Pojęcie i istota polityki społecznej!

Wykład 1 08.10.08

Polityka społeczna- Wacław Szubert -celowe oddziaływanie państwa, związków zawodowych oraz innych instytucji na istniejący układ stosunków społecznych, zmierzające do poprawy warunków bytu i pracy ludności, usuwania nierówności społecznej oraz podnoszenia kultury życia.

Polityka społeczna- Julian Aulaytner -działalność praktyczna, to działalność określonych podmiotów, których celem jest rozwiązywanie kwestii społecznej; jako nauka to system o procesach, których celem szczegółowym jest wyrównanie położenia życiowego ludzi najsłabszych socjalnie a celem ogólnym pozostaje kształtowanie humanistycznego rozwoju.

Interdyscyplinarność cecha polityki społecznej; Polityka społeczna jako nauka zobowiązana jest do badania we współdziałaniu z innymi dziedzinami nauki warunków bytu i pracy pod kątem ich wpływu na rozwój gospodarczy oraz zapobiegania lub ograniczania zagrożeń związanych z tym rozwojem.

Prekursorzy:

Fourier - socjalista utopijny - po raz pierwszy użył słowa politique social

Fryderyk Skarber - prekursor polityki społecznej w Polsce

Welfare state - państwo dobrobytu.

Podmioty polityki społecznej to osoby prawne, które w swoim obszarze kompetencji działają na rzecz wyrównania szans życiowych ludzi potrzebujących lub na rzecz poprawy ich położenia życiowego.

Klasyfikacja podmiotów polityki społecznej ze względu na obszar działania (Aulaytner):

1. Podmioty globalne - ONZ, MOP

2. Podmioty regionalne - UE i jej organy, rada Europy

3. Podmioty krajowe - ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze, kontrolne :TK, RPO

4. Podmioty lokalne - OPS, Powiatowe urzędy pracy, Caritas

Przedmiotem polityki społecznej jest badanie stopnia zaspokojenia stale rosnących i zmieniających się w czasie potrzeb społecznych.

Zakres polityki społecznej jest odp. Katalogu potrzeb uznanych za ważne i wymagające zaspokojenia przez zorganizowane akcje państwa i innych podmiotów. Katalog ten zawiera: odpowiedni dochód z pracy, bezpieczne i higieniczne warunki pracy, zabezpieczenie na wypadek niemożności zarobkowania, ochrona zdrowia, odpowiednie warunki mieszkaniowe, możliwość wypoczynku i kulturalnego rozwoju.

Cele polityki społecznej:

• Wyrównanie różnic socjalnych między obywatelami,

• Dawanie im różnych szans,

• Asekurowanie ich przed skutkiem ryzyka socjalnego.

Instrumenty (środki) osiągnięcia tych celów (J. Supińska):

• Ekonomiczne - regulują dostęp do dóbr będących wytworem gospodarki poprzez pracę lub świadczenia,

• Prawne - konstytucja, prawo pracy rodzinne,

• Informacyjne - kształtują postawy, potrzeby i świadomości obywateli media, szkoła.

• Kadrowe - ludzkie, którzy świadczą usługi społeczne decydują o przyznaniu dóbr ekonomicznych,

• Infrastrukturalne - szkoły, mieszkania, placówki ośrodków zdrowia.

Zasady polityki społecznej:

1. Przezorność - bezpieczeństwo socjalne jednostki nie może być tylko efektem działań ze strony państwa, ale wynikać z odpowiedzialności człowieka za przyszłość.

2. Samopomocy - bezpieczeństwo socjalne jednostki powinno być efektem także wzajemnej pomocy ludzi.

3. Solidarność społeczna - przenoszenie konsekwencji ryzyk socjalnych z jednostek na społeczeństwo.

4. Subsydiarność - to decentralizacja działań socjalnych, instytucje społeczne dostarczają jednostce wsparcia, gdy samodzielnie nie jest ona w stanie zaspokoić swoich potrzeb.

5. Partycypacja - polega na takiej organizacji życia społecznego by poszczególni ludzie mieli możliwość pełnej realizacji swoich ról społecznych.

6. Zasada dobra wspólnego - obejmuje takie działania władz, które uwzględniają interesy wszystkich obywateli.

7. Samorządność - polega na zagwarantowaniu jednostce prawa do aktywnego udziału w istniejących instytucjach społecznych i tworzenia nowych w celu skuteczniejszego zaspokojenia potrzeb i realizowania interesów.

8. Wielosektorowość - równoczesne funkcjonowanie publicznych i nie publicznych podmiotów polityki społecznej.

Uwarunkowania (determinanty) polityki społeczno - gospodarczej:

Uwarunkowania wewnętrzne:

1. Ustrojowo - polityczne

• Ranga polityki społecznej w państwie

• Poglądy doktrynalne na politykę społeczną

• Relacje między polityką społeczną a gospodarczą

• Jakość naukowo - ekspercka

2. Materialne

• Poziom osiągniętego rozwoju gospodarczego,

• Struktura wzrostu gospodarczego,

• Sytuacja na rynku pracy,

• Dostępność i jakość świadczonych usług społecznych,

• Stan infrastruktury komunikacyjnej

• Sytuacja mieszkaniowa

• Ekologia

3. Związane z czynnikiem ludzkim

• Stan i struktura wiekowa ludności

• Struktura społeczna

• Wykształcenie i kwalifikacje

• Przedsiębiorczość i aktywność obywateli.

4. Wynikające z zastanego modelu polityki społecznej

Uwarunkowania zewnętrzne

To zobowiązania wynikające z udziału państwa w organizacjach międzynarodowych

Modele (typy) polityki społecznej:

1. Liberalny (marginalny, rezydualny) - USA, Kanada, Wlk Brytania , Japonia, Szwajcaria

• Jest charakterystyczny dla skrajnych liberałów,

• Naturalne kanały zaspokajania potrzeb to rynek i rodzina,

• Państwo uczy jak radzić sobie bez państwa,

• Państwo reaguje w ostateczności niosąc pomoc tylko tym, którzy nie są w stanie sobie poradzić, zachęty prywatne podmioty do świadczenia usług. Uważając państwowa polityka społeczna jest szkodliwa albowiem tłumi motywację do pracy.

• System świadczeń społecznych i ubezpieczenia społeczne mają charakter rynkowy.

2. Motywacyjny (korporacyjny) - Francja, Niemcy, Austria, Włochy, Polska

• Charakterystyczny dla socliberałów

• Akcentuje się tu zasadę subsydiarności

• Programy socjalne mają jak najmniej zakłócać mechanizmy gospodarki i służyć jej rozwojowi.

• Wysokość świadczeń socjalnych zależy od statusu danej osoby na rynku pracy i uzyskiwanych dochodów

• Świadczenia przysługują ubezpieczonym a ubezpieczenia są powszechne i obowiązkowe, ubezpieczenia prywatne pełnią marginalną rolę.

3. Model socjaldemokratyczny (instytucjonalno-redystrybucyjny) :

• Model ten oparty jest na zasadzie społecznej odpowiedzialności polegającym na bezgranicznym zaangażowaniu państwa w działalność socjalną,

• Mechanizmy rynkowe zostają tu zastąpione poprzez pionowe mechanizmy państwa albowiem ani rynek ani rodzina nie jest w stanie zaspokoić potrzeb każdemu obywatelowi

• Polityk a społeczna obejmuje każdego obywatela bez dyskryminujących warunków wstępnych, wiele świadczeń socjalnych przysługuje z samego faktu obywatelstwa.

• Państwo ogranicza, eliminuje i ubezpiecza przed wszelkimi ryzykami socjalnymi.

Geneza polityki społeczno-gospodarczej

Wykład 2

Początki polityki społecznej przypadają na okres początku liberalizmu. Pod wpływem ograniczenia do minimum interwencji państwa, zakazu tworzenia zruszeń uprowadzono do upośledzenia szerokich mas robotniczych. Sytuację pogarszały dodatkowo: giełdowy poziom płac, kilkunastogodzinny dzień pracy, masowa podaż pracy, ciężkie warunki mieszkaniowe, brak wszelkich zabezpieczeń socjalnych, masowa migracja ze wsi do miast.

Sytuacja ta wymagała interwencji państwa zmierzającej do uzdrowienia stosunków społecznych i złagodzenia parć socjalnych. Początkowo polityka społeczna miała charakter bezplanowy i dorywczy nie mając związku z polityką gospodarczą. Pierwsze posunięcia z zakresu polityki społecznej polegały na interwencji państwa w dziedzinie stosunków pracy dotyczyły pracowników najbardziej potrzebujących ochrony - dzieci i kobiety.

