FINANSE I BANKOWOŚĆ - 2010/2011 II TEST

MODUŁ V

Finanse publiczne to zasoby pieniężne państwa (budżet, fundusze parabudżetowe), samorządu terytorialnego, ubezpieczeń społecznych oraz organizacji nie nastawionych na zysk (non profit), realizujących funkcje państwa (fundacje, instytucje charytatywne).

Przedmiotem nauki  o finansach publicznych są zjawiska i procesy związane z powstawaniem i rozdysponowaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.

Dochody ekonomiczne mają przede wszystkim charakter transferów występujących głównie w formie podatków i opłat publicznych obciążających przedsiębiorstwa, instytucje finansowe i ludności. Specyfiką dochodów publicznych jest dominacja płatności o charakterze transferów ( w postaci dotacji, zasiłków, stypendiów, emerytur i rent) nad wydatkami ekwiwalentnymi.
Finanse prywatne (ludności) swoje dochody czerpią z pracy. Uzyskują w ten sposób wynagrodzenia, które mogą się kształtować pod wpływem mechanizmów rynkowych lub też podlegają regulacji prawnej (dotyczy pracowników sfery budżetowej). Gospodarstwa domowe mogą otrzymywać dochody transferowe z tytułu zasiłków, emerytur, rent, stypendiów, dywidend. Ludność może korzystać z kredytów bankowych, szczególnie na działalność inwestycyjną (np. budownictwo mieszkaniowe) lub zakup dóbr trwałego użytkowania oraz uzyskiwać odszkodowania od zakładu ubezpieczeń w przypadku strat losowych. W skład wydatków transferowych wchodzą głównie podatki i opłaty publiczne oraz składki ubezpieczeniowe. Ludność obciążona jest też opłatami za usługi społeczne.

Różnice między finansami publicznymi a finansami prywatnymi:
• Środki publiczne są gromadzone w budżecie przymusowym, a osoby prywatne nie są prawnie zobligowane do osiągania przychodów;

•I Finanse publiczne są instrumentem realizacji funkcji państwa i samorządu na rzecz ogółu obywateli, a prywatne służą konsumpcji indywidualnej;

•I Środki publiczne nie są gromadzone w celu osiągnięcia zysków, a prywatne tak;
• Finanse publiczne są poddane społecznej kontroli, a gospodarowanie prywatnymi jest swobodne;
• Koncentracja środków publicznych jest nieporównanie większa aniżeli prywatnych.

Źródła finansowania

Sektor finansów publicznych - pozyskuje środki dla prowadzenia swej działalności przez przymus, jaki występuje przy zbieraniu podatków czy ceł. Natomiast państwo nie podlega przymusowi w zakresie wydatków.

Sektor finansów prywatnych - najczęściej sam się finansuje, czyli pokrywa własne koszty działalności przychodami ze sprzedaży dóbr i usług na rynku. W przeciwieństwie do finansów publicznych, podmiot na konkurencyjnym rynku nie może marzyć o przymusie, w zakresie swoich wydatków.

Sektor publiczny

Definicja według ministerstwa finansów:

Sektor publiczny to część gospodarki narodowej na którą składają się:

1. państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej

2. państwowe i samorządowe fundusze celowe (nie zalicza się do sektora publicznego państwowych szkół wyższych, państwowych i komunalnych instytucji kultury oraz państwowych przedsiębiorstw)

 

Definicja według GUSu:

Do sektora publicznego zalicza się wszystkie jednostki organizacyjne w których własność Skarbu Państwa lub samorządu mają udział większy niż 50%.

Funkcja alokacyjna - (określa niekiedy jako rozdzielcza) oznacza, że przy pomocy przepływów pieniężnych następuje alokacja zasobów w gospodarce, tj. rozdysponowywanie czynników wytwórczych oraz wytworzonych dóbr i usług. Alokacyjna funkcja finansów w głównej mierze odnosi się do przepływów finansowych w obrębie gospodarki rzeczowo-pieniężnej (sfera realna). Realizacja społecznego procesu produkcji obejmującego szereg różnorodnych procesów produkcyjnych, wymaga pozyskiwania czynników wytwórczych, w tym siły roboczej. Alokacja czynników produkcji oraz produktów finalnych i towarzyszące jej przepływy zasobów pieniężnych dokonują się głównie między przedsiębiorstwami oraz między przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi w oparciu o mechanizm rynkowy.
Funkcja alokacyjna łączy się z wykorzystaniem pieniądza dla celów transakcyjno-rozliczeniowych w ramach sektora realnego, dla realizacji powiązań o charakterze rzeczowym między sektorem realnym a sektorem finansowym. Głównym zadaniem tej funkcji jest doprowadzenie do takiego rozdziału zasobów, który umożliwiałby podniesienie ogólnego poziomu bytu społeczeństwa.

Funkcja redystrybucyjna odzwierciedla przepływy pieniężne składające się na wtórny podział zasobów pieniężnych. Podziałem wtórnym objęte są zarówno zgromadzone wcześniej pierwotne zasoby pieniężne, jak i pozostałe elementy składowe pierwotnego podziału dochodów (podatki obrotowe i od wartości dodanej, składki ubezpieczeń społecznych, cła, odsetki od depozytów bankowych). Redystrybucja w szerokim tego słowa znaczeniu oznacza bowiem ponowne rozdysponowywanie przychodów pieniężnych, Redystrybucja realizowana jest częściowo za pośrednictwem budżetu publicznego, częściowo z pominięciem budżetu.

Funkcja stabilizacyjna jest wyrazem interwencjonizmu państwowego, tzn. oddziaływania państwa na życie gospodarcze, w drodze realizacji makroekonomicznej polityki finansowej w celu utrzymania równowagi gospodarczej (ograniczanie bezrobocia, walka z inflacją, wzrost gospodarczy, bilans płatniczy). Funkcja ta pozostaje w dość ścisłym związku z funkcją redystrybucyjną.

System finansowy państwa czy innego podmiotu publicznego to zespół: instytucji prawnych połączonych w sposób celowy i logiczny w całość, służący gromadzeniu środków pieniężnych i ich rozdysponowaniu. System ten powinno cechować poszanowanie i ochrona własności prywatnej oraz zasadę wolności gospodarczej.

System finansowy państwa obejmuje elementy:

1. Stałe

- System budżetowy

- System finansowy banku centralnego

2. Zmienne

- Systemy finansowe przedsiębiorstw publicznych (państwowych i komunalnych) oraz zakładów użyteczności publicznej

- System finansowy instytucji publicznych o charakterze para fiskalnym (takie, których dochody gromadzone są całkowicie lub częściowo dzięki władztwu finansowemu, zaś zadania statutowe należą do zadań, za które państwo całkowicie lub częściowo bierze odpowiedzialność np. ZUS)

 System finansowy państwa może być uporządkowany: według (przy zastosowaniu) trzech kryteriów podziału

- Podmiotowego

- Prawnego

- Instytucjonalnego

 Według kryterium podmiotowego elementami polskiego systemu finansowego są:

- Władze ustawodawcze szczebla centralnego i samorządowego (parlament, rada gminy)

- Władze wykonawcze wyżej wymienionych szczebli (rząd, zarząd gminy)

- Aparat finansowy zajmujący się realizacją:

1. dochodów i wydatków publicznych

2. ich kontrolą

3. zarządzaniem budżetem, funduszami

- Jednostki sektora publicznego, które finansowane są z funduszów publicznych

 Według kryterium prawnego podział systemu zdeterminowany jest przez:

- Konstytucje

- Ustawy

- Rozporządzenia rady ministrów i ministra finansów

- Uchwały rady gminy

- Akty normatywne prawa międzynarodowego (np. unikanie podwójnego opodatkowania)

 Według kryterium instytucjonalnego system finansów publicznych to fundusze o określonej formie organizacyjnej i prawnej:

- Budżet państwa

- Budżet jednostek samorządu terytorialnego (gmin, powiatów i województw)

- Fundusze ubezpieczeń społecznych

- publiczne fundusze celowe (pozabudżetowe)

- Fundacje publiczne

 Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności:

1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;

2) wydatkowanie środków publicznych;

3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;

4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;

5) zarządzanie środkami publicznymi;

6) zarządzanie długiem publicznym;

7) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

 Sektor finansów publicznych tworzą:

1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;

2) jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;

3) jednostki budżetowe;

4) samorządowe zakłady budżetowe;

5) agencje wykonawcze;

6) instytucje gospodarki budżetowej;

7) państwowe fundusze celowe;

8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;

9) Narodowy Fundusz Zdrowia;

10) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;

11) uczelnie publiczne;

12) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;

13) państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe;

14) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego.

Środkami publicznymi są:

1) dochody publiczne;

2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);

3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2;

4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

a) ze sprzedaży papierów wartościowych,

b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu

terytorialnego,

c) ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych,

d) z otrzymanych pożyczek i kredytów,

e) z innych operacji finansowych;

5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.

 Dochodami publicznymi są:

1) daniny publiczne, do których zalicza się: podatki, składki, opłaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, a także inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego, państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw;

2) inne dochody budżetu państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych należne na podstawie odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych;

3) wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych;

4) dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w szczególności:

a) wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze,

b) odsetki od środków na rachunkach bankowych,

c) odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych,

d) dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych;

5) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych;

6) odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych;

7) kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji;

8) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów w rozumieniu ust. 1 pkt 4 lit. a i b.

 Środki publiczne przeznacza się na:

1) wydatki publiczne;

2) rozchody publiczne, w tym na rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

 Rozchodami publicznymi są:

1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;

2) wykup papierów wartościowych;

3) udzielone pożyczki i kredyty;

4) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;

5) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością;

6) płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach finansowych.

 Gospodarka środkami publicznymi jest jawna.

Zasada jawności gospodarowania środkami publicznymi jest realizowana przez:

1) jawność debaty budżetowej w Sejmie i Senacie oraz debat budżetowych w organach stanowiących jednostek samorządu terytorialnego;

2) jawność debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa w Sejmie i debat nad sprawozdaniami z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego;

3) podawanie do publicznej wiadomości:

a) kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego,

b) kwot dotacji udzielanych przez państwowe fundusze celowe,

c) zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych,

d) informacji o wykonaniu budżetu państwa za okresy miesięczne;

4) jawność debaty nad projektem uchwały w sprawie wieloletniej prognozy finansowej jednostki samorządu terytorialnego;

5) podawanie do publicznej wiadomości przez jednostki sektora finansów publicznych informacji dotyczących:

a) zakresu zadań lub usług wykonywanych lub świadczonych przez jednostkę oraz wysokości środków publicznych przekazanych na ich realizację,

b) zasad i warunków świadczenia usług dla podmiotów uprawnionych,

c) zasad odpłatności za świadczone usługi;

6) zapewnianie radnym danej jednostki samorządu terytorialnego dostępu do:

a) dowodów księgowych i dokumentów inwentaryzacyjnych - z zachowaniem przepisów o rachunkowości oraz o ochronie danych osobowych,

b) informacji o wynikach przeprowadzonych kontroli gospodarki finansowej,

c) sprawozdania z wykonania planu audytu za rok poprzedni;

7) udostępnianie przez Narodowy Fundusz Zdrowia informacji o przychodach i kosztach oraz o świadczeniodawcach realizujących świadczenia opieki zdrowotnej, z którymi Fundusz zawarł umowy, o zakresie przedmiotowym umów oraz o sposobie ustalania ceny za zamówione świadczenia;

8) udostępnianie przez jednostki sektora finansów publicznych wykazu podmiotów spoza sektora finansów publicznych, którym ze środków publicznych została udzielona dotacja, dofinansowanie realizacji zadania lub pożyczka, lub którym została umorzona należność wobec jednostki sektora finansów publicznych;

9) udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostek organizacyjnych należących do sektora finansów publicznych;

10) podejmowanie, w głosowaniu jawnym i imiennym, uchwał organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego dotyczących gospodarowania środkami publicznymi;

11) podawanie do publicznej wiadomości treści planów działalności, sprawozdań z wykonania planów działalności oraz oświadczeń o stanie kontroli zarządczej.

 

Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem sektora finansów publicznych.

Dochody publiczne i wydatki publiczne oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych między jednostkami tego sektora.

Obowiązująca od 1 stycznia 2010 roku nowa ustawa o finansach publicznych wprowadziła m. in. gruntowną zmianę organizacji sektora finansów publicznych. Jej przejawem jest przede wszystkim likwidacja zakładów budżetowych oraz gospodarstw pomocniczych.

Nowa ustawa wprowadziła do polskiego systemu finansów publicznych Wieloletni Plan Finansowy Państwa (art. 103 u.f.p.). Jest to dokument sporządzany na 4 lata budżetowe i podlegający corocznej aktualizacji, który wskazuje cele średniookresowej strategii rozwoju kraju oraz kierunki polityki społeczno-gospodarczej Rady Ministrów. W sektorze samorządowym takim instrumentem wieloletniego planowania finansowego jest przyjmowana w drodze uchwały wieloletnia prognoza finansowa. Obejmuje ona okres roku budżetowego oraz co najmniej trzech kolejnych lat. Okres objęty wieloletnią prognozą finansową nie może być jednak krótszy niż okres, na jaki przyjęto limity wydatków wieloletnich (art. 227 u.f.p.). Jednym z głównych elementów reorganizacji systemu finansów publicznych jest też wprowadzenie budżetu zadaniowego. Jego charakter określa min. umieszczenie w uzasadnieniu do ustawy budżetowej wydatków zgodnie z określoną przez ustawę metodologią (art. 142 u.f.p.) oraz zestawienie programów wieloletnich w układzie zadaniowym (art. 122 ust. 1 pkt 4 u.f.p.).

 Nowa ustawa o finansach publicznych wprowadza obowiązek planowania wieloletniego oraz zadaniowego dla jednostek podsektora rządowego i ubezpieczeń społecznych.

 Obok rocznego budżetu i planu finansowego jednostki sporządzanego w układzie tradycyjnym sporządzają w układzie zadaniowym następujące dokumenty planistyczne:

1. Wieloletni Plan Finansowy Państwa (WPFP).

2. Zestawienie zadań i celów priorytetowych na dany rok budżetowy.

3. Skonsolidowany plan wydatków (SPW).

4. Programy wieloletnie w ujęciu zadaniowym.

5. Plany finansowe państwowych jednostek budżetowych w ujęciu zadaniowym.

6. Zadaniowe plany finansowe agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej, dysponentów państwowych funduszy celowych oraz państwowych osób prawnych, o których mowa w art. 9 pkt 14 ustawy o finansach publicznych (np. ZUS).

 Dokumentem nadrzędnym w tym systemie jest Wieloletni Plan Finansowy Państwa (art. 103 - art.108 ustawy o finansach publicznych) który ma być planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa sporządzanym na cztery lata budżetowe. WPFP jest dokumentem w całości zadaniowym - sporządzanym nie w układzie tradycyjnej klasyfikacji budżetowej (część - dział - rozdział), ale w układzie obejmującym funkcje państwa wraz z celami i miernikami stopnia wykonania danej funkcji. 

 Punktem wyjścia do sporządzenia WPFP są cele strategiczne Państwa, a w szczególności:

1. cele średniookresowej strategii rozwoju kraju, o której mowa w ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju;

2. kierunki polityki społeczno-gospodarczej Rady Ministrów.

W WPFP cele i kierunki polityki społeczno-gospodarczej będą ulegały konkretyzacji na poziomie funkcji poprzez zdefiniowanie celów cząstkowych, mierników ich realizacji oraz określenia planowanych wydatków budżetu państwa. WPFP będzie między innymi obejmował prognozę wydatków budżetu państwa zawierającą szczegółowe prognozy:

1. wydatków stałych związanych z utrzymaniem i funkcjonowaniem organów władzy publicznej i wykonywaniem zadań administracji rządowej;

2. wydatków na sfinansowanie zobowiązań wynikających z przyjętych programów wieloletnich;

3. wydatków budżetu państwa, w tym na realizację działań rozwojowych kraju:

- według priorytetów i głównych kierunków interwencji wskazanych w średniookresowej strategii rozwoju kraju, w tym odnoszących się do zagadnień przestrzennych i regionalnych objętych kontraktami wojewódzkimi,

- z uwzględnieniem podziału na źródła finansowania,

- na każdy rok realizacji średniookresowej strategii rozwoju kraju;

Dokument ten będzie sporządzany przez Ministra Finansów przy udziale dysponentów głównych.

