1. Gospodarka rynkowa - pojęcie, modele, ograniczenia.

Gospodarka rynkowa - gospodarka, w której zasadniczym regulatorem procesów gospodarczych jest mechanizm rynkowy.

1. dominacja własności prywatnej;

2. rynek dokonuje wyceny dóbr, rynek dostarcza informacji co, za ile i jak produkować;

3. zachowujemy się racjonalnie z punktu widzenia rachunku ekonomicznego;

4. gospodarka rynkowa stara się być w równowadze za pomocą cen;

5. rynek weryfikuje czy coś jest społecznie przydatne;

6. konieczna jest swoboda prowadzenia działalności;

7. kryterium oceny jest rentowność;

8. ceny są ustalane na rynku, a więzi mają charakter ekonomiczny;

9. ryzyko jest wbudowane w system.

Zalety:

• racjonalne wykorzystanie zasobów;

• dobry system motywacyjny;

• gospodarka jest innowacyjna, bo taniej produkować, to produkować bardziej innowacyjnie;

• system, który skłania do minimalizowania kosztów jednostkowych;

• gospodarka jest niesłychanie elastyczna.

Ograniczenia:

1. Monopolizowanie - dążenie do monopolu, bo to eliminuje konkurencję;

2. Przerzucanie kosztów na kogoś innego, na inne podmioty.

3. Część dóbr ma charakter publiczny i wszyscy mają do nich dostęp; ktoś musi je produkować. Gdybyśmy pozostawili gospodarkę tylko prywatną, to nikt by nie dostarczał dóbr publicznych.

4. Ciągle jest destabilizowana - państwo musi zapobiegać wahaniom koniunktury.

5. Nie akceptujemy dużych różnic w poziomie życia.

6. Występowanie negatywnych efektów zewnętrznych

Modele:

a) Neoliberalna gospodarka rynkowa - mały zakres interwencji państwa, głównym regulatorem są systemy rynkowe (np. USA).

b) Społeczna gospodarka rynkowa - państwo oferuje obywatelom szeroki zakres świadczeń społecznych. Taka rola państwa nie może szkodzić mechanizmom rynkowym i nie powinna zmniejszać motywacji obywateli do indywidualnej aktywności (np.: Niemcy, Francja, Włochy).

c) Socjaldemokratycznie korygowana gospodarka rynkowa (model skandynawski) - państwo opiekuńcze, państwo świadczy swoim obywatelom bardzo szeroki zakres usług społecznych i w ten sposób ogranicza mechanizmy rynkowe. Przejawia się to przede wszystkim przez dużą redystrybucję dochodów przez budżet.

7. rynek doskonały

8. rynek konkurencyjny

9. rynek monopolistczny

2. Konkurencja, konkurencja doskonała. Niedoskonałości „niewidzialnej ręki rynku”. Co oznacza pojęcie gospodarka konkurencyjna?

KONKURENCJA - ekonomiczny proces, w którym uczestnicy rynku, dążąc do realizacji swych interesów, próbują przedstawić oferty korzystniejsze od innych ze względu na cenę, jakość, warunki dostawy i inne czynniki mające wpływ na podjęcie decyzji o zawarciu transakcji; konkurencja jest chroniona przez prawo we wszystkich rozwiniętych krajach (m.in. za pomocą antymonopolowego ustawodawstwa).

Konkurencja doskonała:

1. na rynku występuje duża liczba producentów i kupujących; każdy z producentów wytwarza znikomą część łącznej produkcji gałęzi; cena jest niezależna od producenta

2. oferowane do sprzedaży dobra są jednorodne

3. kupujący i sprzedający dysponują pełną informacją o rynku

4. nie ma barier wejścia na rynek i wyjścia z niego; istnieje mobilność czynników produkcji

NIEWIDZIALNA RĘKA RYNKU - ekonomiczne określenie, wprowadzone przez A. Smitha, wyrażające przekonanie, że kierujące się własnym egoistycznym interesem jednostki są prowadzone przez n.r.r. w kierunku takich działań, które służą całemu społeczeństwu; wysnuto z tego wniosek, że mechanizm rynku konkurencyjnego, nie poddany żadnym ingerencjom, podlega samoregulacji; jedynym zadaniem państwa powinno być wyeliminowanie wszelkich sztucznych zakłóceń.

Gospodarka konkurencyjna - charakteryzuje się istnieniem w niemal każdej dziedzinie produkcji wielu stosunkowo równorzędnych przedsiębiorstw, z których żadne nie ma znaczącego wpływu na łączną podaż dostarczanych na rynek produktów i między którymi toczy się ostra walka konkurencyjna. Główną formą rywalizacji jest konkurencyjna cena (polegająca na obniżaniu cen swoich wyrobów przez przedsiębiorstwa mające względnie niższe koszty, aby pozyskać nowych odbiorców, zaopatrujących się dotychczas u innych producentów, a podstawowe decyzje produkcyjne i handlowe podejmowane są przede wszystkim na podstawie analizy bieżącej sytuacji rynkowej i bieżącej rentowności produkcji.

3. Od czego zależy wielkość popytu na dobro? Jak poziom dochodów wpływa na popyt? Jak cena wpływa na popyt?

Wielkość popytu na dobro zależy od:

1. ceny tego dobra (gdy cena rośnie, to popyt spada, a gdy spada, to popyt rośnie)

2. od dochodu (gdy rosną nasze dochody, to popyt rośnie)

3. od preferencji

4. od ceny dobra komplementarnego

5. od ceny dobra substytucyjnego

Na ogół jest tak, że gdy rośnie dochód, to rośnie popyt, a gdy spada, to popyt także spada. Przy rosnącym dochodzie popyt może spadać, w przypadku dóbr podrzędnych, które mają wyższe jakościowo substytuty.

Najczęściej gdy cena danego dobra rośnie, to popyt spada i odwrotnie. Nie dzieje się tak w przypadku dóbr, które zaspokajają niezbędne potrzeby i nie mają substytutów, np.: trumny, sól, niektóre lekarstwa.

Zdarzają się jednak także wyjątki, kiedy popyt w nietypowy sposób reaguje na cenę:

1. popyt nie reaguje na zmianę ceny, tzn. jest doskonale sztywny, gdy dobra zaspokajają niezbędne potrzeby;

2. popyt reaguje na zmianę ceny krańcowo elastycznie;

3. wzrost ceny powoduje wzrost popytu, a spadek ceny spadek popytu.

paradoks Veblena - dotyczy popytu na dobra prestiżowe, których konsumpcja zaspokaja potrzebę demonstracji statusu materialnego nabywcy

paradoks Giffena - dotyczy dóbr podrzędnych, których udział w wydatkach jest wysoki;

paradoks spekulacyjny - wiąże się z oczekiwaniem kształtowania się cen w przyszłości; jeśli panuje przekonanie, że cena w przyszłości będzie nadal rosła, popyt rośnie mimo rosnącej ceny

4. Czy państwo może wpływać na popyt w gospodarce rynkowej?

Odpowiedź na to pytanie zależy od tego, której teorii ekonomicznej jesteśmy zwolennikami. W myśl Keynesizmu państwo nie tylko może wpływać na popyt, ale wręcz powinno to robić, gdyż przyczyna załamań koniunkturalnych nie leży po stronie produkcji, ale po stronie popytu. Na ogół globalny popyt nie jest wystarczający i wobec tego państwo musi go stymulować, zwłaszcza, że jest on przyczyną niepełnego zatrudnienia (za mały popyt obniżenie produkcji obniżenie zatrudnienia).

Narzędzia:

• pobudzanie inwestycji prywatnych i publicznych (poprzez tzw. roboty publiczne);

• pobudzanie popytu konsumpcyjnego poprzez politykę redystrybucji dochodów (głównie przez podatki i transfery)

• obniżanie stopy procentowej (to powiększa podaż pieniądza i wobec tego pobudza popyt);

• ogólnie popyt może być zwiększany przez zwiększanie podaży pieniądza, ale wtedy istnieje duże ryzyko wystąpienia inflacji.

Ogólnie zwiększenie dochodu powoduje zwiększenie popytu.

Zgodnie z teorią neoklasyczną, to rynek jest regulatorem procesów gospodarczych i wobec tego popyt sam zrówna się z podażą i jeśli państwo będzie ingerować, to wyłącznie rozreguluje gospodarkę.

5. Podmioty gospodarcze: rodzaj i zakres decyzji ekonomicznych, rola w procesach gospodarczych.

Wyodrębnia się na ogół trzy typy podmiotów gospodarczych:

1. Przedsiębiorstwo - zespół ludzi, lub pojedynczy ludzie, dysponujący określonymi środkami niezbędnymi do regularnego prowadzenia działalności gospodarczej w sferze produkcji, obrotu towarowego czy usług. Działalność ta nastawiona jest na uzyskanie możliwie największych zysków.

2. gospodarstwo domowe - najmniejsza komórka społeczna (najczęściej rodzina), która wspólnie gromadzi dochody i wspólnie je wydaje, aby zaspokoić swoje potrzeby konsumpcyjne. Pełni funkcję konsumpcyjną i produkcyjną (sprzedaje swoje czynniki produkcji - pracę), za co dostaje w zamian wynagrodzenie. Ale także kupuje usługi i dobra, za które płaci.

3. państwo - istnieją liczne spory co do tego, jaką funkcję w gospodarce powinno pełnić państwo.

6. Podaż: od czego zależy jej wielkość i struktura w gospodarce rynkowej?

Podaż to ilość danego towaru, którą sprzedający zaoferują do sprzedaży w danym momencie i miejscu w zależności od poziomu cen. Podaż zależy przede wszystkim od ceny towaru, tę zależność przedstawia krzywa podaży.

Czynniki kształtujące wielkość podaży:

• wielkość produkcji

• cena danego dobra,

• koszt produkcji

• czynniki naturalne

• postęp techniczny

• ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych

• liczba producentów na danym rynku

• cele przedsiębiorstwa

• oczekiwania dotyczące zmian cen

• eksport oraz import

• wielkość rezerw

• czas, jakim dysponują producenci

• interwencyjna polityka państwa, dotacje, subwencje, warunki prawne

• elastyczność podaży

7. Dlaczego gospodarka monopolistyczna jest niekorzystna? Dla kogo?

Praktyki monopolistyczne uderzają przede wszystkim w konsumenta. Źródłem zysku dla monopolisty jest cena wyższa niż w warunkach konkurencji. Monopol prowadzi do ograniczania popytu (w stosunku do tego, jaki by był na rynku konkurencyjnym), a przez to do niepełnego wykorzystania mocy produkcyjnych w gospodarce, czyli przyczynia się do powstania trwałego bezrobocia. Brak konkurencyjności cenowej powoduje, że monopoliści nie muszą obniżać kosztów produkcji oraz wprowadzać postępu technicznego, co uniemożliwia wprowadzanie nowych metod produkcji oraz lepszych produktów. Oprócz konsumentów straty ponoszą także małe firmy, które nie mają szans prowadzenia walki z monopolistą i upadają.

Na rynku opanowanym przez monopol produkcja jest niższa, a ceny wyższe niż w warunkach rynku doskonale konkurencyjnego.

8. Monopol w gospodarce. Polityka antymonopolowa państwa. Czy i dlaczego państwo może sprzyjać monopolom w gospodarce?

Do walki z monopolizacją służy ustawodawstwo antymonopolowe. Do najlepszych zalicza się ustawodawstwo amerykańskie. Pierwsze regulacje prawne pojawiły się w Stanach już w 1890 roku.

Państwo może sprzyjać monopolom w gospodarce np. w przypadku gospodarki centralnie planowanej (nakazowo - rozdzielczej), gdy większość przedsiębiorstw jest państwowych, a prywatne przedsiębiorstwa nie mają żądnych szans na przydział środków produkcji, i gdy uprawiana jest gospodarka niedoboru.

Jednym z ważnych zadań okresu transformacji jest tworzenie warunków sprzyjających konkurencji, m.in. przez liberalizację handlu zagranicznego, wspieranie małych i średnich firm oraz przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym.

W Polsce w 1990 roku utworzono Urząd Antymonopolowy, przekształcony następnie w Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta. Urząd ten kontroluje decyzje dotyczące łączenia się przedsiębiorstw, przekształcania ich w spółki, podziału już istniejących podmiotów i tworzenia się nowych.

Sankcje:

nakaz zaniechania praktyk antymonopolowych;

unieważnienie umów nie respektujących wymogów ustawy antymonopolowej;

nakaz obniżenia cen;

nałożenie kary pieniężnej

Poza tym - promowanie małych i średnich przedsiębiorstw; łagodzenie barier wejścia na rynek, etc.

9. Systemy gospodarki alternatywne wobec gospodarki rynkowej.

1. gospodarka towarowa - jej produkty przeznaczone są na sprzedaż;

2. gospodarka towarowo - pieniężna - wytwarzanie produktów przeznaczonych do wymiany przez transakcje kupna - sprzedaży, gdzie środkiem płatniczym jest pieniądz;

3. gospodarka naturalna - wytwarzanie produktów przeznaczonych na bezpośrednie zaspokajanie potrzeb producentów, a nie na wymianę; najniższy stopień rozwoju gospodarczego;

4. gospodarka nakazowa - procesy gospodarcze regulowane są głównie za pomocą różnego typu nakazów, zakazów i dyrektyw wydawanych przez biurokrację państwową;

5. czarna gospodarka - „podziemna” działalność gosp., nie deklarowana do opodatkowania, nie objęta oficjalną statystyką i niemożliwa do dokładnego zmierzenia.

10. System gospodarczy w Polsce w latach powojennych: zmiany.

11. Transformacja w Polsce: podstawowe problemy ekonomiczne

Transformacja gospodarki centralnie planowanej na rynkową stała się możliwa dopiero w następstwie wyborów z 4 czerwca 1989 roku. Polska była pierwszym krajem obozu realnego socjalizmu, który wszedł na drogę przemian ustrojowych. Podjęte przedsięwzięcie miało charakter pionierski w skali światowej.

Plan Balcerowicza - cele:

1. stabilizacja gospodarki (zrównoważenie rynku i stłumienie ogromnej inflacji)

2. transformacja systemu społeczno - gospodarczego (urynkowienie i prywatyzacja gospodarki)

Podjęte działania:

uwolnienie cen (dopuszczenie do swobodnego kształtowania się ich na rynku);

wprowadzenie wymienialności złotego na inne waluty;

rygorystyczna polityka budżetowa (dyscyplina w zakresie wydatków państwa, pilnowania wpływów do budżetu, ograniczenie dotacji dla przedsiębiorstw państwowych);

zaostrzona polityka pieniężna (zakres pokrywania deficytu budżetowego z dodatkowej emisji pieniądza, etc.);

ograniczenie administracyjnych barier wejścia na rynek (przedsiębiorcy nie musieli już dostawać z urzędu zezwoleń na prowadzenie działalności);

zwiększenie samodzielności przedsiębiorstw państwowych;

zniesienie centralnego przydzielania środków;

liberalizacja handlu zagranicznego;

rozpoczęcie procesu prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych;

wspieranie sektora prywatnego;

zapoczątkowanie przebudowy systemu podatkowego (wprowadzenie w 1992 podatku od osób fizycznych, 1993 - VAT);

zapoczątkowanie procesu demonopolizacji gospodarki;

przebudowa systemu bankowego;

stworzenie podstaw rynku kapitałowego (otwarcie Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie).

Sukcesy:

szybkie zrównoważenie rynku (lepsze zaopatrzenie sklepów, usunięcie większości niedoborów);

wzrost sektora prywatnego w gospodarce;

wzrost obrotów handlu zagranicznego;

wzrost przeciętnej wydajności pracy;

zmniejszenie marnotrawstwa zasobów pracy i kapitału

Koszty:

spadek PKB;

masowe bezrobocie;

spadek przeciętnej płacy realnej;

pojawienie się dużych połaci leżącej odłogiem ziemi.

Zjawiska pozytywne:

likwidacja niedoborów na rynku;

racjonalizacja działalności gospodarczej;

ograniczenie marnotrawstwa;

dynamiczny wzrost eksportu;

korzystne zmiany w strukturze gospodarczej.

Zjawiska negatywne:

wysoka inflacja;

duże bezrobocie;

gwałtowny spadek stopy życiowej większości obywateli;

pojawienie się dużych obszarów ubóstwa;

pogłębianie się różnic dochodowych i majątkowych;

skokowe obniżenie poziomu produkcji;

spadek oddawanych do użytku mieszkań;

wzrost areału leżącej odłogiem ziemi (po PGRach).

12. Cel gospodarowania.

Podstawowym celem gospodarowania jest w najwęższym rozumieniu zaspokojenie władnych potrzeb. W rozumieniu szerszym celem gospodarowania jest zawsze zysk i wzrost gospodarczy, rozumiany jako proces powiększania produkcji, maksymalizacja wartości.

13. Sposoby mierzenia rozmiarów działalności gospodarczej.

Rozmiary działalności można mierzyć w różny sposób: albo mierząc strumienie pieniężne występujące w gospodarce (tj. strumienie wydatków na dobra i usługi oraz strumienie dochodów czynników produkcji), albo mierząc strumienie rzeczowe (strumienie wytwarzanych dóbr i usług).

Metoda sumowania produktów polega na sumowaniu wartości produktów i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu całego roku. Ponieważ jednak ilość wytworzonych produktów i usług jest bardzo duża, to i wartości, które trzeba sumować zajmują dużo miejsca. W praktyce takimi obliczeniami zajmuje się GUS i WUS, zaś zebrane dane grupuję się według działów gospodarki.

Metoda sumowania dochodów polega na sumowaniu dochodów, które powstają w procesie wytwarzania produktów i usług w danym roku. Suma tych dochodów musi być zawsze równa ogólnej sumie wartości dodanej (wartość dodana składa się z dochodów otrzymywanych przez uczestników procesu produkcji) lub wartości finalnej.

PKB =

Przy stosowaniu tej metody uwzględnia się jedynie te dochody, które powstają w związku z wytwarzaniem produktów i usług.

Metoda sumowania wydatków polega na sumowaniu wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe. Wydatki te obejmują: wydatki na dobra konsumpcyjne; wydatki na krajowe dobra inwestycyjne; wydatki rządowe na wytwarzane w kraju finalne produkty i usługi z wyłączeniem płatności transferowych; wydatki zagranicy na krajowe dobra eksportowe.

14. Koniunktura gospodarcza w Polsce.

15. Koniunktura gospodarcza - sposoby mierzenia.

Koniunktura gospodarcza - zmieniający się w czasie stan aktywności gospodarczej, który jest charakteryzowany przez wiele wskaźników, np.: poziom PKB, cen, płac, zatrudnienia.

Koniunktura gospodarcza - całokształt wskaźników życia gospodarczego, które charakteryzują stan gospodarki danego kraju lub rynku i pozwalają ocenić jego tendencje rozwojowe.

Koniunktura podlega wahaniom, które zależą głównie od:

• cyklu koniunkturalnego,

• czynników regularnych np. sezonowe wahania popytu i podaży,

• czynników nieregularnych np. urodzaj lub nieurodzaj w rolnictwie

Stan gospodarki danego kraju mierzą takie wskaźniki jak: dochód narodowy, produkcja, konsumpcja, zatrudnienie, inwestycje. Wskaźniki te charakteryzują się okresowymi wahaniami tempa wzrostu. Te zmiany to cykl koniunkturalny, który pozwala określić okresowe zmiany aktywności gospodarczej.

Wyróżnia się cztery fazy cyklu:

1. faza recesji - charakteryzuje się nadprodukcją, czyli przewagą podaży w porównaniu z efektywnym popytem. Powoduje to spadek wielkości gospodarczych, przy czym tempo spadku poszczególnych wielkości jest różne.

2. faza depresji (zastoju) - charakteryzuje się względną stabilizacją gospodarki na obniżonym poziomie. W pewnym momencie tej fazy gospodarka osiąga najniższy poziom, tzn. dolny punkt zwrotny.

3. faza ożywienia - charakteryzuje się wzrostem poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej. Gdy wielkości te osiągną w porównaniu z poprzednim cyklem stosunkowo wysoki poziom, zaczyna się faza rozkwitu.

4. faza rozkwitu - charakteryzuje się dalszym wzrostem poszczególnych wskaźników, ale już w zwolnionym tempie.

16. Co to jest wzrost i rozwój gospodarczy? Czy PKB może być miarą rozwoju i dobrobytu?

Wzrost gospodarczy - proces powiększania produkcji w skali całej gospodarki (proces ilościowy); przyrost wartości produkcji najczęściej mierzony w ciągu roku.

Rozwój gospodarczy - nie tylko zmiany ilościowe wielkości makroekonomicznych, ale również jakościowe zmiany w gospodarce.

Mierniki wzrostu gospodarczego:

stopa wzrosty produkcji - między dwoma okresami można zdefiniować jako stosunek przyrostu produkcji między tymi okresami do poziomu produkcji w okresie wyjściowym;

indeks wzrostu produkcji - stosunek poziomu produkcji w okresie końcowym, do poziomu produkcji w okresie wyjściowym.

W analizach wzrostu gospodarczego interesują nas zmiany produkcji w ujęciu realnym. Dlatego też przy obliczaniu zmian produkcji i mierników wzrostu gospodarczego posługujemy się tzw. cenami stałymi, aby wyeliminować wpływ zmian cen na zmiany wartości produkcji.

Czy PKB może być miarą rozwoju i dobrobytu?

Produkt krajowy brutto (PKB) odnoszący się do całej gospodarki jest mało przydatny do oceny poziomu rozwoju gospodarczego kraju i przeciętnego standardu życiowego ludności. Miarą rozwoju i dobrobytu jest PKB na jednego mieszkańca kraju (PKB per capita). PKB na jednego mieszkańca jest powszechnie wykorzystywane dla określenia poziomu dobrobytu ludności, jednak nie jest w pełni poprawnym miernikiem dobrobytu. Nie uwzględnia on bowiem:

• nie rejestrowanej produkcji, która wpływa na poziom dobrobytu ludności,

• wypoczynku, który ma istotne znaczenie dla dobrobytu, ponieważ jeśli wzrost PKB związany jest ze wzrostem przeciętnego czasu pracy i spadkiem czasu wolnego przeznaczonego na wypoczynek, to wskaźniki wzrostu PKB będą przeszacowywać wzrost dobrobytu. Jeśli wzrostowi PKB towarzyszy wzrost wolnego czasu, wówczas wskaźniki wzrostu PKB będą nie doszacowywać wzrost dobrobytu

• efektów zewnętrznych produkcji, które dotyczą przede wszystkim ubocznych skutków wzrostu produkcji dla środowiska naturalnego, np. zanieczyszczenia wody, powietrza lub wzrost natężenia hałasu.

17. Dlaczego stosuje się różne sposoby mierzenia produktu krajowego brutto? Co wyrażają:

1. PNB w cenach rynkowych?

2. PKB w cenach rynkowych?

3. PNN?

Rozmiary działalności można mierzyć w różny sposób: albo mierząc strumienie pieniężne występujące w gospodarce (tj. strumienie wydatków na dobra i usługi oraz strumienie dochodów czynników produkcji), albo mierząc strumienie rzeczowe (strumienie wytwarzanych dóbr i usług).

Produkt krajowy brutto mierzy wartość produkcji wytworzonej w gospodarce danego kraju w ciągu roku.

Istnieją trzy sposoby mierzenia PKB brutto: sumując wartości produktów i usług wytworzonych w kraju (metoda sumowania produktów), sumując dochody powstające przy jego wytwarzaniu (metoda sumowania dochodów), sumując wydatki ponoszone na zakup wytworzonych produktów i usług (metoda sumowania wydatków).

Metoda sumowania produktów polega na sumowaniu wartości produktów i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu całego roku. Ponieważ jednak ilość wytworzonych produktów i usług jest bardzo duża, to i wartości, które trzeba sumować zajmują dużo miejsca. W praktyce takimi obliczeniami zajmuje się GUS i WUS, zaś zebrane dane grupuję się według działów gospodarki.

Metoda sumowania dochodów polega na sumowaniu ww dochodów, które powstają w procesie wytwarzania produktów i usług w danym roku. Suma tych dochodów musi być zawsze równa ogólnej sumie wartości dodanej(wartość dodana składa się z dochodów otrzymywanych przez uczestników procesu produkcji).

PKB =

Przy stosowaniu tej metody uwzględnia się jedynie te dochody, które powstają w związku z wytwarzaniem produktów i usług.

Metoda sumowania wydatków polega na sumowaniu wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe. Wydatki te obejmują: wydatki na dobra konsumpcyjne; wydatki na krajowe dobra inwestycyjne; wydatki rządowe na wytwarzane w kraju finalne produkty i usługi z wyłączeniem płatności transferowych; wydatki zagranicy na krajowe dobra eksportowe.

Identyczny wynik ww metod wynika ze ścisłego powiązania przepływających strumieni w ruchu okrężnym. Strumienie pieniężne są odpowiednikami przepływu strumieni rzeczowych. Wydatki na produkty i usługi są równe dochodom czynników produkcji (przy założeniu, że gospodarstwa domowe przeznaczają całe swoje dochody na zakup towarów). Dochody czynników produkcji są równe wartości wyprodukowanych produktów i usług ( przy założeniu, że przedsiębiorstwa całe swoje dochody przeznaczają na zakup czynników produkcji). Wydatki na produkty i usługi są równe wartości wyprodukowanych produktów i usługi są równe wartości wyprodukowanych produktów i usług (przy założeniu, ze gospodarstwa domowe kupują produkty i usługi wytwarzane przez krajowe przedsiębiorstwa).

PKB w cenach czynników produkcji jest miarą produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich i uwzględnieniem subsydiów.

PKB w cenach rynkowych jest miarą produkcji krajowej w kategoriach cen płaconych przez ostatecznych odbiorców, czyli włączając podatki pośrednie

PNB w cenach rynkowych jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą.

miernik całkowitych dochodów obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez posiadane przez nich czynniki produkcji; PKB skorygowany o saldo dochodów z tytułu własności za granicą i dochodów obcokrajowców posiadających kapitał w danym kraju.

PNN (dochód narodowy) jest miarą produkcji uwzględniającą inwestycje netto, jest on różnicą między PNB a amortyzacją.

PNN = dochód narodowy (Y) = PNB - amortyzacja

18. Realny i nominalny PKB - różnice.

Produkt krajowy brutto (PKB) jest to wartość dóbr i usług wytworzonych przez czynniki produkcji umiejscowione w danym kraju. Jest on więc miernikiem produkcji czystej czyli wartości dodanej, wytworzonej w danej gospodarce. Mierzy on pieniężną wartość dóbr i usług nabywanych na rynku. Nie obejmuje tym samym produkcji nie będącej przedmiotem transakcji kupna - sprzedaży. W przypadku obliczania PKB istnieje problem czy obliczać go jako nominalny PKB czy też jako realny PKB.

Nominalne PKB mierzy wartość produkcji wytworzonej w cenach obowiązujących w okresie czasu, kiedy ta produkcja jest tworzona.

Realne PKB mierzy wartość produkcji wytworzonej w cenach obowiązujących w okresie bazowym

Nominalny PKB - jest wskaźnikiem potencjału danej gospodarki i jej rangi w gospodarce światowej.

Realny PKB - jest wskaźnikiem poziomu życia i zadowolenia osiąganego przez potencjalnego obywatela. Realny PKB to inaczej PKB na 1 mieszkańca danego kraju.

19. Co określa rozmiary popytu globalnego?

Popyt globalny jest to suma, którą przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe planują wydać na dobra i usługi przy różnej wielkości dochodu. W warunkach braku państwa i wymiany z zagranicą występują dwa źródła popytu na dobra:

• popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych

• popyt inwestycyjny przedsiębiorstw na nowe maszyny i budynki.

Popyt konsumpcyjny i inwestycyjny są określane przez różne grupy podmiotów ekonomicznych i zależą od różnych czynników.

20. Od czego zależy wielkość popytu konsumpcyjnego w gospodarce?

Gospodarstwa domowe nabywają różne dobra i usługi, począwszy od samochodów i żywności, a skończywszy na biletach do teatru. W praktyce te zakupy konsumpcyjne sięgają ok. 80% rozporządzalnych dochodów osobistych (rozporządzalne dochody osobiste to dochody, jakie gospodarstwa domowe otrzymują od przedsiębiorstw, powiększone o wypłaty transferowe otrzymywane od państwa i zmniejszone o podatki bezpośrednie płacone państwu). Dysponując danym dochodem rozporządzalnym, każde gospodarstwo domowe musi podjąć decyzję o jego podziale na wydatki i oszczędności.

Wielkość popytu konsumpcyjnego zależy od:

a) pieniądza - dochodów

Pieniądz jest jedną z form aktywów, w jakich gospodarstwa domowe lokują swój majątek. Wzrost realnej podaży pieniądza powiększa bezpośrednio ich majątek i zarazem zwiększa popyt konsumpcyjny.

b) poziomu cen - wskaźnika inflacji

c) stopy procentowej

Kiedy stopa procentowa spada, przyszłe dochody muszą być dyskontowane przy niższej stopie procentowej, co oznacza, że ich dzisiejsza wartość wzrasta. Obniżka stopy procentowej wywołuje więc wzrost cen obligacji i akcji przedsiębiorstwa oraz sprawia, że gospodarstwa domowe stają się coraz zasobniejsze.

d) Popyt konsumpcyjny określa też teoria dochodu permanentnego (Milton Friedman):

Założenia:

• dochody ludzi są zmienne w czasie

• ograniczone są wahania konsumpcji

Poziom konsumpcji zależy nie od bieżącego dochodu rozporządzalnego, ale od dochodu permanentnego (dochód permanentny = przeciętny dochód ludzi w długim okresie).

e) Popyt konsumpcyjny określa też teoria cyklu życia (Franco Midigliani i Albert Ando).

Źródłem finansowania konsumpcji są przewidywane dochody osiągane w ciągu całego życia.

21. Czy i jak państwo powinno wpływać na wielkość i strukturę popytu konsumpcyjnego?

Państwo może wpływać na wielkość i strukturę popytu konsumpcyjnego tworząc w ten sposób preferencje dla pewnych sposobów wydatkowania dochodów. Wykorzystując swoją funkcję alokacyjną, państwo zmienia w ten sposób strukturę popytu, jaką zapewniłby mechanizm rynkowy. Głównym narzędziem może tutaj być system podatkowy i specjalne ulgi podatkowe (np.: na budowę domu, zakup mieszkania i jego wyposażenia, etc.). Państwo korzysta zatem przede wszystkim z polityki fiskalnej.

Ponadto państwo może ograniczać popyt konsumpcyjny nakładając na dane dobro akcyzę lub opodatkowując je wyższą stawką VAT.

Efekt wypierania - zmniejszanie wielkości prywatnego popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, spowodowane wzrostem stopy procentowej, wywołanym przez wzrost wydatków państwa.

Przez sprzedaż obligacji państwowych państwo mobilizuje niewykorzystane oszczędności i przeznacza je na finansowanie wydatków publicznych, ale równocześnie zmniejsza potencjalny popyt.

Państwo może także wpływać na popyt poprzez politykę Banku Centralnego.

Poza tym:

• kredyty konsumpcyjne;

• kredyty preferencyjne.

22. Od czego zależy poziom inwestycji w gospodarce? Poziom inwestycji w Polsce w ostatnim dwudziestoleciu.

Popyt inwestycyjny oznacza zamierzone (planowane) przez przedsiębiorstwa powiększenie zasobów kapitału trwałego (fabryki i maszyny) oraz stanu zapasów.

Poziom inwestycji zależy od - stopy procentowej, optymistycznych lub pesymistycznych oczekiwań, tempa postępu technicznego, stopnia wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych. Im wyższa stopa procentowa, tym mniej jest inwestycji. Gdy stopa procentowa spada, inwestycje się zwiększają. Ważne jest także to jakie są przewidywania gospodarcze. Przy niepewności ekonomicznej poziom inwestycji jest niższy, niż przy ustabilizowanej gospodarce.

Popyt inwestycyjny przedsiębiorstw zależy przede wszystkim od:

a) ich przewidywań co do tempa wzrostu popytu na ich produkty

b) stopy procentowej

Wprowadzanie nowych urządzeń czy wyposażenia wiąże się z kosztami tych nowych inwestycji. Korzyści pojawią się w przyszłości, koszty pojawiają się w momencie inwestycji. Inwestycja musi przynieść taki zysk, który pozwoli na spłatę zaciągniętego na nią kredytu i odsetek od kredytu. Im wyższa jest stopa procentowa, tym wyższa musi być stopa zwrotu z nowych inwestycji (zysk z inwestycji musi być co najmniej równy kosztowi alternatywnemu funduszy zamrożonych w tych inwestycjach).

Poziom inwestycji można zwiększać poprzez:

1. ulgi podatkowe

2. dostarczanie technologii

3. kredyty preferencyjne

4. zamówienia publiczne

5. finansowanie infrastruktury lądowej

Poziom inwestycji w Polsce:

Wyczerpały się rezerwy proste uwolnione w wyniku urynkowienia polskiej gospodarki i dalszy rozwój wymaga zwiększenia nakładów inwestycyjnych. Wysoki poziom inwestycji w Polsce zawdzięczamy przedsiębiorstwom z udziałem kapitału zagranicznego. Pozostałe przedsiębiorstwa, pozbawione zagranicznego wsparcia, nie dysponują środkami na inwestycje. Bez inwestycji, które umożliwią unowocześnienie i podniesienie jakości produktów oraz obniżenie kosztów produkcji, polskie produkty będą coraz mniej konkurencyjne zarówno na rynku zagranicznym jak i krajowym. Już dzisiaj przewaga importu nad eksportem osiągnęła wartość grożącą Polsce kryzysem finansowym.

Niski poziom inwestycji w Polsce wynika częściowo z tego, że ich podstawowym źródłem finansowania są oszczędności krajowe. W Polsce oszczędności te są na niskim poziomie - łącznie w przypadku sektora prywatnego i publicznego nie przekraczały one 22% PKB. Stąd w rzeczywistości istotnym uzupełniającym źródłem finansowania inwestycji stały się oszczędności zagraniczne, które jednak nie mogą zapewnić takiej skali inwestycji, jaka jest niezbędna dla szybkiego rozwoju gospodarczego. Należy zauważyć, że kapitał zagraniczny był nie tylko źródłem finansowania akumulacji w skali makro, lecz przede wszystkim istotną przyczyną podnoszenia jakości, a także różnorodności produktów i usług polskich firm (także pośrednio, dzięki presji konkurencyjnej wywieranej na przedsiębiorców krajowych przez firmy zagraniczne, albo upowszechnianiu wiedzy i umiejętności). Wobec niskich nakładów krajowych na działalność badawczo-rozwojową inwestycje zagraniczne były także ważnym źródłem transferu innowacji do polskiego przemysłu. Nie wypierały więc one inwestycji krajowych, lecz były wobec nich komplementarne.

23. Co to jest równowaga rynkowa? Czy przy występującym bezrobociu jest możliwy stan równowagi rynkowej?

Równowaga rynkowa występuje wtedy, kiedy wielkość podaży jaką chcą dostarczyć sprzedawcy jest równa wielkości popytu, jaki zgłaszają nabywcy.

Dwie wielkości, popyt i podaż, we wzajemnym oddziaływaniu to istota mechanizmu równowagi, w wyniku którego kształtuje się cena. Oddziałuje ona zwrotnie na kształtowanie się popytu i podaży, jest głównym czynnikiem współokreślającym te wielkości. Cena jest sygnałem rynku kierowanym w stronę producentów i nabywców oraz skłaniającym ich do podjęcia odpowiednich decyzji, jej kształtowanie się jest instrumentem przywracania równowagi.
Zakładając, że cena jest wyższa od ceny równowagi, pojawi się wtedy nadwyżka dobra, co oznacza, że popyt będzie mniejszy od podaży. Będzie to sytuacja korzystna dla nabywcy. Konkurencja między sprzedającymi doprowadzi do spadku ceny, co implikuje wzrost popytu i spadek podaży. Odwrotnie przedstawiać się będzie sytuacja przy cenie niższej od ceny równowagi. Niska cena zachęci nabywców do zwiększenia popytu przy równoczesnym ograniczeniu podaży przez producentów. Pojawi się niedobór dobra, co oznacza, że popyt będzie większy od podaży. Konkurencja, między kupującymi, doprowadzi do wzrostu ceny, który spowoduje spadek popytu i wzrost podaży. W rezultacie tego procesu dostosowawczego ustala się cena usuwająca z rynku nadmiar produktów lub likwidująca ich niedobór - cena równowagi rynkowej. Obrazuje to poniższy rysunek.

Punkt przecięcia się krzywej popytu z krzywą podaży wyznacza cenę równowagi rynkowej (cr), przy której wielkość popytu jest równa wielkości podaży. Cena wyższa od ceny równowagi (c1) oznacza przewagę podaży nad popytem, czyli nadwyżkę dobra. Odwrotnie, cena (c2) niższa od ceny równowagi oznacza przewagę popytu nad podażą, czyli niedobór dobra. Jedynie przy cenie równowagi rynkowej (cr), te dwie wielkości są równe.

Może występować równowaga rynkowa przy niepełnym zatrudnieniu. Występuje wtedy także niewykorzystanie wszystkich środków produkcji.

Spadek konsumpcji spadek produkcji spadek zatrudnienia podaż zrówna się z popytem, ale przy niepełnym zatrudnieniu i niewykorzystaniu wszystkich środków produkcji. (Keynes)

24. Jakie są źródła dochodów publicznych?

1. Podatki od osób prawnych

2. Podatki od osób fizycznych

3. Cła

4. Wpłaty z zysku NBP

5. Wpłaty od państwowych jednostek budżetowych

6. Dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw

7. Opłaty skarbowe, sądowe, notarialne i inne.

Dzielą się na:

1. zwrotne

• wpływy publiczne (pożyczkowe, emisja pieniądza skarbowego)

2. bezzwrotne

• dochody publiczne

• daniny publiczne - podatek, akcyza, cło

• dochody publiczne z majątku państwowego

• pozostałe opłaty, np. składka ZUS

25. Co to jest budżet państwa? Jakie funkcje pełni?

Budżet państwa jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. Jest on sporządzany na okres jednego roku oraz zatwierdzany przez władzę ustawodawczą. Po zatwierdzeniu staje się aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym gromadzenie dochodów budżetowych oraz dokonywanie wydatków.

Budżet określa:

poziom dochodów i ich strukturę;

poziom wydatków i ich strukturę;

poziom deficytu;

sposób pokrywania deficytu.

Funkcje budżetu państwa:

1. fiskalna

Polega ona na gromadzeniu dochodów budżetowych (pochodzących głównie z podatków) umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań.

2. redystrybucyjna

Umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego, np. zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego różnych regionów oraz niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych i tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego dla grup najuboższych. Realizację tej funkcji umożliwia system podatkowy oraz wydatki budżetowe dokonywane głównie w formie tzw. transferów.

3. stymulacyjna

Polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze i społeczne. Za pomocą odpowiednio skonstruowanych systemów podatkowych oraz wydatków budżetowych można np. wpływać na poziom dochodu narodowego i zmiany strukturalne w gospodarce, kształtować tempo wzrostu gospodarczego, regulować poziom i kierunki konsumpcji.

4. alokacyjna

Umożliwia dokonywanie zmian struktury wytworzonego dochodu narodowego; państwo może przesunąć pewne zasoby czynników produkcji do wytwarzania dóbr publicznych, neutralizacji ujemnych efektów zewnętrznych, etc.

Oprócz powyższych funkcji budżet może pełnić funkcję:

1. pasywną - oddziaływanie poprzez politykę pieniężną

2. aktywną - określanie jakiegoś tempa wzrostu (np.: zmiana poziomu opodatkowania)

26. Jak ustalane są podstawowe proporcje budżetu: dochody i wydatki: swoboda i ograniczenia.

Budżet określa:

poziom dochodów i ich strukturę;

poziom wydatków i ich strukturę;

poziom deficytu;

sposób pokrywania deficytu.

W zależności od tego co przeważa w budżecie, czy wydatki czy dochody, budżet konstruuje się z powodu wydatków lub dochodów. W Polsce dochody kształtuje się z powodu wydatków. Często konstruktorem budżetu są tzw. wydatki sztywne.

Zwiększanie wydatków sztywnych w ogólnych wydatkach budżetu, powoduje, że w przypadku konieczności ograniczenia wydatków w celu utrzymania na planowanym poziomie deficytu budżetowego, zawęża się możliwość rozłożenia tych ograniczeń i w konsekwencji dotykają one dysponentów wydatków elastycznych (np. dotacje do podmiotów gospodarczych).

Wydatki sztywne rosną bardzo szybko i bardzo trudno jest je ograniczać.

1999 - 58,2%

2006 - 73,3%

Wydatki sztywne ograniczają możliwości wydatków bieżących. Rosną szybciej niż inne wydatki.

Przy konstruowaniu budżetu należy także uwzględnić właściwy dla danej gospodarki mnożnik budżetowy (krotność wydatków budżetowych w stosunku do oczekiwanego wzrostu). Pod tym względem nie ma swobody, ponieważ w danej gospodarce jest dany mnożnik.

Konieczne jest także uwzględnienie obsługi długu publicznego. Należy także pamiętać, że dług publiczny nie powinien przekroczyć 60% PKB, a deficyt budżetowy 3% PKB.

Konstruując budżet należy także dążyć do równowagi budżetowej, a więc aby dochody równoważyły się z wydatkami. Jednak w dzisiejszych gospodarkach z reguły występuje deficyt budżetowy.

Części budżetu:

1. Dochody (podatki od działalności gospodarczej, podatki od osób fizycznych, podatki pośrednie, cła, wpłaty od jednostek budżetowych, wpłaty z zysku NBP, etc.) Dochody te są bezzwrotne. Mogą być jednak także dochody zwrotne, czyli pożyczki.

2. Wydatki - wyznaczają zakres i strukturę zadań finansowych z budżetu. Mają znaczenie ekonomiczne - kreują popyt (budżet jest nabywcą określonych dóbr i usług)

Problemy przy ustalaniu wydatków: korupcja, subiektywizm, gra interesów; ogromne pole do nadużyć, problem marnotrawstwa.

Ważne:

czy jesteśmy w stanie ograniczyć wzrost wydatków sztywnych;

mnożnik wydatków budżetowych;

obsługa długu publicznego;

problem dotacji (ile, dla kogo).

27. Cechy dobrego budżetu. Budżet polski 2006 - założenia

1. równowaga (zasada równowagi budżetowej - dążenie do tego, aby wydatki państwa równoważyły się z dochodami państwa)

2. zupełność - budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa

3. jedność formalna i materialna (wydatki i dochody zarówno władz centralnych jak i wojewodów); budżet państwa powinien tworzyć jedną całość

4. szczegółowość - sumy ogólne, ale dokładne przeznaczenie

5. jawność - powszechnie udostępniony; podany do publicznej wiadomości

6. przejrzystość - zgodne z prawdziwymi procesami gospodarczymi

7. realność - prawdziwe przedstawienie wydatków i dochodów

8. gospodarność - racjonalny i oszczędny

9. budżetowanie roczne

Budżet na rok 2006 ponad 70% wydatków sztywnych (znaczny wzrost; pojawienie się świadczeń przedemerytalnych);

• wzrosną dotacje i subwencje;

• mają zmaleć świadczenia dla osób fizycznych;

• rosną wydatki na utrzymanie jednostek budżetowych.

28. Powody, rodzaje i skala tzw. wydatków sztywnych w Polsce

Do wydatków sztywnych zalicza się przede wszystkim:

• subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego;

• wydatki na finansowanie infrastruktury lądowej;

• wydatki na obronę narodową, które muszą stanowić nie mniej niż 1,95% PKB roku poprzedniego;

• składki do budżetu UE;

• koszty obsługi długu publicznego;

• wydatki na sądownictwo;

• zasiłki i świadczenia przedemerytalne;

• świadczenia rodzinne;

• dopłaty do odsetek od kredytów oraz refundacja premii gwarancyjnych;

• składki na ubezpieczenia zdrowotne finansowane z budżetu państwa oraz składki na ubezpieczenia społeczne za osoby przebywająca na urlopach wychowawczych i macierzyńskich.

Zwiększanie wydatków sztywnych w ogólnych wydatkach budżetu, powoduje, że w przypadku konieczności ograniczenia wydatków w celu utrzymania na planowanym poziomie deficytu budżetowego, zawęża się możliwość rozłożenia tych ograniczeń i w konsekwencji dotykają one dysponentów wydatków elastycznych (np. dotacje do podmiotów gospodarczych).

Wydatki sztywne rosną bardzo szybko i bardzo trudno jest je ograniczać.

1999 - 58,2%

2006 - 73,3%

29. Obciążenia podatkowe osób fizycznych w Polsce: zmiany

1 stycznia 1992r. - wprowadzenie podatku dochodowego od osób fizycznych. Podatek ten zastąpił kilka dotychczasowych podatków, tj. wynoszący 20% podatek od płac (przedsiębiorstwa), od wynagrodzeń, podatek wyrównawczy, podatek rolny w części dotyczącej działów specjalnych produkcji rolnej oraz dotychczas obowiązujący podatek dochodowy. Obciążeniu podatkiem dochodowym podlegała suma dochodów osiąganych ze wszystkich źródeł, z wyjątkiem tych, które przedmiotowo zwolnione były z opodatkowania (np.: nagrody państwowe, wygrane w grach liczbowych, etc.) oraz dochodów nie podlegających kumulacji (np.: dochody ze sprzedaży nieruchomości, odsetki od pożyczek), które były opodatkowane wg odrębnych zasad.

Opodatkowane były dochody indywidualne, ale małżonkowie mieli prawo łącznego opodatkowania dochodu.

Charakter progresywny:

1992-1993 20, 30 i 40%

1994-1996 21, 33 i 45%

od 1998 19, 30 i 40%

30. Co to jest sektor publiczny w gospodarce? Sposoby mierzenia. Argumenty za i przeciw rozszerzaniu sektora publicznego.

Sektor publiczny: podmioty gospodarcze finansowane z budżetu państwa i mające charakter niekomercyjny;

Stiglitz - w ustroju demokratycznym osoby, które są odpowiedzialne za instytucje publiczne, są albo wybrane w wyborach powszechnych, albo wyznaczone przez kogoś, kto w ten sposób został wybrany.

Tak naprawdę sektorem publicznym jest to, co wg pewnych kategorii uznamy za publiczne. Istnieje tu duża dowolność.

Można go liczyć w różny sposób - dobrą miarą może być stosunek budżetu (publicznych wydatków i dochodów) do PKB (tendencją jest to, że wartość budżetu rośnie w stosunku do PKB). Można także badać SP przez własność, tzn. badać ile ma państwo.

Argumenty za:

istnieje pewien zakres obecności Państwa w życiu publicznym, który wymaga istnienia SP, po to, żeby Państwo istniało (np.: administracja);

istnieje pewna sfera czysto uznaniowa (działanie o charakterze publicznym, które nikomu by się nie opłacało);

istnienie dóbr publicznych - dobra publiczne muszą być, więc z natury rzeczy istnieje sektor publiczny;

spełnianie pewnych funkcji socjalnych (uznaniowo, dowolność);

istnienie SP może być przypadkowe, np.: może wynikać z uwarunkowań historycznych.

Argumenty przeciw:

teoria wyboru publicznego - politycy częściej niż o interesie publicznym myślą o własnych korzyściach; istnieje grupa realizatorów interesów publicznych, która może mieć własne interesy;

interes publiczny wyrażany przez pewne grupy społeczne może być wyrazem partykularyzmu społecznego i może być sprzeczne z samym interesem społecznym;

nigdy nie ma osób, które mówią w interesie całego społeczeństwa; interes publiczny może być bardzo różnie interpretowany,

31. Jak podatki wpływają na oszczędności i inwestycje?

Podatki w różny sposób wpływają na oszczędności i inwestycje. Jeśli stopy opodatkowania są zbyt wysokie w stosunku do dochodu, to występują ujemne skutki, takie jak: osłabienie bodźców do pracy, niski poziom oszczędności, recesja, brak wzrostu produkcyjności. Przy zbyt wysokim opodatkowaniu przestają także być opłacalne inwestycje.

32. Rodzaje podatków. Ich rola w gospodarce.

1. podatki dochodowe - od osób fizycznych (obecnie 19, 30 i 40%) i od osób prawnych (obecnie 19%); pobierane od dochodów;

2. podatki konsumpcyjne (podatek od wartości dodanej VAT, akcyza);

3. podatki majątkowe (płacone od posiadanego majątku oraz od przenoszenia praw do majątku, np.: podatki spadkowe).

Inny podział:

1. podatki bezpośrednie (nakładane na dochody i majątek) - podmiot odpowiedzialny za płacenie podatku ponosi jego ciężar i bezpośrednio rozlicza się z budżetem państwa;

2. podatki pośrednie (nakładane na wydatki) - zawarte są w cenie nabywanego dobra lub usługi (VAT, akcyza)

akcyza - podatek pośredni, pobierany zazwyczaj od przedsiębiorcy, który dolicza go do ceny towarów i usług, przerzucając jego ciężar na konsumenta (w Polsce od 1993r.)

Formy opodatkowania:

1. podatek proporcjonalny (liniowy)

2. podatek progresywny

3. podatek regresywny

Rola podatków w gospodarce:

a) funkcje fiskalne i redystrybucyjne

• niwelowanie nieakceptowanych społecznie różni dochodowych;

• najważniejsze źródło dochodów budżetowych.

b) automatyczne stabilizatory koniunktury - w procesie recesji hamowanie spadku globalnego popytu, a w okresie ekspansji hamowanie jego wzrostu

podatki takie jak: podatek od dochodów ludności, podatki od przedsiębiorstw, podatki pośrednie, zasiłki dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych, programy pomocy dla rolnictwa są najważniejszymi stabilizatorami koniunktury gospodarczej. W okresie recesji, gdy spadają dochody ludności jeszcze szybciej zmniejszają się wpływy budżetowe z tytułu podatków. Dochód do dyspozycji obniża się więc wolniej niż dochód brutto, wobec czego spadek popytu globalnego jest mniejszy niż wynikałoby to ze spadku dochodu narodowego. W okresie ożywienia koniunktury gospodarczej i wzrostu dochodów ludności, kwoty podatków rosną szybciej niż dochody ludności. Dochód do dyspozycji wzrasta więc wolniej niż dochód narodowy. Podatki hamują więc wzrost popytu ludności i przeciwdziałają powstawaniu presji inflacyjnej.

33. Podatek pośredni- uzasadnienie stosowania, funkcja w Polsce

podatki pośrednie (nakładane na wydatki) - zawarte są w cenie nabywanego dobra lub usługi (VAT, akcyza); konsument płaci je więc „pośrednio”, za pośrednictwem sprzedawcy, który jest zobowiązany do uiszczenia podatku; może on ciężar tego podatku w całości lub w części przerzucić na kupujących.

VAT - opiera się na zasadzie powszechności, równości i fazowości - opodatkowana jest każda kolejna faza obrotu gospodarczego.
Jest to podatek pośredni bo płaci go klient.
ZALETY:
- wydajny fiskalnie - ważne źródło dochodu dla budżetu państwa
- dość przejrzyste stawki podatkowe
WADY:
- cenotwórczy charakter, co może doprowadzić do inflacji

Podatki pośrednie są najważniejszym źródłem dochodów w budżecie państwa i to stanowi ich najważniejsze uzasadnienie. W Polsce wprowadzenie podatku VAT i akcyzy w 1993 roku oznaczało radykalną zmianę systemu funkcjonowania podatku pośredniego. Poza główną funkcją dochodową, podatki pośrednie pełnią też funkcję redystrybucyjną, a mianowicie służą redystrybucji dochodów i są instrumentem łagodzącym ich rozpiętość.

34. Podatki w Polsce na tle krajów europejskich.

Podstawowa stawka polskiego VAT (22%) z nawiązką spełnia warunki UE (wymogiem było 15%), to samo dotyczy obniżonej siedmioprocentowej i zerowej dla eksportu. Niezgodne z prawem unijnym jest natomiast zwolnienie z VAT żywności nieprzetworzonej. Stopniowo nakładana nań będzie więc stawka 3%.

Między państwami członkowskimi UE wciąż istnieją spore różnice w liczbie, rodzaju i wysokości stosowanych stawek VAT.

Kraj	zreduko wana	ulgowa	podstawowa	przejściowa	zerowa (inna niż eksport)
Austria	---	10 i 12	20	---	nie ma
Belgia	1	6	21	12	jest
Dania	---	---	25	---	jest
Finlandia	---	8 i 17	22	---	jest
Francja	2,1	5,5	20,6	---	nie ma
Grecja	4	8	18	---	nie ma
Hiszpania	4	7	16	---	nie ma
Holandia	---	6	17,5	---	nie ma
Irlandia	4	12,5	21	12,5	jest
Luksemburg	3	6	15	12	nie ma
Niemcy	---	7	16	---	nie ma
Portugalia	---	5 i 12	17	---	jest
Szwecja	---	6 i 12	25	---	jest
W. Brytania	---	5	17,5	---	jest
Włochy	4	10	20	---	jest

Akcyza doliczana jest do ceny towarów przed dodaniem VAT. W Unii może obciążać tylko paliwa i oleje ropopochodne, gaz ziemny i płynny, wyroby tytoniowe i napoje alkoholowe.
W Polsce podatkiem akcyzowym, poza tymi samymi towarami co w UE, są albo mogą być obciążane: samochody, jachty, broń gazowa, urządzenia do gier, sól, zapałki, guma do żucia, sprzęt elektroniczny wysokiej klasy, a nawet środki upiększające.

W Unii podatki bezpośrednie są w niewielkim stopniu zharmonizowane.

Stawka podatku od dochodów osobistych w państwach UE (%)

Kraj	początkowa	najwyższa	liczba progów
Austria	10	50	5
Belgia	25	52	6
Dania	10	31	3
Finlandia	6	38	6
Francja	5	54	7
Grecja	5	40	4
Hiszpania	17	44,2	7
Holandia	36,35	60	3
Irlandia	26	48	2
Luksemburg	6	26	7
Niemcy	19	53	3
Portugalia	15	40	4
Szwecja	3	35	2
W. Brytania	20	40	3
Włochy	10	51	7

Podatek od dochodów osobistych obywateli jest w państwach UE progresywny z rosnącymi stawkami dla wyższych dochodów. Podatku liniowego nie stosuje tam na razie żadne państwo. Kwoty wolne od podatku niższe są od zarobków uznanych za minimum egzystencji. Większość państw koryguje obciążenia fiskalne stosownie do stopy inflacji - robią to Belgia, Dania, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy.

Holandia stosuje trzystopniową skalę podatkową: od 36,35% przez 50% do 60%.

W Wielkiej Brytanii skala jest trzystopniowa (20, 24, 40%).

Podatek od osób prawnych:

Kraj	stawka podstawowa	zysk zatrzymany	zysk wypłacony
Austria	34	-	-
Belgia	39	-	-
Dania	34	-	-
Finlandia	28	-	-
Francja	-	33	33
Grecja	-	35	40
Hiszpania	35	-	-
Holandia	35	-	-
Irlandia	38	-	-
Luksemburg	33	-	-
Niemcy	-	45	30
Portugalia	34	-	-
Szwecja	28	-	-
W. Brytania	33	-	-
Włochy	36	-	-

W większości państw UE stosuje się wyłącznie jedną stawkę,

35. Czy i dlaczego wynagrodzenia powinny być opodatkowane?

Podatki dochodowe stanowią najważniejsze źródło finansowania budżetu państwa. Państwo, aby móc realizować swoje zadania, musi ściągać od podatników określoną ilość środków pieniężnych. Im więcej udzieli ulg i zwolnień z tytułu podatku dochodowego, tym wyższe muszą być obciążenia podatkowe wynagrodzenia. Może to w konsekwencji ograniczyć nie tylko dochody budżetu państwa, ale również rozmiary konsumpcji. Kwota podatku dochodowego od osób fizycznych stanowi ponad 30% wpływów do budżetu z tytułu podatków.

36. Czy i jak budżet może wpływać na wzrost gospodarczy?

Budżet państwa jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. Jest on sporządzany na okres jednego roku oraz zatwierdzany przez władzę ustawodawczą. Po zatwierdzeniu staje się aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym gromadzenie dochodów budżetowych oraz dokonywanie wydatków.

Ogólnie można powiedzieć, że budżet państwa składa się z:

a) dochodów i wydatków centralnych władz państwowych (budżet centralny),

b) władz lokalnych (budżety lokalne)

c) ubezpieczeń społecznych.

Z budżetu centralnego finansuje się wydatki na administrację centralną, wymiar sprawiedliwości, obronę narodową. Z budżetów lokalnych finansuje się najczęściej gospodarkę komunalną i mieszkaniową, oświatę, ochronę zdrowia, kulturę, utrzymanie porządku publicznego, infrastrukturę. Przy pomocy odpowiednio realizowanych wydatków budżetowych można nie tylko wpływać na poziom dochodu narodowego i zmiany strukturalne w gospodarce, ale również wpływać na tempo wzrostu gospodarczego. Wydatki z budżetu centralnego są konieczne do prawidłowego funkcjonowania państwa od strony administracyjnej, zaś wydatki budżetów lokalnych przyczyniają się w ogromnym stopniu do podnoszenia standardu życiowego ludności, zwiększenia konsumpcji, a co za tym idzie, do zwiększenia dochodów państwa i rozwoju gospodarczego.

Wydatki rządowe na dobra i usługi są ważnym czynnikiem determinującym poziom dochodu narodowego i zatrudnienia. Jeżeli wydatki te wzrosną, produkcja będzie wzrastała w stopniu wyznaczonym przez wielkość mnożnika (krotność przyrostu dochodu w stosunku do przyrostu wydatków rządowych na produkty i usługi). Wydatki rządowe mogą zatem wpływać stabilizująco lub destabilizująco na gospodarkę: wzrost wydatków rządowych w okresie recesji wpływa na wzrost dochodu narodowego, a ograniczenie wydatków wywołuje skutek odwrotny.

Transfery wpływają na dochód narodowy pośrednio. Zwiększają one zasoby pieniężne ludności, sprawiając, że ma ona większy dochód o dyspozycji.

37. Cechy dobrego systemu podatkowego

System podatkowy to pewien zbiór podatków powiązanych ze sobą w określony sposób tak, aby tworzył on całość organizacyjną pod względem prawnym i ekonomicznym.

Według Adama Smith'a istnieją cztery zasady, na których powinien opierać się dobry system podatkowy:

1. podatki powinny być sprawiedliwe i nie powinny przekraczać możliwości podatnika

2. wysokość podatków powinna być z góry określona

3. sposób i warunki płatności powinny być wygodne dla płatnika

4. koszty poboru podatku powinny być niskie, a podatki nie powinny wpływać hamująco na aktywność i przedsiębiorczość podatników.

Oprócz wymienionych zasad, przy budowie systemu podatkowego należy uwzględniać szereg uwarunkowań ekonomicznych i społecznych, takich jak:

1. poziom stopy życiowej społeczeństwa

2. przyzwyczajenia konsumpcyjne

3. poglądy na rolę państwa w gospodarce

4. mentalność podatkową ludności.

W okresie radykalnych przemian społeczno-gospodarczych w Polsce na przełomie lat 80 i 90-tych powstał nowy system podatkowy. U podstaw zmian systemu istnieją następujące założenia:

1. wprowadzenie identycznych zasad opodatkowania dla wszystkich podmiotów gospodarczych, niezależnie od formy własności

2. wprowadzenie powszechnego podatku dochodowego

3. wprowadzenie nowych zasad obciążenia konsumpcji poprzez zastosowanie jednolitego podatku obrotowego oraz podatku od wartości dodanej (1993)

38. Równowaga budżetowa, deficyt budżetowy.

Równowaga budżetowa jest jedną z pięciu zasad polityki budżetowej. Polega ona na dążeniu do tego, żeby bieżące dochody z podatków i z innych źródeł napływające do budżetu centralnego były wystarczające do pokrycia płatności za produkty i usługi finansowanych przez rząd, płatności transferowych i innych wydatków budżetowych.

Budżet państwa opisuje, jakie dobra i usługi państwo chce kupić w nadchodzącym roku, jakich chce dokonać płatności transferowych i jak chce za to zapłacić. Zwykle rząd planuje sfinansowanie większości wydatków podatkami od ludności. Gdy wydatki przekroczą wielkość dochodów budżetowych, występuje deficyt budżetowy. Gdy dochody budżetowe przewyższają wydatki, występuje nadwyżka budżetowa.

Deficyt budżetowy może być:

• cykliczny (recesja, więc jest deficyt);

• strukturalny (zła struktura gospodarki);

• może być wynikiem wyboru.

Wysokość deficytu powinna być określana w związku z tym, dlaczego powstał.

Przyczyny deficytu po stronie dochodowej:

• niesprawny system ściągania podatków;

• za niska stopa podatkowa.

Deficyt w Polsce: 3-4 % PKB

39. Czy i jak należy ograniczać rozmiary deficytu. Czy rząd powinien mieć swobodę ustalania jego rozmiarów?

Należy ograniczać deficyt budżetowy, ponieważ trzeba pamiętać, że nawarstwiony deficyt budżetowy przyczynia się do wzrostu długu publicznego.

Jak można ograniczać deficyt:

1. zaciąganie kredytów w bankach (powoduje to zmniejszenie możliwości kredytowej sektora prywatnego podniesienie stóp procentowych zatrzymanie wzrostu efekt wypierania);

2. przez rozwój długu publicznego (dług publiczny jest skumulowanym przez wiele lat deficytem budżetowym) - sprzedaż obligacji skarbu państwa; jeśli rynek nie jest chłonny, to niesprzedane obligacje nabywa Bank Centralny;

3. zmniejszanie wydatków budżetowych (cięcia mogą być drastyczne, ale muszą być krótkotrwałe; zawsze działają osłabiająco na wzrost; zmniejszanie wydatków osłabia popyt);

4. sprzedaż części majątku państwa;

5. dodatkowa emisja pieniędzy;

6. kredyty zagraniczne.

Deficyt może doprowadzić do wyższych podatków. Konieczność zwiększenia wpływów, aby pokryć rosnące koszty długu publicznego, może zmusić rząd do podniesienia podatków. Wyższe podatki ograniczają konsumpcję indywidualną, zwiększają rozmiary szarej strefy i zniechęcają do pracy. Tak więc wyższe podatki niekorzystnie wpływają na tempo wzrostu gospodarczego.

Rząd nie powinien mieć swobody ustalania rozmiarów deficytu budżetowego, a jeśli już, to na pewno nie powinien robić tego kwotowo, ale procentowo w stosunku do PKB. Przy kwotowym ustaleniu deficytu, jeśli drastycznie spadnie produkt krajowy brutto, ustalona kwota deficytu może okazać się zdecydowanie za wysoka. Zgodnie z traktatem z Maastricht deficyt budżetowy nie może przekroczyć 3% PKB, a dług publiczny nie może być większy niż 60% PKB.

Deficyt w Polsce 3-4 % PKB

Dług publiczny 2005 rok 50,9%

40. Dług publiczny - przyczyny powstawania.

Państwowy dług publiczny jest to suma niespłaconych zobowiązań sektora finansów publicznych, do którego zaliczamy sektor rządowy - przede wszystkim skarb państwa oraz sektor samorządowy. Liczony jest według wartości nominalnej, czyli bez kosztów jego obsługi w postaci oprocentowania i odsetek.

Podstawową przyczyną jego powstania jest utrzymywanie się przez dłuższy czas deficytu budżetowego, czyli sytuacji, gdy wydatki z kasy publicznej są większe niż wpływy do niej. Powodem mogą być:

• zbyt niskie podatki, gdy środki z nich pochodzące nie starczają na sfinansowanie zaplanowanych w budżecie celów,

• zbyt duże wydatki (część z nich z powodów społecznych lub ekonomicznych jest trudna do ograniczona, dlatego nazywamy je "sztywnymi")   

• wadliwy mechanizm ściągania podatków lub stosowane metody gromadzenia i rozdysponowania dochodów oraz planowanych wydatków budżetowych

Jeśli niemożliwe są redukcje wydatków jedynym sposobem zdobycia brakujących środków jest zaciągnięcie przez państwo pożyczki, najczęściej przez emisję dłużnych papierów wartościowych. Do długu zaliczamy także zaciągnięte przez sektor publiczny kredyty i pożyczki np. na inwestycje, przyjęte depozyty oraz zobowiązania wymagalne, to jest takie, których termin płatności minął, a które nie zostały przedawnione lub umorzone. Poza tym wyróżniamy też dług potencjalny, inaczej gwarantowany: są to poręczenia udzielone przez rząd, mogące zwiększyć zadłużenie Skarbu Państwa.

Ze względu na miejsce zaciągnięcia zobowiązania rozróżniamy:

- dług krajowy, obejmujący przede wszystkim skarbowe papiery wartościowe wyemitowane w kraju oraz bieżące rozliczenia z bankami

- dług zagraniczny, zobowiązania skarbu państwa z tytułu papierów wartościowych sprzedanych za granicą

Kontrolę nad długiem publicznym sprawuje Minister Finansów. W przypadku długu Skarbu Państwa dysponuje on instrumentami pozwalającymi na bieżące zarządzanie długiem, w przypadku pozostałych podmiotów sektora publicznego, autonomicznych  w zaciąganiu zobowiązań, może oddziaływać pośrednio w celu ograniczenia poziomu długu publicznego w Polsce. Swoje cele prezentuje w trzyletniej Strategii zarządzania długiem.

41. Dług publiczny - normowanie.

To nie deficyt jest najistotniejszy, czy nawet dług publiczny, ale koszt jego obsługi. To on decyduje, czy państwo może unieść dany dług. Obecnie koszt obsługi długu publicznego w Polsce wynosi 17% dochodów budżetu państwa).

Koszt obsługi długu zależy od:

stopy procentowej (wyższe stopy droższe obligacje zwiększenie kosztów obsługi);

inflacji;

ceny złotówki (jeśli złotówka się umacnia, to spada koszt obsługi długu zagranicznego).

Zagrożenia długu publicznego:

efekt wypychania (zmniejszanie wielkości prywatnego popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, spowodowane wzrostem stopy procentowej, wywołanym przez wzrost wydatków państwa);

rosnący koszt kredytu;

negatywny wpływ na bilans płatniczy;

inflacyjna presja (poprzez wysoką cenę kredytu);

Rośnie dług rosną ceny kredytów rosną koszty produkcji rosną ceny inflacja

Dług publiczny należy rozpatrywać w kategoriach kosztu obsługi długu publicznego. Rosnący dług publiczny oznacza rosnącą ingerencję państwa w gospodarkę.

42. Dług publiczny (zakres, koszty obsługi) jako kryterium oceny polityki gospodarczej państwa.

Poziom państwowego długu publicznego ma wpływ na całą gospodarkę kraju. Przedstawiany w relacji do PKB jest jednym z najważniejszych wskaźników makroekonomicznych służących do oceny kondycji gospodarki i stabilności finansów publicznych. Na jego podstawie, można ocenić czy kraj jest w stanie obsługiwać swoje zobowiązania bez zakłóceń. Im wyższy jest jego poziom, tym wyższy jest poziom kosztów jego obsługi, co może przyczyniać się do dalszego powiększania deficytu budżetowego. Środki, które mogłyby zostać przeznaczone na inne, często pilne potrzeby, trafiają do wierzycieli. Deficyt też nie może rosnąć w nieskończoność, dlatego w pewnym momencie może okazać się, że jedynym sposobem jego ograniczenia jest podwyższenie podatków, które odczują wszyscy obywatele poprzez np. wyhamowania tempa rozwoju gospodarczego lub wzrost cen czy obniżenie otrzymywanych płac oraz świadczeń.

To nie deficyt jest najistotniejszy, czy nawet dług publiczny, ale koszt jego obsługi. To on decyduje, czy państwo może unieść dany dług. Obecnie koszt obsługi długu publicznego w Polsce wynosi 17% wydatków budżetu i 3% PKB (jest dość stabilny).

Koszt obsługi długu zależy od:

stopy procentowej (wyższe stopy droższe obligacje zwiększenie kosztów obsługi)

inflacji

ceny złotówki (jeśli złotówka się umacnia, to spada koszt obsługi długu zagranicznego).

Kosztami obsługi długu, poprzez podatki, obciążone jest całe społeczeństwo. Jeśli państwo zadłużone jest za granicą, to zagranica otrzymuje część dochodu wytworzonego w naszym kraju. Jeśli dług finansowany jest przez obywateli, to oni otrzymują część dochodu narodowego. Z reguły posiadaczami obligacji skarbowych nie są ludzie biedni, a oni przecież też płacą podatki. W takiej sytuacji dług publiczny poprzez budżet i podatki powoduje redystrybucję dochodu od biednych do bogatych. Deficyty budżetowe i dług publiczny powodują również redystrybucję dochodu między pokoleniami. O ile deficyt przeznaczany byłby na inwestycje służące rozwojowi gospodarczemu, wtedy mógłby być korzystny dla przyszłych pokoleń. Jeśli jednak przeznaczany jest na bieżącą konsumpcję, to oznacza, że żyjemy na koszt naszych dzieci i wnuków.

43. Co to jest polityka fiskalna? Polityka finansowa a polityka fiskalna.

Polityka fiskalna (polityka budżetowa) - wykorzystuje podatki i wydatki budżetowe do stabilizacji gospodarki oraz realizacji innych celów ekonomicznych i społecznych; opiera się na wykorzystywaniu podatków i wydatków budżetowych do stabilizacji gospodarki oraz realizacji innych celów ekonomicznych i społecznych.

Istnieją dwa rodzaje polityki fiskalnej:

1. aktywna polityka fiskalna - podejmowanie takich decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze

świadomy interwencjonizm; działanie na konkretne instrumenty fiskalne (np. zmiana stawek i zasad opodatkowania)

Wada: decyzje dotyczące korygowania działania instrumentów fiskalnych wymagają zmian legislacyjnych, a to powoduje opóźnienia.

Polityka stabilizacyjna przyczynia się raczej do destabilizacji gospodarki, niż do jej stabilizacji i wywołuje większe fluktuacje dochodu narodowego oraz zatrudnienia niż następowałyby bez zastosowania narzędzi interwencyjnych.

2. pasywna polityka fiskalna - automatyczne stabilizatory koniunktury same reagują na zmianę koniunktury

Automatyczne stabilizatory koniunktury działają samoczynnie, bez potrzeby ingerencji państwa:

• podatki od osób fizycznych

• podatki od osób prawnych

• podatki pośrednie

• świadczenia społeczne

• subwencje

Oczekuje się od nich, aby w okresach recesji hamowały spadek globalnego popytu, a w okresie ekspansji hamowały jego wzrost.

Wady - nie są w stanie zapewnić warunków zrównoważonego wzrostu, który wymaga jednakowego tempa wzrostu mocy wytwórczych, zatrudnienia i efektywnego popytu.

Polityka fiskalna jest działem szerzej rozumianej polityki finansowej.

POLITYKA FINANSOWA - to celowa i świadoma działalność ludzi oraz instytucji polegająca na wyznaczaniu i realizacji celów za pomocą środków pieniężnych. Jest zawsze częścią składową polityki państwowej.
Politykę finansową uważa się za prawidłowo prowadzoną, jeżeli jej cele są ogólnie akceptowane i skutecznie realizowane. Prawidłowo prowadzona polityka finansowa powinna spełniać następujące warunki: - cele muszą być realne, - cele nie mogą być sprzeczne, - cele i środki ich realizacji powinny być jasno sformułowane i przekazane do realizacji konkretnym adresatom, - musi respektować określone, nieprzekraczalne granice minimalnej stabilności i konsekwencji, - wymaga kompetentnych kadr i odpowiedniego wyposażenia technicznego.

POLITYKA FINANSOWA-działalność państwa, polegająca na kierowaniu procesami produkcji, podziału, wymiany, spożycia i akumulacji rzeczowej za pomocą metod i instrumentów pieniężnych.

W zależności od tego jakimi narzędziami posługuje się polityka finansowa, można wyróżnić jej rodzaje:

a)polityka budżetowa (polityka fiskalna)

b)polityka kredytowa

c)polityka ubezpieczeniowa.

44. Na czym polegały zmiany w budżecie państwa w Polsce okresie transformacji?

1. Rygorystyczna polityka budżetowa

• zwiększenie dyscypliny w zakresie wydatków państwowych;

• ostrzejsze egzekwowanie wpływów do budżetu;

• ograniczenie dotacji dla przedsiębiorstw państwowych;

• progresywne opodatkowanie wzrostu wynagrodzeń wypłacanych przez przedsiębiorstwa państwowe powyżej pewnej, centralnie ustalonej normy.

2. Przebudowanie systemu podatkowego

• wprowadzenie podatku dochodowego od dochodów osobistych ludności w 1992 r i wprowadzenie podatku VAT i akcyzy w 1993 roku) zwiększenie dochodów budżetowych

3. Zakaz pokrywania deficytu budżetowego z dodatkowej emisji pieniądza.

45. Budżet a PKB - relacje.

Dochody budżetu Państwa stanowią w Polsce niecałe 19% PKB, a wydatki budżetu Państwa w roku 2000 - 20,9% PKB, a w latach 2002 i 2003 nieco ponad 23% PKB.

Coraz większą rolę, i to należy uznać za fakt niepokojący, odgrywają w strukturze wydatków państwa tzw. wydatki sztywne. Rosną one coraz szybciej i jednocześnie bardzo trudno jest je ograniczyć. Wysoki jest udział wydatków publicznych w relacji do PKB.

Dług publiczny w kolejnych latach znacznie rośnie, od 38,7 % w roku 2000 aż do 50,1% w roku 2003.

46. Funkcje banku centralnego

1. funkcja emisyjna - bank centralny posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego;

2. funkcja banku banków - bank centralny zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy tych banków i udziela im pożyczek;

3. funkcja banku państwa - bank centralny prowadzi rozliczenia z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa, utrzymuje rezerwę państwową;

4. funkcja stabilizacyjna rynku finansowego - bank centralny występuje jako kredytodawca ostatniej instancji, czyli wspomaga pożyczkami banki i inne instytucje finansowe w sytuacji, gdy panika finansowa mogłaby zagrozić stabilności całego systemu finansowego kraju;

5. współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu w gospodarce.

47. Funkcje banków komercyjnych

Banki komercyjne są to banki, do których funkcji należy:

• przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych (depozytów) w zamian za odsetki;

• świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego;

• udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych;

• kreacja (podaż) pieniądza.

48. Kto i w jaki sposób określa podaż pieniądza w gospodarce?

Podaż pieniądza - jest to suma gotówki w obiegu oraz wkładów na żądanie (inaczej depozytów) typu a vista w systemie bankowym.

Podaż pieniądza zależy wprost proporcjonalnie od:

• bazy monetarnej;

• ilości pieniędzy wyjmowanej przez ludzi z systemu bankowego;

• wysokości stopy rezerw obowiązkowych;

• wysokości stopy procentowej (im wyższa ta stopa, tym wyższe są dla banków koszty utrzymywania rezerw dobrowolnych, a tym samym tym niższy jest poziom tych rezerw i większa podaż pieniądza).

Na podaż pieniądza oddziałuje bank centralny. Oddziałuje on na podaż pieniądza definiowanego wąsko - jako gotówka i depozyty w bankach płatne na żądanie, oraz szeroko - jako pieniądza uwzględniającego pieniądz bezgotówkowy i niektóre papiery wartościowe o różnym stopniu płynności.

Do najważniejszych narzędzi wykorzystywanych przez bank centralny do określania podaży pieniądza w gospodarce należą:

1. zmiany stopy rezerw obowiązkowych - bank centralny określając stopy rezerw obowiązkowych ustala minimalny stosunek rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku;

2. zmiany stopy redyskontowej - stopa redyskontowa jest stopą procentową pobieraną przez bank centralny od pożyczek udzielonych bankom komercyjnym pod zastaw poprzednio przez nie zdyskontowanych weksli lub innych papierów wartościowych;

3. operacje otwartego rynku - są najczęściej stosowanym instrumentem polityki pieniężnej i polegają na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych, przeważnie państwowych;

4. regulowanie wysokości stopy procentowej, np. WIBOR (cena rozliczeń międzybankowych w Polsce, na ogół jest respektowany);

5. zwiększanie i zmniejszanie akcji kredytowych w Bankach Komercyjnych.

49. W jaki sposób banki komercyjne wpływają na podaż pieniądza?

Współcześnie pieniądz definiuje się jako wszystkie rodzaje powszechnie akceptowanych środków płatniczych, których zdolność do zapłaty jest nieograniczona. Można je wykorzystać w dowolnym czasie do zapłacenia dowolnej sumy dowolnej osobie.

Banki komercyjne dokonują kreacji pieniądza poprzez tworzenie możliwości przekraczania stanu konta oraz tworzenie wkładów na żądanie o wartości przewyższającej poziom rezerw gotówkowych zgromadzonych w skarbcach banków. Istota tych operacji sprowadza się do tego, że banki otwierają niektórym swoim klientom nowe konta lub dokonują nowego zapisu podwyższającego stan konta już istniejącego, przy czym zmianom tym nie towarzyszy jakikolwiek dopływ gotówki do banków. Te rachunki bankowe to pieniądz, ponieważ ich posiadacze mogą wypisywać w ich ciężar czeki i wykorzystywać je jako środek zapłaty.

Kreacja pieniądza:

• udzielanie kredytów ;

• oprocentowanie depozytów;

• debety.

50. Cena kredytu: uwarunkowania. Czy i jak państwo może wpływać na cenę kredytu w gospodarce?

Stopa procentowa (odsetki) jest ceną kredytu, który kredytobiorca płaci bankowi za prawo użytkowania kapitału.

Państwo może wpływać na cenę kredytu poprzez działanie Banku Centralnego, a dokładniej przez oddziaływanie na podaż pieniądza. Bank Centralny podnosząc wysokość rezerw obowiązkowych czy np. stopy redyskonta będzie w efekcie powodował zwiększenie ceny kredytu, ponieważ banki komercyjne będą dysponowały mniejszą sumą pieniędzy, a wobec tego zmniejszą się możliwości kredytowe. Z kolei zmniejszając wysokość rezerw obowiązkowych, czy też stopy redyskonta, Bank centralny będzie wpływał na obniżenie ceny kredytu przez banki komercyjne.

Poza tym, państwo może doprowadzić do powstania tzw. efektu wypierania, czy też wypychania (zmniejszanie wielkości prywatnego popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, spowodowane wzrostem stopy procentowej, wywołanym przez wzrost wydatków państwa). Dzieje się tak np. gdy państwo finansuje deficyt budżetowy zaciągając kredyty w bankach (powoduje to zmniejszenie możliwości kredytowej sektora prywatnego podniesienie stóp procentowych zatrzymanie wzrostu efekt wypierania) np.: sprzedając im obligacje państwowe.

51. Od czego zależy popyt na pieniądz?

Popyt na pieniądz - ilość pieniądza, na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze.

Popyt na pieniądz wynika z trzech motywów (wyodrębnionych przez J.M. Keynes'a):

1. transakcyjnego

Wiąże się z posiadaniem (trzymaniem) pieniądza w celu realizacji przewidywanych zakupów produktów i usług.

2. przezornościowego

Wiąże się z posiadaniem pieniądza w celu realizacji nieoczekiwanych zakupów produktów i usług.

3. spekulacyjnego

Wiąże się z posiadaniem pieniądza w nadziei na przyszłe dochody wynikające ze spadku cen alternatywnych w stosunku do pieniądza aktywów oraz innych ewentualnych okazji do korzystnych lokat pieniądza.

Motyw transakcyjny i przezornościowy traktowane są zwykle łącznie i wyjaśniają popyt na pieniądz w jego roli środka cyrkulacji oraz środka płatniczego. Motyw spekulacyjny wyjaśnia popyt na pieniądz w jego roli środka przechowywania bogactwa.

Popyt na pieniądz charakteryzuje się m.in. następującymi czynnikami:

1. instytucjonalne rozwiązania, np. zwyczaje płatnicze, techniki i metody rozliczeń finansowych stosowanych przez system bankowy (udział transakcji rozliczanych w t rybie bezgotówkowym, powszechność kart kredytowych itd.);

2. nominalny popyt wzrasta gdy rosną ceny i dochód narodowy, natomiast maleje gdy rośnie stopa procentowa;

3. realny popyt na pieniądz rośnie gdy rośnie dochód narodowy i koszt zamiany aktywów na pieniądz, natomiast maleje gdy rośnie stopa procentowa.

52. Co oznacza „równowaga na rynku pieniężnym”?

Równowaga na rynku pieniężnym istnieje wówczas, gdy zapotrzebowanie na pieniądz jest równe wielkości podaży pieniądza. Innymi słowy równowaga jest wtedy, gdy popyt na pieniądz równy jest jego podaży przy stałym poziomie cen.

Bank centralny wykorzystując instrumenty oddziaływania na podaż pieniądza może doprowadzić do zwiększenia lub zmniejszenia podaży pieniądza na rynku. Stosując politykę ekspansywną, doprowadzić on może do wzrostu podaży pieniądza przy niższej stopie procentowej. Polityka restrykcyjna natomiast przejawia się w ograniczaniu podaży pieniądza, przy wyższej stopie procentowej.

53. Od czego zależy poziom cen w gospodarce?

Poziom cen w gospodarce zależy przede wszystkim od wysokości inflacji. Przez inflację rozumiemy proces wzrostu ogólnego poziomu cen. Obliczaniem poziomu cen zajmują się specjalne instytucje, które w tym celu konstruują wskaźnik cen. Jest on miarą procentowych zmian wydatków związanych z zakupem pewnego zestawu dóbr w jakimś okresie. Najczęściej oblicza się wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych, wskaźnik cen hurtowych i detalicznych, wskaźnik cen wszystkich produktów i usług wchodzących w skład PKB (tzn. deflator PKB).

W gospodarce możemy mieć do czynienia ze spadkiem lub wzrostem poziomu cen. Spadek poziomu cen występuje w sytuacji, gdy istnieje zwiększenie chęci do pracy lub wzrost zasobów kapitału rzeczowego. Niższe ceny wywołują wzrost popytu globalnego do poziomu produkcji potencjalnej. Wzrost cen występuje wtedy, kiedy zmniejsza się chęć do pracy lub zmniejszają się zasoby kapitału rzeczowego.

Poziom cen zależy także od zgłaszanego popytu. Jeśli popyt na dane dobro jest duży, to ceny będą rosły, a jeśli jest niski, to będą malały.

54. Jak w gospodarce rynkowej państwo może wpływać na ceny? Co mogłoby być uzasadnieniem dla takiego działania?

55. Jaką funkcje gospodarczą pełnią ceny?

Funkcje ceny:

1. informacyjna

2. motywacyjna

3. alokacyjna

4. redystrybucyjna

Ceny na rynkach dóbr ustalają się tak, aby zrównoważyć popyt konsumentów z podażą przedsiębiorstw. Cena na rynku gospodarczym kształtowana jest przez prawa popytu i podaży. Jest ona sygnałem rynku kierowanym w stronę producentów i nabywców i skłania ich do podjęcia odpowiednich decyzji. Ceny na rynkach czynników produkcji ustala się na poziomie takim, aby zrównoważyć podaż ze strony gospodarstw domowych z popytem ze strony przedsiębiorstw. Kształtowanie się poziomu ceny na rynku jest instrumentem przywracania równowagi rynkowej.

W sytuacji, gdy cena jest wyższa od ceny równowagi pojawia się nadwyżka dobra. Oznacza to, że popyt jest mniejszy od podaży. Taka sytuacja jest korzystna dla potencjalnego nabywcy. Prowadzi to jednak do konkurencji między sprzedającymi, w wyniku której następuje spadek ceny, co implikuje wzrost popytu i spadek podaży.

Niska cena zachęci nabywców do zwiększenia popytu przy równoczesnym ograniczeniu podaży przez producentów. W takiej sytuacji pojawia się niedobór dobra, a to oznacza, że popyt jest większy od podaży. Wtedy istnieje konkurencja między kupującymi, która prowadzi do wzrostu ceny. Wzrost ceny spowoduje spadek popytu i wzrost podaży.

Procesy dostosowawcze trwają cały w gospodarce cały czas i w ich rezultacie ustala się cena, która usuwa z rynku nadmiar produktów i likwiduje ich niedobór. Jest to tzw. cena równowagi rynkowej.

56. Polityka dochodowa: powody stosowania, narzędzia regulacji.

Polityka dochodowa - czyli polityka dyscypliny dotycząca wzrostu płac, tak aby wzrost płac nie przekraczał wzrostu cen. Wzrost płac realnych powinien być możliwy tylko dzięki wzrostowi wydajności pracy. Polityka dochodowa może też polegać na wprowadzeniu progresywnego opodatkowania przedsiębiorstw, jeśli pozwoli ono na szybszy wzrost płac nominalnych ponad ustalony pułap.

Polityka dochodowa - bezpośrednie narzędzie zapobiegania inflacji wiąże się z oddziaływaniem na poziom płac i cen w gospodarce przez państwo. Niekiedy zmierza także do ochrony interesów określonych grup społecznych np. producentów. Polityka dochodowa przyjmuje kilka postaci: 1) rygorystyczna kontrola cen i płac 2) pośrednie sterowanie cenami i płacami 3 ) publiczne upominanie i perswazja

Narzędzia:

• podatki progresywne i ogólnie system podatkowy

• w Polsce okresu transformacji - popiwek.

57. Jak państwo może oddziaływać na wielkość popytu na pracę?

Państwo oddziałuje na bezrobocie dwoma rodzajami polityki:

1. aktywna polityka państwa na rynku pracy - opiera się ona na wykorzystaniu instrumentów ekonomicznych. Można w niej wyróżnić politykę makroekonomiczną i mikroekonomiczną.

a) polityka makroekonomiczna - polega na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych (takich jak podatki lub wydatki budżetowe) oraz na wykorzystaniu instrumentów pieniężnych (takich jak stopy procentowe czy podaż pieniądza). Działania te mają na celu zredukowanie bezrobocia. Instrumenty te skierowane są albo na stymulowanie globalnego popytu na towary (w teorii keynesistowskiej) albo na stwarzanie producentom korzystniejszych ekonomicznych warunków rozwijania produkcji (teoria neoklasyczna).

b) polityka mikroekonomiczna - obejmuje instrumenty mające na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy oraz redukcję bezrobocia w określonych grupach siły roboczej, np.: publiczne programy zatrudnienia, subsydiowanie zatrudnienia, pożyczki dla przedsiębiorstw w celu tworzenia nowych miejsc pracy, pożyczki dla bezrobotnych w celu podjęcia działalności gospodarczej, szkolenia zawodowe, usługi pośrednictwa pracy. Instrumenty te mają charakter selektywny, dzięki czemu mają one podstawowe znaczenie dla ograniczania bezrobocia strukturalnego i frykcyjnego.

2. pasywna polityka państwa na rynku pracy - są to różnorodne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych, np. zasiłki dla bezrobotnych, odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy, dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę.

58. Od czego zależy podaż pracy?

Podaż pracy to punkt widzenia ludzi chętnych do pracy. Pracę sprzedają na rynku pracy gospodarstwa domowe. Dokonują one maksymalizacji swojej korzyści poprzez optymalny podział czasu między pracę zarobkową a czasem wolnym.

Determinantami podaży pracy są:

1. preferencje osób dotyczących pracy i czasu wolnego

2. wysokości wynagrodzenia za jednostkę oferowanej pracy

3. dostęp do innych dochodów

4. aktywność zawodowa innych członków gospodarstwa domowego

5. czynniki demograficzne i społeczne

6. sytuacja na rynku pracy

Podaż pracy dzięki wynagrodzeniu za pracę zaspakaja określonej potrzeby konsumpcyjne. Jest więc pochodną popytu konsumpcyjnego. Decyzje o podjęciu pracy zależą od efektu substytucyjnego i dochodowego.

Krzywa podaży pracy jest nachylona dodatnio, gdyż wyraża zależność: im wyższa płaca, tym większa podaż pracy (efekt substytucyjny). Gdy jednak dochód na jednostkę jest bardzo wysoki, to może pojawić się efekt dochodowy. Oznacza on, że czas wolny jest wartością ważniejszą niż możliwość osiągnięcia dodatkowego dochodu. Krzywa podaży reaguje wówczas negatywnie na wzrost płac.

Rysunek 3. Podaż pracy

Najważniejszym czynnikiem jest dochód otrzymywany za przepracowaną jednostkę czasu, np. jedną godzinę. Im wyższa jest stawka płac, czyli im większy dochód można otrzymać z pracy, tym jesteśmy gotowi więcej pracować. Stawka płac nie odnosi się tylko do godzin przepracowanych. Jeśli rezygnujemy z godzin pracy, to znaczy, że rezygnujemy z dochodu, jaki byśmy w ciągu tej godziny zarobili, czyli stawki płac.

Również ogromną rolę odgrywają ceny dóbr i usług konsumpcyjnych. Im są one wyższe, tym mniej możemy kupić za nasze dochody, czyli tym bardziej nie opłaca się zwiększać naszego czasu pracy.

Płaca nominalna jest to ilość pieniędzy, jaką pracownik odbiera w kasie w dniu wypłaty, czyli po prostu pensję wyrażoną w konkretnych jednostkach pieniężnych,np. w złotych. Płaca realna jest to natomiast ilość produktów, jaka można kupić za pieniądze stanowiące płacę nominalną, czyli właśnie za tę otrzymaną w kasie pensję.

Kolejnym czynnikiem wpływającym na decyzję podaży pracy jest polityka prowadzona przez rząd. Jeśli rząd nakłada wysokie podatki dochodowe, to ogranicza konsumpcję pracowników. Podwyżka podatków prowadzi więc do ograniczania podaży pracy, gdyż zmniejsza dochody, i jednocześnie zachęca do zwiększania czasu wolnego, gdyż zmniejsza jego koszty alternatywne.

59. Pojęcie inflacji. Jak się mierzy inflację?

Inflacja - proces wzrostu ogólnego poziomu cen. Z inflacją mamy do czynienia, gdy rosną ceny dóbr, np. chleba, benzyny, samochodów. Czysta inflacja jest przypadkiem szczególnym, który pojawia się wtedy, kiedy wszystkie ceny dóbr i czynników produkcji wzrastają w tym samym tempie.

Obliczaniem ogólnego poziomu cen zajmują się specjalne instytucje, które w tym celu konstruują wskaźnik cen. Jest on miarą procentowych zmian wydatków związanych z zakupem pewnego zestawu dóbr w jakimś okresie. Najczęściej oblicza się wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych, wskaźnik cen hurtowych i detalicznych, wskaźnik cen wszystkich produktów i usług wchodzących w skład PKB (tzn. deflator PKB).

W statystycznych analizach procesów inflacyjnych wykorzystywany jest wskaźnik stopy inflacji. Określa on procentowy wzrost ogólnego poziomu cen w ciągu roku. W Polsce oblicza się stopę inflacji dwoma sposobami:

• porównując ogólny poziom cen z roku t₁ z analogicznym poziomem cen z roku t₀;

• porównując ogólny poziom cen z grudnia z roku t₁ z ogólnym poziomem cen z grudnia t₀.

stopa inflacji = wzrost nominalnej podaży pieniądza - wzrost realnego popytu na pieniądz

Jeśli wzrost realnego popytu na pieniądz równa się zero, wtedy stopa inflacji równa się stopie wzrostu nominalnej podaży pieniądza.

W gospodarce centralnie planowanej inflacja przejawia się głównie w istnieniu niedoborów towarów na rynku oraz w ukrytych podwyżkach cen.

60. Przyczyny inflacji. Kosztowa a popytowa teoria inflacji.

Ogólnie:

1. za duży strumień pieniądza w stosunku do ruchu dóbr i usług;

2. błędna polityka gospodarcza państwa (np.: za duże obciążenia podatkowe);

3. szok surowcowy;

4. układy społeczne;

5. dewaluacja monety.

Istnieją trzy główne teorie powstania inflacji:

1/ monetarna (neoilościowa) teoria inflacji - zakłada ona, że tempo wzrostu cen zdeterminowane jest tempem wzrostu podaży pieniądza. Ponieważ podaż pieniądza znajduje się pod kontrolą banku centralnego, przyczyna inflacji tkwi w błędnej polityce pieniężnej banku centralnego. Teoria ta budzi jednak wątpliwości, bo w praktyce okazuje się, że podaż pieniądza zależy nie tylko od decyzji banku centralnego ale i od stanu koniunktury w gospodarce oraz od preferencji banków i ludności.

2/ popytowa teoria inflacji - przyczyną inflacji jest ustalenie się agregatowego popytu na towary na poziomie przewyższającym możliwości jego zaspokojenia. Teorię tą rozwinął J. M. Keynes i nazwał koncepcją luki inflacyjnej. Uznał on, że jest ona wyznaczona przez różnice między wielkością łącznego popytu na towary a wielkością dochodu narodowego, odpowiadającego pełnemu wykorzystaniu zdolności wytwórczych. W warunkach swobodnego kształtowania się cen rynkowych pojawienie się luki inflacyjnej wywołuję inflację.

3/ kosztowa teoria inflacji - przyczyną inflacji jest wzrost kosztów produkcji niezależny od agregatowego popytu na towary. Istnieją 4 typy inflacji kosztowej:

1. płacowa - gdy następuje wzrost płac niezależnie od popytu na pracę;

2. wywołana przez zyski - gdy przedsiębiorstwa wykorzystują swoją pozycję monopolistyczną aby podnieść ceny niezależne od popytu na ich wyroby;

3. wywołana przez ceny dóbr importowanych - gdy ceny te rosną niezależnie od poziomu agregatowego popytu;

4. wywołana przez podatki - gdy wzrost podatków przerzucany jest na ceny.

61. Dlaczego wysokość wskaźnika inflacji podawanego w danej gospodarce budzi często wątpliwości?

W Polsce oblicza się stopę inflacji dwoma sposobami:

• porównując ogólny poziom cen z roku t₁ z analogicznym poziomem cen z roku t₀;

• porównując ogólny poziom cen z grudnia z roku t₁ z ogólnym poziomem cen z grudnia t₀.

Wskaźniki cen, które są wykorzystywane przy obliczaniu wysokości inflacji mają kilka wad:

1. istnieje tzw. problem wskaźnikowy - dotyczy on podjęcia decyzji, który rok przyjmuje się za rok bazowy przy obliczaniu wskaźnika;

2. problem wagi (waga, czyli udział wydatków na poszczególne dobro w wydatkach ogółem w okresie wyjściowym) ;

3. wskaźniki cen nie wychwytują zmian jakości dóbr wchodzących w skład koszyka - przy obliczaniu wskaźników zakłada się, że dobra w koszyku są tej samej jakości w całym badanym okresie, chociaż nie jest tak w rzeczywistości.

62. Sposoby przeciwdziałania inflacji:

Polityka antyinflacyjna powstaje na bazie teorii inflacji. Przy popytowej teorii inflacji polityka antyinflacyjna opiera się na ograniczeniu wzrostu agregatowego popytu. Podczas stosowania polityki antyinflacyjnej wykorzystuje się takie czynniki:

• ograniczenie wydatków budżetowych

• podniesienie podatków

• zmniejszenie podaży pieniądza przez sprzedaż państwowych papierów wartościowych

• podniesienie stopy rezerw obowiązkowych

• podniesienie stóp redyskontowych.

Zastosowanie tych czynników wpływa pozytywnie na zahamowanie inflacji ale nie jest obojętne na kształtowanie się bezrobocia. Stosowanie tej polityki musi uwzględniać sytuację na rynku pracy.

Przy kosztowej teorii inflacji polityka antyinflacyjna polega na:

• zmniejszaniu tempa wzrostu kosztów - dokonuje się tego przez osłabienie monopolistycznego wpływu na ceny i płace lub przez stymulowanie wydajności pracy obniżającej jednostkowe koszty produkcji.

Ogólnie:

1. instrumenty natury fiskalnej

• kontrolowanie wydatków budżetowych;

• skup lub sprzedaż papierów wartościowych;

• umiędzynarodowienie problemu inflacji (np.: umocnienie strefy jako całości; likwidacja kosztów związanych z konwersją walut).

2. Instrumenty natury dochodowej

- blokowanie podwyżek wynagrodzeń (wszystkim jednakowo mrozimy dochody, co nie jest takie dobre).

Koszty inflacji:

1. ceny przestają być informacją;

2. nasze wybory stają się irracjonalne, zniekształcenie zachowań;

3. redystrybucja dochodów;

4. gubimy się w rachunku ekonomicznym; zawyżamy rachunek kosztów i zaniżamy rachunek efektów;

5. wysokie koszty manipulacyjne - dodrukowywanie nowych menu, etc,

63. Polityka antyinflacyjna w Polsce w okresie transformacji; jej wpływ na koniunkturę gospodarczą.

Procesowi transformacji w Polsce towarzyszyły bardzo silne procesy inflacyjne. W sierpniu 1989 roku podjęto decyzję o tzw. urynkowieniu cen żywności. Jej konsekwencją było przyspieszenie procesów inflacyjnych. Jeszcze dalej idące zmiany w zakresie kształtowania cen wprowadzono wraz z programem liberalizacji i stabilizacji gospodarki zainicjowanym w 1990 roku (liberalizacja cen, zaostrzenie ograniczeń budżetowych, liberalizacja wymiany zagranicznej). Wycofano dopłaty, dotacje, a następnie uwolniono ceny. W celu ograniczenia inflacji podejmowana działania ograniczające popyt wewnętrzny. Obniżano podaż pieniądza, wprowadzając wysoką stopę rezerw obowiązkowych oraz wysoką stopę procentową.

Wprowadzono:

popiwek: podatek od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń;

przedpłata na „Malucha” (pomysł już sprawdził się w przypadku Volksvagena), z tego powodu cześć ludzi odłożyła część swoich pieniędzy (nakłonienie do tezauryzacji);

zbieranie numizmatów;

zbiórki publiczne.

Dotychczasowa polityka antyinflacyjna przyniosła znaczące skutki. W 2001 roku tempo wzrostu obniżyło się do 5,5%. Bardzo do obniżenia inflacji w Polsce przyczyniła się polityka NBP (zmniejszanie podaży pieniądza).

64. Pojęcie cyklu koniunkturalnego. Przyczyny wahań koniunkturalnych.

Cykl koniunkturalny - okresowe zmiany poziomu aktywności gospodarczej wokół trendu.

Trend - linia wznosząca, będąca graficzną ilustracją długookresowego wzrostu.

Trzy podstawowe rodzaje wahań:

• Sezonowe - w ciągu roku

• Przypadkowe - losowe

• Koniunkturalne, wokół linii trendu. Te ostatnie nazywane są cyklem koniunkturalnym

Teoria mówi o trzech rodzajach cyklu:

1. tzw klasyczny, od 1815 r., co 6 - 12 lat, kryzys nadprodukcji. Ostre punkty zwrotne, wysoka amplituda

2. Kondratiewa - cykl długi, opisany na podstawie ruchu cen od końca XVIIIw, od 50 do 60 lat, dwufazowy: wzrost i spadek.

3. współczesny cykl 3,5 - 5 lat, niska amplituda wahań, łagodne punkty zwrotne. Przemienne dwie fazy: ożywienie i recesja. Złagodzenie przebiegu cyklu: polityka państwa, ale też strategie wielkich przedsiębiorstw. Mimo to - w USA po II wojnie 8 pełnych cykli.

Ruch inwestycyjny wzrost ceny kredytu spadek wydatków i globalnego popytu spadek produkcji stosownie do nowego niższego popytu skrócenie czasu pracy i bezrobocie stabilizacja zakupów sprzedaż zapasów początek spłaty kredytów

Przyczyny (teorie):

• podkonsumpcja. Nierównomierny podział dochodów prowadzi do nadmiernych oszczędności w grupie gospodarstw domowych o wysokich dochodach, przekształcanie w inwestycje, inwestują właściciele kapitału, przy tym rosną ceny a siła nabywcza nie powiększa się tak szybko jak produkcja. Po uruchomieniu wszystkich inwestycji popyt konsumpcyjny jest zbyt mały i dochodzi do recesji.

• rynkowy cykl konkurencyjny. Jest rezultatem strategii rynkowej przedsiębiorstw: presja konkurencji plus poszerzanie rynku zbytu i spadek kosztów transportu powoduje wzrost produkcji, działa presja konkurencyjna. Z czasem podaż zaczyna przeważać nad popytem. Konkurencja wymusza spadek cen, recesja.

• wahania poziomu zapasów. Rozkład popytu jest nierównomierny, zapasy są konieczne, ale ich przechowywanie ciągnie za sobą koszty. Koszty te jednak są mniejsze niż inne dostosowywanie się do wahań popytu (ograniczanie produkcji, gdy spada). Gdy popyt zbyt mały, rosną zapasy, ale gdy to już nie jest możliwe - recesja. Gdy sytuacja taka trwa zbyt długo - spada produkcja aż dostosuje się ona do popytu.

• Moneteryści, keynesiści - różnica zdań. Dla monetarystów stopa tylko jako narzędzie regulowania wzrostu, a nie spłaszczania cyklu. Kenesiści - oczekują aktywnej polityki stopy procentowej, wydatków rządowych, polityki fiskalnej.

65. Monetarystyczne i keynesowskie spojrzenie na role państwa w gospodarce.

Monetaryzm charakteryzuje się:

• silną wiarą w samoregulujące się mechanizmy rynkowe

• odrzucaniem tych form interwencjonizmu państwowego, które wiążą się z nadmiernym wypływem pieniądza z kasy państwa

• postulowaniem prowadzenia stałej i przewidywalnej polityki "mocnego" pieniądza i co za tym idzie odrzucanie koncepcji "naprawiania" gospodarki przez sztuczne zmiany podstawowych stóp procentowych

Historia współczesnego monetaryzmu

Monetaryzm jako współczesna szkoła ekonomiczna zaistniał ok. roku 1956. Rozpoczęło go opublikowanie przez Miltona Friedmana tzw. ilościowej teorii pieniądza.

Friedman dowodził, że popyt na pieniądz jest ściśle zależny od kilkunastu zmiennych ekonomicznych i może być na ich podstawie stosunkowo łatwo obliczony. Stąd, jeśli państwo zwiększy sztucznie emisję pieniądza ponad tę obliczoną wartość, spowoduje to szybki nadmiar pieniędzy w bilansach poszczególnych ludzi, który oni spożytkują w większości na dodatkową konsumpcję. Dodatkowa konsumpcja spowoduje tymczasowy wzrost standardu życia. Na dłuższą metę, ten chwilowy wzrost standardu nie będzie miał jednak pokrycia w podaży dóbr, która jest zależna tylko od potencjału wytwórczego, który przez sam fakt emisji pieniądza się nie zmienia. Tymczasowy wzrost spożycia powoduje jednak na dłuższą metę stały wzrost potrzeb, co pociąga za sobą stały nacisk na wzmożoną podaż pieniądza. W tej sytuacji państwo albo nadal zwiększa podaż pieniądza wywołując inflację, albo wywołuje niezadowolenie społeczeństwa obcinaniem jego dochodów.

Podstawową przyczyną wahań koniunkturalnych są za wysokie stopy procentowe. Wzrasta oszczędność, maleje popyt. Jednocześnie drożeje kredyt, więc maleją inwestycje, a także popyt na pracę. Jeżeli do poprawy tej sytuacji włączy się rząd, to obniży stopy procentowe i powstanie inflacja. Pieniądz pojawia się na rynku, ale popyt za tym nie nadąża, bo nie ma jeszcze produkcji. Jeśli tak się stanie, to rynek reaguje podniesieniem stóp procentowych i sytuacja się powtarza, tylko na wyższym poziomie cen. Wnioskiem jest to, że nie należało nic robić. Gospodarka sama by powróciła do równowagi.

konkurencja powinna być bliska doskonałej;

każda podaż znajdzie swój popyt (bo wszyscy dostają dochody za czynniki produkcji)

podaż zawsze równa się popytowi;

ceny i płace są elastyczne;

inwestycje zawsze równają się oszczędnościom, bo stopy procentowe elastycznie się dostosowują;

bezrobocie to zjawisko dobrowolne;

rynek jest najlepszym regulatorem, państwo jest zbędne.

Keynesizm - to jedna z dwóch wiodących w XX-wiecznych szkół makroekonomicznych, której inicjatorem był John Maynard Keynes.

Kluczowym punktem tej szkoły jest odrzucenie tezy klasycznej ekonomii, że nieregulowany wolny rynek dąży zawsze do równowagi popytu i podaży, oraz że przy polityce szybkich zmian podstawowych stóp procentowych, podążających za naturalnym popytem na pieniądz, jest możliwe uzyskanie niemal pełnego zatrudnienia. Zdaniem Keynesa między polityką stóp procentowych a wielkością bezrobocia nie występuje żadna silna zależność, co jest zawarte w jego słynnej sentencji "money does not matter".

Tło historyczne

Odrzucenie klasycznej ekonomii przez Keynesa wynikało z obserwacji gospodarek USA i Wielkiej Brytanii po I wojnie światowej, które zarządzane zgodnie z zasadami klasycznej ekonomii nie osiągnęły wbrew tej teorii pełnego zatrudnienia, a wręcz przeciwnie, bezrobocie cały czas rosło, mimo dobrej koniunktury gospodarczej. Zdaniem Keynesa właśnie to zjawisko (stały wzrost inwestycji i efektywności pracy przy jednoczesnym wzroście bezrobocia) zdecydowało o powstaniu wielkiego kryzysu światowego.

Teoria Keynesizmu

Keynes posługiwał się często pojęciem całkowitego popytu, będącego ogólną sumą zapotrzebowania na dobra i usługi w całym systemie ekonomicznym. Pojęcie to znane było też w klasycznej ekonomii. Zdaniem Keynesa jednak poziom produkcji i zatrudnienie wynika właśnie z całkowitego popytu, podczas gdy w ekonomii klasycznej to osiągnięty poziom produkcji i dostosowane do niego płace decydowały o całkowitym popycie.

W klasycznej ekonomii przyjmowano, że mechanizm popytu i podaży automatycznie reguluje całkowity popyt. Samoregulacja poziomu płac i cen miała gwarantować stałą równowagę między pełnym zatrudnieniem i całkowitym popytem. Nadmiar produkcji miał być zachowywany na przyszłość lub spożytkowany na nowe inwestycje. System stóp procentowych w tym modelu funkcjonował jako "koszt pieniądza" regulujący automatycznie optymalne proporcje między bieżącym spożyciem a tendencją do oszczędzania i inwestowania.

Chwilowa nierównowaga na rynku pracy wynika w teorii klasycznej tylko z istnienia zbyt dużej liczby chybionych inwestycji. Chybione inwestycje dają zatrudnienie i generują popyt ale same nie generują właściwej podaży. Stąd na rynku pojawia się nadmiar pieniędzy wywołujący sztuczny popyt. Aby ten nadmiar zlikwidować, trzeba w czasach kryzysu obcinać płace, zamykać nierentowne firmy (będące efektem chybionych inwestycji) i podrażać koszty inwestycji przez wzrost bankowych stóp procentowych, aż do ponownego uzyskania równowagi.

W analizie Keynesa taki sposób radzenia sobie z kryzysem tylko pogarszał sytuację. Obniżanie płac i wzrost stóp procentowych powoduje w jego ujęciu spadek popytu i jednocześnie wzrost środków na kolejne inwestycje. Inwestowanie przy spadku popytu staje się jednak zbyt ryzykowne i dlatego środki na inwestycje ściągnięte z rynku zamiast generować nowe miejsca pracy i co za tym idzie powiększać całkowity popyt, pozostają niewykorzystane w bankach. Popyt więc cały czas spada, nie powstają nowe inwestycje, kolejne przedsiębiorstwa bankrutują na skutek spadku popytu i kryzys się coraz bardziej pogłębia.

Zdaniem Keynesa, aby wyjść z tego błędnego koła, należy w czasie kryzysu pobudzać popyt poprzez działania odwrotne do tych wynikających z teorii klasycznej. Należy zatem obniżać stopy procentowe, obniżając tym samym koszty inwestycji, stosować ulgi inwestycyjne w systemie podatkowym, ratować upadające przedsiębiorstwa, a nawet bezpośrednio "pompować" pieniądze w rynek za pomocą bezpośrednich inwestycji państwa, czyli stosować na możliwie jak najszerszą skalę rozmaite działania interwencjonistyczne.

Jakkolwiek Keynes zgadzał się, że teoretycznie pieniądze inwestowane w gospodarkę przez państwo nie zwiększają ogólnej ilości dostępnego kapitału na inwestycje, gdyż przecież pochodzą tylko z podatków lub długów uszczuplających wolny kapitał inwestycyjny w rękach prywatnych, to jednak zachodzi tu zjawisko "keynesowskiego rozmnożenia". Zjawisko to polega na tym, że pieniądz zainwestowany generuje w przyszłości wielokrotnie więcej pieniędzy na spożycie, które z kolei pobudzają następne inwestycje i cała gospodarka nabiera rozpędu.

Istnienie "keynesowskiego rozmnażacza" było później najczęściej krytykowanym i najbardziej "podejrzanym" elementem tej teorii, szczególnie w oczach monetarystów.

konkurencja nie jest doskonała i nigdy taką nie będzie;

o wielkości produkcji decyduje globalny popyt; brak popytu powoduje załamanie;

ceny i płace są nieelastyczne;

oszczędności dostosowują się do inwestycji wraz ze zmianą dochodu narodowego;

bezrobocie ma charakter przymusowy; jest za mały popyt, więc nie ma produkcji i popytu na pracę;

rynek zawsze zawodzi, niezbędne jest państwo.

Rozwój i upadek Keynesizmu

Teorie Keynesa były po raz pierwszy zastosowane w praktyce w ramach polityki New Deal, w USA w latach 30. Przyniosły one mieszane rezultaty. Teoretycy keynesistowcy tłumaczyli to tym, że działania interwencjonistyczne w ramach New Deal były prowadzone "na ślepo", ze względu na to, że rząd USA nie posiadał wystarczającej liczby danych statystycznych na temat gospodarki.

Po II wojnie światowej keynesizm stał się wiodącą teorią makroekonomiczną. Teorią tą zaczęło się posługiwać wiele rozwiniętych i rozwijających się krajów. W przypadku wielu krajów - zwłaszcza w USA, Japonii, Korei Południowej i RFN teoria ta zdawała się dawać dobre rezultaty tworząc w latach 60. i 70. stabilne gospodarki, z szybkim rozwojem, niskim bezrobociem i niską inflacją.

W latach 70. gospodarki zbudowane w oparciu o silny interwencjonizm zaczęły jednak cierpieć na liczne przypadłości, takie jak systematyczny wzrost bezrobocia przy jednoczesnym wzroście inflacji, oraz brak pozytywnej reakcji rynku na interwencjonistyczne pobudzanie, które to przypadłości były niewytłumaczalne w świetle teorii Keynesa. Gospodarki te zaczęły tracić rozpęd, a ich rządy popadać w coraz większe zadłużenie. Na skutek tego pod koniec lat 70. nastąpił odwrót od tej teorii, a popularność zaczęły odzyskiwać szkoły ekonomiczne wychodzące z zasad klasycznej ekonomii, w tym zwłaszcza monetaryzm i ekonomia neoklasyczna.

Pogląd ten stał w ostrej sprzeczności z obowiązującym wtedy keynesizmem, który głosił, że "ilość pieniądza w gospodarce jest sprawą drugorzędną" i że wzrost jego emisji nie powoduje automatycznie wzrostu spożycia.

Wzrost popularności monetaryzmu i spadek popularności keynesizmu wynikał z teoretycznej niemożności wyjaśnienia przez keynesizm fenomenu jednoczesnej inflacji i wzrostu bezrobocia w wielu krajach, w latach 60. i 70. XX wieku. Wg teorii Keynesa takie zdarzenie nie mogło po prostu mieć miejsca. Teoria Keynesa zakładała tłumienie podaży dóbr w okresie niskiego bezrobocia i wysokiej inflacji oraz pobudzanie podaży w okresie wysokiego bezrobocia i niskiej inflacji, nie wyjaśniała jednak co robić w sytuacji jednoczesnej wysokiej inflacji i bezrobocia.

66. Państwo w gospodarce rynkowej: powody i obszary regulacji, narzędzia.

Państwo pełni w funkcje ekonomiczne, społeczne i polityczne.

powinno stać na straży praw obywatelskich i ładu społecznego;

powinno realizować pewne cele ekonomiczne (coraz lepszy udział kraju w wymianie międzynarodowej; tworzenie wolnej strefy ekonomicznej);

powinno pobudzać rozwój przedsiębiorczości i walczyć z monopolizacją gospodarki;

powinno realizować pewne cele społeczne (np.: wyrównywanie szans).

Państwo powinno łagodzić niedoskonałości rynku:

1. monopole - interwencja bezpośrednia; łamanie zmowy monopolistycznej; regulacje prawne;

2. szkody zewnętrzne (ochrona środowiska) - nakładanie zakazów, tworzenie specjalnych przepisów (kalkulacja kosztów ponoszonych przez podmioty zewnętrzne)

3. dostarczanie dóbr publicznych - określenie pożądanej podaży tych dóbr, etc.

4. Łagodzenie nadmiernych nierówności społecznych;

5. Prowadzenie polityki stabilizującej gospodarkę.

Warunki:

tylko w zgodzie z rynkiem;

ingerencja jasna, ograniczona; nie łamiąca zasad;

tylko działanie demokratycznie legitymowane;

nigdy likwidowanie działalności jednostki, chyba, że nie jest w stanie sama się utrzymać;

delegacja uprawnień na Samorządy;

bardzo dokładna i przejrzysta informacja państwa o celach i sposobach działania.

Funkcje państwa:

1. Funkcja regulacyjna

długookresowa;

ustanawianie stosunkowo trwałych, stabilnych instytucji i „reguł gry”;

tworzenie norm prawnych;

tworzenie instytucji chroniących własność prywatną i prawa poszczególnych jednostek, większych zbiorowości i społeczeństwa jako całości;

organizowanie sprawnego systemu obiegu informacji ekonomicznej;

ustanawianie zasad funkcjonowania instytucji obsługujących rynek (giełdy, etc.)

ustanawianie zasad prowadzenia działalności gospodarczej;

wspieranie konkurencji.

2. Funkcja alokacyjna

Ingerencja państwa w alokację zasobów w celu uzyskania struktury produkcji lub innych wielkości ekonomicznych odbiegających od tych, które zapewniłby mechanizm rynkowy, ale uważanych za społecznie pożądane. (np.: dobra publiczne).

dostarczanie określonej podaży dóbr publicznych;

przyznawanie dotacji;

nakładanie podatków;

określanie reguł polityki przemysłowej;

stymulowanie rozwoju postępu technicznego.

3. Funkcja stabilizacyjna

Podejmowanie przez państwo działań stabilizujących gospodarkę.

Cele:

• osiągnięcie i utrzymywanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego;

• wyeliminowanie lub przynajmniej ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia;

• zmniejszenie wahań koniunkturalnych;

• możliwie najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji.

Środki:

• polityka podatkowa;

• kształtowanie stóp procentowych;

• pobudzanie/hamowanie zatrudnienia lub inflacji.

• Funkcja redystrybucyjna

Działania zmierzające do niwelowania zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie różnic majątkowych, oraz pomocy ludziom starym, chorym, upośledzonym, którzy nie są w stanie pomóc sobie sami.

Instrumenty:

• system podatkowy;

• wydatki budżetowe;

• składki.

Pomoc ze strony państwa:

• transfery;

• służba zdrowia, oświata.

• Wybór celów w gospodarce: pole wyboru, ograniczenia.

Celem każdego gospodarowania jest osiągnięcie jak największego zysku. Kryterium oceny staje się tutaj rentowność.

Przy wyborze trzeba jednak pamiętać, że możliwości produkcyjne gospodarki są ograniczone ze względu na ograniczenie zasobów, jakimi ona dysponuje. Potrzeby ludzkie są na ogół większe niż możliwości ich zaspokojenia. Trzeba zatem zadecydować co należy produkować jako pierwsze i w jakiej ilości.

Należy także dokonać wyboru między dobrami konsumpcyjnymi, a dobrami inwestycyjnymi, dzięki którym możliwa jest produkcja dóbr konsumpcyjnych w przyszłości.

Należy brać pod uwagę koszty alternatywne, tzn. równowartość dochodów, które dany czynnik produkcji mógłby przynieść, gdyby wykorzystano go w innym, możliwie najlepszym zastosowaniu. Jest to najbardziej cenny alternatywny koszt wykorzystania zasobów.

Racjonalność gospodarowania:

zasobami trzeba racjonalnie gospodarować;

trzeba dysponować jasnymi kryteriami wyboru optymalnych decyzji;

trzeba określić horyzont czasu jaki uwzględniamy przy podejmowaniu decyzji;

należy dokonać takiego wybory, aby przy danym nakładzie środków osiągnąć największy efekt;

należy dokonać takiego wyboru, aby dany efekt osiągnąć przy użyciu najmniejszego nakładu środków

Rachunek ekonomiczny - porównywanie uzyskiwanych z danej działalności gospodarczej efektów z ponoszonymi w związku z tą działalnością nakładami.

1

E - punkt równowagi rynkowej

Popyt, podaż

Cena

nadwyżka

niedobór

Poziom płacy

realnej (W_r)

w_r

N_D

N₁

Zatrudnieni (N)

Efekt dochodowy

---