FINANSE I BANKOWOŚĆ, STUDIA-ZARZĄDZANIE, Finanse i Bankowość


FINANSE I BANKOWOŚĆ - 2010/2011 II TEST

MODUŁ V

Finanse publiczne to zasoby pieniężne państwa (budżet, fundusze parabudżetowe), samorządu terytorialnego, ubezpieczeń społecznych oraz organizacji nie nastawionych na zysk (non profit), realizujących funkcje państwa (fundacje, instytucje charytatywne).

Przedmiotem nauki  o finansach publicznych są zjawiska i procesy związane z powstawaniem i rozdysponowaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.

Dochody ekonomiczne mają przede wszystkim charakter transferów występujących głównie w formie podatków i opłat publicznych obciążających przedsiębiorstwa, instytucje finansowe i ludności. Specyfiką dochodów publicznych jest dominacja płatności o charakterze transferów ( w postaci dotacji, zasiłków, stypendiów, emerytur i rent) nad wydatkami ekwiwalentnymi.
Finanse prywatne (ludności) swoje dochody czerpią z pracy. Uzyskują w ten sposób wynagrodzenia, które mogą się kształtować pod wpływem mechanizmów rynkowych lub też podlegają regulacji prawnej (dotyczy pracowników sfery budżetowej). Gospodarstwa domowe mogą otrzymywać dochody transferowe z tytułu zasiłków, emerytur, rent, stypendiów, dywidend. Ludność może korzystać z kredytów bankowych, szczególnie na działalność inwestycyjną (np. budownictwo mieszkaniowe) lub zakup dóbr trwałego użytkowania oraz uzyskiwać odszkodowania od zakładu ubezpieczeń w przypadku strat losowych. W skład wydatków transferowych wchodzą głównie podatki i opłaty publiczne oraz składki ubezpieczeniowe. Ludność obciążona jest też opłatami za usługi społeczne.

Różnice między finansami publicznymi a finansami prywatnymi:
• Środki publiczne są gromadzone w budżecie przymusowym, a osoby prywatne nie są prawnie zobligowane do osiągania przychodów;

•I Finanse publiczne są instrumentem realizacji funkcji państwa i samorządu na rzecz ogółu obywateli, a prywatne służą konsumpcji indywidualnej;

•I Środki publiczne nie są gromadzone w celu osiągnięcia zysków, a prywatne tak;
• Finanse publiczne są poddane społecznej kontroli, a gospodarowanie prywatnymi jest swobodne;
• Koncentracja środków publicznych jest nieporównanie większa aniżeli prywatnych.

Źródła finansowania

Sektor finansów publicznych - pozyskuje środki dla prowadzenia swej działalności przez przymus, jaki występuje przy zbieraniu podatków czy ceł. Natomiast państwo nie podlega przymusowi w zakresie wydatków.

Sektor finansów prywatnych - najczęściej sam się finansuje, czyli pokrywa własne koszty działalności przychodami ze sprzedaży dóbr i usług na rynku. W przeciwieństwie do finansów publicznych, podmiot na konkurencyjnym rynku nie może marzyć o przymusie, w zakresie swoich wydatków.

Sektor publiczny

Definicja według ministerstwa finansów:

Sektor publiczny to część gospodarki narodowej na którą składają się:

1. państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej

2. państwowe i samorządowe fundusze celowe (nie zalicza się do sektora publicznego państwowych szkół wyższych, państwowych i komunalnych instytucji kultury oraz państwowych przedsiębiorstw)

 

Definicja według GUSu:

Do sektora publicznego zalicza się wszystkie jednostki organizacyjne w których własność Skarbu Państwa lub samorządu mają udział większy niż 50%.

Funkcja alokacyjna - (określa niekiedy jako rozdzielcza) oznacza, że przy pomocy przepływów pieniężnych następuje alokacja zasobów w gospodarce, tj. rozdysponowywanie czynników wytwórczych oraz wytworzonych dóbr i usług. Alokacyjna funkcja finansów w głównej mierze odnosi się do przepływów finansowych w obrębie gospodarki rzeczowo-pieniężnej (sfera realna). Realizacja społecznego procesu produkcji obejmującego szereg różnorodnych procesów produkcyjnych, wymaga pozyskiwania czynników wytwórczych, w tym siły roboczej. Alokacja czynników produkcji oraz produktów finalnych i towarzyszące jej przepływy zasobów pieniężnych dokonują się głównie między przedsiębiorstwami oraz między przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi w oparciu o mechanizm rynkowy.
Funkcja alokacyjna łączy się z wykorzystaniem pieniądza dla celów transakcyjno-rozliczeniowych w ramach sektora realnego, dla realizacji powiązań o charakterze rzeczowym między sektorem realnym a sektorem finansowym. Głównym zadaniem tej funkcji jest doprowadzenie do takiego rozdziału zasobów, który umożliwiałby podniesienie ogólnego poziomu bytu społeczeństwa.

Funkcja redystrybucyjna odzwierciedla przepływy pieniężne składające się na wtórny podział zasobów pieniężnych. Podziałem wtórnym objęte są zarówno zgromadzone wcześniej pierwotne zasoby pieniężne, jak i pozostałe elementy składowe pierwotnego podziału dochodów (podatki obrotowe i od wartości dodanej, składki ubezpieczeń społecznych, cła, odsetki od depozytów bankowych). Redystrybucja w szerokim tego słowa znaczeniu oznacza bowiem ponowne rozdysponowywanie przychodów pieniężnych, Redystrybucja realizowana jest częściowo za pośrednictwem budżetu publicznego, częściowo z pominięciem budżetu.

