1.Status socjologii wśród innych nauk społecznych.

1. Definicje socjologii

-Jan Szczepański tak definiuje pojecie socjologii: „socjologia poszukuje praw zjawisk zachodzących między ludźmi, zajmuje się badaniem struktur, czyli wzajemnego przyporządkowania sobie ludzi w zbiorowościach ”.

-Ludwik Gumplowicz pojmuje ją następująco: „socjologia to nauka o grupach społecznych”

-Georg Stimmel pisze o socjologii jako o „nauce o stale powtarzających się formach życia społecznego”

-Według Zygmunta Baumana „socjologia to zazwyczaj spoglądanie na ludzkie czynności, jak na fragmenty większych całości. Owymi całościami są nieprzypadkowe grupy ludzi, które są powiązane siecią wzajemnych zależności.”

-Piotr Sztompka wyjaśnia w jednej ze swoich książek, że „socjologia zrodziła się jako naukowe badanie historii”

-Zdaniem E. Durkheima i uczniów jego szkoły, socjologia jest nauką o faktach społecznych. Faktem społecznym jest wszelki sposób działania, zdolny do wywierania na jednostkę przymusu zewnętrznego. Może to być np. moralność, prawo, moda…

-Georg Lumbegr definiuje socjologię jako naukę o „przewidywanych sekwencjach zachowań ludzkich w sytuacjach dostatecznie sprecyzowanych”. Z kolei Robert Merton traktuje socjologię jako naukę o systemie wzajemnie powiązanych ze sobą elementów (klasy, warstwy, organizacje, grupy).

2. Historia socjologii

Termin „socjologia” (od. Łac socius - zbiorowość, społeczeństwo i gr. Logos - mądrość, wiedza) wprowadził w 1837 r. Auguste Comte. Jako samodzielna dyscyplina naukowa socjologia wyodrębniła się pod koniec XIX wieku: pierwszy wydział socjologii powstał w 1892r. Na Uniwersytecie w Chicago, trzy lata później ustanowiono pierwszą europejską katedrę socjologii na Uniwersytecie w Bordeaux. W Polsce pierwsza katedra socjologii powstała na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych UW w 1919r. (kierował nią Leon Petrażycki). Rok później, z inicjatywy Floriana Zanieckiego, uruchomiono Katedrę socjologii i Filozofii Kultury na Uniwersytecie Poznańskim, wtedy też socjologia zaistniała w Polsce jako samodzielny kierunek studiów.

Socjologia to nauka badająca w systematyczny sposób funkcjonowanie i zmianę społeczeństwa. Socjologowie poszukują społecznych reguł i badają je oraz procesy i struktury, które łączą i dzielą ludzi, tworzą lub są przejawem więzi między ludźmi, a także proces ich zmian. Socjologowie badają zarówno jednostki, jak i relacje między ludźmi (np. podziały społeczne). Grupy społeczne, instytucje czy całe społeczeństwa. Narodziny socjologii wiążą się z zachodzącymi w XIX wieku gwałtownymi zmianami społecznymi, stąd wielu teoretyków uważa, że głównym przedmiotem badań socjologii jest nowoczesność i społeczeństwo przemysłowe.

3. Miejsce socjologii wśród nauk humanistycznych i społecznych

Określenie precyzyjnych granic między socjologią a wyspecjalizowanymi naukami społecznymi takimi jak ekonomia czy nauki polityczne nie jest łatwe. Zdaniem części socjologów, tym co wyróżnia socjologię jest holistyczne podejście do analizy zjawisk społecznych. Trudne jest też odróżnienie socjologii od starszych dyscyplin naukowych jak historia czy filozofia, które często poszukiwały odpowiedzi na pytania podobne do tych, które stawia socjologia. Istnieją też młodsze od socjologii, pokrewne dziedziny wiedzy jak antropologia czy socjobiologia.

Socjologowie posługują się zróżnicowanymi technikami badań, zarówno o charakterze ilościowym jak i jakościowym. Na przełomie XIX i XX wieku udało się przezwyciężyć pozytywistyczną i naturalistyczną wizję uprawnienia socjologii postulującą naśladowanie metod nauk przyrodniczych w badaniu zjawisk społecznych, w czym duże zasługi miał Max Weber - twórca tzw. Socjologii rozumiejącej i Florian Znaniecki - autor koncepcji współczynnika humanistycznego. Odtąd socjologia jest traktowana jako jedna z nauk humanistycznych, chociaż spór o sposób uprawiania socjologii jako nauki trwa w zasadzie do dnia dzisiejszego.

Zdefiniowanie socjologii jako nauki utrudnia także to, że brak jest jednej zintegrowanej teorii socjologicznej; jest ona nauką wieloparadygmatyczną - składa się z konkurujących ze sobą tradycji i szkół myślenia.

Podział dziedzin socjologii ze względu na skalę zjawisk społecznych:

1. Makrosocjologia ( socjologia dużych struktur społecznych), która bada zjawiska społeczne dużej skali, (np. dotyczące państwa, ponadpaństwowe, globalne, dotyczące ras, klas społecznych czy warstw społecznych)

2. Mikrosocjologię (socjologię małych struktur społecznych), która bada zjawiska społeczne małej skali (np. interakcje międzyludzkie czy małe grupy społeczne). Pole badawcze mikrosocjologii pokrywa się z najczęściej polem badawczym psychologii społecznej

Ze względu na orientację badawczą:

Socjologię fenomenologiczną

Socjologię historyczną

Socjologię krytyczną

Socjologię matematyczną

Podział na specjalizacje:

Antropologia społeczna

Historia socjologii

Praca socjalna

Socjologia dewiacji i kontroli społecznej

Socjologia miasta, nauki, prawa, religii

d) Metodologia socjologiczna

Proces badania socjologicznego składa się z kilku etapów:

Problem badawczy.

Każde badanie rozpoczyna się od określenia problemu  badawczego. Najlepsze badania socjologiczne wychodzą od problemów, które są zarazem zagadką. Zagadka nie jest brakiem informacji, ale brakiem zrozumienia. Umiejętność prowadzenia dociekań socjologicznych w znacznym stopniu polega na dostrzeganiu zagadek. Rozwiązywanie zagadki nie jest szukaniem odpowiedzi na pytanie „Co się tu dzieje?”, ale próbą zrozumienia, dlaczego dzieje się to, co się dzieje. Żadne badanie nie jest samowystarczalne. Problemy badawcze powstają w ciągłym procesie. Jeden projekt badawczy prowadzi często do powstania następnego. 

Przegląd danych.

Po określeniu problemu badawczego następnym krokiem jest przegląd dostępnych danych na ten temat. Może się zdarzyć , że już wcześniej przeprowadzone badania zadowalająco wyjaśniły problem. Jeżeli nie, badacz musi zapoznać się z istniejącymi badaniami na ten temat i ocenić ich przydatność na własne potrzeby. Czy inni badacze dostrzegali ten sam problem? Jak próbowali go rozwiązać? Jakie aspekty problemu zostały pominięte w ich badaniach? Czerpanie z pomysłów innych pomaga socjologowi ustalić, jakimi zagadnieniami powinien się zająć i jakie zastosować metody badawcze. 
sformułowanie problemu badawczego. Jeśli istnieje literatura tematu, badacz po wyjściu z biblioteki może już mieć jasność, jak do niego podejść. Intuicje co do natury problemu mogą przekształcić się w hipotezę. zarysowany pomysł, jakie jest rozwiązanie problemu. Jeżeli badanie miało sens, hipoteza musi być sformułowana w taki sposób, żeby zebrane dane mogły ją potwierdzić lub wykluczyć. 

Opracowanie projektu.

Badacz musi zdecydować, jak będzie zbierał materiał. Istnieje wiele technik badawczych. Wybór którejś z nich zależy od celu badania i tego, jakie aspekty zachowań mają być przedmiotem analizy. Do niektórych celów nadają się badania kwestionariuszowe. W innych przypadkach lepiej przeprowadzić wywiady i obserwacje. 

Realizacja projektu.

W trakcie przeprowadzania samego badania często pojawiają się nieprzewidziane przeszkody praktyczne. Osoby, którym trzeba wysłać kwestionariusz lub z którymi chcemy przeprowadzić wywiad, mogą być nieosiągalne. Np., jeżeli celem badania jest stwierdzenie, w jakim stopniu przedsiębiorstwa realizują programy równych szans dla kobiet, firmy, które nie realizują takich programów, mogą nie wyrazić zgody na przeprowadzenie badania. To może wpłynąć na wyniki. 

Interpretacja wyników.

Kiedy materiał jest zebrany i gotowy do analizy, problemy badawcze jeszcze się nie kończą. Wyciągnięcie wniosków z zebranych danych i odniesienie ich do problemu badawczego rzadko kiedy jest rzeczą prostą. 

Sporządzanie raportu.

Raport badawczy, zazwyczaj opublikowany w formie artykułu lub książki, na ogół zawiera opis charakteru przeprowadzonego badania uzasadnienie wynikających z niego wniosków. Większość raportów zawiera sugestie pytań, na które brak odpowiedzi, i dalszych badań, jakie warto by przeprowadzić. 
   
ETAPY POSTĘPOWANIA BADAWCZEGO 
  
DEFINICJA PROBLEMU 
Wybór przedmiotu badania  
PRZEGLĄD LITERATURY 
Zapoznanie się z istniejącymi badaniami na ten temat 
HIPOTEZA 

Co zamierzasz badać?   
PROJEKT BADAWCZY 
Wybór jednej lub więcej metod badawczych (eksperyment, badanie kwestionariuszowe, obserwacja, sondaż, wykorzystanie istniejących źródeł) 
BADANIE 
Zebranie danych, zapis informacji 
INTERPRETACJA WYNIKÓW 
jakie są implikacje zebranych danych 
RAPORT BADAWCZY 
Jakie jest znaczenie uzyskanych wyników; jak się one mają do wcześniejszych ustaleń? 

Metody badawcze stosowane w badaniach socjologicznych: 
Etnografia - poznawanie zachowań społecznych ludzi i grup w bezpośrednim kontakcie z nimi przez określony czas, prowadzenie obserwacji uczestniczącej i przeprowadzanie wywiadów. Celem badań etnograficznych jest dotarcie do sensu działań społecznych. Jest to możliwe przez bezpośrednie

zaangażowanie badacza w interakcje tworzące rzeczywistość społeczną badanej grupy. 

Badania sondażowe - celem badań sondażowych jest zbieranie danych, które są następnie poddawane analizom statystycznym, pozwalającym wykryć stałe tendencje i regularności. Głównym narzędziem w badaniach sondażowych są kwestionariusze. Badacz może wręczać kwestionariusze osobiście lub rozesłać je respondentom. Innym narzędziem są tzw. próby. Często nie ma możliwości przebadania wielkiej liczy osób (np. w przypadku wyborów), wtedy więc badanie skupia się na próbie niewielkiej części całej grupy. Na ogół można być pewnym, że wyniki uzyskane dla próby reprezentatywnej, jeżeli została dobrze dobrana, można uogólnić na całą populację. 

Eksperymenty - sprawdzanie hipotezy przeprowadzane w ściśle kontrolowanych przez badacza warunkach, w jakich przebiega badanie. 

Historie życia - zawierają materiały biograficzne ludzi - zazwyczaj ich własne wspomnienia. 

Analizy historyczne - często, chcąc zrozumieć dany problem, trzeba go umieścić w perspektywie czasowej.

2.Główne teorie i nurty socjologiczne.

1. Pozytywizm Socjologiczny - (Conte XIX) - jeśli badamy materię społeczną to robimy to w taki sposób, jak badamy nauki ścisłe. Widza ma być dokładna, dające konkretne wyniki. (??????)

Charakteryzuje się

• dążeniem wiedzy o charakterze praktycznym, użytecznym,

• zajmuje się realnie występującymi faktami, zjawiskami społecznymi,

• jest nauką empirycznie, całkowicie podporządkowaną praktycznie,

• wzorem do socjologii pozytywistycznej są nauki przyrodnicze,

• fakty społeczne traktowane są jak rzeczy , w naturalistyczny sposób.

Badanie ciągów przyczynowo skutkowych:

1. Metoda Obserwacji - Ma być obiektywna ukierunkowana. Ma odzielać fakty od nieobiektywnych ocen.

2. Eksperyment - badanie polega na zaplanowaniu procesu badawczego, w ramach którego wybieramy populacje i wybieramy jaki chcemy osiągnąć efekty. Kontrolowanie wyników.

3. Metoda porównawcza i historyczna - bada funkcjonowanie ludzi w zbiorowościach; bananie komórek społecznych ( rodzin) jako podstawę

zbiorowości

2. Ewolucjonizm - w naukach społecznych i historycznych zwany też ewolucjonizm kulturowym społeczeństwa, które przechodzi poprzez poszczególne etapy rozwoju społecznego. Ewolucjonizm jest jedną z najstarszych torii socjologicznych i antropologii kulturowej i w swojej klasycznej postaci został zdefiniowany w XIX wieku.

Wyróżnia się tzw. Ewolucjonizm unilinearny ( klasyczny, jednoliniowy), oraz uniwersalny i multilinearny.

Współczesne nurty ewolucjonizmu :

- neoewolucjonizm - Leslie White, , Julian Steward

- socjobiologa - Edward Wilson, Richard Machalek

- teoria modernizacji - Walt Rostow, David McClelland

- teoria społeczeństwa post - industrialnego Daniel Bell, Alvin Toffler

3. Funkcjonalizm - to w socjologii i antropologii jedna z ważniejszych orientacji badawczych, mająca znamiona paradygmatu, zapoczątkowana w badaniach antropologiczny w latach dwudziestych XX wieku.

W ujęciu funkcjonalnym, społeczeństwo postrzegane jest jako system wzajemnie powiązanych elementów kulturowych, pełniących funkcje na rzecz równowagi całości.

W nowszych podejściach teoretycznych zakłada się, że ład społeczny nie jest czymś koniecznym, bada się raczej warunkach w których system społeczny może zachować tą równowagę.

Teoria ta usuwa całkowicie jednostkę jako indywidualność

4. Interakcjonizm - teoria socjologiczna wg. Której kluczowym mechanizmem kształtowania się struktur społecznych jest ciągła wymiana i ewolucja znaczeń symboli, odbywających się w trakcie wszelkich procesów oddziaływania zachodzących pomiędzy ludźmi. Po raz pierwszy Blumer zdefiniował to pojęcie w 1937 roku.

Wymiana zachodzi pomiędzy świadomymi, ciągle definiującymi sytuacje partnerami. Konsekwencją tych procesów jest ukształtowanie osobowości partnera i funkcjonowanie grup społecznych.

Podstawowe założenia:

- Ludzie działają, na podstawie znaczeń, jakie mają dla rzeczy

- Znaczenia pochodzą z interakcji

- Znaczenia są modyfikowane przez ich interpretacje, dokonywane przez ludzi w aktualnych sytuacjach

Cztery podstawowe kategorie analizy:

- UMYSŁ - rozumiany jako proces myślenia, który pociąga za sobą umiejętność rozważania alternatywnych możliwości działania - SA to tzw. Próby generalne w wyobraźni.

- JAŹŃ - jednostkowa tożsamość z samym sobą, świadomość swojej odrębności

- INTERAKCJA - wzajemne oddziaływanie na siebie dwóch lub więcej jednostek, polegającym na obustronnym wpływaniu na swoje zachowania.

- SPOŁECZEŃSTWO - forma życia zbiorowego ludzi, oparta na interakcjach pomiędzy jednostkami, które tworzą samowystarczalną zbiorowość.

5. Socjologia Humanistyczna F. Znanieckiego

Znaniecki był zwolennikiem punktu widzenia, które nazywał „kulturalizmem”. Sądził, że Socjologia powinna zajmować się wytworami kultury, ponieważ jest ona nauką o kulturze. Jego zdaniem rzeczywistość składa się z wielu porządków : fizyczno - przyrodniczego, psychologicznego, społecznego i idealnego. Sformułował zasadę „współczynnika Humanistycznego”, wedle której zjawiska społeczne należy traktować, jako przedmiot czyichś czynności. Dlatego tak wielki nacisk kład na doświadczenia i poglądy jednostek.

Według Znanieckiego przedmiotem socjologii są układy społeczne, które składają się z wartości. Człowiek jest podstawowym elementem każdego układu. Inne elementy które wchodzą do jednego układu to wartości wtórne. Wyodrębnił on cztery układy zamknięte:

- czynny społeczne - najprostszy układ społeczny, takiej jak prośba czy powitanie. W każdym czynnie można wyodrębnić następujące elementy; osoba, narzędzie, przedmiot, metoda, wynik.

- stosunki społeczne - aby zaistniały potrzebne są przynajmniej dwie osoby i platforma stosunku. Platforma to np. obowiązki bądź przywileje.

- grupy społeczne - czyli każde zmieszanie ludzi, które w świadomości tych ludzi stanowi pewną odrębność, czyli pewien układ odosobniony

- osobowość społeczna - kształtuję się pod wpływem kręgu społecznego

Znaniecki wyróżnił także Typologie osobowości:

- człowiek zabaw - kształtuje się pod wpływem kręgu ludzi, którzy mają dużo czasu. Praca to dla nich zabawa. Najważniejsze jest przestrzeganie zasad gry.