Wprowadzono zakaz pracy dzieci poniżej 14ego roku życia i stopniowego ograniczenia czasu pracy. Dodatkowo powołano instytucje kontrolujące warunki pracy (Inspekcja Pracy). Ważnym momentem było wprowadzenie w 1833 r. rozwój polityki społecznej pierwszych, powszechnych i obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Wprowadził to Otto Bismarck 1883-1889. Były to ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, wypadkowe i chorobowe. W ślad za Niemcami poszły inne kraje: Wielka Brytania 1911, Rosja 1920, Czechosłowacja 1924, Francja 1930, USA 1935, Polska 1933 rok.

W okresie między wojennym upowszechnieniem tych zdobyczy zajęła się międzynarodowa organizacja pracy 1919. Zmiany w polityce społecznej przyniósł światowy kryzys gospodarczy, który zmusił do rewizji świadczeń dotychczas stosowanych. Po II w. ś. Rozwój polityki społecznej nastąpił w różnych kierunkach co zostało odzwierciedlone w różnych modelach polityki społecznej.

W Polsce w okresie międzywojennym działały 2 instytuty naukowe.

1. Instytut Gospodarstwa Społecznego powstał w 1930 roku w Warszawie dyrektorem był Ludwik Krzywicki. Instytut ten zajmował się: warunkami życia klasy robotniczej i chłopstwa, przeludnieniem wsi, oświatą, emigracją zarobkową, pozycją kobiety w społeczeństwie. Głównym przedmiotem było bezrobocie.

2. Instytut Spraw Społecznych. Działał 1931 - 39. w Warszawie. Założycielem był Kazimierz Korniłowicz. Działaczami byli również Stanisław Rychliński, Konstanty Krzeczkowski, Edward Strzelecki. Zajmował się zagadnieniami rynku pracy, opieką społeczną i ubezpieczeniami społecznymi.

Doktryny polityki społecznej

Wykład 3

Doktryna to usystematyzowany zbiór poglądów na rzeczywistość społeczną kształtowany w oparciu o przyjęty system wartości.

- empiryczne

- aprioryczne

Liberalizm

Liberalizm jest przykładem doktryny empirycznej. Przykładem doktryn apriorycznych jest socjalizm i doktryna socjalna kościoła katolickiego.

Liberalizm- rozwijał się w XVIII, XIX i początek XX wieku. Schyłek to okres międzywojenny. Odradza się po II w.ś. w postaci neoliberalizmu. Twórcy: J.S. MiU, Monteskiusz, W. Hublott, John Lock, Lessale, B. Constant, J. Bentham, A. Smith.

Liberalizm polityczny to: trójpodział władzy, pluralizm polityczny, suwerenność narodu, podstawowy katalog praw i wolności obywatelskich.

Liberalizm gospodarczy to: własność prywatna, swoboda bogacenia się, wolność działania jednostki i swoboda zawierania umów, zasada autonomii gospodarczej kapitalisty i jego niezależność od państwa.

„Laissez - faire”, pozwólcie działać. Niezależność podmiotów gospodarczych do państwa wyrażonej hasłem.

Nazwa określająca państwa liberalnego: „państwa - nocny stróż”.

Funkcje „państwa-nocnego stróża” według Adama Smith'a:

- obrona obywatela przed współobywatelami,

- obrona obywatela przed wrogami z zewnątrz.

- zaangażowanie państwa w ten obszar działalności gospodarczej, którą nie jest zainteresowany kapitalista.

Liberalizm to negacja związków zawodowych, negacja działań socjalnych państwa. Dopuszczono interwencję dla osób niepełnosprawnych i niepełnoletnich. Nieingerowanie w zjawiska nierówności społecznej.

- nierówność ich zdaniem jest zjawiskiem naturalnym,

- działalność państwa na rzecz zniesienia nierówności jest hamulcem rozwoju.

- świadczenia socjalne nadmiernie obciążają zysk przedsiębiorcy.

- nieingerowanie na rzecz skracania czasu pracy i podnoszenia płac robotników dowodzi tego miało spiżowe prawo pracy. Płace układają się na poziomie niezbędnym do wyżywienia tej liczby robotników, którą przemysł może zatrudnić.

W Polsce w okresie międzywojennym liberalizm rozwinął się w postaci 3 nurtów:

1. Nurt naukowy - reprezentowany przez naukowców - W. Zawadzki - autor i propagator empiryzmu społecznego.

Empiryczny model polityki społecznej zakładał regulację praw na podstawie potrzeb i kwestii stawianych przez życie i politykę. Jego zdaniem liberalizm stawia na doświadczenie i oferuje politykę empiryczna dla rozwiązywania kwestii socjalnych, jego zdaniem polityka społeczna to praktyka stopniowego realizowania potrzeb, ale po uprzednim wypróbowaniu ich w konkretnych warunkach

Ferdynand Zweig - ekonomista, neoliberał!

Hasła Zweiga to:

• Potrzeba zapewnienia każdemu obywatelowi prawa do pracy i godziwego zarobku.

• Popularyzowanie udziałów akcyjnych jako czynnik demokratyzacji przemysłu i sposób zainteresowania robotników gospodarką

• Ochrona świata pracy przed wyzyskiem, państwo występujące w roli arbitra w sporach i obrońca najsłabszych

To pochwała interwencjonizmu państwowego, ale opartego na zasadzie fair play.

2. Nurt polityczny - realizowany w prawicowych partiach tego okresu

3. Nurt praktyczny - widoczny w działaniach ówczesnego ministerstwa pracy i opieki społecznej.

Welfare state - państwo dobrobytu

Czerpie swoje początki w okresie międzywojennym za jej prekursora uważa się Keynes `a. propagatorem zaś był J. Galbraith.

W praktyce doktryna ta rozwija się po zakończeniu się II wojny światowej. Do państw opiekuńczych zaliczamy państwa skandynawskie.

Cechy państwa dobrobytu:

• Wysoki poziom bezpieczeństwa socjalnego związany w powszechnym i obowiązkowym systemem ubezpieczeń społecznych - duży udział budżetu państwa w finansowaniu świadczeń

• Relatywnie duże znaczenie świadczeń rzeczowych w porównaniu z transferami pieniężnymi ,

• Znaczna decentralizacja w zakresie świadczenia usług. Gminy i powiaty uzupełniają państwo w zakresie świadczeń,

• Etatyzm polegający na dominującej roli państwa w organizacji i dostarczaniu świadczeń jak i dużym udziale zatrudnienia w sektorze publicznym w zwłaszcza w dziedzinach związanych z funkcjami państwa opiekuńczego

• Silne poparcie społeczne dla idei i praktyki państwa opiekuńczego,

• Polityka pełnego zatrudnienia.

Doktryna socjalistyczna

Socjalizm to:

• Egalitaryzm,

• Wolność,

• Własność państwa, sprawiedliwość społeczna,

• Braterstwo,

• Optymizm na przyszłość,

• Gospodarka centralnie planowana,

• Szeroka kooperacja,

• Sprawiedliwy podział dóbr.

Nurty doktryny socjalnej:

• Marksizm,

• Socjalizm utopijny - R. Owen, Saint-Simon, Fourier,

• Anarchizm - Kropotkin, Bakunin, Proudhon.

Społeczna gospodarka rynkowa

Wypadkową doktryny liberalnej i państwa opiekuńczego jest społeczna gospodarka rynkowa, narodziła się ona w Niemczech po II wojnie światowej, jaj twórcą jest A. Muller - Armack.

Cechy społecznej gospodarki rynkowej:

• Wzrost realnych dochodów pracowników,

• Powszechny i rozbudowany system ubezpieczeń społecznych,

• Ochrona środowiska naturalnego,

• Poszanowanie reguł demokracji i gospodarki rynkowej z elementami humanistycznymi i socjalnymi,

• Stabilny pieniądz,

• Własność prywatna,

• Swoboda zawierania umów,

• Wolna konkurencja,

• Wysoki poziom zatrudnienia,

• Sprawiedliwy podział pracy,

• Równomierny wzrost gospodarczy.

Społeczna gospodarka rynkowa opiera się na zasadzie państwa socjalnego, która określa obowiązek państwa polegający na zapewnieniu obywatelowi wysokiego poziomu bezpieczeństwa socjalnego i ekonomicznego. Państwo ma konstytucyjny obowiązek prowadzić politykę społeczną wyrównującą dysproporcje w poziomie życia.

Doktryna socjalna kościoła katolickiego

Wykład 4

1891 r. - Leon XII - Rerum Novarum (Rzeczy Nowe)

Przed powstaniem doktryny socjalnej Kościoła katolickiego poglądy Kościoła na sprawy socjalne były opatrzone nazwą katolicyzm społeczny. Jednym z prekursorów katolicyzmu był biskup Wilhelm Kettler (I poł. XIX w.) - w swoich kazaniach głosił m. in.

• Zakaz pracy poniżej 14 roku życia

• Zakaz pracy w niedzielę i święta,

• Konieczność powołania inspekcji pracy,

• Konieczność legalizacji związków zawodowych

• Obowiązek zamykania zakładów pracy szkodliwych dla człowieka i środowiska,

• Zakaz pracy dla młodych mężatek.