Funkcja stabilizacyjna jest wyrazem interwencjonizmu państwowego, tzn. oddziaływania państwa na życie gospodarcze, w drodze realizacji makroekonomicznej polityki finansowej w celu utrzymania równowagi gospodarczej (ograniczanie bezrobocia, walka z inflacją, wzrost gospodarczy, bilans płatniczy). Funkcja ta pozostaje w dość ścisłym związku z funkcją redystrybucyjną.

System finansowy państwa czy innego podmiotu publicznego to zespół: instytucji prawnych połączonych w sposób celowy i logiczny w całość, służący gromadzeniu środków pieniężnych i ich rozdysponowaniu. System ten powinno cechować poszanowanie i ochrona własności prywatnej oraz zasadę wolności gospodarczej.

System finansowy państwa obejmuje elementy:

1. Stałe

- System budżetowy

- System finansowy banku centralnego

2. Zmienne

- Systemy finansowe przedsiębiorstw publicznych (państwowych i komunalnych) oraz zakładów użyteczności publicznej

- System finansowy instytucji publicznych o charakterze para fiskalnym (takie, których dochody gromadzone są całkowicie lub częściowo dzięki władztwu finansowemu, zaś zadania statutowe należą do zadań, za które państwo całkowicie lub częściowo bierze odpowiedzialność np. ZUS)

 System finansowy państwa może być uporządkowany: według (przy zastosowaniu) trzech kryteriów podziału

- Podmiotowego

- Prawnego

- Instytucjonalnego

 Według kryterium podmiotowego elementami polskiego systemu finansowego są:

- Władze ustawodawcze szczebla centralnego i samorządowego (parlament, rada gminy)

- Władze wykonawcze wyżej wymienionych szczebli (rząd, zarząd gminy)

- Aparat finansowy zajmujący się realizacją:

1. dochodów i wydatków publicznych

2. ich kontrolą

3. zarządzaniem budżetem, funduszami

- Jednostki sektora publicznego, które finansowane są z funduszów publicznych

 Według kryterium prawnego podział systemu zdeterminowany jest przez:

- Konstytucje

- Ustawy

- Rozporządzenia rady ministrów i ministra finansów

- Uchwały rady gminy

- Akty normatywne prawa międzynarodowego (np. unikanie podwójnego opodatkowania)

 Według kryterium instytucjonalnego system finansów publicznych to fundusze o określonej formie organizacyjnej i prawnej:

- Budżet państwa

- Budżet jednostek samorządu terytorialnego (gmin, powiatów i województw)

- Fundusze ubezpieczeń społecznych

- publiczne fundusze celowe (pozabudżetowe)

- Fundacje publiczne

 Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności:

1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;

2) wydatkowanie środków publicznych;

3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;

4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;

5) zarządzanie środkami publicznymi;

6) zarządzanie długiem publicznym;

7) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

 Sektor finansów publicznych tworzą:

1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;

2) jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;

3) jednostki budżetowe;

4) samorządowe zakłady budżetowe;

5) agencje wykonawcze;

6) instytucje gospodarki budżetowej;

7) państwowe fundusze celowe;

8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;

9) Narodowy Fundusz Zdrowia;

10) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;

11) uczelnie publiczne;

12) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;

13) państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe;

14) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego.

Środkami publicznymi są:

1) dochody publiczne;

2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);

3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2;

4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

a) ze sprzedaży papierów wartościowych,

b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu

terytorialnego,

c) ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych,

d) z otrzymanych pożyczek i kredytów,

e) z innych operacji finansowych;

5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.

 Dochodami publicznymi są:

1) daniny publiczne, do których zalicza się: podatki, składki, opłaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, a także inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego, państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw;

2) inne dochody budżetu państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych należne na podstawie odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych;

3) wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych;

4) dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w szczególności:

a) wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze,

b) odsetki od środków na rachunkach bankowych,

c) odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych,

d) dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych;

5) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych;

6) odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych;

7) kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji;

8) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów w rozumieniu ust. 1 pkt 4 lit. a i b.

 Środki publiczne przeznacza się na:

1) wydatki publiczne;

2) rozchody publiczne, w tym na rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

 Rozchodami publicznymi są:

1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;

2) wykup papierów wartościowych;

3) udzielone pożyczki i kredyty;

4) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;

5) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością;

6) płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach finansowych.

 Gospodarka środkami publicznymi jest jawna.

Zasada jawności gospodarowania środkami publicznymi jest realizowana przez:

1) jawność debaty budżetowej w Sejmie i Senacie oraz debat budżetowych w organach stanowiących jednostek samorządu terytorialnego;

2) jawność debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa w Sejmie i debat nad sprawozdaniami z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego;

3) podawanie do publicznej wiadomości:

a) kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego,

b) kwot dotacji udzielanych przez państwowe fundusze celowe,

c) zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych,

d) informacji o wykonaniu budżetu państwa za okresy miesięczne;

4) jawność debaty nad projektem uchwały w sprawie wieloletniej prognozy finansowej jednostki samorządu terytorialnego;

5) podawanie do publicznej wiadomości przez jednostki sektora finansów publicznych informacji dotyczących:

a) zakresu zadań lub usług wykonywanych lub świadczonych przez jednostkę oraz wysokości środków publicznych przekazanych na ich realizację,

b) zasad i warunków świadczenia usług dla podmiotów uprawnionych,

c) zasad odpłatności za świadczone usługi;

6) zapewnianie radnym danej jednostki samorządu terytorialnego dostępu do:

a) dowodów księgowych i dokumentów inwentaryzacyjnych - z zachowaniem przepisów o rachunkowości oraz o ochronie danych osobowych,

b) informacji o wynikach przeprowadzonych kontroli gospodarki finansowej,

c) sprawozdania z wykonania planu audytu za rok poprzedni;