- człowiek pracy - kształtuje się pośród ludzi zajmujących się pracą fizyczną. Traktowali oni pracę, jako źródło środków do życia.

- człowiek dobrze wychowany - kształtował się pośród inteligencji

- człowiek zboczeniec (dewiant) - czyli, taki który się wyróżnia od innych, niekoniecznie na minus może to być geniusz lub artysta.

6. Marksizm - w wąskim znaczeniu światopogląd wywodzący się z założeń Karola Marksa.

Koncepcja Marksistowska rewolucji społecznej nie odrzuca drogi pokojowej, ani wystąpienia zbrojnego. Podkreśla jednak, że jest to głęboki przewrót ekonomiczny, politycznym i ideologiczny w życiu społeczeństwa. Rewolucja ma powodzenie w krajach dobrze rozwiniętych gospodarczo, krajach kapitalistycznych, gdzie masy robotników są większe, bo to na nich opiera się ciężar wywołania rewolucji. Jej celem jest obalenie istniejących stosunków władczych i powołanie do życia państwa socjalistycznego, będącego tworem przejściowym w budowie komunistycznego społeczeństwa. Zwycięstwo komunizmu jest nieuniknione.

3.Istota i rodzaje zjawisk społecznych.

1. podstawowe zjawiska społeczne

Bezrobocie jest zjawiskiem trudnym do zdefiniowania. Oznacza ono „brak pracy”. „praca” oznacza tu „płatne zajęcie”, ale także „pracę w określonym zawodzie”. Ludzie oficjalnie zarejestrowani jako bezrobotni mogą zajmować się wieloma rzeczami (np. pielęgnowanie ogrodu, malowanie domu). Według definicji Międzynarodowej Organizacji Pracy bezrobotny jest ten, kto nie ma pracy, jest gotów podjąć pracę w ciągu dwóch tygodni i w ciągu ostatniego miesiąca szukał pracy. Zdaniem wielu ekonomistów ta definicja bezrobocia powinna być poszerzona o dwa przypadki, „zniechęconych”, którzy chcieliby pracować, ale nie szukają pracy, bo stracili nadzieję, że uda im się coś znaleźć, i „osoby z konieczności pracujące w niepełnym wymiarze godzin”, które chciałyby pracować w pełnym wymiarze godzin.

Ogólne statystyki bezrobocia komplikuje fakt, że obejmują one dwa różne „typy” bezrobocia:

Bezrobocie przejściowe jest naturalnym zjawiskiem nieciągłego udziału jednostki w rynku pracy, związanym na przykład ze zmianami pracy, poszukiwaniem pracy po ukończeniu szkoły albo przejściowymi problemami ze zdrowiem.

Bezrobocie strukturalne odnosi się natomiast do sytuacji, gdy brak pracy wynika nie tyle z sytuacji życiowej konkretnych jednostek, ile z większych przemian ekonomicznych.

Wszelkie zjawiska społeczne dokonują się w czasie: dzieją się w jakimś momencie i trwają przez pewien czas. Żadne zjawisko społeczne nie jest całkowicie izolowane, pojedyncze czy osobne. Wszystkie są jakoś powiązane z innymi. Jedną z form takiego powiązania jest sekwencja: łańcuch zjawisk następujących kolejno po sobie (jak pamiętamy z poprzedniego rozdziału, łańcuch zmian powiązanych przy czyn owo‐skutkowo określamy mianem procesu). Takie sekwencje występują na wszelkich poziomach życia społecznego. W makroskali historycznej na przykład, po wojnie następuje kapitulacja, potem traktat pokojowy, potem odbudowa ze zniszczeń. Po wyborze prezydenta następuje zaprzysiężenie, objęcie funkcji, a potem rozmaite zdarzenia w toku kadencji. Kryzys ekonomiczny prowadzi do inflacji i bezrobocia, to z kolei do obniżenia poziomu życia, a następnie do różnych form masowych protestów, a niekiedy nawet rewolucji. W skali jednostkowej biografii po okresie dzieciństwa idzie się do szkoły, potem na uniwersytet, potem do pracy, potem na emeryturę. Zawarcie małżeństwa i założenie rodziny poprzedza urodziny dzieci, ich wychowanie, wprowadzenie w świat. A w najmniejszej, mikro‐skali życia codziennego po wstaniu z łóżka, porannej toalecie, następuje śniadanie, potem dojazd do pracy, potem przerwa na obiad, potem powrót, oglądanie telewizji, kolacja, spanie. We wszystkich tych przykładach, jeśli weźmiemy jakieś pojedyncze zdarzenie, to jest ono zawsze ogniwem w jakiejś sekwencji, elementem jakiegoś procesu, zachodzi po jakichś zdarzeniach wcześniejszych i przed jakimiś zdarzeniami późniejszymi. A więc dokonuje się w jakimś momencie, jest usytuowane w jakimś miejscu czasowej sekwencji zdarzeń poprzedzających i następujących. A jeszcze inaczej, ma swoją czasową lokalizację, czas w którym zaszło, relatywnie do innych zdarzeń czy zjawisk: wcześniej, później lub równocześnie.

Migracja zarobkowa

(1.) Przyczyną migracji zarobkowych jest chęć znalezienia pracy i poprawy warunków bytowych. Migracje zarobkowe odbywają się na krótkich dystansach - ze wsi do miast i z małych miast do większych. Migracje długodystansowe to migracje z krajów biednych do bogatych, często przeradzające się w migracje trwałe - mogące mieć charakter migracji międzykontynentalnych.

(2.) Na przełomie XVIII i XIX wieku nastąpiły wielkie ruchy migracyjne do Ameryki Północnej i Południowej. Rozpoczęły się one wraz z odkryciami geograficznymi i przybrały na sile po rewolucji przemysłowej w XVIII wieku.

(3.) W drugiej połowie XX wieku obszarem imigracyjnym stała się Europa. Napływ ludności związany był z:

- zanikiem imperiów w wyniku dekolonizacji

- koniunkturą gospodarczą i dużą podażą miejsc pracy

- sytuacją demograficzną - niski przyrost naturalny, straty wojenne i starzenie się społeczeństwa

- szczególnie duży napływ imigrantów miał miejsce w Niemczech, mających niedobór siły roboczej, potrzebnej do odbudowy kraju. Podobna sytuacja miała miejsce we Francji i Wielkiej Brytanii.

(4.) Skutki migracji zarobkowej:

- mieszanie się kultur

- wzrost liczby mieszkańców państwa przyjmującego emigrantów

- wzrost liczby ludności miejskiej

- problemy z nieprzystosowaniem się imigrantów do nowych warunków

- nasilanie się konfliktów społecznych

- problemy socjalne [mieszkanie, szkoła, opieka medyczna]

- mniejsza konkurencja na rynku pracy w kraju pochodzenia imigranta

- narastające bezrobocie wśród ludności rodzinnej w kraju, do którego emigrant przybywa

- napływ dewiz do macierzystego kraju

- rozłączanie i rozpad rodzin imigrantów, bądź też dalsza emigracja/migracja łańcuchowa.

Bieda (ubóstwo) - to pojęcie ekonomiczne i socjologiczne opisujące brak dostatecznych środków materialnych dla zaspokojenia potrzeb jednostki, w szczególności w zakresie: jedzenia, schronienia, ubrania, transportu i podstawowych potrzeb kulturalnych i społecznych. Wyróżnia się kilka kategorii ubóstwa:

* ubóstwo absolutne

* ubóstwo względne

* ubóstwo subiektywne

* ubóstwo ustawowe - w rozumieniu ustawy o pomocy społecznej.

Definicje biedy

Ze względu na brak jednolitej definicji biedy zarówno w Polsce, jak i na świecie, oraz często trudno wymierną, subiektywną ocenę biedy, różni autorzy starają się tę wieloaspektową kwestię ująć jak najpełniej:

Webster's New Encyclopedic Dictionary

"Ubóstwo to niemożność osiągnięcia minimalnego standardu życiowego."

H. Zandler

"Ubóstwo to specyficzna indywidualna sytuacja niedoboru lub swoisty fenomen, wprawdzie relatywnie jednorodnych, ale zarazem zmarginalizowanych grup społecznych."

Georg Simmel

"Ktoś staje się biedny w sensie społecznym dopiero wtedy, gdy udziela mu się pomocy. Bieda to nie wynik niedostatku, lecz wynik otrzymywania wsparcia lub zgodne z normami społecznymi uprawnienie do otrzymywania wsparcia."

Amartya Sen

rozumie on ubóstwo nie jako brak dochodów, ale jako niezdolność do pełnowartościowego życia, spowodowaną niedostatkem środków ekonomicznych.

Peter Townsend

zdefiniował on szersze pojęcie ubóstwa nie jako kwestię przetrwania, ale jako niezdolność do uczestnictwa w zwykłych aktywnościach, które składają się na normalne życie społeczności, i do życia na poziomie w danej społeczności przeciętnym.

Samobójstwo

akt celowego, świadomego odebrania sobie życia.

Sytuacja, w której dochodzi do samobójstwa jest trudna do określenia, zazwyczaj składa się na to szereg czynników natury psychologicznej bądź społecznej. Sytuacja ta ma cechy pewnych syndromatycznych zachowań autodestrukcyjnych.

W ujęciu Durkheima samobójstwa są wynikiem dezintegracji życia społecznego i występują częściej w zbiorowościach, w których istnieją słabsze więzi społeczne. Jednym z czynników oprócz dezintegracji jest też anomia. Odsetek samobójstw spada w okresach, w których integracja wewnątrz społeczeństwa jest silniejsza, takich jak wojny czy powstania.

Prostytucja

To sprzedaż usług seksualnych (głównie: odbywanie stosunków płciowych) za pieniądze lub inne korzyści. Osoba oferująca usługi seksualne nazywana jest prostytutką; termin ten odnosi się również do mężczyzn - "męska prostytutka".

2. Definiowanie zjawisk

-Zjawisko społeczne - pewien istotny dla danego społeczeństwa rodzaj wydarzenia. zjawisko społeczne wynika z wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywającej na pewnej określonej przestrzeni. Są oparte na więzi społecznej. Jest to rodzaj interakcji.

-Zjawisko społeczne - zjawisko lub proces, który istnieje, powstaje i zmienia się w czasie dzięki działaniom zbiorowości społecznych lub grup społecznych. Może występować jedynie w odczuciu przedstawicieli danej społeczności (nie mieć charakteru obiektywnego). Zjawisko społeczne wyróżnione zostały z ogółu zjawisk i przedstawione zjawiskom przyrodniczym właśnie ze względu na to, że zjawiska przyrodnicze w przeciwieństwie do społecznych istnieją niezależnie od działań ludzkich. 

-Jednostka społeczna w socjologii jest to określenie, jakiego używa się wobec człowieka jako społecznego indywiduum, ukształtowanego przez społeczeństwo w procesie socjalizacji. 
  
-Zjawisko społeczne wynika z wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywającej na pewnej określonej przestrzeni. Są oparte na więzi społecznej. Jest to rodzaj interakcji

- przykłady: moda, narkomania, bezrobocie, nałogi, bezdomność 

c) geneza - musi pojawić się bodziec i chęć uczestnictwa w nim

4.Koncepcje jednostki ludzkiej w aspekcie życia społecznego; teorie wyjaśniające relacje jednostka-społeczeństwo.

1. Jednostka jako indywiduum to określenie socjologiczne na jednostkę jako człowieka, który dzięki społeczeństwu zostaje przystosowany do życia poprzez proces socjalizacji.
   
   

2. Jednostka jako istota społeczna - rej rozwój jest nierozerwanie związany ze społeczeństwem:

- realizuje swoje potrzeby żyjąc w społeczeństwie

- kształtuje swoją wiedze o świecie, dzięki innym ludziom

- społeczeństwo pozwala mu przeżyć w początkowej fazie życia

- poprzez swoją działalności oddziałuje na otaczającą go rzeczywistość

c) Hierarchie ważności jednostki i grupy - w odpowiedniej kolejności cele, wspólna tożsamość, ośrodek skupienia.

5.Osobowości i postawy w ujęciu socjologicznym.

1. Osobowości i postawy w ujęciu socjologicznym.

• terminologia podstawowa

• teorie budowania osobowości

• jaźnie jako podstawa budowania osobowości

• typologie osobowości

• postawa człowieka i jej cechy

• mechanizm pełnienia postaw

OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA

Zagadnienia:
1. Pojęcie i składniki osobowości społecznej.
2. Czynniki kształtujące osobowość społeczną.
3. Struktura osobowości społecznej.

1. POJECIE I SKŁADNIKI OSOBOWOŚCI SPOŁECZNEJ

Człowiek, żyje, działa i rozwija się w społeczeństwie, środowisku, grupie społecznej, w których spełnia określone funkcje. Wymaga to od niego określonych cech osobowości. Osobowość społeczna człowieka kształtuje się i rozwija pod wpływem środowiska biologicznego o środowiska społecznego.

Osobowością społeczną nazywamy względnie trwałą strukturę psychiczną człowieka, ukształtowaną pod wpływem czynników środowiska biologicznego i społecznego, wpływającą na jej zachowanie i działanie nadając kierunek i organizację.

Osobowość społeczna stanowi względnie autonomiczna i dynamiczną całość cech psychicznych, uformowaną w procesie życia jednostki, posiadającą swoistą strukturę i rządzącą się własnymi prawami. Znaczy to, że:
1. Osobowość jest złożonym systemem cech wzajemnie się przenikających i warunkujących, których istotę można zrozumieć jedynie wówczas, gdy będzie się je analizować na tle całokształtu życia psychicznego i systemu działań jednostki.
2. Osobowość jest całością zorganizowaną, a więc posiadającą swoistą strukturę, w której ramach wszystkie cechy psychiczne są od siebie zależna, ale nie wszystkie jednakowo ważne; pewne z nich są dominujące, bardziej aktywne i wywierają decydujący wpływ na zachowanie jednostki.
3. Cechy składające się na strukturę osobowości nadają całej osobowości charakter dynamiczny i aktywny
4. Aktywność osobowości skierowana jest na realizację określonych celów i ideałów, ukształtowanych na podłożu przyswojonych przez jednostkę wartości społecznych
5. Osobowość jako całość jest tworem ukształtowanym na podłożu życia jednostkowego, osobistych doświadczeń nagrodzonych w toku pracy i współżycia z innymi ludźmi, rozbudzonych potrzeb oraz przyswojonych ideałów i wzorów życia .

2. CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNĄ

Człowiek przychodzi na świat z określonymi cechami psychofizycznymi (zdolnościami, temperamentem i innymi), na których podłożu, w procesie socjalizacji, kształtuje się osobowość. Podstawą socjalizacji jest uczenie się, gromadzenie wiedzy i doświadczeń, aktywne przystosowywanie się do wymogów społeczeństwa. W toku socjalizacji społeczeństwo wyposaża człowieka w określony zasób wiedzy i umiejętności, oraz wyrabia w nim pewne nawyki i mechanizmy regulujące jego postępowanie. Na mechanizmy te składają się trzy elementy:
- Potrzeby
- Postawy
- Normy

>> Potrzeby społeczne

Potrzeby to wytwarzające się w organizmie człowieka względnie trwałe ogniska napięć, powstałe jako rezultat odczuwanego przez jednostkę braku czegoś, braku, który utrudnia jej normalne funkcjonowanie i motywuje ją do działania. Potrzeby powstają, zatem jako rezultat zachwiania równowagi między organizmem a środowiskiem, co powoduje wystąpienie działania zmierzające go przywrócenia równowagi, a więc do zaspokojenia danej potrzeby .
Amerykański uczony A. H. Maslow wyróżnił siedem podstawowych grup potrzeb motywujących ludzkie działanie:
1. Potrzeby fizjologiczne (pożywienia, ochrony organizmu przez zimnem, seksualne), bezpieczeństwa (ochrony organizmu przed zagładą, utrzymania pozycji społecznej)
2. Przynależności i miłości (uczestnictwa w grupach społecznych, pozytywnego odzewu emocjonalnego ze strony innych osób)
3. Szacunku (reputacji, prestiżu)
4. Samo urzeczywistnienia (spełnienia swoich marzeń oraz wykorzystania zamiłowań i uzdolnień)
5. Wiedzy i rozumienia (poznania tajemnic świata i zrozumienia mechanizmów jego funkcjonowania)
6. Estetyczne (dążenie do piękna)

Zdaniem Maslowa zaspokojenie potrzeb niższego rzędu (fizjologicznych, bezpieczeństwa) uaktywnia i wzmacnia potrzeby wyższego rzędu. Geneza większości potrzeb, jak i sposób ich zaspokojenia ma charakter wybitnie społeczny. Pozycja, jaką człowiek zajmuje w społeczeństwie, ustrój społeczno - polityczny i rodzaj kultury decydują o tym, w jakim stopniu jest w stanie zaspokoić swoje potrzeby i w jakiej formie to czyni .