W encyklice Rerum Novarum główną ideą jest stwierdzenie iż socjalizm to fałszywe rozwiązanie, zaś własność prywatna jest podstawą funkcjonowania gospodarki. Państwo ma zatroszczyć się o najsłabszych, ma zabezpieczyć i realizować ideę sprawiedliwości

Papież wymienia 3 rodzaje sprawiedliwości:

1. Sprawiedliwość wymienna - obejmuje wzajemne obowiązki osób wobec siebie.

2. Sprawiedliwość rozdzielcza - obejmuje wzajemne obowiązki społeczeństwa wobec jednostki np. pomoc społeczna

3. Sprawiedliwość prawna - obowiązki jednostki wobec społeczeństwa np. podatki

W 90. rocznicę RN Jan Paweł II wydał encyklikę Laborem Exercens - O pracy ludzkiej. Centralna tezą tej encykliki jest stwierdzenie, że praca ludzka stanowi klucz do rozwiązania kwestii społecznej. Papież pisze w niej, że człowiek jest powołany do pracy, że praca stanowi znamię człowieczeństwa, że jest podstawową wartością uspołecznienia człowieka oraz środkiem zagwarantowania jego egzystencji.

Papież wskazuje 3 podstawowe zakresy pracy:

1. Służy rozwojowi jednostki (funkcja społeczna),

2. Ma na celu utrzymanie rodziny (funkcja dochodowa),

3. Odpowiada dobru „wielkiego społeczeństwa”.

Do tej doktryny zaliczamy również 4 zasady:

• Zasada subsydiarności,

• Zasada dobra ogółu,

• Zasada uczestnictwa (partycypacji),

• Zasada solidarności - bezinteresowna pomoc.

Etapy rozwoju katolicyzmu społecznego w Polsce:

1. 1832 - 1864 - ks. Piotr Ściegienny,

2. 1865 - 1918 - okres pozytywistycznej walki o Polskość,

3. 1919 - 1939 - ważny ośrodek KUL.

Agraryzm - doktryna społeczna wsi

Rodzi się na przełomie XIX i XX wieku - początki Niemcy, Czechy i Polska.

Przedstawiciele: Władysław Grabski, Stanisław Miłkowski, Władysław Bronikowski.

Ludowcy głosili tezę, że miasto demoralizuje i laicyzuje, tak więc wieś jest jedyną ostoja wartości chrześcijańskich. W owym czasie wieś borykała się z różnymi problemami (przeludnienie, rozdrobnienie gospodarstw, bezrobocie, nędza, analfabetyzm ).

Ludowcy odrzucali tezę iż tylko klasa robotnicza jest tylko powołana do budowy ustroju socjalistycznego, chłopi w obawie przed doktryną proletariatu stworzyli własną ideologię,

Agraryzm to:

• Własność prywatna (kolektywizacja zabija samodzielność)

• Spółdzielczość (zbiorowa przed wyzyskiem, pozwala na lepszą organizację pracy, motywuje do przyswajania postępu),

• Zasada solidaryzmu klasowego,

• Zasada społecznej gospodarki rynkowej,

• Państwowa polityka społeczna.

Myśl konserwatywna

Wykład 6

Edward Burke. Opiera się na krytyce zarówno socjalizmu jak i kapitalizmu.

Celem działań socjalnych jest umacnianie hierarchicznego modelu społeczeństwa. Nierówność jest zjawiskiem naturalnym, gdyż między ludźmi istnieją naturalne różnice, równość jest zaprzeczeniem wolności. Konserwatyzm stawia na spółdzielczość, gdyż jest to miejsce sprawiedliwego rozdziału dochodu. Wg konserwatystów państwowa polityka społeczna jest znacjonalizowaniem miłości bliźniego. Działania charytatywne, jałmużna, koordynowane przez parafię i Kościół. Państwo powinno prowadzić taką ekonomiczną, która wyeliminuje bezrobocie, gdyż wolny rynek rozwiązuje kwestie socjalne, eliminuje leni, jednostki patologiczne pozostawiając elity gospodarcze. Państwo powinno organizować powszechne i obowiązkowe ubezpieczenia społeczna na wypadek inwalidztwa i choroby i starości. Gwarantuje to spokój społeczny i jest instrumentem polityki ekonomicznej, stabilizując popyt w okresie dekoniunktury. Konserwatyści sprzeciwiali się 8 godzinnemu dniu pracy i wysokim zarobkiem - gdyż widuje się pijanych robotników.

Konserwatyzm to także:

Akceptacja religii (katolicyzmu), wolności prywatnej, wolności jednostki, nierówności społecznej, ograniczonej interwencji państwowej, sprzeciw postępowi i obrona status quo, obrona ciągłości historycznej i tradycji.

Paternalizm - myśl w liberalizmie - Henry Ford - w Polsce Adam Heydel.

Wg tego kierunku relacje między pracownikami pracobiorcami są regulowane przez te same zasady, które rządzą dużą rodziną charakteryzującą się wzajemnym zaufaniem, autorytetem ojca i podporządkowaniem dzieci. Ford wychodził z założenia, że jeśli oczekuje się od pracownika poświęcenia jego czasu i energii to trzeba ustalić jego płacę tak, aby nie miał finansowych zmartwień, wyeliminował on w swoich zakładach związki zawodowe, dzięki prowadzeniu aktywnej polityki społecznej częścią której było minimalne wynagrodzenie w owym czasie zarobki w zakładzie Forda były jednymi z największych w USA. Jego zdaniem przedsiębiorca wie lepiej co potrzeba robotnikowi, buduje swój autorytet i potęgę ekonomiczną drogą perswazji odrzucającej przymus i łączący elementy psychologii, etyki i socjologii.

Europejska polityka społeczna

Ważną rolę w rozwoju europejskiej polityki społecznej odegrała Rada Europy (5 V 1949).

18 X 1961 r. państwa Rady Europy przyjęły w Turynie Europejską Kartę Społeczną zrewidowaną 3 V 1996 r. Początkowo dokument ten zawierał 19 praw społecznych. Wśród nich:

Prawo do pracy sprawiedliwego wynagrodzenia, bezpieczeństwa społecznego, ochrony zdrowia, ochrony socjalnej osób w podeszłym wieku, prawo do mieszkania, do ochrony przed ubóstwem, marginalizacją społeczną. Obecnie zawiera 31 praw stając się swoistą konstytucją polityki społecznej. Polska ratyfikowała ten dokument w 1997 r..

Drugim dokumentem przyjętym przez RE 16 V 1964 jest Europejski Kodeks Zabezpieczenia Społecznego. Dokument ten zawiera minimalne standardy w zakresie zabezpieczeń społecznych.

Etapy rozwoju polityki społecznej w UE 05.11.2008

1957- traktaty Rzymski - EWG.

• - EWWiS .

I. 1957-1973

1957 - powstanie EWG - traktaty rzymskie

• Powstaje Europejski fundusz Społeczny finansujący po dzień dzisiejszy wszelkie inicjatywy z zakresu społecznego

• Ogólne zapisy dotyczące prawa do pracy, zabezpieczenia społecznego, ochrony zdrowia czy swobodnego przepływu pracowników.

II. 1974-1984

• 1974 - Rada Ministrów EWG uchwaliła program działań społecznych: pełne zatrudnienie, humanizacja warunków życia i pracy, promowanie dialogu społecznego,

• 1975 - drugi fundusz strukturalny: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Cele; finansowanie przedsięwzięć mających wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy państw członkowskich.

III. 1985-1997

• 1985 - przewodniczącym Komisji Europejskiej J. Delors ogłosił program pt: Europejska przestrzeń społeczna, który zawierał 3 elementy:

• Harmonizacja ustawodawstwa socjalnego,

• Ukształtowanie europejskich rokowań zbiorowych - ponadnarodowej płaszczyzny dialogu między pracobiorcami a pracodawcami,

• Stworzenie programów socjalnych adresowanych do określonych grup społecznych

• 9 XII 1989 r. w Strassburgu została podpisana przez 11 państw członkowskich z wyjątkiem Wlk Brytanii Karta Socjalna wspólnoty Europejskiej.

Dyrektywa ta zawiera 12 praw socjalnych pracobiorców na wspólnym europejskim rynku pracy, dała ona wyraz znaczeniu wymiaru społecznego integracji europejskiej

• 1992 - w Maastricht został przyjęty traktat o UE. Zwiększono w nim zakres kwestii podejmowanych większością głosów m. in.: równouprawnienie kobiet i mężczyzn, warunki pracy i bhp oraz przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu.

• Rok później ukazała się Zielona Księga U. Uznano w niej, że strefa socjalna nie będzie jak dotychczas domeną polityk wewnętrznych, oraz, że postęp gospodarczy i społeczny powinny przebiegać równolegle inaczej stanie się hamulcem rozwoju

• W 1994 - Biała Księga UE, która zawierała cele europejskiej polityki społecznej , były to:

• Tworzenie miejsc pracy,

• Kształcenie zawodowe ,

• Tworzenie wysokiego standardu warunków pracy,

• Stworzenie europejskiego rynku pracy,

• Wspieranie równouprawnienia płci,

• Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu,

• Aktywna polityka ochrony zdrowia,

• Promowanie dialogu społecznego,

• Zwiększenie dostępu do danych statystycznych na obszarze UE.