7) udostępnianie przez Narodowy Fundusz Zdrowia informacji o przychodach i kosztach oraz o świadczeniodawcach realizujących świadczenia opieki zdrowotnej, z którymi Fundusz zawarł umowy, o zakresie przedmiotowym umów oraz o sposobie ustalania ceny za zamówione świadczenia;

8) udostępnianie przez jednostki sektora finansów publicznych wykazu podmiotów spoza sektora finansów publicznych, którym ze środków publicznych została udzielona dotacja, dofinansowanie realizacji zadania lub pożyczka, lub którym została umorzona należność wobec jednostki sektora finansów publicznych;

9) udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostek organizacyjnych należących do sektora finansów publicznych;

10) podejmowanie, w głosowaniu jawnym i imiennym, uchwał organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego dotyczących gospodarowania środkami publicznymi;

11) podawanie do publicznej wiadomości treści planów działalności, sprawozdań z wykonania planów działalności oraz oświadczeń o stanie kontroli zarządczej.

 

Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem sektora finansów publicznych.

Dochody publiczne i wydatki publiczne oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych między jednostkami tego sektora.

Obowiązująca od 1 stycznia 2010 roku nowa ustawa o finansach publicznych wprowadziła m. in. gruntowną zmianę organizacji sektora finansów publicznych. Jej przejawem jest przede wszystkim likwidacja zakładów budżetowych oraz gospodarstw pomocniczych.

Nowa ustawa wprowadziła do polskiego systemu finansów publicznych Wieloletni Plan Finansowy Państwa (art. 103 u.f.p.). Jest to dokument sporządzany na 4 lata budżetowe i podlegający corocznej aktualizacji, który wskazuje cele średniookresowej strategii rozwoju kraju oraz kierunki polityki społeczno-gospodarczej Rady Ministrów. W sektorze samorządowym takim instrumentem wieloletniego planowania finansowego jest przyjmowana w drodze uchwały wieloletnia prognoza finansowa. Obejmuje ona okres roku budżetowego oraz co najmniej trzech kolejnych lat. Okres objęty wieloletnią prognozą finansową nie może być jednak krótszy niż okres, na jaki przyjęto limity wydatków wieloletnich (art. 227 u.f.p.). Jednym z głównych elementów reorganizacji systemu finansów publicznych jest też wprowadzenie budżetu zadaniowego. Jego charakter określa min. umieszczenie w uzasadnieniu do ustawy budżetowej wydatków zgodnie z określoną przez ustawę metodologią (art. 142 u.f.p.) oraz zestawienie programów wieloletnich w układzie zadaniowym (art. 122 ust. 1 pkt 4 u.f.p.).

 Nowa ustawa o finansach publicznych wprowadza obowiązek planowania wieloletniego oraz zadaniowego dla jednostek podsektora rządowego i ubezpieczeń społecznych.

 Obok rocznego budżetu i planu finansowego jednostki sporządzanego w układzie tradycyjnym sporządzają w układzie zadaniowym następujące dokumenty planistyczne:

  1. Wieloletni Plan Finansowy Państwa (WPFP).

  2. Zestawienie zadań i celów priorytetowych na dany rok budżetowy.

  3. Skonsolidowany plan wydatków (SPW).

  4. Programy wieloletnie w ujęciu zadaniowym.

  5. Plany finansowe państwowych jednostek budżetowych w ujęciu zadaniowym.

  6. Zadaniowe plany finansowe agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej, dysponentów państwowych funduszy celowych oraz państwowych osób prawnych, o których mowa w art. 9 pkt 14 ustawy o finansach publicznych (np. ZUS).

 Dokumentem nadrzędnym w tym systemie jest Wieloletni Plan Finansowy Państwa (art. 103 - art.108 ustawy o finansach publicznych) który ma być planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa sporządzanym na cztery lata budżetowe. WPFP jest dokumentem w całości zadaniowym - sporządzanym nie w układzie tradycyjnej klasyfikacji budżetowej (część - dział - rozdział), ale w układzie obejmującym funkcje państwa wraz z celami i miernikami stopnia wykonania danej funkcji. 

 Punktem wyjścia do sporządzenia WPFP są cele strategiczne Państwa, a w szczególności:

  1. cele średniookresowej strategii rozwoju kraju, o której mowa w ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju;

  2. kierunki polityki społeczno-gospodarczej Rady Ministrów.

W WPFP cele i kierunki polityki społeczno-gospodarczej będą ulegały konkretyzacji na poziomie funkcji poprzez zdefiniowanie celów cząstkowych, mierników ich realizacji oraz określenia planowanych wydatków budżetu państwa. WPFP będzie między innymi obejmował prognozę wydatków budżetu państwa zawierającą szczegółowe prognozy:

  1. wydatków stałych związanych z utrzymaniem i funkcjonowaniem organów władzy publicznej i wykonywaniem zadań administracji rządowej;

  2. wydatków na sfinansowanie zobowiązań wynikających z przyjętych programów wieloletnich;

  3. wydatków budżetu państwa, w tym na realizację działań rozwojowych kraju:

- według priorytetów i głównych kierunków interwencji wskazanych w średniookresowej strategii rozwoju kraju, w tym odnoszących się do zagadnień przestrzennych i regionalnych objętych kontraktami wojewódzkimi,

- z uwzględnieniem podziału na źródła finansowania,

- na każdy rok realizacji średniookresowej strategii rozwoju kraju;

Dokument ten będzie sporządzany przez Ministra Finansów przy udziale dysponentów głównych.

