DZIAŁ: nadrzedna jednostka systematyki. Obejmuje on gleby wytworzone albo pod przeważającym wpływem jednego z czynników glebotwórczych (gl litogeniczne, semihydrogeniczne, hydrogeniczne, antropogeniczne) albo pod wpływem wszystkich czynników glebotw z wyraźna przewaga 1(autogeniczne). W ramach działów wyr się RZAD: obejmuje gleby o podobnym kierunku rozwoju. Poszczegól rzędy mogą obejmow gleby różniące się morfologicznie ale zbliżone do siebie pod względem ekolog. TYP obejmuje gl o takim samym układzie głównych poz genet, zbliżonych włąśc chem i fizykochem, jednakowym rodzaju wietrzenia, przemieszczan się i osadzania składn, o podobnym typie próchnicy. W war natural lub zbliż do natural każdemu typowi odpow okreslone zbiorow eoślinne. W natural rozwoju gleby typ stanowi względnie trwałą fazę jej ewolucji,pozostającą w równowadze z aktualnym zbiorowiskiem roślinnym. Typ jest podstawową jednostką systematyki gleb. PODTYP: wyróżnia się go gdy na cechy głównego proc glebotwórczego nakładają się dodatkowo cechy innego procesu glebotwórczego, modyfikujące właściw biol, fiz, chem i zwiazane z nimi cechy morfol prof glebowego. RODZAJ: określany na podstaw genezy i właściw skały macierzystej, z której wytworzyła się gleba. GATUNEK: określa uziarnienie utworu glebowego całego profilu. Uziarnienie gleby określa się na podstaw podziału Pol Towarz Glebowego. MIĄŻSZOŚĆ: grubość poziomu genetycznego (lub warstwy) np. 25 cm; sumę miąższości wszystkich poziomów genet w prof. nazywa się glębokością (miąższościa) gleby. Stosowane sią różne kryteria oceny głębokości gleb wytorz ze skał osadowych, okruchowych lużnych (klastycznych), ze skał masywnych i utw organ. Wytw ze skał osad okruch luź: *całkowite: gdy wszyst poz genet łacznie ze skala macierz stanowią jednolity materiał tj o tym samym pochodeniiu geolog i zbliżonym skąldzie granulometrycz. *niecałkowite: jeśli w prof. do głąbok 150 cm wyst mater niejednolity tj o różnym pochodzeniu geolog i przewaznie róznym składzie granul. Gleby wytw ze skął masyw z azwl od miąż: płytkie do25 cm; średniogłębokie 25-50; głębokie 50-100. Gleby organiczne: płytkie 30-80. Średniogłebokie 80-130. Głębokie ponad 130. SKŁAD GRANULOMETR: UZIARNIENIE stan rozdrobnienia mineral części fazy stałęj gleby, yrażony wielkością cząstek i % udziałem. W badaniach morfolog cechę te okresla się organoleptycznie. Pozwala to ustalić możliwie dokład grupę granulometr. Na jej podstaw ustala się gatunek gleby. BARWA: okresl wzrokowo; zalezy od substan organ (czarn; szar); związki Fr (pomarańcz,żółte, rdzawe, brunat, niebies, zielonk); ziarna kwarcu oraz okruchy i konkrecje kalcytu (białe); stan uwilgotnienia (zmiana intens barwy). STAN UWILOT: zalezą od niego barwa, konsystencja. Suchy: gdy kruszy się i kurzy; istnieje tylko woda higroskopowa; stan powietrznie suchy. Świeży: po dotknięciu gleba chłodna. Wilgotny: po naciśnięciu palcem woda nie wycieka ale zostawia ślad na bibule. Mokry: woda wycieka z gleby bez nacisku; rozmazuje się w palcach. OGLEJENIE: efektem jest kolor niebieskozielony; formy: *plamiste: najsłabiej zaznaczająca się forma oglej; sporadyczne palmy na tle zasadniczej barwy gleby. *zaciekowe: wzdłuz kanałów pokorzeniowych i uwidacznia się w postaci pion smug i zacieków; nie pogarsza rozwoju roślin. *Marmurkowate jest wynikiem dalszego rozwoju oglj plamistego i zaciekowego; plamy i zacieki łacza się; *całkowite: dalszy etap rozwoju oglejenia marmurkowatego; strefa tego oglej wyraźna; obejm cały poziom. Nieporzadane w glebach bo śwaidczy o niedoborze tlenu i złej przewiewności.

STRUKTURA: rodzaj i sposób wzajemnego powiązania oraz przestrzenny układ elementarnych cząsteczek stałej fazy gleby. 1.Str proste (nieagregatowe) str w których poszczeg elemen czastki fazy stał sa zaelione albo ułoz luźno. W masie glebowej brak natural łupliwości lub jest niewidocz. * rozdzielnoziarnista: ziarna glebowe wyst oddzielnie; nie są zlepione żadnym spoiwem. *str spójna (zwarta, masywna) tworzy jednolita masę. Zawiera małe il frakcji ilastej i mat organ. Dlatego nie wykazuje żadnych pęknięć ani szczelin. Gliny piaszczycte, piaski glin; gliny pyl. 2.str agregatowe: są natural płaszcz łupliwości (odspojenia). Indywidual element strukt to grudki lub agregaty. *str sferoidalna: elementy struktural mają kształt kulisty o pow gładkich lub chropowatych, ale nie przyleg do pow otaczających agregatów. •koprolitowa: agreg o kształ nieregul, graniastych; składa się z ekskrementów dżdż, wazonkowców; agregaty mniej trwałe rozpadają się na drobniejsze elementy. •gruzełkowata: agreg struktural kuliste, porowate, trwałe; spoiwem są polimery próchniczne; śluzy bakteryjne i minerały ilaste; koloidy miner sa w znacznym stopniu wysycane kationami wapnia. •ziarnista: agreg strukt prawie nieporwate, powstałe na skutek dezintegracji fizycznej (wysuszanie -namakanie; zamarzanie -odmarzanie) macierzystego mater glebowego mineral i organicz. *str foremnowielościenna (poliedryczna): agreg sa równomier wykształc wzdłuż 3 osi prostopadłych do siebie. Są to wielościany foremne o gładkich lub chropow pow przylegaj do pow sa siednich agregatów. •foremnowielościenna ostrokrawędzista (angularna) agreg o pow gładkich oraz ostrych narożach i krawędziach; powstają na skutek dezintegracji utworów drobnoziar (iły, g.śr. g.cież). •foremnowielościenna zaokraglona (subangularna) agreg o pow gładkich, wypukłaych lub wklęsłychoraz zaokrąglonych narozach i krawędziach; tego typu str spotyka isę w glebach brunatnych, rzadziej pyłowych, o uziarnieniu średnim (g.lekk i śr). •bryłowa: niergul duże agreg o szorstkich powierz, powstaje w poz uprawnym na skutek orki zbyt suchych lub mokrych ciężkich gleb ubogich w próchn; str jest sztucz wytworz w wyn mechan uprawy gleby. *str wrzecionowata: agreg kształtu graniastosłupów wrzecionowatych; os pion jest znacznie dłuższa od osi poziom. Agreg w profilu mają układ pion. •pryzmatyczna: agreg mają kształt graniastosł wrzecionowatych ostrokrawędzistych z płaskimi powierzchniami górnymi i dolnymi; tworzą się one w glebach bardzo drobnoziarnistych przy ich głębokim wysych i namakaniu. •słupowa: agreg mają kształt graniastosłupów wrzecionowatych o kraw zaokrąglonych; górna pow tych słupków jest tez zaokrąglona (czapeczka); są one char dla gleb których kompleks sorpcyjny jest w znacznym stopniu wysyc kationami sodu i Mg. *str dyskoidalne: agreg rozbudow w skier osi poziom przy znacz zrdukowaniu osi pionow. Dominuje tu łupliwość w płaszcz poziomej i poziomy ukł płytek. •płytkowa: płytki proste o szerok, rzadziej gładkich pow; ułożone poziomo; płytki sa oddziel od siebie małymi szczelinami powstaj przy wysychaniu gleby lub wskutek tworzenia się wewnątrz gleby soczewek lodu. •skorupkowa: agreg mają kształt miseczkowato wklęsłych płytek o gładkiej pow górnej i szorstkiej pow dolnej; powstają one podczas wysyc i nierównomier kurczenia się materiałów rytmicznie warstwowych. 3.str włókniste: str torfów słabo lub śred zhumifikow; w masie organ mater macierzyst znajdują się znaczne ilości korzeni, łodyg i liści torfotwórczych o różnym stopniu rozłożenia i w różnym stopniu przemieszczane z kompleksowymi związkami próchnicznymi. •gabczasta: tprfy mechowiskowe (z mszakami) słabo rozłożone zbud z drobnych korzonków turzyc, •włóknista: torfy turzycowiskowe i szuwarowe.

WŁAŚCIW. FIZYCZNE: *podstawowe: wynikają z jakości materiału glebowego i jego stosunku do zajmowanej powierzchni np. skład granulometr, gęstość, porowatość, konsystencja, strukt, lepkość, zwięzłość. *wtórne: wynik z podstaw wlaściw fiz -warunkują właściw gleby jako środowiska i substratu dla świata roślinn; wł wodna, powietrzne, cieplne. Stan stały: stanowią cząstki mineral, organ-min w różnym stopniu rozdrobnienia (subst min, mat org, zywe org glebowe). Stan ciekły: woda w której rozp są związki min i org =roztwór glebowy. Stan gazowy: stanowi mieszanina gazów i pary wodnej =powietrze glebowe. FRAKCJA: umownie przyjęty zbiór ziaren glebowych mieszczących się w określonym przedziale wielkości średnic (mm). Części szkieletowe >1mm •kamienie >20; •żwir 20-1. Części ziemiste: <1mm; •piasek 1,0-0,10 (gruby 1,0-0,5; średni 0,5-0,25; drobny 0,25-0,1); •pył 0,1-0,02 (gruby 0,1-0,05; drobny 0,05-0,02) •części spławialne <0,02 (ił gruby 0,02-0,005; drobny 0,005-0,002; koloidalny <0,002). GRU GRANULOMETR: tworzymy na podstawie procentowej zawartości poszczególnych frakcji. •Piaski cz. spławialne: <20% cz. pyłowe <40% [ piasek luźny: 0-5% cz spław; piasek słabo gliniasty 5-10; piasek słabo glin lekki 10-15; piasek glin mocny 15-20 ]; •gliny >20%, <40% [ gliny lekkie silnie spiaszcz 20-25% cz spław; gl lekk słabo spiaszcz 25-35%; gl średnie 35-50, gl cięzkie ponad 50% ]; . •pyły <50%, >40% [ utw pyłowe zwykłe 0-35%; utw pyłowe ilaste 35-50 ]. •ił (cz spław) >50%, <50%, <10%piasku [ponad 25% cz spław -iły pylaste]. Przy zawartości pyłu w granicach 25-40% do nazwy dodaje się PYLASTA!! GRUPY GRANUL: I gl lekkie: <10% cz spław; II gl lekkie 10-20; III gl średnie 20-35; IV gl ciężkie >35%. KONSYSTENCJA: w zależn od stopnia uwilgotnienia gle w odniesieniu do gle spoistych *gliny, iły) wyróżnia się 3 konsystencje: •zwartą: ma ja gle sucha, która podczas dział na nią nacisku nie zmienia swojego kształtu, a po przekroczeniu pewnej granicy ulega rozkruszeniu. •plastyczną: ma ją gle wilgot, która pod dizałaniem siły zewnętrznej odkształca się a po ustąpieniu jej działania zachowuje nadany kształt. •płynną: ma ja gle mokra, której pod wpływ siły zewn nie można nadac kształtu bo się rozpływa. Gle niespoiste (piaski) na skutek wzrostu wilgotn stają się płynne bez przechodzen w stan plast. Wilgotność na granicach konsystencji okresla się mianem gran płynności W1(wilgotność przy której gle z konsystencji plastycz w płynną) i plastyczności Wp (wilgotność przy której gleba przech z konsyst zwartejplastyczną. Różnica między gran płynn i plastycz =wskaźnik plastyczności. Okresla on szer przedziału plastycznego gleby, czyli informuje o ile % musi wzrosnąc jej wilgotność aby nastąpiło przejście gleby ze stanu palstycz w płynny. Jp=W1-Wp [%]. Klasy plastyczności: I utw silnie plastycz Jp>17; II utw lastyczne Jp=17-7. III utw słabo plast 7-1. IV utw nieplast <1.Utw ilaste eskaź palst >20%. Utw pyłowe 5-10%. Najw Jp mają iły i gliny. LEPKOŚĆ: zdolność przylegania do stykających się z nią ciał. Miarą -siła potrzbna do oderwania metalowego krążka lub płytki od pow ziemi [g/cm3]. Zalezy od il koloidów i wilgotności. Lepkość glab suchych =0. Lepkość jest większa im większ il czast o ø <0,002 mm. Na zmniejszenie lepkości wpływa obecnośc próchnicy (umożliw powstaw agreg strukural). Zmniejsz lepkości sprzyja zmniejsz kasowości oraz wysyc komp sorpcyjnym gleby kationami Ca. ZWIĘZŁOŚĆ: opór który stawia gle przy próbach jej rozcięcia lub rozklinowania. Od zwięzłości gle do pewnego stopnia jest uzalezniony rozwój korzeni roślin, które w zależnosci od stopnia zwięzłości a także lepkości napotykają przy swym wzroście różny opór. Zwięzłośc zalęzy od skąłdu gran, zawart próchn, strukt, zawart CaCO3, wilgot gleb, upraw rośł.

GĘSTOŚĆ WŁAŚC: masa fazy stałej gle / objętość fazy stałej gle. [g/cm3] gl organ: 1,4-1,6-1,8. gl min: 2,4-2,65-2,8. Zależy od składu mineral; od il próchnicy (rośnie próchn maleje gęstość). Stopień rozdrobnienia mineral części gleby nie ma wpływu na gęstość. Dotyczy fazy stałej. Niezmienna. GĘŚT OBJĘT: masa próbki gle suchej / całkowita objęt próbki w stanie naturalnym; g/cm3. gl organ 0,1-0,4 zależy od zamulenia subst organ. Gl min: 1,4-1,6-1,8. Dotyczy fazy stałej i gazowej. Zmienna. Wart krytyczna -rozwój syst korzeniowy zahamow: 1,8. GĘST OBJ GLE WILG: masa gle wilgot / całkowita objęt gleby w stanie naturalnym. Zmienna. Dotyczy fazy stałej, wodnej, gaz. 0,90-1,20; 1,20-1,90. POROWATOŚĆ: suma wszystkich wolnych przestworów w jednostce objętości gleby, które sa zajęte przez wode albo powietrze. Przestwory mają zróżnicowane kształty i wielkość. Miarą porowatości jest stosunek objętości przestworów do całkowitej objęt gle wyraż w %. Porowat warunk stos wodno-powietrzbe, Charakt się ilością i wielkością porów. Wyróżnia się: Makro-pory ø >8,5 μm; Mezo- ø 8,5-0,2μm; Mikro- ø <0,2μ m. Porowatość waha się od 28-94%. Zalezy to od czynników: *wewnętrz: skłąd granul, strukt, stopień obtocz ziaren. Ilość i jak próchn, rodzaju min ilast; skąłd kation wymienn. *zewn: zabiegi uprawne; rodzaj użytkow gleby, ilość i intens opad atmosf; zmiany temp. PPOR CAŁKOW: (gęstość fazy stałej - gęstość objętościowa) / gęstość fazy stałej •100%. PF log dziesiętny z wysokości słupa wody którego ciśnienie odpowiada sile ssącej gleby. MWP max pojemn wodna -pF0. PPW -polowa pojemn wodna -pF2,5. KPW -kapilarna pojemn wodna pF2,5-4,5. MH -max poj higroskop -pF4,5. WTW -wilgotność -punkt trwał więdnięcia roślin, pF4,2. ERU efektywna retencja użyteczna pF2,5-3,7. PRU potenc ret użyt pF2,5-4,2. woda grawitacyjna: (dół wyk) jest utrzymyw w gleb siłami mniejsz od 0,33 atm. Porusza się głównie w makroporach na skutek sił grawiatcyjnych; powoduje wymywanie skadn pokarm z gleby i częściowo jest wykorzytyw przez rośl (podczas powolnego przemieszczan się w strefie korzeniowej). W. kapilarna: (śr) utrzym w gleb z sił od 0,33 -32 atm. Zajmuje mezopory i jest dostępna dla rośl. Porusza się we wsztst kier i tworzy roztwór glebowy. W. Higroskopowa: utrzymyw siłą od 31-10 000 atm. Wiązana przez koloidy glebowe; nie wykaz właściw cieczy; nie jest dostęp dla rośl. Przemieszcza się w post pary. ROSLINY mogą korzystać z wody wiązanej przez glebę z siłami mniejszymi aniżeli wynosi siła ssąca ich systemów korzeniowych. Mogą -wodę przytrzymyw z siłą mniejsza niż 15 atm tj pF 4,2.

Pojemn wodna gleby (retencja wodna): zdol gle do zatrzymyw pewnych ilości wody w ściśle określonych war. POLOWA: il wody jaką gle max nasyc jest w stanie zatrzymać po odcieknięciu z niej wody grawitac, poza zasięgiem wznoszenia kapilarnego. MAX: il wody jaką gleba może związać z powietrza max wysycanego parą wodną. Il tej wody jest stała dla danej gleby i zależy od ilości i jakości zawartych w niej koloidów. Na jej podst obl il wody niedostępnej dla rośl. INFILTRACJA: wsiąkanie. Ruch wody w glebie nie nasyconej, czyli wówczas gdy część przestworów glebowych jest wypełniona powietrzem i stopniowo są zwilżane coraz to nowe warstwy gleby. Prędkość wsiąkania wody w glebę jest cechą zmienną i na ogół maleje z upływem czasu. Infiltracja ustalona: określa ona stałą prędkość wsiąkania wody w glebę (cm/h) i na ogół przyjmuje się że infiltracja ustalona jest wówczas gdy różnica prędkości wsiąkania wody w 2 ostat h pomiarów nie przekracza 10%; czas pomiar nie może być krótszy niż 4h. Szybkość infilr zalezy od składu granulometr, porowatości, struktury. FILTRACJA: zdoln przewodzenia wody przez glebę przy pełnym nasyc wodą. Jest zależna od takich włąsciw gleby jak skąłd granulometr, struktura, porowatość. Miarą filtr jest współcz filtr zw współczynnikiem przepuszczalności. Cieplo właść: gl to ilość kalorii potrzebna do ogrz 1g (wagowa poj cieplna), lub 1 cm³ (obj poj ciepl), fazy stałej o 1^oC. wagowa 0,20-0,25 objet 0,53-0,66 cal/g-cm^{3 o}C zależy od stanu uwilg (ciepł wł h2o 1 cal/g ^oC) i porowatości, przewodnictwo cieplne ilość ciepła jaka przenika w ciągu sek przez warstw gl o pow 1 cm³ i grub 1 cm, wspołcz poj ciepln λ=cal/(cm*s*^oC). Próbki o nie narusz str: w celu oznacz ważniej właściw fizycz gleb: gęstości objęt,porowat i wł wodnych. Do pobier służą cylinderki o poj 100cm3. z kazdego poz 3 powtórzneia. Próbki o narusz str: do oznac zwł chem. Nożem wycina się kawałk oczyszczonej ściany profilu do woreczka. Kartka z datą,m-cem, głębokością, poziomami. Próbki średnie (mieszane, złożone): powierzchniowe na potrzeby nawożenia. W ciągu całego okr wegetac. Używa się laski glebowej; na 20 cm w głąb.

