Europa Zachodnia, Środkowa i Północna

Kongres Wiedeński (1815):

Kto Co Komu

Francja	Niderlandy Południowe	Niderlandy
		Sabaudia, Nicea	Sardynia
		Palatynat	Bawaria
		Tyrol, Trydent, Dalmacja, Istria, Wenecja, Lombardia	Austria
		Większość ziem polskich przejętych przez Prusy i Austrię po trzecim rozbiorze (1795)	Król. Polskie
		Kraków	RP Krakowska
		Część Nadrenii (m.in. Trewir, Kolonia, Akwizgran); Wielkie Księstwo Poznańskie	Prusy
Saksonia	Saksonia Północna
Szwecja	Rugia, część Pomorza Przedniego
Dania	Helgoland	Wielka Brytania
		Norwegia	Szwecja

1830 - 31

Utworzenie niepodległej Belgii:

• Przebieg wydarzeń:

• 25 VII 1830 - Wybuch rewolucji belgijskiej

• 4 X - Zerwanie związków prowincji południowych ze ZKN

• 10 XI - rozejm belgijsko-holenderski (Londyn)

• 4 VI 1831 - wybór Leopolda I na króla Belgów

• 2 - 12 VIII - zbrojny spór o Luksemburg (kampania dziesięciodniowa)

• 23 XII 1832 - pokój belgijsko - holenderski (poprzedzony układem z 14 X 1831)

• Podział Zjednoczonego Królestwa Niderlandów wzdłuż linii granicznej sprzed 1792 :

• Katolicka północna Brabancja (z Bredą), wschodnia Limburgia (z Maastricht) oraz niewielki skrawek Flandrii pozostały w rękach Holendrów

• Problem Antwerpii i ujścia Skaldy - głównego portu Blegów (klucz do kontroli tergo terytorium)

• Po 1839 koniec zakusów aneksyjnych Holandii wobec Belgii

	1. Holandia
		2. Limburgia
		3. Belgia
		4. Zachodni Luksemburg (przyłączony do Belgii w 1839)
		5. Wielkie Księstwo Luksemburga
		6. Północna Brabancja

Ziemie polskie - konsekwencje powstania listopadowego:

• Ograniczenie autonomii Królestwa Polskiego

• Rusyfikacja Ziem Zabranych (likwidacja polskiej oświaty, konfiskaty majątków, wysiedlenia, rusyfikacja sądownictwa i administracji, restrykcje przeciw kościołom: rzymskokatolickiemu i unickiemu

• Ostrzejszy kurs na terenach pruskich - germanizacja oświaty i urzędów, represje wobec uczestników powstania, walka o ziemię, zwalczanie kościoła rzymskokatolickiego.

1848 WIOSNA LUDÓW

• Bez znaczących zmian terytorialnych (poza zajęciem Wolnego Miasta Krakowa przez Austriaków - 1846).

• Nieudana próba uzyskania narodowej autonomii we wschodniej części Wielkiego Księstwa Poznańskiego.

• Liczne wystąpienia narodowe (Węgry, Włochy, Niemcy), stłumione przez wojsko. Konflikty terytorialne zaczynają mieć tło narodowe (wynik postępującej, acz powolnej demokratyzacji państw, a także wzrostu świadomości narodowej)

• Francja staje się republiką, a potem (1852) cesarstwem.

1859 - 1870 - WOJNA WŁOSKA(i zjednoczenie Włoch)

• Królestwo Sardynii (ziemie: Piemont, Sardynia) z pomocą Francji pokonuje armię austriacką (bitwy pod Magentą i Solferino) -> pokój w Villafranca: przyłączenie do Sardynii Lombardii.

• 1860 - w wyniku plebiscytów do Król. Sardynii dołączyły Parma, Modena i Toskania, a także część Państwa Kościelnego (Romania), do Francji zaś dołączono oderwane po Kongresie Wiedeńskim Sabaudię i Niceę; w tym roku także „wyprawa tysiąca” - marsz Garibaldiego, który dzięki poparciu miejscowej ludności pobił armię sycylijską i wkroczył do Neapolu, co zadecydowało o przyłączeniu Król. Obojga Sycylii do Sardynii.