 WPFP nie jest jedynie niewiążącą deklaracją co do wydatków na cztery lata, ale poprzez dwa mechanizmy ma istotnie wpływać na przyszłe limity wydatków dla poszczególnych dysponentów. Pierwszy mechanizm dotyczy kwoty globalnych wydatków. Zgodnie z art. 105 ustawy o finansach publicznych w projekcie ustawy budżetowej na dany rok budżetowy, przedstawianym przez Radę Ministrów Sejmowi, poziom deficytu nie może być większy niż poziom deficytu ustalony na ten rok budżetowy w WPFP. Jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach możliwe jest uwzględnienie wyższego poziomu deficytu. Drugi mechanizm dotyczy możliwości zaciągania dla wybranych wydatków zobowiązań wieloletnich do wysokości ujętych w WPFP. Pierwszy WPFP uchwalony został w2010 r. i obejmuje lata 2010-2013.

MODUŁ VI

Podatek to nieodpłatne, przymusowe, bezzwrotne i pieniężne świadczenie o charakterze ogólnym, nakładane jednostronnie przez państwo na podstawie przepisów prawa określających sposób wymiaru oraz warunki i terminy płatności tego świadczenia.

według Ordynacji podatkowej

Podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej

Obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach.

Zobowiązaniem podatkowym jest wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego.

Podatek jest głównym źródłem dochodów państwa, pobieranym w celu pokrycia jego wydatków.

 Podstawowe cechy podatku:

Przymusowość - trzeba płacić podatki, państwo nie dyskutuje  i nie robi wyjątku,

Bezzwrotność  - jeśli został prawidłowo naliczony nie ma możliwości zwrotu,

Nieodpłatność - nie można żądać nic w zamian (świadczenie ekwiwalentne),

Ogólność  - im mniej wyjątków - tym lepiej, dotyczy on wszystkich.

 Cechy podatku:

Cechy stałe:

- charakter pieniężny - nie można płacić podatku w formie aportów

- przymusowość - konieczność płacenia odróżnia podatek od świadczeń dobrowolnych

- stosunek między podatnikiem a podmiotem uprawnionym do jego nakładania (związek cywilno - prawny) jest stosunkiem podporządkowanym. Obowiązek zapłaty podatku może być wyegzekwowany w trybie egzekucyjnym

- bezzwrotność - sprowadza się do tego, że uiszczony podatek nie podlega zwrotowi. Wyjątek stanowi nieprawidłowo obliczony bądź zawyżony lub też nałożony niezgodnie z obowiązującymi przepisami prawa

- nieodpłatność - polega na tym, że podatnik, który uiści podatek nie może liczyć z tego tytułu roszczenia wzajemnego świadczenia ze strony związku cywilno - prawnego (państwa lub gminy) w formie bezpośredniej.

- ogólność - obowiązki będące istotą podatku określone są w sposób generalny, skierowane do określonej w niezindywidualizowany sposób w przepisie prawa grupy podmiotów; przedmiot określony abstrakcyjnie, nie dotyczy skonkretyzowanego przedmiotu lub stanu

Cechy zmienne:

- podmiot opodatkowania, ten na kim ciąży obowiązek zapłaty podatku

- przedmiot opodatkowania, to od czego płaci się podatek (przychodu, dochodu, zdarzenie)

- podstawa opodatkowania, to od czego nalicza się podatek

- stawki podatku - określają jaka jest wysokość podatku

- warunki płatności, sprecyzowanie jak i do kiedy należy rozliczyć się z obowiązku.

„Podatki są stare jak świat”< /font>

W starożytności podatkami i daninami były obciążone tylko niektóre grupy ludności. System podatkowy w starożytnym Egipcie polegał na zabieraniu rolnikom części zbiorów, rzemieślnicy natomiast oddawali część swych wyrobów na potrzeby wojska i administracji (resztę sprzedawali), a kupcy składali daniny.

W starożytnym Rzymie obok łupów wojennych i danin wprowadzono świadczenia pieniężne.

W średniowieczu podatki miały niewielkie znaczenie, ponieważ dochody władcy pochodziły przeważnie z posiadłości ziemskich, przywilejów monarszych i ceł.

W XV wieku rozwinął się system podatkowy we Francji i Anglii. Podatek dochodowy wprowadzono w Wielkiej Brytanii już w XVIII wieku, a w Prusach dopiero w 1891.

W XIX wieku obciążenie podatkami znacznie wzrosło, a podatki stały się instrumentem polityki finansowej.

Podatki w Polsce

We wczesnym średniowieczu, w warunkach gospodarki naturalnej i obowiązującego prawa książęcego, przeważająca część świadczeń ludności chłopskiej na rzecz państwa przybierała formę danin w naturze (głównie w zbożu, sianie, miodzie, świniach, krowach, mięsie, futrach, skórach) i rozmaitych posług. Na całym obszarze państwa regularnie pobierano poradlne (powołowe), narzaz i podworowe, w Wielkopolsce także daninę opolną, egzekwowano stróżę i stan. Oprócz danin regularnych nakładano na ludność świadczenia okolicznościowe, pobierane w nagłej potrzebie. Okazjonalny charakter miały też wszystkie posługi (transportowe, pracy i inne). Niewielkie wówczas rozmiary prywatnych majątków ziemskich i ścisły związek podstaw ekonomicznej egzystencji warstwy panującej z państwem sprawiał, że od XI -XII wieku zasoby uzyskane ze świadczeń ludności dzielono według ustalonych zasad: dziesiątą część otrzymywały na swe utrzymanie biskupstwa, znaczną część (być może 1/3) zatrzymywali dla siebie i swoich podwładnych kasztelanowie, resztę przekazywano na potrzeby dworu książęcego.