Socjologowie zajmujący się problematyką pracy wymieniają następujące czynniki wpływające na motywacje pracownicze, a tym samym na zachowania pracowników w środowisku pracy:
- Zdolność do wykonywania pracy
- Wysokość zarobków
- Ogólne zadowolenie z pracy

Przyjmują te trzy, najważniejsze elementy determinujące zachowanie człowieka w procesie pracy wymienia się bardziej szczegółowe uwarunkowanie zachowań pracowników, a mianowicie:
a) Zmiany organiczne zachodzące w organizmie ludzkim, wraz z procesem starzenia się człowieka
b) Poprzednie miejsce pracy i motywy, jakie skłoniły pracownika od zmiany miejsca pracy
c) Historia osobowości społecznej, obejmująca między innymi środowiskowe pochodzenie danego pracownika
d) Fizyczne i techniczne warunki pracy, nazywane niekiedy warunkami materialnymi
e) Finansowe warunki pracy, czyli wysokość zarobku otrzymywanego przez pracownika
f) Socjalne warunki pracy, czyli oddziaływanie społecznego systemu organizacji na zachowania się jednostki ludzkiej i poszczególnych grup ją tworzących

>> Postawy

Postawą pewnego człowieka wobec pewnego przedmiotu jest ogół względnie trwałych dyspozycji od oceniania tego przedmiotu i emocjonalnego nań reagowania oraz ewentualnie towarzyszących tym emocjonalno - oceniającym dyspozycjom względnie trwałych przekonań o naturze i właściwościach tego przedmiotu i względnie trwałych dyspozycji do zachowań się wobec tego przedmiotu.

Przedmiotem postawy jest człowiek, który drogą kontaktów z przedmiotem postawy ustosunkowuje się do niej w pewien sposób. Postawa jest zawsze wobec czegoś - co istnieje obiektywnie lub subiektywnie dla podmiotu postawy.
Przedmiotem tym może być człowiek, proces społeczny, idea społeczna, instytucja, norma, wytwór materialny, pojęcie. Mogą też być takie sytuacje, które nigdy nie istniały (których nazwy określają klasy puste). Na przykład, termin termonuklearna zagłada świata nie ma żadnych desygnatów (jest nazwą pustą), ale do zjawiska tak określanego większość ludzi ma negatywny stosunek.

Każdą postawę można scharakteryzować na podstawie kilku zasadniczych kryteriów. Najczęściej kryteriów. Najczęściej uwzględnia się następujące:
1. Treść przedmiotowa
2. Zakres
3. Kierunek
4. Siła
5. Złożoność

TREŚĆ PRZEDMIOTOWA. Postawa dotyczy zawsze czegoś. Jej przedmiot jest zarazem jej treścią. Zatem wskazanie treści postawy jest konieczne

ZAKRES. Postawa może dotyczyć większej lub mniejszej liczby przedmiotów. Biorąc pod uwagę ilość desygnatów można ustalić kontinuum pod względem jej liczebności. Na przykład postawa polityczna ma zakres większy (odpowiada jej więcej desygnatów) niż postawa wobec partii politycznej.

KIERUNEK. Postawa posiadając komponent afektywny ma zarazem określony kierunek tego uczucia lub oceny od bardzo przychylnego, przez serdeczny, przyjazny, pozytywny, do wrogiego, agresywnego.

SIŁA. Istnieją postawy o różnej sile emocji (różnie „naładowane emocjonalnie”). Istnieją, więc postawy o dużym ładunku emocji oraz ledwo „letnie”. Ma to duże znaczenie przy zmianach postaw, bowiem od ich emocjonalnej siły zależy ich trwałość.

ZŁOŻONOŚĆ. Struktura postaw jest bardzo różnorodna - w zależności od podmiotu i przedmiotu. Są postawy złożone ze wszystkich trzech komponentów, ale bywa, że tylko z dwóch (na przykład poznawczego i afektywnego). Na podstawie złożoności postaw buduje się często ich typologię. Na przykład F. N. House wyróżnił cztery typy postaw:
- Osobowe
- Materialne
- Dotyczące kultury
- Dotyczące społeczeństwa

Wyróżnia się podział postaw na stereotypowe i niestereotypowe. Według Morgana „stereotyp to pewien stan mocno uproszczonych przekonań, które utrzymywane są powszechnie przez członków określonej grupy”. A wedle Hilgarda stereotyp to „… tendencje, stronnicze uogólnienie, dotyczące zwykle jakiejś grupy społecznej lub narodowościowej, na podstawie, którego poszczególnym jednostkom przypisuje się fałszywe cechy, których nie mają”.

Postawy stereotypowe charakteryzują się:
- Bezkrytyzmem - przyjmowanie czegoś bez dowodu
- Nadmiernym uogólnieniem
- Nadmiernym uproszczeniem - skrótami, brakiem zróżnicowań
- Silnym zabarwieniem emocjonalnym
- Sztywnością trwałości, odpornością na zmiany.

Postawy jako zjawisko ze sfer świadomościowej kształtuje się przez dwojakiego rodzaju bodźce. Przez otaczający człowieka świat zewnętrzny, postrzegany zmysłowo i intelektualnie, poddany odpowiednim transformacjom w świadomości oraz przez „parametry” psychiczno - biologiczne człowieka.

>> Normy społeczne

Normy to ogólne reguły kierujące ludzkim postępowaniem. Funkcja norm polega na tym - pisze J. J. Wiatr, że wskazują one jednostce, jak powinna postępować, jakiego postępowania winna się wystrzegać, jakie oczekują ją nagrody i kary za stosowanie się lub niestosowanie się do narzuconych przez społeczeństwo wzorów zachowań .
Normy mogą być sformalizowane (na przykład normy prawne) lub też nieformalne (na przykład normy obyczajowe, moralne). Stają się one ważnym elementem osobowości wówczas, gdy zostają przez osobę „zinternalizowane”, tzn. przekształcone w wewnętrzny nakaz. Złamanie takiej uwewnętrznionej normy w praktycznym działaniu powoduje niepokój, niezadowolenie z siebie, wyrzuty sumienia.
Potrzeby, postawy i zinternalizowane normy stanowią niezwykle ważne czynnikami kształtującymi osobowość, gdyż narzucają jednostce cele działania, mobilizują jednostkę do realizacji tych celów i określają sposoby ich osiągania. Kształtują też ogólne wzory postępowania, emocjonalny stosunek do rzeczywistości, wytwarzają określoną wizję świata i stosunków międzyludzkich.

3. STRUKTURA OSOBOWOŚCI SPOŁECZNEJ.

Elementami osobowości społecznej są:
A. Czynniki biologiczne i psychiczne
B. Rola społeczna
C. Jaźń subiektywna
D. Jaźń obiektywna
E. System uznawanych wartości społecznych
F. Wzór osobowy

A. CECHY PSYCHICZNE I BIOLOGICZNE

Cechy psychiczne człowieka różnią się między sobą stopniem i zakresem wpływu na postępowanie człowieka. Mając na uwadze kryterium, możemy cechy osobowości człowieka podzielić na cztery grupy.
1. Cechy, które mają wpływ na dobór celów - motywy
2. Właściwości, od których zależy poziom działania człowieka - zdolność i inteligencja
3. Właściwości, które określają tempo. Szybkość, siłę i trwałość reakcji jednostki - temperament
4. Cechy, które wskazują, czy dobór przez człowieka celów i sposobów ich realizacji jest zgodny z ogólnie przyjętymi normami i zasadami moralnymi - charakter człowieka

>> Motywy, motywacja

Czym jest motyw? Nauka nie daje na to pytanie zgodnej odpowiedzi. Psychologowie, socjologowie i pedagodzy rozmaicie odpowiadają na to pytanie.
Według J. P. Guilforda motywem jest każdy określony, wewnętrzny czynnik lub stan, który prowadzi do rozpoczęcia i podtrzymania aktywności .
J. S. Brown pisze złośliwie, że motywacja może być świadomą lub nieświadoma, może być identyczna lub różna od popędu; może kierować lub nie kierować zachowaniem się i wszystkie motywy mogą być nabyte lub instynktowne. Co więcej można znaleźć argumenty podtrzymujące pogląd zarówno, że motywacja jest czymś w zachowaniu się, jak i że jest pojęciem bezużytecznym, że jest po prostu energią poruszającą ciało, albo, że jest identyczna z nerwowym rozładowaniem specyficznych struktur systemu nerwowego .
Rozpatrując definicję motywacji z punktu widzenia psychologii uczenia się przyjmujemy, że motyw jest wewnętrzną potrzebą skłaniającą człowieka do działania.
Rozróżnia się motywy:
- Pierwotne - instynktowne i emocjonalne
- Wtórne - społeczne i rozumowe, które opierają się na odruchach warunkowych, zatem, są nabyte, czyli są wynikiem uczenia się. Należą do nich nawyki, postawy i zainteresowania
Dzieli się także motywy na:
- Bezpośrednie
- Pośrednie

>> Zdolność i inteligencja

Obserwując zachowanie się ludzi w różnych sytuacjach, porównując ich osiągnięcia, tempo ich rozwoju duchowego, przekonujemy się o tym, że ludzie różnią się między sobą zdolnościami. Posiadanie przez człowieka określonej zdolności oznacza jego przydatność do kreślonego działania. Każda działalność wymaga od człowieka mniej lub bardziej specyficznych danych, które nazywamy zdolnościami człowieka. Zdolność musi obejmować różne właściwości i cechy psychiczne konieczne ze względu na charakter działania. W literaturze psychologicznej spotykamy się z następującym problemem: Czy zdolności zależą głównie od czynników wrodzonych, czy też na ich rodzaj i poziom rozwoju wpływa środowisko, wychowanie, a szczególnie własna aktywność jednostki?

W czym przejawia się najbardziej istotna różnica pomiędzy dobrą a mierną inteligencją?
Im inteligentniejszy człowiek, tym bardziej potrafi dostrzegać subtelne i ukryte, trudno uchwytne stosunki. Osobnik bardziej inteligentny dostrzega więcej stosunków i chwyta je szybciej. Poza tym umie odróżnić związki istotne od nieistotnych. Ta umiejętność odróżniania związków daje podstawę do wykrywania prawidłowości oraz jest przesłanką wykorzystywania posiadanego doświadczenia w nowych warunkach. Mierna inteligencja przejawia się nie tylko bezradnością wobec różnych nowych sytuacji. Osobnik o miernej inteligencji w procesie uczenia się zamiast sensownie łączyć poszczególne szczegóły „wkuwa” mechanicznie, wskutek czego wiedza jego przypomina konglomerat faktów, a nie operatywny określony system.


>> Temperament

Istotne znaczenie dla zrozumienia mechanizmów zachowania się człowieka posiadają te cechy jego psychiki, które są związane z zasadniczymi właściwościami systemu nerwowego: siłą, równowagą i ruchliwością procesów nerwowych. Wyniki badań psychologicznych przeprowadzonych w zakładach przemysłowych wykazały, że przy wypracowaniu najbardziej wydajnego stylu pracy należy koniecznie uwzględnić indywidualne różnice między ludźmi w dziedzinie zasadniczych właściwości systemu nerwowego. Nie należy jednak sądzić, jakoby określonych typ wyższej czynności nerwowej był optymalny w danej pracy czy też w pewnych jej rodzajach. Trzeba w taki sposób uwzględniać cechy temperamentu, aby pomagało to w pracy i aby można było regulować temperament człowieka.
Pojęcie temperamentu związane jest z dynamiczną stroną osobowości wyrażającą się w impulsywności i tempie działalności psychicznej. W tym to właśnie znaczeniu mówimy, że ktoś posiada temperament, mając na myśli impulsywność, gwałtowność postępowania. A, więc temperament jest to dynamiczna strona działalności psychicznej człowieka.


>> Charakter człowieka

Charakter to zespół cech psychicznych, zwłaszcza moralnych, właściwych danemu człowiekowi, przejawiających się w jego postępowaniu.

Słowo charakter w tłumaczeniu z greckiego oznacza piętno, pieczęć. Stąd mowa o cechach osobowości, które wyciskają określone piętno na wszystkie jej przejawy. W tym sensie określamy, że ktoś ma charakter zły lub dobry, że jest człowiekiem bez charakteru lub z charakterem. Mówiąc, o człowieku bez charakteru, mamy na myśli osobnika nie określonego wewnętrznie, którego postępki zależą nie od niego samego, lecz bardziej od okoliczności zewnętrznych, natomiast człowiek z charakterem odznacza się określony stosunkiem do otoczenia, który wyraża się pewnymi działaniami i jasnym postępowaniem.
Duże znaczenie w pracy mają - według N. Lewitowa - następująca cechy charakteru:
- Powściągliwość
- Opanowanie
- Pewność siebie
- Zdyscyplinowanie

Powściągliwość jest umiejętnością panowania nad swymi ruchami, mową, myślami, wobec czego człowiek powściągliwy unika rzeczy przeszkadzających w pracy

Opanowanie, nazywane często „przytomnością umysłu” potrzebne jest szczególnie w trudnych chwilach przy pracy, jak również przy niepowodzeniach

Pewność siebie jako cecha charakteru jest warunkiem nastroju mobilizującego do pracy, nie może jednak przerodzić się w szkodliwą zarozumiałość, która powoduje z kolei niedocenianie trudności i brak krytycyzmu

Zdyscyplinowanie przejawia się w systematyczności, zamiłowaniu do porządku, konsekwencji w postępowaniu. Pracownik zdyscyplinowany pracuje dobrze również wtedy, gdy nikt go nie pilnuje i nie kontroluje.

Istotne w pracy są również takie cechy, jak wytrzymałość i stanowczość, będące podstawą siły woli i charakteru, które są niezbędne w pokonywaniu trudności i walce w wykonanie skomplikowanych zadań produkcyjnych. W niektórych warunkach szczególnie uciążliwych, np. wysoka temperatura, nocna zmiana itp. przejawia się inna cecha charakteru - wytrzymałość i cierpliwość. Można wymienić również ważną cechę charakteru związaną z pokonywaniem niebezpiecznych przygód, z walką,. Cechą tą jest męstwo. Człowiek mężny kieruje się w działaniu zawsze zasadniczymi i bez względu na przeszkody wykonuje swój obowiązek.

Mówiąc o cechach charakteru ważnych w przebiegu pracy, niesposób nie wspomnieć o pewnych wadach. Jedną z powszechnych wad jest upór będący karykaturą silnej woli. Człowiek uparty nieraz przypomina człowieka wytrwałego, uporczywie dążącego do celu, ale niestety cele te nie zawsze są właściwe, a motywy uzasadnione. Upór prowadzi do konserwatyzmu i rutyny, utrudnia stosunki człowieka z zespołem. Często z uporem łączy się inna wada charakteru - pycha, zarozumiałość, która przeszkadza w doskonaleniu się w pracy,. Również cechą bardzo szkodliwą jest egoizm, połączony często z uporem i zarozumiałością, egoiści są czasem bardzo zdolnymi pracownikami, lecz kierują się tylko swoimi osobistymi interesami.


B. ROLA SPOŁECZNA

Istotnym elementem osobowości jest rola społeczna. Pełnienie jej ujawnia typ i rzeczywiste „wnętrze” osobowości danego człowieka. Stąd zapewne pochodzi stwierdzenie, że jednostkę, a nawet zbiorowość, najlepiej poznajemy w działaniu. Różnych ról społecznych, od rodzinnych poczynając a na pracowniczych i emeryckich kończąc, uczymy się w procesie socjalizacji.

Rola społeczna jest spójnym systemem zachowań, wynikającym z przynależności jednostki do określonych grup i innych zbiorowości.

Mówimy o pełnieniu roli człowieka rodziny, kolegi, studenta, pracownika czy emeryta. Na każdą rolę społeczną składają się odpowiednie prawa i obowiązki, przywileje i powinności. Realizacja ich jest właśnie pełnieniem roli. O roli mówi się zarówno w odniesieniu do tego, co jednostka wypełnia, jak i do tego, czego się od niej oczekuje.

Zakres realizacji każdej roli społecznej zależy od:
1. Właściwości anatomicznych i psychicznych danej jednostki
2. Wzoru osobowego akceptowanego w określonej grupie czy innego typu zbiorowości społecznej
3. Sposobu zdefiniowania danej roli przez jej nosiciela i przez zbiorowość
4. Struktury i organizacji grupy
5. Sankcji, jakimi zbiorowość dysponuje wobec swoich członków zasługujących na pozytywne lub negatywne wyróżnienie

Pełnienie dobrowolnie lub pod przymusem przyjętych przez jednostkę ról ma podstawowe znaczenie dla niej samej i dla społeczeństwa.

Szczególną jest rola zawodowa, przez którą rozumiemy.
wewnętrznie spójny zespół uprawnień, zobowiązań i działań pracownika wynikacych ze społecznego podziału pracy i funkcji zawodowych, w ramach, którego rola jest realizowana.

Wytwarza się ona w wyniku interakcji trzech czynników:
- Struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa, która obejmuje siec ról społecznych związanych z określonymi pozycjami w przestrzeni organizacyjnej zakłady pracy
- Kultury zakładu pracy, która oznacza zwyczajowy i tradycyjny sposób myślenia i postępowania, akceptowany przez wszystkich członków zbiorowości
- Osobowość pracownika

Skuteczność odgrywania roli zależy od dostosowania wymagań i zachowań, natomiast zadowolenie z roli wywodzi się ze zgodności zachowań i pragnień roli. Często dochodzi do konfliktu między pracownikiem a kierownikiem na tle pełnienia roli z następujących przyczyn:
- Niedostosowanie do wymagań roli
- Błędnego przydziału
- Niedostatecznych wymagań
- Nadmiernych wymagań
- Sprzecznych wymagań stawianych przez różnych ludzi

Jeśli cechy i pragnienia danej osoby są w znacznej mierze niedostosowane do wymagań roli i niezgodne z nimi, prawdopodobnie doświadczy ona fruktacji prowadzącej do małego zadowolenia z pracy, zmniejszającego zaangażowania w sprawy organizacji i być może słabych wyników.
Problem z niedostatecznym wymaganiem występuje wtedy, gdy wymagania stanowiska są za małe w porównaniu z kwalifikacjami zajmującej je osoby. Wiele firm zatrudnia absolwentów wyższych uczelni na prostych stanowiskach, na których wykonują czynności nie wykorzystując swoich kwalifikacji.
W warunkach niezmiernych wymagań stanowisko jest znacznie większe od tego, kto je zajmuje. Zasada Petera głosi, że w końcu każdy dochodzi do takiej sytuacji. Podobno wszyscy awansujemy do poziomu niekompetencji, aż w końcu zajmujemy posadę, w której wymagania roli są dla nas za wielką.

C i D. JAŹŃ SUBIEKTYWNA I ODZWIERCIEDLONA

Człowiek pełniąc różne role, zwłaszcza zaś konfliktowe, czyli takie, które częściowo lub całkowicie się wykluczają, niejednokrotnie przeżywa sytuacje polegające na swoistej rozmowie z „samym z sobą”. Wówczas daje znać o sobie poczucie istnienia jakiejś „wewnętrznej istoty”, zwanej jaźnią lub sumieniem. Zdaniem A. Podgóreckiego, jednostka - zastanawiając się nad samym sobą - widzi się, zależnie od „społecznego zwierciadła”, w czterech wersjach, czyli jaźni.

Jaźń subiektywna stanowi zespół wyrażeń o sobie, wytworzonych na podstawie traktowania nas przez otoczenie społeczne i rzekomo wskazuje, kim „naprawdę” jest każdy z nas. Często stanowi ona chorobliwe wyobrażenia, zwane kompleksami kompensującymi nasze braki intelektualne, charakterologiczne bądź fizyczne. Rozróżniamy dwa rodzaje jaźni subiektywnej.
- Jaźń pierwiastkową
- Jaźń fasadową

Jaźń pierwiastkowa jest najbardziej osobistym, wewnętrznie własnym poglądem na siebie bez względu na to, co sądzą inni ludzie i jak nas traktują. O jaźni pierwiastkowej wyrażmy się wówczas, gdy mówimy: ja wiem, na co mnie stać, znam siebie najlepiej i wiem, jak mogę postąpić w takiej a takiej sytuacji.

Jaźń fasadowa, która przyjęła nazwę od fasady ważnych budowli, przejawia się w reklamowaniu własnej osoby. Mało osób publicznie przyznaje się do posiadania takiej jaźni, ale samochwalstwo, tytułomania, powoływanie się na koligacje z ważnymi i wielkimi ludźmi (w sensie zasług), szminkowanie się, modny strój itp. są właściwością „normalnych ludzi”. Te i inne wzory zachowań w jakiejś mierze są reklamowaniem samego siebie.

Jaźń odzwierciedlona jest zespołem wyobrażeń, jakie każdy z nas posiada o sobie, na podstawie tego, co naszym zdaniem sądzą o nas inni ludzie.

Jaźń zobiektywizowana jest sumą wiedzy, mądrości i doświadczenia, które dana jednostka zdobyła w procesie socjalizacji i dalszego rozwoju osobniczego. Jaźń ta stanowi najbardziej trafne spojrzenie na samego siebie i swoją globalną ocenę .

Wiele badaczy za pożądane uważa zjawisko zwane integracją osobowości, pojmowane jako harmonię pomiędzy jaźnią pierwiastkową a pozostałymi wersjami jaźni, czyli fasadową, odzwierciedloną i zobiektywizowaną. Integracja osobowości społecznej zależy w dużym stopniu od przyjmowanych i pełnionych ról, spójności uznawanego systemu wartości i innych czynników.

E. WARTOŚCI SPOŁECZNE

W mowie potocznej i w literaturze przedmiotu wartość występuje w trzech znaczeniach:
1. to to, ile coś jest warte - co można wyrazić w jednostkach miary
2. Rzecz lub cecha wartościowa - coś, czemu wartość przepisujemy
3. To myśl, która sprawia, że przedmioty, cechy lub zdarzenia uznajemy za cenne.

W ujęciu socjologicznym wartość rozpatrywana jest w trzecim znaczeniu. W tym ujęciu traktowana ona jest jako:
- Przedmiot lub przekonanie o nienormatywnym charakterze, determinujące względnie podobne przeżycia psychiczne i działania jednostek czy grup społecznych
- Przekonania rozpowszechnione w grupie społecznej, określające godne pożądania sądy i zachowania członków grupy

Definicja robocza wartości:
Wartościami są obiekty materialne, niematerialne, idee i myśli godne pożądania przez jednostkę, grupę lub społeczeństwo, w stosunku, do których ludzie przyjmują postawę emocjonalno - oceniającą i które są celem ich działania.

W naukach humanistycznych ważne jest poznanie procesu internalizacji wartości, który przebiega kolejno etapami:
Pierwszy etap obejmuje pojawienie się informacji w wartości
W drugim informacja ulega transformacji, czyli przetłumaczeniu na indywidualny język odbiorcy, w celu właściwego zrozumienia danej wartości
Trzeci etap - zaangażowanie - jest etapem niezbędnym, który prowadzi bądź do akceptacji, bądź do negacji wartości
Zaakceptowana wartość polega inkluzji, czyli przyjęciu jej jako coś bardzo osobistego, wartościowego i doświadczonego na sobie
Wreszcie po inkluzji następuje dynamizacja, która polega na wprowadzeniu zmian we własnej osobowości.

Zmiany te wiążą się ze zmianami wprowadzonymi do uznawanej dotychczas hierarchii wartości, albo ze zmianą celów życiowych bądź z jakąś inną ważną reorientacją postaw i zachowań. Jeżeli na etapie zaangażowania zamiast akceptacji wystąpi negacja, to należy oczekiwać, że w dalszym etapie pojawi się wrogość albo obojętność. Każda z nich występuje bezpośrednio lub pośrednio jako reakcja na zaangażowanie się osoby w próbę internalizacji nowej wartości. Zatem przemiana wartości wymaga nie tylko świadomego działania, lecz także czasu i gotowości do zaakceptowania nowej formy lub całkiem nowej wartości albo celów. Podobnie jak w toku dziejów, można wyróżnić zjawiska modyfikacji i zmiany wartości w skali kultur, społeczeństw, klas, epok i formacji - tak w toku życia jednostki można uchwycić pewne przełomowe okresy, w których mniej lub bardziej świadomie dokonuje się restruktyzacja uznawanych wartości, celów, potrzeb i aspiracji.

SPOŁECZNA WARTOŚĆ PRACY

Praca stanowi ekonomiczną podstawę bytu człowieka i jego pozycji społecznej. Składający się na pracę człowieka system wykonywanych czynności stale kształtuje jego osobowość społeczną, określa jego miejsce nie tylko w zespole współpracowników, lecz także w innych społecznych układach.
Praca stanowi wartość samoistną. Polega ona na realizacji własnych zdolności człowieka, na twórczym wyrażeniu samego siebie, a wreszcie jest to wszechstronne pole zaspokajania potrzeby aktywności życiowej. Nie można także pomijać społecznego aspektu p[racy, daje ona człowiekowi szansę nawiązania kontaktów z innymi ludźmi, zdobywania określonego miejsca w społeczeństwie i wynikającego z niego prestiżu. Można stwierdzić, iż człowiek pracuje nie tylko po to, by uzyskiwać środki utrzymania (potrzeby fizjologiczne według Masolowa) ale również, a może przede wszystkim, aby być kimś, czyli zdobywać określone miejsce w hierarchii społecznej. Ostatnimi czasy przykładów na to jest aż za dużo.
Wśród różnych wymiarów struktury społecznej najważniejszą rolę odgrywa zawód. Zawód i związane z nim wykształcenie są na tyle syntetycznymi cechami charakteryzującymi jednostkę, że wpływają specyficznie na warunki życia jednostki - osoby zajmujące podobną pozycję w strukturze zawodowej mają podobne warunki życia. Wśród owych warunków życia najważniejszą rolę odgrywają warunki pracy, w których zawarta jest wielostronna charakterystyka pracy. Zatem wartość w najważniejszym stopniu zależą od pewnych charakterystycznych cech pracy, którą jednostka wykonuje. Warunki i charakter pracy są, więc zmiennymi pośredniczącymi i zarazem wyjaśniającymi związek pomiędzy strukturą klasowo - warstwową a wartościami.


Praca jest źródłem wielu wartości,. Dają się one uporządkować w pięciu kategoriach:
1. Wartości ekonomiczne, dające człowiekowi poczucie bezpieczeństwa, posiadania i bogactwa
2. Wartości afiliacyjne, czyli wartości typu społecznego. Przedmiotem dążeń ludzkich jest akceptacja przez grupę, społeczeństwo, dobre stosunki międzyludzkie. Człowiek ceniący sobie przynależność do określonej grupy nie chce naruszać norm przez nią przyjętych
3. Do trzeciej kategorii można zaliczyć samorealizację, jako wartość w konkretnej sytuacji pracy. Nie jest to termin jednoznaczny, na ogół jednak oznacza
- Rozwój zawodowy i podnoszenie kwalifikacji
- Wykorzystanie posiadanych kwalifikacji zawodowych
- Samodzielność pracy
- Indywidualny wkład w pracę
4. Jako o czwartej kategorii należy powiedzieć o poczuciu sprawności, czyli o rozumieniu świata i społecznego znaczenia pracy, swojego miejsca pracy i pozycji zakładu pracy
5. Piątą kategorię stanowi poczucie sprawstwa, czyli wpływania na innych, na otoczenie i zmieniania go. Wiąże się, zatem ściśle z udziałem pracowników w zarządzaniu, w kształtowaniu zadań i sposobów ich realizacji.

Wartość w życiu człowieka nie występują w izolacji, lecz tworzą określoną hierarchię - system wartości. Każda taka hierarchia wartości bywa zróżnicowana, zaś ważność kolejnych wartości jest inna. Człowiek w swoim rozwoju, a szczególnie w okresie socjalizacji, uczestniczy w różnych grupach społecznych, jak na przykład rodzina, grupa równieśnicza, zakład pracy. Każda z tych grup odniesienia ma określoną hierarchię wartości, uznawaną przez własnych członków. Szczególnie ważny jest system wartości rodziny, będącej grupą pierwotną.
Z całą pewnością możemy stwierdzić, iż mówienie o systemie wartości oznacza odniesienie się do pewnej całości, gdzie orzekając o jej elementach składowych musimy podać nie tylko ich charakterystykę, lecz również określić miejsce, jakie zajmują w ramach tej całości oraz definiować charakter relacji występujących między tymi elementami. Tendencja do utożsamienia systemów wartości z hierarchiami wartości ma nie wątpliwie swe źródło w aktualnym stanie nauk społecznych.

F. WZÓR OSOBOWY

W literaturze socjologicznej i pedagogicznej termin wzór osobowy definiowany bywa różnie. W ujęciu A. Jasińskiego i R. Siemieńskiej - autorek studium na temat przemian wzorów osobowych- jest to przedstawiony w formie modelowej (typu idealnego) zespół cech osobowości, który stanowi układ odniesienia dla opisu porównawczego oraz oceny działań jednostek należących do określonej zbiorowości społecznej, a także ma spełniać funkcje normatywne, funkcje regulowania zachowań ludzi tej zbiorowości.

Inne znaczenie nadaje interesującemu nas terminowi M. Ossowska. W jej ujęciu wzorem dla danej jednostki czy danej grupy jest postać ludzka, która powinna być lub jest faktycznie dla tej jednostki lub tej grupy przedmiotem aspiracji .

Podobną definicję przedstawia H. Muszyński. Według niego wzorem osobowym jest również konkretna jednostka ludzka, która przedstawiana jest jako godna naśladowania.

Zbliżone do powyższego znaczenia określenia wzoru osobowego znaleźć można także w pracy B. Weber , poświęconej relacji między wzorami propagowanymi i uznawanymi oraz w książce A. Jawłowskiej i B. Gutowskiej pt. „Młodzież w procesie przemian”, w której zawarta jest analiza prowadzonych po wojnie badań nad młodzieżą polską.
Natomiast W. Nowak używa terminu uznawany wzór osobowy, rozumiejąc pod tym pojęciem zorganizowany zespół cech osobowości, które mają dla konkretnej jednostki największe znaczenie i których osiągnięcie stanowi dla niej cel .

Zatem wzór osobowy jest to postulowany zespół cech społecznych (wartość, postaw bądź innych własności), oparty na ideale człowieka, a odnoszący się do konkretnej jednostki albo grupy ludzi (na przykład klasy społecznej, grupy zawodowej).

Zgodnie z przyjętymi tutaj rozumieniem wzór osobowy obejmuje wartość moralne, intelektualne i instrumentalne. Istnieje niewielkie prawdopodobieństwo występowania dwóch lub więcej identycznych uznawanych wzorów osobowych, ponieważ każda jednostka konstruuje własną, niepowtarzalną kompozycję właściwości osobowościowych. Tworzy ona własny, indywidualny wzór osobowy, który stanowi dla niej punkt odniesienia. Przypuszczać jednak należy, iż spośród niezliczonej ilości cech osobowościowych niektóre mają piorytetowe znaczenie dla większości członków danej zbiorowości społecznej (na przykład grupy zawodowej, studentów danej uczelni).

Postawa- uwewnętrzniona przez jednostkę, wyuczona skłonność (akt woli przejawiający się w czynach) do reagowania w społecznie określony sposób, szczególnie przez podejmowanie określonych działań w odpowiedzi na oczekiwania społeczne. Źródłem postaw jest przyjęty światopogląd, rozumiany jako zbiór subiektywnych doświadczeń intelektualnych oraz emocjonalnych, określających relację osoby do rzeczywistości. Postawa ma bezpośrednie odniesienie do władz intelektualnych (świadomość czynu) oraz woli (dobrowolność). T.Mądrzycki 1977 Postawa to ukształtowana w procesie zaspokajania potrzeb, w określonych warunkach społecznych, względnie trwała organizacja: wiedzy, przekonań uczuć, motywów, pewne formy zachowania i reakcji ekspresywnych podmiotu związana z określonym przedmiotem lub klasą przedmiotów. Termin „postawa” wprowadzony został do nauk społecznych przez Wiliama I. Thomasa i Floriana Znanieckiego we wstępie do „Chłopa polskiego w Europie i Ameryce” na oznaczenie procesów indywidualnej świadomości, determinujących zarówno aktualne, jak i potencjalne reakcje człowieka wobec świata społecznego. Autorzy ci proponowali, by pojęcie postawy uczynić centralną kategorią teoretyczną psychologii społecznej. Jak rzadko która, propozycja spotkała się z pozytywnym przyjęciem. Wraz z rozwojem badań następowało coraz większe różnicowanie się samego pojęcia postawy, która mogła oznaczać: cele działania, motywy, przekonania, specjalny przypadek predyspozycji,

TYPOLOGIE OSOBOWOŚCI

1. W dziejach nauki najwcześniej i najbardziej znanej typologii osobowości dokonał Hipokrates, żyjący w V wieku p.n.e. Ten słynny twórca medycyny biorąc za podstawę biologiczną właściwość jednostki, przejawiającą się w sile i szybkości reagowania człowieka na bodźce oraz powstrzymania się od działań sprzecznych z uznawanymi normami i wzorami, wyróżnił takie typy temperamentów, jak:
   - Sangwinik, czyli człowiek ~ osobowością o żywymi i zmiennym usposobieniu;
   - Melancholik - mało uczciwy i mało aktywny
   - Choleryk - pobudliwy i mało wytrwały w działaniu
   - Flegmatyk - mało pobudliwy, lecz wytrwały i konsekwentny

2. Znakomity fizjolog I. P. Pawłow klasyfikował typy układu nerwowego przyjmując następujące kryteria:
   - Siłę
   - Równowagę
   - Ruchliwość procesów
   
   Wyodrębnił on cztery zasadnicze typy:
   - Żywy - silny, zrównoważony, ruchliwy
   - Spokojny, powolny - silny, zrównoważony, inertny
   - Pobudliwy, niepohamowany - silny, niezrównoważony z przewagą pobudzania nad hamowaniem
   - Słaby

3. Szwajcarski psychiatra Gustaw Jung (1875 - 1961) za podstawę swej typologii osobowości przyjął kierunek i zakres aktywności społecznej człowieka. Umożliwiło mu to wyodrębnienie dwóch podstawowych typów osobowości, a mianowicie:

1. Introwertyka, czyli człowieka ukierunkowującego własne działania na siebie i oszczędnego w uzewnętrznieniu swoich przeżyć, o hermetycznej postawie życiowej

2. Ekstrawertyka będącego osobowością o cechach krańcowo różnych niż typ pierwszy

4. Oryginalną typologię osobowości opracował filozof i psycholog niemiecki E. Spranger (1882 - 1963). Za podstawową determinantę organizującą osobowość uznał on usposobienie, co pozwoliło mu wyróżnić sześć typów człowieka:

Teoretyczny, człowiek interesujący się zwłaszcza prawami nauki i poszukujący teorii wyjaśniających świat
Ekonomiczny - dążący do bogactwa i zdobycia dóbr materialnych
Estetyczny - pragnący przeżywania piękna i jego przejawów
Społeczny - spieszący chętnie z pomocą innym ludziom
Polityczny - zapobiegający o władzę i panowanie nad innymi jednostkami i zbiorowościami
Religijny - zainteresowany poznawaniem Boga i propagowaniem jego nauki.

5. Typy osobowości wg Kretschmera ( związek budowy ciała z osobowością)

Pyknik - mały o okrągłych kształtach - łagodne usposobienie
Astenik - wysoki, wystające kości - mało życzliwy
Atletyk - dobrze zbudowany - zrównoważony psychicznie
Dysplastyk - nie kształtny, liczne anomalie w budowie wpływają na jego usposobienie

6. Typy osobowości wg Znanieckiego (ze względu na otoczenie)

Ludzie dobrze wychowani - kształtowani przez wychowawców z ideałami
Ludzie pracy - kształtowani przez warsztat pracy:

- dorobkiewicze

- proletariusze
Ludzie zabawy - kształtowani przez zabawę i grupę rówieśniczą

- gry polityczne

- bojowcy
Ludzie zboczeńcy - kształtowani przez różne środowiska wychowawcze ( dewianci, margines społeczny, nonkonformiści)

- nadnormalni (np. Piłsudski)

- podnormalni ( np. Hitler, Stalin)
Ludzie dobrzy i mądrzy - tworzący nowe systemy kulturowe

6. Pojęcie, struktura grupy i typologie grup społecznych.

1. teorie powstawania grup społecznych

U podstaw powstawania i funkcjonowania grup społecznych tkwią potrzeby, które pobudzają aktywność człowieka. Potrzeby te grupuje on w trzy ogólne kategorie. Stanowią je potrzeby biologiczne, psychiczne i społeczno- kulturalne. Aby grupy społeczne mogły realnie funkcjonować, muszą być określane sposoby działania, normy, symbole, kultura

2. budowa grupy społecznej

Grupa społeczna- zaliczany do zbiorowości społecznej zbiór co najmniej trzech osób (w niektórych ujęciach dwóch), którego członkowie współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych, w celu zaspokajania własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości. Zbiorowość ludzi, pomiędzy którymi występuje wieź obiektywna, subiektywna i behawioralna.

3. kategorie podziałów grup społecznych

• Rodzaje grup społecznych:

• Ze względu na kryteria przyjęć do grupy można wyróżnić grupy ekskluzywne, w których kryteria te są fundamentalne przy rekrutacji nowych członków oraz grupy inkluzywne, w których kryteria są mniej istotne.

• Można różnicować grupy ze względu na wielkość. Grupy małe to takie, gdzie członkowie mają możliwość kontaktu bezpośredniego. W grupach dużych niemożliwy jest model komunikacji "każdy z każdym". W niektórych ujęciach duże grupy określane są jako Wielkie struktury społeczne i nie są uznawane za grupy społeczne.

• Ze względu na formalizację struktury i stosunków społecznych w grupie jak również stosunków społecznych członków grupy z zewnętrznym środowiskiem, wyróżnić można grupy formalne i grupy nieformalne

• Typologia grup społecznych Charelsa Cooley'a wyróżnia także grupy pierwotne oraz grupy wtórne.

Grupa docelowa- (ang. target group) grupa, do której skierowany jest komunikat, reklama, produkt. Szczególnie w reklamie ważne jest dobre określenie grupy docelowej.

Tradycyjnym sposobem definiowania grupy docelowej jest wybór osób spełniających określone kryteria społeczno-demograficzne. Mogą to być: wiek, płeć, wykształcenie, miejsce zamieszkania, liczba dzieci, dochód, stan posiadania.

Przykłady grup docelowych w mediach: kobiety 25-45, mężczyźni 15-24, wszyscy 15+ (całe społeczeństwo powyżej 15. roku życia), matki z dziećmi do lat 5, rodziny o dochodach powyżej 1 000 PLN miesięcznie, mieszkańcy miast powyżej 100 tys. mieszkańców.

Ostatnio w odpowiedzi na rosnące zapotrzebowanie ze strony reklamodawców rośnie popularność psychograficznego określania grupy celowej. Psychograficzne określenie grupy docelowej opiera się na wyodrębnieniu grupy na podstawie jej zachowania i stylu życia, a nie cech demograficznych. Przykładami grup psychograficznych są: posiadacze kotów; osoby pijące coca-colę light; ateiści, itp

Grupa odniesienia.

W socjologii mianem grupy odniesienia określa się nie tylko grupę społeczną, lecz także jej członków, jakieś ich cechy, wartości prezentowane przez grupę bądź też wzory zachowań. Wszelkie możliwe do do skonstruowania układy odniesienia są wytworami życia grupowego jednej bądź wielu grup społecznych. Do grupy odniesienia należą zbiorowości, z którymi wiążą nas subiektywne wirtualne relacje, mimo że do nich nie należymy.

Grupy formalne/ grupy nieformalne.

Grupa formalna to typ grupy społecznej, charakteryzującej się sformalizowanymi stosunkami między jednostkami, sztuczną strukturą, sformalizowaną kontrolą społeczną i zazwyczaj przypisanymi rolami odgrywanymi przez członków takiej grupy. Struktura tego typu grupy charakteryzuje się przede wszystkim bezosobowymi, rzeczowymi więziami. Grupy formalne organizowane są dla realizacji konkretnego celu i powstają zazwyczaj na bazie prawa publicznego. Przykładem grupy formalnej może być partia polityczna.

Grupa nieformalna opiera się na emocjonalnej więzi panującej między członkami grupy. Taka nieformalna grupa może się utworzyć np. wśród pracowników zakładu pracy. typ grupy społecznej charakteryzujący się płynną, elastyczną strukturą, przewagą więzi osobowych, brakiem formalnie wytyczonych zadań do zrealizowania, nieformalną kontrolą społeczną. grupy nieformalne pojawiają się zazwyczaj jako kliki i są najczęściej dysfunkcyjne wobec tych dużych grup, np. w zakładach pracy. Mają jednak funkcje pozytywne dla grupy, ponieważ spajają więzi.

4. małe grupy społeczne w ładzie monocentrycznym:

Mikrostruktura- (małe struktury społeczne), to sieć powiązań miedzy elementarnymi składnikami życia społecznego, czyli takimi które z punktu widzenia socjologii są traktowane jako ostateczne i dalej nie rozkładalne.

5. wielkie grupy społeczne i ich rola w strukturze społecznej

Makrostruktura- (wielkie struktury społeczne), to jakby struktura drugiego rzędu, sieć powiązań miedzy złożonymi obiektami społecznymi, a wiec takimi które same są wyposażone w strukturę np. struktura polityczna jako sieć powiązań miedzy partiami politycznymi, parlamentem, rządem, samorządami lokalnymi.

7.Rodzina jako podstawowa grupa społeczna.

1. Podstawy działania rodziny jako grupy pierwotnej

Rodzina to najstarsza i najpowszechniejsza forma życia społecznego, która odgrywa ogromną rolę w życiu każdego człowieka. Tworzą ją połączeni węzłem małżeńskim kobieta i mężczyzna, ich potomstwo, a w szerszym znaczeniu także ogół krewnych obu małżonków.

2. funkcje rodziny

ekonomiczna - zaspokojenie potrzeb materialnych członków rodziny

seksualna - społecznie akceptowana forma życia pierwotnego

stratyfikacyjna - nadawanie przez rodzinę pozycji społecznej swoim członkom

opiekuńczo - zabezpieczająca - opieka nad dziećmi, osobami w podeszłym wieku i chorymi

kulturowa - przekazywanie młodszemu pokoleniu dziedzictwa kulturowego

rekreacyjna- zaspokojenie potrzeby odpoczynku i rozrywki

socjalizacyjna - wychowanie potomstwa

prokreacyjna - wydanie na świat potomstwa

3. ewolucja zadań rodziny w kontekście potrzeb społecznych

Poznawcze- dotyczące poznawania pojęć, treści, zachowań otaczającej rzeczywistości zarówno społecznej, jak i przyrodniczej, technicznej, itp.

Emocjonalne- zaspakajanie potrzeb bezpieczeństwa, miłości, więzi, uznania, kontaktu społecznego.

Opiekuńczo-usługowe- zapewnienie wszystkim członkom rodziny codziennych usług, opieki fizycznej.

Uspołeczniające- wprowadzenie członków rodziny (poczynając od chwili urodzenia) w życie społeczne, przekazywanie im wartości kulturalnych.

Przygotowujące- do kreatywnego życia i przyszłego zawodu- kształtowanie aktywnego stosunku do pracy, zainteresowań zawodowych, dokonywanie proorientacji zawodowej i szkolnej.

Stymulujące rozwój zainteresowań, zamiłowań i zdolności dzieci.

Organizowanie sytuacji wychowawczych dla dziecka w rodzinie i poza nią.

4. perspektywy rozwojowe współczesnej rodziny

Nowe zjawiska będą się generalnie wiązać z :

1) separowaniem się, ucieczką mężczyzn od angażowania się w życie rodzinne i wychowanie dzieci. Będzie się więc osłabiać znaczenie ojcostwa.
2) homoseksualizmem, zwłaszcza tych mężczyzn, którzy mają mają ku temu biologiczne predyspozycje, a które wcześniej w patriarchalnym społeczeństwie nie mogły być uzewnętrznione z powodu silnej stygmatyzacji społecznej.
Najsensowniejszym rozwiązaniem dla większości mężczyzn będzie renegocjowanie heteroseksualnego kontraktu rodzinnego. Zawiera ono negocjowanie podziału pracy w gospodarstwie domowym, ekonomicznego i seksualnego partnerstwa oraz pełnego dzielenia się odpowiedzialnością rodzicielską.
Epoka ponowoczesna pomija znaczenie dziecka w rodzinie. Pomoc państwa w opiece nad nim radykalnie się skurczyła i wszystkie obciążenia materialne zostały przerzucone na rodziców. Drogą do uniknięcia masowej degradacji ludzkiej psychiki, a przez to destabilizacji życia dzieci, jest utworzenie rodzin na egalitarnych zasadach, wzmocnienie roli i odpowiedzialności państwa w oferowaniu pomocy materialnej i psychologicznej dla dzieci. Na skutek obniżania się płodności kobiet dziecko będzie dobrem tak cennym, iż państwo będzie musiało wspierać działania prokreacyjne jednostek i rodzin. Trwanie biologiczne społeczeństw będzie w przeciwnym wypadku zagrożone.

8. Społeczeństwo - jego geneza, struktura i zmiany.

1. pojęcia społeczeństwa

Społeczeństwo. Terminem tym tradycyjnie ujmuje się dużą zbiorowość społeczną, zamieszkującą dane terytorium, posiadające wspólną kulturę, wspólną tożsamość oraz sieć wzajemnych stosunków społecznych. Społeczeństwo ponadto posiada własne instytucje pozwalające mu na funkcjonowanie oraz formę organizacyjną w postaci państwa, plemienia czy narodu.

W socjologii można wyróżnić trzy rodzaje teorii rozwoju społecznego. Jedną z nich jest teoria linearna, zakładająca, że społeczeństwo uległo przemianom w toku rozwoju historycznego. Zmiany są nieprzypadkowe, ściśle zdeterminowane i ukierunkowane, przebiegające od fazy pierwotnej do fazy docelowej (od stanu barbarzyństwa do społeczeństwa industrialnego - pokojowego) (H. Spencer, K. Marks) Teorie cykliczne zakładają natomiast, że zmiany polegają na przechodzeniu od jednej fazy do drugiej, a następnie na powrocie do fazy wyjściowej. Kolejną grupą teorii rozwoju społecznego są teorie dychotomiczne. Ich twórcy zakładają, że społeczeństwa w toku rozwoju historycznego przechodzą od struktury opartej na grupach pierwotnych do form opartych na grupach umownych.

2. koncepcje powstania społeczeństw

Rozwój społeczeństwa:

1. Społeczeństwo pierwotne: (plemienne, ludowe)- przykłady takich społeczeństw to ludność indiańska Ameryki Płd. i Płn., ludność autochtoniczna Australii czy ludność murzyńska Afryki. Podstawowe cechy społeczeństw to:

-byt materialny- opierał się na uprawianiu zbieractwa, rybołóstwa, myślistwa, pasterstwa i rolnictwa. Wszystkie obiekty materialne wytwarzano manualną pracą rąk.

-struktura osadnicza- społeczeństwa małe, kilkutysięczne. Podstawą poczucia solidarności i wspólnoty była więź wspólnego pochodzenia i pokrewieństwa. Wzrost liczebny i ekspansja terytorialna powodowała zacieranie tych więzi, a dalej rozczłonkowanie plemienia i wyodrębnianie się pewnych gałęzi rodowych czy klanów.

-struktura społeczna- była bardzo zróżnicowana ze względu na plemienne role, wiek oraz sakralne wtajemniczenie. Podział pracy opierał się na podziale ról między płci. Szczególną pozycję zajmowali ludzie starsi.

-kultura- miała charakter przedpiśmienny, jej przekazywanie odbywało się więc w drodze ustnego i bezpośredniego przekazu.

B. Społeczeństwo rolnicze: (feudalne, chłopskie)- charakterystyczne dla wieków średnich w Europie i Azji. Cechy tych społeczeństw to:

- byt materialny- opierał się głownie na rolnictwie uprawianym pracą manualną ludzkich rąk, sile pociągowej zwierząt i wykorzystaniu siły wody i wiatru jako źródła energii.

-struktura osadnicza- opierała się na małych, rolniczych wsiach i siedzibach wielkich właścicieli (dwory, folwarki) oraz przedprzemysłowych miastach i miasteczkach, gdzie skupiało się rzemiosło, handel, instytucje życia religijnego, umysłowego i władzy administracyjnej. Charakterystyczne jest też rozbicie regionalne, społeczne i gospodarcze, co przejawiało się w istnieniu kompleksów dworskich i ziemiańskich często o autonomicznym charakterze społeczno-gospodarczym.

-struktura społeczna- opierała się na podziale na stany, kasty niższe i wyższe, odpowiednio hierarchiczne ustrukturalizowane, do których przynależność była prawnie regulowana.

-kultura- była bardzo zróżnicowana regionalnie, powstawały swoiste subkultury ludowe ze względu na odrębność dialektów językowych, obyczajów i zwyczajów, strojów, kultury materialnej.

C. Społeczeństwo industrialne- ukształtowało się w krajach Europy Zachodniej i Ameryce Północnej w dobie rewolucji przemysłowej a rozwinęło w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku. Cechy tego społeczeństwa to:

-byt materialny- opierał się na wytwarzaniu dóbr materialnych i usług gospodarczych przy pomocy pracy maszyn i urządzeń technicznych- manufaktur. Jako źródła energii zaczęto wykorzystywać parę wodną, ropę i energię elektryczną.

-struktura osadnicza- powiększyła się zdecydowanie liczba miast i zwiększył ich rozwój. Wpływ na to miał rozwój przemysłu fabrycznego oraz lokalizacja obiektów przemysłowych i gospodarczo-społecznych w danej miejscowości. W większym nasileniu wystąpiła też ruchliwość społeczna: horyzontalna i wertykalna.

-struktura społeczna- wraz ze zmniejszeniem znaczenia rolnictwa, a zwiększeniem znaczenia przemysłu, zmieniła się struktura zawodowa: więcej ludzi zaczęło pracować w przemyśle, zmniejszyła się natomiast liczba rolników.

-kultura- standaryzacja wzorów, sformalizowanie wzorów zachowań, racjonalizacja ludzkich działań, uniformizacja, umasowienie kultury

D. Społeczeństwo postindustrialne- występuje współcześnie, głownie w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej.

-byt materialny- technika wytwarzania dóbr materialnych i usług opiera się coraz częściej na automatyzacji, gdzie cały cykl produkcji jest wykonywany przez zespoły maszyn. Rola człowieka sprowadza się do wprawiana w ruch tych maszyn i ewentualnej kontroli wytworzonego produktu czy usługi. Głównym źródłem są elektrownie jądrowe.

-struktura osadnicza- znika podział na wieś i miasta. Te pierwsze stają się bowiem, tak jak miasta, społecznościami zróżnicowanymi.

- struktura społeczna- w strukturze zawodowej wzrasta znaczenie produkujących różnego rodzaju usługi. Całe społeczeństwo zaś staje się społeczeństwem masowym w sensie ekonomicznym, społecznym oraz kulturowym.

-kultura- następuje jej całkowite „umasowienie”. Powstają eksterytorialne ośrodki twórczości kulturalnej, tworzące wartości kultury symbolicznej dla całych mas ludności i rozprowadzające je za pomocą środków masowego przekazu

3. Typologia społeczeństw

TYPOLOGIA SPOŁECZEŃSTW

Ze względu na duże różnice pomiędzy współczesnymi i historycznymi społeczeństwami wyróżnia się ze względu na stopień rozwoju społeczeństwa:
-tradycyjne
-przemysłowe
-poprzemysłowe.
W przypadku Społeczeństw tradycyjnych, terminem tym określa się formy społeczeństw przedindustrialnych i wyróżnia się różne formy ich rozwoju:
-społeczeństwo zbieracko-myśliwskie
-społeczeństwo rolnicze
Karol Marks wyróżniał dla tego okresu trzy następujące po sobie formacje społeczne: formację wspólnoty pierwotnej, formację niewolniczą (formacja antyczna i azjatycka) oraz formację feudalną.
W okresie formowania się społeczeństw przemysłowych powstawały takie jego określenia jak:
-społeczeństwo masowe
-społeczeństwo obywatelskie
-społeczeństwo otwarte
-społeczeństwo nowoczesne i ponowoczesne
W przypadku społeczeństwa poprzemysłowego, które powstawać zaczęło w drugiej połowie XX wieku, używa się też alternatywnych pojęć:
-globalna wioska
-społeczeństwo informacyjne
-społeczeństwo ryzyka
-społeczeństwo sieciowe.

Społeczeństwo pierwotne- społeczeństwo oparte na przypisanych rolach, którego podstawą są wspólnoty rodowe i klany.

Społeczeństwo niewolnicze- podstawą była instytucja niewolnictwa, czyli stosunki nadrzędności i podległości pomiędzy właścicielem niewolnika a niewolnikiem.

Społeczeństwo rolnicze, chłopskie, feudalne- charakteryzowało się hierarchiczną strukturą, wynikającą z zależności pomiędzy właścicielami ziemskimi a innymi grupami społecznymi.

Społeczeństwo industrialne- następuje tu ujednolicenie wzorów społecznych zachowań i umasowienie kultury spowodowane postępem naukowo-technicznym.

Społeczeństwo postindustrialne- usługi dominującym źródłem zatrudnienia.

Społeczeństwo globalne- wspólnota wszystkich ludzi o nieograniczonych możliwościach komunikowania się

Społeczeństwo informacyjne- powszechny dostęp do informacji.

Społeczeństwo masowe- wysoka gęstość zaludnienia, duże znaczenie mass mediów.

Społeczeństwo otwarte- demokratyczne społeczeństwo oparte na tolerancji i pluralizmie, zapewniające obywatelom możliwość dokonywania wyborów i ponoszenia za nie odpowiedzialności. Akceptuje się tu różnice światopoglądowe, polityczne, rasowe i narodowościowe.

4. Struktura społeczna i warunki jej tworzenia

Struktura klasowa 
Podział na klasy jest związany z hierarchicznym zorganizowaniem społeczeństwa. 
Klasa społeczna to segment społeczeństwa obejmujący osoby o podobnym statusie majątkowym. 
Najczęściej wyróżnia się trzy klasy społeczne: 
klasa wyższa ??? jest stosunkowo nieliczna. Obejmuje właścicieli dużych przedsiębiorstw oraz wysokie kadry kierownicze 
klasa średnia często dzieli się na wyższą, średnią i niższą. Obejmuje średnich i drobnych przedsiębiorców, niższych i średnich kierowników, specjalistów, osoby wykonujące wolne zawody oraz wykwalifikowanych robotników. Jej przedstawicieli charakteryzuje średni poziom życia. Ze względu na liczebność jest uważana za trzon społeczeństwa demokratycznego oraz ma duży wpływ na funkcjonowanie państwa. 
Klasę niższą tworzą osoby słabo wykształcone, które wykonują prace niewymagające specjalistycznych kwalifikacji. 
              

Struktura warstwowa, podobnie jak klasowa, jest przejawem hierarchizacji społeczeństwa. 
Warstwa społeczna to zbiorowość to zbiorowość ludzi, którzy uznają, że łączy ich wspólna pozycja społeczna. Wyznacznikiem tej pozycji jest styl życia, wykształcenie, wpływ na władze, prestiż. Przykładem warstwy społecznej jest inteligencja, którą charakteryzuje wyższe wykształcenie, zainteresowanie kulturą wysoką i liberalne poglądy. 
  
Struktura zawodowa ukazuje zróżnicowanie społeczeństwa pod względem zawodowym. W społeczeństwie z każdym zawodem jest związany określony prestiż społeczny. Zwykle o prestiżu danego zawodu decyduje wysokość zarobków. Jednak nie zawsze tak bywa, czego przykładem są wykładowcy akademiccy, którzy wykonują zawód o bardzo wysokim prestiżu, a ich zarobki są przeciętne. 
  
Struktura demograficzna ukazuje zróżnicowanie społeczeństwa m.in. ze względu na wiek. Na podstawie tego kryterium można podzielić jednostki na znajdujące się w wieku przedprodukcyjnym (do 17 roku życia), produkcyjnym (między 18 a 59 w wypadku kobiet oraz między 18 a 64 dla mężczyzn) oraz poprodukcyjnym (osoby powyżej 65 roku zycia) 
Elementami struktury demograficznej są także podziały ze względu na płeć oraz miejsce zamieszkania.

5. Koncepcje powstania społeczeństw

Socjologia wyróżnia kilka koncepcji naukowych zależności pomiędzy poszczególnymi elementami struktury społecznej. Oto niektóre z nich:

Koncepcja organiczna (zwana również funkcjonalno-strukturalną) - głoszona Augusta Comte'a (francuskiego filozofa i socjologa) i Herberta Spencera (angielskiego filozofa i socjologa) według które, wszystkie elementy społeczeństwa są jednakowo ważne, tworzą całość poprzez wytwarzanie wzajemnych więzi i zależności. Tak pojęte społeczeństwo ma szanse na rozwój i właściwe funkcjonowanie.

Koncepcja klasowa - twórcą tej koncepcji był Karol Marks (niemiecki filozof, ekonomista i działacz polityczny), według którego społeczeństwo dzieli się na klasy właścicieli środków produkcji i najemnych pracowników. Według Marksa cechą każdego społeczeństwa jest walka pomiędzy klasa posiadającą i wytwarzającą, a pracownikami. Ten konflikt jest przyczyną zmian społecznych. Często koncepcję Marksa nazywa się z tego powodu koncepcją konfliktów klasowych.

Koncepcja warstwowa - twórcą której był Max Weber (niemiecki ekonomista, prawnik teoretyk polityki), uznający podział społeczeństwa na warstwy w zależności od wysokości dochodu, zajmowanej pozycji społecznej, prestiżu, uznania, czy udziału w sprawowaniu władzy. Według koncepcji warstwowej społeczeństwo wyróżnia warstwy od najniższej do najwyższej.

Koncepcja interakcyjna - reprezentowana m.in. przez Herberta Blumera (amerykańskiego socjologa), według której nieistotne są elementy społeczeństwa, ale interakcje zachodzące pomiędzy ludźmi podejmującymi wspólne zadanie.

Struktury społeczne nie są stałe. Wraz z uwarunkowaniami historycznymi ulegają powolnym zmianom, zachowując jednak wiele trwałych elementów np. rodzina.

9.Naród jako społeczność ideologiczno-kulturowa

1. formy życia narodowego

• formy życia narodowego

• Obok narodów starych ukształtowanych w Europie, rozwijających się przez stulecia w ramach własnej organizacji państwowej, mamy również narody uciemiężone, zrywające ramy narzuconej im organizacji państwowej i tworzące własne państwo. 
  Występuje wiele postaci społeczności narodowych i ich relacji względem społeczeństwa ogólnego czy też społeczeństwa globalnego. Spotykamy, więc społeczeństwa jednonarodowe, w których niemal wszyscy mieszkańcy danego kraju czują się członkami jednego, tego samego narodu, poza cudzoziemcami, obcokrajowcami.

• W większości przypadków występują jednak społeczeństwa względnie jednorodne, ale z mniejszościami narodowymi, w których część ludności, najczęściej przybyła z sąsiedniego kraju, żyje i mieszka na innym terytorium narodowym czy państwowym, zachowując w różnym zakresie elementy kultury innego, własnego narodu. Ludność ta traktuje nowe terytorium jak własne. Wyróżniamy również społeczeństwa wielonarodowościowe, gdy w granicach jednego państwa żyje i rozwija w pewnych zakresach swe kultury wiele narodów. Nazywa się je wtedy narodowościami, gdyż nie dążą one do tworzenia własnej, odrębnej organizacji państwowej, ale na zasadach równorzędności współistnieją dobrowolnie, akceptując czy tworząc te same wspólne instytucje państwowe

• Inny rodzaj stanowią społeczeństwa wieloetniczne, w których skład wchodzi wiele grup etnicznych, przy czym grupę etniczną należy odróżnić od nowożytnego narodu. Grupa etniczna jest formą integracji ludności, która dokonuje się na podstawie tylko częściowej odrębności kulturowej. Występuje ona: autochtonicznych grup etnicznych( Indianie w Ameryce) lub imigracyjnych ( polska w Niemczech).  
  Grupy etniczne wyodrębniają się na gruncie odrębnego języka, odrębności rasowej lub regionalnej, odrębności pochodzenia narodowego, obyczajów i zwyczajów, odrębności wyznaniowej itp. najczęściej pewnego syndromu tych czynników czy cech

• Grupy te utrzymują swoją odrębność, ale jednocześnie żyją w obrębie wspólnego państwa, tworząc elementy kulturalne i ponadetnicznych instytucji kulturalnych. Cechą odmienną wszystkich form czy postaci życia narodowego jest współistnienie narodu i państwa w każdym społeczeństwie i wobec tego w potocznym ujmowaniu wielkich struktur społecznych występuje utożsamianie narodu ze społeczeństwem ogólnym oraz z państwem. Takie utożsamianie jest dość powszechne w publicystyce i naukach społecznych. Naród utożsamiany jest ze społeczeństwem, mimo wielu historycznych przykładów istnienia społeczeństw wielonarodowych. Podobnie często naród był i jest utożsamiany z państwem wskutek zespolenia, w jakim te twory społeczne, zarówno w świadomości jednostek, jak i w ich zinstytucjonalizowanych strukturach, występują.

b) koncepcje narodu

W socjologicznym podejściu badania społeczności narodowych wyodrębniły się trzy koncepcje:
KONCEPCJA NATURALISTYCZNA - naród traktowany jest jako grupa genetyczna uwarunkowana biogennie. Jest to twór społeczny uwarunkowany właściwościami środowiska geograficznego, w jakim pewna grupa żyła przez wieki i przekazała swe właściwości psychofizyczne następnym generacjom.
KONCEPCJA POLITOLOGICZNA - naród według tego ujęcia jest wspólnotą polityczną .Według tego orientacji wspólnoty plemienne w miarę swego wzrostu tworzą instytucje państwowe odrębne od organizacji plemiennych. Bardzo często te instytucje państwowe obejmowały więcej grup postplemiennych. Utworzone w ten sposób państwo zabiegało o utworzenie w swych ramach narodu. Zabiega o połączenie tych grup plemiennych pod względem jednorodnych tradycji , wierzeń, obyczajów lecz przede wszystkim jednoczy je gospodarstwo. Star się utrwalić poczucie wspólnoty kulturowej i politycznej w stosunku do innych państw- narodów.
KONCEPCJA KULTUROWA - istotę narodu upatruje się w kształtowaniu się w toku rozwoju historycznego społeczności, które tworzą własną kulturę i w których członkowie narodu uczestniczą w tej kulturze narodowej, obejmującej język, sztukę, obyczaje i naukę itp. Naród jest więc wspólnotą kultury.

3. naród jako społeczność

Duża grupa społeczna, powstała w wyniku procesu dziejowego jako wspólnota terytorialna o podłożu gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym, występująca w świadomości swych członków. Nowoczesna definicja narodu ukształtowała się po Wielkiej rewolucji Francuskiej. Decydujące znaczenie miało wówczas proklamowanie zasady równości, dzięki czemu można było objąć tym pojęciem przedstawicieli wszystkich stanów.

4. proces dochodzenia do narodu

W ten sposób do podstawowych czynników tworzących naród należy:
- czynniki etniczne,
- terytorialne,
- polityczne,
- kulturalne,
- gospodarcze.

Czynniki etniczne to składniki narodu związane z odrębnością jego kultury, tradycji, języka, które stopniowo kształtowały się w grupach rodowych, klasach, plemionach i ludach. Dzisiaj przyjmują one najczęściej postać struktur etnicznych, występujących w różnej postaci: zwyczajów, sposobów życia, mowy, podań, przysłów, obrzędów, zabaw, pieśni, muzyki i tańców, zwłaszcza ludowych.

Czynniki terytorialne oznaczają wspólny dla narodu obszar. Znaczenie terytorium ( obszaru ) dla procesów narodowotwórczych polega po pierwsze na tym, że stwarza ono fizyczną możliwość intensywnych, codziennych kontaktów ( trwałych styczności, stosunków społecznych ) między zamieszkującymi go grupami. Po drugie, terytorium stanowi dla narodu jedną z naczelnych wartości. Znajduje to swój wyraz w idei Ojczyzny.

Słowem Ojczyzna posługujemy się w dwóch znaczeniach. Kiedy odnosimy je do miejsca pochodzenia człowieka, bądź częściej do terytorium narodowego właśnie. W pierwszym przypadku mówimy o ojczyźnie prywatnej, w drugim o ojczyźnie narodowej.

Ludzie należący do narodu mają różne ojczyzny prywatne. Wspólna i jedna jest dla nich ojczyzna narodowa. Ojczyzna prywatna opiera się na indywidualnych przeżyciach, wzruszeniach, nawykach, czy wspomnieniach. Ojczyzna narodowa opiera się na uczestnictwie w działaniach pewnej zbiorowości i na przekonaniu, że jest to zbiorowość terytorialna, związana z tym właśnie obszarem.

Czynniki polityczne oznaczają zintegrowanie dużej, zajmującej znaczne terytorium zbiorowości w jednolity organizm, najczęściej państwo, które jest podporządkowane jednolitym zadaniom, celom i dążeniom. Powstanie organizacji państwowej chroni naród przed zagrożeniem zewnętrznym. Wymaga to utworzenia sprawnej i w miarę scentralizowanej władzy, budowy dróg, systemu komunikacyjnego, stworzenia skarbu, a więc opodatkowania ludności w celu utrzymania wojska, a także wprowadzenia jednakowego prawa.
W Polsce pierwszą zapowiedzią wprowadzania obowiązującego wszystkich prawa były statuty piotrkowsko - wiślickie Kazimierza Wielkiego, które stanowiły wkład w dzieło stopniowego tworzenia organizmu państwowego.

Czynniki kulturowe utożsamiane są najczęściej z językiem ojczystym. Język dla narodu jest tym, czym flaga dla państwa. Symbolem, lub systemem pewnych wartości ogólnych, spajających, którzy się nim posługują jako swoim. Z pojęciem języka narodowego łączą się takie wartości jak; podania, mity, legendy; zatem to wszystko, co skłania człowieka do uznania mowy własnej za najważniejszą rzecz na świecie.

Czynniki gospodarcze umożliwiają wymianę pomiędzy poszczególnymi częściami kraju. Zbiorowość narodowa jest wtedy powiązana gęstą i trwałą siecią współzależności ekonomicznych, formującą wspólny rynek. To oznacza podnoszenie poziomu życia, wymianę kontaktów między różnymi grupami ludności i różnymi najbardziej nawet odległymi od siebie dzielnicami kraju. Takie więzi występują w różnych przekrojach. Tworzą one wspólny los dziejowy, który znajduje odbicie w psychice narodu, określonej mianem świadomości. Świadomość narodowa uzewnętrznia się w różnych wytworach kultury oraz w postawach i zachowaniach ludzkich. Najpełniejszy swój wyraz znajduje w idei ojczyzny oraz w patriotyzmie oraz w patriotyzmie - postawie związanej z traktowaniem państwa i narodu jako najwyższej wartości o charakterze uniwersalnym.

W tym przypadku świadomość narodowa jest złożona. Składają się na nią przekonania, wartości i oceny wyrażające poczucie wspólnoty jednostki z członkami własnego narodu i poczucie odrębności w stosunku do innych narodów. Wyrasta ona na gruncie różnych przekonań i sentymentów, zwłaszcza historycznych. Z doświadczeń historycznych wyrasta emocjonalny stosunek do własnej grupy narodowej. Przyjmuje ona postać szczególnej identyfikacji z grupą, do której się należy i z którą dzieli się los. Z tej właśnie identyfikacji wypływa szczególna wrażliwość ludzi na historię. Dlatego też nieraz się mówi, że ludzie prędzej wybaczą fałszerstwo farmaceucie, niż fałszerstwo historykowi, czy historykom.

Świadomość narodowa przyjmuje niejednokrotnie kształt nacjonalizmu. Potocznie za nacjonalistę uważa się kogoś, kto dąży do rozwoju swojego narodu swojego narodu kosztem innych narodów; kto stawia własny interes nad inne interesy, kto skłonny jest do ksenofobii, wrogości i nietolerancji wobec innych narodowości. Nacjonalizm może mieć też polityczne zabarwienie. Oznacza wtedy przywiązanie do własnego narodu; postawę polityczną, która polega na tym, że każda jednostka jest zobowiązana do pełnej lojalności wobec własnego narodu, który trwa i rozwija się w oparciu o zasady wspólnotowe; języka, kultury, historii. Oczywiście bez przeszkadzania rozwojowi innych narodowości.

• rozwój instytucji narodowych i ich rola w tworzeniu i podtrzymaniu tożsamości narodowej

• relacje naród - państwo

Naród jest wspólnotą etniczną, kulturową, terytorialną, posiada świadomość narodową. relacja narów państwo jest bardzo ścisła, najłatwiej ją przedstawić na poziomie czynnika politycznego

10. Podstawowe problemy rozwoju społecznego

a) pojęcie zmiany społecznej

Zmiana społeczna- różnica miedzy stanem systemu społecznego (grupy, organizacji) w jednym momencie i stanem tego samego systemu w innym momencie. Zmiana zasadniczych struktur grupy społecznej lub społeczeństwa. Zmiana społeczna jest zawsze obecna w życiu społecznym, ale w epoce nowoczesnej zachodzi szczególnie szybko. Nowoczesna socjologia zrodziła się z prób zrozumienia dramatycznych zmian, które wstrząsnęły tradycyjnym światem i dały początek nowym formom porządku społecznego.

b) kryteria zmian

Typy zmian:

zmiana składu- w społeczeństwie osiedlają się przybysze z innych krajów, do partii politycznej zapisują się nowi członkowie, rządy ulegają likwidacji, migracje, rekrutacje do grupy

zmiana struktury systemu- modyfikacja sieci powiązań miedzy interakcjami, interesami, norami i ideami, np. rodzą się nowe grupy

1. tworzą się nowe struktury interakcyjne, ludzie nawiązują nowe kontakty, wchodzą w nowe stosunki, łączą się w nowe grupy

2. tworzą się nowe struktury interesów, ludzie stają się bogatsi lub biedniejsi, tracą lub zyskują władzę

3. tworzą się nowe struktury normatywne- ludzie zaczynają wyznawać nowe wartości, kirowa się nowymi normami

4. tworzą się nowe struktury idealne- ludzie zaczynają wierzyć w nowych bogów, akceptować nowe ideologie

Na zmianę społeczną mają wpływ 3 czynniki:

• środowisko fizyczne- warunki fizyczne (np. klimat, dostep do wody, roślinności)

• organizacje polityczne- np. system polityczne

• czynniki kulturowe- oddziaływania religijne, systemy komunikacji i przywództwa

5. skutki zmian społecznych i zasady ich wyjaśniania

zmiany strukturalne

- zmiany więzi społecznej

- zmiany roli społecznej

6. rozwój społeczny i jego cechy charakterystyczne

Rozwój społeczny - ukierunkowany proces społeczny, w wyniku, którego następuje ciągły wzrost pewnych istotnych dla danego społeczeństwa czy społeczności zmiennych.

Ukierunkowany ciąg zmian korzystnych dla danej zbiorowości określa się, jako postęp społeczny. Natomiast ukierunkowany ciąg zmian niekorzystnych dla danej zbiorowości określany jest, jako regres społeczny.

7. teorie rozwoju społecznego

TEORIE ROZWOJU SPOŁECZNEGO.

Wszystkie teorie rozwoju społecznego można podzielić na trzy grupy: teorie cykliczne, dychotomiczne i linearne.

Teorie cykliczne reprezentowane były przez: VILFREDO PARETO, KAZIMIERZA KELLES-KRAUZA oraz PITIRIMA SOROKINA.

Cechą charakterystyczną tych teorii było to, iż głosiły one, że rozwój społeczny ma charakter cykliczny, tzn. społeczeństwa przechodzą przez kolejne fazy w swym rozwoju, a następnie fazy te się powtarzają od początku.

Teoria Vilfredo Pareto opiera się głównie na zjawisku krążenia elit sprawujących władzę. Według Pareto w każdym społeczeństwie z czasem powstaje pewna elita rządząca reprezentująca interesy klasy wyższej w efekcie czego powstaje dążenie klas niższych do obalenia istniejącej elity, która z czasem ulega samodegradacji i skostnieniu. Po obaleniu istniejącej elity i objęciu władzy przez nową elitę następuje ten sam proces czyli ta elita z czasem podziela los poprzedniej.

Teoria polskiego socjologa Kazimierza Kelles-Krauza odwołuje się do marksizmu i według niego wymaga jedynie uwzględnienia czynników psychologicznych w wyjaśnianiu procesów społecznych. Według Kelles-Krauza całym motorem sprawiającym, iż dany cykl się powtarza są dwie zasady: indywidualizmu (przewaga interesu jednostkowego nad ogólnospołecznym)oraz socjalizmu(przewaga interesu ogólnospołecznego nad jednostkowym) wiąże się to z charakterem klasowego państwa dającego przewagę interesom klasy panującej. Rozwój społeczny toczy się więc od socjalizmu do indywidualizmu po czym wraca z powrotem do socjalizmu w zmienionej formie aby powrócić do indywidualizmu.

Sorokin przyjmuje założenie, że zmiany w określonym społeczeństwie są skutkiem działania czynników wewnętrznych występujących w danej społeczności. Wprowadził on do socjologii tzw. zasadę zmiany immanentnej, tzn. przyczyny zmian umiejscawia on w samym systemie społeczno-kulturowym, a nie poza jego obrębem. Według Sorokina zjawiska społeczno-kulturowe nie występują przypadkowo lecz tworzą spójne zespoły. Stwierdził, że zasadą ich integracji jest typ świadomości kulturowej (podstawowe założenia o rzeczywistości i sposobie jej poznawania, oraz wartości określające rodzaj potrzeb oraz sposób ich zaspokajania). Według Sorokina źródłem zmian jest niedoskonały stan wzajemnego powiązania rozmaitych części systemu. Przemiany zachodzą pod wpływem zmian typu świadomości kulturowej, a to z kolei wiąże się z przekształceniem instytucji społecznych. Przesileniom towarzyszą zazwyczaj różnego rodzaju kryzysy społeczne, a nawet wojny. RÓŻNICE I PODOBIEŃSTWA.

Podobieństwo wszystkich teorii cyklicznych polega na tym, iż opisane stadia rozwoju społecznego powtarzają się po pewnym czasie w tej samej kolejności po czym znowu wracają do fazy wyjściowej.

Zasadniczą różnicą występującą pomiędzy teorią Pareto, a teorią Sorokina było to, iż Pareto uważał, że na rozwój społeczny wpływają różnego rodzaju czynniki wewnętrzne i zewnętrzne, natomiast Sorokin uważał, że przyczyny zmian tkwią tylko w samym społeczeństwie, a czynniki zewnętrzne mogą tylko osłabiać lub potęgować dane czynniki wywołujące rozwój społeczny.

W teoriach Pareto i Kelles-Krauza postawiony był dość duży nacisk na zróżnicowanie społeczne, jako jeden z czynników wywołujących rozwój społeczny. Zarówno zjawisko „krążenia elit” w teorii Pareto jak i zasada indywidualizmu i socjalizmu w teorii Kelles-Krauza są podstawową siła motoryczną wszystkich przemian społecznych.

Drugim rodzajem teorii rozwoju społecznego są teorie dychotomiczne. Przedstawicielami tego nurtu nurtu byli: FERDINAND TONNIES, CHARLES H. COOLEY oraz EMILE DURKHEIM. Głównym założeniem tych teorii jest pogląd, iż społeczeństwa przechodzą od struktury społecznej opartej na elementach grupy pierwotnej do struktuty społecznej opartej na złożonych grupach umownych.

W teorii Ferdinanda Tonniese`a wyodrębnione są dwie kategorie grup z których zbudowane są społeczeństwa. Są to wspólnoty i społeczeństwa. Wspólnoty tworzą grupy społeczne oparte na stosunkach pokrewieństwa (rodziny, rody, grupy etniczne), na stosunkach przyjaźni (grupy przyjacielskie, rówieśnicze), oraz grupy sąsiedzkie. Wszystkie te wspólnoty były oparte na więziach naturalnych. Wspólnoty stanowiły trzon struktury społeczeństw czasów pierwotnych i feudalnych. Wraz z rozwojem industrializacji społeczeństwa z czasem staja się bardziej „profesjonalne”, a stosunki pokrewieństwa tracą w nich na znaczeniu. Społeczeństwa te opierają się na stosunkach umownych, stają się dominujące i odgrywają główną rolę w strukturze teraźniejszych społeczeństw. Rozwój społeczny toczy się wiec od dominacji grup wspólnotowych do dominacji grup umownych.

Drugą, podobną koncepcję dychotomii rozwoju społecznego sformułował Charles H. Cooley. Zastosował on również podział grup społecznych na pierwotne i wtórne. Do pierwotnych zaliczał grupy oparte na stosunkach pokrewieństwa, przyjaźni i stosunkach sąsiedzkich. Są to grupy małe i cechuje je wysoki poziom identyfikacji członków z grupą jako całością. Cooley był zdania, że w społeczeństwach zindustrializowanych i zurbanizowanych dokonuje się zdominowanie struktury społeczeństwa przez grupy wtórne, umowne, złożone, w których więź społeczna opiera się na stosunkach sformalizowanych.

Trzecią koncepcją dychotomiczna była teoria sformułowana przez Emila Durkheima. Doszedł on do wniosku, że istotną cechą społeczeństwa jest jego społeczna solidarność. Rozróżnił on dwa typy społeczeństw, te w których świadomość zbiorowa zdominowana jest przez solidarność mechaniczną i charakterystyczna jest dla społeczeństw pierwotnych, gdzie podział pracy jest dość prosty. Obowiązuje tu solidarność rodowa, jednolity system norm i wzorców zachowań. Świadomość jednostki jest odbiciem świadomości społeczeństwa. Na straży solidarności mechanicznej stoi prawo represyjne.

Solidarność organiczna występuje w społeczeństwach w których jest brak prawa represyjnego a występuje prawo cywilne. Są to społeczeństwa nowoczesne.

Według Durkheima dokonujące się zmiany społeczne można określić jako tendencję od solidarności mechanicznej do organicznej.

RÓŻNICE I PODOBIEŃSTWA.

Cechą wspólna wszystkich tych trzech teorii jest to, iż rozwój społeczeństwa rozpoczyna się od grup opartych na stosunkach sąsiedzkich, pokrewieństwa i przyjaźni, które są dość małe, a pod wpływem industrializacji przeradzają się w grupy większe, oparte na stosunkach umownych.

Teorie Tonniesa i Cooleya w zasadzie się ze sobą pokrywają, występuje tylko inne nazewnictwo.

Przedstawiciele teorii linearnych głosili pogląd, iż społeczeństwa ulegają przemianom w toku rozwoju historycznego i zmiany te mają charakter linearny, kierunkowy i przechodzą od fazy pierwotnej do fazy końcowej. Głównymi przedstawicielami teorii linearnych byli: AUGUST COMTE, HERBERT SPENCER, KAROL MARKS.

August Comte na podstawie swoich rozważań stwierdził, iż cała ewolucja ludzkości toczy się według naturalnego prawa następstwa trzech stadiów: pierwotnego przejściowego i pozytywnego. Ewolucja taka jest zdaniem Comte'a uwarunkowana naturalnym rozwojem umysłu ludzkiego. Znajduje to odbicie w odmiennej jakości ludzkiego myślenia, poznania, rozumienia i wyjaśniania świata oraz powstania nowych idei filozoficznych. Wszystkie dziedziny życia w społeczeństwie są ze sobą ściśle powiązane więc typ poznania każdego okresu określa stan świadomości społecznej, wpływa na społeczną organizację, charakter państwa i ustroju.

Teoria Herberta Spencera głosiła, że społeczeństwo tak jak i inne rodzaje bytów rozwija się według pewnej prawidłowości, a mianowicie przechodzenia od stanu jednorodności, niespójności do stanu zróżnicowania, specjalizacji, integracji. Społeczeństwa powstają jako małe skupiska, zarodki i wzrastają do wielkich liczebności, a zjawisku temu towarzyszy zjawisko zlewania się ich w jedną zintegrowaną całość. Kierunek rozwoju uwarunkowany jest czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi.

Autorem trzeciej z kolei teorii jest Karol Marks. Teoria Marksa głosi, iż społeczeństwa podczas swojego historycznego rozwoju przechodzą od fazy wspólnot rodowo-plemiennych poprzez okres niewolnictwa, feudalizmu i kapitalizmu do społeczeństwa socjalistycznego i komunistycznego. Dana formacja społeczno-gospodarcza jest okresem w rozwoju społeczeństwa w którym danym sposobom produkcji odpowiada właściwa im nadbudowa ideologiczna, a każda taka formacja stanowi postęp w stosunku do poprzedniej. Taki rozwój jest zarazem postępem a powodowany jest wzrostem sił wytwórczych które z kolei są źródłem i siłą motoryczną następstwa formacji społeczno-gospodarczych.

RÓŻNICE I PODOBIEŃSTWA.

Cechą wspólną wszystkich teorii linearnych jest to, iż przemiany którym ulegają społeczeństwa przebiegają według ściśle ustalonego porządku od fazy początkowej do fazy docelowej, nie mają charakteru przypadkowego, dowolnego.

Teoria Comte'a kładła główny nacisk na rozwój ludzkiego umysłu co według niego było główną przyczyną rozwoju. Teoria Spencera była bardziej ogólna, wyjaśniała ewolucję całego kosmosu w tym także społeczeństwa które rozwija się według podobnych praw i zasad jak i inne rodzaje bytów.

Teoria Marksa natomiast jako jedyna była oparta na konkretnych historycznych społeczeństwach, a nie na jakimś ogólnym abstrakcyjnym społeczeństwie jak czynili to Comte i Spencer.

W teoriach Comte'a jak i Marksa określana jest strategia działania aby osiągnąć daną fazę rozwojową.

Według teorii Comte'a i Marksa rozwój społeczny możliwy jest dzięki jednemu określonemu czynnikowi (naturalny rozwój umysłu-Comte, byt społeczny-Marks), jednakże gdy czynnik ten jest przez nich opisywany okazuje się on zespołem wielu czynników wzajemnie ze sobą powiązanych.

Przedstawione teorie rozwoju społecznego próbowały wyjaśnić losy ludzkości, wyodrębnić określone fazy dziejowe. Przedmiotem dociekań było zazwyczaj jakieś abstrakcyjne społeczeństwo, nie były brane pod uwagę dane historyczne, stąd powstały charakterystyczne dla praktycznie wszystkich teorii zarzuty ogólnikowości, abstrakcyjności oraz ahistoryczności. Wspólną cechą jest także upraszczanie struktury i kultury społeczeństwa, wprowadzanie różnego rodzaju uogólnień. Teorie te praktycznie pozbawione są faktów na podstawie których mogły by się opierać. W pewnym sensie wyjątkiem może być tutaj teoria Karola Teorie linearne i cykliczne, a nawet i dychotomiczne mają charakter deterministyczny, czyli kierunek zmian jest nieunikniony bowiem dokonuje się on według pewnego stałego schematu.

W teoriach cyklicznych oraz w teoriach linearnych Spencera i Comte'a zawarty jest pogląd, iż społeczeństwo może powrócić do stanu „quo ante” czyli do stanu wyjściowego. Jednakże autorzy tych teorii nie podają w jaki sposób mogło by dojść do anulowania dokonanych zmian i powrotu do stanu stanu wyjściowego.

4. ZAKOŃCZENIE- WNIOSKI.

Najwięcej zaufania można mieć chyba do teorii dychotomicznych gdyż jako nieliczne oparte są na naukowo zbadanych typologiach grup społecznych. Autorzy teorii dychotomicznych idealizowali jednak modele społeczeństw. W rzeczywistości przedstawione w ten sposób społeczności nie istnieją, ale istnieją podobne grupy czy też rodzaje solidarności.

Większość przedstawionych teorii bardzo ogólnie traktuje rozwój społeczny, brak konkretów i faktów potwierdzających słuszność rozumowania stawia niektóre z nich w złym świetle. Być może jest to spowodowane tym, iż większość z tych teorii powstawało w minionym stuleciu, bądź na jego przełomie i niektóre z nich mogą nawet być całkowicie sprzeczne z ówczesnymi. Dzieje się tak iż nowe teorie są formułowane w oparciu o świeże fakty i badania przeprowadzane nad poszczególnymi typami społeczeństw z uwzględnieniem najnowocześniejszych zdobyczy techniki i nauki.

Sumując dotychczasowe rozważania można stwierdzić, iż nie ma teorii, która by wyjaśniała wszystkie nurtujące zagadnienia z dziedziny rozwoju społecznego (uniwersalnej). Brak takiej uniwersalnej teorii wynika z takiego faktu, iż rozwój społeczny każdej społeczności jest indywidualny i trafne byłoby stwierdzenie, iż tyle jest teorii ile społeczeństw. Każda społeczność posiada swoje indywidualne cechy których brakuje innym.

8. ruchy społeczne jako czynnik rozwoju społecznego

9. Ruchy społeczne to zbiorowe dążenia ludzi do realizacji wspólnego celu. Dążenia te SA świadome, celowe i wspólne. Działania te są mniej lub bardziej zorganizowane.
   