• 1861 - zebranie ogólnowłoskiego parlamentu, powstanie Król. Włoch

• 1866 - wojna prusko-austriacka; wojska włoskie walczące przeciw Austrii ponoszą klęskę pod Custozzą, ale Austria pobita przez Prusy oddaje Włochom Wenecję

• 1871 - przegrana w wojnie z Prusami Francja wycofuje swój garnizon z Rzymu, co wykorzystują Włosi, wprowadzając tam swoje wojska i przeprwadzając plebiscyt, co kończy się przyłączeniem resztek Państwa Kościelnego do Królestwa Włoch i wieńczy proces jednoczenia tego państwa (choć nie zamyka jego roszczeń terytorialnych)

1864 - WOJNA PRUSKO-DUŃSKA

• Konflikt o księstwa Szlezwiku i Holsztynu prowadzi do wybuchu wojny, w której wojska prusko-austriackie pokonują Duńczyków; Szlezwik zajmują Prusy, a Holsztyn Austria.

1866 - WOJNA PRUSKO-AUSTRIACKA

• Konflikt wokół austriackiego Holsztynu (na tle rywalizacji o dominację nad państwami niemieckimi) prowadzi do wybuchu wojny prusko-austriackiej.

• Klęska wojsk austriackich w bitwie pod Sadową kończy wojnę; Prusy zajmują Holsztyn; od tej pory tylko one będą stroną o konfilkcie z Danią o ziemie szlezwicko-holsztyńskie.

1870-71 - WOJNA PRUSKO-FRANCUSKA

• Konflikt o sukcesję tronu hiszpańskiego daje pretekst do wybuchu wojny międy Francją a Prusami

• Francuska armia zostaje rozbita (Sedan, Metz), a Paryż zamyka pierścień niemieckiego oblężenia; wybuch rewolucji w Paryżu obala cestarstwo i ustanawia republikę.

• Na mocy układu pokojowego Francja oddaje Niemcom Alzację i Lotaryngię (bez twierdzy Belfort)

LATA 1878 - 1914

• Alzacja i Lotaryngia

• od 1871 prowincja niemiecka (bez okręgu Belfort, który został we Francji),

• mieszany skład ludnościowy,

• wzrost dobrobytu, ograniczony samorząd,

• od 1911 roku obiekt propagandy nacjonalistycznej, kilka incydentów (sprawa firmy Graffenstaden, wydarzenia w Saverne).

• Irredenta włoska

• Konflikt austriacko-włoski, wręcz honorowy.

• Trydent (niem. Tyrol Południowy, wł. Trentino) - formalnie część Tyrolu, dołączona do niego sztucznie (oddana Habsburgom przez Napoleona w 1797, połączona z Tyrolem w 1815). Dominująca (ponad 90%) ludność włoska, silne poczucie odrębności (zwłaszcza po oderwaniu Wenecji i Lombardii oraz powstaniu Król. Włoch), wysoka świadomość narodowa i duża niechęć wobec Austrii.

• Pobrzeże - 3 zasadnicze części: Hrabstwo Gorycji i Gradyski, miasto Triest, Margrabstwo Istrii; odsetek Włochów wahał się między 36 a 63 % (najwięcej ludności Włoskiej było w miastach, szczególnie w Trieście), stanowili oni jednak społeczno-kulturalną elitę. Znacznie mniejsze poczucie odrębności i większa lojalność wobec Habsburgów; przyczyny tegoż - mniejszy niż w Trydencie odsetek Włochów oraz ich pozycja społeczna (elita kulturalna i handlowa, co prowadziło do współpracy z Niemcami i rywalizacji z licznymi Słowianami), poczucie historycznej przynależności do Austrii i wdzięczność za jej opiekę (możliwość rozwoju, kuratela w walce handlowej o Adriatyk) - Austria jako gwarant pozycji Włochów na tych terenach, odrębność geograficzna (po drugiej stronie Adriatyku niż Płw. Apeniński).

• Dalmacja - podobnie jak w Pobrzeżu, tyle że bardziej - mniej ludności włoskiej, więcej Słowian, dalej do Włoch (choć historycznie obszar związany z Włochami, duża rola Włochów wśród elit społ.) - Chorwaci uważali Dalmację za swoją dzielnicę historyczną.

• Szlezwik, Helgoland

• Prowincja Szlezwik-Holsztyn odebrana Danii w wojnie 1864 przez Prusy

• Obszar irredenty duńskiej wobec Prus, a potem Rzeszy

• Na północy odsetek Duńczyków sięgał 6o% - głównie chłopi; brak oparcia w elitach (zniemczone) i kościele (oba państwa luterańskie)

• Bardzo silnie germanizowane

• Helgoland - niewielka wyspa u ujścia Łaby (duże znaczenie strategiczne); historycznie związany ze Szlezwikiem, po 1815 należał do Wielkiej Brytanii (związki z Hanowerem); włączony do Rzeszy w 1890 - Anglicy dostali w zamian Zanzibar, decyzji tej żałowali, zwłaszcza po 1914 roku.

• Wyspy Alandzkie

• Archipelag wysp na Bałtyku, zamykający od południa Zatokę Botnicką

• Terytorium związanej z Rosją Finlandii, ludność praktycznie wyłącznie szwedzka

• Czechy, Morawy, Śląsk Austriacki

• Spór czesko-niemiecki jako wyraz ścierania się idei pangermanizmu i panslawizmu; spór o charakterze etniczno-kulturowym (spór o język czeski)

• Wymiar terytorialny - dominacja Niemców w północno-zachodniej części Czech, Czechy centralne, Morawy i Śląsk Austriacki czeskie

• Wschodnia Galicja

• Spór polsko-ukraiński

• Ukraina domaga się autonomii leżącej na wschód od Sanu części Galicji ze stolicą we Lwowie

• Trudność dokonania jakiegokolwiek podziału - Galicja jako ukształtowana historycznie całość o dużym stopniu wymieszania ludności.

• Wielkopolska, Górny Śląsk

• Niemiecki Kulturkampf doprowadził do dużej konsolidacji ludności polskiej

• Walka o ziemię i język

• Obszary sporu - Pomorze Gdańskie, Górny Śląsk, Wielkopolska

• Kurlandia, Inflanty - walki ludności łotewskiej i estońskiej z niemiecką elitą (przy opieszałych reakcjach Rosji, do której cały ten bałagan należał)

• Litwa - jw. tylko że to Litwini walczyli z elitą polską, dotyczyło to guberni kowieńskiej i suwalskiej, ale też silnie polskiego Wilna

• Górne Węgry, Banat, Siedmiogród

• Górne Węgry - opór Słowaków przed madziaryzacją, nadzieje wiązane z Czechami

• Siedmiogród i Banat - irredenta rumuńska, nadzieje wiązane z Rumunią; Węgrów było tam mało (mniej się mnożyli, chętniej pryskali do Budapesztu), sporo było za to Niemców, którzy osiedlali się tam już w XIII wieku.

• Ziemia Chełmska - wschodnie powiaty guberni siedleckiej i lubelskiej; wyodrębnienie osobnej guberni wbrew dominującym tam Polakom, z których spora część była prawosławna (co dało Rosji pretekst do uznania ich za Rosjan).

I WOJNA ŚWIATOWA

• Zdobycze terytorialne nie były celem mocarstw walczących, choć wydarzenie, które doprowadziło do jej wybuchu, miało podłoże w konflikcie terytorialnym (serbsko-austriacki konflikt o Bośnię), a spory terytorialne miały niebagatelny wpływ na układ sojuszów (spór włosko-austriacki o Trentino i Pobrzeże, spór grecko-włoski o Dodekanez i Albanię, spory na Bałkanach).

• Główne spory w Europie Zachodniej podczas działań wojennych:

• roszczenia francuskie wobec Alzacji i Lotaryngii (a w dalszej perspektywie o okręg Saary, Nadrenię i Palatynat);

• roszczenia niemieckie wobec okręgów Belfort i Longwy-Briey (a potem ewentualnie wobec Luksemburga; później pojawił się plan zajęcia całej Flandrii i oparcia Rzeszy o kanał La Manche)

• roszczenia włoskie wobec Pobrzeża i Trentino

• Zaraz po wojnie do Francji przyłączono Alzację i Lotaryngię - zgoda Niemców na ten krok zakończyła spór o te tereny - a w północnym Szlezwiku zdecydowano się przeprowadzić referendum.

• Europa Środkowa

• Problem Ziemi Chełmskiej - ten wyodrębniony z Król. Polskiego obszar został przez Rosjan uznany za rosyjski, choć brak było ku temu jakichkolwiek podstaw; tak ustalona granica polsko-rosyjska, uznana przez Niemcy i Austrię, będzie wyznaczała zasięg roszczeń nacjonalizmu rosyjskiego i ukraińskiego.

• Plany Rosji: Polska okrojona o ziemie na wschodzie, rozszerzona o zdobycze na Austrii (zach. Galicja) i Niemczech (Poznańskie), Król. Czech przywrócone w granicach historycznych, w unii personalnej z Rosją

• Niemcy - program Mitteleuropa: utworzenie na terenie Europy Środkowej (między niemieckim a wielkoruskim obszarem granicznym) sieci małych państw pod egidą niemiecką. Plan minimum to Polska, kraje nadbałtyckie, ewentualnie Ukraina; docelowo - całe Międzymorze (od Zat. Ryskiej do Morza Czarnego); pewnym problemem była obecność i interesy Austro-Węgier, ale kraj ten osłabł pod koniec wojny. W ramach tego projektu spory terytorialne Polski z Niemcami (chęć oderwania północnego Mazowsza i zachodniej części Poznańskiego, a także Zagłębia Dąbrowskiego) z Litwa (spór o przebieg granicy) i z Ukrainą (takoż). Projekt upadł, głównie z powodu klęski na froncie zachodnim. Wyznaczył on jednak zakres roszczeń nacji, które miały w tym projekcie otrzymać własne państwa.

LATA 1918 - 1922

• Granice Polski

• Galicja Wschodnia: [1] spór polsko-ukraiński; walki o Lwów, wygrane przez Polaków; szansa kompromisu minimalna - Polacy uważali za swój cały obszar Galicji, mimo że na wschodzie ludności ukraińskiej było znacznie więcej, Ukraińcy z kolei domagali się wszystkich ziem zamieszkanych przez ludność ruską, niezależnie od odsetka, ich roszczenia sięgały więc aż do Wieprza i Wisłoka, co było nierealne; Ententa uznała prawa Polski do całej Galicji aż po Zbrucz

• Wielkopolska: [2] spór polsko-niemiecki; poza wąskim pasem na zachodzie (Międzyrzecz/Skwierzyna) zdecydowanie Polskie; zdobyte w czasie powstania wielkopolskiego i przyłączone do Polski, przestały być terenem spornym

• Śląsk Cieszyński: [3] spór polsko-czeski; Śląsk Cieszyński miał mieszany, polsko-czeski skład ludnościowy, z pewną przewagą Polaków i niewielką domieszką Niemców; region dało się podzielić mniej-więcej wedle składu ludnościowego (grupy narodowe nie były bardzo wymieszane), ale Czechom zależało na węglu i liniach komunikacyjnych, które leżały na obszarach polskich, dlatego najpierw najechały polską część Śląska, potem nie przeprowadziły nakazanego plebiscytu, i ostatecznie zajęły część większą niż by to wskazywał skład ludnościowy, wykorzystując metodę faktów dokonanych i klęski Polski w wojnie z Rosją Radziecką.

• Orawa i Spisz: [4] spór polsko-czeski; podobnie jak w przypadku Śląska: tereny w dużym stopniu polskie, zajęte przez wojska czechosłowackie, miał być plebiscyt, ale nie było, a na koniec wchodzi Rada Ambasadorów i dzieli ziemie arbitralnie, z korzyścią dla Czechosłowacji, jawnie ignorując skład ludnościowy. Choć tu było mniej krwawo.

• Prusy Wschodnie i Zachodnie: spór polsko-niemiecki; Polacy domagali się prawie całych Prus Zachodnich (Pomorze Gdańskie [5] i Ziemia Chełmińska [6] - bez powiatów wałeckiego i człuchowskiego) oraz południowych Prus Wschodnich (Mazury [7], południowa Warmia [8]), przywołując racje etniczne (dominacja Polaków), historyczne (wielowiekowa przynależność Pomorza Gdańskiego do Rzeczpospolitej, zależność Prus Wschodnich) i polityczno-ekonomiczne (znaczenie portu Gdańskiego dla suwerenności i rozwoju II RP). Ostatecznie przyznano Polsce część Pomorza Gdańskiego, Gdańsk [9] został miastem wolnym, trzy powiaty z Pomorza Gdańskiego wraz z terenami na Warmii i Mazurach objęto plebiscytem, który Polska przegrała. Obszar Prus Wschodnich i Zachodnich stał się przedmiotem sporu terytorialnego na całe dwudziestolecie.

• Górny Śląsk: [10] spór polsko-niemiecki; we wschodniej części Śląska (Śląsk Opolski) przewagę mieli Polacy, Polska chciała więc podziału według składu narodowościowego. Ententa zarządziła plebiscyt, co doprowadziło do ostrych starć miedzy Polakami a Niemcami - konieczna była interwencja wojsk francuskich, brytyjskich i włoskich. Plebiscyt ukazał rozkład ludnościowy na terenie Górnego Śląska, lecz granica została wytyczona dopiero po III powstaniu śląskim. Polska zyskała większość przemysłu na terenie Zagłębia, ale dostała się jej również spora mniejszość niemiecka, duża grupa Polaków zaś została po stronie Niemiec. W przypadku obu sporów państwa Ententy były początkowo przychylne Polsce, potem zaś sprzyjały Niemcom, głównie za sprawą Wielkiej Brytanii, która w nadmiernym osłabieniu Niemiec widziała groźbę wzmocnienia się Francji.

• Ziemie Zabrane: spór polsko-litewsko-ukraińsko-rosyjski; wielki obszar, niegdyś we władaniu Rzeczypospolitej, później integralna część Imperium Rosyjskiego; realnie (i etnicznie) domagano się ziemi Grodzieńskiej, Mińskiej i Wileńskiej. Rosja Radziecka mało się przejmowała granicami, jednak podczas wojny 1920 roku rząd polski przystał na linie Curzona, która biegła między Białymstokiem a Grodnem i dalej wzdłuż Bugu. Ostatecznie traktat ryski z 1921 roku ustalił granicę kompromisowo: część ziem odzyskano, części nie. Na terenie ziem odzyskanych wybuchł konflikt polsko-litewski: o ile tereny Żmudzi i w północnej części guberni Suwalskiej sporne nie były, o tyle spór rozgorzał o Ziemię Wileńską [11], która była etnicznie bardziej polska niż litewska, choć Litwini zgłaszali do niej pretensje i dwa razy dostali ją od kogoś (od Niemców w 1918 i bolszewików w 1920). Ostatecznie po akcji wojsk gen. Żeligowskiego powstała na Ziemi Wileńskiej Litwa Środkowa, która własną decyzją przyłączyła się do Polski.

---