W XIII w. - pod wpływem szybkiego wzrostu wielkiej własności ziemskiej, recepcji prawa niemieckiego i towarzyszącego jej upowszechniania immunitetu oraz rozszerzania się gospodarki towarowo-pieniężnej - system ten uległ dezintegracji. Zanikła zasada proporcjonalnego podziału dochodów między poszczególne ogniwa aparatu monarchii, a w wyniku utraty pełnej zwierzchności nad poddanymi w dobrach kościelnych i prywatnych od schyłku XIII w. finanse monarchy (państwa) zostały znacznie ograniczone.

Zasady to zestaw zaleceń formułowanych przez teorię ekonomii i finansów pod adresem państwa, tzn. parlamentu, rządu, partii politycznych itp.

Zasady są postulatami, określającymi warunki, jakie powinien spełniać system podatkowy.

Wykształciły się one na skutek historycznego rozwoju państwa, budżetu i podatków.

 Pierwsze zasady podatkowe zostały stworzone przez Adama Smitha, a w ich skład wchodziły cztery podstawowe kanony:

 



Równość -  to proporcjonalność do zdolności płatniczej podatnika (np. proporcjonalnie do zarobków pracownika),

Pewność -  każdy z góry powinien wiedzieć, jaki ciąży na nim obowiązek podatkowy ,

Dogodność -  podatek powinien być pobierany w czasie i w sposób dla podatnika najdogodniejszy,

Taniość -  głosić, by dążyć do najoszczędniejszego wymiaru i poboru podatków.

 W XIX w. zasady podatkowe zostały rozszerzone i uporządkowane przez Adolfa Wagnera i od tamtej pory nie uległy one większym zmianom.

 zasady fiskalne:

- wydajność- według tej zasady państwo powinno sięgać do takiego przedmiotu opodatkowania, który dostarczy dochodów niezbędnych do realizacji funkcji i zadań państwa i władz samorządowych;

- elastyczność- podatek powinien reagować na zmieniające się procesy i zdarzenia gospodarcze oraz społeczne;

- stałość- mówi o konieczności unikania wprowadzania nowych podatków i zmian w podatkach już istniejących;

 zasady ekonomiczne:

- nienaruszalność majątku podatników- wysokość podatku nie może zmniejszać majątku podatnika. Podatek powinien być pokrywany z dochodów bieżących;

- przerzucalność podatku- zgodnie z tą zasadą możliwe jest przenoszenie ciężaru podatkowego na innych, a więc na ostatecznych konsumentów.

 zasady sprawiedliwości:

-powszechność- ciężary podatkowe powinny mieć charakter powszechny, tj. każdy obywatel, przedsiębiorca itp. powinien być objęty podatkiem, jeżeli spełnione są warunki powstania stosunku podatkowego;

-równość- ciężary podatkowe powinny być rozłożone równomiernie na wszystkich podatników;

-zdolność dochodowa- wedle tej zasady, każdy podatnik osiągający taki sam dochód, powinien poświęcić na rzecz państwa identyczną korzyść;

 zasady techniczne:

-pewność- podatki powinny być niezawodnym źródłem dochodów państwa. Oprócz tego każdy podatnik powinien być poinformowany o wysokości podatku, który jest zobowiązany zapłacić;

-dogodność- pobór podatku powinien uwzględniać warunki finansowe podatnika, a także cykl i charakter jego działalności;

-taniość- koszty realizowania podatków nie mogą nadmiernie uszczuplać dochodów państwa.

Podatki spełniają 3 podstawowe funkcje

1)                 Funkcja fiskalna

Podatki sa głównym źródłem dochodów państwa, gwarantują finansowanie wydatków publicznych

2)                 Funkcja stymulacyjna

Podatki sa wykorzystywane przez państwo jako instrument oddziaływania na decyzje podmiotów gospodarczych w celu skorelowania ich z założeniami polityki gospodarczej i społecznej państwa.

3)                 Funkcja redystybucyjna

Podtki sa instrumentem przesuwania dochodów pomiędzy różnymi grupami społecznymi. Zjawisko rozkładu dochodów z punktu widzenia kryterium równości ananlizuje się za pomoca tzw. krzywej Lorentza. Krzywa ta reprezentuje idealny / absolutny rozkład dochodu w społeczeństwie.

Obejmuje ona następujące elementy:

 

Podmiot podatku

Rozróżniamy:

-          podmiot czynny (czyni prawo; ustawodawca - Parlament, dotyczy podatków bezpośrednich, podatek VAT, akcyza)

-          podmiot bierny (płaci podatki; jest wykonawcą prawa podatkowego): 

            podatnik - osoba płacąca podatek (osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu) 

            płatnik - nalicza wysokość podatku, jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.

            inkasent - to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu

 Przedmiot podatku

Rzecz lub zjawiska, zdarzenia, z którymi prawo wiąże powstawanie obowiązku podatkowego.

 Podstawa podatku

Przedmiot podatku wyrażony wartościowo lub ilościowo. Jest to wielkość, która stanowi podstawę do obliczania wymiaru podatku zgodnie z określoną formułą obliczenia podatku.

Podstawa opodatkowania może mieć wymiar wartościowy wyrażony:

-          w pieniądzu

-          w innej jednostce miary np. m², cm³, litrach, sztukach, hektarach, kwintalach.

