3.4. ŚRODOWISKOWE UWARUNKOWANIA ZDROWIA POPULACJI.

Środowisko - rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym

także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności

powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami;

1. Mikroklimat

2. Powietrze

3. Promieniowanie elektromagnetyczne

4. Hałas i wibracje

5. Woda

6. Gleba

7. Planowanie przestrzenne miast i osiedli

8. Transport

1. Mikroklimat

• To zespół elementów meteorologicznych, typowych dla niewielkiej miejscowości lub pomieszczenia- hala produkcyjna, dom, szkoła

• Zależy zarówno od naturalnych czynników klimatycznych dla danego obszaru ale przede wszystkim od świadomej lub nieświadomej działalności zespołów ludzkich

• Mieszkania, pomieszczeń - to wilgotność- od 40-66 %, temperatura, nasłonecznienie, przykład: dla 50m² powinno w ciągu doby wyparować 10 l. wody

• Z higienicznego punktu - ważne jest: temperatura, wilgotność i ruch powietrza

2. Powietrze

• Skład : azot- 78,7 %, tlen- 21 %, gazy szlachetne- 0,96 %, CO₂ -0,035 %, para wodna - 0,5 %.

• Zmiany w składzie powietrza dotyczą:

• Naturalnych składników powietrza - góry, morze, erupcje wulkanów, wietrzenie skał

• Substancji wytworzonych antropogenicznie

• Zanieczyszczenia powietrza - rodzaje:

• Zanieczyszczenia gazowe

• Zanieczyszczenia pyłowe

• Zanieczyszczenia biologiczne

• Źródła emisji zanieczyszczenia to procesy spalania:

• Paliw stałych

• Paliw ciekłych

• Paliw gazowych

1. Zanieczyszenia gazowe - uznane przez WHO za najgroźniejsze to;

• dwutlenek węgla (CO₂), będący gazem cieplarnianym

• tlenek węgla (CO), dwutlenku siarki (SO₂), dwutlenek azotu (NO2) zakwaszające środowisko

• fosfor (P) wywołujący eutrofizację

• rtęć (Hg), ołów (Pb) ulegające bioakumulacji

• ropę naftową

• DDT

• pestycydy

• promieniowanie

Źródła :

• Zakłady przemysłowe,

• Transport,

• Kotłownie,

• Elektrownie,

• Regulacje prawne: Dz. U. 98 Nr 55 poz. 355

• Dopuszczalne stężenie niektórych zanieczyszczeń:

μg/ m³ = nanograma/ m³

Nazwa	D3 - μg/ m^3	D24 - μg/ m^3 ^doba	Da- μg/ m^3 ^roczna	Da- μg/ m^3 WHO
Dwutlenek siarki	500	150	40	50
Tlenek azotu	500	150	40	40
Tlenek węgla	20 000	5 000	2 000	30 000
Ozon	-	110	-	-
Formaldehyd	50	20	4	1 Fluorki
Pył zawieszony	280	125	50
Ołów	-	-	100
Kadm	-	-	100

2. Zanieczyszczenie pyłowe- są to cząstki ciała stałego - aerozol, rozpuszczone w środowisku gazowym.

• Źródła zapylenia:

• Naturalne

• Sztuczne

• Biologiczne

• Naturalne - powstająca skutek działań atmosferycznych w czasie wietrzenia skał, wybuchów wulkanów ( są dość duże, ale nie stanowią zagrożenia)

• Sztuczne - powstałe w wyniku działalności człowieka, najbardziej pyłotwórczy jest przemysł energetyczny szczególnie elektrownie pracujące na węglu kamiennym lub brunatnym.

• Rodzaje pyłów:

• Organiczne - pochodzenia zwierzęcego, roślinnego, chemicznego,

• Nieorganiczne - minerały, metaboliczne

• Mieszane

• Radioaktywne

Klasyfikacja pyłów dla celów sanitarno- epidemiologicznych.

• Pyły o działaniu drażniącym - węgiel, żelazo, szkło, aluminium, nie powodują one rozrostu tkanki włóknistej w płucach, a jedynie podczas długotrwałego działania są przyczyną odczynu fibroblastycznego

• Pyły o działaniu pylicotwórczym - krystaliczne formy krzemu, kwarc, krystobalit, trydymit i krzemiany tj. talk, kaolin, pył z kopalni węgla lub rudy żelaza

• Pyły o działaniu alergicznym - pochodzenia organicznego - bawełna, konopie oraz pochodzenia chemicznego - leki, metale tj. arsen, miedź, chrom- powodują reakcje uczuleniową, zwiększają predyspozycje ustroju do infekcji, są przyczyną anatomicznego i czynnościowego uszkodzenia układu oddechowego i układu krążenia

• Pyły o działaniu toksycznym - toksykologia, pozostają długo w płucach w formie cząsteczek stałych.

• Biologiczne - bioaerozole - tworzą go żywe mikroorganizmy oraz cząstki nieożywione pochodzenia biologicznego. Mikroorganizmy to najczęściej flora saprofityczna i zarodniki grzybów. Aby doszło do patogennego bioaerozole i narażenia człowieka musi zaistnieć źródło, powstać warunki sprzyjające nagromadzeniu elementów szkodliwych oraz musi dojść do ich rozproszenia:

• Źródło - organizm rozsiewający zarazki,

• Warunki - namnożenie flory bakteryjnej - klimatyzatory, inhalatory,

• Rozproszenia - niewłaściwa wentylacja

W Polsce istnieje 22 parki narodowe, 1368 rezerwatów przyrody (dane z 31 grudnia 2003), wiele parków krajobrazowych, obszarów o chronionym krajobrazie, oraz mające międzynarodowy charakter rezerwaty biosfery ( utworzone na mocy UNESCO). Równocześnie na terenie naszego kraju występuje 27 obszarów klęski ekologicznej. Są to obszary na których dopuszczalne normy występowanie niektórych zanieczyszczeń zostały znacznie przekroczone. Należą do nich GOP (Górnośląski Okręg Przemysłowy), Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy, obszar Zatoki Gdańskiej i Gór Izerskich

3. Promieniowanie elektromagnetyczne.

Pole elektromagnetyczne (PEM) jest zjawiskiem fizycznym obecnym w kosmosie od momentu jego powstania. Funkcjonują nawet teorie naukowe wskazujące zjawiska związane z elektrycznością jako źródło powstania życia na Ziemi - przypuszcza się, że wyładowanie atmosferyczne spowodowało reakcję powstania pierwszych białek w praoceanie.

PEM występuje w całym Wszechświecie. Począwszy od wszechobecnej częstotliwości 4.5 Hz - częstotliwości drgań własnych atomu wodoru, a skończywszy na niewyobrażalnie silnym źródle promieniowania gamma, jakimi są gwiazdy, których cykl „życia” zbliża się ku końcowi

Z fizycznego punktu widzenia pole elektromagnetyczne zawiera dwie składowe - magnetyczną i elektryczną. Obydwa te elementy występują w przyrodzie również osobno - jako pole elektryczne (PE) oraz pole magnetyczne (PM). W otoczeniu pole elektryczne w czystej postaci obserwujemy np. w czasie burz atmosferycznych - pomiędzy chmurami lub chmurami a Ziemią powstają różnice potencjałów (występuje pole elektryczne jeżeli którego wartość przekroczy właściwości izolacyjne atmosfery nastąpi wyładowanie). Efekt działania PE obserwujemy również np. w czasie głaskania kota - gromadzące się na jego sierści jednoimienne ładunki elektryczne odpychają się od siebie, tworząc efekt „stojącej” sierści.

Natomiast najbardziej typowy przykład występowania naturalnego pola magnetycznego to Ziemia, mająca dwa różnoimienne (przeciwstawne) bieguny, których oddziaływanie na namagnesowaną igłę zawsze jest jednoznaczne - igła ustawi się wzdłuż linii pola magnetycznego pokazując jednym ze swych końców (zawsze tym samym) zawsze ten sam biegun magnetyczny ziemi.

Rodzaje promieniowania elektromagnetycznego z względu na właściwości oddziaływania na materię :

• Promieniowanie jonizujące

• Promieniowanie niejonizujace

1. Promieniowanie jonizujące:

• Naturalne - promieniowanie kosmiczne, ziemskie, słoneczne, naturalnych pierwiastków ziemi

• Sztuczne - reaktory jądrowe, zastosowanie pierwiastków promieniotwórczych w przemyśle, bomby kobaltowe wykorzystywane w leczeniu

• Efekt jonizacji pod wpływem promieniowania jonizującego występuje praktycznie zawsze, a jego natężenie zależne jest od gęstości mocy. Pola takie powodują zmiany kumulujące się, tzn. każda następna dawka powiększa efekt działania poprzedniej, proporcjonalnie do czasu i i natężenia ekspozycji. Aby wystąpiło zjawisko jonizacji pole musi mieć odpowiednio wysoką częstotliwość - a co się z tym wiąże nieść ze sobą odpowiednią energię (I kwant energii promieniowania nadfioletowego powodującego obumieranie drobnoustrojów od 3,3 do 100 eV elektronovoltów).

1. Promieniowanie niejonizujace- o niskiej częstotliwości .

• Widzialne -stałym, i cyklicznie (co około 10 -12 lat) aktywującym się źródłem jest Słońce. Jego wzrastająca aktywność powoduje wysyłanie m.in. w kierunku Ziemi olbrzymiej ilości wysokoenergetycznych cząstek powodujących uszkodzenia zarówno krążących wokół naszej planety satelitów jak i paraliż całych systemów energetycznych.

• Podczerwone

• Fale radiowo- telewizyjne

• Mikrofale - komputerowe

• Energetyka

Sposób i skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych, zarówno bezpośrednio na ciało człowieka jak i na materialne elementy środowiska pracy, zależą od ich częstotliwości i natężenia. Pola elektromagnetyczne w przeciwieństwie do wielu fizycznych czynników środowiska, jak np. hałas, nie są z reguły rejestrowane przez zmysły człowieka, dlatego niemożliwe jest intuicyjne dostosowanie sposobu postępowania człowieka do stopnia zagrożenia.
Pola elektromagnetyczne o różnych częstotliwościach znajdują liczne zastosowania praktyczne w przemyśle, służbie zdrowia, telekomunikacji i życiu codziennym.

Oprócz różnorodnego bezpośredniego oddziaływania na organizm pracownika, pole elektromagnetyczne może stwarzać także zagrożenie dla ludzi poprzez oddziaływanie na infrastrukturę techniczną, ponieważ odbiór energii pola elektromagnetycznego przez urządzenia może być przyczyną m.in.:

• zakłóceń pracy automatycznych urządzeń sterujących i elektronicznej aparatury medycznej (w tym elektro-stymulatorów serca oraz innych elektronicznych implantów medycznych),

• detonacji urządzeń elektro-wybuchowych (detonatorów),

• pożarów i eksplozji związanych z zapaleniem się materiałów łatwopalnych od iskier wywoływanych przez pola indukowane lub ładunki elektrostatyczne.

Oddziaływanie pól elektromagnetycznych może powodować występowanie niepożądanych skutków. Z tego powodu wprowadzono okresową kontrolę warunków ekspozycji oraz ograniczenia ekspozycji:

• ogółu ludności

• pracowników

• infrastruktury technicznej.

Szczególne znaczenie ma to odnośnie pracowników, którzy z racji wykonywania czynności zawodowych przebywają w obszarze występowania silnych pól elektromagnetycznych. W miarę możliwości powinny być stosowane techniczne i organizacyjne metody ograniczania ekspozycji, m.in. ekranowanie elektromagnetyczne i oznakowanie obszarów występowania silnych pól elektromagnetycznych.

Energia pola elektromagnetycznego, która została zdeponowana w tkankach może doprowadzać m.in. do zmian pH. Zaburzeniom może ulegać również aktywność enzymów a nawet może zostać zachwiany cały metabolizm.

Głównymi objawami obserwowanymi u ludzi, którzy w swojej pracy mają kontakt z polami elektromagnetycznymi, były: bóle i zawroty głowy, zaburzenia pamięci, dolegliwości sercowe i ogólne zmęczenie. Przypuszcza się, że pola elektromagnetyczne mogą indukować niektóre rodzaje nowotworów.

Zmienne pola magnetyczne mogą wywoływać w tkankach tzw. prądy wirowe. Są one prawdopodobnie odpowiedzialne za efekty rezonansowe w tkankach i narządach. Pole magnetyczne może działać zarówno na poruszające się ładunki jak i na błony komórkowe i sieci neuronalne.

W przypadku pól elektromagnetycznych o wysokich częstotliwościach podstawowym efektem oddziaływania na organizm jest emisja ciepła. W przypadku fal radiowych zachodzi ona na skutek strat przewodzenia, a dla mikrofal główne znaczenie mają straty dielektryczne.

Należy pamiętać, że każdy człowiek w życiu codziennym jest narażony na działanie pól elektromagnetycznych, wytwarzanych chociażby przez sprzęty gospodarstwa domowego jak np. odkurzacz, kuchenka mikrofalowa czy nawet suszarka. Obecność wielu takich urządzeń może spowodować zwielokrotnienie całkowitego pola, a jego wpływ na organizm zależy przede wszystkim od odległości.

Do scharakteryzowania pola elektromagnetycznego jako fizycznego czynnika środowiska pracy stosowane są następujące parametry:

• częstotliwość pól sinusoidalnie zmiennych w czasie (w Hz) lub opis zmienności w czasie pól niesinusoidalnych,

• natężenie pól elektrycznych (w V/m),

• natężenie pól magnetycznych (w A/m) lub indukcja magnetyczna (w T),

• gęstość mocy promieniowania (w W/m²),

• czas ekspozycji pracownika.

Pola elektromagnetyczne a zdrowie człowieka

Problem wpływu pól elektromagnetycznych na zdrowie człowieka pojawił się wraz z rozwojem elektroenergetyki i radiokomunikacji.

Obserwacje dotyczące wpływu tych pól na organizmy utrudnia fakt, iż nie są to reakcje specyficzne, czyli mogą być wywoływane lub wzmacniane przez szereg innych czynników.

Skutki biologiczne zależą m.in. od ilości pochłoniętej energii, miejsca jej pochłonięcia oraz od częstotliwości pola elektromagnetycznego.

Rozważając wpływ pól na tkanki analizie poddaje się głębokość wnikania pola przy różnych częstotliwościach oraz tzw. współczynnik absorpcji właściwej, czyli stosunek pochłoniętej energii do masy ciała, która ją pochłonęła.

PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE - PEM

Hałas i wibracje cechy:

• cechuje się powszechnością i wielością źródeł powstawania

• ponadnormatywny poziom hałasu występuje co najmniej na 20% powierzchni naszego kraju, a ujemnie oddziaływuje na około 1/3 ludności

Definicja:

• hałasem są wszelkiego rodzaju niepożądane, nieprzyjemne i dokuczliwe lub szkodliwe drgania ośrodka sprężystego na narząd słuchu i inne zmysły oraz na organizm człowieka

Rodzaje hałasu: ( decybel- dß)

• do 30 dß - niskie natężenia , obojętny

• od 30-60 dß - utrudnia skupienie uwagi, sen i wypoczynek

• 60-85 dß - powoduje dolegliwości wegetatywne, nerwice

• Powyżej 85 dß o powoduje uszkodzenie słuchu

• Powyżej 120 dß - następuje mechaniczne uszkodzenie słuchu

• Powyżej 150 dß - niebezpieczny dla życia

Źródła hałasu:

• Ruch drogowy, kolejowy, lotniczy

• Zakłady przemysłowe w obrębie miasta

• Zajezdnie, parkingi

• Boiska, stadiony, ( 80-95 dß )

Problemy:

• Pogorszenie jakości środowiska

• Oddziaływuje na układ nerwowy - ogólnie- miejscowo

• Stres

• Zmęczenie

• Depresje

• Obniżenie sprawności umysłowej

• Wzmożona drażliwość

Wibracje: Hz- Hertz

• Skutki zależą od zaabsorbowanej energii oraz częstotliwości drgań i czasu ekspozycji

• Układ nerwowy

• Układ krwionośny - drgania od 3-4 Hz pobudzają narządy wewnętrzne

Woda:

Wyróżniamy trzy stany skupienia:

• Ciekły

• Parowy

• Lód

Wody w stanie ciekłym to:

• Wody mórz i oceanów

• Wody śródlądowe

• Płynące

• w ciekach naturalnych, kanałach oraz w źródłach, z których cieki biorą początek,

• znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych

zbiornikach wodnych ,ciągłym bądź okresowym naturalnym

dopływie lub odpływie wód powierzchniowych,

• znajdujące się w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na

wodach płynących;

• Stojące,

• do których zalicza się wody znajdujące się w jeziorach oraz innych

naturalnych zbiornikach wodnych niezwiązanych bezpośrednio, w

sposób naturalny, z powierzchniowymi wodami płynącymi.

W stanie ciekłym są to:

• Wody opadowe

• Wody powierzchniowe- rzeki, zbiorniki wodne

• Wody podziemne:

• Wody podskórne od 1-5 m

• Wody głębokie do kilkuset metrów

Ścieki - rozumie się przez to wprowadzane do wód lub do ziemi:

• wody zużyte, w szczególności na cele bytowe lub gospodarcze,

• ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w ustawie z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 147, poz. 1033),

• wody opadowe lub roztopowe, ujęte w otwarte lub zamknięte systemy

kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej

nawierzchni, w szczególności z miast, portów, lotnisk, terenów

przemysłowych handlowych, usługowych i składowych, baz

transportowych oraz dróg i parkingów,

• wody odciekowe ze składowisk odpadów i miejsc ich magazynowania,

wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne,

• wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem

wód wtłaczanych do górotworu, jeżeli rodzaje i ilość substancji

zawartych w wodzie wtłaczanej do górotworu są tożsame z rodzajami i

ilościami substancji zawartych w pobranej wodzie,

• wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb

łososiowatych,

• wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb

innych niż łososiowate albo innych organizmów wodnych, o ile

produkcja tych ryb lub organizmów, rozumiana jako średnioroczny

przyrost masy tych ryb albo tych organizmów w poszczególnych latach

cyklu produkcyjnego, przekracza 1 500 kg z 1 ha powierzchni użytkowej

stawów rybnych tego obiektu w jednym roku danego cyklu;

• ścieki bytowe - rozumie się przez to ścieki z budynków mieszkalnych,

zamieszkania zbiorowego oraz użyteczności publicznej, powstające w

wyniku ludzkiego metabolizmu lub funkcjonowania gospodarstw

domowych oraz ścieki o zbliżonym składzie pochodzące z tych

budynków;

• ściekach komunalnych - rozumie się przez to ścieki bytowe lub mieszaninę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi, odprowadzane urządzeniami służącymi do realizacji zadań własnych gminy w zakresie kanalizacji i oczyszczania ścieków komunalnych;

• ściekach przemysłowych - rozumie się przez to ścieki, niebędące ściekami bytowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi, powstałe w związku z prowadzoną przez zakład działalnością handlową, przemysłową, składową, transportową lub usługową, a także będące ich mieszaniną ze ściekami innego podmiotu, odprowadzane urządzeniami kanalizacyjnymi tego zakładu;

Klasy wód:

Kl. I

• zaopatrzenia ludności w wodę pitną

• zaopatrzenie zakładów przemysłowych gdzie jest wymóg wody pitnej np: przemysł spożywczy

• hodowla ryb łososiowatych

Kl. II

• hodowla ryb za wyjątkiem łososiowatych

• hodowla zwierząt gospodarskich

• urządzenia zorganizowanych kąpielisk

• rekreacji i uprawiania sportów

Kl. III

• zaopatrzenia zakładów przemysłowych

• nawadniania terenów rolniczych wykorzystywanych do uprawy warzyw

Wody pozaklasowe - NON

Dz. U. 2001 Nr 115 poz. 1229 Prawo wodne

Czynniki wpływające na jakość wody: ( zanieczyszczenia wody )

1. czynniki chemiczne -czynniki związane z działalnością człowieka:

• metale - kadm, ołów, azotany

• związki organiczne - pepsycydy, herbicydy, detergenty, fenole,

rozpuszczalniki, węglowodory aromatyczne

• trwałe - nie ulegają rozkładowi

• nietrwałe - ulegają rozkładowi a proces ten odbywa się przy współdziałaniu bakterii ( przy dużym zanieczyszczeniu i brak tlenu rozwijają się drobnoustroje beztlenowe powodując anaerobowy (proces chemiczny zachodzący bez udziału tlenu) rozkład związków

• czynniki biologiczne - pyły

Nadzór epidemiologiczny:

Woda do picia i na potrzeby gospodarskie podlega stałemu nadzorowi sanitarno - epidemiologicznemu w zakresie:

• oznaczeniu właściwości chemicznych

• badaniu chemicznym stężeniu związków jonów

• badaniu bakteriologicznym

Rodzaje badania wody:

• badanie sanitarne skrócone

• badanie sanitarne rozszerzone

• badanie sanitarne pełne

Zabiegi oczyszczające wodę:

• napowietrzanie wody - aeracja

• klarowanie wody

• koagulacja

• filtrowanie

• dezynfekcja ( naświetlanie promieniami nadfioletowymi, ozonowanie, chlorowanie)

Oczyszczanie wody składa się z szeregu następujących po sobie procesów. Do najważniejszych zaliczamy:

• sedymentację,

• sorpcję,

• utlenianie chemiczne oraz biochemiczne,

• mineralizację związków organicznych.

Te same procesy stanowią podstawy utylizacji ścieków, którą przeprowadza się w zakładach oczyszczania ścieków.

Wyróżniamy trzy różne metody oczyszczania ścieków:

• mechaniczną - jest mało efektywna. Tylko 30% zanieczyszczeń zostaje zatrzymanych

• biologiczną - 85 do 93% zanieczyszczeń zostaje zatrzymanych

• chemiczną - najskuteczniejsza. Zatrzymuje ponad 90% zanieczyszczeń

GLEBA

Przez zanieczyszczenie gleby rozumie się przekroczenie normy określającej zawartość danej radioaktywnej substancji, a także mikroorganizmów zamieszkujących glebę. Obecność tych substancji i mikroorganizmów we właściwych ilościach jest niezbędna, gdyż zapewniają one obieg materii i energii w ekosystemach.

W glebie znajdują się wszystkie pierwiastki niezbędne do życia:

• pierwiastki chemiczne

• krzem

• glin

• żelazo

• wapń

• tlen i wodór

• w mniejszych ilościach

• magnez

• potas

• fosfor

• siarka

• sód

• azot

• węgiel

• mikroelementy

• magnez

• cynk

• miedź

• kobalt

• jod

• fluor

• czynniki biotyczne

• bakterie

• drobnoustroje

• pierwotniaki

• grzyby

Pierwiastki te występują w określonych ilościach, wzrost któregoś z nich powoduje określone skutki.

Zanieczyszczenia gleby:

• związkami chemicznymi

• metale ciężki - ołów, kadm, cynk, miedź ( mają długi okres rozpadu)

• dwutlenek siarki z powietrza- kwaśne deszcze

• azotany - efekt przenawożenia nawozami naturalnymi i sztucznymi,

• Azotany mają bezpośredni wpływ na rośliny:

• - opóźniają ich dojrzewanie

• - zmniejszają odporność na patogeny

• - dają początek kancerogennym i teratogennych nitrozoamin

• - zwiększają fitotoksyczność

• - powodują niedobór miedzi w organizmie roślinnym

• pestycydy - środki ochrony roślin

• pierwiastkami promieniotwórczymi

• spowodowane działalnością człowieka

• skażenia radioaktywne w miejscach katastrof jądrowych i atomowych elektrowni

• odpady radioaktywne

• skażenia po wybuchach jądrowych

• chorobotwórcze czynniki biotyczne

• źródła skażenia patogenami

• nie skanalizowane środowisko wiejski

• ścieki bytowe

• użyźnianie gruntów uprawnych obornikiem lub gnojówką

Ochrona gleby - działania profilaktyczne

• ochrona gleby przed zanieczyszczeniami chemicznymi

• wapnowanie gleby przeciwdziałające zakwaszaniu

• monitoring skażeń gleby i restrukturyzacja upraw

• zmiana wykorzystywania roślin jadalnych uprawianych na glebie skażonej na np. ziemniaki do produkcji przemysłowej

• ograniczenie upraw i spożycia warzyw korzeniowych i liściastych pochodzących z ogródków działkowych na terenach skażonych

• ochrona terenów rekreacyjnych dla dzieci przed wtórnym pyleniem

Ważne epidemiologicznie:

• okres przeżywania patogenów

• wirusy i bakterie niezarodnikujące - do kilku tygodni

• prątki gruźlicy - do kilku miesięcy

• jaja robaków - do kilku lat

• bakterie przetrwalnikowe- kilkadziesiąt lat

• zakażenia przyranne

• laseczka tężca

• laseczki zgorzeli gazowej




Opracowała: I.Ł. Strona 9 z 16

---