• 1997 - przyjęty Traktat Amsterdamski , który zawierał w sobie rozbudowany rozdział dotyczący polityki społecznej, a także nowe rozdziały poświęcone zatrudnieniu, ochronie zdrowia, ochronę konsumenta i ochronie środowiska naturalnego.

W listopadzie 1997 w Luksemburgu została przyjęta Europejska Strategia Zatrudnienia (Dyrektywa).

Cele strategiczne:

• Zwiększenie szans i rozszerzenie możliwości uzyskania pracy,

• Pobudzenie przedsiębiorczości,

• Wspieranie procesów dostosowawczych w przedsiębiorstwach oraz wśród ich pracowników,

• Wzmacnianie polityki równości szans.

Polityka gospodarcza 5.11.2008

To świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową na jej dynamikę, strukturę i funkcjonowanie na stosunki ekonomiczne w państwie oraz na jego relację z zagranicą (B. Winiarski).

Podmioty polityki gospodarczej:

Władza państwowa, samorządy terytorialne, partie polityczne, związki zawodowe, organizacje pracodawców, środowiska lobbingowe, organizacje międzynarodowe.

Pojęcie systemu ekonomicznego:

Zbiór powszechnie obowiązujących norm prawnych oraz ogólnie akceptowanych zasad, regulujących postępowanie wszystkich uczestników procesu gosp.

System ekonomiczny określa:

• Kto i jak decyduje o tym, które dobra powinny być wytwarzane i w jakich ilościach

• W jaki sposób ma być dokonywany podział globalnego produktu społecznego między członków społ.

Wyróżniamy ustroje (uwzględniając kryterium własności środków produkcji)

• Indywidualne (kapitalistyczne)

• Kolektywistyczne

Doktryna protekcjonizmu - pierwsza doktryna (Francja XVI i XVIIw.)

• To wspieranie gospodarki przez państwo

• Ochrona gospodarki przed nadmiernym importem

• Popieranie eksportu poprzez ulgi podatkowe i premie dla eksporterów

• Rozwój kampanii handlowych, prowadzących handel z koloniami

Protekcjonizm stał się prekursorem merkantylizmu.

Merkantylizm (XVI / XVII w) Anglia Francja, zakłada on:

• Poprawę uprzemysłowienia kraju (m.in. poprzez zakładanie państwowych fabryk)

• Eksport wysoko przetworzonych wyrobów (ograniczenie eksportu surowców naturalnych)

• Wprowadzenie form nadzoru nad jakością rodzinnej produkcji przemysłowej w celu ochrony jej dobrej opinii

• Rozbudowę infrastruktury (floty, dróg)

• Uzyskanie dodatniego bilansu handlowego i płatniczego

• Zapewnienie dopływu szlachetnego kruszcu

W XVIII w merkantylizm został zastąpiony przez liberalizm który rozwijał się w 2 kierunkach:

1. Leseferyzm

pogląd filozoficzno-ekonomiczny głoszący wolność jednostki, zwłaszcza w wymiarze społeczno-ekonomicznym. Rola państwa miała być ograniczona do roli "nocnego stróża", który miał strzec fundamentalnych zasad wolności gospodarowania i prywatnej własności. Rozumowanie leseferystów jest oparte na założeniu, że każdy człowiek kieruje się zasadą korzyści materialnej (homo oeconomicus). Współcześnie blisko spokrewnioną ideologią jest liberalizm gospodarczy.

2. Fizjokratyzm

-apologeza rolnictwa jedyna gałąź przynosząca „czysty dochód” w sensie etycznym i produkcyjnym.

-ograniczenie integracji państwa

Determinanty polityki gospodarczej:

1. Zewnętrzne:

-każdy kraj funkcjonuje w określonym otoczeniu (przynależność do określonych ugrupowań militarnych, polityczno-gospodarczych)

-położenie geograficzne

-zadłużenie wobec zagranicy (koszty obsługi kredytów)

-stan i struktura zagospodarowania regionów przygranicznych krajów sąsiednich

2. Wewnętrzne:

-stan i struktura zasobów naturalnych kraju

-wewnętrzna sytuacja polityczna (stosunek społeczeństwa do władz, układ sił politycznych w kraju)

-ustrojowo-systemowe ;ustrój społeczno-polityczny

Cele polityki gospodarczej:

• Ekonomiczne: powiększenie bogactwa i tworzenie materialnych podstaw dobrobytu społecznego; zapewnienie wzrostu dochodu narodowego a tym samym wzrostu gospodarczego; utrzymanie założenia własnej działalności gospodarczej; utrzymanie równowagi gospodarczej na ceny popytu i podaży

• Społeczne: dążenie do wyrównania szans obywateli w zdobywaniu wykształcenia; umożliwienie awansu; umożliwienie założenia własnej działalności gospodarczej

• Ekologiczne: ekorozwój - rozwój gospodarki nie kolidujący z ochroną środowiska

• Obronno - militarne - rozbudowa gałęzi gospodarczej o znaczeniu obronnym; zapewnienie niezbędnych rezerw produktów strategicznych - trwałe uregulowanie stosunków międzynarodowych powoduje spadek znaczenia tych celów

A: Podział polityki gospodarczej:

-makroekonomiczna

-mikroekonomiczna

B: Inny podział akcentujący rodzaj problemów, jakimi zajmuje się polityka gosp.

-polityka wzrostu: przeciwdziałanie siłom i zjawiskom, które mogą hamować rozwój, łagodzi wahania koniunkturalne, stymuluje ożywienie i rozkwit

-polityka strukturalna: utrzymuje proporcje między działami gospodarki narodowej oraz rodzajami produkcji społecznej

-polityka regionalna - oddziaływanie państwa na zagospodarowanie przestrzenne regionów

-polityka ekologiczna

W nowoczesnych ujęciach te 4 polityki są ze sobą zintegrowane i stanowią części składowe ogólnej polityki rozwoju społeczno - gospodarczego

C: Kryterium przedmiotowe (dziedziny gospodarki na które jest skierowane oddziaływanie rządu)

1. Polityka Sektorowa

1. Przemysłowa

2. Rolna

3. Handlowa

4. Komunikacyjna

2. Polityka społeczna

1. Demograficzna

2. Ludnościowa

3. Oświatowa

4. Ochrony zdrowia

5. Mieszkaniowa

6. Kulturalna

D: Kryterium instrumentacji

1. Polityka pieniądza

2. Emisyjna

3. Kredytowa

4. Ubezpieczeń

5. Cenowo dochodowa

6. Skarbowa

7. Podatkowa

8. Celna

9. Wystarczy

Interwencjonizm

Wykład 9 12.11.08

Pochwała interwencjonizmu

Konieczność oddziaływania państwa na procesy rynkowe jest sposobem przeciwdziałania wszelkim niedoskonałościom i wadom wolnego rynku, nie zakłada zaś zastępowania rynku mechanizmami nakazowymi.

Krytyka interwencjonizmu

Zaangażowanie państwa w gospodarkę jest usuwaniem jednej niedoskonałości przez inną. Państwo nie prowadzi rachunku kosztów a bezpośrednia interwencja powoduje poszerzenie się katalogu dóbr publicznych, których konsumpcja wzrasta w sposób niekontrolowany. Interwencja państwa prowadzi do obniżenia skłonności do osobistej przedsiębiorczości a w konsekwencji ogranicza indywidualną wolność podmiotów gospodarczych.

Zasady interwencjonizmu państwowego

1. Zasada niezbędności interwencjonizmu oddziaływania na mechanizmy rynkowe,

2. Zasada nieszkodzenia gospodarce,

3. Zasada poszanowania praw ekonomicznych i reguł praw rynkowych

4. Zasada zmienności kierunków, zakresów i sposobów interwencjonizmu państwowego, która jest zdeterminowana nie tylko wyborem określonego typu i rodzaju gospodarstw lecz jest uzależniona od stosunków politycznych, układów władzy, stosunku własności i kierunku polityki gospodarczej.

Przykłady

Interwencjonizm przyjmuje różne formy. Do najczęściej stosowanych zalicza się:

- określenie strategii rozwoju społeczno - gospodarczego,

- formułowanie planów makroekonomicznych,

- prawodawstwo gospodarcze, którego celem jest kształtowanie ustroju gospodarczego (systemu ekonomicznego) czyli zespołu powszechnie obowiązujących norm prawnych,

- redystrybucja dochodów,

- sterowanie operatywne gospodarką,

- produkcja i zakup dóbr i usług,

Państwo obecnie w gospodarce kilku klasycznych dzidzinach.

- zapewnienie bieżącej równowagi makroekonomicznej,

- przeciwdziałanie wahaniom cyklicznym,

- przeciwdziałanie bezrobociu (regulacja stosunków pracy),

- tworzenie warunków do długotrwałego rozwoju,

- oddziaływanie na bilans płatniczy i stosunki gospodarcze z zagranicą,

- ochrona środowiska,

- prowadzenie i wspieranie badań naukowych,

- gospodarka przestrzenna

Współcześnie występują 3 podstawowe typy gospodarki rynkowej.

1. Neoliberalna (wolna)

2. Społeczna

3. Socjalna (państwo dobrobytu)

Wszystkie te gospodarki dopuszczają interwencjonizm państwa

Funkcje ekonomiczne państwa:

1. Funkcja stabilizacyjna (przeciwdziałanie bezrobociu, inflacji, deficytowi bilansu płatniczego)

2. Funkcja alokacyjna (przeciwdziałanie zjawiskom monopolistycznym i wzmacnianie konkurencji)

3. Funkcja redystrybucyjna (korygowanie podziału dochodu narodowego z zachowaniem minimum egzystencji)

4. Funkcja adaptacyjna (państwo dostosowuje gospodarkę do uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych)

5. Funkcja zarządcza (kontrola, administrowanie, planowanie w gospodarce)

6. Funkcja społeczna (prowadzenie działań negocjujących np. poziom płac)

Instrumenty polityki gospodarczej (zmienne pozwalające osiągnąć zamierzony cel)

- bezpośrednie; wskazują nakaz określonego zachowania np. limity produkcyjne,

- pośrednie; oddziaływanie na postawy i zachowania podmiotów gospodarczych,

- praca i kapitał, postęp techniczny, stopy procentowe kredytów, obligacji, bonów, podatki preferencyjne podatkowe, kredytowe, inwestycyjne, taryfy celne i ograniczenia pozataryfowe, płace i zasady kształtowania płac w sektorze publicznym, zasady kształtowania wolnej konkurencji

- ekonomiczne i pozaekonomiczne (prawne),

Strategie wzrostu gospodarczego (sposoby oddziaływania w celu pobudzeniu wzrostu gospodarczego)

- strategia liberalna (monetarystyczna lub ortodoksyjna) ma zastosowanie w sytuacjach kryzysowych gdy najważniejszą sprawą jest stabilizacja gospodarcza i wyeliminowanie nierównowagi. Kładzie nacisk na politykę pieniężną, budżetową a także reformy finansowe

- strategia gospodarki otwartej - eksport jest uważany za motoryczny sektor wzrostu. Presja międzynarodowej konkurencji jest skutecznym bodźcem dla producentów do kształtowania kosztów na niskim poziomie do efektywnego wykorzystania siły roboczej, do innowacji, do poprawy jakości, produkcji do utrzymania wysokiej stopy inwestycji. To przyspiesza gospodarkę. Duże znaczenie przywiązuje się do oszczędności, do ich wzrostu w celu przyspieszenia akumulacji kapitału, a tym samym przyspieszenie wzrostu. Strategia ta zakłada efektywną rolę państwa w kierowaniu eksportu (udzielanie pożyczek, stosowanie zachęt fiskalnych, uczestniczenie w badaniach rynku, stymulowanie podaży, pobudzanie tych dziedzin aktywności ekonomicznej, które mogą się przyczynić do zwiększenia eksportu ceł - liberalizacja handlu)

- strategia industrializacji - droga do przyspieszenia wzrost gospodarczego jest ekspansja sektora przetwórczego na rynku wewnętrznym i zewnętrznym oraz uprzemysłowienie.

- strategia rozwoju rolniczego - kładzie nacisk na wzrost produkcji rolnej stosowana w krajach Trzeciego Świata gdzie najważniejszym sektorem i jest rolnictwo, a podstawowym problemem jest walka z głodem

- strategia redystrybucyjna - jej celem jest poprawa podziału dochodu i bogactwa, a przez to likwidacja ubóstwa (tworzenie miejsc pracy dla najuboższych, redystrybucja części dochodu narodowego na rzecz najuboższych)

Rozwój społeczny i wzrost gospodarczy 19.11.2008

Wykład 11 19.11.2008

Czynniki wzrostu gospodarczego

I. Intensywne (jakościowe)

• Wydajność pracy,

• Produktywność kapitału,

• Efektywność wykorzystania czasu pracy,

• Postęp naukowo techniczny,

• Organizacja pracy,

• Kwalifikacje pracowników.

Ekstensywne (ilościowe)

• Zatrudnienie,

• Kapitał.

II. Bezpośrednie

• Zatrudnienie,

• Wydajność pracy.

Pośrednie

• Inwestycyjne,

• Pozainwestycyjne - postęp naukowo-techniczny.

III. Osobowe

• Zatrudnienie,

• Wydajność pracy.

Rzeczowe

• Kapitał,

• Produktywność kapitału.

Bariery wzrostu gospodarczego:

• Bariery instytucjonalne - nadmiernie rozbudowana regulacja gospodarki przybierająca postać koncesji i zezwoleń, niesprawny aparat biurokratyczny, sądownictwo gospodarcze, centralizacja decyzji, przestarzałe ustawodawstwo, słaby system bankowy.

• Bariery strukturalne - niedorozwój gospodarki, brak siły roboczej, bariera surowcowa,

• Bariera handlu zagranicznego - gospodarka niedysponująca zasobami, które mogą być eksportowane, nie może się dynamicznie rozwijać, oznacza to konieczność dokonania niezbędnego dla gospodarki importu. Z koniecznością tą wiąże się potrzeba rozwijania eksportu, który sfinansuje import.

• Bariera konsumpcyjna - odwołuje się do relacji pomiędzy stopą akumulacji a stopą konsumpcji. Zmniejszenie sposobu spożycia wiąże się ze zwiększeniem stopy akumulacji, co wywołuje niezadowolenie wśród konsumentów. Może to prowadzić do spadku wydajności pracy a konsekwencji obniżenia tempa wzrostu dochodu narodowego.

Mierniki wzrostu gospodarczego.

PKB - wyrażana w pieniądzu wartości wszystkich finalnych dóbr (nabywanych przez ostatecznych ich użytkowników) dóbr i usług materialnych wytworzonych w ciągu danego roku w gospodarce przy użyciu czynników produkcji zlokalizowanych w nadym kraju.

DN - całość dochodów wypłaconych właścicielom ludzkich i fizycznych zasobów wytwórczych za wykorzystanie tych zasobów w określonym czasie. To suma płac innych dochodów z tytułu wykonywania płacy i dochodów właścicieli zaangażowanych w gospodarce zasobów kapitałowych

DN=PKN

Podział DN:

1. Pierwotny - występuje na miejscu wytwarzania dochodu przez wyodrębnione wartości płac pracowników i akumulacji finansowej przedsiębiorstwa preferuje się tu cele bieżące czyli wysokość płac dla pracowników lub właścicieli dbających o cele przyszłe.

2. Wtórne - nagromadzone środki przeznacza na finansowanie potrzeby sfery nieprodukcyjnej (administracja, szkolnictwo, służba zdrowia, obronność i porządek publiczny)

3. Ostateczny - Powstaje sfera akumulacji a więc finansowanie rozwoju przez fundusze inwestycyjne i wzrost rezerw w gospodarce przeznaczonych na cele przyszłe oraz sfera konsumpcji składająca się z konsumpcji indywidualnej i zbiorowej

Jeśli DN w części odpowiadającej funduszowej spożycia konsumpcji nie wystarcza na pokrycie zadań publicznych, to państwo dba i finansuje je z deficytu budżetowego.

Rozwój społeczny

Rozwój społeczny - powiększenie dorobku naukowego, kulturalnego i społeczeństwo, tworzenie coraz lepszych warunków życia ludzi oraz doskonalenie form współpracy i współistnienia społecznego. Jest ściśle powiązany ze wzrostem gospodarczym. Wzrost gospodarczy powinien być podporządkowany celom rozwoju społecznego (nie może być celem samym w sobie- nie można rozwijać produkcji dla produkcji prowadzi to do jałowego wzrostu gospodarczego, któremu nie towarzyszy odpowiednie podniesienie stopy życiowej) .

Rozwój społeczny wpływa na rozwój gospodarczy, przyspieszony wzrost gospodarczy dostarcza zaś środków dla lepszego rozwoju społecznego (sprzężenie zwrotne albo spirala wzrostu).

Mierniki rozwoju społecznego (wg UNIDO):

Dotyczące efektów procesu rozwoju gospodarczego:

• Sytuacja demograficzna (np. długość życia),

• Sytuacja zdrowotna (np. śmiertelność niemowląt),

• Wykształcenie ( np. wskaźnik scholaryzacji)

Dotyczące nakładów na rozwój społeczny:

• Systemy wyżywienia (np. spożycie białka),

• System ochrony zdrowia (np. liczba łóżek w szpitalach),

• System oświatowy (np. liczba szkół, uczniów),

• System komunikacji społecznej (np. liczba gazet, telefonów).

Miernikiem rozwoju społecznego jest m. In. HDI (Human Development Index) - stanowi on sumę PKB per capita, wskaźnika długości życia i wskaźnika wykształcenia.

MED (miernik dobrobytu ekonomicznego) - stanowiący sumę PKB, wartości prac domowych, wartości spożycia dóbr długotrwałego użytku i wartości czasu wolnego pomniejszonego o wartość zniszczenia środowiska.

Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy

To taki stan gospodarki i podział jej wytworów, w którym zachowuje ona zdolność do konkurencji na rynkach międzynarodowych , a poziom i sposób zaspokajania potrzeb społeczeństwa nie powoduje ostrych kwestii społecznych.

Mierniki zrównoważonego rozwoju

Gospodarcze - wzrost PKB, inflacja, rentowność przedsiębiorstw, wydajność pracy

W polityce społecznej - często efekty działań są widoczne po latach (reforma oświaty, emerytalna). Brak mierników pozwalających ocenić efektywność polityki społecznej, dokonać racjonalizacji wydatków stosuję się wskaźniki dotyczące ubóstwa, bezrobocia.

Schemat zrównoważonego rozwoju

Rząd

Polityka gospodarcza Polityka społeczna

Zrównoważony rozwój

Potrzeby gospodarki Rynek Potrzeby społeczne

Równowaga między obiema politykami może zostać zachwiana, gdy:

• Prawo nie uwzględnia związków zachodzących między nimi

• Podmioty realizujące obie polityki nie respektują obowiązującego prawa

• Występuje zerwanie więzi gospodarczych i społecznych między centralnymi i lokalnymi podmiotami a podmiotami gospodarczymi (rozwój szarej strefy),występuje przewaga celów gospodarczych nad społecznymi lub odwrotnie.

Przykłady równowagi:

• Powołanie instytucji rynku pracy na początku lat 90. do obsługi zwalnianych w wyniku restrukturyzacji gospodarki, pracowników,

• System pomocy społecznej na początku lat 90., który przyjął na siebie faks ubóstwa z lat 93-94.

Los reform gospodarczych został zabezpieczony przez zreformowany rynek pracy i system pomocy społecznej.

Równowaga społeczna i gospodarcza jest zainteresowany rząd, przedsiębiorcy i gospodarstwa domowe. Np. wysokości składki ZUS, podatków, minimalnej płacy - wpływa na koszty produkcji, zyski przedsiębiorców, konkurencyjność ich produktów.

Dochody pracowników, emerytów zależą od tego jak wysokie są płace, emerytury i inne świadczenia. Lepsza sytuacja przedsiębiorstw wpływa na lepszą sytuację gospodarstw domowych, jednocześnie większe wpływy do budżetu z podatków, co oddziałuje na lepszą sytuację gospodarstw domowych pracowników sfery budżetowej.

W marcu 2000 r. UE przyjęła strategię lizbońską - jako cel strategiczny uznano stworzenie najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej, opartej na wiedzy gospodarki świata, zdolnej do trwałego wzrostu, zapewniającej coraz więcej lepszych miejsc pracy oraz większą spójność społeczną.

W grudniu 2000 r. przyjęto w Nicei w formie polityczne deklaracji Kartę Praw Podstawowych UE, która jest zbiorem fundamentalnych praw politycznych, społecznych, gospodarczych. Podpisany 13.12.2007-przez 25 państw członkowskich.

09.02.2005 r. Komisja Europejska przyjęła Agendę Społeczną na lata 2005-2010, która zawiera aktualne cele europejskiej polityki społecznej:

• Promowanie wysokiego poziomu zatrudnienia,

• Osiągnięcia równowagi między elastycznością rynku pracy a bezpieczeństwem socjalnym,

• Zwalczanie ubóstwa oraz wszelkich form wykluczenia społecznego,

• Przeciwdziałanie dyskryminacji płci,

• Unowocześnienie systemów ochrony socjalnej,

• Zwiększenie i wzmocnienie polityki społecznej w kontekście rozszerzenia i stosunków wewnętrznych UE,

• Rozwój zasobów ludzkich,

• Wspieranie dialogu społecznego,

• Podnoszenie standardu i jakości życia.

OMC

Sposobem na zbliżenie polityk socjalnych państw UE, stała się OMC (Open Method of Coordination) zapoczątkowana w listopadzie 1997 r. wraz z przyjęciem Europejskiej Strategii Zatrudnienia.

Polega ona na:

• Opracowaniu ogólnych wytycznych i harmonogramów ich realizacji,

• Opracowaniu ilościowych i jakościowych wskaźników oraz tzw. Punktów odniesienia inaczej mówiąc przykładów najlepszych praktyk w celu prowadzenia studiów porównawczych obejmujących wszystkie państwa UE

• Implementacja wytycznych na poziomie regionalnym i lokalnym.

• Określonej ocenie i monitoringu osiągnięć, dzięki tej metodzie kompetencje w polityce społecznej pozostając w ręku rządów państw członkowskich, ale ich stosowanie nie odbywa się w izolacji.

OMC dotyczy:

• Polityki zatrudnienia,

• Ochrony zdrowia,

• Przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu,

• System ubezpieczeń społecznych (system emerytalny)

Bariery

• Od początku EWG polityka społeczna została zarezerwowana przez mechanizmy i instytucje na poziomie krajowym,

• W poszczególnych krajach członkowskich występują różne modele polityki społecznej,

• Nie wystarczający poziom solidarności europejskiej, który uniemożliwia w większym zakresie redystrybucję budżetu UE,

• Różny rozwój społeczno gospodarczy państw UE,

• Brak jednolitej polityki podatkowej w UE,

Pytanie o kształt UE (unia socjalna czy przedsiębiorcza)

Bariery świadomościowe i instytucjonalne:

• Problem pogodzenia wysokiego poziomu standardów społecznych i zabezpieczeń społecznych z wymogami wydajnej i efektywnej gospodarki,

• Otwarte pytanie o zakres i tempo integracji, luźna współpraca rządowa, czy głęboka integracja,

• Pytanie dotyczące tego czy unia gospodarczo-walutowa musi być uzupełniona o unię socjalną.

Podmioty europejskiej polityki społecznej:

Rada Unii Europejskiej (do 2003 r. Rada Ministrów)

Organ legislacyjny, podejmuje działania prawotwórcze wraz z parlamentem europejskim

Akty prawne wydawane przez RUE:

1. Rozporządzenia - mają moc prawnie wiążącą, powszechnie obowiązującą i są stosowane w państwach członkowskich bezpośrednio i są sposobem unifikacji prawa na terytorium UE,

2. Dyrektywy - wiążą państwa co do celów, natomiast dobór środków i metod jego realizacji należy do państw członkowskich, wymagają implementacji (wdrażania), są instrumentem harmonizacji prawa wspólnotowego

3. Decyzje - mają charakter indywidualny i są porównywalne do decyzji obowiązujących w prawie krajowym, ich adresatami mogą być rządy, albo np. przedsiębiorstwa.

4. Zalecenia i opinie- nie mają mocy wiążącej prawnie, wyrażają stanowisko w konkretnej sprawie.

RUE dba o realizację celów traktatowych i koordynuje polityki państw członkowskich

Komisja Europejska - jest to organ wykonawczy (strażnik traktatów, prawo inicjatywy ustawodawczej, realizuje postanowienia traktatów, kontroluje ich stosowania, zarządza fuduszami strukturalnymi.

Parlament Europejski - organ opiniodawczy, doradczy i kontrolny wobec Komisji (zatwierdza skład KE)

Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu - zapewnia przestrzeganie prawa

Wykład 12 26.11.2008

Polityka pieniężna (monetarna)

Podstawową funkcjonowania gospodarki jest pieniądz.

Polityka pieniężna (monetarna) jest jedną z najważniejszych dziedzin polityki makroekonomicznej. Polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej. Instytucją za pomocą której państwo powinno ją prowadzić jest bank centralny.

Bank Centralny

- jest instytucją emitującą pieniądz,

- jest bankiem banków (bankier dla banków komercyjnych)

- jest bankiem państwa i sprawuje kontrolę nad podażą pieniądza

Bank centralny sprzyja realizacji celów polityki gospodarczej poprzez regulację zmiennych. Podaż pieniądza, kurs walutowy, stopa procentowa.

Stopa procentowa - jest ceną płaconą przez pożyczkobiorcę posiadaczowi kapitału pożyczkowego lub oszczędzającemu, który zdeponował w banku swój pieniądz. Ta cena ogólnie wyrażona w procencie kapitału pożyczkowego jest skalkulowana do pewnego okresu. Pełni funkcję wskaźnika informatora o polityce pieniężnej oraz pełni funkcję bodźca.