 Stawka podatku

Stopa podatkowa - to część podstawy opodatkowania, która jako podatek podlega odprowadzeniu na rzecz budżetu Państwa lub gminy. Ze względu na technikę obliczania wartości, jaką należy przekazać do budżetu z tytułu podatku, wyróżnia się:

stawki podatkowe kwotowe (podatkowe)

- za 1m nieruchomości

- za samochód

stawki podatkowe procentowe

- VAT 7%, 23%

- podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych

 ze względu na stosunek stawek do podstawy opodatkowania:

-stawki stałe zwane proporcjonalnymi - nie zmieniają się pomimo zachodzących zmian w podstawie opodatkowania - VAT

-stawki zmienne zwane ruchomymi - to stawki, które zmieniają się wraz ze zmianą stawki opodatkowania:

            - progresywna - jeśli rośnie podstawa opodatkowania, to rośnie również stawka podatkowa; występują tu progi podatkowe; czym wyższe dochody, tym wyższa stawka podatkowa

            - regresywna - im więcej zarabiam, tym mniejsze płacę podatek ( stawka ta nie występuje w Polsce)

 Skala podatkowa

Zbiór stawek podatkowych stosowanych przy wymiarze określonego podatku. Może być określona procentowo (skala proporcjonalna,  progresywna, degresywna) lub kwotowo.

zestawienie elementów wchodzących w skład wyliczenia

skala proporcjonalna (liniowa)

- bez względu na zarobki stawka podatku jest stała (%)

- stymuluje wzrost gospodarczy i w danym roku zmniejsza dochody BP

- jest korzystna dla podatników osiągających coraz wyższe dochody (przy tej skali płacą niższy podatek)

skala progresywna

- wpadanie w wyższą stopę podatkową

- osiąganie coraz wyższych dochodów powoduje wzrost stawki

- czym wyższa skala progresji, tym większa skala opodatkowania dochodów.

Skala progresywna i wysokie opodatkowanie:

-          są korzystne dla danego roku budżetowego

-          jest niekorzystne w długim okresie czasu

 Zwolnienia, ulgi

Częściowe lub całkowite wyłączenie z podatku określonego podmiotu lub przedmiotu.

Ulga podatkowa - przewidziane w przepisach prawa podatkowego zwolnienia, odliczenia, obniżki albo zmniejszenia, których zastosowanie powoduje obniżenie podstawy opodatkowania lub wysokości podatku ( Ordynacja podatkowa).

Ulga podatkowa może polegać na:

- odliczeniu od uzyskanego dochodu (np. składki na ubezpieczenie społeczne);

- odliczeniu od podatku;

- zastosowaniu niższych stawek podatkowych.

Systematyka podatków polega na pogrupowaniu ich wg określonego kryterium:

 Kryterium przedmiotu opodatkowania

1.             podatki przychodowe (od przychodów) - np. podatek rolny. Leśny

Są cenotwórcze (wkalkulowane w cenę), płaci się je w związku z działalnością gospodarczą i osiąganymi przychodami

2.             podatki dochodowe (od dochodów) - np. podatek od osób fizycznych i prawnych. Podatki dochodowe pobierane są od dochodów osobistych ludności oraz od dochodów osób prawnych. Opodatkowaniu podlegają wszystkie dochody podatnika, a dochód podlegający opodatkowaniu ustala się, odejmując od łącznej sumy przychodów wydatki związane z uzyskaniem dochodów.

Mają one następujące cechy:

- są przykładem zawłaszczania przez władze publiczne dochodów prywatnych,

- nawiązują do nadwyżki finansowej, wypracowanej przez podmioty,

- są korzystniejsze dla podatnika, niż dla władz publicznych (istnieje możliwość manipulowania podstawą opodatkowania)

3.     podatki majątkowe (od praw majątkowych) - np. podatek od obrotu majątkiem, podatek od spadków i darowizn. Podatki majątkowe płacone są od posiadanego majątku (kapitału) oraz od przenoszenia praw do majątku (podatki spadkowe).

Obciążają one ogólną wartość majątku lub jego przyrost. Jeżeli podatki uszczuplają substancję majątkową, to są to podatki realne. Jeśli płacone są z dochodu - to nazywamy je podatkami nominalnymi.

4.       podatki od wydatków  (podatki konsumpcyjne) - VAT, akcyza, podatek od gier

Są one zbliżone do podatków przychodowych. Są to obciążenia nakładane na produkty i usługi - przedmiot obrotu towarowego. Przedmiotem opodatkowania są wydatki ponoszone na zakup dóbr i usług. 

 Kryterium wg stosunku przedmiotu opodatkowania do źródeł podatku

1.       podatki bezpośrednie   - podatek dochodowy od osób fizycznych

          Istnieje precyzyjnie określona zależność między płaceniem podatku, jego wysokością, trybem płacenia a podatnikiem.

2.       podatki pośrednie - podatek VAT

Obciążają podatnika w sposób nie pozostający w ścisłym związku z jego sytuacją dochodową i majątkową. Są podatkami ukrytymi, a ciężary ponoszone przez podatników są bardziej anonimowe.

 Kryterium związane z władztwem podatkowym

1.       podatki nakładane przez Państwo

2.       podatki nakładane przez władze samorządowe

3.      podatki wspólne

 

Przyczyny ucieczki przed podatkami

1.       tzw. przyczyny o charakterze moralnym - występuje bardzo często dualizm postępowania pod względem norm etycznych.

2.             powody o charakterze politycznym - partie polityczne na które nie chcemy płacić,

3.             powody o charakterze ekonomicznym - jeżeli ludzie nie mają możliwości przerzucenia podatku na kogoś innego, zaczynają pracować w szarej strefie.

4.             powody o charakterze technicznym - skomplikowane formularze do wypełniania.

 

Ludzie w Polsce pracują na podatek ok. ½ roku !

 Cechy dobrego systemu podatkowego

1.       powinno się wprowadzić kilka podatków, przy czym 3 lub 4 winny stanowić podstawę finansów publicznych.