   Mechanizm powstawania ruchu społecznego:
   -, jeśli pewna ilość ludzi nie może zaspokoić swoich potrzeb rodzi to frustracje, niezadowolenie, zmobilizowanie energii na osiągnięcie środków pozwalających zaspokoić potrzebę.
   Powstaje napięcie emocjonalne, ludzie porozumiewają się, uświadamiają sobie nawzajem swoje położenie, niepokój przeradza się w niepokój społeczny ( szukanie kontaktów, dyskusje) - to punkt wyjścia do rozwoju ruchów społecznych.
   
   Wyróżniamy
   a/ stare ruchy społeczne - formalne organizacje posiadające reprezentantów np. masoni; działają we własnym interesie, zajmują się ekonomią i bezpieczeństwem, wyznają wolność i bezpieczeństwo prywatnej konsumpcji, stosują politykę uzgadniania i regułę większości
   b/ nowe ruchy społeczne - działają w szerszym interesie, nieformalne, spontaniczne, zajmują się pokojem, ekologią prawami człowieka, wyznają autonomie i tożsamość jednostki, stosują politykę protestu
   
   Cechy ruchów społecznych: ideologia, organizacja, taktyka
   Fazy funkcjonowania ruchów:
   powstanie ( grupa aktywistów formułuje problem i wzywa do zmiany),
   zjednoczenie ( popularyzacja ruchu i jego celów przez rozmaite formy działania takie jak zebrania, demonstracje),
   biurokratyzacja (każdy ruch w miarę czasu nabiera cech organizacji biurokratycznej, rozwija zbiór zasad i procedur, wprowadza dokumenty, kartoteki tworzy hierarchiczna strukturę przywództwa),
   schyłek ( większość ruchów społ. W pewnym etapie kończy działalność, ruch osiąga swoje cele i traci racje bytu, lub brakuje skuteczności w organizowaniu poparcia i środków finansowych, następuje rozłam spowodowany rozbieżnością poglądów, osłabienie zainteresowania społeczeństwa celami ruchu, zdławienie ruchu przez władzę lub przerost biurokracji w ramach ruchu)
   
   RODZAJE RUCHÓW SPOŁECZNYCH WG JANA SZCZEPAŃSKIEGO
   
   Wg Szczepańskiego istnieją trzy rodzaje ruchów społecznych:
   
   - reformatorskie -dążą do zmiany istniejącej sytuacji na drodze prawnej, legalnie, nie podważają podstaw ustrojowych, przyjmą postać zrzeszeń dobrowolnych, dzielą się na ruchy o celach ogólnych ( ruch emancypacji kobiet) i ruchy o celach szczegółowych (ruch antyalkoholowy). Inne przykłady ruchów reformatorskich to: ruchy oświatowe, ruchy filantropijne, ruch opieki nad zwierzętami
   
   - rewolucyjne - w początkowej fazie mogą być podobne do ruchów reformatorskich, nie dążą do stopniowej zmiany istniejącej sytuacji społecznej, ale chcą ją obalić przy użyciu siły i przemocy, wbrew prawu. Ruchy rewolucyjne maja zawsze aspekt polityczny, gdyż zmiana struktury klasowej społeczeństwa nie jest możliwa bez opanowania aparatu państwa, stanowiącego podstawę i narzędzie panowania klasowego
   
   - ekspresywne - ich celem jest manifestacja i zaspokojenie potrzeb estetycznych, religijnych i intelektualnych. Znane są we wszystkich epokach. Stanowią przejaw dążenia do wyrażenia postaw, przekonań, zaspokojenia potrzeby wyżycia popędów. Przenoszą się na zasadzie zarażenia emocjonalnego. Zaliczamy di nich ruchy odrodzenia religijnego, ruchy odrodzenia moralnego. Mogą to być tez takie ruchy jak: ruchy zwolenników jazzu, ruch hippis i inne.
   Stan niepokoju zostaje wyładowany w tych ruchach formą postępowania: manifestacja niezadowolenia, protest, ale protest ten jest wyrażany strojem,zachowaniem się w codziennych sytuacjach. Ruchy ekspresywne niedużą do zmiany niczego, ani form, ani do rewolucji, ani do zmiany ustroju. Są wyrazem powstrzymania się od udziału w zjawiskach i procesach budzących niezadowolenie, lecz protest nie jest tu aktywny, ani wyraźnie formułowany.la

11. Współczesne zjawiska i procesy społeczne.

1. globalizacja i alterglobalizacja

PROCES GLOBALIZACJI- Głównym elementem rozwoju procesu globalizacji jest postęp techniczny w przepływie informacji (np. drogą elektroniczną, prasa, radio). Powoduje to, że pewna część naszych zachowań zamiast być wyznaczana wzorami kulturowymi, zaczyna być wyznaczana poprzez ten światowy obieg informacji. Niektórzy socjologowie dopatrują się tworzenia się społeczeństwa globalnego, w którym różnice kulturowe narodowe i inne będą zanikać. Procesy globalizacji są źródłem polaryzacji społeczności międzynarodowej. Wytwarzana przez globalizację linia podziału różni się od tych, które jeszcze do niedawna wyznaczały strukturę rzeczywistości międzynarodowej. Jest to linia podziału na coraz bardziej bogatych i coraz większy odsetek coraz biedniejszych. Ta linia przebiega nie tylko pomiędzy krajami i regionami, ale także wewnątrz społeczeństw w poszczególnych krajach. To, co globalne jest zbyt abstrakcyjne, odległe i obce, dlatego ludzkie społeczności potrzebują oparcia w mniejszych, bardziej „swoich” układach odniesienia. W konfrontacji z obcą i postrzeganą jako zagrożenie dla własnej tożsamości wzrasta potrzeba i cena takich struktur, które chronią tożsamość i różnorodność. Pogłębiająca się polaryzacja sprzyja wszelkim „segregacjom”. W naszych miastach powstają „getta” ludzi „wykluczonych” oraz pilnie strzeżone osiedla elit, wyposażone w znaki surowego zakazu wstępu. Proces ten ma także charakter polityczny i gospodarczy. Z gospodarczego punktu widzenia widać wyraźne efekty likwidowania barier celnych, swobodnego przepływu towarów i kapitału. Z punktu widzenia politycznego na całym świecie widoczne są tendencje do tworzenia wielkich obszarów współpracy politycznej (bądź nawet integracji np. Unia Europejska), co powoduje, że przynależność do społeczeństw narodowych lub regionalnych zaczyna odgrywać mniejszą rolę niż dotychczas w wymianie politycznej.

POJĘCIE GLOBALIZACJI

Terminy pokrewne: macdonaldyzacja, coca-colizacja, amerykanizacja, westernizacja,

imperializm kulturowy

ROLAND ROBERTSON - socjolog amerykański- definiuje globalizację jako ,,zbiór procesów, które czynią świat społeczny jednym''

Wyraża się to na kilka sposobów:

1. Nowoczesne technologie oplatają świat siecią połączeń komunikacyjnych i telekomunikacyjnych, najbardziej wyrazistym tego przejawem staje się Internet - komputerowa ,,sieć ogólnoświatowa''

2. Społeczności ludzkie stają się coraz mocniej powiązane rozbudowaną siecią zależności ekonomicznych, finansowych, politycznych, strategicznych, kulturalnych

3. Pojawiają się nowe formy organizacji ekonomicznych, politycznych, kulturalnych, o charakterze ponadnarodowym, oderwane od jakiegokolwiek konkretnego kraju czy państwa: wielkie korporacje przemysłowe, banki, firmy handlowe:

• niektóre zachowują jeszcze symboliczny związek z krajem, z którego się wywodzą: Sony, Toyota, Microsoft, Boeing

• inne istnieją już w czysto międzynarodowej przestrzeni: Coca-Cola, McDonald's, Carrefour, General Motors, Citibank itp. Skala ich operacji przekracza rozmiary ekonomii niejednego państwa

• w polityce, organizacje międzynarodowe typu ONZ, UNESCO, Interpol przejmują dziś pewne atrybuty suwerenności państwowej, uzyskując uprawnienia do podejmowania decyzji władczych wiążących kraje członkowskie: np. Komisja Europejska, Parlament Europejski, Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu

• ponadnarodowy charakter mają nowe ruchy społeczne: np. ruch ekologiczny, Greenpeace, ruch praw człowieka, Amnesty International

• w świecie mediów istnieją ponadnarodowe sieci telewizyjne: CNN, międzynarodowe czasopisma: np. ,,International Herald Tribune'' czy ,,Time''

• w dziedzinie sportu najsłynniejsze kluby piłkarskie przestają reprezentować swoje kraje

• globalizują się także organizacje przestępcze

4. Pojawiają się całe kategorie społeczne, których życie i praca odrywają się zupełnie od konkretnego miejsca: środowisko biznesu, menedżerowie, finansiści, personel lotniczy, zawodowi sportowcy, artyści, w pewnym stopniu naukowcy

• nieustannie zmieniają oni miejsce pobytu, krążą po świecie, spędzają sporo życia w hotelach, mają biura i mieszkania w wielu metropoliach, nie wysiadają z transkontynentalnych samolotów

• na wielkich lotniskach przygotowane są dla nich sale konferencyjne, by mogli się spotkać i załatwić interesy

Alterglobalizacja - 80 proc. Europejczyków mieszkających w miastach ma ogromny wpływ na kształt globalizacji, a ta ma coraz większy wpływ na życie każdego człowieka.

Nieustannie słyszymy o globalizacji, której dominującym obecnie modelem jest korporacyjny neoliberalizm, przyczyniający się m.in. do wyzysku ludzi i niszczenia środowiska naturalnego. Zieloni nie są przeciwni globalizacji jako takiej, są jednak zwolennikami innego jej modelu, opartego m.in. na sprawiedliwym handlu, globalizacji praw człowieka i ochronie światowych zasobów przyrody. Postulaty te można realizować nie tylko na arenie międzynarodowej, ale także na poziomie miasta.

Zieloni, promując alterglobalne miasto, proponują:

• Dowiedz się, czy władze Twojej miejscowości przyjęły lokalną politykę ochrony globalnego klimatu.

• Namów swoje władze do współpracy ze znajdującym się w gorszej sytuacji miastem w Afryce, Ameryce Łacińskiej czy Azji - my, Europejczycy, musimy być solidarni w globalnej wiosce.

• Kupuj - i namów też do tego miasto - produkty sprawiedliwego handlu (Fair Trade) np. kawę czy herbatę. Ich producenci „za siedmioma górami” otrzymają godziwą zapłatę oraz szansę poprawy jakości życia i zrównoważonego rozwoju.

• Wesprzyj międzynarodowe kampanie organizacji: ekologicznych, zajmujących się polityką rozwojową czy broniących praw człowieka.

• Zachęć do takiego wsparcia także władze miasta.

• Podpowiadaj władzom miasta, że alterglobalna aktywność podnosi ich prestiż na arenie międzynarodowej.

2. społeczeństwo informacyjne

Społeczeństwo informacyjne. Terminem tym określa się społeczeństwo, w którym towarem staje się informacja traktowana jako szczególne dobro niematerialne, równoważne lub cenniejsze nawet od dóbr materialnych.

Cechy charakterystyczne takiego społeczeństwa to m.in.:

• wysoko rozwinięty sektor usług, przede wszystkim sektor usług nowoczesnych (bankowość, finanse, telekomunikacja, informatyka, badania i rozwój oraz zarządzanie), w niektórych krajach w tym sektorze pracuje przeszło 80% zawodowo czynnej ludności, przy czym sektor usług tradycyjnych przekracza nieznacznie 10%

• gospodarka oparta na wiedzy

• wysoki poziom skolaryzacji społeczeństwa

• wysoki poziom alfabetyzmu funkcjonalnego w społeczeństwie

• postępujący proces decentralizacji społeczeństwa

• renesans społeczności lokalnej

• urozmaicanie życia społecznego.

3. kultura masowa

Kultura masowa- zespół treści rozpowszechnianych za pośrednictwem środka masowego komunikowania, nazywanych też mass mediami. Jest to zjawisko stosunkowo nowe ( pojawiło się wraz z rozwojem druku). Kultura masowa jest związana ze społeczeństwem masowym. Następuje w kulturze masowej wymieszanie kultury niskiego i wysokiego poziomu.

Kulturę tą charakteryzuje pośrednia droga przekazywania treści, koncentracja źródeł przekazu, oraz bardzo liczna i zróżnicowana masa odbiorców.

Publiczność kultury masowej nazywamy pośrednią, - bo powstaje za pośrednictwem prasy, radia i telewizji, a nie droga fizycznego kontaktu

Rozwój kultury masowej zależy od trzech czynników:

- skali industrializacji i urbanizacji

- wyposażenia technicznego

- od warunków społeczno - ekonomicznych

Kultura masowa oprócz dostarczania rozrywki, podnosi poziom oświaty i świadomości.

4. subkultury

Subkultura. (z łac. sub = 'pod' + kultura) - określa grupę społeczną i jej kulturę wyodrębnioną według jakiegoś kryterium np. zawodowego, etnicznego, religijnego, demograficznego itp. Subkultura jest segmentem kultury i nie podlega wartościowaniu na wyższą czy niższą. Członków subkultury według socjologicznej terminologii nie można nazywać kontrspołeczeństwem, ponieważ są oni wyrazicielami jakiegoś poglądu, jakichś idei. Działają przy tym w ramach ogółu społeczeństwa. Subkulturę tworzą grupy zawodowe, które wypracowały swoje, swoiste, zachodzące wyłącznie w ich obrębie, normy - np. lekarze, prawnicy, złodzieje, politycy, nauczyciele, uczniowie, studenci, fani danego gatunku muzycznego. Świadczy chociażby o tym specyficzny język, gwara środowiskowa. Subkultury tworzą nie tylko grupy zawodowe, ale także inne grupy społeczne, do których należą osoby niepełnosprawne - niewidzący,niesłyszący, przewlekle chorzy oraz z uszkodzonymi narządami ruchu, upośledzeni umysłowo czy ADHD-owcy, etc.

INNE WAŻNE ZAGADNIENIA:

Socjalizacja to proces, który kształtuje osobowość człowieka i przystosowuje go do życia w społeczeństwie. W czasie jego trwania jednostka przyswaja sobie obowiązujące w otoczeniu społecznym: 
- umiejętności niezbędne do życia, np. porozumiewanie się 
- ideały, reguły i normy postępowania, wartości oraz symbole, np. symbolika narodowa 
- role społeczne np. ojca, dziecka, pracownika, ucznia 
Fazy socjalizacji 
- pierwotna - odbywa się w dzieciństwie w wyniku kontaktów z rodzicami i rówieśnikami, których zachowania jednostka naśladuje; 
- socjalizacja wtórna - odbywa się w późniejszym czasie i trwa do końca życia, dokonuje się pod wpływem instytucji społecznych. Na tym etapie jednostka ma duży wpływ na kształtowanie samego siebie. 
Funkcje socjalizacji 
Jest mechanizmem transmisji kultury ??? jednostka przejmuje dorobek kulturowy i cywilizacyjny poprzednich pokoleń, dzięki czemu każde pokolenie nie musi rozpoczynać wszystkiego od nowa, np. nie musi od początku wymyślać języka 
Zapewnia utrzymanie porządku społecznego poprzez wpojenie jednostce norm moralnych obowiązujących w społeczeństwie.

Typologie więzi społecznych

Typologia wg Pawła Rybickiego [edytuj] 
Więź społeczna może mieć charakter:
naturalny - wspólne pochodzenie, pokrewieństwo
stanowiony - narzucony przez społeczeństwo
zrzeszeniowy - w wyniku dobrowolnego zrzeszania się ludzi Typologia wg Jana Turowskiego [edytuj] 
Więzi:
integracyjne - tożsame ze strukturą organizacyjną grupy
psychospołeczne - świadomość grupowa jako poczucie łączności i naturalne dążenie do współdziałania 
podział na identyfikację realną (rzeczywiste członkostwo) i potencjalną (aspirowanie do członkostwa w grupie)
podział na więź dystrybutywną (jako następstwo łączności z członkami grupy) i korelatywną (wynik łączności z celami grupy)
strukturalne - więź jako wynik istnienia podziału funkcji w społeczności (organizmie społecznym), ogół stosunków istniejących w grupie i wzajemnych regulowań oraz uprawnień. Podstawa tych zależności może być dwojakiego rodzaju: 
obiektywna - wynikająca ze struktury społeczeństwa
subiektywna - wynikająca z indywidualnych zamierzeń jednostki
socjologiczne - stosunki społeczne jako podstawa więzi Typologia wg Jana Szczepańskiego [edytuj] 
Szczepański uzupełnia typologię Turowskiego o więzi
dwuaspektowe - dające się rzeczowo określić związki między ludźmi, połączenie koncepcji więzi strukturalnej i psychospołecznej. 
stany świadomości
akty świadomości Inne typologie [edytuj] 
Według innych socjologów więzi mogą dzielić się na:
osobowe i bezosobowe
małego, średniego i wielkiego zasięgu (ze względu na swój społeczny zasięg)
obiektywne - oparte np. na wspólnych warunkach życia danej zbiorowości czy podobnej sytuacji ekonomicznej i subiektywne, oparte na poczuciu wspólnoty.

---