Informuje o intencjach rządu oraz wpływa na zachowania przedsiębiorców i gospodarstw domowych.

Zbyt niska stopa nie zapewnia odpowiedniej mobilizacji oszczędności oraz zadowalającej selekcji inwestycji z punktu widzenia jej efektywności. Zbyt wysoka stopa hamuje konsumpcję i inwestycje.

Kurs walutowy - na wpływ na ceny eksportu i importu oraz pośredni wpływ na poziom cen krajowych. Spadek kursu walutowego wskazuje, że polityka pieniężna jest liberalna i że nadmierny popyt wywołuje nadwyżkę importową oraz deprecjację waluty krajowej.

Instrumenty polityki pieniężnej

1. Instrumenty pośrednie - oddziaływanie na płynność bankową poprzez kontrolę rezerw będących w dyspozycji banków komercyjnych oraz wpływanie na koszt korzystania z tych rezerw.

2. Stopa dyskontowa (stopa % określana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym)

3. Operacje otwartego rynku (skup, sprzedaż papierów wartościowych) zakupy zwiększają rezerwy gotówkowe banków komercyjnych to wpływa na rozwój ich operacji kredytowych ,a w rezultacie na zwiększenie podaży pieniądza oraz obniżenie krótkoterminowych stóp procentowych.

4. Rezerwy obowiązkowe - (to ta część rezerw całkowitych, znajdujących się w dyspozycji banku, która z mocy prawa nie może być wykorzystana do udzielania pożyczek)

Bank Centralny jeżeli chce zwiększyć podaż pieniądza:

- obniża stopę dyskontową w celu zwiększenia rozmiarów pożyczek udzielonych,

- zakupuje emitowane przez rząd papiery wartościowe

- obniża poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych.

5. Bezpośrednia kontrola kredytów bankowych metodami administracyjnymi (reglamentcja kredytów)

6. Selektywna polityka kredytowa (kredyty o preferencyjnej stopie procentowej do wskazanych grup kredytobiorców)

Funkcje pieniądza w gospodarce rynkowej

- jako środek wymiany - pośredniczy w transakcjach wymiennych,

- jako miernik wartości - wyraża wartość towarów i usług, pozwala wyrazić ich wzajemny stosunek wartościowy za pomocą cen

- jako środek płatniczy - ma prawną moc umarzania zobowiązań w międzynarodowym okresie narodowym

Warunki uznania waluty za pieniądz światowy:

- pełna wymienialność zewnętrzna,

- duży potencjał gospodarczy i stabilność emitenta,

- znaczne globalne rozproszenie waluty i jej powszechna akceptowalność (dolar,euro)

Polityka budżetowa (fiskalna)

Polityka budżetowa - zajmuje się sposobami wykorzystania dochodów i wydatków publicznych w celu realizacji zadań stojących przed państwem.

Budżet - to coroczny plan finansowy państwa obejmujący dochody i wydatki w ciągu danego roku kalendarzowego, które odzwierciedlają kierunki polityki społeczno-gospodarczej rządu.

W myśl ustawy o finansach publicznych budżet państwa to: roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów, organów władzy państwowej, kontroli i ochrony państwa, sądów i trybunałów, administracji rządowej na okres roku kalendarzowego.

Środki niezbędne do wykupu zobowiązań to rozchody. Źródłem finansowania potrzeb pożyczkowych są zaś przychody (prywatyzacja majątku, pożyczki kredyty, sprzedaż papierów wartościowych środki finansowe przechodzące z roku poprzedniego na następny.

Dochody budżetu to podatki ok. 89% wszystkich dochodów, pośrednie (Vat i akcyza, podatek od gier), i bezpośrednie (od osób fizycznych i prawnych), dochody nieopodatkowane (wpływy NBP, dywidendy ze spółek w których Skarb Państwa posiada akcje i udziały, wpłaty z zysków przedsiębiorstw państwowych i Jednoosobowych Spółek Skarbu Państwa, dochody z najmu i dzierżawy składników majątku Skarbu Państwa)

Wydatki budżetowe: środki pieniężne przekazywane z budżetu państwa na finansowanie zadań państwa, jednostek samorządu terytorialnego i innych związków publiczno - prawnych.

Wydatki budżetowe: środki pieniężne przekazywane z budżetu państwa na finansowanie zadań państwa, jednostek samorządu terytorialnego i innych związków publiczno-prawnych.

- wydatki bieżące (obejmują wydatki zapewniające prawidłowe funkcjonowanie sfery budżetowej, wydatki na wynagrodzenia pracowników tej sfery, wydatki o charakterze socjalnym - emerytury i renty, a także dotacje i subwencje podmiotowe i przedmiotowe, zasilające fundusze celowe.

- wydatki na obsługę długu publicznego,

- wydatki majątkowe (wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wzniesienie okładów do spółek prawa handlowego,

- wydatki inwestycyjne

Deficyt budżetowy - to stan budżetu, w którym suma wydatków budżetu państwa jest wyższa od możliwych do uzyskania w danym roku dochodu państwowych. Jest wyrazem nadmiernych wydatków publicznych nadmiernych w stosunku do realnych możliwości danego państwa. Luka budżetowa może zostać zlikwidowana poprzez:

- świadczenia nieodpłatne pochodzące zza granicy (nieodpłatna i bezzwrotna pomoc od innych państw)

- dodrukowanie pustego pieniądza przez bank centralny,

- sprzedaż rezerw dewizowych

- zadłużenie się w kraju i za granicą

Zabezpieczenia społeczne. Wykład + Ćwiczenia 3.12.08r

Zabezpieczenia społeczne to całokształt środków i działań zabezpieczeń społecznych za pomocą których państwo zabezpiecza swoich obywateli przed niezawinionym przez nich niedostatkiem, przed groźbą niemożności zaspokojenia podstawowych uważanych za niezbędne potrzeb.

Jest to system świadczeń do których obywatele mają prawo lub z których mają możliwość korzystania w wypadkach In a warunkach określonych odpowiednimi przepisami. Jest to pojęcie zbiorcze w skład którego wchodzą:

1. Ubezpieczenia społeczne, pomoc społeczna, ochrona zdrowia i polityka na rzecz osób niepełnosprawnych

2. Ubezpieczenia osobowe i majątkowe ludności - gospodarcze

3. Uzupełniające świadczenia socjalne - pomoc materialna dla młodzieży

Celem zabezpieczeń społecznych jest zapewnienie właściwych danemu poziomowi rozwoju gospodarczego i zgodnych ze społecznym poczuciem sprawiedliwości warunków życia, wszystkim tym członkom społeczeństwa, którzy czasowo lub na stałe, całkowicie lub częściowo nie mogą sobie zapewnić w wyniku własnej pracy.

Ważnym wydarzeniem w rozwoju zabezpieczeń społecznych było przyjęcie w 1942 roku w Wielkiej Brytanii planu Beveridge'a. Podkreślono w nim iż państwo winno przejąć na siebie odpowiedzialność za udzielenie pomocy obywatelom będącym w potrzebie oraz, że będzie można przewidzieć lub jej uniknąć. Środkiem do osiągnięcia tego celu miały być powszechne i obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, powszechna służba zdrowia oraz zasiłki rodzinne.

W teorii zabezpieczeń społecznych wyodrębnia się 3 zasady (techniki). Kryterium wyodrębnia stanowi sposób finansowania oraz prawa i obowiązki podmiotów uprawnionych do korzystania z pomocy:

1. Zasada ubezpieczeniowa (występuje gdy jest opłacana składka na rzecz instytucji ubezpieczeniowej stanowiąca postawę pokrywania świadczeń np. emerytury)

2. Zasada zaopatrzeniowa - pojawia się gdy występują uprawnienia doświadczeń ze strony państwa ale bez opłacania składki np. inwalidztwo wojenne i alimenty.

3. Zasada opiekuńcza - odnosi się do jednostek, które nie mają ustalonych uprawnień ubezpieczeniowych lub zaopatrzeniowych ale znajdują się w sytuacji wymagającej udzielenia pomocy. Pomoc ta może pochodzić z budżetu państwa, samorządu terytorialnego lub organizacji pozarządowych.

TYP	Zasady udzielania świadczeń	Świadczenie	Finansowanie	Zasady podziału
Technika ubezpieczeniowa	Zasada Społeczna	Zależne od składek	Środki członkowskie	Zasada solidarności
Technika zaopatrzeniowa	Zasada subsydiarności i solidarności	Określone przez państwo	Środki publiczne	Zasada indywidualności
Technika opiekuńczości	Zasada subsydiarności i celowości	Zależne od potrzeb	Środki publiczne	Zasada indywidualności

Ubezpieczenia społeczne w Polsce oparte są na dwóch aktach prawnych:

1. Ustawa z dnia 13.10.98 o systemie ubezpieczeń społecznych

2. Ustawa z dnia 17.12.98 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Rodzaje świadczeń ubezpieczeniowych:

• Jednorazowe - (pogrzebowy i porodowy)

• Krótkoterminowe - (chorobowy, macierzyński, opiekuńcze świadczenia rehabilitacyjne)

• Długookresowe - (emerytura i renta)

Wykład 14 17.12.08

Podstawowe cechy charakterystyczne	I filar	II filar	III filar
Podmioty zarządzające	ZUS	Powszechne Towarzystwo Emerytalne
Metoda finansowania	Repartycji	Kapitałowa	Kapitałowa
Urodzeni przed 1.01.1949	Ubezpieczenia obowiązkowe	Nie mogą uczestniczyć	Ubezpieczenia dobrowolne
Urodzeni po 31.12.1948 a przed 1.01.1969	Ubezpieczenia obowiązkowe	Mogą uczestniczyć	Ubezpieczenia dobrowolne
Urodzeni po 31.12.1968	Ubezpieczenia obowiązkowe	Mogą uczestniczyć	Ubezpieczenia dobrowolne

Modele ochrony zdrowia

Model narodowej służby zdrowia - występuje w wielkiej Brytanii i Irlandii, zarządzany jest centralnie przez państwo, finansowane z podatków, obejmuje swoim zasięgiem wszystkich obywateli.

Model wolnorynkowy - państwo dostarcza usług medycznych tylko biednym i osobom po 65 roku życia. Pozostali obywatele korzystają z dobrowolnych ubezpieczeń zdrowotnych, które są podstawą finansowania wszelkich świadczeń medycznych. Występuje w Stanach Zjednoczonych.

Model Bismarkowski - Niemcy, Anglia, Francja, Polska. Źródłem finansowania świadczeń medycznych jest powszechna i obowiązkowa składka (powszechność i obowiązkowość)

Mierniki oceny stanu zdrowia ludności. Istotne zaspokajanie potrzeb zdrowotnych.

• Chorobowość - liczba chorych w stosunku do ogółu ludności.

• Zdrowotność - liczba nowych przypadków zachorowań

• Umieralność - liczba zgonów przypadająca na ogół ludności

• Śmiertelność - liczba zgonów na daną chorobę w stosunku do zachorowań na tę chorobę

• Współczynnik zgonu niemowląt - liczba zgonów niemowląt do jednego zgonu życia przypadająca na 1000 urodzeń żywych.

Ustawa z dn. 20.IV.2004 o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy

29 listopada została uchwalona ustawa o pomocy społecznej rodzinom, które znalazły się w trudnej sytuacji bytowej. Zdefiniowała ona pomoc społeczną jako instytucję polityki społecznej państwa mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości.

Z chwilą wejścia w życie tej ustawy pomoc społeczną w Polsce organizują organy administracji rządowej i samorządowej współpracując w tym okresie na zasadzie partnerstwa z organizacjami społecznymi i samorządowymi, kościołem katolickim, z wieloma wyznaniami oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Zadaniem pomocy społecznej jest podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia oraz integracji ze środowiskiem.

Obowiązuje teraz ustawa z 12.03.04r., która dopasowała ustawodawstwo Polskie do wymogów unijnych w tym okresie.

Miary ubóstwa

Wydawane są do świadomości przez instytut pracy i spraw socjalnych od 1991 roku.

Wartość koszyka dóbr i usług ustalone za niezbędne do zaspokajania potrzeb. To wskaźnik określający koszty utrzymania gospodarstw domowych służących do zaspokajania potrzeb bytowo-konsumpcyjnych na niskim poziomie. Przyjęte składniki koszyka wystarczają nie tylko do podtrzymania życia lecz do posiadania i wychowania dzieci a także do utrzymania więzi społecznych.

I grupa - Wydatki na mieszkanie, żywność, obuwie, odzież, ochrona zdrowia i higieny.

II grupa - Koszty komunikacji i łączności. Wydatki na kształcenie i wychowanie dzieci, kontakty rodzinne i towarzyskie oraz skromne uczestnictwo w kulturze.

Funkcja minimum socjalnego

1. Informacyjna - wskazuje ile osób żyje poniżej wyznaczonej linii ubóstwa,

2. Poznawcza - wskazuje na jakim poziomie kształtują się koszty utrzymania gospodarstw domowych oraz jak powinna wyglądać sytuacja materialna rodziny aby zaspokoić potrzeby swoich członków na godziwym poziomie.

Minimum egzystencji (biologiczne)

Liczone jest od 1995 roku. Stanowi kryterium ubóstwa. Zakres i poziom zaspokajania potrzeb według tego minimum wyznacza granicę poniżej, który istnieje biologiczne zagrożenie życia oraz rozwoju psychicznego człowieka.

W koszyku minimum egzystencji znajdują się wydatki pozwalające na tzw. zużycie. Przede wszystkim są to wydatki na potrzeby żywnościowe.

- bieda absolutna

- bieda subiektywna

- bieda relatywna

Wyznacza granicę dochodu jednostki uprawniającej do korzystania ze świadczeń pomocy społecznej. Po raz 1 użyty w 2002 roku. Wsparcie dochodowe rodzin wymaga granicę dochodu uprawniającą do uzyskania świadczeń rodzinnych.

Polityka zatrudnienia 07.01.2009

Pierwszym krokiem w kierunku stworzenia wspólnej polityki na rzecz osób niepełnosprawnych była ust. z dn. 01.05.1991 ,,O zatrudnieniu osób niepełnosprawnych”. Mocą tej ustawy powołano Rzecznika ds. osób niepełnosprawnych, Państwowy fundusz rehabilitacyjny, zakłady pracy chronionej, warsztaty terapii zajęciowej.

Obecnie obowiązuje ust. z dn. 27.08.1997 ,,O rehabilitacji zawodowej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych”. Wprowadziła do życia 3 stopnie niepełnosprawności:

1. I stopnia- znaczny,

2. II stopnia- umiarkowany,

3. III stopnia- lekki.

Polityka zatrudnienia

HRM- human relation management.

W rozwoju społeczno- gospodarczym zatrudnienie pełni 3 funkcje:

1. Ekonomiczna- czynnik tworzenia produktu społecznego i wzrostu gospodarczego. Stanowi podstawę produkcji dóbr i usług.

2. Dochodowa- źródło dochodów ludności

3. Społeczna- zatrudnienie jest środkiem umożliwiającym realizację potrzeby pracy i osiągnięć zawodowych oraz daje możliwość uczestnictwa w życiu społecznym i ekonomicznym.

Bezrobocie- przesunięcie zasobów pracy ze sfery wytwarzania do sfery bierności zawodowej.

Rodzaje bezrobocia:

• Wg kryterium cech ekonomicznych

1. Strukturalne (dysproporcje miedzy popytem a podażą pracy, zanikanie bardziej pracochłonnych gałęzi przemysłu),

2. Koniunkturalne (cykliczność gospodarki),

3. Sezonowe,

4. Technologiczne,

5. Frykcyjne (przepływ pracowników z jednej gałęzi do drugiej).

• Wg kryterium formy przejawiania się

1. Jawne,

2. Niejawne,

3. Ukryte (socjalne)- osoby zajmujące stawisko pracy zbędne z ekonomicznego punktu widzenia.

• Wg kryterium czasu trwania

1. Krótkotrwałe- 3-6 miesięcy,

2. Krótkookresowe- do 1 roku,

3. Długotrwałe- powyżej 1 roku.

• Wg zasięgu terytorialnego

1. Lokalne,

2. Regionalne,

3. Powszechne.

Cechy bezrobocia w Polsce:

• Niskie kwalifikacje pracowników,

• Niska mobilność przestrzenna i zawodowa,

• Wysoki odsetek bezrobotnych po 50 roku życia,

• Bezrobocie agrarne,

• Wysoki odsetek ludzi młodych,

• Wysoki odsetek kobiet,

• Rosnący udział osób niepełnosprawnych,

• Rosnący udział bezrobocia długookresowego,

• Zróżnicowanie terytorialne.

Przyczyny bezrobocia:

• Przemiany polityczne,

• Recesja gospodarki, spadek produkcji o 1/5,

• Restrukturyzacja gospodarki i likwidacja zatrudnienia socjalnego,

• Niska konkurencyjność gospodarki kierowanej centralnie ujawniona przez uwolnienie cen.

Instrumenty polityki zatrudnienia:

• Oddziaływanie na politykę zatrudnienia przedsiębiorstw (ulgi podatkowe, niższe koszty pracy)

• Kreowanie narzędzi przy pomocy, których państwa interwencja w sferze zatrudnienia (prawo pracy i kontrola jego przestrzegania),

• Oddziaływania na kształtowanie się popytu na pracę, aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu,

• Oddziaływanie na postępowanie ludności w zakresie zatrudnienia

• Oddziaływanie na mobilność przestrzenna i zawodową

• Oddziaływanie na podaż pracy i poziom dotychczasowych zarobków, obowiązek szkolnictwa. Tworzenie warunków koordynacji interesów pracodawców i pracobiorców

---