Substancja organiczna gleby- Próchnica: jest złożoną i dość trwałą mieszaniną brunatnych, amorficznych substancji koloidalnych, powstałą w wyniku daleko posuniętych modyfikacji pierwotnych tkanek roślinnych lub w wyniku syntezy z produktów rozkładu resztek roślinnych i zwierzęcych przez organizmy glebowe. W uprawach mineralnych stanowi 80-90% całej substancji organicznej gleby. Mineralizacja to proces przemieniający związki organiczne w mineralne nieustannie zachodzący w glebie. Są one częścią obiegu węgla i innych pierwiastków w przyrodzie. Mogą zachodzić w warunkach: tlenowych (aerobowych)- butwienie: tworzą się związki CO₂ H₂O H₂O₂ itp. Przebiega w wyższych temp i warunkach odczynu zbliżonego do obojętnego, przeważnie reakcja egzotermiczna; beztlenowych (anaerobowych)- gnicie: nadmierna wilgotność, kwaśny odczyn i niska temp. Humifikacja: procesy rozkładu, przebudowy i syntezy różnych związków organicznych z udziałem organizmów zw próchnicą. W powstawaniu próchnicy biorą udział: 1) związki proste- CO₂, H₂O, NO₃^-,SO_º^2-; 2) trudno rozkładające się połączenia pochodzenia roślinnego- woski, tłuszcze, zmodyfikowane ligniny; 3) nowe związki syntetyzowane przez mikroorganizmy i stanowiące część ich ciała- wielocukrowce i poliuronidy. Na skład próchnicy i przebieg humifikacji mają wpływ: - ilość i jakość resztek roś i zwierz, - skład jakościowy i iloś mikroorganizmów, - właściwości wodne gleby, - uziarnienie i skład chemiczny masy glebowej. Wpływ próchnicy: 1) właściwości chemiczne gleby: -wpływa na barwę, -tworzenie struktur agregatowych (gruzełkowatej), -zwiększa pojemność wodną gleby, - korzystnie wpływa na porowatość zwięzłość i lepkość, 2) zdolność sorpcyjna gleby: -od 2-30 razy większą sorpcyjną niż koloidy mineralne (150-300cmol(+)/kg), -decyduje o pojemności sorpcyjnej w poziomach A gleb mineralnych, 3) Dostarcza składników pokarmowych i przyczynia się do ich uwalniania dzięki: -zawartości łatwo wymiennych kationów, -obecność N P S i innych składników w formie organicznej, -uwalnianiu składników z minerałów w wyniku oddziaływania kwasów humusowych, º) korzystnie wpływa na wiele procesów biochemicznych i chemicznych przez: -regulowanie procesów oksydacyjno redukcyjnych, -silne właściwości buforowe, -obecność substancji wzrostowych. Skład chemiczny próch: C-58%, O-30%, N-5%, H-4%, popiołu2-8%. Podział na frakcje wg Odena: huminy, kwasy hum, kw hymatomelanowe, fulwokwasy. Węgiel organiczny (metody oznaczania). Metody spalań (termiczno wagowe): ilość próch w glebie wylicza się: % próch=%C_org*1,724(1,724=100/58). Metody spalań polegają na spaleniu węgla zawartego w substancji org i wychwyceniu CO₂ wydzielonego podczas spalania. Masę wydzielonego CO₂ określa się na wadze analitycznej z przyrostu masy urządzenia absorbującego CO₂. zawartość C_org w próbce wylicza się: %C_org=a*0,2727*100/s gdzie: a- masa wydzielonego z próbki CO₂, s- naważka gleby, 0,2727- wsp przelicz. Metody oksydacyjno redukcyjne: polegają na spalaniu substancji organicznej przez silne utleniacze, zawartość C_org w próbce gleby określa się na podstawie ilości zużytego utleniacza w czasie reakcji oksyd-reduk. Ilość zużytego w reakcji utleniacza określa się przez zmiareczkowanie związkiem redukcyjnym nadmiar utleniacza pozostały po utlenieniu węgla organicznego. Najczęściej używany K₂Cr₂O₇ w obecności H₂SO₄. Metoda Tiurina: utleniaczem C_org jest mieszanina 0,067mol K₂Cr₂O₇+stęż H₂SO₄. Utlenianie odbywa się w obecności katalizatora (Ag₂SO₄) z podgrzewaniem zewnętrznym przez 5min, licząc od początku wrzenia. Jako reduktor nadmiaru utleniacza jest stosowany 0,1mol roztwór soli Mohra. %C_org=(a-b)*m*0,018* *100/s gdzie: a- objętość soli Mohra zużyta do miareczkowania ślepej prób, b- danej próbki, m- molowość soli, s- naważka gleby, 0,018- masa węgla utleniana. Azot. W glebie występuje w formie organicznej i mineralnej w ilości ok. 0,1%. Wg thompsona forma organiczna azotu stanowi 99% jego ogólnej zawartości. Stąd o zawartości N w glebach decyduje ilość substancji organicznej. N mineralny składa się głównie z N w formie amonowej (NH₄₄⁺) i azotanowej (NO₃^_). Przyswajalne dla roślin są tylko mineralne połączenia N. N w substancji organicznej nie jest dostępny dla roślin wyższych, dopóki nie będzie uwolniony podczas rozkładu subst org przez mikroorg. Zużycie N przez rośliny oraz jego straty przez wymywanie zdecydowanie przewyższają tempo jego uwalniania. Oznaczanie całkowitej zawartości azotu metodą Kjeldahla: polega na całkowitym rozkładzie subs org gleby za pomocą stęż kw siarkowego na gorąco. W tych warynkach C utlenia się do CO₂, H do H₂O, a N przechodzi w (NH₄)₂SO₄. N znajduje się w glebie w formie azotanowej pod wpływem kw siarkowego ulega rozkłądowi do tlenków azotu. W celu oznaczenia całkowitej zawartości N, należy azotany zredukować. Dokonuje się tego w obecności kw siarkowego za pomocą drobno zmielonego Fe lub przez dodanie tiosiarczanu sodu. W czasie reakcji kw z Fe metalicznym wydziela się H. Po przejściu całkowitej ilości N w siarczan amonu N oznacza się metodą destylacji. W skutek dodania ługu sodowego siarczan amonu ulega rozkładowi z wydzieleniem amoniaku. Powstały w ten sposób amoniak jest wiązany w odbieralniku przez kw siarkowy. Ilość związanego NH₃ a na tej podstawie ilość N, określa się przez zmiareczkowanie nie zobojętnionego kwasu siarkowego w odbieralniku. %N=(25-a)*0,0014*2*100/s. Stosunek C:N- jest jednym z podstawowych wskaźników obrazujących natężenie procesów przemian substancji organicznej gleby. Wartość stosunku C:N jest uzależniona w znacznym stopniu od warunków klimatycznych. W glebach klimatu ciepłego i suchego zmiejszenie, a wilgotnym i chłodnym zwiększenie. W poziomach próchnicznych gleb ornych naszej strefy klimatycznej wartość stosunku C:N wahają się w przedziale 8:1- 15:1, najczęściej 10:1-12:1. W głębszych poziomach glebowych stosunek ulega zmiejszeniu. Właściwości sorpcyjne gleb: rodzaje sorpcji: właściwości gleby polegające na zatrzymaniu w niej cząstek stałych niektórych gazów i par a przede wszystkim różnych związków chemicznych i jonów są nazywane właściwościami sorpcyjnym. Zdolności sorpcyjne odgrywają bardzo ważną rolę w przyrodzie jeśli chodzi o: -odżywianie się roślin, -nawożenie gleb, jego efektywność wielkość strat składników i przenikanie jonów do wód gruntowych i powierzchniowych, -zatrzymanie różnych związków. Rodzaje sorpcji: 1) sorpcja biologiczna: polega na przetwarzaniu składników pokarmowych na własną materię org przez organizmy żywe. Po ich obumarciu w wyniku rozkładu następuje ponowne uwalnianie składników mineralnych. Zapobiega wymywaniu z gleby azotu saletrzanego. 2) Sorpcja mechaniczna: jest to zatrzymywanie cząstek stałych, mineralnych i organicznych w porach glebowych. Gleba działa jak filtr, przepuszcza roztwór a zatrzymuje zawarte w nim cząstki stałe które są większe od porów. 3) sorpcja fizyczna: polega na pochłanianiu gazów, par i związków niedysocjujących przez ich zagęszczanie na powierzchni fazy stałej. Przekładem tego zjawiska jest powstanie wody higroskopowej w wyniku adsorpcji pary wodnej na cząstkach glebowych. 4) sorpcja chemiczna: jest to zatrzymywanie nierozpuszczalnych w wodzie soli powstających w wyniku reakcji chemicznych zachodzących w glebie. Chemiczna sorpcja fosforanów jednowapniowych zawartych w superfosforatach jest z rolniczego punktu widzenia zjawiskiem niekorzystnym gdyż w drastycznym stopniu zmiejsza możliwość ich wykorzystania przez rośliny. 5) sorpcja wymienna: polega na adsorbowaniu związków dysocjujących, tzn rozpadających się w wodzie na jony , przez aktywną część fazy stałej gleby, zwaną kompleksem sorpcyjnym z zachowaniem zdolności do wymiany zasorbowanych jonów z roztworem glebowym. Kompleks sorpcyjny gleby: nazywa się koloidalną cząść fazy stałej gleby wraz z zaadsorbowanymi wymiennie jonami. W skład wchodzą: 1) koloidy mineralne: -glinokrzemiany (smektyt, kaolinit, illit, -krystaliczne wodorotlenki i tlenki żelaza (getyt, limonit) i glinu (gibsyt), -minerały amorficzne (alofan). 2) koloidy organiczne: próchnica glebowa. 3) koloidy organiczno-mineralne: połączenie próchnicy z ilastymi. Największą rolę sorpcji wymiennej odgrywają minerały ilaste i próchnica. Minerały ilaste o budowie warstwowej mają olbrzymią powierzchnię właściwą będącą sumą powierzchni zewnętrznych krzyształu i znacznie od nich większych międzypakietowych powierzchni wewnętrznych np. powierzchnia właściwa 1g montmorylinitu wynosi 700-800m². taka powierzchnia właściwa jest uwarunkowana również wysokim stanem dyspersji minerałów ilastych których wielkość cząstek wynosi 0,01-1 (montmorylinit), 01-2 (illit), 0,1-5 um (kaolinit). Pojemność sorpcyjna tych minerałów w znacznym stopniu zależy od ich budowy tj sieci krystalicznej. Sieć krystaliczna smektytu typu 2:1 jest ruchoma przez co jego zdolności sorpcyjne są większe niż kaolinitu posiadającego sztywną sieć typu 1:1. Próchnica pod wieloma względami przypomina budową minerały ilaste ale nie posiada charakteru krystalicznego. Wielkość koloidalnej cząstki próchnicy jest zbliżona do smektytu, ale zdolności sorpcyjne są od 2-30 razy większe i wachają się od 150-300cmol (+)/kg. Zdecydowana większość koloidów glebowych tworzących kompleks sorpcyjny jest nośnikiem dużej ilości ładunków ujemnych , wśród których wyróżnia się ładunki trwałe i nietrwałe. Ładunki trwałe (niezależne od pH): występują w minerałach ilastych o sieci krystalicznej typu 2:1 (smektytu i illitu), w miejszym stopniu w minerałach o sieci typu 1:1 (kaolinit). Źródłem ładunków trwałych jest podstawienie (diadochia jonowa) jonu jednego pierwiastka w sieci krystalicznej minerału zamiast innego. Ładunki nietrwałe (zależne od pH): występują głównie w koloidach próchnicznych oraz minerałach ilastych grupy kaolinitu. Źródłem tych ładunków są: -w minerałach ilastych grupy hydroksylowe związane z atomami krzemu lub glinu; wodór grup OH w pewnym stopniu oddysocjowuje szczegulnie przy wysokim pH, i powierzchnia koloidu uzyskuje wtedy ładunek ujemny którego nośnikiem jest tlen; -w próchnicy grupy karboksylowe i fenolowe, mają one wodór związany kowalencyjnie który w miarę wzrostu pH oddysocjowuje i pozostawia na koloidach ujemne ładunki. Cząstki koloidalne niezależnie od ich składu chemicznego są złożone z ujemnie naładowanego rodnika (miceli) otoczonego różnorodnymi kationami zaadsorbowanymi na powierzchni. Sorpcja wymienna kationów: jest sorpcją kationów. Zachodzi pomiędzy kompleksem sorpcyjnym a roztworem glebowym zaróno w warunkach naturalnych jak i po wprowadzeniu różnych nawozów mineralnych do gleby. Można to przedstawić wg schematu: micela=Ca+2H⁺→micela -H -H+Ca²⁺. Jony H⁺ pochodzą z kw org bądź miner powstających w wyniku mineralizacji substancji organicznej a także są wydzielane przez korzenie rośl. W warunkach dostatecznej ilości opadów istnieje mośliwość wymywania wypartego z kompleksu sorp Ca²⁺ i reakcja wykazuje tendencje do przesuwania w prawą stronę tzn H wchodzić będzie do kompl sorpc. Jeżeli stężenie jonów H⁺ zmaleje albo wzrośnie ilość Ca²⁺. Wzajemne wypieranie kationów nie odbywa się tylko na skutek prawa działania mas lecz również na skutek różnicy w tzw energii sorbowania która jest tym większa im wyższa jest wartościowość a przy równej wartościowości im większa jest masa atomowa. Dużą rolę w wymianie kationó odgrywają włośniki korzeni roślin. Rośliny aby pobrać z roztworu glebowego kationy wydzielają w zamian do roztworu równoważną ilość jonów wodorowych które z kolei wypierają z kompleksu sorpc do roztworu odpowiednią ilość zaadsorbowanych kationów. Kompleks sorpcyjny dzięki zjawisku sorpcji wymiennej spełnia rolę uniwersalnego magazynu składników przyjmuje kationy gdy wzrasta ich stężenie w roztworze glebowym oddaje je gdy stężenie maleje. Kationowa pojemność sorpcyjna: (metody oznaczania) Pojemność sorpcyjna gleby jest to ilość wszystkich jonów jaką może zasorbować dana gleba. Wyraża się ją w cmol na 1kg suchej gleby. Zależy od: -ilości minerałów ilastych, -rodzaju minerałów, -zawartości i jakości próchnicy, -pH gleby. Całkowita kationowa pojemność sorpcyjna: (T) jest to suma wszystkich kationów zasadowych i kwasowych zasorbowanych przez glebę. Wyraża się ją cmol(+)/kg. Oznacza się ją metodami: -pośrednimi, w których kps jest określana przez sumowanie poszczególnych kationów Ca+Mg+K+Na+H oznaczonych oddzielnie różnymi metodami, -bezpośrednimi w których kationy wymienne w glebie są wypierane z kopleksu sorp przez sole. Suma zasad (S) suma kationów o charakterze zasadowym zasorbowanych przez glebę. Oznacza się: -sumowanie poszczególnych kationów zasadowych Ca+Mg+K+Na, -wyparciu z gleby kationów zasadowych z użyciem kw w metodzie Kappena. W wyniku reakcji z kationami zasadowymi pewna ilość kwasu zostaje zobojętniona odpowiada ona sumie wymiennych kationów zasadowych a określa się ją przez zmiareczkowanie ługiem nadmiaru kw pozostałego w przesączu po reakcji z glebą. Kationy wymienne: Ca, Mg, K, Na, H są to wymienne formy poszczególnych kationów występujących w glebie. Oznaczanie składa się z 2 etapów: -wyparcia wszystkich wymiennych form poszczególnych kationów z gleby do roztworu, -oznaczenia wypartych kationów zawartych w przesączu dostępnymi metodami. Oznaczanie sumy zasad S metodą Kappena: jest stosowana do oznaczenia sumy zasad w glebach bezwęglanowych. Polega na wypieraniu kationów zasadowych 0,1mol HCL. Jony metaliczne wyparte jonami H⁺łączą się z resztą kwasową Cl^- na skutek czego powstają sole obojętne w roztworze. Odczyn gleby. Nazywa się stężenie jonów wodorowych w roztworze glebowym wyrażone w mol/1dm³. Do określenia odczynu używa się symbolu pH. Odczyn wywiera duży wpływ na: rozwój mikroorganizmów glebowych, zdolności sorpcyjne, dostępność dla roślin wielo mikro i makro elementów itp. Rośliny znajdują korzystne warunki dla swego rozwoju w określonych granicach pH. Optimum jest 6,0-7,0. pH jest to ujemny log ze stężenia jonów wodorowych. Oznaczenie odczynu pH. Metoda kalorymetryczna: polega ona na użyciu barwników organicznych które zmieniają barwę przy odpowiednim pH. Metody potencjometryczne: polegają one na pomiarze pH specjalnymi aparatami zwanymi pehametrami. Działają w ten sposób,że dwie elektrody: pomiarowa i porównawcza zanurzone w roztworze wykazują w zależności od stężenia jonów wodorowych odpowiednią różnicę potencjału. Pomiaru tej różnicy potencjałów zwanej siłą elektromotoryczną dokonuje się potencjometrami które mają oprócz skali wyrażonej w minimetrach również skalę w jednostkach pH w zakresie 0-14. Pomiaru pH w glebie dokonuje się w zawiesinie: gleba+H₂O lub gleba+elektrolit.. Kwasowość gleby: nazywa się taki stan odczynu przy którym stężenie jonów wodorowych jest większe od 10^-7 moli na 1dm^3, czyli pH jest miejsze od 7. dzielimy kwasowość na: czynną- jest to kwasowość spowodowana przez stężenie wolnych jonów wodorowych w roztworze glebowym; wymienną- spowodowana wymiennymi jonami wodoru i glinu zaadsorbowanymi przez glebowy kompleks sorpcyjny. Określenie potrzeb wapnowania: Wapnowanie korzystnie oddziałuje na wiele właściwości chemicznych i fizycznych gleb kwaśnych. Podstawowym celem tego zabiegu jest zneutralizowanie kwasowości czyli poprawienie odczynu gleby. Do wapnowani\a gleb stosuje się wiele różnych nawozów, które w zależności od formy zawartego w nich Ca dzielą się: -wapno tlenkowe: CaO zwane wapnem palonym, ta forma nawozów wapniowych działa bardzo energicznie a przy reakcjach w glebie wydziela się duża ilość ciepła stąd wapno tlenkowe nadaje się tylko do gleb cięższych o dużej pojemności sorpcyjnej i wodnej; -wapno węglanowe: CaCO₃ zwane wapniakiem mielonym, ta forma nawozów wapniowych działa powoli i nadaje się praktycznie do wszystkich gleb a szczególnie do lekkich o słabym kompleksie sorpcyjnym małej zawartości próchnicy i małej pojemności wodnej. Neutralizacja zachodzi wg reakcji: CaO+H₂O=Ca(OH)₂, Ca(OH)₂+2H⁺=Ca²⁺+2H₂O; CaCO₃+(H₂O+CO₂)=Ca(HCO₃)₂, Ca(HCO₃)₂=Ca²⁺+2HCO₃^-, 2HCO₃^-+2H⁺=2H₂CO₃(→2CO₂+2H₂O). Określenie dawek wapnowania: CaO t/ha=H_w*0,028*3000/1000=H_w*0,84; CaCO₃ t/ha=H_w*0,050*3000/1000=H_w*1,5 gdzie: H_w- kwasowość wg Kappena, 0,028- liczba g CaO odpowiadająca 1cmol(+), 0,050- liczba g CaCO₃, 3000- masa (t) dwudziestocentymetrowej warstwy ornej. Węglan wapnia. Występowanie w glebie wpływa w znacznym stopniu na wiele właściwości chemicznych i chem a szczególnie na odczyn i właściwości buforowe gleb. Rozmieszczenie węglanu wapnia w profilu glebowym jest wiernym odbiciem stosunków klimatycznych kształtujących gleby. W glebach klimatu suchego CaCO₃ gromadzi się zwykle w warstwach powierzchniowych. Im klimat staje się wilgotniejszy tym ilość wapnia w wierzchnich warstwach maleje. Węglan wapnia jest stosunkowo trudno rozpuszczalny w czystej wodzie, natomiast w warunkach naturalnych pochłania CO₂ i powstaje nietrwały H₂CO₃ pod wpływem którego tworzy się rozpuszczalny Ca(HCO₃)₂. Odwapnienie gleb wiąże się z charakterem skały macierzystej. Na przeważającej części obszaru naszego kraju zalegają utwory polodowcowe, a więc skały o dość dużym stopniu rozdrobnienia i na ogół mało zwarte. W takich warunkach krążenie wód będących przyczyną wymywania węglanu wapnia jest szybsze i sięga głębiej niż w skałach bardziej zwartych. Z zajmujących powierzchnie utworów polodowcowych bogatych w CaCO₃ są gliny i lessy. Najwięcej CaCO₃ zawierają skały wapienne: kreda, margle. Wszystkie metody oznaczania CaCO₃ w glebie są oparte na rozkładzie węglanów z użyciem silnych kwasów. CaCO₃+2HCL=CaCL₂+H₂CO₃→H₂O+CO₂↑. Ilość wydzielonego w wyniku tej reakcji CO₂ może być określona: -wagowo, przez przyrost wagi urządzenia absorbującego CO₂, -objętościowo. W tych metodach masa lub objętość wydzielonego CO₂ pozwala na obliczenie procentu CO_2­. Natomiast zawartość węglanu wapnia oblicza się wg wzoru: %CaCO₃=%CO₂*2,2743, -ilość wydzielonego CO₂ określa się na pdstawie intensywności burzenia.