2.             powinno się sięgać do różnych przedmiotów opodatkowania.

3.             podstawowe rodzaje podatków powinno się ustalać na szczeblu władz centralnych.

4.             z psychologicznego punktu widzenia łatwiej jest zwiększyć ciężary podatkowe przez podwyższenie istniejącego już podatku niż wprowadzenie nowego i po drugie - łatwiej jest zwiększyć ciężary podatkowe przez podatki pośrednie niż bezpośrednie.

5.             w różnych proporcjach należy stosować podatki bezpośrednie i pośrednie.

6.             w opodatkowaniu przedsiębiorstw należy stosować skale progresywne i degresywne.

7.             w celu przeciwdziałania oszustwom podatkowym należy stosować rozwinięty system kontroli i kar.

8.             Zjawisko ucieczki przed podatkami ogranicza się przede wszystkim poprzez uproszczenie systemu podatkowego.

MODUŁ VII

W ekonomii rynkiem nazywamy zespół mechanizmów umożliwiający kontakt producentów z konsumentami. We współczesnej gospodarce taki kontakt oparty jest na przepływach pieniężnych (strumieniach pieniężnych) pomiędzy różnymi podmiotami- gospodarstwami domowymi, przedsiębiorstwami, Skarbem Państwa oraz podmiotami zagranicznymi. Przepływy te, jako rozliczenia zawieranych transakcji bądź finansowanie działalności gospodarczej, odbywają się przez rynek finansowy.

 Pojęcie rynku finansowego jest ściśle związane z kapitałem pieniężnym, którego jedne podmioty mają nadmiar, a inne zgłaszają na niego zapotrzebowanie. Istnienie tego rynku umożliwia przekazanie za odpowiednią cenę czasowo wolnego kapitału pieniężnego przez jedne podmioty drugim, czyli występują na nim dostawcy i nabywcy kapitału pożyczkowego.

 Za pośrednictwem rynku finansowego dokonuje się wymiany jednego rodzaju walorów finansowych na inne. W przeważającej mierze dotyczy to wymiany pieniądza na aktywa finansowe przenoszące ich posiadaczowi dochód.

 Klasyczne podejście makroekonomiczne utożsamia rynek finansowy z systemem finansowym, rozumianym jako podsystem gospodarki, którego funkcją jest realizowanie pośrednictwa finansowego. System obejmuje rynki pośredników finansowych, firmy usługowe oraz inne instytucje wykorzystywane przy podejmowaniu decyzji finansowych przez osoby fizyczne, firmy oraz rządy państw.

 W literaturze przedmiotu pojęcie rynku finansowego określa się:

 1.      biorąc pod uwagę szczególny przedmiot transakcji na nim dokonywanych, w szerszym rozumieniu jako:

„ miejsce zawierania transakcji mających za przedmiot szeroko rozumiany kapitał”

lub jako:

„ rynek, na którym dokonuje się transakcji instrumentami finansowymi”;

w węższym zaś jako:

„ ogół transakcji papierami wartościowymi, będącymi instrumentami udzielania kredytów krótko-, średnio- i długoterminowych”;

 2.      biorąc pod uwagę nie tylko sam wyodrębniony przedmiot transakcji, lecz grupę podmiotów w nim uczestniczących jako:

„ rynek obejmujący zespół podmiotów dokonujących transakcji rzeczywistymi i nierzeczywistymi walorami finansowymi, występującymi w materialnej i zdematerializowanej formie”< /span>

 Definicje w szerokim rozumieniu podkreślają, iż w struktury rynku finansowego włącza się nie tylko działania z istoty swej dotyczące pieniędzy, ich przepływu i operacji rozliczeniowych, ale także działania gospodarcze oparte na obrocie pieniężnym.

W węższym znaczeniu rynek finansowy obejmuje decyzje związane wyłącznie ze środkami pieniężnymi, których celem jest ochrona wartości posiadanych pieniędzy bądź jej wzrost w przyszłych okresach.

Rynek finansowy może być dzielony według różnorodnych kryteriów

1.      Kryterium wg celu i czasu:

• rynek pieniężny jego celem jest finansowanie bieżącej działalności w czasie nie przekraczającym jednego roku

• rynek kapitałowy to rynek którego celem jest finansowanie rozwoju na czas dłuższy niż jeden rok

2.      Kryterium wg rodzajów kontrahentów:

• rynek pierwotny występuje emitent i pierwszy nabywca

• rynek wtórny umożliwia obrót między inwestorami

3.      Kryterium wg zasięgu terytorialnego:

• rynek krajowy

• rynek regionalny ( np. Europa)

• rynek ogólnoświatowy

4.         Kryterium wg momentu rozliczania transakcji:

• rynek transakcji natychmiastowych ( dochodzą do skutku w ciągu dwóch dni roboczych )

• rynek transakcji terminowych ( charakteryzuje się walorami: ilość waluty i termin, w Polsce nie ma giełd które się tym zajmuje)

5.      Kryterium wg formy organizacyjnej:

• rynek giełdowy

• rynek pozagiełdowy

6.      Kryterium wg rodzajów instrumentów:

• rynek pieniężny - lokaty międzybankowe, bony skarbowe, bony komercyjne, weksle, certyfikaty depozytowe

• rynek kapitałowy - akcje, obligacje, certyfikaty inwestycyjne

• rynek instrumentów pochodnych -transakcje terminowe, kontrakty forward, futures, opcje, swapy,

• rynek depozytowo- kredytowy- lokaty, kredyty, pożyczki,

• rynek walutowy - różne waluty np. euro, dolar, funt.

