widzenia prywatyzacja pośrednia dot. tylko skomercjalizowanych P komunalnych - jako P gminnych (związków gmin) - SA i sp. z o.o.;

• zastosowanie tej metody prywatyzacji nie zależy od podstawy prawnej przekształcenia - nie ważne czy z woli organów czy z mocy prawa;

• podstawy prawne przekształcania P komun. przez organy gminy/związku gmin tworzyła ustawa o ppp (nie ustawa o komer. i pryw., bo wyłączyła to ustawa o gosp. kom. → więc norma odsyłająca do odpowiedniego stos. ustawy o komer. i pryw. do P komun. jest bezprzedmiotowa;

• podstawy prawne przekształcenia z mocy prawa wynikały z ustawy o gosp. komun. (art. 14 ust. 1);

• zasady prywaty. pośredniej stosuje się wobec pewnej grupy P gminnych/związku gmin = skomercjalizowane jednoosobowe spółki kapit. gminy/związku gmin, powstałe w wyniku przekształcenia/komer. P kom. na podstawie ustawy o ppp i ustawy o gosp. komun.;

• ustawa o komer. i prywat. nie stos. się do zbywania/nabywania akcji/udziałów powiatu lub wojew. w spółkach, w których są one udziałowcami (stosuje się wtedy ks., kc, usp, usw);

III. Prywatyzacja bezpośrednia przedsiębiorstw państwowych

• łączy się z zakończeniem bytu PP, bo albo:

• sprzedaż wszystkich majątkowych i niemajątkowych składników majątku P;

• wniesienie P do spółki;

• oddanie w odpłatne korzystanie;

• może dot. zarówno PP jak i skomercjalizowanego PP (czyli SA lub sp. z o.o.);

• zakończenie bytu PP jako państwowej os. pr., ale P w znaczeniu przedmiotowym pozostaje, zmienia się tylko właściciel;

Mechanizm prywatyzacji bezpośredniej

• „reguły postępowania” → organ założycielski (reprezentuje SP ale działa przez pełnomocnika) wydaje zarządzenie o prywatyzacji, gdy:

• wspólny wniosek dyrektora i rady pracowniczej;

• oferta dot. jednego z 3 sposobów pryw. bezp.;

• zarządzenie nie jest decyzją (ani żadne inne rozstrzygnięcie organu założ. (SN);

• warunek skuteczności → zgoda Min. SP (bez niej nie można);

• od zarządzenia o pryw. nie przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu w trybie art. 63 ustawy o pp;

• zarządzenie ujawniane w rejestrze P;

• treść zarządzenia → sposób pryw. oraz osoba pełnomocnika do spr. pryw.;

• + analiza dot. sytuacji ekon. i prawnej P (jako zał.) → opracowywana przed wydaniem w celu oszacowania majątku;

• + ocena realizacji obowiązków wynikających z ochrony środowiska i dóbr kultury;

• zasady, zakres, sposób finansowania analizy określa rozp. RM;

• skutki zarządzenia → ustaje z mocy prawa działalność organów P - funkcje przejmuje pełnomocnik;

• bilans zamknięcia + wniosek o wykreślenie PP z rejestru P (po dokonaniu pryw. bezp.) przez pełnomocnika;

• szczególne uregulowania → ustawa o gosp. nieruchomościami rolnymi SP → najpierw dokonano likwidacji PP gosp. rolnej, a potem mienie po likwidacji włączono do Zasobu Własności Rolnej SP, którym gospodaruje Agencja Nieruchomości Rolnych gł. w formach prawa prywatnego, co stwarza możliwość prywat.;

• Agencja działa jako powiernik - w imieniu własnym, ale na rzecz SP;

Prawne możliwości prywatyzacji bezpośredniej

• zbycie P - w drodze umowy sprzedaży lub wniesienia P do spółki (art. 48-49)

• sprzedaż w trybie : (1) przetargu publ.; (2) rokowania na podstawie publ. zaproszenia;

• składniki umowy sprzedaży w trybie rokowań: zobow. w zakresie przewidywanych inwestycji; ochrony środowiska i dóbr kultury; ochrony miejsc pracy + zobow. socjalne uzgodnione z pracownikami (integralny składnik umowy);

• wniesienie P do spółki → tylko w drodze rokowań na podstawie publ. zaproszenia;

• forma umowa (niezależnie od trybu) - stos. się kc;

• oddanie P na czas oznaczony w odpłatne korzystanie na rzecz spółki (art. 51) - po spełnieniu łącznie warunków:

• generalna zasada - wspólnikami spółki ubiegającej się o możliwość korzystania z P muszą być os. fiz. (w większości pracownicy oddawanego P = pracownicy/rolnicy/rybacy), a wyjątek może stworzyć Min. SP, ale nadal wymóg „większości pracowniczej”;

• opłacony kapitał akcyjny/zakładowy nie jest niższy niż 20% łącznej wartości funduszu założ. i funduszu P w dniu, na który został sporządzony bilans za rok obrotowy poprzedzający wydanie zarządzenia o prywatyzacji bezp. (rozp. RM może określić przypadki, Kidy może być 15%);

• min. 20% akcji/udziałów zostało objęte przez osoby niezatrudnione w prywatyzowanym P (Min. SP uznaniowo może ten warunek w konkretnym przypadku wyłączyć);

• forma - umowa między SP (organ założ.) a przejmujący na czas do 15 lat, z możliwością zastrzeżenia możliwości nabycia P przez przejmującego po tym okresie;

• prawa i obowiązki z umowy wykonuje Min. SP;

• możliwość rozwiązania przed okresem gdy przejmujący nienależycie/nie wykonuje obowiązków z umowy → wtedy Min. Sp dokonuje prywaty. bezp. (bez tej możliwości);

• też możliwość oddania innej osobie (fiz. lub pr.) niż spółka pracownicza (art. 51 ust. 3) → gdy w terminie 6 m-cy od dnia złożenia wniosku o pryw.. bezp. nie zostanie złożony wniosek o wpisanie do rejestru P spółki pracowniczej;

• w trybie przetargu publ. lub rokowań na podstawie publ. zaproszenia;

• podmiot, który nabył P wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki starego, bez względu na char. stos. Pr. (wyjątki tylko w ustawie);

• ustawa o komer. i prywat. przewiduje:

• 5% akcji/udziałów skomercjalizowanych P albo wpływy ze sprzedaży ich - na zaspokojenie roszczeń byłych właścicieli mienia przejętego przez SP;

• 15% dochodów z pryw. na ratowanie i pomoc na restrukturyzację;

• 2% przychodów z prywat. na pokrycie kosztów prywatyzacji, gospodarowania mieniem SP oraz na wykonywanie przez Min. SP innych ustawowych zadań (gł. z ustawy o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących SP), na które nie przeznaczono środków w budżecie;

• 2% przychodów na rozwój nauki i technologii polskiej;

• inaczej w zakresie zlikwidowanych PP gosp. rolnej (gł. przekształcenia własnościowe):

• podstawowy sposób - sprzedaż na zasadach z ustawy o gosp. nieruch. rolnymi SP → Agencja (podmiot przez nią upoważniony - ich wykaz ogłoszony w sposób zwyczajowy w danej miejscowości);

• pierwszeństwo - były właściciel/spadkobiercy (gdy przejęte przed 1992), spółdzielnia produkcji rolnej (dzierżawa do końca 1993), dzierżawca (gdy trwa ona 3 lata) [w tej kolejności];

• potem (albo gdy nie ma pierwokupu) w trybie przetargu publ. ustnego (przypadki uzasadnione przetarg pisemny) → równorzędne oferty - osoba podlegająca przepisom o ubezpieczeniu społ. rolników oraz pracownik i spółka pracowników zlikwidowanego P (gdy celem utworzenie lub powiększenie gosp. rolnego) → gdy kilku ma pierwszeństwo - temu który daje większą gwarancję należytego wykonywania prowadzenia gosp.;

• w razie nierozstrzygnięci kolejny przetarg i wtedy może obniżyć cenę wywoławczą;

• gdy kolejny przetarg bez nabywcy to wtedy może sprzedać bez przetargu;

• wniesienie mienia do spółki kapitałowej (umowa);

• całe gosp. rolne lub niektóre jego składniki;

• w ten sposób Agencja może posiadać akcje/udziały spółek handlowych;

• nieodpłatne przekazanie na własność określonym podmiotom, np. jedn. sam. teryt. na cele zw. z inwestycjami infrastrukturalnymi zw. z zadaniami własnymi albo na rzecz PAN, izby rolniczej, Krajowej Rady Izb Rolniczych, państwowej szkoły wyższej, państwowej jedn. badawczo-rozwojowej (gdy przekazanie zw. ze statutową dział.);

IV. Prywatyzacja bezpośrednia przedsiębiorstw jedn. sam. teryt.

• stosuje się odpowiednio ustawę o komer. i prywat. do P komun. (nie istnieje ta kategoria) oraz do skomercjalizowanych P komun.;

• dot. tylko spółek skomercjalizowanych powstałych w wyniku przekształcenia P komun. z woli organów gminy;

• nie stos. się do spółek przekształconych z mocy prawa → stos. się usg, kc i ks.;

• prywat. bezp. dokonuje się przed wykreśleniem z rejestru P;

• organ - organ wykonawczy gminy (poprzez pełnomocnika);

• ustawa o komer. i prywat. nie stos. się w zakresie sprzedaży lub wniesienia do spółki innej spółki należącej do powiatu/wojew. → stos. się usp/usw, kc, ks.;

V. Cudzoziemiec jako inwestor zagraniczny a prywatyzacja P publ.

• albo nabywanie akcji/udziałów albo nabywanie majątku P;

• podstawa prawna → ustawa z 1920 r.

• wymóg zezwolenia na nabywanie akcji/udziałów lub nieruchomości wchodzących w skład P;

• zezwolenie na nabycie akcji/udziałów wymagane gdy spółka handlowa z siedzibą w RP jest właścicielem/użyt. wiecz. nieruchomości w RP oraz gdy (jedna z okoliczności):

• nabycie prowadzi do tego, że P stanie się spółką kontrolowaną (czyli cudzoziemcem) → czyli stanie się cudzoziemską spółką prawa polskiego;

• dot. to też jednoosobowych spółek kapit. SP/jedn. sam. teryt.;

spółka kontrolowana - w której cudzoziemcy (os. fiz. lub pr. z siedzibą poza RP lub ułomne z siedzibą poza RP) albo dysponują (bez)pośrednio 50% głosów na zgromadzeniu wspólników/walnym zgromadzeniu (też jako zastawnik, użytkownik lub na podstawie poroz. z innymi osobami) albo są uprawnieni do powoływania/odwoływania większości członków zarządu/rady nadzorczej lub dysponują (bez)pośrednio większością głosów w spółce osobowej;

• nabycie następuje w spółce kontrolowanej a nabywca nie był jej udziałowcem/akcjonariuszem o ile spółka jest właścicielem/użyt. wiecz. nieruchomości w RP;

• wyjątki - zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli:

• akcje dopuszczone do publ. obrotu;

• spółka jest właścicielek mieszkania i garażu, o ile nie w strefie przygranicznej;

• spółka jest właścicielem/użyt. wiecz. nieruchomości niezabudowanych, o łącznej powierzchni w kraju do 0,4 ha (w miastach), o ile nie w strefie nadgranicznej ani nie są rolne;

• okres ważności zezwolenia - 2 lata;

• decyzja adm., uznaniowa;

• tryb wydawania jak przy wydawaniu zezwolenia na nabycie nieruchomości (kpa z zastrzeżeniem zmian z ustawy z 1920 r.),

• wydaje MSWiA we współdziałaniu z MON, a gdy rolne też Min.Rolnictwa;

• treść zezwolenia → możliwość skutecznego nabycia akcji/udziałów (to przesłanka skuteczności zbycia oraz uprawnienia nabycia);

SAMORZĄD GOSPODARCZY I ZAWODOWY

sAMORZĄD gOSPODARCZY

I. Pojęcie samorządu gospodarczego

• brak def. normatywnej, → kryterium formalne: charakter publ.-prawny; kryterium materialno-prawne: wykonywanie zadań publ. na rzecz prywatnej gospodarki  zdecentralizowana forma adm., której istota polega na samodzielnym i niezależnym wyk. swoich spraw w za­kresie adm. oraz samodzielnym wyk. niektórych funkcji z za­kresu adm. publ. przez określoną społeczność (korporację);

• tylko związki publ.-prawne są związkami samorządowymi;

• posiadają władztwo adm.;

• przynależność obowiązkowa → nie wyłącza to wolności do zrzeszania się, bo samorząd wypełnia zadania publ.;

• trzeba odróżnić od samorządu zrzeszenia przedsiębiorców o dobrowolnym charakterze → podsatwa prawna to konstytucyjna wolność zrzeszania się (art. 12);

• art. 17 K - podstawa prawna samorządu zawodowego/gospodarczego - tworzony na podstawie ustawy (jego istnienie, zadania, struktura, sposób tworzenia, tryb działania) i nie może naruszyć ani ogr. wolności wyk. zawodu

II. Zadania samorządu gospodarczego

• historia → zakres zadań prawie niezmieniony od momentu ich powstania - dekret konsularny Napoleona wprowadził izby handlowe - prawno-polit. instytucje, samorządne zrzeszenia kupców i przemysłowców dla obrony interesów handlu i przemysłu - stopniowo stały się autonomicznymi instytucjami, a ich podstawowym zadaniem - współdziałanie z państwem w popieraniu przemysłu i handlu;

• cel → decentralizacja zadań adm. (rządowej i samorządowej);

• zadania → reprezen­tacja interesów P wobec organów adm. publ. oraz popieranie rozwoju gospodarki (co jest istotnym zadaniem publ. w demokratycznym państwie);

• rodzaje zadań → zadania własne (głównie te) i zadania zlecone;

• zlecone - jako wyjątek, dla dekoncentracji - albo w drodze ustawy od adm. rząd. (np. U o izbach gosp. - RM może w rozp. przekazać niektóre zadania) albo w drodze porozumienia od adm. samorządowej lub rząd. (np. izby rolnicze);

• tryb - kpa;

• organ sam. rolniczego właściwy do wydawania decyzji - prezes izby;

III. Podstawowe instytucje samorządu gospodarczego

• okres międzywojenny → K z 1921 + rozp. Prezydenta z 1927 o Izbach Przemysłowo-Handlowych (obowiązkowe) oraz dobrowolne zrzeszenia przemysłu prywatnego i zrzeszenia kupieckie (ustawa z 1927 Prawo Przemysłowe);  zlikwidowane ustawą z 1950 r. o ust. Centralnego Urzędu Drobnej Wytwórczości;

• reaktywacja → 1989 r. - konstrukcja inna - podobna do dobrowolnych zrzeszeń z ustawy z 1991 o organizacjach pracodawców (zadanie: ochrona praw i reprez. członków wobec zw. zawodowych, adm. rząd. i samorządowej;

• podstawy prawne:

• ustawa z 1989 r. o rzemiośle;

• ustawa z 1989 r. o samorządzie zawodowym niektórych przedsiębiorców;

• ustawa z 1989 r. o izbach gospodarczych;

• podział niejasny - rzemieślnik nie może w zawodowej (i na odwrót), ale obaj mogą w gospodarczej;

• trudne do rozróżnienia kryteria różnicujące - zadania określone w jednolity sposób;

• do zadań w szczególności należy:

• utrwalanie więzi środowiskowych i postaw zgodnych z etyką zawodową;

• prowadzenie dział. socjalnej, kulturalnej i oświatowej;

• wyrażanie wspólnych interesów wobec organów państwowych;

• popieranie rozwoju gospodarki;

• wspieranie inicjatyw gospodarczych;

• wspieranie kształcenia zawodowego;

• tworzenie sądownictwa arbitrażowego;

• + ustawa z 1995 r. o izbach rolniczych;

Samorząd gospodarczy rzemiosła

• status - rzemieślnika → rzemiosło to zawodowe wyk. dział. gosp. przez os. fiz., z udziałem kwalifikowanej pracy własnej, w imieniu własnym tej osoby i na jej rachunek, przy zatrudnieniu do 50 pracowników;

• też w ramach SC (też do 50 pracowników);

• nie dot. dział. handlowej, gastronomicznej, tran­sportowej, usług hotelarskich, wolnych zawodów; usług leczniczych oraz działalności wytwórczej i usługowej artystów plastyków i fotografików;

• dowód kwalifikacji (+ ew. inne dowody jeśli ustawa tak stanowi):

• dyplom/świadectwo ukończenia wyższej/ponadgimnazjalnej szkoły o profilu technicznym/artystycznym w zawodzie (kierunku) dot. wyk. rzemiosła,

• dyplom mistrza w zawodzie odpowiadającym danemu rodzajowi rzemiosła,

• świadectwo czeladnicze/tytuł robotnika wykwalifikowanego w danym rzemiośle;

• obowiązki → przestrzegać zasad etyki i godności zawodowej + szczególne ustalone przez samorząd;

• w razie naruszenia lub nierzetelnego wyk. - odpow. dyscyp. (zasady i tryb w statucie);

• formy org.-pr.:

• cechy;

• izby rzemieślnicze;

• Związek Rzemiosła Polskiego;

• obligatoryjny i konstytutywny wpis do KRS - uzyskują osob. pr.;

• cechy: tworzone z inicjatywy członków, na zasadzie dobrowolności (chyba, że przyucza do zawodu, bo org. te sprawują nadzór nad przebiegiem przygotowania zawodowego pracowników młodocianych);

• członkiem też os. fiz., dział. gosp. do 50 pracowników, nierzemieślnik - za zgodą samorządu;

• tryb → kryterium terytorialne lub rodziaj dział. gosp. → podstawa - uchwalenie statutu przez min. 10 członków;

• izby rzemieślnicze → zrzeszają cechy, spółdzielnie rzemieślnicze, rzemieślników nie należących do cechów i in. jedn. org. wspierające rozwój rzemiosła;

• tworzone przez uchwalenie statutu przez min. 5;

• zadania (szczegółowo w statucie):

• pomoc w reprezentowaniu;

• pomoc instruktażowa i doradcza;

• przeprowadzanie egzaminów kwalifikacyj­nych + prawo wyd. świadectw czeladniczych i dyplomów mistrzowskich;

• ZRP → ogólnopolska reprezentacja - tworzony na zasadzie dobrowolności przez min. 10 izb i cechów;

• zadania → pomoc w realizacji zadań statutowych, dział. społ.-zawodowa; reprezentowanie interesów rzemiosła w kraju i zagra­nicą;

• dla spółdzielni rzemieślniczych pełni funkcję związku rewizyjnego (ust.PrawoSpół.);

• spółdzielnie rzemieślnicze → szczególna forma z ust.PrawoSpół.  zadanie: organizowanie dział. usługowej i wytwórczej rzemiosła, pomoc w wyk. zadań członkom oraz własna dział. gosp. i społ.-wychowawcza;

Samorząd zawodowy niektórych przedsiębiorców

• grupuje podmioty wyk. dział w zakresie handlu, gastronomii i usług oraz transportu;

• też inne rodzaje usług, z wyłączeniem rzemieślnika;

• organizacjami samorządu zawodowego niektórych przedsiębiorców są (zasada dobrowolności):

• zrzeszenia handlu i usług;

• zrzeszenia transportu;

• inne organizacje przedsiębiorców;

• tworzone przez min. 50 członków (gdy handel i usługi) lub min. 200 (gdy transport);

• te zrzeszenia mogą utworzyć (zasada dobrowolności) org. o char. ogólnokrajowym (nazwa w statucie) a jej zadanie to reprezentacja w kraju i zagranicą + pomoc w realizacji ich zadań statutowych;

Izby gospodarcze

• podstawowa org. sam. gosp. → dział. wytwórcza, handlowa, budowlana lub usługowa;

• zadania:

• kształtowanie i upowszech­nianie zasad etyki w dział. gosp. (rzetelność w obrocie);

• tworzenie sądownictwa polubownego;

• wydawanie opinii o zwyczajach w dział. gosp.;

• zasada kooperacji między państwem a gospodarką → obowiązek organów udzielania informacji niezbędnych do wyk. zadań statutowych; prawo izb do wydawania opinii w spr. projektów prawnych i uczestnictwa w procesie legislacji (dot. gosp.);

• tworzenie → (dobrowolność) min. 50; obejmuje obszar województwa (gdy większe to min. 100);

• konieczność wpisu do KRS → osob. pr. → mogą wyk. dział. gosp., ale dochód dla realizacji celów statutowych, a nie dla podziału między członków;

• Krajowa Izba Gosp. → izby i in. org. społ. i gosp. (cel statutowy wspieranie rozwoju gosp.) mogą się w niej zrzeszać;

• zadanie → reprezentacja;

• KIG może utworzyć wyodrębnioną Polską Izbę Handlu Zagranicznego → zadania zw. z obrotem m.:

• sprawy z zakresu rozstrzygania sporów w drodze sądów polubownych i pojednawczych (kolegium arbitrów);

• wyk. in. czynności izb. przemysłowo-handlowych na podstawie u.m. i m. zwyczajów handlowych (legalizowanie dokumentów, wydawanie certyfikatów, świadectw i zaświadczeń);

• KIG (na wniosek P) może tworzyć w RP 2 lub wielostronne izby gosp. w celu promocji handlu zagr. i rozwoju m. stos. gosp.;

• członkowie v P polscy i zagr. (usdg);

• wpis na wniosek KIG do KRS;

• nadzór → minister właściwy ze względu na przedmiot lub wojewoda ze względu na siedzibę;

• kryterium legalności → gdy uchwała niezgodna z prawem lub statutem może wystąpić do sądu → sąd uchyla, może też upomnieć, a nawet rozwiązać w razie rażącego naruszania prawa lub statutu (stos. się kpc o postępowaniu nieprocesowym);

• izby gosp. o szczególnym char., np:

• Izba Wełny oraz Izba Bawełny w Gdyni (w/w rozp. Prezydenta z 1927);

• ustawa Prawo o publ. obrocie pap. wart. - 25 domów maklerskich może utworzyć izbę gosp. (działa na zasadach z ustawy o izbach gosp.), której zadaniem jest m.in. określenie i kodyfikacja zasad uczciwego obrotu oraz zwyczajów;

......................

PUBLICZNOPRAWNA PROBLEMATYKA UBEZPIECZEŃ

zAGADNIENIA OGÓLNE

• przyczyny poddania regulacji problematyki ubezp.:

• konieczność wprowadzenia obowiązku ubezp. tam, gdzie rozmiar szkód przewyższa możliwości płatnicze podmiotów odpow.;

• znaczny odstęp pomiędzy zawarciem umowy i opłaceniem składki a wystąpieniem szkody i wypłaceniem odszkodowania → 2 zagrożenia:

• nieumiejętnego zarządzania aktywami lub niewystarczające zabezpieczenie własnym majątkiem/w drodze reasekuracji;

• sprzedaż produktu niematerialnego, a klient często opiera się na ustnych zapewnieniach przedstawiciela, a o faktycznym zakresie ubezp. dowiaduje się często w momencie wypłaty odszkodowania;

• dlatego nadzór państwa nad tą dział. → po uzyskaniu zezwolenia organu nadzoru = Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych - KNUFE (wcześniej MF);

• szereg warunków jakie musi spełnić P;

• różne rodzaje systemu nadzoru:

• reglamentacja tworzenia zakładów ubezp. i ingerencja państwa w treść umów ubez, wysokość składek, itd.;

• tzw. system nadzoru finansowego - reglamentowanie gospodarki finansowej ubezpieczycieli i badanie czy sytuacja finansowa i stan finansów jest zgodny z prawem (wypłacalność) [w Polsce];

• podstawa prawna → ustawa o działalności ubezpieczeniowej è def. dział. ubezp. - wykonywanie czynności ubezp. zw. z oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych w zakresie grup ubezpieczeń (zał. do ustawy);

• nie każda taka umowa będzie u. ubezp. - zał. wymienia rodzaje ubezp.;

• ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych → system ubezp. obowiązkowych:

• ubezp. OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody w zw. z ruchem;

• ubezp. budynków gosp. rolnego od ognia i in. zdarzeń losowych;

• ubezp. OC rolników z tytułu prowadzenia gosp. rolnego;

• ubezp. OC radców prawnych, adwokatów, notariuszy, doradców podatkowych, rzeczników patentowych oraz podmiotów przyjmujących zamówienia na świadczenia zdrowotne (odrębne ustawy);

• system ten to przymus zawarcia umowy ubezp. z jednym z ubezpieczycieli wg własnego wyboru, ale MF może wydawać ogólne warunki tych umów (ogr. swobody umów);

• w zakresie ubezp. komunikacyjnych, ubezpieczyciele (jeśli obejmują swych ubezp. też teren poza RP) muszą zrzeszać się w Polskim Biurze Ubezp. Komunikacyjnych (= os. pr., korporacyjna, składkowa);

• krajowe i zagraniczne zakłady ubezpieczeń;

• krajowy zakład ubezpieczeń → jako SA lub towarzystwo ubezp. wzajemnych - po zezw. KNUFE;

• większość to SA - podstawa prawna to ksh + dodatkowe, ostrzejsze wymagania z ustawy (np. wysokość kapitału zakładowego, sposób jego wniesienia - gotówka przed rejestracją spółki);

• KNUFE zatwierdza statut i zmiany;

• konieczność zawiadomienia KNUFE o nabyciu akcji pozwalających na 10% głosów na walnym zgromadzeniu i reglamentują nabycie przekraczające kolejne progi (20, 33, 50) → może złożyć sprzeciw (decyzja);

• + warunki dot. nabywania znacznych pakietów akcji w ustawie Prawo o publ. obrocie pap. wart. i w prawie antymonopolowym;

• towarzystwo ubezp. wzajemnych → ubezp. na zasadzie wzajemności;

• też tzw. małe TUW - ubezp. tylko swoich członków, którymi mogą być tylko określone osoby (zawód lub terytorium a roczny przypis składki nie przekracza 5 mln zł.);

• zamiast akcjonariuszy - członkowie (=osoby z którymi zawarto umowy ubezp.), więc utrata członkostwa = wygaśnięcie stos. ubezp. (chyba, że statut stanowi inaczej);

• zagraniczny zakład ubezp. - za pośrednictwem głównego oddziału, który działa w RP w imieniu zagr. zakładu ubezp.;

• nie dot. z UE jeśli mają zezwolenie ze swojego państwa;

• ustawa nie określa formy org.-pr., ale większość działa jako SA;

• wymagania te same co do polskich;

POŚREDNICTWO UBEZPIECZENIOWE

• ustawa o pośrednictwie ubezp. → wykonywanie czynności faktycznych lub prawnych zw. z zawieraniem lub wykonywaniem umów ubezp. dokonywane tylko przez brokerów ubezp. lub agentów ubezp. (reasekuracja - broker reasekuracyjny);

• dział. brokerska → broker (makler ubezp.) - dział. polegająca na doprowadzaniu do zawarcia/zawieraniu umów na zlecenie i w imieniu ubezpieczającego się, wyk. czynności przygotowawczych do zawarcia tych umów i wykonywaniu tych umów również w sprawach o odszkodowanie;

• os. fiz. i pr.;

• warunki: zdanie egzaminu (gdy os. pr. to min. ½ członków zarządu); umowa OC z tytułu tej dział.;

• nie można łączyć z agentem ubezp., ze stałym stosunkiem umownym z zakładem ubezp., członkiem organów nadzorczych lub zarządzających zakładu ubezp., posiadać akcji tych zakładów (chyba, że dopuszczone do publ. obrotu) → ma reprezentować interesy ubezpieczających się;

• agent ubezp. → P wyk. dział. agencyjną na podstawie umowy agencyjnej z zakładem ubezp. i wpisanym do rejestru agentów ubezp.;

• upoważniony do stałego wyk. w imieniu lub na rzecz zakładu ubezp. czynności agencyjnych polegających na pozyskiwaniu klientów, wykonywaniu czynności przygotowawczych, zawierania umów oraz uczestniczenia w administrowaniu i wykonywaniu umów ubezp., też w sprawach o odszkodowanie oraz na org. i nadzorowaniu czynności agencyjnych (dział. agencyjna);

• za szkody w zw. z wyk. odpow. zakład ubezp., a jeśli agent wyk. czynności agencyjne na rzecz więcej niż jednego zakładu podlega obowiązkowi ubezp. OC;

• działa w interesie ubezpieczyciela;

• pośrednicy podlegają wpisowi do rejestru pośredników ubezp. (organ nadzoru w systemie inform.) - jawny;

ZEZWOLENIA

• ubezpieczeniowa (w tym reasekuracyjna) krajowych i zagr. (bez UE) - KNUFE;

• pośrednictwa (broker i agent) - organ nadzoru;

• sankcje za brak - kara pozbawienia wolności, ogr. wolności lub grzywny;

• wydawane w zakresie jednej lub więcej grup ubezp.;

• nie można jednocześnie ubezp. na życie i pozostałych ubezp. majątkowych i osobowych;

• nie może podejmować innej dział. niż zw. z dział. ubezp.;

• tryb → kpa, w ustawa o dział. ubezp. obowiązkowe dokumenty wraz z wnioskiem o wydanie zezwolenia i warunki jakie musi spełnić wnioskodawca;

• posiadanie środków własnych w wysokości tzw. marginesu wypłacalności oraz tzw. kapitału gwarancyjnego (określa rozp. MF odrębne dla każdego rodzaju ubezp. i reasekuracyjnej);

NADZÓR PAŃSTWA

• cel: ochrona interesów ubezpieczonych, ubezpieczających i zapobieganie stanowi niewypłacalności → ustawa o nadzorze ubezp. i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych è KNUFE;

• uprawnienia b. szerokie:

• udzielanie zezwoleń;

• zatwierdzanie statutu i zmian SA;

• może zgłosić sprzeciw (decyzja) w sprawie połączenia;

• może nakazać przymusową likwidację, ustanowić kuratora lub zarząd komisaryczny (gdy problemy z wypłacalnością - komisarz może podejmować decyzje we wszelkich sprawach zgodnie ze statutem i ustawą należących do zarządu, rady nadzorczej i walnego zgromadzenia);

• może cofnąć zezwolenie (i krajowemu i zagr.), gdy (rzadko stosowane):

• przestał spełniać warunki wymagane dla zezwolenia;

• prowadzi dział. z naruszeniem prawa lub statutu;

• nie realizuje w przewidzianym terminie krótkoterminowego planu wypłacalności (taki dokument ubezpieczyciel robi i realizuje gdy jego środki są mniejsze niż kapitał gwarancyjny);

• nie prowadzi dział. dłużej niż 6 m-cy;

• nie rozpoczął w terminie 12 m-cy od wydania zezw.;

• wniosek złoży sam zakład ubezp.;

• gdy akcjonariusze/udziałowcy - karani za umyślne; nie dają rękojmi prowadzenia w sposób należyty; nie udowodnią posiadania srodków fin. w wysokości równiej funduszowi org. i ustalonym w planie działalności wartościom emisji akcji/udziałów krajowego zakładu ubez.; posługują się majątkiem z nielegalnych/nieujawnionych źródeł;

• zagranicznym też gdy - utracił zezw. u siebie lub gdy postawiony w stan likwidacji/upadłości;

• gdy stwierdzi naruszenia o mniejszym zakresie ma mniej radykalne środki - zalecenia, kary pieniężne na zakład/członków zarządu, wystąpienie do organów o odwołanie/zawieszenia członka zarządu;

• żądanie zwołania walnego zgromadzenia;

• zakaz prowadzenia reklamy w określony sposób;

• może być uczestnikiem postęp. rejestr. dot. zakładu ubezp.

• i szereg innych uprawnień nadzorczych i kontrolnych - niepokojące niedoprecyzowanie, co powoduje podporządkowanie zakładów ubezp. KNUFE;

KWESTIE KOŃCOWE

• jako przeciwwaga KNUFE - Polska Izba Ubezpieczeń (sam. gosp.);

• dla ochrony ubezpieczonych i uprawnionych z umów - Rzecznik Ubezpieczonych (powoływany przez Prezesa RM na wniosek MF) - tylko uprawnienia opiniodawcze;

• Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny - osoba prawna z siedzibą w W-wie → w razie niewypłacalności; finansowany ze składek ubezpieczycieli (wysokość MF) → swoista forma przymusowego ubezp.;

• ustawa o gwarantowanych przez SP ubezpieczeniach kontraktów eksportowych → cel: udzielenie krajowym podmiotom gosp. ochrony na wypadek strat zw. z eksportem (niemożność wykonania kontraktu lub nienależyte wyk. kontraktu, jeżeli szkody wynikiem tzw. ryzyka niehandlowego=polityczne, katastrofalne, zagr. dłużnik publ;) → Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych SA;

• dobrowolność, ale umowy dosyć szczegółowo uregulowane;

33

---