KOMPLEKSY. =zespoły różnych gleb które wykazują zbliżone własciw roln i mogą być podobnie użytkowane. Stanowią one zbiorcze typy siedliskowe rolniczej przestrzeni produkcyjnej z którymi są powiązane odpowiednie rośl uprawne. Są wydzielone na podst: char i właściw gleby (typ, rodzaj, skałd granul, wł chem i fiz, stopień kultury); war klimat; rzeźba ter; stos wilgotnościowe. W obrębie gleb ornych wyróżn 14 kompleksów: 1-9 gl ter nizinnych i wyżynn. 10-13 ter górskich. 14 -ter nizinn, wyżynn, górs. 1.pszenny bdb 3,7%: najlep gle w kraju; zasobne w skald poka; o głęb poz próchn; db strukt; przepuszcz; przewiewne; magaz dużo wody; ter płaskie lub łagod pochył; nie wymag regul stos wodnych; do uprawy sa łatwe; obfite plony nawet wymagaj rośl; I I kl. 2.pszenny db 18,5%: mniej urodzaj; gle zwięźlejsze i cięższe do uprawy; tam gdzi epoz wód grunt ulega wahan sa okresowo gorzej przewiewne; wyaz słabe niedobory wilgoci; uprawia się wszyst rośl; plon zależ od pogody i poziomu agrotechniki; IIIa; IIIb. 3.pszenny wadliwy 4,1%: gle pszen śred zwięzłe i zwięzłe; pod pszen niż żyto; nie magaz wody; wykaz niedobór wilgoci w pewnych war; gle okres suche; 1 -gle zwięzłe, płytkie, zalegaj na zbyt przep podłożach; wykształc z glin, iłów, utw pył; płytkie rędziny. 2 -głebokie cąłkow; na zboczach wzniesień; naraz na spływ pow i erozję. W latach suchych -przedwczesne dojrze zbóż; IIIb, IVa, IVb. 4.żytni bdb 15,1%: najlepsze gle lekkie wytw z piasków glin mocnych cąłkow lub pias glin zalegaj na zwięźlej podłożach; db wykszt poz próchn oraz stos wodne; gle pyłowe; nawożenie -db plony; IIIb. 5.żytni db 15,9%: gle lżejsze i mniej urodzaj; gle z piasków glin lekk zaleg na zwięźlej podłożu; gle wrażliw na suszę; wyługowane i zakwasz;żytnio-ziemniacz; jęczmień; IVa IVb. 6.żytni słaby 18,2%: gle z piasków sła glin; nadmiernie przepuszcz i nie zatrzym wody; niedobór wody -czynnik ogranicz dizał stos nawozów; plony od il opadów; IVb V. 7.żytni b.słaby 11,2%: najsąłb gle z piasków lux i pias sła glin; ubogie w skałd pokarm; zbyt suche; nawożenie -nieznaczny wzrost plonów; żyto, łubin żółty; VI. 8.zbożowo-pastewny mocny 4,9%: śred zwiężle i ciężkie; długo nadmierne uwilgotnione; zasobne w skąłd poka; potencjalnie żyzne; wadliwośc polega na nadmier okres uwilgot co utrudnia agrotechnikę; plony większe w latach suchych; po uregulow stos wodnych 2 lub 4. 9.zbożowo-pastewny słaby 3,4%: gle lekkie z piasków; podmokłość -bo dolne warstwy słabo przepuszczal; wmakanie żyta; 10.pszenny górski 1,8%. 11.zbożowy górski 1,6%. 12.owsiano-ziemniaczany górski 1%. 13. owsiano pastewny 0,4%. Gle orne pod użtki ziel 0,2%. Kompleks trwałych użytków ziel: 1z: bdb+db; I, II. 1,8%. 2z: śred, III, IV. 60,5%. 3z: słabe i b.słabe; V, VI, 37,7%.

LITOGENICZNE: gle o bud i właściw uzależn głównie od właś skał macierz. Skład mineralny i granulometr, skład chem skały mac wpływają na proc glebotwórcze. Gle leżące na skłonach i wyniosłościach -poprzez erozję powierzchniową -zmniejsz się miąższość gle; a skała mac znajduje się w bezpośred kontakcie z poz powierzchn. Budowa prof. A-C mogą misć w pew przyp słabo wykszt poziom brunatnienia (cambic) lub bielicowania. (albic) stanowiący razem z występ w nich okruchami skalnymi przejście so poz skały mac. Rzędy: gle mineral bezwęglan słabwykszt; gle wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju. Regosole (inicjalne luźne): gle litogeniczne; mineralne bezwęglanowe; słabo wykształc. Gle o bud prof. (A)/C-C, reprezent pocżatk stadium proc glebotwórcz. Wytw z róż osadów klastycznych nie zlep lepiszczem. Poz (A)/C nie przekra 10cm, zawier bar małe il zhumifikowan mater organ. Wł chem zalez od pochodz geolog skały mac; a możliwości ich użytkow sa bar ograniczone. Roślinność mało wymagaj; gł traw, skał maciez: piaski eolicz czasem aluw, mała zdoln akum H2O, pozbaw CaCO3, nieużytki(wydmy), klasa 0. Arenosole (słabo wyksz ze skał luźnych): gle litogeniczne; mineralne bezwęglanowe; słabo wykształc bud prof.: A-C. Pod poz próchn (ochric) o miąższ 10-30cm wyst skała mac. Oprócz poz próch A nie zaznacz się inne poz genet. Powstaja z różn skał klastycznych, luźnych, niewęglanowych, głów z piasków o głęb zaleg wod grunt. Brak cech hydromorficznych do głęb 50cm od pow. Odczyn zróżnic od obojęt do kwaś zalez od pochodz geolog skał mac. Gle te to dalsze stad rozwoj gle inicjalnych luź. Tworza siedliska zespołów o małych wymaga wilgot. Pod lasami -bór sosn suchy z chrobotk. Z udział rośl borowe przekszt się w rdzawe lub bielicowe. Podtyp: A/C-C lub A-C. Najczę na ter upraw; bezpośred pod poz ornym (Ap) wyst piasek,nie wykazuj cech poz iluwialnego, pozi rdzawienia lub brunatnienia. klasa 5-6 gl gosp nieopłacal. Rędziny: gle litogeniczne; gle wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju; bud ACca-Cca-R. Poziom ACca zawier pewną il odłamków skały mac (węglanowej lub siarczanowej) o różnym stopniu rozdrobnienia i zwietrzenia chem. Cca w górnej częsci to zazwycz silnie zwietrzały rumosz skalny przechodzący w dolnej części w skałę masywną. Skałę mac stanow zwietrzeliny skał węglanow (wapienie, margle, dolom) róznych formacji geolog oraz skał siarczanowych (gips). Skł granul wierzchn poz jest bar róż. Zal od typu skały mac, stopnia jej zwietrzen, zawart części krzemianowych i węglanowych. Często zawier domieszkę mater obcego (lodowcowego, eolicznego) dlatego wprowadza się określ rędziny mieszanej. Odczyn alkalicz; dużym (65%) lub pełnym wysyc kompleksu sorpcyj zasadami; zancz udział w mater gleb połącz próchn-wapniowych. W wierxchn poz genet tworzą się kompl próchn-ilaste wysyc wapniem, wpływaj na stabiln tych gleb i na strukturę. klasa 5-6. Czarnoziemy: gle autogeniczne; gle czarnoziemne; CZARNOZIEMNEw Pol są gle reliktow wytw z lessów; głebok ichpoz próchn wykształc przez natur proc glebotw wynosi min 40cm. W prof. (w szczeg A) nie ma istostn wpływu stos wodnych na ewolucję gleby. Proces glebotw pol na domonacji intens proc biol nad wietrzen fazy mineral oraz przemiszcz prod wietrzen. Efektem -znaczny dopływ materii organ do substratu glebow. Wyniki humifik sprzyjają intensyw przemian mater organ w związki próchn o przewadze kwas huminowych nad kw fulwowymi. Tworza się połącz organ-min z min ilast. Sa zasob w zw próchn ze wzgl na miąższ poz próchn. Zawart próchn ok. 3% lub 2%. Próchn o przewadze lub równow kw huminowych w stos do fulwowych, znacz udziale humin. Wysyc zasad -duże; w czarnoz niezdegradow ponad 65%. OBECNIE nie ma w Pol war do rozwoju; a zasięg maleje na skut erozji i degrad. W Pol skała mac jest less. W ich otocz wyst gle brunatnoziemne. ,kilka %CaCO3, oboj lekko zas, próch 2-3%, klasa1-2, Tomaszów, zdol retenc dobra porow.

BRUNATNOZIEMNE wyst w oceanicznym klimacie umiarkow lub umirkow kontynet; pod las liśc i miesz. Pows z utwor różnego pochodz geolog i uziarn, zasobnych w zasady. Char się intens wietrzen fiz i biochem. Przemiany chem poleg m.in. na rozpuszczan i wymyw węglanów, hydrolizie miner pierwot i tworz min ilastych. W wyn tych proc -trwałe połacz subst próchn z część miner. Zwiazki żelazisto-próchnicz-ilaste tworz barwne otoczki o róż śred. Rozwin poz cambic w gle brunatnych oraz poz argillic w gle płowych. Mogą mieć wierzchni poz ochric lub mollic. Gdy nadmir wilgot -oglejenie w dolnej części prof. w Pol gle powst z glin morenowych, utw pyłowych,piasków gliniastych całkowit, piaskowców, granit, gnejs. Brunatne: gle autogeniczne; gle brunatnoziemne: powst z uto mac bog w zas. Chat się wymwyyc węglanów do głęb max 60-80cm; oraz brakiem przemiszcz lub słabym przemiszcz frakcji ilast, wolnego Fe i Al. Sa to gle eutroficzne i mezoficzne. Cecha eutrof jest odczyn słab kw do oboj i wysyc komple sorpc kation zasad min 60% na głeb 25-75cm. Mezotrof -odcz kw do sła kw i wysyc zas 30-60%. Bud w siedl gleleś: O-A-Bbr-Cca, a upraw: Ap-Bbr-Cca. Poz próchn ma cechy poz ochris, rzadziej mollic; a gle leś: ochric lub umbric o miąz 15-39cm. klasa 3-4 a z pyłowych (lessów) to 1-2.Płowe: gle autogeniczne; gle bielicoziemne; w Pol pows w klim umiarkow wilg. Wymycie węglanów, przemieszcz min ilast (zwłaszcza frakcji najdrobn) oraz częściowo wodorotlenków Fe i Al.; poziomy pow (A, E) uleg zuboż we frak ilaste. Frak te osadz się w poz głeb tworząc pozwmycia Bt. Pows gle o bud O-A-Eet-Bt-C a czasem Cca. W gle upraw poz A jest zmiesz przez orkę z poz E i powst: Ap-Bt-C. Często na skut erozji pow i antropogen na wypłuk pow poz powie uleg denudacji i wówcz odsłon Bt stanow poz pow ApBt. Powstaj z utw pyłow o różnej genez: lessów i pyłów (poch wodne), glin zwalow, rzadziej iłów oraz piasków gliniast.niekiedy z pias słab glin.wyługiwane zw zwzasad; z węglanów i mają odczyn kw.atop wysyc kompl sorpc kat o char zasad jet zróżnic: A i E -20-60% w zależ od uziarn; B 50-80%. W gle leś: próchn mull, mull-moder lub moder. Akumul próchn jest słaba za wzgl na szybko zachodz proc miner. klasa 3-4 z less 1-2. Rdzawe: gle autogeniczne; gle bielicoziemne bud: O-Abv-Bv-C; leś: miąższ poz organ =kilka cm; najcz typ próchn -molder z przej w mor. ABv o miąż max 20cm jest rdzawoszary, ma strukt rozdzielnoziarnistą lub słabo zaznaczoną i nietrwała strukt agragatową. Przech zazwycz łagod w rdzaw poziom Bv. W gle upraw zazna się granica miądzy poz płuż a poz Bv. Bv odpow kryter diagnost poz rdzaw (sideric). Skał mac -piaski zwał, pias sandrowe bliskiego transportu, inne utw piaszcz słab przesortow i mało przemyte. Częste sa domiesz frak szkielet i udział glinokrzemian (rezerwa skład odż); miner wykaz duży sto zwietrzen. Odczyn kwaś; ph wody w gór części3,5-5. stop wysyc kompl sorpc kation o chat zas max 30%. Tworza się w wyn rdzawienia. Powstaw w utw piask nieruchliw komplek próchn z półtoraztlenkami. Rośl leśna -bory miesz. Mała zdol reten wody i niewiel zasob w skąłd odż -nie sa urodzaj. klasa 5-6 gł pod zaleś kiedyś żyto.

Bielicowe: gle autogeniczne; gle bielicoziemne prof.: O-A-Ees-Bhfe-C; gle upraw: Ap-Bhfe-C lub Ap-Ees-Bhfe-C. Rośl -bory. Próchn typu mor lub moder-mor z poz O o miązsz klikanaście cm i wyrx wykszt poz próchn A. Poz A nie przekr 10cm zawiera próchn z rozkładu korzen. Mała zasob w skła odż; pows z ubog kwarcowych piask luź lub z pais słab glin. Na ter gór skał mac są granity, gnejsy, kwarcyty, piaskowce kwarcytowe. Silne zkwasz; ph wody gór pow 3-4,5. stop wysyc kompl kat ochar zas max 20%. Najistot rolę w genezie odgryw wypłuk z poz O ruchliwe kw humusowe o zdol kompleksotwór. klasa 6 nie powinny pod upr. SEMIHYDROGENICZNE: bezpośr wpływ wód grunt lub sil oglej opadowe obejm dolne i część średok partie prof. gle. W poz pow domin gospod wodna opadowa która może być w pew stop modyf wilgot głąb części prof. nie powod jednak gromadzen się duż il mat org na pow gle min. Czarne ziemie: gle semihydrogeniczne; gle czarne ziemie; CZAR.ZIEM: powst wiąze się z akumul mater organ w war dużej wilgot w min utw gle, zasobn w węglan wap i częś ilaste. Zach proc łącz się zwiaz humus wysyc wapniem i iłem koloid w oróchn zwiaz organ-min nadaj tym gle char gruzełkow strukt i czar barw. Poz diagnostycznym jest mollic. Zawart mat org 2-6%.zawart weglanu wa jest zróznic (0-15%). Uziarnieni: glin, utw pyłwoe i iły. POWST w wyn umirkow odwodnien czar ziem glejow wskutek ich drenowania. Zawier 3-6% mat org w poz próchn o miąż 40-50cm. W poz wyr się poz upraw Ap o jednol jaśniekszej barw i poz Aa o ciemniejszej barw. Aa przech w skał mac w któr mogą wyst konkrecje węglanowe char dla poz calcic (Cca). Miąższ calcic 30-40cm; głębiej zale utw mac o zmniej zawart CaCO3. mogą wyst palmiste oglej. Poz: Ap-Aa-Aca-G. Gle użytk rol klasa: glin 3-4, pył 1-2, pias 5-6. HYDROGENICZNE: miner i org utw mac powst lub uległy przekszt pod wpływ war wodnych srod. Zjawiska sedymentacji (osadzan mat przetransportow przez wodę i wiatr; mat transp jest zawies miner), sedentacji (osadz mat powst na mcu jego wyst w for masy org i min) decesja (uwodnienie będzie zmiejsz lub przerwane; wzmaga się humifikacja i mineraizacja). Torfowe: gle hydrogeniczne; gle bagienne; w proc sedent pod rośl bagien, silna akumul dużej ilości mat org słabo przetwoż, poż Ot 1,3m nawet do 90% mat org, gl torf płytkie 30-80, śrgłęb 80-130, głęb >130, 3 podtypy torf niskie- zw Ca i Mg, częśc anaeroby wah zwierć h2o, pH>, wys- (kontynent), pod wpływ nadm wód opad, mech sphangrum, przejści- najcz na torf niskich pH lekko kw. Murszowe: gle hydrogeniczne; gle murszowe; powst z gle bagienn; min 30cm miąższ zawier min 20% mat org. Rozwój proc zmieniaj strukt organ masy gleb w kier ziarnist lub gruzełkow. Bud: M-O-D, murszenie przekszt gl torf w mursz (o₂ +mikroorg) strukt gąbczasta w agregatowo murszową, użytki ziel lub upr warzywna, wikliny, klasa 3-4, murszowate- min<30% org<20%, klasa 5-6. Mady: gl o charakt min z wkładkami org, w proc erozyjno sedyment z osadów aluwial akumul w dol rzecz, bieg górny (uzir lżejsze), środk (pylasto-glin), dolny (ily, pyły ilaste), im utw bardz piaszcz tym warstwowość bardziej wyrażna, w zależn od uziarń klasy od 1-6, lessy 1-2, gl-psg 4-6, madu b.lekkie <10%, lekkie 10-20%, śr 20-35%, ciężk 35-50%. Hortisole-3-8 mat org, poz wierzch wytw przez człow wynik intens nawoż organicz i stosow kompostów, gl 2 poz bud morfol podobna do obu czarnych, poz a min z dużą ilość mat org 40-50 cm o pH oboj, zas w skł pokarm, gl przyklasztorne pod upr warzyw. Rigosole: 40-50cm, niższa zaw mat org <5% ich miąższ w wyniku głęb orki.