 Istota rynku pieniężnego

 Rynek pieniężny jest segmentem rynku finansowego, na którym dochodzi do kształtowania się podaży i popytu na najbardziej płynny instrument, czyli pieniądz. Przedmiotem obrotu są krótkoterminowe kredyty i lokaty międzybankowe oraz papiery dłużne o zapadalności krótszej niż 1 rok.

Charakterystyczne cechy rynku pieniądza wyznaczają mu fundamentalne zadania w systemie gospodarczym. Na rynku pieniężnym ma miejsce:

- zaopatrywanie się podmiotów gospodarczych w płynność,

- alokacja zasobów finansowych i transformacji ich terminów oraz ryzyka,

- zawieranie wszystkich transakcji krótkoterminowych między podmiotami sektora finansowego i pozafinansowego,

- emisja i obrót instrumentów finansowych sektora bankowego,

- handel papierami wartościowymi i instrumentami finansowymi nie mającymi tego statusu.

 

Składowymi rynku pieniężnego są:

•; rynek międzybankowy - na którym operacje prowadzone instrumentami finansowymi są zastrzeżone wyłącznie dla banków komercyjnych i banku centralnego

• detaliczny rynek bankowy (lokacyjno-kredytowy) - uczestnikami są różne podmioty gospodarcze: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, sektor publiczny, niebankowe instytucje finansowe, które korzystają z lokat krótkoterminowych i kredytów bankowych

• rynek krótkoterminowych bonów lokacyjnych - rynek weksli i innych papierów wartościowych emitowanych przez niebankowe podmioty gospodarcze,

• rynek walutowy - na którym dominują banki komercyjne operujące walutą obcą i dewizami

MODUŁ VIII

Poprzednikami współczesnych bankierów byli średniowieczni handlarze trudniący się wymianą pieniędzy.

Nazwa „bank” wywodzi się z języka włoskiego- banco i oznacza ladę, stół, kontuar, przy którym średniowieczni włoscy handlarze dokonywali transakcji wymiany pieniądza kruszcowego. Ich zadaniem było przekazywanie wkładów pieniężnych od jednego klienta do drugiego. Za zdeponowany pieniądz kruszcowy wydawali oni zaświadczenie- banknot-weksel (były to tzw. kwity bankierskie, czy też noty bankowe) na bankiera w innym mieście.

Tradycyjne definicje określają bank jako przedsiębiorstwo usługowe, którego działalność polega wyłącznie na udzielaniu kredytów i zdobywaniu środków potrzebnych do sfinansowania kredytów. W ujęciu tym nie bierze się pod uwagę, że banki są organizacjami zatrudniającymi ludzi, których kwalifikacje i motywacje wyznaczają sukces przedsiębiorstwa bankowego.

Zgodnie z definicją przyjętą w krajach Unii Europejskiej przez pojęcie banku rozumie się instytucję prowadzącą działalność we własnym imieniu i na własny rachunek, na podstawie zezwolenia władz nadzorczych, polegającą na przyjmowaniu depozytów (lub innych środków powierzonych pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym) i udzielaniu kredytów lub wydawaniu pieniądza elektronicznego. W ustawodawstwie unijnym banki nazywane są instytucjami kredytowymi, ale określenie bank pozostało w powszechnym użyciu; niektóre banki noszą nazwę kasa.

W polskim prawie bankowym „ Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działając na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych, obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym”.

System bankowy jest centralnym ogniwem każdego systemu finansowego.

Systemy bankowe ukształtowały się w różnych krajach zależnie od tradycji i rozwiązań prawnych. Różnorodność banków i instytucji finansowych, ich struktura oraz zakres i sposób działania nadają specyficzny charakter systemom bankowym poszczególnych państw. Jednak w każdym kraju gospodarki rynkowej występuje dualizm w kreowaniu pieniądza i decentralizacja decyzji gospodarczych, podejmowanych przez samodzielne podmioty. Strukturę i funkcjonowanie systemu bankowego określa w każdym państwie jego prawo bankowe, nawiązujące do respektowanych przez nie ustaleń międzynarodowych.

System bankowy obejmuje całokształt różnorodnych i niezależnych instytucji bankowych wraz z normami regulującymi ich wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. Celem systemu jest gromadzenie środków pieniężnych, udzielanie kredytów oraz prowadzenie rozliczeń pieniężnych. Najczęściej system bankowy posiada dwupoziomową strukturę składającą się z banku centralnego oraz banków komercyjnych, realizujących obsługę finansową przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.

Funkcje systemu bankowego:

  1. stworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich inwestowania w różne przedsięwzięcia,

  2. zapewnienie możliwości dokonywania płatności między podmiotami gospodarczymi, transferu w czasie i ponad granicami,

  3. zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem bankowym,

  4. zapewnienie informacji cenowej, stwarzającej możliwość podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze,

  5. stworzenie warunków do transformacji środków inwestowania, co do czasu i wielkości.

 Dwupoziomowy system bankowy opiera się po pierwsze na zasadzie wydzielania bezpośredniej działalności kredytowej z banku centralnego i powierzenia jej bankom komercyjnym, po drugie umożliwieniu wykonywania wszystkich usług przez banki, we współczesnych systemach bankowych prowadzących działalność zazwyczaj o charakterze uniwersalnym.

W Polsce pierwszy poziom systemu bankowego tworzy bank centralny, którym jest Narodowy Bank Polski, a także instytucje stabilizujące, do których należą: Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) jako organ nadzorujący banki oraz Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BGF), gwarantujący deponentom wypłatę środków do wysokości określonej ustawą.

Drugi poziom systemu bankowego tworzą banki komercyjne. Pełnią one w systemie trzy podstawowe funkcje: