ZASADY PROCESOWE

ZASADA PRAWDY MATERIALNEJ - „Podstawę wszystkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne.”

Dyrektywa, według której rozstrzygnięcia organów procesowych powinny być oparte na prawdziwych ustaleniach faktycznych, zgodnych z rzeczywistością. Nie należy zatem tej dyrektywy rozciągać na problem prawdziwości przepisów prawa. Ustalenia faktyczne muszą zostać udowodnione.

Wyrok skazujący może być wydany tylko w razie dokonania ustaleń faktycznych, świadczących o winie oskarżonego.

Wyrok uniewinniający zaś wówczas, gdy niewinność oskarżonego została udowodniona, bądź gdy nie została udowodniona wina, a nie jego niewinność.

ZASADA SKARGOWOŚCI - to dyrektywa, zgodnie z którą kierowniczy organ procesowy prowadzi postępowanie tylko na żądanie ( wniosek) innego uprawnionego podmiotu. Przejawem skargowości jest tryb ścigania na wniosek, ponieważ wniosek o ściganie to rodzaj skargi, bez której proces jest niedopuszczalny.

ZASADA OFICJALNOŚCI - organy prowadzą postępowanie z urzędu niezależnie od woli innych podmiotów. Nie obowiązuje na etapie wszczęcia postępowania sądowego. Obowiązuje tylko wtedy, gdy przestępstwo jest wszczynane w trybie publiczno - skargowym z urzędu.

ZASADA LEGALIZMU I OPORTUNIZMU - Zasada legalizmu to dyrektywa nakazująca organowi procesowemu bezwzględne wszczynanie i kontynuowanie ścigania każdego przestępstwa, jeżeli ściganie z urzędu jest prawnie dopuszczalne i faktycznie zasadne.

W szczególności kierowana jest do:

• Organów ścigania - nakaz wszczęcia i przeprowadzania postępowania przygotowawczego.

• Oskarżyciela publicznego - nakaz wniesienia i popierania oskarżenia przed sądami.

Organ procesowy ma prawo, ale przede wszystkim obowiązek wszczęcia postępowania niezależnie od tego czy postępowanie jest kosztowne, niezależnie od przyczyn gospodarczych, politycznych, itd.

Dwa warunki działania zasady legalizmu:

• Postępowanie ma być faktycznie uzasadnione

• Postępowanie ma być prawnie dopuszczalne

Z zasady tej wypływa również obowiązek doprowadzenia do realizacji prawa karnego materialnego wobec strony winnej popełnienia przestępstwa.

Polski system prawny opiera się na zasadzie legalizmu.

Zasada oportunizmu - wyjątek od zasady legalizmu - dyrektywa uprawniająca, w myśl której organ procesowy może zaniechać ścigania (jako niecelowego), mimo że ściganie z urzędu jest prawnie dopuszczalne i faktycznie zasadne.

W postępowaniu w sprawach nieletnich - jeśli nie jest to przestępstwo i nie zajdzie któraś z enumeratywnie wyliczonych przesłanek.

ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI - nazywana zasadą sporności, to dyrektywa według której proces jest prowadzony w formie sporu równouprawnionych stron przed bezstronnym arbitrem. Zasada ta oparta jest na rozdzieleniu funkcji procesowych - oskarżenia, obrony i orzekania. Funkcje te wykonywane są prze różne podmioty między którymi zawiązuje się trójczłonowy stosunek procesowy-między oskarżycielem, oskarżonym i sądem. Zasada kontradyktoryjności najszerzej przejawia się na rozprawie głównej.

ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW -organ procesowy ocenia dowody i wyciąga z nich wnioski według swego wewnętrznego przekonania, niekrępowany regułami prawnymi. Organ procesowy ocenia dowody i wyciąga z nich wnioski według prawem przewidzianych reguł dowodowych. Organy postępowania w każdej sprawie dochodzą do swego przekonania przez swobodna ocenę dowodów, związane są jednak z :

1. Całokształtem przeprowadzonych dowodów

2. Zasadami prawidłowego (logicznego) rozumowania

3. Wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego.

ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI - to dyrektywa, zgodnie z którą oskarżonego ( podejrzanego) uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie stwierdzona w trybie przewidzianym w ustawie. Zasada ta zmusza oskarżyciela do poszukiwania i przedstawienia dowodów, chroni niewinnego przed skazaniem. Według Konstytucji RP każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. Domniemanie niewinności powoduje, że oskarżony nie musi niczego udowadniać. Obalenie domniemania niewinności może nastąpić tylko po udowodnieniu oskarżonemu winy i stwierdzeniu jej przez sąd. Z zasady tej wynika konieczność wydania wyroku uniewinniającego, gdy oskarżenie nie zostało dostatecznie udowodnione.

ZASADA INFORMACJI PRAWNEJ - dotyczy oskarżonego i pokrzywdzonego, a także innych uczestników procesu. Zasada prawa do informacji oskarżonego w procesie karnym, stanowi, że każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma prawo do niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowania przeciwko niemu oskarżenia. Nakaz ten realizowany jest w prawie wewnętrznym przez obowiązek niezwłocznego ogłoszenia podejrzanemu postanowienia o przedstawieniu zarzutów albo przez podanie informacji o treści zarzutu, a następnie doręczenie aktu oskarżenia. Zasada informacji przewidziana w przepisach kpk odnosi się ogólnie do uczestników postępowania. Organ prowadzący postępowanie ma obowiązek powiadomić uczestników procesu o ciążących na nich obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach. Istotnym przejawem realizacji prawa do informacji jest powinność pouczenia uczestników postępowania o przysługującym im prawie oraz o terminie i sposobie wniesienia zaskarżenia lub o tym ,że orzeczenie nie podlega zaskarżeniu.

BRAK DOSTATECZNYCH PODSTAW FAKTYCZNYCH DO ŚCIGANIA KARANEGO -„ czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia”. Wyrażenie „ czynu nie popełniono” oznacza, że istnieje pewność co do braku działania lub zaniechania, które byłyby czynami zakazanymi. Natomiast stwierdzenie „ brak danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia” wiąże się z istnieniem wątpliwości , których nie da się usunąć. Należy je więc interpretować zgodnie z zasadą in dubio pro reo oraz zasadą domniemania niewinności na korzyść, co skutkuje niedopuszczalnością procesu. Podstawą wszczęcia postępowania przygotowawczego jest uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Jeżeli więc brak tego podejrzenia, uprawniony organ wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania. Umorzenie postępowania przygotowawczego może nastąpić w fazie in rem albo in personam, jeżeli postępowanie nie dało podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, bowiem jego podstawą musi być przekonanie oskarżyciela oparte na materiale dowodowym wskazującym na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił zarzucany mu czyn. W postępowaniu jurysdykcyjnym przesłanka ta stanowi podstawę uniewinnienia wyrokiem na rozprawie.

BRAK PRZESTĘPNOŚCI CZYNU - „ czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego, albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa”. Znamiona czynu zabronionego wskazane w przepisach kodeksu karnego określają podmiot i stronę podmiotowa oraz przedmiot ochrony i stronę przedmiotową przestępstwa. Brak któregokolwiek z wymienionych znamion ustawowych powoduje, że czyn nie stanowi przestępstwa. W określonych wypadkach ustawa wyłącza odpowiedzialność karną, stanowiąc, iż „sprawca nie popełnia przestępstwa”, chodzi między innymi o: obronę konieczną, stan wyższej konieczności, usprawiedliwiona błędna nieświadomość bezprawności czynu, całkowita niepoczytalność oskarżonego. Przesłanka stwierdzająca brak przestępności czynu skutkuje w postępowaniu przygotowawczym umorzeniem postępowania przez prokuratora w drodze postanowienia. Istnienie tej przesłanki w postępowaniu jurysdykcyjnym powoduje wydanie przez sąd postanowienia o umorzeniu postępowania na posiedzeniu przed rozprawą, na rozprawie zaś - wyroku uniewinniającego. Jeżeli jest to kontratyp związany z niepoczytalnością oskarżonego, sąd umarza postępowanie.

ZNIKOMA SPOŁECZNA SZKODLIWOŚĆ CZYNU -„ społeczna szkodliwość czynu jest znikoma”, przesłanka ujemna o charakterze materialnym, powodująca umorzenie postępowania na każdym etapie procesu. Sprawca popełnił czyn zabroniony, ale czyn ten nie stanowi przestępstwa ze względu na dokonaną przez organ procesowy ocenę stopnia społecznej szkodliwości czynu, która zdaniem tego organu jest znikoma.

NIEKARALNOŚĆ CZYNU - „ ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze”. Przesłanka, która zawsze powoduje umorzenie postępowania postanowieniem lub wyrokiem ( zależnie od etapu procesu). Na niekaralność niektórych czynów zabronionych uregulowanych w części szczególnej kodeksu karnego wpływa także czynny żal. Chodzi tu np. o sprawcę , który dobrowolnie uchylił grożące bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, na które naraził człowieka.

OSKARŻONY ZMARŁ - proces jest niedopuszczalny, gdy oskarżony zmarł. Jeżeli śmierć oskarżonego nastąpiła przed wszczęciem postępowania, odmawia się wszczęcia postępowania, jeżeli oskarżony ( podejrzany) zmarł w toku wszczętego postępowania podlega ono natychmiastowemu umorzeniu. Od tej zasady dopuszczalne są odstępstwa. Wolno przeprowadzić postępowanie kasacyjne na korzyść oskarżonego, mimo jego śmierci, można także wznowić postępowanie na korzyść nieżyjącego oskarżonego.

NASTĄPIŁO PRZEDAWNIENIE KARALNOŚCI - przedawnienie stanowi przeszkodę procesową o charakterze materialno procesowym. Przedawnienie skutkuje w procesie karnym ustaniem karalności przestępstwa oraz zakazem kontynuowania postępowania, odmową wszczęcia postępowania albo umorzeniem postępowania. Przepisów o przedawnieniu nie stosuje się do zbrodni przeciwko pokojowi i ludzkości oraz do przestępstw wojennych.

PRAWOMOCNOŚĆ MATERIALNA I ZAWISŁOŚĆ SPRAWY - POWAGA RZECZY OSĄDZONEJ - proces karny jest niedopuszczalny, jeżeli postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się. Okoliczności te stanowią przesłanki ujemne bezwzględne o charakterze formalnym . Zakaz prowadzenia nowego postępowania, jeżeli wcześniejsze postępowanie co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone, albo nadal toczy się. Jeżeli postępowanie zostało prawomocnie zakończone, nie wolno go również kontynuować.

BRAK ORZECZNICTWA POLSKICH SĄDÓW KARNYCH -IMMUNITETY O CHARAKTERZE MATERIALNYM -przesłanka, która wyłącza odpowiedzialność karną. Niedopuszczalne jest zatem rozpoznawanie sprawy, gdyż w zakresie nimi objętym sprawca nie podlega orzecznictwu sądów karnych. Immunitety dzielą się na materialne, które wykluczają karalność przestępstw, a więc i toczenie się procesu oraz immunitety formalne związane tylko z dopuszczalnością procesu. Immunitety można także podzielić na bezwzględne, które na trwałe wyłączają odpowiedzialność, oraz immunitety względne, które mogą być uchylone. Do immunitetów materialnych bezwzględnych, wyłączających odpowiedzialność karną określonych osób, ale ograniczonych jedynie do wskazanych czynów, należą immunitety: prokuratorski, adwokacki, radcy prawnego oraz parlamentarny ( tj. posła i senatora). Tego typu immunitet powoduje, że sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych. Immunitetem o charakterze formalnym wyłączającym odpowiedzialność przed polskimi sądami karnymi jest immunitet tzw. zakrajowości, który obejmuje immunitet dyplomatyczny i konsularny. W razie zarzutu popełnienia zbrodni osoby te mogą być zatrzymane lub tymczasowo aresztowane, o czym należy niezwłocznie powiadomić MSZ. Przeciwko osobom, którym przysługuje immunitet dyplomatyczny i konsularny, nie wolno wszcząć i kontynuować procesu, chyba że państwo wysyłające przedstawicieli wyraźnie zrzeknie się tego immunitetu. Immunitet zakrajowości nie stosuje się wobec przedstawicieli będących obywatelami naszego państwa lub mających w Polsce stale miejsce zamieszkania.

BRAK SKARGI UPRAWNIONEGO OSKARŻYCIELA

Nawiązuje do zasady skargowości.

Chodzi wyłącznie o postępowanie sądowe, które może się toczyć w wyniku skargi uprawnionego oskarżyciela.

Bada się przesłankę tylko na etapie postępowania sądowego.

Brak skargi oznacza, że:

1. Skarga w ogóle nie wpłynęła

2. Skarga wpłynęła, ale nie pochodzi od uprawnionego oskarżyciela

3. Uchybienie terminu, który został oznaczony przez sąd do usunięcia braków formalnych skargi.

Skutki:

1. Wszczęte postępowanie sądowe się umarza

2. Odmowa wszczęcia postępowania sądowego

BRAK WYMAGALNEGO ZEZWOLENIA NA ŚCIGANIE LUB WNIOSKU O ŚCIGANIE POCHODZACEGO OD OSOBY UPRAWNIONEJ - jest ujemną przesłanką względną o charakterze formalnym, chyba że ustawa stanowi inaczej. Jeżeli mimo braku zezwolenia lub wniosku o ściganie niedopuszczalne postępowanie zostało wszczęte i jest prowadzone, należy je w momencie stwierdzenia tej przeszkody umorzyć. Zezwolenie na ściganie wiąże się z immunitetami, których zadaniem jest ochrona określonych osób przed prowadzeniem przeciwko nim postępowania karnego - dotyczy immunitetów formalnych ( posła, senatora, sędziowie Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu, prezes NIK, sędziowie Sądów Najwyższych i Sądów Powszechnych, dyplomatyczny, konsularny).

ZACHODZI INNA OKOLICZNOŚĆ WYŁĄCZAJĄCA ŚCIGANIE - okoliczności takie określają np. ustawa o abolicji wyłączająca wszczęcie procesu w określonych sprawach albo nakazuje umorzenie już wszczętego oraz ustawa o amnestii nakazująca darowanie kar wymierzonych w prawomocnych wyrokach za określone przestępstwa w całości lub w części bądź zamienienie ich na kary łagodniejsze.

UCZESTNICY POSTĘPOWANIA

POJĘCIE UCZESTNIKA POSTĘPOWANIA -stronami postępowania karnego są ci jego uczestnicy, którzy działają w procesie we własnym imieniu, mając interes prawny w określonym rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu. Są to zatem osoby, dla których postępowanie karne jest ich procesem, gdyż chodzi im o rozstrzygniecie w przedmiocie odpowiedzialności zgodnie z reprezentowanym przez nich interesem prawnym.

RODZAJE (GRUPY) UCZESTNIKÓW POSTĘPOWANIA - stronami są:

1. W postępowaniu przed sądem:

- oskarżyciel publiczny - we własnym imieniu wnosi i popiera oskarżenie w sprawach o przestępstwa, które ustawa nakazuje lub zezwala ścigać skargą publiczną.

- oskarżyciel posiłkowy - oskarżycielem posiłkowym jest pokrzywdzony, który w sprawie o przestępstwo ścigane z urzędu występuje z oskarżeniem obok prokuratora albo w określonych prawem sytuacjach także zamiast tego podmiotu.

- oskarżyciel prywatny - oskarżycielem prywatnym jest pokrzywdzony, który w sprawach o przestępstwa przekazane przez przepisy prawa karnego materialnego do ścigania z oskarżenia prywatnego wnosi i popiera takie oskarżenie.

- powód cywilny - powodem cywilnym w procesie karnym jest podmiot dochodzący od oskarżonego, zgodnie z prawem karnym procesowym, roszczeń majątkowych wynikających z popełnienia przestępstwa.

- oskarżony - jest stroną postępowania karnego, którego przedmiotem jest kwestia jego odpowiedzialności prawnej za zarzucany mu czyn zabroniony przez prawo karne.

2) W dochodzeniu i w śledztwie:

- podejrzany - podejrzanym jest osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia przedstawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego

- pokrzywdzony - osoba fizyczna lub prawna, a także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.

POJĘCIE I RODZAJE STRON PROCESOWYCH ( STRONY CZYNNE I BIERNE) - pojęcie strony związane jest z procesem zakładającym realizację zasady kontradyktoryjności. Stroną w procesie karnym jest podmiot mający interes prawny w określonym, korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu. Strona występuje w procesie we własnym imieniu - osobiście, a w przypadkach przewidzianych przez przepisy karnoprocesowe może działać przez przedstawiciela ustawowego lub swój organ, a także przez obrońcę lub pełnomocnika. Podział stron procesowych:

1. Strony zasadnicze ( w postępowaniu przygotowawczym podejrzany i pokrzywdzony; w postępowaniu sądowym oskarżyciel publiczny, posiłkowy, prywatny, powód cywilny i oskarżony) i strony szczególne ( występują w postępowaniu karnym skarbowym i w postępowaniu z nieletnimi).

2. Strony czynne (ofensywne) i strony bierne ( defensywne). Stroną procesową czynną jest podmiot występujący do właściwego organu z określonym żądaniem o rozstrzygniecie w kwestii odpowiedzialności prawnej. Do tej kategorii należy zaliczyć np. pokrzywdzonego, oskarżyciela, powoda cywilnego. Stroną bierną jest podmiot, przeciwko któremu skierowane jest żądanie rozstrzygnięcia o odpowiedzialności prawnej. Do tej kategorii stron należą: podejrzany, oskarżony, skazany.

3. Strony karne( podmioty, których dotyczy rozstrzygnięcie w kwestii odpowiedzialności prawnej) i strony cywilne ( powód cywilny, a także pozwany cywilnie w procesie karnym).

4. Strony zastępcze ( osoba mogąca z mocy upoważnienia ustawowego wykonywać prawa pokrzywdzonego, który zmarł zanim zaczął zanim jeszcze stał się stroną procesu) i strony nowe ( osoba wstępująca w prawa zmarłego pokrzywdzonego, który jeszcze przed śmiercią uzyskał status strony).

POKRZYWDZONY - pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, a także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Pokrzywdzonym jest zatem każdy podmiot, którego dobro prawne zostało bezpośrednio dotknięte przestępstwem. Pokrzywdzony w zasadzie działa w postępowaniu karnym samodzielnie i bezpośrednio. Jeżeli nie jest on osobą fizyczną, czynności procesowe dokonywane są przez organ uprawniony do działania w jego imieniu i jest to działanie samego pokrzywdzonego. Jeżeli zaś jest to osoba fizyczna, ale małoletnia lub ubezwłasnowolniona, prawa pokrzywdzonego wykonuje przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod której stałą pieczą pozostaje pokrzywdzony. W toku postępowania przygotowawczego pokrzywdzony może składać samodzielnie lub poprzez pełnomocnika wnioski dowodowe, uczestniczyć we wnioskowanych czynnościach dowodowych, domagać się sodowego przesłuchania świadka w toku dochodzenia w razie niebezpieczeństwa niemożności przesłuchania go później w postępowaniu sądowym, może uczestniczyć w rozprawie.

PRAWA I OBOWIĄZKI POKRZYWDZONEGO - w postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony jest stroną z mocy samego prawa. W tym stadium procesu ma on prawo do:

- inicjatywy w zakresie wszczęcia postępowania,

- informacji o uprawnieniach i obowiązkach,

- inicjatywy dowodowej,

- udziału w czynnościach niepowtarzalnych oraz innych czynnościach śledczych,

- wnoszenia zażaleń na rozstrzygnięcia oraz inne czynności organu postępowania przygotowawczego.

W stadium jurysdykcyjnym pokrzywdzony może zapewnić sobie pozycję strony, występując w roli oskarżyciela posiłkowego- ubocznego lub subsydiarnego, oskarżyciela prywatnego lub powoda cywilnego. Z racji samego pokrzywdzenia podmiotowi dotkniętemu przestępstwem ( bez statusu strony) przysługują w postępowaniu przed sądem następujące uprawnienia:

- prawo do uczestniczenia w rozprawie głównej,

- prawo do wniesienia apelacji od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie wydanego na posiedzeniu,

- prawo do złożenia wniosku o podjęcie postępowania warunkowo umorzonego.

OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY - jest to pokrzywdzony, który w trybie publiczno - skargowym występuje jako strona czynna w postępowaniu przed sądem, obok lub zamiast oskarżyciela publicznego. Wyróżniamy dwa rodzaje oskarżycieli posiłkowych:

1. Uboczny - występuje obok oskarżyciela publicznego i muszą być spełnione następujące warunki:

- wniesienia aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego

- pokrzywdzony od momentu zawiadomienia go przez oskarżyciela publicznego o wniesieniu aktu oskarżenia do sądu ma prawo złożyć oświadczenie o przyłączeniu się do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego działającego obok oskarżyciela publicznego. Oświadczenie może złożyć do momentu otwarcia przewodu sądowego. Oświadczenie może złożyć w formie pisemnej lub ustnej ( na rozprawie przed otwarciem przewodu sądowego) do protokołu. Osoby najbliższe w razie śmierci oskarżyciela posiłkowego mogą wstąpić na jego miejsce. Oskarżyciel publiczny i posiłkowy mają te same uprawnienia.

2) Samoistny zwany subsydiarnym - jest to pokrzywdzony, który w trybie publiczno - skargowym występuje jako strona czynna zamiast oskarżyciela publicznego. Żeby stać się oskarżycielem subsydiarnym nie może być wniesiony akt oskarżenia przez oskarżyciela publicznego. Jeśli umrze oskarżyciel subsydiarny, postępowanie trzeba zawiesić i zawiadomić osoby najbliższe, że mogą wstąpić w jego prawa, mają na to 3 miesiące od śmierci. Jeśli nikt się nie zgłosi postępowanie trzeba umorzyć.

OSKARŻYCIEL PUBLICZNY - to organ państwowy, który we własnym imieniu wnosi i popiera oskarżenie w sprawach o przestępstwa, które ustawa nakazuje lub zezwala ścigać skargą publiczną. Działa jako strona, jest strona postępowania, która nie reprezentuje w nim swego prywatnego interesu, jak pozostałe strony, ale interes publiczny. Od oskarżyciela publicznego wymaga się zachowania obiektywizmu. Nie może być oskarżycielem osoba, której sprawa dotyczy bezpośrednio lub która jest małżonkiem, krewnym bądź powinowatym innej strony. Jest jedyną stroną czynną, która może wnosić środki odwoławcze także na korzyść oskarżonego. Zasadniczym oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator. Podstawowym zadaniem oskarżyciela publicznego jest realizacja procesowej funkcji ścigania karnego. Powinien występować z oskarżeniem jedynie wtedy, gdy jest przekonany o sprawstwie i winie danej osoby.

OSKARŻYCIEL PRYWATNY - oskarżycielem prywatnym jest pokrzywdzony, który w sprawach o przestępstwa przekazane przez przepisy prawa karnego materialnego do ścigania z oskarżenia prywatnego wnosi i popiera takie oskarżenie. Status oskarżyciela prywatnego nabywa się przez:

1. Wniesienie skargi prywatnej

2. Złożenia oświadczenia o przyłączeniu się do wszczętego już przez innego pokrzywdzonego postępowania prywatnoskargowego

3. Oświadczenie o podtrzymaniu oskarżenia wniesionego uprzednio przez prokuratora, od którego ten ostatni odstąpił, jako prywatnego

4. Przez złożenie oświadczenia o wstąpieniu w prawa zmarłego oskarżyciela prywatnego.

Status oskarżyciela prywatnego uzyskuje się poprzez samo dokonanie czynności wymaganej przez prawo procesowe. Oskarżyciel prywatny ponosi koszty wytoczonego, a przegranego procesu.

POWÓD CYWILNY - powodem cywilnym w procesie karnym jest podmiot dochodzący od oskarżonego, zgodnie z prawem karnym procesowym, roszczeń majątkowych wynikających z popełnienia przestępstwa. Podmiotem uprawnionym do wystąpienia z takimi roszczeniami jest pokrzywdzony. Powództwo cywilne zgłasza się w postępowaniu karnym w formie pisemnej jako pozew, który powinien odpowiadać rygorom pisma procesowego.

Rola powoda cywilnego:

1. występujący z powództwem adhezyjnym staje się powodem cywilny z momentem przyjęcia przez sąd powództwa cywilnego

2. jest stroną postępowania

3. może dowodzić istnienia tylko tych okoliczności, na których opiera swoje roszczenie

4. może połączyć swą rolę z funkcją oskarżyciela posiłkowego/prywatnego

5. jeżeli po prawomocnym zakończeniu postępowania karnego ujawnią się powody do jego wznowienia, ale ograniczone tylko do orzeczenia o roszczeniach majątkowych, może żądać wznowienia tylko w trybie i na zasadach określonych w KPC

6. może cofnąć powództwo

7. powództwo cywilne może być też przedmiotem zabezpieczenia majątkowego

OSOBA PODEJRZANA -to taka, którą podejrzewa się o popełnienie przestępstwa ( przypuszcza się, że je popełniła), ale której nie przedstawiono jeszcze zarzutu popełnienia przestępstwa. Podmiot ten nie jest stroną postępowania karnego. Nie ma zatem uprawnień podejrzanego ( w tym prawa do obrony i posiadania obrońcy), ale też nie wolno wobec niej stosować niektórych środków dopuszczalnych wobec podejrzanego, np. tymczasowego aresztowania, dozoru Policji, odebrania paszportu. Wolno natomiast podejmować wobec niej pozaprocesowe czynności typu operacyjnego, a także niektóre czynności procesowe w wypadkach wskazanych w kpk Policji wolno więc zatrzymać taką osobę w razie obawy jej ucieczki lub ukrycia się bądź zatarcia śladów przestępstwa albo wtedy, gdy nie można ustalić jej tożsamości. Wolno także poddać ją oględzinom, fotografować i okazywać innym osobom, a także pobierać od niej odciski palców, włosy oraz próby krwi i wydzielin organizmu. Podjęcie tych czynności nie czyni z osoby podejrzanej podejrzanego, uzyskuje ona jednak pewne uprawnienia nadawane przez kodeks osobie, której dotyczy dana czynność procesowa. W razie zatrzymania powinna ona poinformowana o przyczynie tego kroku, ma prawo do kontaktu z adwokatem i może wystąpić z zażaleniem do sądu na legalność, zasadność i prawidłowość zatrzymania.

PODEJRZANY - podejrzanym jest osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia przedstawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego. Podejrzany jest stroną postępowania przygotowawczego. Przed pierwszym przesłuchaniem ( po ogłoszeniu zarzutów) podejrzany musi być na piśmie pouczony o podstawowych uprawnieniach i obowiązkach procesowych, jakie na nim ciążą, oraz o konsekwencjach ich niedopełnienia. Informuje się go o prawie do składania i odmowy składania wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania, składania wniosków dowodowych i wniosku o zapoznanie z materiałami sprawy oraz korzystania z pomocy obrońcy i żądania przesłuchania go z udziałem obrońcy. Poucza się o obowiązkach poddania się oględzinom i badaniom, pobieraniu prób krwi, wymazu ze śluzówki policzków, pobieraniu odcisków palców, a także o obowiązku stawienia się na każde wezwanie organu prowadzącego.

OSKARŻONY - jest stroną postępowania karnego, którego przedmiotem jest kwestia jego odpowiedzialności prawnej za zarzucany mu czyn zabroniony przez prawo karne. Oskarżonym może być wyłącznie osoba fizyczna. Za oskarżonego uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. Oskarżony ma prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim. Oskarżony tymczasowo aresztowany może porozumiewać się ze swym obrońcą podczas nieobecności innych osób oraz korespondencyjnie. Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść. Oskarżony jest obowiązany poddać się:

- oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom nie połączonym z naruszeniem integralności ciała,

- badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia,

- pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego.

Oskarżony, który pozostaje na wolności, jest obowiązany stawić się na każde wezwanie w toku postępowania karnego oraz zawiadomić organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca swojego zamieszkania. Oskarżony może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców. Oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu. W postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli: jest nieletni, jest Głuch, niewidomy lub niemy, zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności. Oskarżony musi mieć obrońcę w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji, jeżeli zarzucono mu zbrodnię lub jest pozbawiony wolności.

PRAWO DO OBRONY:

1. Obrona materialna - wszystkie działania podjęte w związku z toczącym się postępowaniem, które mają na celu całkowite odparcie zarzutu bądź uzyskanie rozstrzygnięcia zgodnego ze stopniem zawinienia sprawcy. Obrona materialna może być realizowana przez samego oskarżonego, a także przez jego obrońcę.

2. Prawo oskarżonego do korzystania z pomocy obrońcy wyczerpuje pojęcie obrony formalnej. W związku z prawem do obrony formalnej wyróżnia się obronę fakultatywną i obligatoryjną. Obrona fakultatywna oznacza, że oskarżony może ( ale nie musi) korzystać z pomocy obrońcy, natomiast obrona obligatoryjna jest równoznaczna z obowiązkiem posiadania przez oskarżonego obrońcy. Obrona jest obligatoryjna z uwagi na oskarżonego, jeżeli: jest on nieletni, jest głuchy, niemy lub niewidomy, zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności. Obrona jest obligatoryjna z uwagi na rodzaj przestępstwa przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji, jeżeli oskarżonemu zarzucono popełnienie zbrodni lub pozbawiono go wolności. Obrona jest obligatoryjna także wtedy, gdy sąd uzna ją za niezbędną ze względu na okoliczności utrudniające obronę, gdy postępowanie wznowiono na skutek wniosku na korzyść oskarżonego i toczy się ono po jego śmierci.

3. Obrona z wyboru - obrońcę ustanawia oskarżony, przy czym do czasu ustanowienia obrońcy przez oskarżonego pozbawionego wolności obrońcę może ustanowić inna osoba, o czym niezwłocznie zawiadamia się oskarżonego. Upoważnienie do obrony z wyboru może być udzielone na piśmie albo przez oświadczenie do protokołu złożone organowi prowadzącemu postępowanie karne. Oskarżony może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców. Każdy z nich może działać samodzielnie bądź wspólnie, dzieląc role w zakresie działalności obrończej.

4. Obrona z urzędu - zapewniana jest w sytuacji, gdy oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, a obrona jest obligatoryjna, względnie jeżeli obrona jest fakultatywna, ale oskarżony nie wybrał obrońcy z uwagi na brak środków na pokrycie kosztów obrony i zwraca się z żądaniem ( wnioskiem) do organu procesowego o jego wyznaczenie. Jeżeli oskarżony w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny, prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy wyznacza mu obrońcę z urzędu - jest to tzw. obrona oskarżonego ubogiego. Obrona z urzędu może mieć miejsce także w związku z postępowaniem w trybie art. 387& 1 k.p.k. ( skazanie bez przeprowadzenia postępowania dowodowego).

5. Obowiązki obrońcy - obrońca jest przedstawicielem procesowym oskarżonego, działa w imieniu oskarżonego i na jego rzecz. Tylko oskarżony ma prawo do korzystania z pomocy obrońcy. Obrońca, udzielając pomocy prawnej, może działać jedynie na korzyść oskarżonego. Obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli ich interesy nie pozostają w sprzeczności. Obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury. Uprawnionym do obrony jest osoba wpisana na listę adwokatów. W związku z wykonywaniem zawodu adwokat ( obrońca) obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się udzielając pomocy prawnej. Adwokat może odmówić udzielenia pomocy prawnej tylko z ważnych powodów, o których ma obowiązek poinformować zainteresowanego.

OBROŃCA

Może nim być jedynie osoba uprawniona do obrony wg przepisów o ustroju adwokatury.

Obrońcę ustanawia oskarżony; do czasu ustanowienia obrońcy przez oskarżonego pozbawionego wolności, obrońcę może ustanowić inna osoba, o czym niezwłocznie zawiadamia oskarżonego.

Upoważnienie do obrony może być udzielone na piśmie albo przez oświadczenie do protokołu organu prowadzącego postępowanie karne.

Obrońca to pomocnik oskarżonego i przedstawiciel procesowy oskarżonego.

Zakres przedmiotowy umocowania:

1. wszystkie czynności procesowe, których może dokonywać oskarżony, chyba że ustawa wymaga dokonania jej przez oskarżonego

2. czynności te muszą być podejmowane na korzyść oskarżonego

3. czynności te muszą się mieścić w publicznym charakterze działalności obrończej

4. obrońca działa samodzielnie, a jego udział w postępowaniu nie wyłącza osobistego działania oskarżonego.

Obowiązki obrońcy:

1. Jeśli obrońca jest z wyboru:

• obowiązek podejmowania czynności procesowych w całym postępowaniu, nie wyłączając czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia ( Art. 84 §1 )

Wyjątek: gdy ustanowienie zawiera ograniczenia.

2. Jeśli obrońca z urzędu

• obowiązek podejmowania czynności procesowych do prawomocnego zakończenia postępowania

Wyjątki:

• gdy wyznaczenie zawiera ograniczenia

• pomoc prawna - wyznaczenie dla dokonania określonej czynności innego obrońcy spośród miejscowych adwokatów

3. Obowiązkowy udział obrońcy przy obronie obligatoryjnej

PEŁNOMOCNIK - to przedstawiciel procesowy, z którego pomocy w postępowaniu karnym może korzystać strona inna niż oskarżony oraz osoba niebędąca stroną. Pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny. Uprawniony podmiot może korzystać z pomocy nie więcej niż trzech pełnomocników. Jako przedstawiciel procesowy pełnomocnik może dokonywać czynności, do których uprawniony jest jego mocodawca jako strona lub osoba niebędąca stroną. W odróżnieniu od obrońcy, pełnomocnik nie jest samodzielny w prowadzeniu reprezentacji interesów mocodawcy. Może on być związany wewnętrznymi instrukcjami i musi liczyć się z życzeniami klienta.

RZECZNIK INTERESU SPOŁECZNEGO - to odrębna kategoria uczestników postępowania karnego, którzy mogą w nim działać, nie będąc stroną ani nie występując w imieniu strony i nie wykonując jej praw. Reprezentują oni interes publiczny.

PRZEDSTAWICIEL SPOŁECZNY - to reprezentant organizacji społecznej, który uczestniczy w postępowaniu z uwagi na potrzebę ochrony interesu społecznego lub ważnego interesu indywidualnego, objętego jej zadaniami statutowymi, zwłaszcza ochrony wolności i praw człowieka. Przedstawiciel społeczny nie wstępuje do postępowania przez sam fakt zgłoszenia, musi być dopuszczony przez sąd.

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH - powołuje go Sejm za zgodą Senatu na okres 5 lat. W odniesieniu do postępowania karnego ma następujące uprawnienia: może żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, może żądać wszczęcia postępowania w sprawie cywilnej i wziąć udział w każdym toczącym się już w tej kwestii postępowaniu, może wnieść kasację od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie.

CZYNNOŚCI PROCESOWE

POJECIE CZYNNOŚCI PROCESOWEJ I ZDARZENIA PROCESOWEGO

Czynność procesowa w postępowaniu karnym to określone przez prawo karne procesowe zachowanie się uczestnika postępowania wywołujące przewidziane przez to prawo skutki prawne. Czynności procesowe mogą być proste, czyli pojedyncze ( np. wniesienie apelacji, złożenie wniosku o ściganie), lub złożone. Mając na uwadze podmiot dokonujący czynności, można wyróżniać czynności: organów procesowych, stron i ich reprezentantów i innych uczestników postępowania.

Zdarzenie procesowe to taki fakt, który nie polega na zachowaniu się człowieka, a wywołuje określone skutki procesowe, np. upływ czasu wywołujący przedawnienie i konieczność umorzenia procesu.

POJĘCIE I RODZAJE DECYZJI PROCESOWYCH - decyzje procesowe to rozstrzygnięcia określonej kwestii prawnej w postępowaniu będące przejawem władzy organu procesowego. Decyzje procesowe występują w formie zarządzeń i orzeczeń. Orzeczenia przybierają formę wyroku lub postanowienia. Wyrok wydawany jest jedynie wtedy, gdy ustawa tego wymaga; postanowienie zaś, gdy ustawa nie wymaga wydania wyroku. Natomiast w kwestiach niewymagających nawet postanowienia wydawane są zarządzenia. Orzeczenia - podstawę każdego orzeczenia może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w postępowaniu, mających znaczenie dla rozstrzygnięcia. Organ nie może pomijać żadnych znanych mu okoliczności znaczących dla rozstrzygnięcia kwestii, a swą wiedzę musi czerpać jedynie z postępowania i jego czynności. Zarządzenia - to decyzje procesowe niebędące orzeczeniami i wydawane w sytuacjach, gdy ustawa nie wymaga nawet wydania postanowienia. Zarządzenia są zaskarżalne zażaleniem na zasadach podobnych jak postanowienia.

TERMINY ZAWITE - to terminy nieprzekraczalne, ale przywracane. Ich niedotrzymanie powoduje, że czynność procesowa jest bezskuteczna, ale w określonych wypadkach termin taki można przywrócić. Terminami zawitymi są jedynie:

1. Terminy do wnoszenia środków zaskarżenia,

2. Inne terminy, które ustawa za zawite uznaje, wyraźnie to zaznaczając w danym przepisie.

Uchybiony termin zawity może być przywrócony na wniosek zainteresowanego podmiotu, jeżeli wykaże on, że niedotrzymanie terminu nastąpiło z przyczyn od niego niezależnych, a wniosek o przywrócenie zostanie złożony w zawitym terminie 7 dni od ustania przeszkody wraz z dokonaniem czynności, której terminowi uchybiono. Wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu zawitego należy dokonać czynności, która miała być wykonana w terminie. W kwestii przywrócenia terminu orzeka postanowieniem organ, przed którym należało dokonać czynności.

TERMINY PREKLUZYJNE - jest to okres, w którym czynność procesowa musi być wykonana pod rygorem bezskuteczności. Termin ten jest nieprzekraczalny oraz nieprzywracany i wiąże organy procesowe oraz innych uczestników procesu.

TERMINY INSTRUKCYJNE - jest to okres, w którym czynność procesowa powinna być wykonana. Dotyczy to zwykle organów procesowych. Przekroczenie tego terminu nie powoduje ujemnych konsekwencji prawnych, ponieważ czynność dokonana po terminie jest skuteczna. Przekroczenie terminu może jednak spowodować skutki pozaprocesowe ( np. postępowanie dyscyplinarne).

WNIOSEK O ŚCIGANIE - w sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek postępowanie z chwilą złożenia wniosku toczy się z urzędu. Organ ścigania poucza osobę uprawnioną do złożenia wniosku o przysługującym jej uprawnieniu. W razie złożenia wniosku o ściganie niektórych tylko sprawców obowiązek ścigania obejmuje również inne osoby, których czyny pozostają w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we wniosku, o czym należy uprzedzić składającego wniosek. Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu.

DOWODY

POJECIE I RODZAJE DOWODÓW - dowód w postępowaniu karnym to każdy dopuszczalny przez prawo karne procesowe środek służący dokonaniu takich ustaleń, czyli służący ustaleniu okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia. Określenie dowód najczęściej używane jest w następujących znaczeniach:

1. Jako źródło dowodowe - czyli źródło informacji o faktach; w tym znaczeniu dowodem jest osoba oskarżonego, świadka czy biegłego, a także rzecz, miejsce, ciało, dokument, itp.

2. Jako środek dowodowy - czyli informacje płynące ze źródła dowodowego w sposób określony przez prawo procesowe; w tym znaczeniu dowodem są wyjaśnienia oskarżonego, zeznania świadka, opinia biegłego, cechy i właściwości rzeczy, miejsca i ciała, itp.

3. Jako czynność dowodowa - obejmuje swoim zakresem znaczeniowym czynność organu procesowego zmierzającą do odszukania i ujawnienia śladów oraz dowodów rzeczowych i osobowych, ich zabezpieczenia, uzyskania środka dowodowego z ujawnionego źródła dowodu oraz oceny wiarygodności i przydatności procesowej tego środka dowodowego.

4. Jako fakt dowodowy - pewna okoliczność udowodniona za pomocą określonych źródeł i środków dowodowych.

Ze względu na charakter źródła dowodowego można wyodrębnić dowody:

1. Osobowe - dowody, których źródłem dowodowym jest osoba ( oskarżony lub świadek), a sposobem przeprowadzenia - przesłuchanie.

2. Rzeczowe - dowody, których źródłem jest rzecz w szerokim tego słowa znaczeniu: przedmiot, ciało ludzkie, miejsce; środkiem dowodowym są cechy i właściwości rzeczy, a sposobem przeprowadzenia oględziny.

Wyróżniamy również:

1. Dowody bezpośrednie - odnoszą się do faktu głównego, bezpośrednio potwierdzają lub zaprzeczają istnieniu przestępstwa.

2. Dowody pośrednie - odnoszą się do faktów ubocznych, służą jedynie udowodnieniu przesłanek do dalszego rozumowania odnośnie do faktu głównego.

3. Dowody pierwotne - jest to dowód z pierwszej ręki, gdy źródło dowodowe zetknęło się bezpośrednio z udowadnianym świadkiem, np. świadek naoczny.

4. Dowody pochodne - jest to dowód z dalszego źródła, np. kopia dokumentu.

OMÓW ISTOTĘ ORAZ WSKAŻ OBOWIĄZUJĄCE W KPK BEZWZGLĘDNE ZAKAZY DOWODOWE - zakaz, który zabrania jedynie przeprowadzenia dowodu w pewnych warunkach, korzystania z określonego źródła lub środka dowodowego albo uzyskiwania środka dowodowego w określony sposób, czyli zakaz dowodzenia za pomocą pewnych dowodów lub z zastosowaniem określonych metod.

Do pierwszej grupy należy zaliczyć zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka:

1. Obrońcy co do faktów, o których dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę.

2. Duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi

3. Osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego na okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego.

Zakazy związane z uzyskaniem oświadczenia dowodowego przy zastosowaniu niedopuszczalnych metod przesłuchiwania. Zalicza się do nich:

1. Zakaz korzystania z wyjaśnień, zeznań i innych oświadczeń uzyskanych poprzez użycie wobec przesłuchiwanego groźby bezprawnej lub przymusu.

2. Zakaz stosowania hipnozy, środków chemicznych oraz środków technicznych wpływających na procesy psychiczne przesłuchiwanego lub mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jego organizmu w związku z przesłuchaniem.

OMÓW ISTOTĘ ORAZ WSKAŻ OBOWIĄZUJĄCE W KPK WZGLĘDNE ZAKAZY DOWODOWE - wyłączają możliwość wykorzystywania w procesie dokonywania ustaleń faktycznych określonych źródeł lub środków dowodowych, ale które przy zaistnieniu pewnych okoliczności mogą zostać usunięte. Należą do nich przede wszystkim:

1. Zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka osoby, która skorzystała z prawa do odmowy zeznań. Prawo odmowy składania zeznań mają: osoby najbliższe dla oskarżonego; świadek, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem, a także osoba która ma być zobowiązana do zwrotu korzyści uzyskanej z przestępstwa innej osoby.

2. Zakaz przesłuchiwania świadka, który uzyskał zwolnienie od zeznawania z uwagi na szczególnie bliski stosunek osobisty z oskarżonym.

3. Zakaz przesłuchiwania osób korzystających z immunitetu dyplomatycznego, chyba że wyrażą na to zgodę, oraz osób objętych immunitetem konsularnym.

4. Zakaz przesłuchiwania osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy państwowej na okoliczności objęte tą tajemnicą.

5. Zakaz przesłuchiwania osób obowiązanych do zachowania tajemnicy służbowej lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu bądź funkcji na okoliczności na które rozciąga się ta

tajemnica.

WNIOSEK DOWODOWY - POJĘCIE FORMA PODSTAWY ODDALENIA - dowody w postępowaniu karnym przeprowadza się na wniosek stron, podmiotu mającego być zobowiązanym do zwrotu korzyści albo z urzędu. We wniosku dowodowym należy podać:

1. Oznaczenie dowodu, jaki ma być przeprowadzony, a więc wskazać, o jakie źródło lub środek chodzi.

2. Okoliczności, które mają być udowodnione, czyli tezę dowodową, jaką za pomocą tego dowodu wnioskodawca chce wykazać.

Wniosek może określać także sposób przeprowadzenia dowodu. Wniosek dowodowy nie zawsze musi być wnioskiem o przeprowadzenie dowodu, może on także zmierzać do wykrycia lub do oceny właściwego dowodu. Wniosek dowodowy może być oddalony jedynie, jeżeli:

1. Przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne - zakazy dowodowe

2. Okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia - strona chce dowodzić okoliczności, które nie mają i nie będą miały znaczenia przy rozstrzygnięciu sprawy, ani dla ustalenia sprawstwa i winy.

3. Okoliczność, która ma być udowodniona, jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy.

4. Dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności.

5. Dowodu nie da się przeprowadzić.

6. Wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania.

POJĘCIE ŚWIADKA JAKO ŹRÓDŁA DOWODOWEGO W PROCESIE - świadek jest uczestnikiem postępowania, który w założeniu dostarcza środka dowodowego w postaci zeznań. Świadkiem w znaczeniu procesowym powinien być przede wszystkim ten, kto był świadkiem czynu, za który to odpowiada oskarżony. W charakterze świadka może być wezwana osoba, która słyszała od innej osoby o danym przestępstwie i jego okolicznościach ( tzw. świadek ze słuchu).

UPRAWNIENIA ŚWIADKA - podstawowym uprawnieniem jest możliwość odmówienia zeznań. Prawo do odmowy zeznań służy nie tylko osobom najbliższym dla oskarżonego, ale też świadkowi, który w innym postępowaniu jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym obecnym postępowaniem oraz osobie mającej być zobowiązaną do zwrotu korzyści uzyskanej z cudzego czynu. Prawo do odmowy zeznań jest ustanowione w interesie świadka, aby nie był zmuszony do dostarczenia dowodu przeciwko osobie mu najbliższej albo ułatwiającego postępowanie przeciwko sobie. Innym uprawnieniem świadka jest prawo do uchylenia się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli jej udzielenie mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo. Do uprawnień świadka należy też możliwość żądania przesłuchania z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą. Do uprawnień procesowych świadka należy zaliczyć:

- prawo świadka do zachowania jego adresu do wyłącznej dyspozycji organu procesowego;

- prawo świadka do ubiegania się o szczególną ochronę przez nadanie mu statusu świadka anonimowego;

- prawo świadka do zwrotu poniesionych kosztów postępowania;

- prawo świadka do zachowania w tajemnicy jego zeznań w szczególnych sytuacjach warunkowanych jego ustawowo określonym interesem prawnym;

- prawo świadka, który nie ukończył 15 roku życia do ochrony przed szkodliwymi skutkami wielokrotnego przesłuchania.

OBOWIĄZKI ŚWIADKA

1. Obowiązek stawienia się na wezwanie . Od obowiązku tego są pewne zwolnienia, np. świadek, który nie może stawić się na wezwanie z powodu choroby lub innej niedającej się usunąć przeszkody może zostać przesłuchany w miejscu jego pobytu.

2. Obowiązek złożenia zeznania - z wyjątkiem osób, które w ogóle nie mogą być wezwane w charakterze świadków na pewne okoliczności i w razie ich wezwania odmawiają zeznawania, powołując się na bezwzględny zakaz dowodowy.

3. Obowiązek mówienia prawdy i niezatajania prawdy, pod rygorem odpowiedzialności karnej za zeznawanie nieprawdy lub zatajanie prawdy.

4. Obowiązek złożenia przyrzeczenia przed złożeniem zeznań przed sądem - następuje bezpośrednio przed przesłuchaniem świadka. Można odstąpić od odebrania przyrzeczenia, jeżeli nie sprzeciwiają się temu obecne strony. Przyrzeczenia nie odbiera się od osób, które nie ukończyły 17 lat, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie że świadek z powodu zaburzeń psychicznych nie zdaje sobie należycie sprawy ze znaczenia przyrzeczenia, gdy świadek był prawomocnie skazany za fałszywe zeznanie.

BIEGŁY - POJECIE I RODZAJE, PODSTAWY I TRYB POWOŁANIA BIEGŁEGO - biegłym jest osoba, która posiada wiedzę specjalną, w jakiejś dziedzinie nauki i sztuki lub szczególne umiejętności na specjalistycznym poziomie i która została powołana w tym charakterze do udziału w postępowaniu. W celu wydania opinii można też zwrócić się do instytucji naukowej lub specjalistycznej. Do pełnienia czynności biegłego jest obowiązany nie tylko biegły sądowy, lecz także każda osoba, o której wiadomo, że ma odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie.

Art.193 & 1 Jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych zasięga się opinii biegłego albo biegłych.

&2 W celu wydania opinii można też zwrócić się do instytucji naukowej lub specjalistycznej.

Art.194 O dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego wydaje się postanowienie, w którym należy wskazać:

1. Imię, nazwisko i specjalność biegłego lub biegłych, a w wypadku opinii instytucji, w razie potrzeby, specjalność i kwalifikacje osób, które powinny wziąć udział w przeprowadzeniu ekspertyzy,

2. Przedmiot i zakres ekspertyzy ze sformułowaniem, w miarę potrzeby, pytań szczegółowych,

3. Termin dostarczenia opinii.

Rodzaje biegłych:

• osoba figurująca na liście biegłych prowadzonej przez prezesów sądów okręgowych (tzw. biegły z listy),

• inna osoba, ale o której wiadomo, że posiada odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie nauki (tzw. biegły ad hoc),

• instytucja naukowa lub specjalistyczna (tzw. biegły instytucjonalny).

PRZESZUKANIE - POJECIE, CELE, PODMIOTY UPRAWNIONE DO PODJĘCIA DECYZJI O PRZESZUKANIU - przeszukanie to wykrywcza czynność dowodowa będąca jednocześnie środkiem przymusu pozwalającym na legalne wkroczenie w sferę konstytucyjnie gwarantowanych praw i wolności osobistych w postaci nietykalności osobistej i nienaruszalności mieszkania. Przeszukanie może nastąpić jedynie w celu:

- wykrycia, zatrzymania lub przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej

- znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie

- znalezienia rzeczy podlegających zajęciu w postępowaniu karnym

Przeszukanie może objąć:

- pomieszczenia ( mieszkania i inne lokale),

- inne miejsca ( środki transportu, miejsca otwarte)

- osobę, jej odzież i podręczne przedmioty.

Przeszukanie może nastąpić jedynie wtedy, gdy istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że osoba podejrzana lub wskazane rzeczy tam się znajdują.

Organem uprawnionym do przeprowadzenie przeszukania jest prokurator albo Policja na polecenie sądu lub prokuratora wydane w formie postanowienia. W wypadkach wskazanych w ustawie przeszukania na polecenie sądu lub prokuratora może także dokonać inny organ (ABW, CBA, ŻW, finansowy organ p. przygotowawczego) .

Osobę u której ma nastąpić przeszukanie, należy przed przystąpieniem do taj czynności zawiadomić o jej celu i wezwać do wydania poszukiwanych przedmiotów. Postanowienie sądu lub prokuratora należy okazać osobie, u której przeszukanie ma być przeprowadzone.

ZASADY PROCESOWE PRZESZUKANIA

Art. 221. § 1. Przeszukania zamieszkałych pomieszczeń można dokonać w porze nocnej tylko w wypadkach nie cierpiących zwłoki; za porę nocną uważa się czas od godziny 22 do godziny 6.

§ 2. Przeszukanie rozpoczęte za dnia można prowadzić nadal mimo nastania pory nocnej.

§ 3. W porze nocnej można przeszukać lokale dostępne w tym czasie dla nieokreślonej liczby osób albo służące do przechowywania przedmiotów.

Art. 222. § 1. Przy rozpoczęciu przeszukania pomieszczenia lub miejsca zamkniętego, należącego do instytucji państwowej lub samorządowej, należy o zamierzonym przeszukaniu zawiadomić kierownika tej instytucji lub jego zastępcę albo organ nadrzędny i dopuścić ich do udziału w czynności.

§ 2. Przeszukanie pomieszczenia zajętego przez wojsko może nastąpić jedynie w obecności dowódcy lub osoby przez niego wyznaczonej.

Art. 224. § 2. Podczas przeszukania ma prawo być obecna osoba wymieniona w § 1 oraz osoba przybrana przez prowadzącego czynność. Ponadto może być obecna osoba wskazana przez tego, u kogo dokonuje się przeszukania, jeżeli nie uniemożliwia to przeszukania albo nie utrudnia go w istotny sposób.

§ 3. Jeżeli przy przeszukaniu nie ma na miejscu gospodarza lokalu, należy do przeszukania przywołać przynajmniej jednego dorosłego domownika lub sąsiada.

Art. 219. § 2. W celu znalezienia rzeczy wymienionych w § 1 i pod warunkiem określonym w tym przepisie można też dokonać przeszukania osoby, jej odzieży i podręcznych przedmiotów.

Art. 223. Przeszukania osoby i odzieży na niej należy dokonywać w miarę możności za pośrednictwem osoby tej samej płci.

PODSŁUCH PROCESOWY - kontrolę i utrwalenie rozmów lub innych przekazów może zarządzić w postępowaniu karnym jedynie sąd na wniosek prokuratora. W wypadkach niecierpiących zwłoki zarządzić to może także prokurator, który jednak powinien w ciągu 3 dni wystąpić do sądu o zatwierdzenie tej decyzji, a sąd powinien wydać postanowienie w przedmiocie tego wniosku, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie 5 dni, w razie odmowy zatwierdzenia utrwalone już zapisy podlegają zniszczeniu. Kontrola może być zarządzona najwyżej na okres 3 miesięcy, z możliwością przedłużenia w szczególnie uzasadnionym wypadku na dalsze maksimum 3 miesiące. Należy ją przerwać niezwłocznie w razie ustania przyczyn. Kontrola może objąć: osobę podejrzaną, oskarżonego ( podejrzanego), pokrzywdzonego, inną osobę z którą może kontaktować się oskarżony, inną osobę która może mieć związek ze sprawcą lub z grożącym przestępstwem. Procesowa kontrola i utrwalanie rozmów telefonicznych i innych przekazów informacji są dopuszczalne jedynie wtedy, gdy toczące się postępowanie lub uzasadniona obawa popełnienia nowego przestępstwa dotyczą:

1. Zabójstwa, handlu ludźmi, uprowadzenia osoby, wymuszenia rozbójniczego lub kradzieży rozbójniczej,

2. Zamachu na niepodległość lub integralność państwa,

3. Szpiegostwa lub ujawnienia tajemnicy państwowej

4. Gromadzenia broni, materiałów wybuchowych

5. Fałszowania pieniędzy i innych instrumentów płatniczych i finansowych

6. Łapownictwa i płatnej protekcji oraz sutenerstwa.

ETAPY PROCESOWEGO TRYBU PRZESŁUCHANIA ŚWIADKA

1. Etap wstępny- ustala się tożsamość świadka poprzez sprawdzenie dowodu osobistego

• Pouczenie o odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań

• Odebranie od świadka oświadczenia co do jego danych osobowych (imię, nazwisko, wiek, stosunek do strony postępowania, czy był wcześniej karany za składanie fałszywych zeznań)

2. Właściwe przesłuchanie

• Etap spontanicznej wypowiedzi świadka

• Etap zadawania pytań- pytania mogą być trojakiego rodzaju, pytania mogą zmierzać do spontanicznej wypowiedzi, celem może być wyjaśnienie tej spontanicznej wypowiedzi, kontrola wypowiedzi w tej pierwszej części wypowiedzi. Tu dopiero organ zadaje odpowiednie pytania.

3. Czynności końcowe

• Polegają na sprawdzeniu protokołu, czy nie zostały popełnione błędy. Potem protokół przekazuje się do przeczytania świadkowi i on go podpisuje.

ŚRODKI PRZYMUSU

POJĘCIE I RODZAJE ŚRODKÓW PRZYMUSU -celem środków przymusu jest stworzenie odpowiednich warunków wykonywania czynności procesowych, ich rodzaj zaś i forma uzależnione są od konkretnych zadań, których realizację mają zapewnić. Środki przymusu stosowane są przede wszystkim:

1. Przy poszukiwaniu, uzyskiwaniu i zabezpieczaniu dowodów

2. Jako sposób zabezpieczenia osoby oskarżonego dla wymiaru sprawiedliwości

3. W celu umożliwienia wykonania grożącej oskarżonemu kary grzywny, przepadku, dla zabezpieczenia roszczeń powoda cywilnego

4. W celu zapewnienia stawiennictwa osób wezwanych i wypełnienia przez nie wszelkich obowiązków procesowych

5. W celu utrzymania powagi sądu.

Środki przymusu stosowane w naszym postępowaniu karnym to: zatrzymanie, środki zapobiegawcze, poszukiwanie oskarżonego i list gończy, list żelazny, kary porządkowe oraz zabezpieczenie majątkowe.

ZATRZYMANIE OSOBY - PRZESŁANKI - zatrzymanie osoby jest formą pozbawienia wolności. Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym. Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi. Policja zatrzymuje osobę podejrzaną jeśli przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, zostało popełnione z użyciem broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu. Prokurator może zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że nie stawi się ona na wezwanie w celu przeprowadzenia czynności procesowej, w inny bezprawny sposób będzie utrudniała przeprowadzenie tej czynności. Można zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie świadka, który bez należytego usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie albo bez zezwolenia tego organu wydalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem.

UPRAWNIENIA OSOBY ZATRZYMANEJ:

1. Prawo do niezwłocznego nawiązania w dostępnej formie kontaktu z adwokatem, a także do bezpośredniej z nim rozmowy; z tym, że organ wykonujący zatrzymanie może zastrzec, iż będzie przy tej rozmowie obecny.

2. Prawo do wniesienia zażalenia na zatrzymanie do sądu oraz do osobistej obecności obrońcy na posiedzeniu sądu.

3. Prawo do żądania niezwłocznego zawiadomienia o zatrzymaniu osoby najbliższej dla zatrzymanego lub innej osoby przez niego wskazanej, a także pracodawcy, szkoły, uczelni, w przypadku żołnierza jego dowódcy.

4. Prawo do zwolnienia z zatrzymania: jeżeli ustanie przyczyna zatrzymania, jeżeli w terminie 48 godzin od chwili zatrzymania nie zostanie on przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o tymczasowe aresztowanie, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania zatrzymanego do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania.

POJĘCIE I PRZESŁANKI TZW. UJĘCIA OBYWATELSKIEGO - każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości. Osobę ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce Policji.

POJĘCIE I RODZAJE ŚRODKÓW ZAPOBIEGAWCZYCH

Środki zapobiegawcze- środki stosowane w postępowaniu karnym w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, jeśli dowody zebrane przeciwko oskarżonemu dostatecznie uzasadniają, że popełnił on przestępstwo.

Rodzaje:

• tymczasowe aresztowanie

• poręczenie majątkowe

• poręczenie społeczne

• poręczenie osoby godnej zaufania

• dozór policji

• zakaz opuszczania przez oskarżonego kraju,

• zatrzymanie paszportu

• list gończy

• nakazy i zakazy zachowania się; polegają na:

- zawieszeniu oskarżonego w czynnościach służbowych, a nawet wykonywaniu zawodu (np. lekarza),

- powstrzymaniu się od określonej działalności (np. prowadzenia działalności gospodarczej),

- powstrzymaniu się od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów.

PRZESŁANKI MATERIALNE ( OGÓLNE I SZCZEGÓLNE ) STOSOWANIA ŚRODKÓW ZAPOBIEGAWCZYCH

Przesłanki materialne dzielimy na:

1. Ogólne

• duże prawdopodobieństwo wynikające z zebranych dowodów że oskarżony popełnił przestępstwo

• środki można stosować tylko w celu zabezpieczenia toku postępowania a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia przez oskarżonego nowego ciężkiego przestępstwa

2. Szczególne

• Musi być spełniona co najmniej jedna przesłanka art. 258 kpk :

• zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu,

• zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne,

• jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą,

• zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, a zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.

PRZESŁANKI FORMALNE STOSOWANIA ŚRODKÓW ZAPOBIEGAWCZYCH

1. Środek zapobiegawczy może być stosowany tylko do podejrzanego i oskarżonego.

2. Uprawnione są tylko pewne organy: sąd w postępowaniu sądowym a także prokurator w postępowaniu przygotowawczym z wyjątkiem tymczasowego aresztowania.

3. Środki zapobiegawcze stosuje się w formie postanowienia.

4. Przed zastosowaniem każdego środka przygotowawczego organ powołany jest do przesłuchania osoby.

OGRANICZENIA STOSOWANIA TYMCZASOWEGO ARESZTOWANIA - biorąc pod uwagę szczególną dolegliwość tymczasowego aresztowania, ustawodawca wprowadził kilka unormowań ograniczających stosowanie lub łagodzących skutki zastosowania tego środka przymusu. Wyjątkowe okoliczności, dotyczącego osoby oskarżonego lub jego rodziny, mogą spowodować faktyczne zaostrzenie dolegliwości tymczasowego aresztowania ponad dopuszczalną miarę. Jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie - należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności:

- spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo,

- pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny.

Jeżeli jednak mimo złego stanu zdrowia oskarżonego tymczasowe aresztowanie okaże się konieczne, może być wykonywane tylko w postaci umieszczenia go w odpowiednim zakładzie leczniczym. Tymczasowego aresztowania nie stosuje się również wtedy, gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą, albo że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia. Ponadto tymczasowe aresztowanie nie może być stosowane, jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku chyba, że sprawca został ujęty na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem. Ograniczenia te nie mają zastosowania, gdy oskarżony ukrywa się, uporczywie nie stawia się na wezwania lub w inny bezprawny sposób utrudnia postępowanie albo nie można ustalić jego tożsamości.

RODZAJE I PRZESŁANKI STOSOWANIA KAR PORZĄDKOWYCH - kary porządkowe, nazywane też egzekucyjnymi, mają na celu wymuszenie określonego zachowania się w toku postępowania karnego osób, na których ciążą przewidziane w prawie karnym procesowym obowiązki ( np. obowiązek stawiennictwa, złożenia zeznania). W większości kary porządkowe dotyczą wymuszenia obowiązku dowodowego. Kary porządkowe nie mają charakteru kryminalnego i orzekane są z reguły incydentalnie.

Do kar porządkowych zalicza się:

1. karę pieniężną - wymierza się do wysokości 10 000 złotych można nałożyć ją:

-Na świadka, biegłego, tłumacza lub specjalistę, który bez należytego usprawiedliwienia nie stawi się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie albo bez zezwolenia tego organu wydalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem.

-Na obrońcę lub pełnomocnika w wypadkach szczególnych ze względu na ich wpływ na przebieg czynności.

-Na osobę, która bezpodstawnie uchyla się od złożenia zeznania , wykonania czynności biegłego, wydania przedmiotu

2. aresztowanie - pozbawienie wolności na czas nie dłuższy niż 30 dni

3. zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie

POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE

PODSTAWA FAKTYCZNA POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO I GŁÓWNE ŹRÓDŁA INFORMACJI O PRZESTĘPSTWIE - jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa wydaje się z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, w którym określa się czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikację prawną. Informację o popełnieniu przestępstwa organy ścigania uzyskują w wyniku zawiadomienia o przestępstwie oraz w wyniku własnych działań. Zawiadomienie jest najczęściej występującym źródłem informacji o popełnieniu przestępstwa. Może pochodzić od osób fizycznych, a także od instytucji państwowych lub samorządowych. Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub policję. Źródłem informacji o przestępstwie może być też samooskarżenie. Niezwłoczny obowiązek prawny zawiadomienia o przestępstwie mają instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu. Często spotykanym źródłem informacji o przestępstwie są działania własne organów ścigania.

FORMY WSZCZĘCIA POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO - postępowanie przygotowawcze prowadzone jest w formie śledztwa lub dochodzenia. Zarówno śledztwo, jak i dochodzenie może być poprzedzone postępowaniem sprawdzającym, ewentualnie postępowaniem w niezbędnym zakresie. Dochodzenie można ograniczyć do ustalenia, czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia oskarżenia lub innego zakończenia postępowania. W świetle obowiązujących przepisów wyróżnia się:

1. Śledztwo obligatoryjne ( obowiązkowe) - o prowadzeniu postępowania decyduje rodzaj popełnionego przestępstwa.

2. Śledztwo fakultatywne ( nieobowiązkowe) - może być prowadzone o występki, odnośnie do których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy.

Śledztwo powinno być ukończone w ciągu 3 miesięcy. W uzasadnionych wypadkach okres śledztwa może być przedłużony na dalszy czas oznaczony przez prokuratora nadzorującego śledztwo, nie dłuższy jednak niż rok. Śledztwo kończy się wydaniem postanowienia o jego zamknięciu lub umorzeniu postępowania. Drugą formą postępowania przygotowawczego jest dochodzenie, które przewidziane jest przede wszystkim dla spraw o mniejszym ciężarze gatunkowym, a także o mniej skomplikowanym charakterze. Dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego, jest fakultatywną formą postępowania przygotowawczego, prowadzi je policja, a także organy uprawnione do prowadzenia dochodzenia. Dochodzenie powinno być ukończone w ciągu 2 miesięcy, prokurator może przedłużyć ten okres do 3 miesięcy, w uzasadnionych wypadkach na dalszy czas oznaczony.

POSTĘPOWANIE SPRAWDZAJĄCE - w ramach postępowania sprawdzającego dokonywane są czynności sprawdzające, które mają na celu uzupełnienie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie oraz sprawdzenie faktów w tym zakresie. Czynności te nie stanowią formy postępowania przygotowawczego, powinny być ograniczone do zbadania dopuszczalności wszczęcia śledztwa lub dochodzenia. Celem jest sprawdzenie i uzupełnienie informacji zawartej w zawiadomieniu, w zakresie który jest niezbędny do podjęcia decyzji o wszczęciu albo odmowie wszczęcia postępowania. Uzupełnienie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie może nastąpić także przez przesłuchanie w charakterze świadka osoby zawiadamiającej. Sprawdzenia faktów w zakresie objętym zawiadomieniem o przestępstwie dokonywane są z reguły przez Policję, polegają na przeprowadzeniu rozmów, wywiadów, obserwacji i mają na celu wyjaśnienie podstawowych okoliczności zdarzenia. W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego. W przypadku prowadzenia postępowania sprawdzającego, postanowienie o wszczęciu śledztwa ( dochodzenia) albo o odmowie wszczęcia należy wydać najpóźniej w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia o przestępstwie.

POSTĘPOWANIE W NIEZBĘDNYM ZAKRESIE - przesłanką zasadniczą podjęcia czynności procesowych w ramach postępowania w niezbędnym zakresie jest istnienie podstaw do wszczęcia postępowania przygotowawczego. Chodzi zarówno o istnienie podstawy faktycznej wszczęcia postępowania, jak i podstaw prawnych procesu. Podstawę faktyczną w sprawie ( in rem ) stanowi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Warunkiem wszczęcia postępowania przygotowawczego przeciwko określonej osobie ( in personam) jest istnienie dostatecznie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa. Kolejną przesłanką jest wypadek niecierpiący zwłoki, który ma miejsce wówczas gdy zachodzi obawa utraty, zniekształcenia lub zniszczenia dowodów i śladów przestępstwa w przypadku bezczynności organów ścigania. Ustawowy termin dla dokonania czynności niecierpiących zwłoki wynosi 5 dni od dnia pierwszej czynności.. Czynności procesowe dokonywane są w granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniszczeniem lub zniekształceniem. W celu zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa można przeprowadzić w zasadzie wszystkie niezbędne czynności dowodowe. W razie potrzeby można dokonać oględzin miejsca, osoby lub rzeczy. Udział biegłych ma charakter konsultacyjny. W ramach postępowania w niezbędnym zakresie od osoby podejrzanej można pobrać odciski palców, dłoni, stóp, itp., można ją fotografować, oraz okazać w celach rozpoznawczych innym osobom. Od osoby podejrzanej można pobrać próbki krwi, włosów i wydzielin organizmu. W wypadkach niecierpiących zwłoki, w szczególności wtedy, kiedy mogłoby to spowodować zatarcie śladów lub dowodów przestępstwa, można w toku postępowania przesłuchać osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa w charakterze podejrzanego przed wydaniem formalnego postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Czynności niecierpiące zwłoki dopuszczalne są w każdej sprawie. Jeżeli w wyniku tych czynności okaże się, że brak jest podstaw do kontynuowania postępowania, należy wydać postanowienie o jego umorzeniu.

FORMY I FAZY POSTĘPOWANIA PRZGOTOWAWCZEGO - postępowanie przygotowawcze prowadzone jest w formie śledztwa lub dochodzenia. Zarówno śledztwo, jak i dochodzenie może być poprzedzone postępowaniem sprawdzającym, ewentualnie postępowaniem w niezbędnym zakresie. Dochodzenie można ograniczyć do ustalenia, czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia oskarżenia lub innego zakończenia postępowania. W świetle obowiązujących przepisów wyróżnia się:

1. Śledztwo obligatoryjne ( obowiązkowe) - o prowadzeniu postępowania decyduje rodzaj popełnionego przestępstwa.

2. Śledztwo fakultatywne ( nieobowiązkowe) - może być prowadzone o występki, odnośnie do których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy.

Śledztwo powinno być ukończone w ciągu 3 miesięcy. W uzasadnionych wypadkach okres śledztwa może być przedłużony na dalszy czas oznaczony przez prokuratora nadzorującego śledztwo, nie dłuższy jednak niż rok. Śledztwo kończy się wydaniem postanowienia o jego zamknięciu lub umorzeniu postępowania. Drugą formą postępowania przygotowawczego jest dochodzenie, które przewidziane jest przede wszystkim dla spraw o mniejszym ciężarze gatunkowym, a także o mniej skomplikowanym charakterze. Dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego, jest fakultatywną formą postępowania przygotowawczego, prowadzi je policja, a także organy uprawnione do prowadzenia dochodzenia. Dochodzenie powinno być ukończone w ciągu 2 miesięcy, prokurator może przedłużyć ten okres do 3 miesięcy, w uzasadnionych wypadkach na dalszy czas oznaczony.

Fazy postępowania przygotowawczego - z uwagi na stopień wiedzy organów ścigania o czynie będącym przedmiotem postępowania można wyróżnić dwie fazy:

1. Postępowanie w sprawie ( in rem)

2. Postępowanie przeciwko osobie ( in personam)

Postępowanie zostaje wszczęte w sprawie in rem jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia postępowania w sprawie lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba następuje wszczęcie postępowania przeciwko osobie.

POJĘCIE, ZNACZENIE ORAZ FORMY PRZEDSTAWIENIA ZARZUTÓW - instytucja przedstawienia zarzutów występuje przede wszystkim w śledztwie, składa się z trzech czynności. Jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa albo dochodzenia lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełnia określona osoba:

- sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów;

- ogłasza je niezwłocznie podejrzanemu i

- przesłuchuje się go.

Po wydaniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów przesłuchiwanie podejrzanego w charakterze świadka jest niedopuszczalne. Postanowienie o przedstawieniu zarzutów musi zawierać:

1. Wskazanie podejrzanego ( imię, nazwisko, miejsce i data urodzenia)

2. Dokładne określenie czynu zarzucanego podejrzanemu ( należy wskazać czas, miejsce i sposób popełnienia)

3. Kwalifikacje prawną czynu ( należy podać konkretny przepis prawa karnego materialnego, który został naruszony przez działanie lub zaniechanie podejrzanego).

Po ogłoszeniu zarzutów, jednakże przed pierwszym przesłuchaniem, należy pouczyć podejrzanego o jego uprawnieniach: do składania wyjaśnień, odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania, do korzystania z pomocy obrońcy. Podejrzany może żądać do czasu zawiadomienia go o terminie zaznajomienia z materiałami śledztwa ( dochodzenia) podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie, o czym należy go pouczyć. W dochodzeniu skierowanie postępowania przeciwko osobie następuje przez ustne przedstawienie zarzutów z wpisaniem ich do protokołu przesłuchania.

SPOSOBY ZAKOŃCZENIA POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO ORAZ PRZESŁANKI POSZCZEGÓLNYCH FORM ZAKOŃCZENIA - do działań mających na celu zakończenie postępowania przygotowawczego, należy zaliczyć:

1. Zamknięcie śledztwa lub dochodzenia - nie tylko formalne stwierdzenie o zakończeniu biegu postępowania przygotowawczego, ale przede wszystkim potrzeba usystematyzowania i uporządkowania przez organ procesowy zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz udostępnienie tego materiału podejrzanemu i jego obrońcy.

2. Zawieszenie postępowania przygotowawczego - oznacza przerwanie jego biegu na okres trwania przeszkody, a więc ma charakter czasowy. Przesłanka zawieszenia postępowania ma miejsce wówczas, gdy zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania, a szczególności jeśli nie można ująć oskarżonego, albo nie może on brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby. Przesłanki muszą uniemożliwiać ( a nie tylko utrudniać) prowadzenie postępowania i muszą być długotrwałe.

3. Umorzenie postępowania przygotowawczego - unicestwia proces, kończy jego bieg i ma charakter trwały. Jest możliwe w przypadku: niewykrycia w ogóle sprawcy przestępstwa; niepopełnienia przez podejrzanego zarzucanego mu przestępstwa.

4. Sporządzenie i wniesienie do sądu aktu oskarżenia - akt oskarżenia powinien zawierać:

- imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie oraz dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego;

- dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków;

- wskazanie przepisów ustawy karnej, pod którą zarzucany czyn podpada, czyli kwalifikacji prawnej, należy wymienić wszystkie przepisy;

- wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania;

- uzasadnienie oskarżenia, w którym należy przytoczyć fakty i dowody, na których oskarżenie się opiera

5) Sporządzenie i skierowanie do sądu wniosku o warunkowe umorzenie postępowania - jeżeli są spełnione przesłanki uzasadniające warunkowe umorzenie postępowania ( wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenia, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa), prokurator może zamiast aktu oskarżenia sporządzić i skierować do sądu wniosek o warunkowe umorzenie.

6) Sporządzenie i skierowanie do sądu wniosku o umorzeniu postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających - jeżeli w toku postępowania przygotowawczego zostanie ustalone, że podejrzany dopuścił się czynu w stanie niepoczytalności, a istnieją podstawy do zastosowania środków zabezpieczających, prokurator po zamknięciu śledztwa kieruje sprawę do sądu z wnioskiem o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających.

POSTĘPOWANNIE SĄDOWE

ETAPY ROZPRAWY - obejmuje wstępną kontrolę aktu oskarżenia, przygotowanie do rozprawy głównej oraz rozprawę główną składającą się z kolejnych etapów - rozpoczęcia rozprawy głównej, przewodu sądowego, głosów stron i wyrokowania. Postępowanie sądowe rozpoczyna się wniesieniem do sądu aktu oskarżenia albo złożeniem wniosku o warunkowe umorzenie postępowania. W ramach wstępnej kontroli oskarżenia, akt oskarżenia podlega przede wszystkim kontroli formalnej, wykonywanej przez prezesa sądu. Jeżeli akt oskarżenia odpowiada warunkom formalnym, prezes sądu zarządza doręczenie jego odpisu oskarżonemu, wzywając go do składania wniosków dowodowych w terminie 7 dni od doręczenia mu aktu oskarżenia. Jeżeli w toku wstępnych czynności nie stwierdzono niedopuszczalności dalszego postępowania, a także nie rozstrzygnięto sprawy na posiedzeniu, następuje przejście do fazy przygotowania do rozprawy głównej. Prezes sądu wydaje pisemne zarządzenie o wyznaczeniu rozprawy głównej, w którym wskazuje: sędziego albo członków składu orzekającego; dzień , godzinę i salę rozprawy; strony i inne osoby, które należy wezwać na rozprawę lub zawiadomić o jej terminie oraz inne czynności konieczne do przygotowania rozprawy. Rozprawę należy wyznaczyć i przeprowadzić bez nieuzasadnionej zwłoki. Rozprawa i ogłoszenie wyroku obywa się jawnie. Rozprawa odbywa się ustnie. Rozprawą kieruje przewodniczący składu orzekającego, czuwa nad jej prawidłowym przebiegiem, umożliwia stronom wypowiedzenie się co do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu. Przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania przez oskarżyciela aktu oskarżenia, kończy zaś w momencie ogłoszenia przez przewodniczącego, że przewód sądowy jest zamknięty. Po odczytaniu aktu oskarżenia przewodniczący poucza oskarżonego o prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania, po czym pyta go, czy przyznaje się do zarzucanego czynu oraz czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie. Po przesłuchaniu oskarżonego przewodniczący poucza go o prawie zadawania pytań osobom przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień co do każdego dowodu. Do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie głównej oskarżony, któremu zarzucono występek, może złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego. Sąd może uwzględnić ten wniosek, gdy okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości i cele postępowania zostaną osiągnięte. Uwzględnienie takiego wniosku jest możliwe jedynie wówczas, gdy nie sprzeciwia się temu prokurator, a także pokrzywdzony. Po zamknięciu przewodu sądowego przewodniczący udziela głosu stronom, ich przedstawicielom oraz w miarę potrzeby przedstawicielowi społecznemu. Ostatnią fazę rozprawy stanowi wyrokowanie obejmujące naradę, sporządzenie i podpisanie wyroku, ogłoszenie wyroku. Po wysłuchaniu głosów stron sąd niezwłocznie przystępuje do narady i glosowania. Niezwłocznie po ukończeniu głosowania sąd sporządza wyrok na piśmie. Po sporządzeniu wyroku na piśmie i podpisaniu go przez wszystkich członków składu orzekającego przewodniczący ogłasza go publicznie. Po ogłoszeniu wyroku następuje pouczenie uczestników postępowania o przysługującym im prawie, terminie i sposobie wniesienia środków zaskarżenia.

PRZESŁANKI WARUNKOWEGO UMORZENIA POSTĘPOWANIA - w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania sąd orzeka wyrokiem. Do przesłanek materialnych warunkowego umorzenia należą: wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenia, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa. Warunkowego umorzenia nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności, a gdy doszło do pojednania, naprawienia szkody lub uzgodnienia sposobu jej naprawienia - karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Jeżeli są spełnione przesłanki uzasadniające warunkowe umorzenie postępowania, prokurator może zamiast aktu oskarżenia sporządzić i skierować do sądu wniosek o takie umorzenie. Do warunkowego umorzenia może dojść także bez wniosku prokuratora, gdy sprawa znajdzie się w sądzie, który może taką decyzję podjąć z urzędu lub na wniosek oskarżonego nie tylko na posiedzeniu, ale także na rozprawie.

RODZAJE WYROKÓW:

1. Wyrok uniewinniający - sąd orzeka o uniewinnieniu oskarżonego, jeżeli całokształt ujawnionych w toku rozprawy okoliczności w ocenie sądu prowadzi do ustalenia, że czyn przestępny w ogóle nie zaistniał lub też że czyn zarzucany nie wyczerpuje znamion czynu zabronionego, a także wtedy, gdy sąd ustala zaistniałe okoliczności wyłączającej bezprawność tego czynu lub winę sprawcy. Sąd uniewinnia oskarżonego również wtedy, gdy ustalone w toku rozprawy okoliczności nie dają podstaw do przyjęcia w sposób całkowicie pewny i niebudzący wątpliwości, że czyn zarzucany w rzeczywistości zaistniał, że wyczerpuje on znamiona przestępstwa typizowanego w ustawie karnej lub też, gdy nie dają one podstaw do przyjęcia w sposób całkowicie pewny i niebudzący wątpliwości, że oskarżony jest sprawcą tego czynu.

2. Wyrok umarzający - sąd orzeka o umorzeniu postępowania, jeżeli sprawca w chwili czynu był niepoczytalny, a także w razie stwierdzenia każdej innej okoliczności wyłączającej ściganie.

3. Wyrok warunkowo umarzający - jest warunkowym ( na próbę) zwolnieniem od ponoszenia przez sprawcę kary, a oznacza w istocie kontrolowaną wolność. Stopień kontroli zależy od tego, czy orzeczono dozór oraz od rodzaju zastosowanych obowiązków probacyjnych. Negatywny wynik próby otwiera możliwość orzeczenia racjonalnej kary lub środka karnego, z uwzględnieniem zachowania się sprawcy po orzeczeniu o warunkowym umorzeniu. Warunkowe umorzenie orzekane jest najczęściej na posiedzeniu, na którym nie przeprowadza się formalnego postępowania dowodowego.

4. Wyrok skazujący - do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie głównej oskarżony, któremu zarzucono występek, może złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego. Sąd może uwzględnić ten wniosek, gdy okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości i cele postępowania zostaną osiągnięte. Uwzględnienie takiego wniosku jest możliwe jedynie wówczas, gdy nie sprzeciwia się temu prokurator, a także pokrzywdzony. Wyrok skazujący powinien zawierać: dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego kwalifikację prawną; rozstrzygniecie co do kary i środków karnych, a w razie potrzeby co do zaliczenia na poczet kary tymczasowego aresztowania i zatrzymania oraz środków zapobiegawczych.

---