 WPFP nie jest jedynie niewiążącą deklaracją co do wydatków na cztery lata, ale poprzez dwa mechanizmy ma istotnie wpływać na przyszłe limity wydatków dla poszczególnych dysponentów. Pierwszy mechanizm dotyczy kwoty globalnych wydatków. Zgodnie z art. 105 ustawy o finansach publicznych w projekcie ustawy budżetowej na dany rok budżetowy, przedstawianym przez Radę Ministrów Sejmowi, poziom deficytu nie może być większy niż poziom deficytu ustalony na ten rok budżetowy w WPFP. Jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach możliwe jest uwzględnienie wyższego poziomu deficytu. Drugi mechanizm dotyczy możliwości zaciągania dla wybranych wydatków zobowiązań wieloletnich do wysokości ujętych w WPFP. Pierwszy WPFP uchwalony został w2010 r. i obejmuje lata 2010-2013.

MODUŁ VI

Podatek to nieodpłatne, przymusowe, bezzwrotne i pieniężne świadczenie o charakterze ogólnym, nakładane jednostronnie przez państwo na podstawie przepisów prawa określających sposób wymiaru oraz warunki i terminy płatności tego świadczenia.

według Ordynacji podatkowej

Podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej

Obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach.

Zobowiązaniem podatkowym jest wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego.

Podatek jest głównym źródłem dochodów państwa, pobieranym w celu pokrycia jego wydatków.

 Podstawowe cechy podatku:

Przymusowość - trzeba płacić podatki, państwo nie dyskutuje  i nie robi wyjątku,

Bezzwrotność  - jeśli został prawidłowo naliczony nie ma możliwości zwrotu,

Nieodpłatność - nie można żądać nic w zamian (świadczenie ekwiwalentne),

Ogólność  - im mniej wyjątków - tym lepiej, dotyczy on wszystkich.

 Cechy podatku:

Cechy stałe:

- charakter pieniężny - nie można płacić podatku w formie aportów

- przymusowość - konieczność płacenia odróżnia podatek od świadczeń dobrowolnych

- stosunek między podatnikiem a podmiotem uprawnionym do jego nakładania (związek cywilno - prawny) jest stosunkiem podporządkowanym. Obowiązek zapłaty podatku może być wyegzekwowany w trybie egzekucyjnym

- bezzwrotność - sprowadza się do tego, że uiszczony podatek nie podlega zwrotowi. Wyjątek stanowi nieprawidłowo obliczony bądź zawyżony lub też nałożony niezgodnie z obowiązującymi przepisami prawa

- nieodpłatność - polega na tym, że podatnik, który uiści podatek nie może liczyć z tego tytułu roszczenia wzajemnego świadczenia ze strony związku cywilno - prawnego (państwa lub gminy) w formie bezpośredniej.

- ogólność - obowiązki będące istotą podatku określone są w sposób generalny, skierowane do określonej w niezindywidualizowany sposób w przepisie prawa grupy podmiotów; przedmiot określony abstrakcyjnie, nie dotyczy skonkretyzowanego przedmiotu lub stanu

Cechy zmienne:

- podmiot opodatkowania, ten na kim ciąży obowiązek zapłaty podatku

- przedmiot opodatkowania, to od czego płaci się podatek (przychodu, dochodu, zdarzenie)

- podstawa opodatkowania, to od czego nalicza się podatek

- stawki podatku - określają jaka jest wysokość podatku

- warunki płatności, sprecyzowanie jak i do kiedy należy rozliczyć się z obowiązku.

„Podatki są stare jak świat”< /font>

W starożytności podatkami i daninami były obciążone tylko niektóre grupy ludności. System podatkowy w starożytnym Egipcie polegał na zabieraniu rolnikom części zbiorów, rzemieślnicy natomiast oddawali część swych wyrobów na potrzeby wojska i administracji (resztę sprzedawali), a kupcy składali daniny.

W starożytnym Rzymie obok łupów wojennych i danin wprowadzono świadczenia pieniężne.

W średniowieczu podatki miały niewielkie znaczenie, ponieważ dochody władcy pochodziły przeważnie z posiadłości ziemskich, przywilejów monarszych i ceł.

W XV wieku rozwinął się system podatkowy we Francji i Anglii. Podatek dochodowy wprowadzono w Wielkiej Brytanii już w XVIII wieku, a w Prusach dopiero w 1891.

W XIX wieku obciążenie podatkami znacznie wzrosło, a podatki stały się instrumentem polityki finansowej.

Podatki w Polsce

We wczesnym średniowieczu, w warunkach gospodarki naturalnej i obowiązującego prawa książęcego, przeważająca część świadczeń ludności chłopskiej na rzecz państwa przybierała formę danin w naturze (głównie w zbożu, sianie, miodzie, świniach, krowach, mięsie, futrach, skórach) i rozmaitych posług. Na całym obszarze państwa regularnie pobierano poradlne (powołowe), narzaz i podworowe, w Wielkopolsce także daninę opolną, egzekwowano stróżę i stan. Oprócz danin regularnych nakładano na ludność świadczenia okolicznościowe, pobierane w nagłej potrzebie. Okazjonalny charakter miały też wszystkie posługi (transportowe, pracy i inne). Niewielkie wówczas rozmiary prywatnych majątków ziemskich i ścisły związek podstaw ekonomicznej egzystencji warstwy panującej z państwem sprawiał, że od XI -XII wieku zasoby uzyskane ze świadczeń ludności dzielono według ustalonych zasad: dziesiątą część otrzymywały na swe utrzymanie biskupstwa, znaczną część (być może 1/3) zatrzymywali dla siebie i swoich podwładnych kasztelanowie, resztę przekazywano na potrzeby dworu książęcego.

W XIII w. - pod wpływem szybkiego wzrostu wielkiej własności ziemskiej, recepcji prawa niemieckiego i towarzyszącego jej upowszechniania immunitetu oraz rozszerzania się gospodarki towarowo-pieniężnej - system ten uległ dezintegracji. Zanikła zasada proporcjonalnego podziału dochodów między poszczególne ogniwa aparatu monarchii, a w wyniku utraty pełnej zwierzchności nad poddanymi w dobrach kościelnych i prywatnych od schyłku XIII w. finanse monarchy (państwa) zostały znacznie ograniczone.

Zasady to zestaw zaleceń formułowanych przez teorię ekonomii i finansów pod adresem państwa, tzn. parlamentu, rządu, partii politycznych itp.

Zasady są postulatami, określającymi warunki, jakie powinien spełniać system podatkowy.

Wykształciły się one na skutek historycznego rozwoju państwa, budżetu i podatków.

 Pierwsze zasady podatkowe zostały stworzone przez Adama Smitha, a w ich skład wchodziły cztery podstawowe kanony:

 

Równość -  to proporcjonalność do zdolności płatniczej podatnika (np. proporcjonalnie do zarobków pracownika),

Pewność -  każdy z góry powinien wiedzieć, jaki ciąży na nim obowiązek podatkowy ,

Dogodność -  podatek powinien być pobierany w czasie i w sposób dla podatnika najdogodniejszy,

Taniość -  głosić, by dążyć do najoszczędniejszego wymiaru i poboru podatków.

 W XIX w. zasady podatkowe zostały rozszerzone i uporządkowane przez Adolfa Wagnera i od tamtej pory nie uległy one większym zmianom.

 zasady fiskalne:

- wydajność- według tej zasady państwo powinno sięgać do takiego przedmiotu opodatkowania, który dostarczy dochodów niezbędnych do realizacji funkcji i zadań państwa i władz samorządowych;

- elastyczność- podatek powinien reagować na zmieniające się procesy i zdarzenia gospodarcze oraz społeczne;

- stałość- mówi o konieczności unikania wprowadzania nowych podatków i zmian w podatkach już istniejących;

 zasady ekonomiczne:

- nienaruszalność majątku podatników- wysokość podatku nie może zmniejszać majątku podatnika. Podatek powinien być pokrywany z dochodów bieżących;

- przerzucalność podatku- zgodnie z tą zasadą możliwe jest przenoszenie ciężaru podatkowego na innych, a więc na ostatecznych konsumentów.

 zasady sprawiedliwości:

-powszechność- ciężary podatkowe powinny mieć charakter powszechny, tj. każdy obywatel, przedsiębiorca itp. powinien być objęty podatkiem, jeżeli spełnione są warunki powstania stosunku podatkowego;

-równość- ciężary podatkowe powinny być rozłożone równomiernie na wszystkich podatników;

-zdolność dochodowa- wedle tej zasady, każdy podatnik osiągający taki sam dochód, powinien poświęcić na rzecz państwa identyczną korzyść;

 zasady techniczne:

-pewność- podatki powinny być niezawodnym źródłem dochodów państwa. Oprócz tego każdy podatnik powinien być poinformowany o wysokości podatku, który jest zobowiązany zapłacić;

-dogodność- pobór podatku powinien uwzględniać warunki finansowe podatnika, a także cykl i charakter jego działalności;

-taniość- koszty realizowania podatków nie mogą nadmiernie uszczuplać dochodów państwa.

Podatki spełniają 3 podstawowe funkcje

1)                 Funkcja fiskalna

Podatki sa głównym źródłem dochodów państwa, gwarantują finansowanie wydatków publicznych

2)                 Funkcja stymulacyjna

Podatki sa wykorzystywane przez państwo jako instrument oddziaływania na decyzje podmiotów gospodarczych w celu skorelowania ich z założeniami polityki gospodarczej i społecznej państwa.

3)                 Funkcja redystybucyjna

Podtki sa instrumentem przesuwania dochodów pomiędzy różnymi grupami społecznymi. Zjawisko rozkładu dochodów z punktu widzenia kryterium równości ananlizuje się za pomoca tzw. krzywej Lorentza. Krzywa ta reprezentuje idealny / absolutny rozkład dochodu w społeczeństwie.

Obejmuje ona następujące elementy:

 

Podmiot podatku

Rozróżniamy:

-          podmiot czynny (czyni prawo; ustawodawca - Parlament, dotyczy podatków bezpośrednich, podatek VAT, akcyza)

-          podmiot bierny (płaci podatki; jest wykonawcą prawa podatkowego): 

            podatnik - osoba płacąca podatek (osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu) 

            płatnik - nalicza wysokość podatku, jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.

            inkasent - to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu

 Przedmiot podatku

Rzecz lub zjawiska, zdarzenia, z którymi prawo wiąże powstawanie obowiązku podatkowego.

 Podstawa podatku

Przedmiot podatku wyrażony wartościowo lub ilościowo. Jest to wielkość, która stanowi podstawę do obliczania wymiaru podatku zgodnie z określoną formułą obliczenia podatku.

Podstawa opodatkowania może mieć wymiar wartościowy wyrażony:

-          w pieniądzu

-          w innej jednostce miary np. m², cm³, litrach, sztukach, hektarach, kwintalach.

 Stawka podatku

Stopa podatkowa - to część podstawy opodatkowania, która jako podatek podlega odprowadzeniu na rzecz budżetu Państwa lub gminy. Ze względu na technikę obliczania wartości, jaką należy przekazać do budżetu z tytułu podatku, wyróżnia się:

stawki podatkowe kwotowe (podatkowe)

- za 1m nieruchomości

- za samochód

stawki podatkowe procentowe

- VAT 7%, 23%

- podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych

 ze względu na stosunek stawek do podstawy opodatkowania:

-stawki stałe zwane proporcjonalnymi - nie zmieniają się pomimo zachodzących zmian w podstawie opodatkowania - VAT

-stawki zmienne zwane ruchomymi - to stawki, które zmieniają się wraz ze zmianą stawki opodatkowania:

            - progresywna - jeśli rośnie podstawa opodatkowania, to rośnie również stawka podatkowa; występują tu progi podatkowe; czym wyższe dochody, tym wyższa stawka podatkowa

            - regresywna - im więcej zarabiam, tym mniejsze płacę podatek ( stawka ta nie występuje w Polsce)

 Skala podatkowa

Zbiór stawek podatkowych stosowanych przy wymiarze określonego podatku. Może być określona procentowo (skala proporcjonalna,  progresywna, degresywna) lub kwotowo.

zestawienie elementów wchodzących w skład wyliczenia

skala proporcjonalna (liniowa)

- bez względu na zarobki stawka podatku jest stała (%)

- stymuluje wzrost gospodarczy i w danym roku zmniejsza dochody BP

- jest korzystna dla podatników osiągających coraz wyższe dochody (przy tej skali płacą niższy podatek)

skala progresywna

- wpadanie w wyższą stopę podatkową

- osiąganie coraz wyższych dochodów powoduje wzrost stawki

- czym wyższa skala progresji, tym większa skala opodatkowania dochodów.

Skala progresywna i wysokie opodatkowanie:

-          są korzystne dla danego roku budżetowego

-          jest niekorzystne w długim okresie czasu

 Zwolnienia, ulgi

Częściowe lub całkowite wyłączenie z podatku określonego podmiotu lub przedmiotu.

Ulga podatkowa - przewidziane w przepisach prawa podatkowego zwolnienia, odliczenia, obniżki albo zmniejszenia, których zastosowanie powoduje obniżenie podstawy opodatkowania lub wysokości podatku ( Ordynacja podatkowa).

Ulga podatkowa może polegać na:

- odliczeniu od uzyskanego dochodu (np. składki na ubezpieczenie społeczne);

- odliczeniu od podatku;

- zastosowaniu niższych stawek podatkowych.

Systematyka podatków polega na pogrupowaniu ich wg określonego kryterium:

 Kryterium przedmiotu opodatkowania

1.             podatki przychodowe (od przychodów) - np. podatek rolny. Leśny

Są cenotwórcze (wkalkulowane w cenę), płaci się je w związku z działalnością gospodarczą i osiąganymi przychodami

2.             podatki dochodowe (od dochodów) - np. podatek od osób fizycznych i prawnych. Podatki dochodowe pobierane są od dochodów osobistych ludności oraz od dochodów osób prawnych. Opodatkowaniu podlegają wszystkie dochody podatnika, a dochód podlegający opodatkowaniu ustala się, odejmując od łącznej sumy przychodów wydatki związane z uzyskaniem dochodów.

Mają one następujące cechy:

- są przykładem zawłaszczania przez władze publiczne dochodów prywatnych,

- nawiązują do nadwyżki finansowej, wypracowanej przez podmioty,

- są korzystniejsze dla podatnika, niż dla władz publicznych (istnieje możliwość manipulowania podstawą opodatkowania)

3.     podatki majątkowe (od praw majątkowych) - np. podatek od obrotu majątkiem, podatek od spadków i darowizn. Podatki majątkowe płacone są od posiadanego majątku (kapitału) oraz od przenoszenia praw do majątku (podatki spadkowe).

Obciążają one ogólną wartość majątku lub jego przyrost. Jeżeli podatki uszczuplają substancję majątkową, to są to podatki realne. Jeśli płacone są z dochodu - to nazywamy je podatkami nominalnymi.

4.       podatki od wydatków  (podatki konsumpcyjne) - VAT, akcyza, podatek od gier

Są one zbliżone do podatków przychodowych. Są to obciążenia nakładane na produkty i usługi - przedmiot obrotu towarowego. Przedmiotem opodatkowania są wydatki ponoszone na zakup dóbr i usług. 

 Kryterium wg stosunku przedmiotu opodatkowania do źródeł podatku

1.       podatki bezpośrednie   - podatek dochodowy od osób fizycznych

          Istnieje precyzyjnie określona zależność między płaceniem podatku, jego wysokością, trybem płacenia a podatnikiem.

2.       podatki pośrednie - podatek VAT

Obciążają podatnika w sposób nie pozostający w ścisłym związku z jego sytuacją dochodową i majątkową. Są podatkami ukrytymi, a ciężary ponoszone przez podatników są bardziej anonimowe.

 Kryterium związane z władztwem podatkowym

1.       podatki nakładane przez Państwo

2.       podatki nakładane przez władze samorządowe

3.      podatki wspólne

 

Przyczyny ucieczki przed podatkami

1.       tzw. przyczyny o charakterze moralnym - występuje bardzo często dualizm postępowania pod względem norm etycznych.

2.             powody o charakterze politycznym - partie polityczne na które nie chcemy płacić,

3.             powody o charakterze ekonomicznym - jeżeli ludzie nie mają możliwości przerzucenia podatku na kogoś innego, zaczynają pracować w szarej strefie.

4.             powody o charakterze technicznym - skomplikowane formularze do wypełniania.

 

Ludzie w Polsce pracują na podatek ok. ½ roku !

 Cechy dobrego systemu podatkowego

1.       powinno się wprowadzić kilka podatków, przy czym 3 lub 4 winny stanowić podstawę finansów publicznych.

2.             powinno się sięgać do różnych przedmiotów opodatkowania.

3.             podstawowe rodzaje podatków powinno się ustalać na szczeblu władz centralnych.

4.             z psychologicznego punktu widzenia łatwiej jest zwiększyć ciężary podatkowe przez podwyższenie istniejącego już podatku niż wprowadzenie nowego i po drugie - łatwiej jest zwiększyć ciężary podatkowe przez podatki pośrednie niż bezpośrednie.

5.             w różnych proporcjach należy stosować podatki bezpośrednie i pośrednie.

6.             w opodatkowaniu przedsiębiorstw należy stosować skale progresywne i degresywne.

7.             w celu przeciwdziałania oszustwom podatkowym należy stosować rozwinięty system kontroli i kar.

8.             Zjawisko ucieczki przed podatkami ogranicza się przede wszystkim poprzez uproszczenie systemu podatkowego.

MODUŁ VII

W ekonomii rynkiem nazywamy zespół mechanizmów umożliwiający kontakt producentów z konsumentami. We współczesnej gospodarce taki kontakt oparty jest na przepływach pieniężnych (strumieniach pieniężnych) pomiędzy różnymi podmiotami- gospodarstwami domowymi, przedsiębiorstwami, Skarbem Państwa oraz podmiotami zagranicznymi. Przepływy te, jako rozliczenia zawieranych transakcji bądź finansowanie działalności gospodarczej, odbywają się przez rynek finansowy.

 Pojęcie rynku finansowego jest ściśle związane z kapitałem pieniężnym, którego jedne podmioty mają nadmiar, a inne zgłaszają na niego zapotrzebowanie. Istnienie tego rynku umożliwia przekazanie za odpowiednią cenę czasowo wolnego kapitału pieniężnego przez jedne podmioty drugim, czyli występują na nim dostawcy i nabywcy kapitału pożyczkowego.

 Za pośrednictwem rynku finansowego dokonuje się wymiany jednego rodzaju walorów finansowych na inne. W przeważającej mierze dotyczy to wymiany pieniądza na aktywa finansowe przenoszące ich posiadaczowi dochód.

 Klasyczne podejście makroekonomiczne utożsamia rynek finansowy z systemem finansowym, rozumianym jako podsystem gospodarki, którego funkcją jest realizowanie pośrednictwa finansowego. System obejmuje rynki pośredników finansowych, firmy usługowe oraz inne instytucje wykorzystywane przy podejmowaniu decyzji finansowych przez osoby fizyczne, firmy oraz rządy państw.

 W literaturze przedmiotu pojęcie rynku finansowego określa się:

 1.      biorąc pod uwagę szczególny przedmiot transakcji na nim dokonywanych, w szerszym rozumieniu jako:

„ miejsce zawierania transakcji mających za przedmiot szeroko rozumiany kapitał”

lub jako:

„ rynek, na którym dokonuje się transakcji instrumentami finansowymi”;

w węższym zaś jako:

„ ogół transakcji papierami wartościowymi, będącymi instrumentami udzielania kredytów krótko-, średnio- i długoterminowych”;

 2.      biorąc pod uwagę nie tylko sam wyodrębniony przedmiot transakcji, lecz grupę podmiotów w nim uczestniczących jako:

„ rynek obejmujący zespół podmiotów dokonujących transakcji rzeczywistymi i nierzeczywistymi walorami finansowymi, występującymi w materialnej i zdematerializowanej formie”< /span>

 Definicje w szerokim rozumieniu podkreślają, iż w struktury rynku finansowego włącza się nie tylko działania z istoty swej dotyczące pieniędzy, ich przepływu i operacji rozliczeniowych, ale także działania gospodarcze oparte na obrocie pieniężnym.

W węższym znaczeniu rynek finansowy obejmuje decyzje związane wyłącznie ze środkami pieniężnymi, których celem jest ochrona wartości posiadanych pieniędzy bądź jej wzrost w przyszłych okresach.

Rynek finansowy może być dzielony według różnorodnych kryteriów

1.      Kryterium wg celu i czasu:

• rynek pieniężny jego celem jest finansowanie bieżącej działalności w czasie nie przekraczającym jednego roku

• rynek kapitałowy to rynek którego celem jest finansowanie rozwoju na czas dłuższy niż jeden rok

2.      Kryterium wg rodzajów kontrahentów:

• rynek pierwotny występuje emitent i pierwszy nabywca

• rynek wtórny umożliwia obrót między inwestorami

3.      Kryterium wg zasięgu terytorialnego:

• rynek krajowy

• rynek regionalny ( np. Europa)

• rynek ogólnoświatowy

4.         Kryterium wg momentu rozliczania transakcji:

• rynek transakcji natychmiastowych ( dochodzą do skutku w ciągu dwóch dni roboczych )

• rynek transakcji terminowych ( charakteryzuje się walorami: ilość waluty i termin, w Polsce nie ma giełd które się tym zajmuje)

5.      Kryterium wg formy organizacyjnej:

• rynek giełdowy

• rynek pozagiełdowy

6.      Kryterium wg rodzajów instrumentów:

• rynek pieniężny - lokaty międzybankowe, bony skarbowe, bony komercyjne, weksle, certyfikaty depozytowe

• rynek kapitałowy - akcje, obligacje, certyfikaty inwestycyjne

• rynek instrumentów pochodnych -transakcje terminowe, kontrakty forward, futures, opcje, swapy,

• rynek depozytowo- kredytowy- lokaty, kredyty, pożyczki,

• rynek walutowy - różne waluty np. euro, dolar, funt.

 Istota rynku pieniężnego

 Rynek pieniężny jest segmentem rynku finansowego, na którym dochodzi do kształtowania się podaży i popytu na najbardziej płynny instrument, czyli pieniądz. Przedmiotem obrotu są krótkoterminowe kredyty i lokaty międzybankowe oraz papiery dłużne o zapadalności krótszej niż 1 rok.

Charakterystyczne cechy rynku pieniądza wyznaczają mu fundamentalne zadania w systemie gospodarczym. Na rynku pieniężnym ma miejsce:

- zaopatrywanie się podmiotów gospodarczych w płynność,

- alokacja zasobów finansowych i transformacji ich terminów oraz ryzyka,

- zawieranie wszystkich transakcji krótkoterminowych między podmiotami sektora finansowego i pozafinansowego,

- emisja i obrót instrumentów finansowych sektora bankowego,

- handel papierami wartościowymi i instrumentami finansowymi nie mającymi tego statusu.

 

Składowymi rynku pieniężnego są:

•; rynek międzybankowy - na którym operacje prowadzone instrumentami finansowymi są zastrzeżone wyłącznie dla banków komercyjnych i banku centralnego

• detaliczny rynek bankowy (lokacyjno-kredytowy) - uczestnikami są różne podmioty gospodarcze: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, sektor publiczny, niebankowe instytucje finansowe, które korzystają z lokat krótkoterminowych i kredytów bankowych

• rynek krótkoterminowych bonów lokacyjnych - rynek weksli i innych papierów wartościowych emitowanych przez niebankowe podmioty gospodarcze,

• rynek walutowy - na którym dominują banki komercyjne operujące walutą obcą i dewizami

MODUŁ VIII

Poprzednikami współczesnych bankierów byli średniowieczni handlarze trudniący się wymianą pieniędzy.

Nazwa „bank” wywodzi się z języka włoskiego- banco i oznacza ladę, stół, kontuar, przy którym średniowieczni włoscy handlarze dokonywali transakcji wymiany pieniądza kruszcowego. Ich zadaniem było przekazywanie wkładów pieniężnych od jednego klienta do drugiego. Za zdeponowany pieniądz kruszcowy wydawali oni zaświadczenie- banknot-weksel (były to tzw. kwity bankierskie, czy też noty bankowe) na bankiera w innym mieście.

Tradycyjne definicje określają bank jako przedsiębiorstwo usługowe, którego działalność polega wyłącznie na udzielaniu kredytów i zdobywaniu środków potrzebnych do sfinansowania kredytów. W ujęciu tym nie bierze się pod uwagę, że banki są organizacjami zatrudniającymi ludzi, których kwalifikacje i motywacje wyznaczają sukces przedsiębiorstwa bankowego.

Zgodnie z definicją przyjętą w krajach Unii Europejskiej przez pojęcie banku rozumie się instytucję prowadzącą działalność we własnym imieniu i na własny rachunek, na podstawie zezwolenia władz nadzorczych, polegającą na przyjmowaniu depozytów (lub innych środków powierzonych pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym) i udzielaniu kredytów lub wydawaniu pieniądza elektronicznego. W ustawodawstwie unijnym banki nazywane są instytucjami kredytowymi, ale określenie bank pozostało w powszechnym użyciu; niektóre banki noszą nazwę kasa.

W polskim prawie bankowym „ Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działając na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych, obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym”.

System bankowy jest centralnym ogniwem każdego systemu finansowego.

Systemy bankowe ukształtowały się w różnych krajach zależnie od tradycji i rozwiązań prawnych. Różnorodność banków i instytucji finansowych, ich struktura oraz zakres i sposób działania nadają specyficzny charakter systemom bankowym poszczególnych państw. Jednak w każdym kraju gospodarki rynkowej występuje dualizm w kreowaniu pieniądza i decentralizacja decyzji gospodarczych, podejmowanych przez samodzielne podmioty. Strukturę i funkcjonowanie systemu bankowego określa w każdym państwie jego prawo bankowe, nawiązujące do respektowanych przez nie ustaleń międzynarodowych.

System bankowy obejmuje całokształt różnorodnych i niezależnych instytucji bankowych wraz z normami regulującymi ich wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. Celem systemu jest gromadzenie środków pieniężnych, udzielanie kredytów oraz prowadzenie rozliczeń pieniężnych. Najczęściej system bankowy posiada dwupoziomową strukturę składającą się z banku centralnego oraz banków komercyjnych, realizujących obsługę finansową przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.

Funkcje systemu bankowego:

1. stworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich inwestowania w różne przedsięwzięcia,

2. zapewnienie możliwości dokonywania płatności między podmiotami gospodarczymi, transferu w czasie i ponad granicami,

3. zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem bankowym,

4. zapewnienie informacji cenowej, stwarzającej możliwość podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze,

5. stworzenie warunków do transformacji środków inwestowania, co do czasu i wielkości.

 Dwupoziomowy system bankowy opiera się po pierwsze na zasadzie wydzielania bezpośredniej działalności kredytowej z banku centralnego i powierzenia jej bankom komercyjnym, po drugie umożliwieniu wykonywania wszystkich usług przez banki, we współczesnych systemach bankowych prowadzących działalność zazwyczaj o charakterze uniwersalnym.

W Polsce pierwszy poziom systemu bankowego tworzy bank centralny, którym jest Narodowy Bank Polski, a także instytucje stabilizujące, do których należą: Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) jako organ nadzorujący banki oraz Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BGF), gwarantujący deponentom wypłatę środków do wysokości określonej ustawą.

Drugi poziom systemu bankowego tworzą banki komercyjne. Pełnią one w systemie trzy podstawowe funkcje:

• kredytową - polegającą na udzielaniu kredytów,

• płatniczą - polegającą na dokonywaniu płatności na rzecz przedsiębiorstw i gospodarstw domowych,

• depozytową - polegająca na przyjmowaniu depozytów, zarządzaniu aktywami finansowymi i majątkiem na rzecz i w imieniu klientów oraz wykonywaniu czynności związanych z pośrednictwem w obrocie papierami wartościowymi.

• W zależności od przyjętych kryteriów podziału możemy wyszczególnić różne rodzaje banków.

Kryterium podziału	Rodzaje banków
rodzaj obsługiwanych klientów:	•; banki detaliczne • banki korporacyjne
sposób obsługi klientów	• banki tradycyjne • banki internetowe
zakres świadczonych usług	•banki depozytowo-kredytowe (handlowe) • banki inwestycyjne •; banki uniwersalne •; banki specjalne
zasięg prowadzonej działalności	• banki międzynarodowe • banki krajowe • banki lokalne • banki regionalne
Własność	•;państwowe •; prywatne • mieszane • spółdzielcze •komunalne
rola i znaczenie w systemie bankowym i gospodarce	• banki centralne • banki komercyjne
współczesne systemy bankowe	• banki centralne •;operacyjne: - komercyjne - uniwersalne - depozytowo-kredytowe •specjalistyczne - hipoteczne - inwestycyjne - towarzystwa kredytowe i regionalne • banki i kasy oszczędnościowe • spółdzielczość kredytowa

Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Wypełnia zadania określone w Konstytucji RP, ustawie o Narodowym Banku Polskim i ustawie Prawo bankowe. Wymienione akty prawne gwarantują niezależność NBP od innych organów państwa. Niezależność NBP ma miejsce w 5 płaszczyznach:

• wyznaczania i realizacji celów polityki pieniężnej,

•; dbałość o stabilność systemu bankowego (nadzór sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego),

•; relacji z innymi segmentami polityki gospodarczej (niezależność wobec władzy ustawodawczej i wykonawczej, współpraca z równorzędnymi partnerami - np. rządem),

•trybu powoływania i odwoływania władz banku (tendencja do stabilizowania władz banku),

• gospodarki finansowej NBP (niezależność finansowa).

Niezależność Banku Centralnego zagwarantowana jest przez sposób wyboru członków jego organów.

Zadania Narodowego Banku Polskiego

 Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen,  przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.

Cel NBP jest osiągany poprzez:

• kształtowanie i realizację polityki pieniężnej

• tworzenie warunków instytucjonalnych dla zapewnienia niezbędnego poziomu bezpieczeństwa finansowego i stabilności sektora bankowego

• regulowanie zasad i mechanizmów w celu zapewnienia płynności rozliczeń pieniężnych w gospodarce.

Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu.

Od początku 2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy.

NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji. Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie rynkowych stóp procentowych.

 Do zadań NBP należy także:

1) organizowanie rozliczeń pieniężnych;

2) prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi;

3) prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami;

4) prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa;

5) regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie;

6) kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego, w tym działanie na rzecz stabilności krajowego systemu finansowego ( ustawa z dnia 7 listopada 2008 r. o Komitecie Stabilności Finansowej, Dz. U. Nr 209, poz.1317);

7) opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej

pozycji inwestycyjnej;

8) wykonywanie innych zadań określonych ustawami.

 NBP może:

1) być członkiem międzynarodowych instytucji finansowych i bankowych;

2) pokrywać ze środków własnych wydatki związane z członkostwem w instytucjach np.: Międzynarodowym Funduszu Walutowym.

Do głównych obszarów działalności NBP należą:

Obszar działalności	Zakres działalności
prowadzenie polityki pieniężnej	Narodowy Bank Polski odpowiada za stabilność narodowego pieniądza. Wypełniając ten konstytucyjny obowiązek, NBP opracowuje i realizuje strategię polityki pieniężnej oraz - uchwalane corocznie - założenia polityki pieniężnej;
działalność emisyjna	dzięki emisji znaków pieniężnych zabezpiecza płynność obrotu gotówkowego;
rozwój systemu płatniczego	w ramach pełnionych funkcji nadzorczych i regulacyjnych NBP dba o płynność, sprawność i bezpieczeństwo systemu płatniczego. Przyczynia się również do rozwoju bezpiecznej infrastruktury rynku finansowego. Ważnym celem NBP jest dbałość o stabilność systemu finansowego;
zarządzanie rezerwami dewizowymi Polski	zapewnia odpowiedni poziom bezpieczeństwa finansowego państwa;
obsługa Skarbu Państwa	Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa w zakresie określonym w ustawie o finansach publicznych,  m.in. centralny rachunek bieżący budżetu państwa oraz rachunki bieżące i pomocnicze państwowych jednostek budżetowych i państwowych funduszy celowych;
działalność edukacyjna i informacyjna	NBP podejmuje działania służące upowszechnianiu wiedzy ekonomicznej, m.in. dzięki udostępnianiu informacji na stronie internetowej www.nbp.pl oraz poprzez działalność Portalu Edukacji Ekonomicznej.

W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa zasadniczą rolę w gospodarce oraz sektorze bankowym, pełniąc trzy podstawowe funkcje:

• banku emisyjnego,

• banku banków,

• centralnego banku państwa.

NBP jako bank emisyjny:

•; ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce;

• określa wielkość emisji znaków pieniężnych oraz moment wprowadzenia ich do obiegu;

• odpowiada za płynność emisji;

•;organizuje obieg pieniężny;

• reguluje ilość pieniądza w obiegu.

NBP jako bank banków:

• pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego;

• organizuje system rozliczeń pieniężnych;

• prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe;

• aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym;

• jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego;

• nadzoruje systemy płatności w Polsce.

NBP jako centralny bank państwa:

• prowadzi obsługę bankową budżetu państwa;

• prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze;

•prowadzi rachunki innych podmiotów posiadających ustawowe upoważnienie do otwierania rachunków w NBP;

•; jest agentem finansowym rządu w zakresie zawierania i realizacji umów kredytowych oraz zadłużenia zagranicznego państwa;

•; jest agentem emisji skarbowych papierów wartościowych , organizuje i przeprowadza przetargi na sprzedaż bonów skarbowych;

•; od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej NBP prowadzi rachunki bankowe przeznaczone do obsługi środków finansowych przekazywanych z funduszy unijnych oraz środków Unii z tytułu składki członkowskiej Polski.

Rola banków w gospodarce ma ścisły związek z najistotniejszymi dziedzinami działalności jakie wykonują i należą do nich:

- kreacja pieniądza, która dokonywana jest przez bank centralny oraz banki komercyjne w zakresie kreacji pieniądza gotówkowego oraz bezgotówkowego;

- pośrednictwo finansowe, realizowane pomiędzy podmiotami wykazującymi nadmiar środków pieniężnych a podmiotami zgłaszającymi na nie zapotrzebowanie. Polega przede wszystkim na:

• przejmowaniu przez banki określonych rodzajów ryzyka związanego z inwestowanymi przez podmiot pieniędzmi;

• dostarczaniu informacji podmiotom zainteresowanym zawarciem transakcji finansowych;

• pośredniczeniu w transakcjach finansowych między pierwotnymi a pośrednimi biorcami i dawcami środków pieniężnych.

- dokonywanie alokacji i transformacji środków, czyli planowanie użycia dostępnych środków, w szczególności w bliskiej przyszłości po to aby osiągnąć konkretne cele w dalekiej przyszłości;

- udział w społecznym podziale pracy, który wiąże się z przejmowaniem przez banki czynności finansowych od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych i polega na:

• przyjmowaniu wkładów,

• udzielaniu kredytów,

• obrocie papierami wartościowymi,

• udziale w obrocie płatniczym.

MODUŁ IX

Bank jest specyficzną formą przedsiębiorstwa, różniącą się znacznie od przedsiębiorstw innych typów. Wyraźnie widoczna jest specyfika banków zarówno w sferze formalnoprawnej, jak i pod względem funkcji pełnionych w gospodarce, inne są też zasady księgowości i sprawozdawczości bankowej. Specyfika banku wynika z podstawowego założenia, przyjętego w stosunku do banków w XIX wieku, iż bankom nadaje się znaczne przywileje (np. przywilej wyłączności na przyznawanie kredytów), ale równocześnie- wprowadza daleko idące ograniczenia w ich działalności. Bank jest uprawniony do wykonywania tzw. czynności bankowych, wymienionych w Prawie bankowym, podlegając w tym zakresie kontroli nadzoru bankowego. Swoją działalność prowadzi na podstawie licencji, wydawanych przez nadzór, które mogą mu zostać odebrane w przypadku nieprzestrzegania ustanowionych zasad i przepisów. Zwykłe przedsiębiorstwo takiemu nadzorowi nie podlega, nie musi otrzymywać licencji (z wyjątkiem wybranych dziedzin), ale też i nie ma przywilejów, którymi dysponuje bank. Działalność większości dużych przedsiębiorstw reguluje przede wszystkim Kodeks spółek handlowych. W przypadku banków komercyjnych nadrzędną rolę odgrywa Prawo bankowe, a dla banków spółdzielczych dodatkowe regulacje zawarte są w prawie spółdzielczym oraz ustawie o funkcjonowaniu banków spółdzielczych. Specyfika banków odnosi się też do księgowości i sprawozdawczości. Podstawowe zasady sporządzania dokumentów, jak  bilanse i rachunki wyników są zawsze takie same, ale poszczególne pozycje w tych dokumentach są inne, odmienna jest też znaczna część stosowanej terminologii. Ustawa o rachunkowości wyraźnie wyróżnia odrębny system opracowania bilansów i rachunku wyników dla banków, także np. sprawozdania finansowe składane do nadzoru finansowego, w GUS-ie oraz dla władz giełdy,  przez banki są inne niż przez przedsiębiorstwa. System podatkowy banków i innych przedsiębiorstw jest teoretycznie taki sam, ale w praktyce istnieją czynniki inaczej określające jego wielkość. Banki maja prawo do tworzenia części rezerw z zysku brutto, co znacznie zmniejsza wielkość płaconego podatku.

Zgodnie z Prawem Bankowym:

• Bank jest obowiązany do utrzymywania płynności płatniczej dostosowanej do rozmiarów i rodzaju działalności, w sposób zapewniający wykonanie wszystkich zobowiązań pieniężnych zgodnie z terminami ich płatności.

• W banku funkcjonuje system zarządzania, który stanowi zbiór zasad i mechanizmów odnoszących się do procesów decyzyjnych, zachodzących w banku oraz do oceny prowadzonej działalności bankowej. W ramach systemu zarządzania w banku funkcjonuje co najmniej: system zarządzania ryzykiem oraz system kontroli wewnętrznej.

• Zarząd banku projektuje, wprowadza oraz zapewnia działanie systemu zarządzania.

• Rada nadzorcza banku sprawuje nadzór nad wprowadzeniem systemu zarządzania oraz ocenia adekwatność i skuteczność tego systemu.

 

Zadaniem systemu zarządzania ryzykiem jest identyfikacja, pomiar lub szacowanie oraz monitorowanie ryzyka występującego w działalności banku służące zapewnieniu prawidłowości procesu wyznaczania i realizacji szczegółowych celów prowadzonej przez bank działalności.

W ramach systemu zarządzania ryzykiem bank:

1) stosuje sformalizowane zasady służące określaniu wielkości podejmowanego ryzyka i zasady zarządzania ryzykiem,

2) stosuje sformalizowane procedury mające na celu identyfikację, pomiar lub szacowanie oraz monitorowanie ryzyka występującego w działalności banku, uwzględniające również przewidywany poziom ryzyka w przyszłości,

3) stosuje sformalizowane limity ograniczające ryzyko i zasady postępowania w przypadku przekroczenia limitów,

4) stosuje przyjęty system sprawozdawczości zarządczej umożliwiający monitorowanie poziomu ryzyka,

5) posiada strukturę organizacyjną dostosowaną do wielkości i profilu ponoszonego przez bank ryzyka.

 Celem systemu kontroli wewnętrznej jest wspomaganie procesów decyzyjnych przyczyniające się do zapewnienia:

1) skuteczności i efektywności działania banku,

2) wiarygodności sprawozdawczości finansowej,

3) zgodności działania banku z przepisami prawa i regulacjami wewnętrznymi.

 System kontroli wewnętrznej obejmuje:

1) mechanizmy kontroli ryzyka,

2) badanie zgodności działania banku z przepisami prawa i regulacjami wewnętrznymi,

3) audyt wewnętrzny.

Zgodnie z Prawem Bankowym banki w Polsce mogą być tworzone jako:

• banki państwowe,

• banki spółdzielcze,

• banki w formie spółek akcyjnych.

Banki państwowe

Bank państwowy może być utworzony przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia, na wniosek Ministra Skarbu Państwa zaopiniowany przez Komisję Nadzoru Finansowego. W tym samym trybie następuje likwidacja banku państwowego.

Rozporządzenie Rady Ministrów o utworzeniu banku państwowego określa nazwę, siedzibę, przedmiot i zakres działania banku, jego fundusze statutowe, w tym środki wydzielone z majątku Skarbu Państwa, które stają się majątkiem banku.

Bank państwowy nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych.

 Organami banku państwowego są rada nadzorcza i zarząd.

Członkowie zarządów lub rad nadzorczych nie mogą zajmować się działalnością konkurencyjną. W szczególności nie mogą być członkami zarządu lub rady nadzorczej innego

banku, chyba że bank państwowy jest akcjonariuszem tego banku.

Radę nadzorczą powołuje się na okres 3 lat spośród osób posiadających odpowiednie kwalifikacje z zakresu finansów. Przewodniczącego rady nadzorczej powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek Ministra Skarbu Państwa.

Członkowie rady są powoływani przez Ministra Skarbu Państwa spośród osób niebędących członkami zarządu tego banku. Odwołanie członków rady następuje w takim samym trybie, w jakim zostali powołani.

 Prezesa zarządu banku państwowego powołuje i odwołuje rada nadzorcza. Pozostałych członków zarządu banku powołuje i odwołuje rada nadzorcza, na wniosek prezesa zarządu banku. Powołanie prezesa zarządu oraz jednego członka zarządu następuje za zgodą Komisji Nadzoru Finansowego.

 Rada nadzorcza sprawuje nadzór nad działalnością banku państwowego, zatwierdza przedstawione przez Zarząd sprawozdanie finansowe oraz podział zysku i sposób pokrycia strat, a także przyjmuje sprawozdania z działalności banku, udziela zarządowi banku zaleceń oraz może zawieszać w czynnościach członków zarządu banku.

Zarząd banku rozpatruje sprawy dotyczące działalności banku oraz podejmuje w tych sprawach uchwały, których wykonanie zapewnia prezes zarządu banku. Rada nadzorcza uchyla uchwałę zarządu banku w razie stwierdzenia jej niezgodności z

przepisami prawa lub statutem banku.

 Prezes zarządu banku państwowego reprezentuje bank, przewodniczy zarządowi banku oraz organizuje działalność banku.

Szczegółowy zakres działania rady nadzorczej i zarządu oraz osoby uprawnione do reprezentowania banku określa statut banku państwowego.

Statut bankowi państwowemu nadaje, w drodze rozporządzenia, Minister Skarbu Państwa w porozumieniu z Ministrem Finansów, po zasięgnięciu opinii Komisji Nadzoru Finansowego.

 Banki spółdzielcze

Bankiem spółdzielczym jest bank będący spółdzielnią, do którego w zakresie nieuregulowanym w ustawie z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (Dz. U. Nr 119, poz. 1252, z późn. zm.), zwanej dalej "ustawą o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających", i ustawie Prawo bankowe, mają zastosowanie przepisy ustawy - Prawo spółdzielcze.

Założycielami banku spółdzielczego mogą być tylko osoby fizyczne w liczbie wymaganej

dla założenia spółdzielni (min. 10), określonej ustawą - Prawo spółdzielcze.

Statut banku spółdzielczego pod rygorem nieważności powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego.

 Banki w formie spółek akcyjnych

Do utworzenia i działalności banku w formie spółki akcyjnej stosuje się przepisy Kodeksu spółek handlowych, o ile przepisy ustawy nie stanowią inaczej.

Założycielami banku w formie spółki akcyjnej mogą być osoby prawne i osoby fizyczne, z tym że założycieli nie może być mniej niż 3.

 Funkcję organu nadzoru pełni w banku rada nadzorcza składająca się co najmniej z pięciu osób fizycznych. Członków rady nadzorczej powołuje i odwołuje walne zgromadzenie.

Bank informuje Komisję Nadzoru Finansowego o składzie rady nadzorczej oraz o zmianie jej składu niezwłocznie po jej powołaniu lub po dokonaniu zmiany jej składu.

 Zarząd banku składa się co najmniej z trzech osób fizycznych powoływanych i odwoływanych przez radę nadzorczą.  Rada nadzorcza informuje Komisję Nadzoru Finansowego o składzie zarządu oraz o zmianie jego składu niezwłocznie po jego powołaniu lub po dokonaniu zmiany jego składu. Rada nadzorcza informuje Komisję Nadzoru Finansowego także o członkach zarządu, którym w ramach podziału kompetencji podlega w szczególności zarządzanie ryzykiem i komórka audytu wewnętrznego.

 Powołanie dwóch członków zarządu banku, w tym prezesa, następuje za zgodą Komisji Nadzoru Finansowego. Z wnioskiem o wyrażenie zgody występuje rada nadzorcza.

Komisja Nadzoru Finansowego odmawia wyrażenia zgody na powołanie osoby, jeżeli:

1) była ona karana za przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe, z wyłączeniem przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego,

2) spowodowała udokumentowane straty w miejscu pracy albo w związku z pełnieniem funkcji członka organu osoby prawnej,

3) został wobec niej orzeczony zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji reprezentanta lub pełnomocnika przedsiębiorcy, członka rady

nadzorczej lub komisji rewizyjnej w spółce akcyjnej, spółce z ograniczoną odpowiedzialnością lub w spółdzielni.

 Komisja Nadzoru Finansowego odstąpi, w drodze decyzji, wydanej na wniosek rady nadzorczej banku od wymogu udowodnionej znajomości języka polskiego, jeżeli nie jest to niezbędne ze względów nadzoru ostrożnościowego, biorąc w szczególności pod uwagę poziom dopuszczalnego ryzyka lub zakres działalności banku.

Podmiot, który zamierza, bezpośrednio lub pośrednio, nabyć albo objąć akcje lub prawa z akcji banku krajowego w liczbie zapewniającej osiągnięcie albo przekroczenie odpowiednio 10 %, 20 %, jednej trzeciej, 50 % ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu lub udziału w kapitale zakładowym, jest obowiązany każdorazowo zawiadomić Komisję Nadzoru Finansowego o zamiarze ich nabycia albo objęcia. Podmiot, który zamierza, bezpośrednio lub pośrednio, stać się podmiotem dominującym banku krajowego w sposób inny niż przez nabycie albo objęcie akcji lub praw z akcji banku krajowego w liczbie zapewniającej większość ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu, obowiązany jest każdorazowo zawiadomić o tym zamiarze Komisję Nadzoru Finansowego.

Za pośrednio stającego się podmiotem dominującym banku krajowego albo pośrednio nabywającego lub obejmującego akcje lub prawa z akcji banku krajowego uważa się podmiot dominujący w stosunku do podmiotu, który bezpośrednio staje się podmiotem dominującym banku krajowego albo nabywa lub obejmuje akcje lub prawa z akcji banku krajowego bezpośrednio, jak również podmiot, który podejmuje działania powodujące, że stanie się on podmiotem dominującym w stosunku do podmiotu, który jest podmiotem dominującym banku krajowego albo posiada akcje lub prawa z akcji banku krajowego.

Utworzenie banku może nastąpić, jeżeli:

1) zostało zapewnione wyposażenie banku w:

a) fundusze własne, których wielkość powinna być dostosowana do rodzaju czynności bankowych przewidzianych do wykonywania i rozmiaru zamierzonej działalności,

b) pomieszczenia posiadające odpowiednie urządzenia techniczne, należycie zabezpieczające

przechowywane w banku wartości, z uwzględnieniem zakresu i rodzaju prowadzonej działalności bankowej,

2) założyciele oraz osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu, w  tym prezesa, dają rękojmię ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem, przy czym co najmniej dwie osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu posiadają wykształcenie i doświadczenie zawodowe niezbędne do kierowania bankiem oraz udowodnioną znajomość języka polskiego,

3) przedstawiony przez założycieli plan działalności banku na okres co najmniej trzyletni wskazuje, że działalność ta będzie bezpieczna dla środków pieniężnych gromadzonych w banku.

 Część kapitału założycielskiego może być wniesiona w formie wkładów niepieniężnych w postaci wyposażenia i nieruchomości, jeśli będą one bezpośrednio przydatne w prowadzeniu działalności bankowej, z tym że kapitał założycielski wnoszony w formie pieniężnej nie może być niższy od kwoty określonej w ustawie, a wartość wnoszonych wkładów niepieniężnych nie może przekraczać 15% kapitału założycielskiego.

 Kapitał założycielski banku nie może pochodzić z pożyczki lub kredytu, lub źródeł nieudokumentowanych.

 Wniosek do Komisji Nadzoru Finansowego o wydanie zezwolenia na utworzenie banku powinien zawierać:

1) określenie nazwy i siedziby banku,

2) określenie czynności bankowych, do których wykonywania bank ma być upoważniony, oraz dane o przedmiocie i zakresie zamierzonej działalności,

3) dane dotyczące:

a) założycieli i osób przewidzianych do objęcia w banku stanowisk członków zarządu,

b) kapitału założycielskiego.

 Do wniosku załącza się:

1) projekt statutu banku,

2) program działalności i plan finansowy banku na okres co najmniej trzyletni,

3) dokumenty dotyczące założycieli i ich sytuacji finansowej, wymagane przez Komisję Nadzoru Finansowego,

4) opinię właściwych władz nadzorczych kraju siedziby wnioskodawcy, jeżeli założycielem jest bank zagraniczny.

Projekt statutu powinien określać w szczególności:

1) firmę, która powinna zawierać wyodrębniony wyraz "bank" i odróżniać się od nazw innych

banków oraz wskazywać, czy jest to bank państwowy, bank w formie spółki akcyjnej czy bank spółdzielczy,

2) siedzibę, przedmiot działania i zakres działalności banku z uwzględnieniem czynności, które bank zamierza wykonywać;

3) organy i ich kompetencje, ze szczególnym uwzględnieniem kompetencji członków zarządu oraz zasady podejmowania decyzji, podstawową strukturę organizacyjną banku, zasady składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych, tryb wydawania regulacji wewnętrznych oraz tryb podejmowania decyzji o zaciągnięciu zobowiązań lub rozporządzeniu aktywami, których łączna wartość w stosunku do jednego podmiotu przekracza 5 % funduszy własnych,

4) zasady funkcjonowania systemu kontroli wewnętrznej,

5) fundusze własne oraz zasady gospodarki finansowej.

 Jeżeli z wnioskiem o wydanie zezwolenia na utworzenie banku występuje więcej niż 10 założycieli, są oni obowiązani ustanowić 1-3 pełnomocników, którzy będą ich reprezentować wobec Komisji Nadzoru Finansowego w okresie poprzedzającym wydanie zezwolenia na utworzenie banku. Pełnomocnictwo powinno być sporządzone w formie aktu notarialnego.

 Kapitał założycielski banków:

 Wnoszony przez założycieli banku kapitał założycielski nie może być niższy od równowartości w złotych 5.000.000 euro przeliczonej według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski, obowiązującego w dniu wydania zezwolenia na utworzenie banku.

W przypadku banków spółdzielczych, których założyciele wyrazili zamiar zawarcia umowy zrzeszenia, na podstawie ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających, kapitał założycielski nie może być niższy od równowartości w złotych 1.000.000 euro przeliczonej według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski, obowiązującego w dniu wydania zezwolenia na utworzenie banku.

 Kapitał założycielski banku wnoszony w formie pieniężnej musi być wpłacony przez założycieli w walucie polskiej na rachunek bankowy w banku krajowym, otwarty w celu dokonania wpłat na kapitał założycielski banku.

Pokrycie pełnej kwoty kapitału założycielskiego banku w formie spółki akcyjnej oraz banku spółdzielczego powinno być dokonane przed wpisaniem banku do właściwego rejestru.

Wpłata kapitału założycielskiego banku państwowego, jak również wydzielenie z majątku Skarbu Państwa innych środków na pokrycie kapitału założycielskiego powinno nastąpić przed złożeniem przez bank państwowy do Komisji Nadzoru Finansowego wniosku o zezwolenie na rozpoczęcie działalności.

MODUŁ X

Bilans banku

Pojęcie ,,bilanse” stosowane jest w liczbie mnogiej, bowiem banki są zmuszane do opracowywania kilku bilansów, znacznie się między sobą różniących: jeden dla nadzoru bankowego, drugi - dla władz skarbowych (zgodny ze wzorami załączonymi do kolejnych ustaw o rachunkowości), trzeci - na formularzach Głównego Urzędu Statystycznego.

Banki „giełdowe” muszą też opracowywać bilanse zgodne z formularzami przygotowanymi przez władze giełdy, a do tego - praktycznie wszystkie banki opracowują bilanse według własnych wzorów. Wzory bilansów poważnie się między sobą różnią merytorycznie, a stosowane przez wymienione wyżej instytucje nazewnictwo nie jest jednolite. Sprawia to, że niektóre pozycje noszą zupełnie różne nazwy; dla przykładu to, co jedni nazywają kapitałem własnym, inni określają w liczbie mnogiej jako kapitały własne, a jeszcze inni - jako fundusze własne. Prowadzi to do wielu nieporozumień, utrudnia zrozumienie i tak złożonych mechanizmów funkcjonowania banków.

Bilanse roczne banków muszą być publikowane - nakazuje to ustawa o rachunkowości. Najczęściej do publikacji przekazywane są bilanse opracowane przez sam bank, zgodne z jego interesem (niekiedy pomijane są istotne pozycje, według władz banku niekorzystnie świadczące o jakimś aspekcie jego operacji).

Pojęcie ,,bilansu” jest więc w przypadku banku niejednoznaczne, a sprawę komplikuje dodatkowo zarówno wyjątkowo zagmatwany sposób ujęcia niektórych jego pozycji, jak i stosowane oficjalnie nazewnictwo. W praktyce pasywa każdego banku można ułożyć w sposób przejrzysty i zbliżony do bilansów zwykłych przedsiębiorstw. Obowiązują tu te same reguły, np. suma wszystkich pozycji pasywów jest - tak w banku, jak i w przedsiębiorstwie - równa sumie aktywów i nosi nazwę sumy bilansowej.

W bilansach opracowywanych przez księgowość stosowane są nazwy typowe dla księgowości, np. największą pozycję w pasywach nazywa się zwykle „Zobowiązaniami wobec osób fizycznych i prawnych”, co w praktyce obejmuje po prostu depozyty, a w aktywach - „Należności wobec osób fizycznych i prawnych”, co oznacza kredyty i pożyczki.

Pieniądze wpływają do pasywów, ale ani chwili w nich nie pozostają - są natychmiast inwestowane w aktywach. Pasywa są więc typową pozycją księgową, jednak o podstawowym znaczeniu dla banku - dzięki nim wiadomo, skąd pochodzą środki finansowe, którymi dysponuje bank, możliwe jest również przeprowadzanie podstawowych obliczeń kosztu pozyskania pieniądza i ustalanie polityki banku.

Wielkość sumy pasywów świadczy o możliwościach finansowych banku i pokazuje, jak wielkimi środkami dysponuje bank w danym momencie. Pasywa można w dużym uproszczeniu podzielić na dwie części:

• kapitały (fundusze) własne,  obejmujące środki finansowe należące do banku, czyli równocześnie do jego właścicieli;

•; kapitały (fundusze) obce, czyli zobowiązania nienależące do banku, które bank jest zobowiązany oddać.

 Kształtowanie pasywów i aktywów banku

Podstawową funkcją pasywów jest finansowanie funkcjonowania banku i jego operacji. Bank w każdej chwili może zwiększyć wartość swoich pasywów, prawdziwym problemem jest opłacalność wykorzystania pozyskanych pieniędzy. Można z łatwością zwiększyć ilość depozytów, jeśli bank będzie płacił za nie więcej; na tej samej zasadzie można też zwiększyć napływ lokat międzybankowych i emisję papierów dłużnych (nie mogą tego zrobić tylko banki znajdujące się w złej sytuacji finansowej).

Banki mają również inną drogę zwiększania pozyskania pieniądza - mogą to zrobić dzięki przyciąganiu deponenta przez lepszą obsługę, lepszy marketing i wprowadzaniu nowych produktów bankowych. Stąd też decyzja o zwiększaniu kosztu pozyskania pieniądza jest podejmowana dopiero po wyczerpaniu innych możliwości banku.

Kapitały własne banku zwykle stanowią mniej niż 10% sumy bilansowej, w niewielu bankach przekraczają tę wielkość. Oznacza to, że olbrzymia większość sum, którymi dysponują banki, pochodzi ze źródeł obcych, z zewnątrz. Wszystkie inwestycje przynoszące bankowi zysk (kredyty, inwestycje w papiery wartościowe, lokaty międzybankowe) są w praktyce realizowane dzięki środkom obcym. Sytuacja taka może się utrzymywać tylko przy wysokiej dochodowości operacji bankowych.

Niski udział kapitałów własnych w pasywach pozwala właścicielom banku na osiągnięcie wyższej stopy zysku (dzięki efektowi dźwigni finansowej). Równocześnie jednak rośnie ryzyko operacji bankowych - wycofanie przez właścicieli depozytów nawet części ich środków jest dla banku bardzo groźne. W krajach zachodnioeuropejskich uważa się, że fundusze własne powinny stanowić co najmniej 12% wartości sumy bilansowej i powinny znacznie przekraczać wielkość środków trwałych. Przepisy prawne obowiązujące w Polsce nie ustalają żadnej minimalnej relacji funduszy własnych banku do jego sumy bilansowej. Prawo bankowe określa natomiast minimalną wielkość funduszy własnych banku komercyjnego - mają one wynosić co najmniej równowartość 5 mln euro.

Środki własne banku stanowią zabezpieczenie części wartości depozytów. Jeśli aktywa banku tracą na wartości należy wartość tych aktywów zmniejszyć do wartości rzeczywistej, a równocześnie zmniejszyć wartość pasywów. Koszt błędów i strat banku ponoszą w pierwszej kolejności jego właściciele, czego wyrazem jest zmniejszenie kapitałów własnych. Jeśli wysokość kapitałów własnych wykorzystywana jest przede wszystkim jako zabezpieczenie depozytów,  prowadzi to do ograniczania ryzyka ponoszonego przez bank stosownie do rozmiarów tych kapitałów. W tym zakresie prawo bankowe wprowadza ściśle określone normy - „Suma udzielonych kredytów, pożyczek pieniężnych, nabytych obligacji i innych niż akcje papierów wartościowych, wierzytelności z tytułu gwarancji bankowych, poręczeń i akredytyw oraz innych wierzytelności banku w stosunku do jednego podmiotu lub podmiotów powiązanych kapitałowo i organizacyjnie ponoszących wspólnie ryzyko gospodarcze nie może przekroczyć 25% funduszy własnych banku”. W przypadku większości klientów banku (osób fizycznych lub prawnych) oznacza to, że bankowi nie wolno udzielić pojedynczemu kredytobiorcy kredytu większego niż wynosi 25% funduszy własnych banku.

Omawiane zasady zmniejszają ryzyko akcji kredytowej, poważnie ograniczając możliwości zarabiania pieniędzy przez bank, szczególnie w przypadku banków o małych kapitałach własnych. Wymienione powyżej czynniki sprawiają, że banki usilnie starają się zwiększyć swoje fundusze własne  głównie dwoma metodami:

1. przez przeznaczenie znacznej części zysków netto na zwiększenie funduszy własnych,

2. przez emisję akcji.

 Kapitały własne banku(Wg Ustawy Prawo bankowe)

 Fundusze własne, kapitał wewnętrzny i gospodarka finansowa banków

W celu zapewnienia bezpieczeństwa ekonomicznego banki są obowiązane posiadać fundusze własne, dostosowane do rozmiaru prowadzonej działalności.

Fundusze własne banku obejmują:

1) fundusze podstawowe banku,

2) fundusze uzupełniające banku w kwocie nieprzewyższającej funduszy podstawowych banku,

 Fundusze podstawowe banku obejmują:

1) fundusze zasadnicze banku, które stanowią:

a) w banku państwowym - fundusz statutowy, fundusz zapasowy i fundusz rezerwowy,

b) w banku w formie spółki akcyjnej - wpłacony i zarejestrowany kapitał zakładowy oraz kapitał zapasowy i kapitały rezerwowe, z wyłączeniem wszelkich zobowiązań z tytułu akcji uprzywilejowanych,

c) w banku spółdzielczym - wpłacony fundusz udziałowy oraz fundusz zasobowy i fundusz

rezerwowy,

d) w oddziale banku zagranicznego - fundusze określone w regulaminie oddziału,

2) pozycje dodatkowe funduszy podstawowych, które stanowią:

a) fundusz ogólnego ryzyka na niezidentyfikowane ryzyko działalności bankowej,

b) niepodzielony zysk z lat ubiegłych,

c) zysk w trakcie zatwierdzania oraz zysk netto bieżącego okresu sprawozdawczego, obliczone zgodnie z obowiązującymi zasadami rachunkowości, pomniejszone o wszelkie przewidywane obciążenia i dywidendy, w kwotach nie większych niż kwoty zysku zweryfikowane przez biegłych rewidentów,

d) inne pozycje bilansu banku, określone przez Komisję Nadzoru Finansowego,

3) pozycje pomniejszające fundusze podstawowe, które stanowią:

a) akcje własne posiadane przez bank, wycenione według wartości bilansowej, pomniejszone

o odpisy spowodowane trwałą utratą ich wartości,

b) wartości niematerialne i prawne wycenione według wartości bilansowej,

c) strata z lat ubiegłych,

d) strata w trakcie zatwierdzania,

e) strata netto bieżącego okresu,

f) inne pomniejszenia funduszy podstawowych banku, określone przez Komisję Nadzoru Finansowego.

 Fundusze uzupełniające banku obejmują:

1) kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny rzeczowych aktywów trwałych - utworzony na podstawie odrębnych przepisów,

2) za zgodą Komisji Nadzoru Finansowego:

a) dodatkową kwotę odpowiedzialności członków banku spółdzielczego, w części określonej przez Komisję Nadzoru Finansowego, nie większej niż połowa kwoty określonej w ustawie o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających,

b) zobowiązania podporządkowane, rozumiane jako zobowiązania z tytułu przyjęcia przez bank - w kwocie i na zasadach ustalonych w decyzji Komisji Nadzoru Finansowego, wydanej na wniosek banku, pomniejszanej na koniec każdego roku w ciągu ostatnich 5 lat trwania umowy o 20 % tej kwoty, z tym że w banku państwowym, banku w formie spółki akcyjnej oraz w oddziale banku zagranicznego kwota ta nie może przewyższać połowy funduszy podstawowych, zaś w banku spółdzielczym suma tej kwoty i dodatkowej kwoty odpowiedzialności członków, o której mowa w lit. a), nie może przewyższać połowy funduszy podstawowych banku - środków pieniężnych spełniających zgodnie z umową łącznie następujące warunki:

- środki pieniężne przyjęto na okres co najmniej 5 lat (okres umowy),

- środki pieniężne nie mogą być wycofane z banku przed upływem okresu umowy,

- środki pieniężne podlegają zwrotowi w ostatniej kolejności w przypadku upadłości banku lub jego likwidacji,

- zwrot środków pieniężnych nie jest zabezpieczony przez bank bezpośrednio lub pośrednio,

c) fundusze tworzone ze środków własnych lub obcych, pod warunkiem że:

- bank może dowolnie wykorzystywać je na pokrycie niezidentyfikowanego ryzyka,

- ich kwota została obliczona zgodnie z obowiązującymi zasadami rachunkowości, ustalona przez zarząd banku i zweryfikowana przez biegłych rewidentów,

d) zobowiązania z tytułu papierów wartościowych o nieokreślonym terminie wymagalności oraz inne instrumenty o podobnym charakterze, pod warunkiem że:

- nie podlegają one spłacie z inicjatywy wierzyciela bez uprzedniej zgody Komisji

Nadzoru Finansowego,

- umowa przyznaje bankowi możliwość odroczenia spłaty odsetek z tytułu tych pozycji,

- w razie upadłości banku lub jego likwidacji przyjęte środki będą podlegać zwrotowi w ostatniej kolejności,

- warunki emisji zapewniają możliwość pokrywania strat kwotą długu wraz z niespłaconymi odsetkami, wynikającymi z tych pozycji,

3) inne pozycje określone przez Komisję Nadzoru Finansowego w celu bezpiecznego prowadzenia działalności bankowej i prawidłowego zarządzania ryzykiem w banku,

4) pomniejszenia funduszy uzupełniających, określone przez Komisję Nadzoru Finansowego.

 Bank jest obowiązany utrzymywać:

1) fundusze własne na poziomie nie niższym niż równowartość w złotych kwoty określonej w ustawie, a w przypadku banków spółdzielczych będących członkami zrzeszenia, przeliczonej według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski, obowiązującego w dniu sprawozdawczym, z tym że wkłady niepieniężne nie mogą przekroczyć 15 % funduszy zasadniczych banku,

2) sumę funduszy własnych i dodatkowych pozycji bilansu banku określonych przez Komisję

Nadzoru Finansowego na poziomie nie niższym niż wyższa z następujących wartości:

a) suma wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka oraz wymogów kapitałowych z tytułu przekroczenia limitów i naruszenia innych norm określonych w ustawie,

b) oszacowana przez bank kwota, niezbędna do pokrycia wszystkich zidentyfikowanych, istotnych rodzajów ryzyka występujących w działalności banku oraz zmian otoczenia gospodarczego, uwzględniająca przewidywany poziom ryzyka (kapitał wewnętrzny),

3) współczynnik wypłacalności na poziomie co najmniej 8 %, a bank rozpoczynający działalność operacyjną na poziomie co najmniej 15 % przez pierwsze 12 miesięcy działalności, a przez następne 12 miesięcy działalności - co najmniej 12 %.

Banki mogą tworzyć w ciężar kosztów rezerwę na ryzyko ogólne, służącą pokryciu niezidentyfikowanego ryzyka związanego z prowadzeniem działalności bankowej. Banki tworzą i rozwiązują tę rezerwę na podstawie oceny tego ryzyka, uwzględniającej w szczególności wielkość należności oraz udzielonych zobowiązań pozabilansowych.

Wielkość rocznego odpisu na rezerwę na ryzyko ogólne wynosi:

1) co najwyżej 1,5 % niespłaconej kwoty kredytów i pożyczek pieniężnych pomniejszonej o kwotę kredytów i pożyczek pieniężnych, zaklasyfikowanych zgodnie z odrębnymi przepisami do kategorii straconych według stanu na koniec poprzedniego roku obrotowego,

2) nie więcej niż kwota odpisu dokonanego w bieżącym roku obrotowym z zysku za rok poprzedni na fundusz ogólnego ryzyka.

Kapitały obce banków pochodzą z zewnętrznych źródeł finansowania i występują jako zobowiązania długoterminowe oraz krótkoterminowe. Mają dominujące znaczenie jako źródło zasilania finansowego banków i stanowią około 90% wartości pasywów.

Korzystając z kapitałów obcych banki muszą brać pod uwagę takie czynniki jak dostępność kapitału, jego koszt, ryzyko prowadzonej działalności a także efektywność wykorzystania zainwestowanego kapitału. Kapitał obcy podlega spłacie, dawca kapitału nie wpływa na decyzje podejmowane przez bank, jest pozyskany na czas ograniczony i jest relatywnie tańszy w stosunku do kapitału własnego.

Do najważniejszych kapitałów obcych w banku zaliczamy:

1. Depozyty i lokaty klientów,

2. Środki na rachunkach bieżących,

3. Lokaty międzybankowe,

4. Emisja papierów wartościowych dłużnych.

 Rosnąca konkurencja sprawia, że każdy nowoczesny bank musi prowadzić marketing bankowy, mający na celu stworzenie odpowiedniego obrazu banku, zapewnienie mu zaufania, pozyskania klientów.

Idea marketingu bankowego oparta jest na chęci i potrzebie zwiększenia:

• Satysfakcji klienta obsługiwanego bądź nowego

• Dochodowości banku

•Wydajności organizacyjnej banku

•Odpowiedzialności banku przed społeczeństwem.

Marketing oparty na kompleksowym ujęciu wszystkich czynników mających wpływ na osiągnięcie zamierzonego celu w postaci oddziaływania na docelowy rynek lub jego segment jest nazywany marketingiem mix.

 Elementy marketingu MIX:

4P-6P	4C	4D
• Produkt •;Cena • Miejsce sprzedaży Promocja    • Personel •Opakowanie	dla klienta ;Koszt Wygoda nabycia ;Komunikacja/dialog	;Aktywne zarządzania bazą danych Projektowanie strategiczne Ukierunkowany marketing bezpośredni Zróżnicowanie

 

 

W marketingu bankowy konieczna jest koncentracja na:

•Identyfikacji klientów (nazwisko, nazwa)

• Segmentacji klienta (podział na jednorodne grupy)

• Rozpoznawaniu potrzeb i ich zaspokojeniu

W praktyce w odniesieniu do większości produktów promocja jest mało skuteczna jeśli adresujemy ją do ogółu ludności. Dobrzy specjaliści marketingowi prowadzą politykę segmentacji stosownie do założonego celu; skład segmentów rynku zależy od konkretnego zadania. Jeśli chcemy zwiększyć masę kredytów inwestycyjnych, podejmowane działania będą kierowane tylko do wąskiego segmentu rynku: przedsiębiorców i członków kierownictwa przedsiębiorstw produkcyjnych, bo tylko oni będą się ubiegać o takie kredyty. Jeśli chcemy pozyskać klientów na kredyt samochodowy - podejmujemy działania marketingowe w kierunku względnie szerokiej grupy ludzi o średnich i wyższych zarobkach.

Podział klientów:

KLIENT AKTUALNY:	KLIENT UTRACONY:	KLIENT POTENCJALNY:
Całkowicie lojalny	Z przyczyn obiektywnych	Łatwy do pozyskania
Częściowo lojalny	Z przyczyn subiektywnych	Trudny do pozyskania

 Drugim etapem prac jest przygotowanie na podstawie przeprowadzonych badań programu marketingowego. W ramach takiego programu opracowuje się nie tylko strategię promocji produktów przynoszących największe korzyści finansowe bankowi (względnie tanich depozytów, podstawowych form kredytów, opłacalnych usług bankowych), ale także i produktów, które wiążą z bankiem dobrych klientów lub przynoszą inne korzyści. Przykładem może być promocja kart kredytowych.

 Trzecim z podstawowych segmentów marketingu bankowego jest tworzenie odpowiedniego wizerunku banku, m.in. poprzez reklamę prasową, radiową i telewizyjną, afisze uliczne, ulotki reklamowe. Największe znaczenie ma tzw. parareklama, której celem jest m.in. doprowadzenie różnymi środkami do ukazywania się korzystnych artykułów, audycji telewizyjnych, itd. o banku. Dobre skutki przynosi subwencjonowanie wydawnictw, a nawet część działalności, którą moglibyśmy nazwać dobroczynną. Pewien wpływ na wizerunek banku ma nawet sam wystrój lokali bankowych, sposób zachowania się personelu, wprowadzanie przez bank produktów uważanych za najbardziej nowoczesne. W Polsce bardzo dobre rezultaty daje marketing adresowany do wybranych klientów; najczęstszą jego formą jest wysyłanie listów i pism na adres domowy. Rezultatem jest wytworzenie obrazu banku solidnego, stale wypłacalnego, a także nowoczesnego. Takiemu bankowi jest znacznie łatwiej pozyskać zarówno depozyty, jak i klientów na kredyty.                  

 

Na wprowadzanie lub zmianę strategii marketingowej banku mają wpływ:

• Spadająca dochodowość

• Zmieniające się wymagania klientów

• Powolny lub załamujący rozwój

• Zwiększenie kompetencji pracowniczych

• Zwiększenie się stałych i zmiennych kosztów

Ćwiczenia 5-8

MODUŁ V

Budżet Państwa jest kategorią historyczną , powstał na  pewnym etapie rozwoju społeczno-gospodarczego. O jego powstaniu zdecydowały następujące zjawiska:

- rozwój stosunków towarowo-pieniężnych,

- wydzielenie z majątku panującego majątku państwa,

- rozwój parlamentaryzmu,

- rozwój funkcji państwa,

- rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych.

Pojęcie to wywodzi się od łacińskiego słowa "bulga" - czyli torba, koszyczek do zbierania pieniędzy, sakiewka do pieniędzy. Z angielskiego "budget" - teczka gdzie kanclerz wnosił zestawienie wydatków i przychodów.

Geneza budżetu państwa

1688 r. - budżet angielski - “Bill of Rights”

1768 r. - budżet polski - „Tabelle intrat i ekspensy ordynaryjnej i ekstraordynaryjnej”

1817 r. - budżet francuski

1848 r. - budżet pruski

Do XIX w. budżet  był zbiorem środków na finansowanie państwa i wojska.

 Definicje Budżetu Państwa

Budżet Państwa może być definiowany:

Prawnie:

budżet jest aktem prawnym w formie ustawy budżetowej. Ustawa budżetowa określa dochody i wydatki państwa na okres roku kalendarzowego. Dochody i wydatki ustalone są na podstawie obowiązujących norm prawnych.

Ekonomicznie:

Najbardziej popularne określenie budżetu to plan finansowy przyszłych dochodów i wydatków państwa. Budżet jest planem dyrektywnym, tj nakłada na organy finansowe i innych wykonawców obowiązek zrealizowania dochodów w zaplanowanej wysokości, a także dokonania wydatków określonych w planie  czyniąc jednocześnie te organy odpowiedzialnymi za wykonanie zadania.

Technicznie (organizacyjnie):

Budżet to fundusz, zasób środków pieniężnych - to strumienie dochodów i wydatków, które w danym czasie równoważą się. To narzędzie zarządzania finansami - narzędzie planistyczne w zakresie kształtowania dochodów i wydatków.

Cechy budżetu państwa:

-plan dotyczy przyszłego okresu,

-ma charakter przymusowy i bezzwrotny,

-zawiera treści ekonomiczne i społeczne,

-ma charakter prawno-polityczny,

-najczęściej ma charakter ustawy,

-staje się scentralizowanym funduszem redystrybucyjnym służących do zadań w państwie,

-nie odzwierciedla całokształtu poczynań finansowych państwa.

 Budżet państwa jest najwyższej rangi planem finansowym polityki państwa oraz narzędziem polityki społecznej, uwzględniającym planowane dochody i wydatki państwa na następny rok budżetowy. Jako dochody uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody z prywatyzacji oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi długu publicznego, obsługi strefy budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych.

Funkcje budżetu państwa

Fiskalna - polega na gromadzeniu dochodów budżetowych, zapewniających utrzymanie aparatu państwa i realizacje zadań

Redystrybucyjna - umożliwia zmniejszenie różnic w dochodach pomiędzy poszczególnymi grupami ludności i poszczególnymi regionami.

Stymulacyjna - polega na oddziaływaniu państwa na życie gospodarcze i społeczne, np. wpływa na poziom dochodu narodowego i jego strukturę, łagodzi skutki bezrobocia, zwiększa poziom aktywności zawodowej.

Stabilizacyjna - wiąże się z poprzednią funkcją, państwo poprzez budżet ogranicza wpływ wahań koniunkturalnych, stara się zapewnić zrównoważony wzrost

Alokacyjna - poprzez określone kształtowanie wydatków budżetowych można dokonać pożądanej, ze społecznego punktu widzenia, alokacji czynników wytwórczych.

Kontrolna - polega na porównywaniu zaplanowanych dochodów i wydatków ze stanem faktycznym i podejmowaniu ewentualnych środków zaradczych.

 Zasady budżetowe

Zasady polityki budżetowej:

 Zasada rocznego budżetowania - plan dochodów i wydatków obejmuje okres jednego roku, niekoniecznie kalendarzowego.

Zasada zupełności - obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa

Zasada jedności - poszczególne elementy budżetu mogą znajdować się w osobnych zestawieniach, ale muszą się łączyć w jedną całość, jeden dokument

Zasada jawności - tworzenie, uchwalanie, wykonanie i kontrola budżetu powinny znajdować się pod nadzorem opinii publicznej,

Zasada równowagi budżetowej - należy dążyć do tego, aby bieżące dochody wystarczały na bieżące wydatki

Zasada powszechności - w klasycznym ujęciu jest to postulat, aby wszystkie jednostki powiązane z budżetem wchodziły do niego całością swoich dochodów i wydatków

Zasada jasności i przejrzystości - budżet powinien być przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środkach masowego przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania.

Budżet państwa określa:

1) łączną kwotę prognozowanych podatkowych i niepodatkowych dochodów budżetu państwa;

2) łączną kwotę planowanych wydatków budżetu państwa;

3) kwotę planowanego deficytu budżetu państwa wraz ze źródłami jego pokrycia;

4) łączną kwotę prognozowanych dochodów budżetu środków europejskich;

5) łączną kwotę planowanych wydatków budżetu środków europejskich;

6) wynik budżetu środków europejskich;

7) łączną kwotę planowanych przychodów budżetu państwa;

8) łączną kwotę planowanych rozchodów budżetu państwa;

9) planowane saldo przychodów i rozchodów budżetu państwa;

10) limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych papierów wartościowych.

 Dochodami podatkowymi i niepodatkowymi budżetu państwa są:

1) podatki i opłaty, w części, która zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowi dochodów jednostek samorządu terytorialnego, przychodów państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych;

2) cła;

3) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa;

4) wpłaty z tytułu dywidendy;

5) wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego;

6) wpłaty nadwyżki środków finansowych agencji wykonawczych;

7) dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

8) dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze, dotyczące składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

9) odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych lub organów władzy publicznej, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

10) odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa;

11) odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;

12) grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

13) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa;

14) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 4 lit. a i b, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

15) inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych;

16) środki europejskie i środki, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 5 lit. a i b, na realizację projektów pomocy technicznej oraz środki, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 5 lit. c i d oraz pkt 6, po ich przekazaniu na rachunek dochodów budżetu państwa;

17) odsetki wykupywane przez nabywców obligacji skarbowych lub nadwyżka wynikająca z różnicy pomiędzy ceną emisyjną a wartością nominalną zbywanych obligacji skarbowych.

 Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa albo deficyt budżetu państwa, z zastrzeżeniem art. 118 ust. 2.

Deficyt budżetu państwa oraz inne pożyczkowe potrzeby budżetu państwa mogą być sfinansowane przychodami pochodzącymi z:

1) sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym;\

2) kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych;

3) pożyczek;

4) prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;

5) kwot pochodzących ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek;

6) nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych;

7) nadwyżki budżetu środków europejskich, z zastrzeżeniem art. 118 ust. 4;

8) innych operacji finansowych.

Wydatki budżetu państwa są przeznaczone w szczególności na:

1) funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów;

2) zadania wykonywane przez administrację rządową;

3) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;

4) dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;

5) wpłaty do budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej „środkami własnymi Unii Europejskiej”;

6) subwencje dla partii politycznych;

7) dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami;

8) obsługę długu publicznego;

9) wkład krajowy na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich lub środków.

Wydatki budżetu państwa dzielą się na następujące grupy wydatków:

1) dotacje i subwencje;

2) świadczenia na rzecz osób fizycznych;

3) wydatki bieżące jednostek budżetowych;

4) wydatki majątkowe;

5) wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa;

6) wydatki na realizację programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2, w tym wydatki budżetu środków europejskich;

7) środki własne Unii Europejskiej.

 Dotacje są to podlegające szczególnym zasadom rozliczania środki z budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz z państwowych funduszy celowych przeznaczone na podstawie niniejszej ustawy, odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych, na finansowanie lub dofinansowanie realizacji zadań publicznych.

Dotacje celowe są to środki przeznaczone na:

1) finansowanie lub dofinansowanie:

a) zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami,

b) ustawowo określonych zadań, w tym zadań z zakresu mecenatu państwa nad kulturą, realizowanych przez jednostki inne niż jednostki samorządu terytorialnego,

c) bieżących zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego,

d) zadań agencji wykonawczych, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 3 lit.b,

e) zadań zleconych do realizacji organizacjom pozarządowym,

f) kosztów realizacji inwestycji;

2) dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych w zakresie określonym w odrębnych ustawach.

Dotacjami celowymi są także środki przeznaczone na:

1) realizację programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 i ust. 3 pkt 6, wydatkowane przez podmioty realizujące te programy, inne niż państwowe jednostki budżetowe;

2) realizację projektów pomocy technicznej finansowanych z udziałem środków europejskich i środków, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 5 lit. a i b;

3) finansowanie lub dofinansowanie zadań realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz inne podmioty, ze środków przekazywanych przez jednostki, o których mowa w art. 9 pkt 5, 7 i 14;

4) realizację programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 5 lit. c i d;

5) współfinansowanie realizacji programów finansowanych z udziałem środków europejskich;

6) wyprzedzające finansowanie Wspólnej Polityki Rolnej, o którym mowa w odrębnych przepisach, w części podlegającej refundacji ze środków Unii Europejskiej.

 Dotacje przedmiotowe są to środki przeznaczone na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług, kalkulowane według stawek jednostkowych.

Dotacje przedmiotowe mogą być udzielane na podstawie odrębnych ustaw lub przepisów Unii Europejskiej:

1) dla przedsiębiorców wytwarzających określone rodzaje wyrobów lub świadczących określone rodzaje usług,

2) dla podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa

-: z uwzględnieniem ich równoprawności.

 Świadczenia na rzecz osób fizycznych obejmują wydatki budżetu państwa kierowane, na podstawie odrębnych przepisów, bezpośrednio lub pośrednio do osób fizycznych, a niebędące wynagrodzeniem za świadczoną pracę.

 Wydatki bieżące jednostek budżetowych obejmują:

1) wynagrodzenia i uposażenia osób zatrudnionych w państwowych jednostkach budżetowych oraz składki naliczane od tych wynagrodzeń i uposażeń;

2) zakupy towarów i usług;

3) koszty utrzymania oraz inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych i realizacją ich statutowych zadań;

4) koszty zadań zleconych do realizacji jednostkom zaliczanym i niezaliczanym do sektora finansów publicznych, z wyłączeniem organizacji pozarządowych.

 Wydatki majątkowe obejmują:

1) wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego;

2) wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji realizowanych przez inne jednostki.

 Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa obejmują w szczególności wydatki budżetu państwa z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami, a także koszty związane z emisją skarbowych papierów wartościowych.

 Do środków własnych Unii Europejskiej zalicza się:

1) udział we wpływach z ceł, opłat rolnych i cukrowych;

2) środki obliczone na podstawie podatku od towarów i usług, zgodnie z metodologią wynikającą z przepisów Unii Europejskiej;

3) środki obliczone na podstawie wartości rocznego dochodu narodowego brutto.

 Do środków własnych Unii Europejskiej zalicza się również odsetki i kary za nieterminowe lub nieprawidłowo naliczone płatności.

1. Tryb opracowywania i uchwalania budżetu państwa

Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów założenia projektu budżetu państwa na rok następny, uwzględniające ustalenia przyjęte w Wieloletnim Planie Finansowym Państwa oraz kierunki działań zawarte w przyjętym przez Radę Ministrów Programie Konwergencji.

 Materiały do projektu ustawy budżetowej opracowują i przedstawiają Ministrowi Finansów dysponenci części budżetowych. Materiały do projektu ustawy budżetowej w zakresie programów finansowanych z udziałem środków europejskich i środków, opracowuje i przedstawia Ministrowi Finansów minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego, z uwzględnieniem wieloletnich limitów wydatków. Właściwe organy oraz kierownicy jednostek opracowują i przedstawiają projekty planów finansowych właściwym ministrom.

 Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej na rok następny wraz z uzasadnieniem.

Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej i wraz z uzasadnieniem przedkłada go Sejmowi w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy.

 W przypadku przedstawienia Sejmowi projektu ustawy o prowizorium budżetowym, Rada Ministrów przedstawia Sejmowi projekt ustawy budżetowej nie później niż na 3 miesiące przed zakończeniem okresu obowiązywania ustawy o prowizorium budżetowym.

 W przypadku gdy ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie zostaną ogłoszone przed dniem 1 stycznia, to do czasu ogłoszenia odpowiedniej ustawy:

1) podstawą gospodarki finansowej jest przedstawiony Sejmowi odpowiedni projekt ustawy,

2) obowiązują stawki należności budżetowych oraz składki na państwowe fundusze celowe w wysokości ustalonej dla roku poprzedzającego rok budżetowy.

2. Wykonywanie ustawy budżetowej

 Rada Ministrów kieruje wykonywaniem budżetu państwa.

Dysponenci części budżetowych, w terminie 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej, przekazują jednostkom podległym informacje o kwotach dochodów i wydatków, w tym wynagrodzeń. Jednostki te sporządzają plany finansowe celem zapewnienia ich zgodności z ustawą budżetową.

Minister Finansów, w porozumieniu z dysponentami części budżetowych, opracowuje harmonogram realizacji budżetu państwa.

 W terminie 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej dysponenci części budżetowych przekazują:

1) jednostkom samorządu terytorialnego informacje o kwotach dotacji celowych, dotacji na zadania z zakresu administracji rządowej, zadania inspekcji i straży, dotacji na realizację zadań własnych oraz o kwotach dochodów związanych z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych odrębnymi ustawami jednostkom samorządu terytorialnego, określonych w ustawie budżetowej;

2) samorządom województw informacje o środkach na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich, dla których zarządy województw są instytucją zarządzającą lub pośredniczącą, określonych w ustawie budżetowej.

 Wykonanie ustawy budżetowej podlega kontroli Sejmu.

Rada Ministrów przedstawia Sejmowi i Najwyższej Izbie Kontroli, w terminie do dnia 31 maja roku następnego, roczne sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej oraz:

1) sprawozdanie o dochodach i wydatkach związanych z zadaniami z zakresu administracji rządowej, realizowanymi przez jednostki samorządu terytorialnego, i innymi zadaniami zleconymi jednostkom samorządu terytorialnego odrębnymi ustawami;

2) zbiorczą informację o wykonaniu budżetów jednostek samorządu terytorialnego;

3) ocenę realizacji założeń makroekonomicznych;

4) ocenę przebiegu prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;

5) informację o wykonaniu wydatków w układzie zadaniowym.

 Minister Finansów przedstawia sejmowej komisji właściwej do spraw budżetu i Najwyższej Izbie Kontroli informację o przebiegu wykonania ustawy budżetowej za pierwsze półrocze w terminie do dnia 10 września tego roku.

MODUŁ VI

Klasyfikacja uczestników rynku finansowego:

1.      Podmioty wykorzystujące kapitał:

Kapitałodawcy (nabywcy instrumentów finansowych):

•         Gospodarstwa domowe (np. zakup akcji, obligacji, lokata bankowa)

•         Przedsiębiorstwa (np. zakup bonów skarbowych)

•         Władze publiczne (np. lokowanie rezerw dewizowych)

Kapitałobiorcy (wystawcy instrumentów finansowych):

•         Gospodarstwa domowe (np. kredyt hipoteczny)

•         Przedsiębiorstwa (np. emisja akcji lub obligacji)

•         Władze publiczne (np. emisja obligacji skarbowych lub komunalnych)

 2.      Pośrednicy finansowi:

•1 Banki

•1 Fundusze inwestycyjne

•1 Fundusze emerytalne

•1 Zakłady ubezpieczeń

•1 Firmy asset management

•1 Domy maklerskie

 3.      Podmioty organizujące obrót instrumentami finansowymi:

•1 Giełdy papierów wartościowych

•1 Brokerzy (np. obligacji skarbowych)

•1 Domy maklerskie

•1 Instytucje rozliczeniowe (np. KDPW)

 4.      Podmioty dostarczające informacje inwestorom i emitentom:

•1 Giełdy (np. publikacja indeksów)

•1 Banki centralne (założenia i realizacja polityki pieniężnej)

•1 Reuters, Bloomberg (analizy, raporty)

•1 Stacje telewizyjne (np. CNBC, DW TV, Bloomberg TV)

•i Prasa (Parkiet, FT, Wall Street Journal)

 5.      Podmioty nadzorujące rynek finansowy (Polska):

•1 Komisja Nadzoru Finansowego

•1 bank centralny - Narodowy Bank Polski

 Podstawowi uczestnicy rynków finansowych:

1. Państwo

2. Przedsiębiorstwa

3. Banki

4. Gospodarstwa domowe

5. Pośrednicy rynków finansowych

 Państwo jest szczególnym uczestnikiem rynków finansowych, kształtuje dochody i wydatki sektora publicznego, które oddziałują na pozostałe segmenty gospodarki narodowej.

Wpływ sektora publicznego na:

1. wzrost gospodarczy - wydatki sektora publicznego finansowane są głównie przez podatki, wysokie podatki uniemożliwiają wysokie tempo wzrostu gospodarczego i obniżają międzynarodową konkurencyjność polskich przedsiębiorstw.

2. skłonność do inwestowania - w Polsce jest wyższa w sektorze prywatnym niż publicznym, co świadczy o niższym udziale wydatków inwestycyjnych w łącznej kwocie wydatków publicznych.

 Przedsiębiorstwo jako uczestnik życia finansowego występuje w dwóch rolach:

1. jako biorca środków - kapitał potrzebny jest np. do założenia firmy, pożycza środki z banków, od rynkowych kontrahentów;

2. jako dawca środków - dostarcza  w postaci kapitałów własnych, służących do założenia innych podmiotów gospodarczych. Nadwyżki pieniądza lokuje w bankach, albo pożycza swoim klientom, np. odraczanie terminów płatności przez wykonanie przez siebie usługi.

3. Przedsiębiorstwo jest tym podmiotem, w którym następuje zamiana inwestycji w sensie finansowym na inwestycje w sensie rzeczowym.

 Banki:

 1. są biorcami i dawcami kapitałów:

•; zbierają wolne środki z rynku przez przyjmowanie depozytów od osób fizycznych, prawnych i jednostek budżetowych,

•emitują własne papiery dłużne: obligacje bankowe, certyfikaty depozytowe, bony lokacyjne,

• przyjmują wolne środki z innych banków,

• kupują papiery właścicielski (akcje), stając się akcjonariuszami innych podmiotów,

• udzielają kredytów i pożyczek na rozmaite cele, itp.

1.      są instytucjami służącymi do transformacji pieniądza co do wielkości i terminu przy przyjmowaniu wkładów oraz udzielaniu kredytów:

• w przypadku transformacji co do wielkości bank może przyjąć duży depozyt i może go rozdzielić, w zależności od potrzeb na dużą ilość drobnych inwestycji (kredytów)

• transformacji terminów mówimy, gdy bank przyjmuje depozyty na krótki termin (np. 1 miesiąca). Z takiego depozytu bądź kilku depozytów tworzony jest jeden kredyt na dłuższy termin np. 1 roku.

2.         prowadzą działalność o charakterze usługowym na rzecz rozmaitych podmiotów. Odbywa się to w zakresie:

 rozliczeń (przelewy, wymiana walutowa),

• obsługa operacji handlu zagranicznego,

• doradztwa finansowego,

• udziału w procesach fuzji i przejęć i wielu innych.

 Gospodarstwa domowe są biorcami i dawcami środków finansowych. Swoje oszczędności inwestują np. w bankach czy w nieruchomościach, a z drugiej strony są biorcą pieniądza gdyż podejmują kredyty i pożyczki. Ranga tego segmentu życia gospodarczego jest ogromna

Przedmiotem obrotu na rynku finansowym są instrumenty finansowe oraz waluty.

Ich cechy charakterystyczne to:

-           nie mają wartości użytkowej - z tego względu są niezwykle mobilne (nie ma kosztów magazynowania i transportu); w konsekwencji popyt na nie jest niezwykle dynamiczny i wrażliwy na ceny,

 nabycie instrumentu finansowego lub waluty uzasadnia się wyłącznie oczekiwaniem zysku.

 Instrument finansowy to:

-           kontrakt zawarty między dwiema stronami, regulujący zależność finansową między nimi,

-          zobowiązania finansowe, tj. roszczenia dotyczące majątku jednych podmiotów gospodarujących w stosunku do drugich.

 Podstawowymi rodzajami instrumentów finansowych są:

•instrumenty dłużne, w których jedna strona pożycza drugiej stronie kapitał, a po pewnym okresie następuje zwrot tego kapitału;

•instrumenty udziałowe, w których jedna strona sprzedaje drugiej stronie prawo własności podmiotu gospodarczego (spółki), a druga strona płaci za to prawo, udostępniając kapitał;

•instrumenty pochodne, w których określone są przyszłe płatności, jakie wystąpią między dwoma stronami kontraktu.

 Są dwa podstawowe cele stosowania instrumentów finansowych:

•transfer kapitału;

•transfer ryzyka.

 Instrumenty finansowe, za pomocą których dokonuje się transferu kapitału- to instrumenty dłużne i instrumenty udziałowe.

Są to kontrakty, w których jedna strona, dysponująca nadwyżką kapitału, przekazuje go drugiej stronie, zgłaszającej popyt na kapitał.

 W przypadku instrumentu dłużnego transferowany kapitał ma charakter długu. Strona pozyskująca kapitał, zwana umownie pożyczkobiorcą, otrzymuje kapitał od strony udostępniającej kapitał, zwanej umownie pożyczkodawcą, za co płaci cenę tego kapitału. Cena  jest zależna od stopy procentowej.

Dla pożyczkodawcy zakup instrumentu dłużnego to działalność inwestycyjna.

 Najbardziej popularne rodzaje instrumentów dłużnych to:

•kredyt bankowy (bank udostępnia kapitał kredytobiorcy);

•depozyt bankowy (depozytariusz udostępnia kapitał bankowi);

•obligacja (nabywca obligacji, zwany obligatariuszem, udostępnia kapitał emitentowi obligacji);

•bon skarbowy (nabywca bonu skarbowego udostępnia kapitał Skarbowi Państwa).

 W przypadku instrumentu udziałowego strona pozyskująca kapitał sprzedaje udział stronie udostępniającej kapitał. Z udziałem tym wiąże się prawo współwłasności podmiotu gospodarczego, będącego spółką, często jest to spółka akcyjna.

Najpopularniejszym instrumentem udziałowym jest akcja, oznaczająca prawo współwłasności spółki akcyjnej. Nabycie akcji jest to działalność inwestycyjna.

 Instrumenty pochodne to najmłodsza i najbardziej zaawansowana grupa instrumentów finansowych. Ich głównym celem jest transfer ryzyka.

Zastosowanie instrumentów pochodnych polega na tym, że jedna strona kontraktu przekazują ryzyko drugiej stronie kontraktu.

Chodzi przede wszystkim o ryzyko rynkowe, czyli ryzyko wynikające ze zmian cen na rynkach, głównie finansowych.

Rodzajami ryzyka rynkowego są:

- ryzyko kursu walutowego,

- ryzyko stopy procentowej,

- ryzyko cen akcji

- ryzyko cen towarów (sprzedawanych na giełdach towarowych).

Podstawowymi instrumentami pochodnymi są:

•opcja (kupna lub sprzedaży);

•kontrakt terminowy (typu futures lub forward).

MODUŁ VII

Do 1989 r. system bankowy w Polsce był częścią gospodarki centralnie planowanej. Stopy procentowe były ustalane administracyjnie przez rząd, podobnie jak kierunki i skala działalności kredytowej banków; wynikało to z rocznego planu kredytowego i kasowego. System ten charakteryzował się brakiem przepisów prawnych regulujących działanie systemu bankowego (m.in. norm ostrożnościowych).

Główną rolę w systemie bankowym odgrywał Narodowy Bank Polski, łączący funkcje banku komercyjnego i niektóre funkcje banku centralnego. Był to monobank, z którego oddziałami związane były przedsiębiorstwa państwowe. Funkcjonowało także kilka innych wyspecjalizowanych (i niekonkurencyjnych względem siebie) banków, a mianowicie:

- Bank Handlowy w Warszawie SA (spółka akcyjna ze 100% udziałem Skarbu Państwa), najstarszy, działający od 1870 r. bank, obsługujący całość obrotów handlowych Polski z zagranicą;

- Bank Polska Kasa Opieki SA (spółka akcyjna ze 100% udziałem Skarbu Państwa), realizujący głównie operacje dewizowe ludności;

- Bank Gospodarki Żywnościowej - bank państwowo-spółdzielczy, obsługujący rolnictwo i przemysł spożywczy, utworzony w 1975 r., a w 1994 r. przekształcony w spółkę akcyjną;

- Powszechna Kasa Oszczędności - bank państwowy, na mocy decyzji administracyjnej wydzielony w 1987 r. z Narodowego Banku Polskiego do obsługi klientów detalicznych;

- Bank Gospodarstwa Krajowego, założony w 1924 r., od 1945 r. do 1989 r. prowadził działalność w ograniczonym zakresie.

Po transformacji banki te utrzymały dominującą pozycję w sektorze dzięki zróżnicowaniu działalności i przekształceniu się w banki uniwersalne. Obok tradycyjnej działalności depozytowo-kredytowej wprowadziły nowe rodzaje usług: pośrednictwo w obrocie giełdowym, bankowość inwestycyjną, powierniczą, a w ostatnich dwóch latach usługi związane z funduszami emerytalnymi i inwestycyjnymi oraz bankowość elektroniczną, tworząc w tym celu osobne podmioty lub wydzielając piony detaliczne w strukturze organizacyjnej.

Prawo bankowe z 1982 r. umożliwiło tworzenie nowych banków. Przed 1989 r. dwa nowe banki komercyjne otrzymały licencję i uzyskały wpis do rejestru, ale tylko jeden z nich, Bank Rozwoju Eksportu SA (obecnie BRE Bank SA), rozpoczął działalność (1987 r.). Współzałożycielami tego banku były: Ministerstwo Współpracy Gospodarczej z Zagranicą, Narodowy Bank Polski, Ministerstwo Finansów, Bank Handlowy w Warszawie SA, Bank Polska Kasa Opieki SA, BGŻ i przedsiębiorstwa państwowe (centrale handlu zagranicznego). Drugi z nich, Łódzki Bank Rozwoju SA, podjął działalność operacyjną w 1989 r.

W końcu 1988 r. na sektor bankowy składały się: 3 banki państwowe, 2 spółki akcyjne ze 100% udziałem państwa, 1 bank państwowo-spółdzielczy oraz sieć 1.663 małych, lokalnych banków spółdzielczych, obligatoryjnie zrzeszonych w Banku Gospodarki Żywnościowej, obsługujących głównie mieszkańców wsi oraz małych miast. Kilka z nich działało w dużych miastach, obsługując przede wszystkim rzemiosło.

Zmiany w polskim sektorze bankowym następowały po 1988 r. pod wpływem wielu czynników, z których najważniejsze to:

- utworzenie z 400 oddziałów NBP dziewięciu państwowych uniwersalnych banków (tzw. dziewiątki.), które przejęły działalność depozytowo kredytową NBP;

- rozwój sieci banków komercyjnych z udziałem kapitału mieszanego, zainicjowany nowymi regulacjami w tym zakresie;

- prywatyzacje banków;

- wzrost udziału zagranicznych inwestorów w rozwoju i transformacji własnościowej sektora;

- likwidacje i upadłości banków oraz procesy konsolidacyjne w sektorze.

Głównym czynnikiem demonopolizacji sektora bankowego było powołanie z dniem 1 lutego 1989 r. dziewięciu uniwersalnych banków komercyjnych z centralami w głównych regionach Polski. Przyporządkowano im sieć dotychczasowych oddziałów NBP, przeważnie w danym regionie, choć starano się, aby dysponowały również placówkami w Warszawie i innych dużych miastach. Były to:

•&νβσπ; Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi,

•&νβσπ; Powszechny Bank Kredytowy w Warszawie,

•&νβσπ; Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu,

•&νβσπ; Bank Śląski w Katowicach,

•&νβσπ; Bank Zachodni we Wrocławiu,

•&νβσπ; Bank Gdański w Gdańsku,

•&νβσπ; Bank Przemysłowo-Handlowy w Krakowie,

•&νβσπ; Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie,

•&νβσπ; Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie.

Miały one początkowo formę banków państwowych, wyposażonych w kapitał (fundusze własne) przez NBP, a w 1991 r. zostały przekształcone w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa.

Prawo bankowe z 1989 r. stworzyło również podstawy prawne powstawania nowych banków. Określiło ono bowiem warunki niezbędne do otrzymania licencji na prowadzenie działalności bankowej. Były to:

a)                      minimalna wielkość kapitału założycielskiego,

b)                      kompetencje osób mających kierować bankiem,

c)                      zestaw i treść dokumentów (statut i regulaminy wewnętrzne, struktura organizacyjna, docelowy rynek, plan działania, prognozowane bilanse i rachunki wyników na następne lata).

W rezultacie liberalnej polityki licencyjnej prowadzonej przez NBP w latach 1989 - 1992 (na podstawie Prawa bankowego z 1989 r.) powstało 70 banków o mieszanym kapitale. Jednak niewiele z nich zachowało do dzisiaj pierwotny status i skład akcjonariatu.

Okres od 1990 r. do pierwszej połowy 1992 r. sprzyjał zakładaniu banków zagranicznych. Dodatkowym czynnikiem zachęcającym inwestorów zagranicznych były ulgi podatkowe (do wysokości wniesionego kapitału) w ciągu pierwszych trzech lat działalności, a także możliwość wnoszenia i utrzymywania kapitału w walutach obcych oraz swoboda transferu 15% zysków. Inwestycje kapitału zagranicznego przybierały w tym okresie głównie formę spółek akcyjnych z przeważającym udziałem zagranicznych inwestorów.

Szybko rosnąca w pierwszych latach po demonopolizacji liczba banków komercyjnych osiągnęła maksimum (87) w 1993 r. W następnych latach liczba banków zmniejszała się, pomimo powstawania kolejnych nowych banków.

MODUŁ VIII

Czynności bankowe  to wszelkiego rodzaju usługi świadczone przez banki.

Nie należy mylić dwóch pojęć: operacje bankowe, a czynności bankowe. Mogą istnieć czynności bankowe, które nie mają charakteru operacji np. bank informuje swoich klientów o zagranicznych przepisach finansowych.

W większości systemów bankowych czynności bankowe określone są w prawie bankowym.

W Polsce czynnościami bankowymi są:

1) przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,

2) prowadzenie innych rachunków bankowych,

3) udzielanie kredytów,

4) udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw,

5) emitowanie bankowych papierów wartościowych,

6) przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych, w tym wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego,

7) wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych

ustawach.

 Czynnościami bankowymi są również następujące czynności, o ile są one wykonywane

przez banki:

1) udzielanie pożyczek pieniężnych,

2) operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty,

3) wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,

4) terminowe operacje finansowe,

5) nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,

6) przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,

7) prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych,

8) udzielanie i potwierdzanie poręczeń,

9) wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych,

10) pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.

 Poza wykonywaniem czynności bankowych, banki mogą:

1) obejmować lub nabywać akcje i prawa z akcji, udziały innej osoby prawnej i jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych,

2) zaciągać zobowiązania związane z emisją papierów wartościowych,

3) dokonywać obrotu papierami wartościowymi,

4) dokonywać, na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem, zamiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika,

5) nabywać i zbywać nieruchomości,

6) świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze w sprawach finansowych,

6a) świadczyć usługi certyfikacyjne w rozumieniu przepisów o podpisie elektronicznym, z wyłączeniem wydawania certyfikatów kwalifikowanych wykorzystywanych przez banki w czynnościach, których są stronami,

7) świadczyć inne usługi finansowe,

8) wykonywać inne czynności, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego.

 Bank jest obowiązany do sprzedaży składników majątku, w odniesieniu do:

1) nieruchomości - w okresie nie dłuższym niż 5 lat od daty nabycia,

2) pozostałych składników majątku - w okresie nie dłuższym niż 3 lata od daty nabycia.

Obowiązek ten nie spoczywa na banku, jeżeli przejęte składniki majątku wykorzysta do prowadzenia własnej działalności bankowej.

 Bank może, w drodze umowy zawartej na piśmie, powierzyć przedsiębiorcy lub przedsiębiorcy zagranicznemu, wykonywanie wyłącznie:

1) w imieniu i na rzecz banku pośrednictwa w zakresie czynności bankowych na podstawie umowy agencyjnej, polegającego na:

a) zawieraniu i zmianie umów rachunków bankowych, według wzoru zatwierdzonego przez bank,

b) zawieraniu i zmianie umów kredytu na sfinansowanie inwestycji mającej na celu zaspokojenie własnych potrzeb mieszkaniowych kredytobiorcy w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,

c) zawieraniu i zmianie umów kredytu konsumenckiego w rozumieniu ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. Nr 100, poz. 1081 oraz z 2003 r. Nr 109, poz. 1030),

d) zawieraniu i zmianie umów ugody w sprawie spłaty kredytów,

e) zawieraniu i zmianie umów dotyczących ustanowienia prawnego zabezpieczenia kredytów,

f) zawieraniu i zmianie umów o kartę płatniczą, których stroną jest konsument,

g) przyjmowaniu wpłat, dokonywaniu wypłat oraz obsłudze czeków związanych z

prowadzeniem rachunków bankowych przez ten bank,

h) dokonywaniu wypłat i przyjmowaniu spłat udzielonych przez ten bank kredytów i pożyczek pieniężnych,

i) przyjmowaniu wpłat na rachunki bankowe prowadzone przez inne banki,

j) przyjmowaniu dyspozycji przeprowadzania bankowych rozliczeń pieniężnych związanych

z prowadzeniem rachunków bankowych przez ten bank,

k) wykonywaniu innych czynności, po uzyskaniu zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego,

2) czynności faktycznych związanych z działalnością bankową.

 Powierzenie wykonywania czynności, nie może obejmować:

1) zarządzania bankiem, a w szczególności zarządzania ryzykiem związanym z prowadzeniem działalności bankowej, w tym zarządzania aktywami i pasywami, dokonywania oceny zdolności kredytowej i analizy ryzyka kredytowego,

2) przeprowadzania audytu wewnętrznego banku.

Operacje bankowe to stosunki umowne między bankiem, a klientem, w których bank oferuje swoje usługi, a klient jest usługobiorcą. Operacje te połączone są z określonymi świadczeniami na rzecz klienta np. depozyt lub na rzecz banku np. kredyt. Wykonywane są przy wykorzystaniu rachunku bankowego.

 Klasyfikacja operacji bankowych

 1.                  podział z punktu widzenia banku (brana jest pod uwagę konstrukcja bilansu):

• operacje bierne (pasywne) - polegają na gromadzeniu wkładów i lokat, emitowaniu własnych papierów wartościowych i wykonywaniu czynności zwiększających środki będące w dyspozycji banku;

• operacje czynne (aktywne) -polegają na wykorzystaniu zgromadzonych środków do udzielania różnych kredytów i lokowaniakapitałów własnych i klientów w korzystnych przedsięwzięciach;

• pośredniczące (usługowe)-t banki wykonują je na zlecenie, na rachunek i ryzyko klientów. Należą do nich przede wszystkimwszelkie czynności ewidencyjno-rozliczeniowe, jak rozliczenia pieniężne wynikające ze zleceń płatniczych klientów, prowadzenie rachunków bankowych, także zakup i sprzedaż papierów wartościowych na zlecenie klienta, a także różne czynności usługowe;

• inne różne usługi świadczone przez bank - np. w postaci doradztwa finansowego, dostarczania informacji gospodarczo-finansowych, wynajmu skrytek sejfowych.

2.                  podział z punktu widzenia klienta:

• operacje finansujące -u polegają na natychmiastowym lub późniejszym zwiększeniu środków płatniczych klienta wraz z należącymi do nich czynnościami;

• operacje depozytowe -o umożliwiają klientowi lokowanie w banku czasowo wolnych środków z należącymi do nich czynnościami;

• usługi związane z obsługą obrotu płatniczego klientów i własnego- realizują zlecenia klienta wykonania operacji płatniczych, rozrachunkowych na rachunkach bankowych i operacji inicjowanych przez dany bank;

• usługi różne -r obejmują usługi konsultacyjno-doradcze dla klientów, dostarczanie im informacji i pośrednictwo na rynku kapitałowym.

Definicja biernych operacji bankowych

Bierne operacje bankowe (pasywne) -i polegają na gromadzeniu depozytów jednostek gospodarczych oraz innych osób prawnych, także wkładów oszczędnościowych gospodarstw domowych. Również emitowanie własnych papierów wartościowych i wykonywaniu innych czynności zmierzających do powiększenia sumy środków znajdujących się w dyspozycji banku.

 Operacje bierne (czynne też) banki przeprowadzają na własny rachunek i na własne ryzyko.

 Banki są zainteresowane gromadzeniem jak największych kapitałów obcych, aby nimi jak najdłużej obracać. W tym celu konkurują z innymi bankami prowadząc politykę depozytową.

 Źródłem środków gromadzonych przez bank w operacjach biernych mogą być:

• wkłady oszczędnościowe gospodarstw domowych- o ich wysokości decyduje skłonność do oszczędzania gospodarstw domowych. Są one korzystnym źródłem finansowania operacji aktywnych banku. Wkłady w łącznej sumie mają dla banku charakter długoterminowy i są relatywnie nisko oprocentowane. W Polsce wkłady oszczędnościowe korzystają z gwarancji Bankowego Funduszu Gwarancyjnego do określonej wartości,

• pieniądz transakcyjny i depozyty terminowe jednostek gospodarczych gromadzone na rachunkach bankowych,

• środki pieniężne sfery budżetowej oraz różnych instytucji i organizacji, przechowywane  na rachunkach bankowych;

• depozyty przyjmowane od innych banków,

• kredyt refinansowy zaciągany w NBP,

• własne papiery wartościowe emitowane przez bank:

- akcje i obligacje,

- certyfikaty depozytowe - emitowane w wysokich okrągłych kwotach, łatwo zbywalne na międzynarodowych rynkach pieniężnych, wygodne i bezpieczne

- bony oszczędnościowe,

- bony lokacyjne - dokument potwierdzający powierzenie bankowi wkładu na okres 12 miesięcy, oprocentowanie wzrasta z kolejnym pełnym miesiącem utrzymania wkładu, (1-szy miesiąc nie podlega oprocentowaniu),

- lokaty indeksowe - polegają na połączeniu terminowego depozytu z inwestycją giełdową, depozyt na kilka lat, bank gwarantuje min. oprocentowanie depozytu oraz udział w zysku, jaki bank osiągnie z lokaty na giełdzie, gdy niekorzystnie ukształtowany indeks to zwrot kapitału i min. odsetek umownych,

- kwity depozytowe - zbywalny dokument reprezentujący prawo własności akcji lub obligacji, są przedmiotem obrotów na międzynarodowym rynku kapitałowym.

 Głównym źródłem pochodzenia środków gromadzonych przez polskie banki w operacjach biernych są:

• wkłady oszczędnościowe gospodarstw domowych,

• pieniądz transakcyjny podmiotów gospodarczych.

Wśród nich można wyróżnić:

• depozyty awista (bieżące) - to przede wszystkim pieniądz transakcyjny gromadzony na rachunkach bieżących i pomocniczych. Właściciel tych środków może dysponować nimi w każdej chwili. Za te depozyty banki oferują  niską stopę procentową, a wysokość ich oprocentowania zależy od banku. Depozytami awista są też środki na rachunkach bankowych domów maklerskich czy środki pieniężne podmiotów samorządu terytorialnego. Obsługą bankową samorządu terytorialnego oraz jednostek pomocniczych gmin prowadziły w Polsce banki spółdzielcze, ale coraz częściej banki komercyjne oferują samorządom swoje usługi.

• depozyty terminowe - gospodarstwa domowe gromadzą na nich głównie oszczędności w złotych, a podmioty gospodarcze gromadzą środki pieniężne, które nie są im potrzebne na finansowanie bieżącej działalności. Przynoszą dochód w postaci wyższego oprocentowania, bo powierzone środki pozostają w dyspozycji banku dłuższy czas, toteż płaci on wyższe odsetki. Występuje umowne ograniczenie, w razie niedotrzymania terminu przechowywania depozytu następuje częściowa lub całkowita utrata odsetek. Wśród nich wyróżniamy:

- depozyty o ściśle określonym terminie, najczęściej 1,3,6 miesięcy oraz depozyty roczne i 3-letnie, można indywidualnie wynegocjować okres z bankiem,

- depozyty na czas nieokreślony, z określonym terminem wypowiedzenia poprzedzającym wycofanie części lub całości depozytu.

Klasyfikacja operacji aktywnych

     Operacje czynne (aktywne), mające na celu wykorzystanie środków zgromadzonych w wyniku operacji biernych oraz kapitałów własnych dla osiągnięcia dochodu. Cechą operacji aktywnych jest działanie banku na własny rachunek i ryzyko. Jeśli jakieś operacje wykonuje on na zlecenie i rachunek klienta - są to już operacje pośredniczące, czyli komisowe.

Operacje aktywnepolegają na udzielaniu kredytów i pożyczek, dokonywaniu lokat w innych bankach, zakupu papierów wartościowych (akcji, obligacji, bonów), dyskonta weksli oraz na przeprowadzaniu innych korzystnych inwestycji.  Innym rodzajem operacji czynnych jest odpłatne udzielanie przez banki różnego rodzaju gwarancji (poręczeń). W operacjach tych banki wprawdzie nie angażują własnych środków, ale przejmują ryzyko za klienta zlecającego udzielenie gwarancji.

Udzielanie kredytów jest podstawowym rodzajem czynnych operacji bankowych. Konsekwencją tej działalności jest poszukiwanie przez banki źródeł jej finansowania w postaci gromadzenia wkładów i oszczędności. Jest to tradycyjny sposób pojmowania istoty działalności bankowej.

Najważniejsze operacje aktywne banków:

•Udzielanie kredytów i pożyczek,

•Lokowanie kapitałów własnych banku oraz kapitałów klientów,

•;Zarządzenie aktywami, ryzykiem kursowym i ryzykiem stopy procentowej banku,

• Handel walutami, dewizami i złotem,

• Forfaiting, factoring, leasing,

• Udzielanie gwarancji bankowych, poręczeń, awali,

• Prowadzenie bankowych otwartych funduszy inwestycyjnych.

 





 

---