ERY: Kenozoik- czwarto (plejstocen, holocen) trzecio (paleogen- miocen pliocen, meogen- paleog eocen oligo), Mezozoik- kreda jura trias, Pleozoik- perm karbon dewon sylur ordowik kambr, Proteozoik- prekambr, Archaik.

Trzeciorzęd- eocen i oligo na ter Pol wydzielały się morza, zalewy m. Północ i m. Czarnego, miocen polske pokryw bujna roślin charakt dla stre tropik. Ochłodz i uwilgot, z bujnej rośl powst bagniska i pokł torf przysyp piaskami mioceńskimi, w war beztl tworz się pokł węgl brunat (kilka m) ok. 50 m pod ziem Turów, Bełchtów. Duze ilości opadów zalanie 2/3 pow pol powst m. Plioseńskiego, materiał osadz się w zbior gruboziar piaszczyste na brzegach a w środk sedyment cząst koloid <0.0002 iły 3 rzęd bez CaCO³, drobne iloś gipsu i pirytu Fe²⁺-Fe³⁺ i przybier barwe czerw, iły pstre płomykowe poznańske.

Czwartorzęd- tworzą się wierzch wartwy skor ziem, intens obniż temp na półk pn i dużo opad gł śniegu na płd deszcze potopy powodz okres pluwialny, plestocen przemienne okresy termiczne glacjały okr zlodowac, interglac okrocieplen. Pierwsze zlodow Podlaskie, kończy się okres glacjału następ topnienie lodowca od czoła lodow inter Kromerski, ponowne opady śinegu i znowu lodowiec (tzw jęzory łacz się w 1 wielki lądolud spływ z finland) zlodow połud pol karpackie lub krakow najw zlodow na ter pol 90% kilkadzies lat, ocieplenie i topnienie od czoła i znika z ter pol intergl mazow powst zwierz i rośl, kolejne oziębienie i lodowiec z fenoskandii zlodow środkowo pol i inter emski, ozięb glacjał pn pol bałtycki 3 okresy (leszczynski pozn pomor) Ute polodow: moreny denn czołow, strefypiaszcz sandrowe, pradoli.

PIASKI: *fluwioglacjalne (wodnolodowcowe): tworza się na przedpolu moren czołowych na skutek przemycia tych moren wodami topn lodow; -bliskiego transportu: bezpośr przyleg do mor czoł (duże il częś szkiel; w frak piaszcz domin kwarc ale max 60%; mogą zawier węglan wapnia -pH zbliż do oboj; rzeźba fal lub lekko fal; skałd granul -pniż 10% cz spław; pl, psg); -dlake transp: oddalone od mor czoł (mniej cz szkiel; udział kwarcu max 90%; na skutek siln przemycia nie ma węgl wap gle są kwaś; teren płaski). *zwałowe: osadzone w stref akumul końcowej lodowca; częściowo w morenach czoł i denn; utwory z reg zawier ponad 10% częś spałw -pias o char pg lekk i moc; zaw częś szkiel waha się od 10-20%. *starych terasów akumulacyjnych: gromadziły się głów w pradolinach, w zewn stref pradolin pod wpływ wód topniej lodowca; sa daleko niesione, przemyte; nie ma węgl wap; znaczne obszar uległy zwydmieniu; słabe skał mac. *współczesnych ter.akum: w dol rzecz; w dol i śr biegu rzeki na skut wylewów; cech char: wyraźne warstwow; nie ma węgla wap; sa kwaśne; słaba skał mac. *wydmowe: poch polodowc; pows na skut zwydmien star ter akumul albo poch morskie -fale morskie wyrzuc piaski a wiatr je przenosi. GLINY: skały głów przenies przez lodowiec; zdeponowane w mor denn i część czoł; charakt się róż zairnist -w skaładize moż wyr żwiry, kamien, pias; cz spław ponad 20%; gli zlod bałtyck na pow od pn na pd i pod nimi gli zlod środk-pol. *bałtyckie: lżej skład granul; zawart 20-35% cz spław; gli lekkie; barwa brunatna; zawier węglan wap; *zlodow środk-pol: ponad 35% cz spłąw; gli śred; barwa szara; słabo przepuszcz dla wody. UTW PYŁOWE wodnego-poch: gromadz się w central częś pradolin; silnie przesorbowane; mało częś szkiel; o różn uziarn; nie ma węglanu wapnia; miąższość nie przekr kilka m; podścielone mat gliniastymi. UTW PYŁ eolicznego-poch (LESS): pows na skut wymyw drobn cząstek o chat pyłu; ich miąższ w Pol nie przekr kilku m; z reguły utw pył zwykłe (do 35% cz spł) utw ilaste ponad 35%; miner domin jest kwarc ponad 60%; 10-20% glinokrzemiany; węglan wap klika %; 2-3% min zawier Fe-barwa żólta; doskonałe wł fiz i wodne; podat na erozję. Najlep skał mac; powst czarnoziemy; przeważ drobne ziar kwarcu; doskon porowatość. W Pol lessy w pd-wsch śląsk. IŁY: skały któr sedymentują w środow wodnym z najdrobn czastek (mniej niż 0,002mm); ze wzgl na pochodz wyróżn: *trzeciorzędowe: gromadz się w zbiorn plioceńskim (2/3 polski); miąższ do 120cm; rzadko sa skał mac gleb; barwa od wietrzejącego pirytu; bar zasob w skąłd pokarm; złe właś fiz; zatrzym nadmiar wody; wiosną są zamarzn; latem nie ma opadów -kurczą się -zaskorupiają tworza szczeliny; *czwartorzędowe: tworzyły się na przedpolu moren czołow; lokal obniż wypeł się wodą -sedymentacja koloidów na dnie zbiornika. -warstwy 0,5 -1cm; na przemian jasne (lato) od większej obecności części min (kwarc) i ciemne (zima) na skutek niższej temp; procesy ogranicz a zatem sedymentacja tez inna -kloidy organ (nadają ciemną barwę). Po ilości warstw -okreslamy wiek. Nie sa to db gle; gle śred. Min liaste powod że gle nie są db.

GLEBOZNAWSTWO - nauka o glebach jako elemencie środowiska naturalnego, Obejmuje ich genezę, ewolucje, opis, właściwości, klasyfikacje, produktywność i rozmieszczenie na kuli ziem, PROCESY GLEBOTWÓRCZE procesy zachodzące pod wpływem czynników glebotwórczych(klimat, biosfera, hydrosfera, rzeźba terenu itp.) przemieniające skałę w ożywiony twór jakim jest gleba, zdolny do zaspokajania podstawowych potrzeb roślin wyższych, GEOLOGIA nauka a właściwie rodzina nauk zajmująca się skorupą ziemską dzieli się: a)g. dynamiczną (fizyczną)-dotyczy procesów geologicznych, ich przyczyn, mechanizmu, przebiegu i bezpośr skutków b)g. historyczną- zajmującą się odtwarzaniem i chronologią zdarzeń geolog, od powstania skorupy ziemskiej do chwili obecnej PROCESY GEOLOGICZNE to wszelkie naturalne zjawiska wywołujące trwałe zmiany w skorupie ziemskiej GEOMORFOLOGIA jest nauką o formach terenu, o ich powstaniu i przekształceniu, a także ich uzależnieniu od budowy i historii geolog terenu, PETROGRAFIA I MINERALOGIA to działy nauk geolog dotyczące powstawania, budowy, właściwości i przeobrażeń skał i minerałów utworzonych w wyniku różnych procesów geologicznych MINERAŁY (łac minera-ruda) to naturalne związki chem lub pierwiastki występujące w przyrodzie, w większości w stanie stałym i w formie krystalicznej odznaczające się jednorodnym składem chem i stałymi właściwościami fiz. Minerały dzielimy je na: bezpostaciowe (amorficzne) krystaliczne. Ciała bezpostaciowe- ciecze, gazy, szkliwa oraz stwardniałe koloidy(żele), w substancjach tym atomy, jony lub cząsteczki chem nie mają geometrycznego uporządkowania i z tej przyczyny nie mogą tworzyć postaci ograniczonych płaszczyznami i krawędziami, nie tworzą więc brył geometrycznych. Kryształ to ciało o prawidłowej budowie wewnętrznej, spowodowanej uporządkowanym ułożeniem atomów, jonów i cząsteczek w postaci sieci krystalicznej, w kryształach wyróżniamy 2 typy sieci: atomowa (diament) jonowa (sól kamienna). W morfologii kryształów wyróżnić można elementy graniczne(ściany, krawędzie, naroża) oraz elementy symetrii ( oś, płaszczyznę i środek sym) dużą różnorodność form kryształów występujących w przyrodzie zmusza do łączenia ich w grupy, w zależności od kształtu równoległościanu elementarnego tj najmniejszej formy powstałej ze związania ze sobą atomów lub jonów wyróżnia się 7 układów kryst: regularny, tetragonalny, rombowy, jednoskośny, trójskośny, heksagonalny, trygonalny WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE zależą od składu chem i budowy wew 1)wł optyczne a) barwa minerału- wrażenie wzrokowe wywołane odbiciem widzialnej części promieniowania b) barwa rysy- barwa sproszkowanego min (min barwny-rysa barwna, bezbarwny- rysa biała, zabarwiony-rysa biała szara c) połysk -odbijanie się promieni od pow min (metaliczny, diamentowy, szklisty, tłusty, perłowy, jedwabisty, matowy) d) przezroczystość - jest to zdolność min do przepuszczania lub zatrzymywania promieni świetlnych(przeźroczyste / półprzeźroczyste/ nieprzeźroczyste)

2 wł mechaniczne a)twardość - jest to opór jaki stawia min podczas zarysowania go, praktycznie twardość oznacza się przez porównanie z 10 min odpowiadającymi 10 stopniom względnej twardości ustalonym przez Mohsa: 1talk Mg₃(OH)₂Si₄O₁₀ 2gips CaSO₄ 3kalcyt CaCO₃ 4fluoryt CaF₂ 5apatyt 3Ca(PO₄)₂CaF₂ 6ortoklaz KAlSi₃O₈ 7kwarc SiO₂ 8topaz Al₂(F,OH)₂*SiO₄ 9korund Al₂O₃ 10diament C b)gęstość - określa się liczbą ile razy min jest cięższy od tej samej obj wody, większość min ma g=2,5-3,5 g/cm³ kwarc g=2,65g/cm³ c) łupliwość - jest to zdolność min do pękania i oddzielania się pod wpływem uderzenia wzdłuż tzw płaszczyzn łupliwości, może być jedno- lub wielokierunkowa. A w zależności od łatwości pękania: doskonała, dobra, wyraźna, niektóre min pod wpływem uderzenia rozpadają się i dają chropowate powierzchnie - przełam( muszlowy, zadziorowy, haczykowaty ) 3wł morfologiczne a) pokrój min - charakterystyczny kształt (wydłużony, blaszkowy, tabliczkowy, izometryczny) b)skupienia - formy w jakich min wyst najczęściej( bliźniaki, szczotki krystaliczne, geody, dendryty, skupienia ziarniste, naciekowe, wykwity, konkrecje) Za początkowe źródło wszystkich min uważa się magmę(gr magma- ciasto, gęsta maź) czyli ognisty, płynny stop występujący pod twardą skorupą ziemską(po wydobyciu na pow i utracie ciał lotnych nazywana lawą) Min tworzące się bezpośrednio w wyniku krzepnięcia magmy bądź też poch z jej par i gazów nazywa się pierwotnymi, Min powstające w wyniku wietrzenia fiz(mech) chem lub bio są min wtórnymi, Wietrzenie fiz prowadzi do rozdrabniania skał, czyli ich rozpadu na poszczególne elementy mineralne, rozpadanie się skał powodują głównie różnice temp, zmieniające obj skał przy nagrzewaniu i ochładzaniu, doprowadzają do powstawania szczelin a następnie do rozpadu na mniejsze bloki, zamarzanie wody w szczelinach przyspiesza ten proces wietrzenie chem polega głównie na działaniu wosy (hydroliza, hydratacja) utlenianiu, redukcji, karbonatyzacji, szczególną role odgrywa woda wraz z zawartymi w niej zdysocjowanymi związkami :kw węglowy, siarkowy, azotowy, oraz chlor, i kw org wietrzenie bio zachodzi głównie na skutek rozpuszczającego działania wydzielin mikroorg i roślin na skały i min, Wszystkie skały ulęgają pod wpływem wietrzenia rozpadowi na elementy składowe - min, Przemianom ulegają tez min przy czym pewna ich część przechodzi do roztworu i zostaje ze zwietrzeliny odprowadzona (wypłukana)

CHEM KLASYFIKACJA MIN I pierw rodzime Pt, Au, Ag, Hg, Cu, S, grafit, diament, II siarczki piryt FeS₂, galena PbS, sfaleryt ZnS, chalkopiryt CuFeS₂, molibdenit MoS₂, cynober HgS, odgrywają znikomą rolę glebotwórcza (maja duże znaczenie przemysłowe) III tlenki i wodorotlenki 1) tlenki krzemu: kwarc SiO₂(i krzemionka), chalcedon SiO₂, agat SiO₂, opal SiO₂*H₂O,(+ametyst, morion, cytryn, kryształ górski) 2)tl żelaza i glinu: hematyt Fe₂O₃, limonit Fe₂O₃*nH₂O, getyt Fe₂O₃*H₂O, magnetyt Fe₃O₄, korund Al₂O₃, diaspor Al₂O₃*H₂O, gibsyt Al₂O₃*3H₂O, znaczenie glebotwórcze bardzo duże kwarc w glebach min stanowi 69-90% masy glebowej i tworzy szkielet gleby, tl żelaza i glinu stanowią do kilkunastu %masy gl i wpływają na barwę, pH, i biorą udział w procesach bielicowania, brunatnienia, oglejenia IV solowce halit NaCl, sylwin KCl, karnalit MgCl₂*KCl*6H₂O, fluoryt CaF₂, ta grupa ma znaczenie w gl słonych, sylwin i karnalit to znane nawozy K i Mg-K, V sole kw tlenowych 1) azotany: nitratyn NaNO₃, nitryt KNO₃, 2) węglany: kalcyt CaCO₃, magnezyt MgCO₃, dolomit CaMg(CO₃)₂, syderyt FeCO₃, malchit CuCO₃*Cu(OH)₂, znaczenie gleotw b duże ze skał wapiennych zawierających CaCO₃ powstają rędziny (kredowe) dolomit, kalcyt, magnezyt to nawozy (Ca-Mg, Ca lub Mg) wpływające na zakwaszenie gleby, 3) siarczany: gips CaSO₄*2H₂O, anhydryt CaSO₄, kainit MgSO₄*KCl*3H₂O, z gipsu i anhydrytu tworza się rędziny siarczanowe, kainit to nawóz K-Mg, gips sosowany jest do obniżania pH gleb alkalicznych tj. o pH>8,5 4)fosforany: apaytyty 3Ca₃(PO₄)₂*CaF₂-fluorowy, 3Ca₃(PO₄)₂*CaCl₂-chlorowy, 3Ca₃(PO₄)₂* Ca(OH)₂ - hydroksylowy , fosforyty(gorsze apatyty) wiwanit Fe₃(PO₄)₂*8H₂O znaczenie duże z apatytów produkuje się większośc nawozów fosforowych, 5) krzemiany i glinokrzemiany - sole kw krzemowych np.:H₄SiO₄ stanowią ok. 80% skorupy Ziemi, skład chem bardzo skomplikowany i podawanyw w postaci wzorów sumar lub formie tlenkowej , Podstawowym elementem budowy jest tetraedr ,krzemiany dzielimy na pierwotne - powstaja z magmy w wyniku krystalizacji, Wyróżniamy grupy: wyspowe(granaty iloiwiny), grupowe(beryl), łąńcuchowe (pirokseny), warstwowe: muskowit(mika biała) KAl₂(OH)₂AlSi₃O₁₀, biotyt (mika czarna) K(Mg,Fe)₃(F,OH)₂AlSi₃O_10, przestrzenne a) skalenie: oktoklaz KAlSi₃O₈, albit NaAlSi₃O₈, anortyt CaAl₂Si₂O₈, mieszaninaizomorficzna albitu inaortytu to plagioklazy: kwaśne (przewaga albitu) zasadowe (przew anortytu),obojętne b) skaleniowce (zawierają mniej SiO₂) leucyt KAlSi₂O₆ , nefelin NaAlSiO₄ największe znaczenie maja krzemiany warstwowe i przestrzenne stanowiące gł źródło K,Mg, Fe i innych składników oraz będące substratem min ilastych krzemiany wtórne (min ilaste) powstają w wyniku wietrzenia gł chem z krzemianów pierwotnych, ( warst i przestrz) W skład budowy przestrzennej wchodza tetraedry i oktaedry- tworza pakiety oddzielone od siebie przestrzenią (szczeliną) międzypakietową typy budowy 1:1(okta+tetra) 2:1(2tetra+okta) Właściwości min ilastych: *silne rozdrobnienie, *ładunek elektryczny (dominuje -) *pojemność sorpcyjna kationów5-100 cmol(+)/kg *chłonność wody(pęcznienie)przy suszeniu -kurczenie *duża lepkość i plastyczność *duża pow właściwa 50-800 m²/g główne grupy a) smektytu- bud 2:1, poj sorp 80-100cmol(+)/kg b)illitu2:1,poj sor 40cmol(+)/kg c) kaolinit 1:1, poj sor 5-15cmol(+)/kg V min organiczne tzw. węglowce bursztyn, ozokeryt, asfalt, torf, węgiel, ropa i inne biolityki tworzące skały organiczne

PETROGRAFIA: SKAŁY to skupienia jednego lub więcej min wyst w przyrodzie, powstałe w wyniku procesu goelog np. krzepnięcia magmy, krystalizacji soli w akwenach, akumulacji materiałów przez rzeki, działalności lodowca, wietrzenia istniejących już skał, są zatem skały polimineralne(zdecydowana większość, granit)monomineralne(sól kamienna)W budowie skał wyróżniamy strukturę(wielkość, kształt i sposób wykształcenia min w skale) i teksturę(łac-textura- tkanina, sposób przestrzennego rozmieszczenia min w skale i stopień wypełnienia przestrzeni, Ze wzgl na genezę skały dzielimy na: 1)magmowe - powstałe z magmy w różnych war temp i ciśnienia w głębi ziemi, w szczelinach lub po jej wydobyciu się na powierzchnię dzielą się na *głębinowe(plutoniczne) *wylewne(wulkaniczne) wyróżnia się niekiedy skały żyłowe (lamprofir)i szkliwo wulkaniczne(pumeks) Struktura - jawnokrystaliczna, porfirowa, skrytokrystaliczna, szklista lub równoziarnista (grubo, średnio drobno i bardzo drobno ziar)Tekstura- bezładna(bezkierunkowa), uporządkowana (kierunkowa) lub zbita, gąbczasta(porowata) Skład min zróżnicowany np. granit ( kwarc32,6% ortoklaz34,5 plagioklaz kwaśny19,2 biotyt4,7 muskowit4,5 inne 4,5) bazalt(plagioklaz zasadowy 57,8% piroksen 28,4 oliwin8,4 magnetyt5,4) W zależności od zawartości SiO₂ skały magmowe dzielimy na :kwaśne>65%SiO₂ obojętne 52-65, zasadowe 40-52, ultra zasadowe <40%, Skały te występują gł w Tatrach i Sudetach i tam ich znaczenie glebotwórcze jest największe, Ogólnie z gleboznawczego punktu widzenia przyjmuje się że: *skały zasadowe zawierają więcej Ca,Mg,Fe a mniej SiO₂ sa lepszymi skałami macierzystymi niż skały kwaśne bogate w SiO₂ *skały zasadowe łatwiej wietrzeją niż skały kwaśne *skały głębinowe (gruboziar)łatwiej wietrzeją nia skrytokrystaliczne skały wylewne(bardzo drobno ziar) ze skał głębinowych powstają z reguły gleby piaszczyste a z wylewnych gliniasto-pylaste, klasyfikacja skał magmowych a)głębinowe(granit, sjenit, dioryt, gabro, perydotyt) strukt jawnokryst (ziarnista) b) wylewne(ryolit, trachit, andezyt, bazalt, pikryt) strukt- skrytokryst i porfirowa) →wzrost udziału min ciemnych 2)skały metamorficzne powstają w wyniku przeobrażenia w głębi ziemi ze skał magmowych i osadowych (wysoka temp +duże ciśnienie kierunkowe) mają one z reguły strukt krystaliczną i tekst warstwową, Wyróżniamy: *ortognejsy tzn przeobrażone skały magmowy (gnejs) *paragnejsy tzn przeobrażone skały osadowe (marmur z wapieni, kwarcyty z piaskowca oraz łupki o dobrej łupliwości dzięki teksturze warstwowej, Znaczenie glebotwórcze niewielkie gdyż są bardzo odporne na wietrzenie

3 skały osadowe powstają w wyniku: *wietrzenia innych skał *osadzania produktów wietrzenia *gromadzenia się i osadzania resztek roślinnych i zwierzęcych oraz soli w morzach i na lądach, Powstawanie skał osadowych jest długotrwałe i skomplikowane, wiąże się z dużymi zmianami warunków środow takimi jak: *wahania temp(-80 - +85⁰) *stężenia jonów H⁺ (pH4-9) *rozpiętość opadów (0 do kilku tyś mm) i zróżnicowany stosunek parowania do opadów *potencjał oksydacyjno-redukcyjny(Fe³⁺⇔Fe²⁺) *udział org żywych , W procesie powstawania skał osadowych wyróżnia się etapy: *wietrzenie *transport *sedymentacje * oraz w sprzyjających warunkach(płytkie laguny) diagenezę (cementacje) czyli wtórne utwardzanie skał luźnych pod wpływem lepiszcza, ciśnienia warstw, temp i wilgotn, Skały osadowe : a) okruchowe (klasyczne)- ze wzgl na wielkość ziaren wyróżniamy struktury: *psefitową ∅>2mm - kamienie, brekcje, konglomeraty, żwiry, zlepieńce, *psamfitową ∅2-0,1mm - piaski i piaskowce *aleurytową ∅0,1-0,01mm mułki, mułowce, lessy, pyłowce, Tekstura skał okruchow bezładna, równoległa(warstwowa), skały mogą być luźne lub zbite b)ilaste - głównymi składnikami są min ilaste należą do nich * iły i iłowce o strukt pelifitowej ∅<0,01mm *gliny zawierające oprócz min ilastych znaczna domieszkę kamieni, żwiru a szczeg piasku (struktura mieszana) c) chemiczne i organiczne- powstaja gł w zbiornikach wodnych lub w wyniku wietrzenia chem w klimacie tropikalnym, Należą tu grupy skał: *krzemionkowe *alitowe, boksyty, lateryty *żelaziste>15%Fe *manganowe *gipsowe i solne(ewaporaty) *fosforanowe *wapienne i dolomitowe (kreda, margiel, dolomity) *pochodzenia roślinnego (kaustobiolity-torf, węgiel) Znaczenie glebotworcze skał osadowych jest b duże ponieważ mimo iż stanowią zaledwie 5% litosfery zajmują 75% obszaru lądowego- sa to łówne skały glebotwórcze, Szczególną rolę odgrywaja: 1)okruchowe i ilaste które ze wzgl n pochodzenie można pogrupować: a)wietzreniowe gliny i iły (rzedziej piaski) rezydualne b)polodowcowe (osady morenowe) głównie gliny i piaski zwałowe c)wodne : *aluwialne(rzeczne)-piaski, pyły, iły *fluwio-glacjalne(wodno-lodowcowe)-sandry, osady jeziorne i morskie *utwory deluwialne (zmywalne) d)eoliczne(nanoszone wiatrem) lessy (pył) piaski wydmowe e)wulkaniczne(piroklastyczne)- bloki, bomby, piaski, pyły(tufy) 2)skały wapienne (gipsowe i kredowe) i torfy należące do skał chem i org z których powstaja różnego rodzaju rędziny i gleby torfowe

PROCESY GEOLOGICZNE -kształtujące oblicze Ziemi zależnie od źródła siły która je wywołuje można podzielić na 2 grupy: a)egzogeniczne- tj będące skutkiem działania tzw sił zewnętrznych, których źródłem jest energia Słońca i Księżyca, ciepło i światło Słońca umożliwiają istnienie roślin i zwierząt, powoduje powstawanie fal i prądów morskich, są podstawowych warunkiem opadów, spływania rzek, lodowców b)endogeniczne- tj zachodzące na skutek działania sił zew których źródłem jest energia dostarczona przez samą Ziemie, wewnętrzne ciepło Ziemi razem z ciepłem powstającym wskutek rozpadu pierw promieniotwórczych w skorupie ziemskiej objawia się w wybuchach wulkanów, trzęsieniami ziemi, ruchach górotwórczych, ruchach lądów i dna morskiego, Procesy egzogeniczne są albo niszczące albo twórcze wszystkie jednak dążą do całkowitego zrównania pow ziemi, dążeniu temu sprzeciwiają się procesy endogeniczne, Głównymi procesami goelog które wywierały wpływ na kształtowanie różnych form rzeźby terenu oraz utworów macierzystych dla tworzących się z nich gleb poza procesami wietrzenia są: a) działalność wód płynących - *erozja czyli żłobienie skał *transport czyli przemieszczanie materiału skalnego *akumulacja czyli osadzanie naniesionego materiału Powierzchniowa erozja wodna to spłukiwanie materiału skalnego przez wody opadowe lub roztopowe, intensywność zależy od nachylenia terenu, ilości i intensywności opadów, zwięzłości i przepuszczalności podłoża orza szaty rośl, Erozja linowa (wgłębna)w zal od intensywności żłobinowa lub wąwozowa - występuje najcz w górnych odcinkach potoków i rzek, materiał skalny w postaci żwiru piasku, mułu iłu tworzy tzw aluwia, materiał zostaje rozłożony przy ujściu rzeki -delty b)działalność lodowców - jest jednym z największych procesów geomorfol kształtujących pow Ziemi lody i wieczne śniegi zajmują 10,5%pow lądów(prawie 16mln km²)Wyróżniamy: *lodowce górskie - tworzą się w pobliżu granicy wiecznego śniegu w zagłębieniach śródgórskich składają się z części: górnej(pole firnowe) części dolnej (jęzor lodowcowy)* lodowce kontynentalne czyli lądolody znajdują się wyłącznie na obszarach polarnych, osiągają ogromne rozmiary wielką grubość, Czas histori Ziemi w którym lądolód północy począł nasuwać się i pokrywać ciepłe dotychczas południowe rejony jest nazywany geolog lodowcowym lub plejstocenskim, zaczął się ok. 1mln lat a skończył się 9tyś lat temu ośrodkiem zlodowacenia europejskiego były archaiczne wyniesienia masywu fenoskandynawskiego, Na obszarze Polski wystąpiły 4 zlodowacenia a) podlaskie -najstarsze -brak już osadów b) krakowskie - dotarło do Karpat a wsch języki sięgały Lwowa c)środkowopolskie- doszła do linii Częstochowa -G. Świętokrzyskie wyraźnie zaznaczając 3 Stadiały (Warty, Drwęcy, Mławy) d) bałtyckie najmłodsze dotarło do linii Gubin-Leszno-Koni-Płock-Augustów również 3stadiały ( leszczyńskie, poznańskie, pomorskie) działalność wiatru- potężny czynnik geomorf, ściśle zależny od szybkości przesuwania się mas powietrza, rzeźby terenu, wielkości ziaren klimatu, Niszcząca działanie wiatru to: *deflacja- wywiewanie luźnego materiału *korazja-rysowanie i dziurawienie miękkich skał lub szlifowanie i polerowanie twardych, Utwory powstałe poczas akumulacji to wydmy i lessy

PROCESY GLEBOTWÓRCZE czynniki glebotw wywołują w naturalnym substracie glebowym wiele zmian : *przemiany mineralnego tworzywa gleby (rozkład min pierwotnych, synteza min wtórnych) *przetwarzanie subst org(humifikacja, mineralizacja) *przemieszczanie składników w profilu glebowym w postaci roztworów rzeczywistych, koloidalnych, zawiesin oraz z udziałem org żywych, *wymiana materii i przepływ energii między żywymi org a glebą, Przemiany te określa się mianem proc glebotwór gdyż prowadzą one do przekształcenia martwej, jałowej skały macierzystej w glebę- ożywiony twór odznaczający się żyznością, czyli zdolnością do zaopatrywania roślin w składniki pokarmowe, wodę i powietrze, proces inicjalny zachodzący z udziałem pionierskich zbiorowisk drobnoustr , mchów, porostów powoduje powstawanie gleb prymitywnych (litosoli, rigosoli)kształtuje słabo zaznaczony poziom akumulacji próchnicy P. darniowy jest uwarunkowany bytowanie trawiastej roślinn, która tworzy gęstą sieć korzeni i kłączy w górnym poziomie gleby oraz przyczynia się do rozluźnienia masy glebowej i uformowania struktury drobnoagregatowej, poziom próchniczny wyraźnie wykształcony P. brunatnienia właściwy aktywnym biol glebom wielogat lasów liściastych, polega na rozpadzie pierwotnych krzemianów(biotytu, oliwinu, piroksenu) z wydzieleniem Fe które w postaci nierozpuszczalnych wodorotl i kompleksów osadza się na pow ziaren mineralnych nadając char brunatną barwę , tworzy poziom brunatnienia, P. płowienia polega na wypłukiwaniu nie rozłożonych min wysokodyspersyjnych (iłu koloidalnego) z górnych poziomów gleby i osadzania ich głębiej w tzw teksturalnym poziomie wmywania P. bielicowania polega na selektywnym wypłukiwaniu w głąb profilu gleby produktów rozkładu min glebowych i subst org, tl Fe i Al. W postaci kompleksowych zw z subst humusowymi, poziom ulega char wybieleniu a wzbogacony niżej poziom iluwialny barwę rdzawa lub ciemnobrunatną, Wzbogacony silnie zcementowany poziom- orsztyn, Bielicowanie przebiega najbardziej w piaszczystych ubogich i kwaśnych glebach leśnych, głównie l iglastych P glejowy polega na redukcji różnych zw mineralnych (Fe Mn)z udziałem anaerobów, gleby oglejone mają char niebieskozielone zabarw które pochodzi od zredukowanego zw Fe , Zw Fe i Mn w wyniku redukcji staja się b rozpuszczalne i mogą przemieszczać się z wodą, proces ten przebiega w poziomach nadmiernie wilgotnych, a więc o ograniczonej ilości powietrza, P. torfienia złożony proces powolnych przemian chem i strukturalnych jakim przy zahamowanej mineralizacji i humifikacji podlegają szczątki roślin bagiennych w war nadmiernego uwilgotnienia i braku powietrza, produkty tworzą poziomy torfowe , zależnie od składu chem i składu roślinn powstają gleby: *eutroficzne torfowisk niskich *mezotroficzne torfowisk przejściowych *oligotroficzne torfowisk wysokich P. murszenia nasępuje po odwodnieniu torfowisk i ustaniu trwałej anaerobiozy, złożony proces biochem prowadzący do m in humifikacji i częściowej mineralizacji masy torfowej w wyniku której zanika pierwotna włóknisto - gąbczasta struktura torfu- a powstaje struktura drobnoagregatowa

BONITACJA - podział gleb na klasy bonitacyjne jest odzwierciedleniem ich wartości rolniczej, podstawa do zaliczania do danej klasy jest ich właściwości orza warunki przyrodnicze terenu decydujące o urodzajności, ostatnia bonit w POL 1956-68, obecnie bonitacje prowadzi się w przypadku: *zmiany użytkowania gleby *zmeliorowania lub rekultywania gleb, Do gleb ornych zalicza się gleby będące trwale w uprawie płóżnej, bonit oparta jest na: *skład granulomet *miąższość poziomu próchnicznego i zaw w nim próchnicy *struktura, wł wodne *odczyn i obecność CaCO₃ *ukształtowanie terenu kl I-gl orne najlepsze dobrw war fizjograficzne-równiny niskie pochyłości, zasobne we wszystkie składniki pokarmowe, dobra struktura nawet na dużej głębokości, łatwe do uprawy, ciepłe czynne, przepuszczalne, przewiewne ale i wilgotne, głęboki poziom A ze słodka próchnicą, dobre stosunki wodno-pow, nie wymagają melioracji, obfite plony roślin b wymagających (najlepsze czarnoziemy, mady pyłowe, czarne ziemie z glin marglastych, najl czarnoziemne rędziny namyte) klII gl orne bdb zbliżone do kl I występuj na nieco gorszych war terenu, maja gorsze war wodne sa mniej przepuszczalne, mniej przewiewne, trudniejsze do uprawy nie wymagają melioracji, plony nieco mniejsze, (czarnoziemy z utworów lessowych i glin marglastych, bdb mady próchniczne lekkie pyłowe i średnie, czarne ziemie z glin margl, bdb czarnoziemne rędziny namyte, bdb gleby brunatne z glin iłów pylastych , najlepsze gl płowe z glin iłów pylastych, lessów) kl IIIa gl orne db wyraźnie gorsze właść fiz i chem lub wyst w gorszych war fizjograf, ( stosunki wodne- wahania wód gruntowych) plony zależne od stopnia kultury, umiejętności uprawy, war atmosferycznych, pewne oznaki procesu degradacji, (brunatne i płowe z piasków gliniastych mocnych całkowitych lub naglinowych, naiłowych, napyłowych, średni db brunatne i płowe z glin, utworów pyłowych, piasków gl mocnych, najlepsze rędziny brunatne, śr db rędziny kredowe czarnoziemne, mieszane i namyte) kl IIIb gl orne średni db zbliżone do IIIa ale gorsze wł fiz i chem lub gorsze war fizjograf, poziom wód gruntowych ulega większym wahaniom, plony uzależ od war atmosfer, czasem za suche albo za mokre, narażone na erozje, oznaki degradacji jeśli sa to wyraźnie zaznaczone, uważane w nieznacznym stopniu za wadliwe, dobre plony pszenicy, buraków koniczyny czerw, (gl brunatne płowe, opadowo-glejowe z piasków gliniastych mocnych lub lżejszych, śr db brunatne i płowe z glin iłów i utworów pyłowych wodnego poch, gorsze odmiany czarnoziemów, db mady rędziny węglanowo -wapniowe i gipsowe) kl IVa gl orne średniej jakości lepsze zdecydowany mniejszy wybór roślin uprawnych, śr plony nawet przy dobre agrotechnice, plony uzależnione od opadów atm szczególnie w okresie wegetacji, położone na spadkach podatne na erozją wodną, gl ciężkie zasobne w skład pokarm duża żyzność potencjalna lecz mało przewiewne, zimne i mało czynne biol, ciężkie w uprawie, upały-zasychają(pęknięcia szczeliny)okresowo wysoki poziom w gruntowych wymagana melioracja gl lekkie żytnio-ziemniaczane w war wysokiej kultury zadowalające plony jęczmień, buraki i pszenica, (gl brunatne płowe bielicowe z różnych piasków i żwirów, brunatne plowe opadowo-glejowe z piasków gliniastych, zdegradowane czarnoziemy, rędziny właściwe i brunatne)

Kl IV b gl orne średniej jakości gorsze bardziej wadliwe lub zbyt wilgotne, plony uzależnione od war atm , gl ciężkie podmokłe lub zbyt ciężkie do uprawy, silne spadki zagłębienia terenu, płytko podścielone zbyt przesuszone, pozim wód gruntowych zbyt wysoki, pod uprawę drzew owocowych, owies, koniczyne kapusta, brukiew, gl lekkie wrażliwe na suszę, wyjątkowo w ar dobrej kultury i war inne rośliny uprawne, małowymagające drzewa owocowe (takie jak IVa ale gorszw właściwości ,bardziej podmokłe i oglejone, teren falisty, silna erozja, płytszy profil glebowy) kl Vgl orne najsłabsze mało żyzne, słabo urodzajne i zawodne, zbyt lekkie za suche płytkie i kamieniste gleby ubogie w subst org, zbyt mokre nie zmeliorowane, gleby podmokłe-brukiew, kapusta niektóre rośliny pastewna, (lżejsze gleby brunatne, rdzawe, płowe, bielicowe ze żwirów piaszczystych i gliniastych, piasków słabo gliniastych,, gleby bardzo silnie podmokłe (oglejenie pod poziomem próchnicznym) czarne ziemie z piasków słabo gliniastych, czarne ziemie silnie podmokłe z różnych skał macierzystych,rędziny bardzo płytkie z twardych wapieni ) kl VI gl orne najsłabsze bardzeo słoabe wadliwe, zawodne, plony bardzo małe i niepewne, gleby za suche i luźne (tylko łubin) bardzo płytkie lub płytkie silnie kamieniste wskutek tego trudne do uprawy, za mokre o stale za wyskoim pozomie wód gr, (gl rdzae, bielicowe, arenosole ze żwirów piaszcystych, płytkich piasków słąbo gliniastch, najgorsze gatunki gleb ornych na torfach, bardzo wadliwe murszowe) kl VIRz bardzo ubogie, zbyt suche nieprzydatne do uprawy polowej, powinny być zalesione poziom próchniczny

Poziomy główne oznacza się dużymi literami alfabetu łacińskiego. W glebach mineralnych i mineralno-organicznych wyróżnia się: O - poziom organiczny próchnic nadkładowych i gleb organicznych, A - poziom próchniczny, E - poziom wymywania, B — poziom wzbogacania, C - poziom skały macierzystej, G — poziom glejowy, P — poziom bagienny gleby organicznej, D - podłoże mineralne gleb organicznych, M - poziom murszowy gleby organicznej, R - podłoże skalne (lita skała). O — poziom organiczny zawiera ponad 20% świeżej lub częściowo rozłożonej materii organicznej. W glebach mineralnych i mineralno-organicznych poziom organiczny O tworzy się na powierzchni utworu mineralnego, zwykle przy pełnym dostępie powietrza. W mineralnych glebach semi- i hydrogenicznych poziom organiczny, jeśli występuje, ma zwykle miąższość mniejszą od 10 cm. Jeśli natomiast miąższość jest większa i wynosi od 10 do 30 cm, glebę zalicza się do gleb organiczno-mineralnych, a przy miąższości ponad 30 cm - do gleb organicznych. A — poziom próchniczny tworzy się w powierzchniowej warstwie gleby mineralnej. Jest on ciemno zabarwiony lub ciemniejszy od poziomów niżej leżących dzięki zawartości zhumifikowanej materii organicznej, w różnym stopniu związanej z mineralnymi składnikami gleby. Zawiera mniej niż 20% materii organicznej. E — poziom wymywania (eluwialny), wytworzony bezpośrednio pod poziomem O lub A (jeśli poziom A występuje), zawiera mniej materii organicznej niż poziom A (lub O, jeśli poziom A nie występuje) oraz mniej półtoratlenków i frakcji ilastej od poziomu bezpośrednio pod nim zalegającego. Zwykle charakteryzuje się jaśniejszą barwą niż poziomy sąsiednie oraz większą zawartością kwarcu i krzemionki lub innych minerałów odpornych na wietrzenie. B — poziom wzbogacania leży pomiędzy poziomem A lub E (jeśli poziom E występuje) a poziomem C, G lub R. Nie zaznaczają się w nim struktury skały macierzystej lub są słabo widoczne. Charakteryzuje go nagromadzenie półtoratlenków i materii organicznej na skutek wmywania lub akumulacji rezydualnej oraz frakcji ilastej w wyniku wmywania lub rozkładu minerałów pierwotnych i tworzenia się wtórnych minerałów ilastych. Może to być odrębna lub połączona akumulacja wymienionych substancji. Poziom B często wykazuje wtórne nagromadzenie węglanów wapnia, węglanów magnezu, gipsu lub innych soli. C — poziom skały macierzytej składa się z materiału mineralnego nie skonsolidowanego, nie wykazującego cech innych poziomów glebowych. Jest stosunkowo mało zmieniony przez procesy glebotwórcze, nie wykazuje cech identyfikacyjnych innych poziomów glebowych, posiada jednak cechy wietrzenia abiotycznego. Mogą się w nim nagromadzić węglany wapnia i magnezu oraz rozpuszczalne sole. Może on również wykazywać cechy cementacji przez wmyte węglany, rozpuszczalne sole, krzemionkę, żelazo, a także cechy oglejenia. G — poziom glejowy wykazuje cechy silnej lub całkowitej redukcji w warunkach anaerobowych. Ma on zwykle barwę stalowoszarą, odcień niebieskawy lub zielonkawy i nie posiada cech diagnostycznych poziomów A, E lub B. W tym poziomie głównym procesem jest silna redukcja. Gdy pełne oglejenie jest spowodowane wodami gruntowymi, używa się symbolu G, a gdy wodami opadowymi — Gg. Jeśli inne poziomy genetyczne wykazują cechy oglejenia jako procesu towarzyszącego, oznaczamy je również dodatkowo symbolem g (oglejenie spowodowane wodami opadowymi) lub gg (oglejenie spowodowane wodami gruntowymi). P — poziom bagienny, w którym część profilu gleby organicznej jest objęta bagiennym procesem glebotwórczym. D — podłoża mineralne, występują w glebach organicznych. M — poziom murszenia to część profilu gleby organicznej objęta procesem murszenia. R — podłoże skalne to lita lub spękana skała (magmowa, przeobra­żona, osadowa) występująca w podłożu.

Poziomy mieszane i przejściowe Poziomami mieszanymi są części profilu, w którym morfologiczne zmiany między sąsiednimi poziomami głównymi obejmują pas szerszy niż 5 cm, a cechy przyległych poziomów są wyraźne i istnieje ciągłość między wcinającymi się językami i poziomami im odpowiadającymi. Poziomy te oznacza się dużymi literami, stosowanymi do określenia przyległych poziomów głównych, oddzielonymi ukośną kreską, np. A/E, E/B, A/C, B /C (tzw. zapis łamany).

Części profilu, w którym równocześnie są widoczne morfologiczne cechy dwóch sąsiednich poziomów głównych, nazywa się poziomami przejściowymi. Oznacza się je dużymi literami właściwymi dla poziomów głównych, np. AE, EB, BC, przy czym pierwsza litera oznacza poziom, do którego poziom przejściowy jest bardziej podobny. Podpoziomy Gdy istnieje potrzeba dalszego podziału poziomów głównych na podpoziomy, wówczas po literach O, A, B, C, E, G, P i R, oznaczających poziom główny, dodaje się liczby arabskie w ciągłej sekwencji. Liczby wskazują na różnice cech i właściwości poziomów, które mogą być obserwowane w profilu glebowym w terenie, np. Al, A2, A3, takie jak odmienna barwa, struktura lub inne cechy. Aby dokładniej określić cechy i właściwości związane z genezą danego podpoziomu, wpisuje się małe litery po cyfrze określającej podpoziomy, np. A2g, .03/1, lub bezpośrednio po dużej literze określającej poziom główny, np. Ap, Bt, Cca (por. rozdz. 2.2.4). Przyrostek literowy może być stosowany jedynie wówczas, gdy stwierdzone różnice w zakresie interpretacji danej cechy są pewne.

Przyrostki do oznaczania cech i właściwości poziomów. Cechy towarzyszące, o wskaźnikowym znaczeniu dla genezy i klasyfikacji gleb, oznacza się w następujący sposób (symbole dodaje się do symboli poziomów głównych i podpoziomów):

a - (z niem. anmoor - przybagienny); dobrze zhumifikowana materia organiczna, zakumulowana w mineralnej części gleby w warunkach hydromorficznych; odnosi się do poziomu głównego A, np. Aa;

an - (antropogeniczny); poziom lub warstwa wytworzona przez człowieka wskutek jego działalności gospodarczej poza uprawą roli, np. Aan;

b - poziom kopalny; dotyczy poziomów i gleb kopalnych;

br - akumulacja na miejscu (wzbogacanie in situ), nieiluwialna, typowa dla gleb brunatnych; symbol stosuje się w połączeniu z poziomem głównym 5, np. Bbr w glebach brunatnych;

ca - akumulacja węglanu wapnia; symbol stosuje się w połączeniu z różnymi poziomami głównymi, przejściowymi i podpoziomami oraz warstwami glebowymi, np. Cca;

cn — akumulacja półtoratlenków i węglanów w postaci konkrecji lub pieprzów, np. Bfecn, Ccacn;

es - akumulacja siarczanu wapnia, np. C es;

es - eluwialne wymycie żelaza i glinu; dotyczy poziomu głównego E w glebach bielicoziemnych i glejo-bielicoziemnych, np. Ees;

et - eluwialne wymycie frakcji ilastej; odnosi się do poziomu E gleb płowych, np. E et;

f - podpoziom z materią organiczną, częściowo rozłożoną; dotyczy poziomu głównego O, np. O f;

f e ~ iluwialna akumulacja żelaza; dotyczy poziomu głównego B w glebach bielicowych i bielicach, np. B f e;

g ~ cechy glejowe lub poglejowe, odzwierciedlające okresową nad mierną wilgotność, spowodowaną wodami opadowymi okresowo
stagnującymi nad poziomami lub warstwami trudno przepuszczalnymi lub w ich obrębie, np. Eg, Bg, Cg;

gg - cechy oglejenia od wód gruntowych oznaczające bardzo silną redukcję, np. Bgg, Cgg;

h - podpoziom zawierający zhumifikowaną, dobrze rozłożoną materię organiczną; odnosi się do niższych części poziomu głównego O w glebach mineralnych, wzbogaconych w próchnicę koloidalną, np. O/i, do naturalnego poziomu A, np. A/i, do iluwialnej akumulacji materii organicznej w poziomie iluwialnym, np. Bh;

k - warstwa reliktowa kontaktu krioiluwialnego z zamarzniętym podłożem, wytworzona w środowisku peryglacjalnym, wzbogacona w żelazo, magnez, glin, próchnicę; dotyczy poziomu głównego B, np. Bk;

l - podpoziom ściółki w powierzchniowej części poziomu O gleb mineralnych i organicznych, np. Ol;

na - poziom wzbogacony w sód wymienny, np. Bna;

ox - akumulacja półtoratlenków; w poziomach scementowanych odnosi się do poziomu B z orsztynem, rudą łąkową itp., np. Box;

p - poziom rozluźniony, wzruszony przez orkę lub inny zabieg spulchniający; dotyczy poziomów znajdujących się przy powierzchni gleby, np. Ap;

r - nieiluwialne nagromadzenie żelaza, glinu, manganu, próchnicy, niekiedy wzbogacone we frakcję ilastą, pylastą; dotyczy poziomu głównego B w glebach uprawnych, np. Br;

re — poziom reliktowy; stosuje się do poziomów starszej genezy, znajdujących się w zasięgu współczesnych procesów glebotwórczych, np. Bvre;

są - akumulacja soli łatwiej rozpuszczalnych w wodzie niż gips, np. Bsa, Csa;

t - iluwialna akumulacja frakcji ilastej w glebach mineralnych; dotyczy poziomu głównego B, np. Bt] w glebach organicznych oznacza torf; odnosi się do poziomu głównego O;

v - nieiluwialne nagromadzenie w środowisku peryglacjalnym żelaza, glinu, manganu, próchnicy, niekiedy wzbogacenie we frakcję ilastą i pylastą; dotyczy poziomu głównego B, np. Bv;

x - warstwa stwardniała (fragipan), np. Bx, Bsx, Btx.

Symbole stosowane tylko do opisu gleb hydrogenicznych są następujące:

bg - warstwa torfu boru bagiennego torfowiska wysokiego; odnosi się do poziomu głównego O, np. Otwybg;

brz - warstwa torfu brzezinowego torfowiska przejściowego; dotyczy poziomu głównego O, np. Otprbrz;

e - utwór torfiasty lub murszowaty w glebach organiczno-mineralnych;

9y - gytia; odnosi się do poziomu organicznego O, np. Ogy,

i - utwór murszasty w glebach organiczno-mineralnych;

m - muł; odnosi się do poziomu głównego O;

me - warstwa torfu mechowiskowego torfowiska niskiego zbudowana z mchów brunatnych i niskich turzyc; dotyczy poziomu głównego O, np. Otnme]

ms - warstwa torfu mszarnego torfowiska przejściowego i wysokiego; dotyczy poziomu głównego O, np. Otprms lub Otwyms;

n - poziom namułów mineralnych rozdzielających warstwy organiczne;

ni - torf niski, np. Otni;

ol - warstwa torfu cisowego torfowiska niskiego, zbudowana przeważnie z materiału olszynowego; dotyczy poziomu głównego O, np. Otniol;

pr - torf przejściowy, np. Otpr;

sz - warstwa torfu szuwarowego torfowiska niskiego zbudowana przeważnie z trzcin; dotyczy poziomu głównego O, np. Otnisz;

tu - warstwa torfu turzycowiskowego torfowiska niskiego zbudowana w przewadze z wysokich turzyc z domieszką trzciny; odnosi się do poziomu głównego O, np. Otntu;

tz - warstwa torfu zamulonego; odnosi się do poziomu głównego O, np. Otz-

wr - warstwa torfu wrzosowiskowego torfowiska wysokiego; dotyczy poziomu główne o O, np. Otwywr;

wy - torf wysoki, np. Otwy

R1, R2, R3 - stopień rozkładu torfu.

POZIOMY DIAGNOSTYCZNE GLEB

W MINERALNYCH

2.3.1. Poziomy powierzchniowe (epipedony)

Dotychczas stosowane definicje zarówno poziomów glebowych, jak i poszczególnych jednostek wyróżnionych w klasyfikacjach gleb (definicje typów i podtypów gleb), oparte w większości na kryteriach opisowych, nie zawsze pozwalały na jednoznaczne zakwalifikowanie gleby do określonej jednostki taksonomicznej. Było to powodem wielu dyskusji przy profilach glebowych, a odmienne definiowanie gleb znajdowało odbicie na mapach glebowych. Dążono więc do ustalenia poziomów diagnostycznych, wydzielanych na podstawie kryteriów w większości wymiernych, których występowanie (lub brak) w profilu byłoby podstawą zaliczenia gleby do określonej jednostki taksonomicznej. W tym celu przyjęto diagnostyczne poziomy powierzchniowe (epipedony) i diagnostyczne poziomy podpowierzchniowe (endopedony).

Poziomy, które wytworzyły się w powierzchniowej warstwie gleby, nazywa się poziomami powierzchniowymi lub epipedonami (z gr. epi nad, ponad i pedon - gleba). Są one ciemno zabarwione dzięki zawartości materii organicznej. Zawierają silnie zwietrzały materiał, niekiedy mocno przemyty. Poziomy powierzchniowe mogą być przykryte cienką warstwą świeżych aluwiów, osadów eolicznych lub innych. Jednakże miąższość tych przykrywających osadów nie może być większa niż 30 cm. Gleby przykryte warstwą osadów mineralnych lub organicznych o miąższości większej niż 30 cm zalicza się do gleb kopalnych.

Współczesnych osadów aluwialnych lub eolicznych, wykazujących drob­ne przewarstwienia, nie zalicza się do poziomów powierzchniowych, gdyż czas ich formowania się jest zbyt krótki, by procesy glebotwórcze mogły wytworzyć poziom powierzchniowy.

W Systematyce gleb Polski wyróżnia się następujące diagnostyczne po­ziomy powierzchniowe: mollic, anthropic, umbric, melanic, plaggen, histic i ochric.

powierzchniowy poziom mollic (z łac. mollis- miękki)

Zdefiniowano go wg kryteriów morfologicznych, a nie genetycznych. Jest to powierzchniowy poziom mineralny, który wyróżniają następujące cechy:

1. Ma trwałą strukturę gruzełkowatą, ziarnistą lub koprolitową, dzięki czemu większość poziomu jest miękka.

2. Gdy poziom ten zawiera mniej niż 40% rozdrobnionej, rozkruszonej i połamanej skały wapniowcowej, wówczas ma on następujące barwy ozna­czone według tabel Munsella (por. s. 72): jasność barwy w stanie wilgotnym < 3,5, w stanie suchym < 5,5, nasycenie barwą w stanie wilgotnym < 3,5. W porównaniu z poziomem IC ma on jasność barwy mniejszą o co najmniej l, a nasycenie barwą o co najmniej 2 w skali Munsella. Warunek ostatni nie musi być spełniony, gdy poziom mollic wytworzył się z aluwiów prochnicznych, łupków węglanowych i innych materiałów ciemno zabarwionych, zawierających znaczne ilości próchnicy. Wówczas poziom powierzchniowy musi mieć wszystkie inne cechy poziomu mollic i zawierać o 0,6% więcej węgla organicznego niż poziom IC lub J/C.

Gdy poziom zawiera więcej niż 40% objętościowych rozdrobnionej i rozkruszonej skały wapniowcowej (np. w rędzinach), wtedy kryteria barwy nie są stosowane.

3. Nasycenie kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi musi być większe lub równe 50%.

4. Omawiany poziom musi zawierać 2,5% lub więcej węgla organicznego w powierzchniowej (18 cm) warstwie, gdy kryterium barwy jest pomijane. W innych przypadkach poziom ten musi zawierać co najmniej 0,6% węgla organicznego (>1% materii organicznej) w całej miąższości poziomu okre­ślonej w pkt. 5. Jest to dolna granica zawartości węgla organicznego. Górna granica zawartości węgla organicznego w tym poziomie wynosi 12%.5. Minimalna miąższość tego poziomu w różnych przypadkach wynosi:

a) 10 cm, gdy zalega on bezpośrednio na skale litej, a także w glebach płytkich, w których poziom powierzchniowy zalega bezpośrednio na war­stwach zbitych;

b) 25 cm, gdy jego uziarnienie jest drobniejsze niż drobnoziarniste piaski gliniaste oraz gdy:

- strop warstwy pedogenicznego nagromadzenia węglanu wapnia w po­staci żyłek, miękkich powłoczek i konkrecji zalega głębiej niż 75 cm;

- spąg poziomu argillic, natric, spodic i cambic zalega głębiej niż 75 cm,

- strop poziomu petrocalcic, fragic i warstw scementowanych krzemion­ką zalega głębiej niż 75 cm;

c) 18 cm, gdy ma uziarnienie glin ciężkich i iłów; musi być na ogół większa niż 1/3 miąższości solum od powierzchni gleby do najpłytszego zalegania jednego z poziomów i warstw wymienionych w pkt. 5b, jeżeli zalegają one płycej niż 75 cm;

d) 25 cm w innych glebach, gdy:

- uziarnienie jest grubsze niż piasków słabo gliniastych,

- pod poziomem powierzchniowym nie zalegają żadne poziomy diagno­styczne, a zawartość węgla organicznego w warstwach niżej zalegających maleje wraz z głębokością;

e) 18 cm w pozostałych glebach, gdy żaden z warunków wymienionych w pkt. b, c i d nie został spełniony.

6. W poziomie mollic zawartość fosforu rozpuszczalnego w 1% kwasie cytrynowym musi być mniejsza niż 109 mg P na l kg gleby.

powierzchniowy poziom anthropic (z gr. anthropos - człowiek)

Jest on podobny do poziomu mollic pod względem barwy, struktury i zawartości materii organicznej. Tworzy się w ciągu długiego okresu użytkowania i nawożenia gleb odpadami z gospodarstw domowych, przy zabudo­waniach, jak też na terenach stale nawadnianych i nawożonych nawozami organicznymi. Kości i ości, a także nawozy organiczne dostarczyły glebie dużych ilości fosforu i wapnia, dlatego zawartość w tych glebach fosforu jest większa niż w poziomie mollic. Zawiera on bowiem więcej niż 109 mg P rozpuszczalnego w 1% kwasie cytrynowym na l kg gleby.

powierzchniowy poziom umbric (z łac. umbra - cień, ciemność)

Cechy wyróżniające go są takie same jak poziomu mollic pod względem barwy, zawartości węgla organicznego i fosforu, konsystencji, struk­tury i miąższości. Poziom umbric obejmuje te miąższe, ciemno zabarwione poziomy powierzchniowe, których kompleks sorpcyjny jest nasycony zasadami mniej niż w 50%. Gdy poziomy umbric okresowo wysychają, mają konsystencję twardą lub bardzo twardą, spójną. Gdy poziom ten jest stale wilgotny, wówczas konsystencja i struktura są podobne do poziomu mollic. W przeciwieństwie do poziomu plaggen poziom umbric nie zawiera nigdy ceramiki, śladów łopaty i cech agregacji na skutek stopniowego nakładania się na glebę obcych materiałów zmieszanych z obornikiem.

powierzchniowy poziom melanic (z gr. melanos- ciemny, czarny)

Jest to powierzchniowy próchniczny poziom mineralny zwany poziomem murszastym. Jest on podobny do poziomu mollic pod względem barwy, struktury, zawartości materii organicznej, natomiast różni się miąższością, charakterem połączeń próchnicznych oraz nasyceniem kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi. Miąższość tego poziomu jest zwykle większa niż 15 cm, a uziarnienie jest zbliżone do piasków słabo gliniastych i luźnych. Ze względu na małą zawartość frakcji ilastej próchnica nie tworzy połączeń ilasto-próchnicznych, najczęściej powstają schelatowane próchniczne kompleksy wielkocząsteczkowe. Mają one postać ziaren wielkości frakcji pyłu, o ostrych lub zaokrąglonych krawędziach. Mineralne ziarna piasku i pyłu zachowują w tym poziomie barwę pierwotną. Przy okresowym podmakaniu powłoczki żelaziste zostają usunięte z ziaren piasku i pyłu. W ten sposób jasne ziarna piasku i pyłu oraz ciemna próchnica dają w efekcie odcienie barwy od 10 YR do 7,5 Y o jasności < 3,5 w stanie wilgotnym i < 5,5 w stanie suchym, o nasyceniu barwy < 3. Często w tym poziomie można spo­tkać resztki storfiałych materiałów organicznych. Pod względem odczynu i nasycenia kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi poziom melanic może odpowiadać zarówno kryterium poziomów mollic, jak i umbric.

powierzchniowy poziom plaggen (z hol. plaggen- darń)

Jest to wytworzona przez człowieka warstwa próchniczna o miąższości ponad 50 cm. Powstała ona w ciągu setek lat pod wpływem nawożenia obornikiem, mieszaniną ściółki leśnej, słomy i piasku, tworzącymi ciemno zabarwioną masę mineralno-organiczną.

Poziom plaggen zawiera w całej miąższości odłamki ceramiki. Są w nim często wyróżniane płaty i warstewki różnych materiałów. Zwykle wykazuje on ślady przekopywania oraz pozostałości cienkich warstewek piasku.

powierzchniowy poziom histic (z gr. histos- tkanka)

Definiuje się go według zawartości materii organicznej i miąższości. Jest to niedużej miąższości (< 30 cm) poziom organiczny występujący na powierzchni gleb mineralnych. Może być przykryty cienką warstwą (< 20 cm) utworów mineralnych. Zbudowany jest z torfu, mułu, gytii lub murszu organicznego i nasycony wodą w ciągu co najmniej 30 kolejnych dni w czasie roku, jeżeli gleba nie jest sztucznie odwodniona. Wyróżnia się go ze względu na:

1) zawartość materii organicznej:

a) zawiera 20% i więcej materii organicznej (12% i więcej węgla orga­nicznego), gdy mineralna część gleby pozbawiona jest frakcji ilastej;

b) zawiera 30% i więcej materii organicznej (18% i więcej węgla orga­nicznego), gdy mineralna część gleby zawiera 50% i więcej frakcji ilastej;

c) dolna granica zawartości materii organicznej wynosi od 20 do 30%, proporcjonalnie do zawartości w mineralnej części gleby frakcji ilastej;

2) miąższość poziomu organicznego:

a) ma miąższość od 5 do 30 cm w glebach mineralnych z następującym zróżnicowaniem:

- gdy ma miąższość mniejszą niż 10 cm, gleby zalicza się do gleb mine­ralnych;

- gdy ma miąższość od 10 do 30 cm, gleby zalicza się do gleb organiczno-mineralnych;

b) jeżeli ma miąższość większą niż 30 cm, to gleby zalicza się do gleb organicznych.

powierzchniowy poziom ochric (z gr. ochros - blady)

Nie spełnia on kryteriów poziomów mollic, umbric, plaggen i histic, gdyż jest za suchy, zawiera za mało materii organicznej lub ma zbyt małą miąższość. Według tabel Munsella ma on w stanie suchym jasność barwy 5,5 i wyższą, a w stanie wilgotnym 3,5 i wyższą.

Poziom ten obejmuje także te części poziomów eluwialnych, które występują przy powierzchni i sięgają poziomu iluwialnego. Do poziomu ochric zalicza, się również części poziomów podpróchnicznych, które zostały objęte uprawą gleby. Poziom ochric musi mieć strukturę gleby, a nie materiału macierzystego. Dlatego młode warstwowane osady aluwialne nie mogą być zaliczane do poziomu ochric.

Poziomy podpowierzchniowe (endopedony)

Diagnostyczne poziomy podpowierzchniowe wytworzyły się wewnątrz gleby, poniżej poziomów powierzchniowych, a niekiedy występują bezpo­średnio pod poziomami organicznymi. Na skutek erozji powierzchniowej mogą one występować na powierzchni terenu. Niektóre z tych poziomów są określane jako poziomy B lub są zaliczane do poziomów E.

poziom cambic (z łac. cambiare - zmieniać, przemieniać)

Jest to poziom intensywnych przemian materiałów glebowych, które wykazują uziarnienie piasków gliniastych i drobniejsze. Przemiany fizyczne tego poziomu polegają na przemieszczaniu się cząstek glebowych wywo­łanym przez procesy mrozowe, korzenie roślin, faunę glebową i inne. Pier­wotne cechy materiału macierzystego tego poziomu zostały całkowicie zniszczone, łącznie z warstwami w utworach aluwialnych lub innych osadach wodnych. Do procesów pedogenetycznych należy również formowanie się struktury agregatowej różnego kształtu i wielkości. Chemiczne przemiany w tym poziomie polegają na hydrolizie minerałów pierwotnych i tworzeniu minerałów ilastych oraz uwolnieniu półtoratlenków, a także rozpuszczaniu i usuwaniu węglanów, redukcji, segregacji i powolnym przemieszczaniu wol­nych tlenków żelaza oraz materii organicznej. Do tego poziomu może rów­nież przemieszczać się frakcja ilasta. Jednak przemiany te nie doprowadzają do wytworzenia poziomów spodic, agric i natric.

Poziom ten jest charakterystyczny dla gleb brunatnych strefy leśnej, niektórych gleb opadowo-glejowych, czarnych ziem, czarnoziemów zdegra­dowanych i innych.

Poziom cambic ma następujące cechy:

1. Wykazuje uziarnienie piasków gliniastych, glin, pyłów i iłów.

2. Ma strukturę gleby, a nie skały macierzystej, w ponad połowie obję­tości poziomu.

3. Zawiera znaczne ilości wietrzejących minerałów, na które składają się:

a) minerały ilaste o sieci krystalicznej typu 2:1,

b) więcej niż 3% wietrzejących minerałów innych niż muskowit.

4. Zachodzą w nim intensywne przemiany wyrażone morfologicznie w jednej z poniższych form szarych barw na powierzchni agregatów lub w całej masie poziomu:

a) gdy materiał glebowy jest plamisty, to nasycenie barwą wynosi 2 lub mniej,

b) gdy brak plam, a jasność barwy jest mniejsza niż 4, to nasycenie barwą jest mniejsze niż l, a gdy jasność barwy wynosi 4 lub więcej, to nasycenie barwą jest l lub mniejsze,

c) odcień barwy nie jest bardziej niebieski niż 10 Y i zmienia się na powietrzu.

Przy barwach szarych gleby zawierające poziom cambic są nadmiernie wilgotne oraz wykazują jedną z następujących cech:

a) regularne zmniejszanie się zawartości węgla organicznego wraz z głębokością profilu do głębokości 1,25 m; na tej głębokości zawartość węgla organicznego musi być mniejsza niż 0,2%;

b) szczeliny, które w okresie letnim otwierają się przy wysychaniu gleby i zamykają się przy jej nawilgotnieniu; po wyschnięciu gleby na głębokości 50 cm poniżej powierzchni szczeliny te mają szerokość l cm i większą;

c) większe nasycenie barwą, czerwieńszy odcień lub większą zawartość frakcji ilastej niż w poziomach niżej leżących ) wymywanie wyrażające się mniejszą zawartością węglanów w pozio­mie cambic niż w poziomach pod nim leżących, np. w poziomie Cca;

e) gdy materiały macierzyste nie zawierają węglanów, cechą przemian poziomu cambic może być dobrze ukształtowana struktura glebowa i brak tej struktury w skale macierzystej.

5. Ma niektóre właściwości poziomów argillic i spodic, ale nie spełnia wszystkich kryteriów określonych dla tych poziomów.

6. Nie wykazuje ani scementowania, ani stwardnień, ani też twardej konsystencji w stanie wilgotnym.

7. Spągowa część sięga co najmniej do głębokości 25 cm poniżej po­wierzchni gleby.

poziom SIDERIC - POZIOM rdzawy (z gr. sideris - żelazo)

Ma cechy analogiczne do poziomu cambic z tą różnicą, że występuje w materiale piaszczystym, mającym uziarnienie piasku słabo gliniastego, a niekiedy luźnego. Stropowa część poziomu sideric przylega bezpośrednio do poziomu akumulacyjno-próchnicznego, a spągowa wyraźnie, rzadziej stop­niowo, przechodzi w skałę macierzystą. Miąższość tego poziomu wynosi najczęściej 30-70 cm, ale może niekiedy dochodzić do 100 cm i więcej.

Barwa poziomu sideric według skali Munsella ma odcień 7,5-10 YR, jasność >4, nasycenie <3. Spowodowana jest obecnością żelazistych otoczek na ziarnach mineralnych. W skład tych otoczek, oprócz tlenków żelaza, wchodzą także tlenki glinu i pewne ilości próchnicy. Półtoratlenki uwolnione w wyniku wietrzenia in situ tworzą na powierzchni cząstek mineralnych nieruchliwe kompleksy z próchnicą o stosunku węgla organicznego do sumy wolnego glinu i żelaza nie przekraczającym wartości 25:

Al+Fe gdzie C_org, Al, Fe są wyrażone w masie pierwiastków ulegających ekstrakcji w 0,1-molowym roztworze pirofosforanu sodu.

Poziom sideric nie zawiera węglanów, ma odczyn kwaśny, najczęściej w przedziale pHH₂o 4-5 i powyżej 5 w glebach uprawnych. Stopień nasycenia kompleksu sorpcyjnego kationami o charakterze zasadowym 30% w glebach leśnych. Jest to poziom jednolity, bez zacieków i konkrecji żelazistych. Od poziomu cambic poziom sideric różni się bardzo małą zawartością frakcji ilastej i kompleksów próchniczno-ilastych oraz brakiem lub bardzo słabo zaznaczoną i nietrwałą strukturą agregatową, a od poziomów spodic i argillic - brakiem uchwytnych oznak wmywania.

poziom argillic (z łac. argillic - biały ił)

Na skutek wmywania nagromadziła się w nim frakcja ilasta. Poziom ten tworzy się poniżej poziomu eluwialnego, ale może występować i w stropie gleby, gdy jej część została zdenudowana. Poziom argillic można scharakteryzować następująco:

1. Gdy istnieje poziom eluwiamy, a w profilu nie ma nieciągłości litologicznej pomiędzy poziomem eluwialnym a poziomem iluwialnym, poziom argillic zawiera więcej frakcji ilastej (<0,002 mm) niż poziom eluwialny nad nim leżący. Wzrost zawartości frakcji ilastej następuje na przestrzeni pionowej 30 cm i mniejszej:

- gdy jakakolwiek część poziomu eluwialnego zawiera mniej niż 15% frakcji ilastej (< 2 //m) w częściach ziemistych, to poziom agrillic musi jej zawierać co najmniej o 3% więcej niż poziom eluwialny (np. gdy poziom eluwialny zawiera 10% frakcji ilastej, to poziom argillic zawiera jej co najmniej 13%);

- gdy poziom eluwialny zawiera 15-40% frakcji ilastej w częściach ziemistych, wówczas stosunek procentowy zawartości frakcji ilastej w poziomie argillic do zawartości w poziomie eluwialnym musi być równy lub większy od 1,2; stosunek zawartości drobnej frakcji ilastej do jej całkowitej zawartości jest w poziomie argillic zwykle większy niż w poziomie eluwialnym o 0,33 i więcej;

- jeżeli poziom eluwialny zawiera więcej niż 40% frakcji ilastej w częściach ziemistych, to poziom iluwialny musi zawierać tej frakcji więcej o co najmniej 8%, a jeżeli zawartość frakcji ilastej w poziomie eluwialnym przekracza 60%, to poziom argillic musi zawierać o 8% więcej drobnej frakcji ilastej (< 0,0002 mm).

2. Miąższość poziomu argillic powinna wynosić co najmniej 0,1 sumy miąższości poziomów leżących nad nim albo powinna być większa lub równa 15 cm, jeżeli suma miąższości poziomów eluwialnych i iluwialnych w danej glebie jest większa niż 1,5 m. Gdy poziom argillic jest piaszczysty ski gliniaste), to jego miąższość powinna wynosić co najmniej 15 cm. Gdy poziom ten składa się wyłącznie z drobnych warstewek, to warstewki miąż­szości równej lub większej niż l cm powinny w sumie dać miąższość co najmniej 15 cm. Jeśli poziom argillic jest gliniasty lub ilasty, powinien on mieć miąższość co najmniej 7,5 cm.

3. W glebach bezstrukturalnych poziom argillic ma zorientowane pa­kiety ilaste spajające ziarna piasku; mogą one także występować w niektó­rych porach glebowych.

4. Gdy gleba jest strukturalna, ma agregaty różnych kształtów, to po­ziom argillic powinien spełniać jeden z następujących wymogów:

- zarówno pionowe, jak i poziome powierzchnie agregatów, a także ścianki drobnych porów są pokryte otoczkami ilastymi; w mikroszlifach zorientowane pakiety ilaste pokrywają ponad 12% powierzchni;

- poza spełnieniem warunków określonych w pkt. l i 2 powinien również mieć stropową granicę nieregularną i poprzerywaną, a ilaste otoczki powinny występować w najniższych częściach poziomu;

- gdy poziom argillic jest ilasty i minerałem ilastym jest kaolinit, a poziom powierzchniowy zawiera więcej niż 40% frakcji ilastej, w dolnych partiach poziomu argillic otoczki ilaste występują na ściankach agregatów i porów glebowych, a struktura tego poziomu jest foremnowielościenna i pryzmatyczna;

- gdy uziarnienie poziomu argillic jest ilaste i we frakcji ilastej dominują minerały z siecią krystaliczną typu 2:1, nie musi on mieć otoczek ilastych, ale poziomy nad nim leżące muszą zawierać przepłukane ziarna piasku i pyłu, a poziom argillic musi wykazywać zmiany spowodowane pęcznieniem; powierzchnie agregatów (slickensides) błyszczą wówczas, a granice poziomu iluwialnego są faliste;

- stosunek procentowej zawartości drobnej frakcji ilastej do procentowej zawartości całkowitej frakcji ilastej w poziomie argillic musi być wyższy co najmniej o 0,3 od tego stosunku w poziomach leżących nad nim i pod nim lub zawierać więcej o 8% drobnej frakcji ilastej niż poziomy nad nim leżące.

5. Gdy gleba wykazuje nieciągłość litologiczną pomiędzy poziomem eluwialnym a poziomem argillic lub gdy tylko warstwa uprawna zalega nad poziomem argillic, poziom ten musi mieć otoczki ilaste przynajmniej na części ścianek drobnych porów, a w przypadku struktury agregatowej - na części pionowych i poziomych powierzchni agregatów. Ponadto mikroszlify wykazują w niektórych częściach poziomu 1% lub więcej zorientowanych pakietów ilastych lub stosunek ilości drobnych frakcji do całkowitej ilości frakcji ilastej w poziomie argillic jest większy niż ten stosunek w poziomach zalegających nad i pod nim.

poziom NATRIC (z lać. natrium - sód; obecność sodu wymiennego)

Jest specyficznym poziomem wmycia frakcji ilastej, który poza cechami poziomu argillic wyróżnia się następującymi właściwościami:

- strukturą pryzmatyczną lub, częściej, słupową w stropie, która może rozpadać się na wtórne elementy wielościenne, ostrokrawędziste i zaokrą­glone, rzadziej występują struktury foremnościenne; w ostatnim przypadku zacieki poziomu eluwialnego z wybielonymi ziarnami piasku przechodzą do poziomu iluwialnego w postaci języków długości około 2,5 cm;

- współczynnik adsorpcji sodu (SAR)* przekracza 13, a nawet 15%; w obrębie górnych 40 cm tego poziomu występuje większe wysycenie sodem wymiennym kompleksu sorpcyjnego, a suma wymiennego sodu i magnezu musi być większa od sumy wymiennego wapnia i kwasowości wymiennej oznaczonej przy pH 8,2; wówczas w głębszych partiach tego poziomu (ale nie głębiej niż 2 m) pewne strefy wykazują S AR > 13.

poziom spodic (z gr. spodos - popiół drzewny)

Jest poziomem iluwialnym akumulacji półtoratlenków (Al2O3 i FesOs) oraz próchnicy. W glebach leśnych zalega on bezpośrednio pod poziomem eluwialnym, w glebach uprawnych często pod poziomem Ap. Pierwotne uziarnienie materiału tworzącego poziom spodic odpowiada najczęściej pia­skom luźnym.

Barwa tego poziomu jest zróżnicowana i zależy od ilości i wzajemnych proporcji zakunmlowanych substancji. Odcień barwy mieści się w szerokim przedziale od 2,5 YR do 10 YR, jasność barwy zależy od ilości próchnicy, natomiast nasycenie barwą zależy w głównej mierze od ilości związków żelaza.

Ilość substancji zakumulowanych w poziomie spodic decyduje również o strukturze materiału glebowego. Przy niewielkiej iluwiacji R20s i małej ilości próchnicy może być zachowana struktura rozdzielnoziarnista, zaś duże nagromadzenie tych związków powodiije powstawanie spoistych agregatów, a nawet ciągłych, silnie scementowanych warstw, zwanych orsztynem. Jedną z cech charakterystycznych tych agregatów jest brak minerałów ilastych zdolnych do pęcznienia (typu 2:1).

Na podstawie kryteriów morfologicznych (barwy, stopnia scementowania) i chemicznych (proporcji ilościowych R2C>3 i próchnicy) w poziomie spodic można niekiedy wyróżnić następujące podpoziomy:

- B h - barwa ciemnobrunatna do czarnej (jasność 4), stopień scementowania średni lub silny, przeciętna miąższość 2-3 cm, ilościowa przewaga próchnicy nad R2Os,

- B f e - barwa rdzawa lub brunatnordzawa (nasycenie > 4), stopień scementowania średni lub słaby, ilościowa przewaga R2O3 nad próchnicą.

Poziom spodic zwykle odcina się wyraźnie od poziomów nadległych. Górna granica poziomu ma często przebieg nieregularny, falisty lub tworzy głębokie zacieki (języki).

Poziom spodic charakteryzuje się zwiększoną zawartością półtoratlenków i próchnicy w stosunku do poziomów nadległych i materiału macierzy­stego. Wykazuje też dodatnie wskaźniki iluwiacji.

POZIOM AGRIC (z lać. ager - pole)

Jest poziomem iluwialnym występującym bezpośrednio pod uprawnym poziomem próchnicznym. Powstaje na skutek długotrwałej intensywnej uprawy rolniczej w procesie iluwiacji próchnicy, frakcji pyłowych i frak­cji ilastych wynoszonych z poziomu uprawnego. Tworzące się makropory w warstwie uprawnej i brak roślinności bezpośrednio po orce powodują podczas deszczu burzliwy przepływ błotnistej wody do dolnych partii po­ziomu uprawnego. Zawiesina wodna może ponadto przepływać kanalikami po dżdżownicach i po korzeniach, a także drobnymi szczelinami między agregatami w głąb profilu. Materiały wleczone przez wodę mogą osadzać się na ściankach przestworów na skutek kapilarnego zasysania wody przez wysuszoną glebę. W ten sposób ścianki kanalików oraz powierzchnie agrega­tów pokrywają się ciemno zabarwionymi osadami, stanowiącymi mieszaninę materii organicznej, pyłu i iłu. Grubość warstewek pokrywających ścianki zwiększa się w miarę czasu, aż w końcu może dojść do całkowitego zapeł­nienia tych przestworów wmytymi materiałami.

Tak więc w poziomie agric ścianki kanalików i szczelin są pokryte ma­teriałem iluwialnym, wmyty materiał stanowi 5% lub więcej objętości tego poziomu, otoczki iluwialne mają grubość 2 mm lub większą, wykazują ja­sność barwy mniejszą niż 4 i nasycenie barwą mniejsze niż 2 w stanie wil­gotnym. Po długotrwałej uprawie rolniczej poziom ten nie zawiera dużych ilości materii organicznej, lecz stosunek C:N jest w nim mały, zwykle poniżej 8. Odczyn tego poziomu jest na ogół zbliżony do obojętnego (pH od 6 do 6,5 i więcej).

poziom albic (z łac. albus - biały)

Jest poziomem eluwialnym, z którego w sposób selektywny, z udzia­łem rozpuszczalnych frakcji próchnicy, zostały wymyte niektóre produkty rozkładu minerałów, zwłaszcza glin i żelazo. Dzięki wymyciu tych skład­ników poziom ten uległ względnemu wzbogaceniu w Si02 oraz charakte­rystycznemu wybieleniu, a zalegający bezpośrednio pod nim poziom iluwialny (spodic), wzbogacony w wymyte związki, uzyskał barwę rdzawą lub ciemnobrunatną i został w mniejszym lub większym stopniu scementowany. Granica między poziomami albie i spodic jest zwykle wyraźna, często prze­biega nierówno i tworzy zacieki.

Poziom albie ma z reguły uziarnienie piasku luźnego lub słabo glinia­stego, a w składzie mineralnym dominuje kwarc. Miąższość poziomu albie może wynosić od kilku do kilkudziesięciu centymetrów. Regułą jest, że im skała macierzysta jest uboższa w niekrzemianowe formy półtoratlenków, tym większą miąższość ma poziom albic.

Poziom albie może rozpoczynać się bezpośrednio pod poziomem próch­nicy nadkładowej lub może być od niego oddzielony poziomem akumulacyjno-próchnicznym. Zwykle barwa poziomu albic nie jest czysto biała, lecz ma odcień mniej lub bardziej szarawy, który pochodzi od wmywanych z góry rozpuszczalnych frakcji próchnicy.

W inicjalnych fazach swego rozwoju poziom albie może występować w postaci brudnobiałych plam w poziomie akumulacyjno-próchnicznym lub w stropowej części poziomu sideric.

poziom luyic (z łac. eluo - wypłukuję)

Jest poziomem eluwialnym pozbawionym pierwotnych węglanów i in­nych łatwo rozpuszczalnych soli, a przede wszystkim zubożonym w mine­rały ilaste. Zostały one (bez rozkładu) przemieszczone do poziomu argillic występującego bezpośrednio pod poziomem luvic.

Poziom luvic, pozbawiony części frakcji ilastej, jest z reguły bardziej spłaszczony i jaśniejszy od skały macierzystej, którą są zwykle gliny, utwory pyłowe lub piaski gliniaste. W spągowej części poziomu luvic zaznacza się czasami tzw. kontaktowe oglejenie, powstałe wskutek okresowego stagnowania wód opadowych na trudniej przepuszczalnym poziomie argillic.

Cechy poziomu luvic mogą niekiedy występować łącznie z cechami poziomu cambic lub albie.

POZIOM GLEJOSPODIC

Ma barwę ciemnordzawobrunatną i jest zwykle równo i ostro odgraniczony od nadległego poziomu eluwialnego (albie); natomiast przejście do oglejonej skały macierzystej jest przeważnie stopniowe.

W części stropowej tego poziomu zaznacza się często prawie czarna strefa szczególnie dużego, iluwialnego nagromadzenia związków próchnicznych.

Poziom glejospodic różni się od poziomu spodic przede wszystkim genezą, płytkową strukturą i większą zawartością wolnych tlenków żelaza, które często przeważają ilościowo nad tlenkami glinu. Stopień scementowania ziaren piasku półtoratlenkami i próchnicą (stopień orsztynizacji) jest nierzadko bardzo duży. Duże ilości tlenków żelaza pochodzą częściowo z poziomów nadległych, skąd są wypłukiwane przez infiltrujące wody opadowe, częściowo osadzają się z wody gruntowej w strefie wahań jej zwierciadła i zmiennych potencjałów oksydacyjno-redukcyjnych.

Jest to warstewka koloru czarnego przechodzącego do ciemnoczerwonego, scementowana tlenkami żelaza lub tlenkami żelaza i manganu, a także przez kompleksy żelazisto-próchniczne. Miąższość tej warstewki waha się od 2 do 10 mm; rzadko ma ona grubość l mm lub 20-40 mm. Występo­wanie tego poziomu wiąże się z warstwowaniem materiału macierzystego. Tworzy on warstewki w przybliżeniu równoległe do powierzchni gleby w obrębie wierzchnich 50 cm. Są to przeważnie warstwy faliste, niekiedy konwolucyjne. Występuje on zawsze jako pojedyncza warstwa, chociaż może rozdzielać się na kilka warstw. Poziom ten stanowi przegrodę dla przesiąkającej wody i korzeni roślin penetrujących w głąb.

Warstwy scementowane przez żelazo mają kolor od intensywnie brunatnego do ciemnoczerwonobrunatnego, scementowane zaś żelazem i manga­nem lub przez kompleksy żelazisto-organiczne mają barwę od czarnej do czerwonoczarnej. Pojedynczy poziom może składać się z dwu lub więcej warstw scementowanych przez różne związki. Kompleksy żelazisto-próchniczne zwykle cementują, ten poziom w wierzchnich partiach.

Geneza tego poziomu nie jest wyjaśniona. Występuje on od strefy tropikalnej do tundry, tworzy się w piaskach i w utworach ilastych, ale zawsze w klimacie wilgotnym. Bardzo często tworzy się on w glebach mineralnych u podnóży kopulastych wysokich torfowisk. Identyfikacja tego poziomu zwykle nie nastręcza kłopotów. Scementowana warstwa silnie bowiem odcina się od reszty materiału mineralnego i występuje zawsze płytko. Analizy wykazały, że warstwy te zawierają 1-10% i więcej węgla organicznego. Zawartość materii organicznej i położenie warstwy w profilu łatwo odróżnia ją od rudy łąkowej lub warstewek żelazistych, pozostających w obrębie kapilarnego wznoszenia się wód gruntowych lub ich poziomego przepływu.

poziom fragilic (z łac. fragilis - łamliwy, kruchy)

Jest to poziom stwardniały, o dużym zagęszczeniu materiału glebowego. Powstaje w glebach gliniastych, rzadziej piaszczystych. Może, lecz nie musi, zalegać bezpośrednio pod poziomem cambic, spodic, argillic lub albie. Ma dużą gęstość objętościową. W stanie suchym jest scementowany i twardy, a w stanie wilgotnym wykazuje średnią lub słabą kruchość. Pod naciskiem rozpada się na bryły nie ulegające deformacjom. Wykazuje zwykle plamy oglejenia i bardzo małą przepuszczalność. W poziomie tym można obserwować pionowe, nieregularne, wybielone płaszczyzny, które rozdzielają materiał na grube lub bardzo grube poligony lub pryzmy. Najczęściej poziom ten ma odciętą lub wyraźną granicę stropową na głębokości najczęściej 40-80 cm, a granicę spągową na głębokości 150 cm. Korzenie występują tylko w płaszczyznach wybielonych, które mają stosunkowo mniej zwartą budowę niż pozostały materiał.

Niektóre poziomy fragilic mają strukturę od średnio trwałej do trwałej, grubopłytkową. Inne poziomy w obrębie grubych pryzm mają strukturę gruboforemnowielościenną. W niektórych poziomach grube pryzmy nie wykazują struktury wtórnej.

Do identyfikacji poziomu fragilic służy następujący zespół cech wyróżniających:

1. Poziom ten zalega poniżej poziomu eluwialnego, ale niekoniecznie bezpośrednio pod nim (nie dotyczy to gleb zerodowanych).

2. Gdy ponad poziomem fragilic występuje poziom cambic lub argillic, to między tymi poziomami a poziomem fragilic często występuje poziom albie z wyraźnie wybielonymi ziarnami piasku i pyłu. Często poziom albie jest nasycony wodą, stagnującą na poziomie fragilic.

3. Gdy poziom ten przez dłuższy czas nie jest nasycony wodą, wówczas wyraźnie zaznaczają się wybielone smugi pionowe, a w przekroju poziomym tworzą one układy wielościenne (poligonalne). Granice poligonów wyznaczają ciemnobrunatne lub czerwonobrunatne cienkie warstewki tlenków żelaza pokrywające elementy pryzmatyczne.

4. Gdy poziom ten jest wyschnięty (wilgotność trwałego więdnięcia), wówczas pomiędzy wybielonymi smugami jest on bardzo twardy, a gdy jego wilgotność jest zbliżona do polowej pojemności wodnej, wówczas jest zbity, łamliwy (nieplastyczny).

5. Wewnątrz agregatów pryzmatycznych nie ma korzeni roślin, a zbitość całego poziomu może być niewielka. Gdy korzenie penetrują całą jego przestrzeń, wówczas nie można go zaliczyć do poziomu fragilic. Korzenie roślin występują wyłącznie w wybielonych pionowych smugach pomiędzy elementami pryzmatycznymi, a tylko bardzo drobne wnikają płytko do agregatów strukturalnych. Odległość pomiędzy pojedynczymi korzonkami w obrębie agregatów pryzmatycznych ,nie może być mniejsza niż 10 cm; jest to minimalna średnica zbitego agregatu pryzmatycznego.

6. Uziarnienie frakcji ziemistej poziomu fragilic jest drobniejsze od piasku pylastego, a zawartość frakcji ilastej jest zwykle mniejsza niż 35%; są to najczęściej gliny pylaste i gliny piaszczyste.

7. Wypreparowana z tego poziomu powietrznie sucha bryła wielkości pięści zanurzona w wodzie stopniowo pęcznieje i ulega rozpadowi.

poziom SALic (z lać. sal- sól, słony)

Zawiera wtórnie nagromadzone sole łatwiej rozpuszczalne w zimnej wodzie niż gips. Poziom ten musi mieć więcej niż 2% soli rozpuszczalnych, a jego miąższość musi być większa niż 15 cm. Iloczyn miąższości poziomu, wyrażony w centymetrach i procentowej zawartości w nim soli rozpuszczalnych, jest równy lub większy od 60 cm%.

Ażeby poziom salic spełnił ten ostatni warunek, to przy miąższości 15 cm musi on zawierać ponad 4% soli rozpuszczalnych, a przy 2% zawartości soli rozpuszczalnych musi mieć miąższość większą niż 30 cm.

Oprócz poziomu salic w glebach słonych wyróżnia się poziom słony, słono-sodowy i sodowy.

Poziom słony (oznaczony przyrostkiem są) zawiera wtórnie nagromadzone sole, łatwiej rozpuszczalne w zimnej wodzie niż gips. Zawiera on soli rozpuszczalnych od 0,1 do 2,0% (ECe > 2 dS/m), a wysycenie sodem wymiennym kompleksu sorpcyjnego ma mniejsze niż 15%. Wartość pH gleboWej pasty nasyconej jest mniejsza od 8,5. W składzie soli rozpuszczalnych głównymi anionami są Cl- i SO24, w mniejszych ilościach HCO3. W poziomie tym mogą znajdować się nierozpuszczalne siarczany i węglany. Poziomy salic i słone występują zwykle równocześnie w tych samych glebach.

Poziom słono-sodowy (oznaczany przyrostkiem sa, na) zawiera wtórnie nagromadzone sole, łatwiej rozpuszczalne w zimnej wodzie niż gips. W kompleksie sorpcyjnym sód wymienny odgrywa dużą rolę. Zawiera on ponad 0,1% soli rozpuszczalnych (ECe > 2 dS/m) i przekracza 15% pojemności wymiennej kationów.

Poziom sodowy (oznaczany przyrostkiem na) zawiera mniej niż 0,1% soli rozpuszczalnych (ECe < 2 dS/m), natomiast sód wymienny w kompleksie sorpcyjnym przekracza 15% pojemności wymiennej kationów, a pH pasty nasyconej wynosi ponad 8,6. Wśród kationów dominuje Na⁺. Poziom ten jest zwykle bezstrukturalny.

poziom CALCIC (z łac. calcium ~ wapń)

Charakteryzuje się wtórnym nagromadzeniem węglanu wapnia lub węglanu wapnia i węglanu magnezu. To nagromadzenie może nastąpić w poziomie C' i w innych poziomach genetycznych, np. mollic, argillic i natric.

Poziom calcic może mieć dwie formy:

- gdy zalegający pod nim materiał zawiera mniejsze ilości węglanów niż on; poziom calcic tworzą wówczas poziomy wtórnego wzbogacenia gleby w węglany; ma on miąższość 5 cm lub większą i zawiera co najmniej 15% CaCOs, o 5% CaCOa więcej niż poziom C\

- gdy poziom ma miąższość 15 cm i większą, zawiera co najmniej 15% CaCOs, a ponadto 5% więcej węglanów wtórnie nagromadzonych w postaci otoczek, konkrecji lub osypki; jeśli zalega on na wapieniach, marglach i

innych skałach bogatych w węglany wapnia, to nie musi zawierać więcej węglanów niż materiały pod nim leżące.

Ponadto gdy uziarnienie gleb znajduje się w grupie piasków, glin piaszczystych, utworów szkieletowo-piaszczystych i szkieletowo-gliniastych zawierających mniej niż 18% frakcji ilastej, to poziom calcic musi mieć miąższość 15 cm i większą. Wystarczy jednak, że zawiera o 0,5% więcej objętościowo wtórnie nagromadzonego sypkiego CaCOs niż poziomy pod nim zalegające.

Wtórnie nagromadzony CaCOs można łatwo określić, gdyż występuje on w postaci białych wypełnień, stwardniałych konkrecji, białawych zwisów soplowatych na dolnych partiach części szkieletowych oraz białych warstewek.

W glebach mających płytkie zwierciadło wód gruntowych, zawierających znaczne ilości węglanów, na skutek wznoszenia się kapilarnego wód oraz ich ewapotranspiracji następuje wytrącenie znacznych ilości węglanów. W zależności od głębokości zwierciadła wód gruntowych i miąższości warstwy wzniosu kapilarnego węglany mogą się wytrącać na różnych głębokościach - od 30 do 100 cm. Gleby takie występują zwykle w zagłębieniach terenowych i tworzą pas przejściowy od obniżeń do wysoczyzn lub występują na mikrowzniesieniach w obrębie obniżeń.

plamy glejowe - plamistość

Poziom „plamisty" określa miejsce w profilu glebowym z plamami mającymi kontrastowe barwy. Gdy poziom glebowy ma szarą barwę macierzystą z kilkoma plamkami czerwonymi lub brunatnymi, wówczas plamy mają barwy czerwone i brunatne. Czasem w poziomie glejowym może być tak dużo plam czerwonych i brunatnych, że barwa szara zajmuje bardzo małą powierzchnię i jest traktowana także jako plamistość. Trudno zdefiniować przypadki odpowiadające terminowi „plamy glejowe", tj. plamy mające nasycenie barwą 2 lub mniejsze. Dlatego znaczenie tego terminu określa się w następujący sposób: są to poziomy lub warstwy, w których pewne partie mają w stanie wilgotnym nasycenie barwą 2 lub niższe. Jasność barwy jest wtedy równa 4 lub wyższa, niezależnie od tego, czy te. części profilu objętościowo przeważają, czy też mają ciągłą barwę wokół plam o większym nasyceniu barwą.

1

1

---