ib

Zawód bibliotekarza i biblioteki szkolne w Unii Europejskiej.

Formy realizacji zawodu bibliotekarza w wybranych krajach Unii Europejskiej.

I. Prawo biblioteczne w krajach członkowskich UE

Na prawo biblioteczne obowiązujące w krajach Unii Europejskiej składają się akty zasadnicze odnoszące się bezpośrednio do działalności bibliotecznej takie jak ustawy biblioteczne, ustawy o bibliotekach narodowych, ustawy o egzemplarzu obowiązkowym oraz ustawy związane, tj. przede wszystkim ustawodawstwo dotyczące ochrony własności intelektualnej, ochrony dóbr kultury, prawa autorskiego, oraz ustawodawstwo związane z tworzeniem się społeczeństwa informacyjnego - dostępem i wykorzystaniem Internetu, a także legislacja związana m. in. z finansowaniem bibliotek i zawodem bibliotekarza. W krajach Unii Europejskiej nie mających ustaw bibliotecznych działalność bibliotek regulują ustawy składające się na politykę kulturalną państw.

Od 1988 r. Komisja Europejska mając na uwadze wspólny rynek, wprowadziła w życie program harmonizacji praw autorskich w Unii Europejskiej. W rezultacie, chociaż prawa autorskie krajów członkowskich Unii nie są identyczne, są zbliżone; różnice dotyczą zazwyczaj wyjątków i ograniczeń. I tak kopiowanie dla celów archiwizacyjnych lub dla ochrony jest dla bibliotek zadaniem, leży to w interesie publicznym. W Dyrektywie Unii Europejskiej dotyczącej praw autorskich państwa członkowskie otrzymały zezwolenie na archiwizację i zachowanie określonych dzieł i udostępnianie ich pod warunkiem zachowania surowych wymogów. Właściciele praw autorskich borykają się z problemem niepełnej ochrony prawnej swoich prac w środowisku elektronicznym. Przykładem systemu technicznego zapobiegającego kopiowaniu i ruchowi ich prac jest elektroniczny system zarządzająco - kontrolujący (ECMS). Na mocy Dyrektywy Unii Europejskiej o prawach autorskich obejście zabezpieczeń tego systemu jest nielegalne. Jednak dopuszczalne jest, aby osoba niedowidząca mogła przeformatować pracę w celu jej przeczytania, wyjątek ten traci wówczas sens. Bibliotekarze unijni muszą bacznie śledzić unijne prawo autorskie.

II. Kraje skandynawskie.

Dania

Dania jest krajem o dużych tradycjach bibliotekarskich. Pierwsza ustawa biblioteczna została tu uchwalona w 1920 r. później wielokrotnie ją nowelizowano. Duży wpływ na uchwalane przepisy prawne, opracowywane standardy usług bibliotecznych i system wypożyczeń międzybibliotecznych ma Stowarzyszenie Bibliotekarzy Duńskich, powstałe w 1905 r. W Danii działa też Krajowa Rad Biblioteczna, czyli instytucja państwowa przy Ministerstwie Kultury, stymulująca współpracę między bibliotekami, administrująca tantiemami autorskimi, zbierająca dane statystyczne, prowadząca współpracę międzynarodową, współwydająca czasopismo fachowe Scandinavian Public Library Quarterly. 17 maja 2000 r. Parlament Duński przyjął nową ustawę o zasadach funkcjonowania bibliotek. Według niej do utrzymywania bibliotek wraz z oddziałami dla dzieci i dorosłych zobowiązany jest zarząd gminy. Może on zawrzeć umowę z zarządem innej gminy o całkowitej lub częściowej obsłudze bibliotecznej swoich mieszkańców. Duński model funkcjonowania bibliotek jawi się jako czytelniczy raj. Skandynawowie w ogóle są Europejczykami czytającymi najwięcej i nie przeszkadza im powszechny dostęp do internetu (80% populacji). Duńskie statystyki są naprawdę imponujące: duńskie dziecko wypożycza średnio 42 książki rocznie a 64% dorosłych Duńczyków i 81% dzieci częściej, niż raz w miesiącu korzysta z biblioteki. Wszystkie duńskie biblioteki (szkolne, publiczne, naukowe) działają w sieci i mają wspólny katalog centralny. Książkę można zamówić z dostawą do domu (odpłatnie).

Czytelnie szkolnych bibliotek charakteryzuje...brak czasopism (!). Zamiast nich zorganizowane są stanowiska z dostępem do centralnej bazy danych, skąd po wpisaniu poszukiwanego hasła wyskakują od razu na monitor gotowe teksty (nie bibliografie!) z bieżącej prasy. Szkolni bibliotekarze duńscy korzystają z bogatej oferty bezpłatnych bibliotecznych kursów doskonalących, lub wyrabiających nowe umiejętności. Zestawy podręczników dostarczane są do szkoły bezpłatnie, już opracowane przez specjalnie zajmującą się tym, współpracującą ze szkołą, instytucję. Pomoce dydaktyczne, elementy ilustracyjne, dekoracyjne, programy tv i filmy na życzenie bibliotekarza dowożone są do wykorzystania na lekcjach. Powszechny jest tu zwyczaj zatrudniania w szkołach w charakterze pomocnika bibliotekarza bezrobotnych, przez co nie tracą oni prawa do zasiłku. Natomiast pracownia komputerowa jest częścią biblioteki szkolnej a zadaniem bibliotekarzy jest prowadzenie zajęć grupowych z informatyki. Na korytarzach przed bibliotekami szkolnymi wyłożone są specjalne skrzynki na zwrócone książki, co usprawnia proces wypożyczania; czytelnicy nie muszą czekać w kolejce, aby tylko oddać książkę. Do karty czytelnika bez trudu bibliotekarz trafia po numerze książek. Zwyczajem duńskim jest również cotygodniowe przyprowadzanie do biblioteki całej klasy przez wychowawcę, wówczas uczniowie grupowo wypożyczają książki. Bibliotekarze prowadzą też z nauczycielami zajęcia, podczas których wyrabiany jest nawyk czytania - uczniowie wspólnie czytają i opowiadają książki. Biblioteki dziecięce wprowadziły w Danii innowacyjne metody konkurowania z Internetem. Wykorzystano tu różnorodność bodźców takich, jak dźwięk, głos, obraz, światło, zabawa, rozwiązywanie zadań, odgrywanie ról, udział w eksperymentach, własna twórczość i aktywność. We współpracy z psychologami psychologii dziecięcej i informatykami umieszczono w bibliotekach dziecięcych na podłodze interaktywne przeglądarki. Dzieci przyciskając różne przyciski na pulpicie dzięki przetworzeniu informacji, szerokopasmowym łączom i trójwymiarowej wizualizacji powodują przywołanie na ekranie okładek, spisów treści, pierwszych stron, krótkich recenzji. Duńskie bibliotekarstwo dziecięce należy do najbardziej zaawansowanych w Europie: młodzi czytelnicy to ok. 80% wszystkich czytających.

W Danii funkcjonują też biblioteki centralne, które pełnią funkcje central dla gminnych bibliotek publicznych, tj. udostępniają użytkownikom własne, lub poszukują i sprowadzają potrzebne im materiały. O tym, które biblioteki mają dodatkowo funkcjonować jako centrale, decyduje minister kultury po negocjacjach z gminami. Koszty związane z funkcjonowaniem 16 istniejących bibliotek centralnych pokrywa państwo. Jedną z central dla bibliotek publicznych jest Duńska Biblioteka dla Niewidomych zapewniająca im materiały dla osób, które z różnych względów nie mogą korzystać z druku.

W Danii istnieją równolegle dwie biblioteki pełniące funkcję biblioteki narodowej. Są to: Biblioteka Królewska w Kopenhadze (zarazem biblioteka Uniwersytetu Kopenhaskiego) i Biblioteka Państwowa w Aarhus. Ta ostatnia funkcjonuje jako centrala dla bibliotek publicznych: udostępnia im swoje materiały, pośredniczy w sprowadzaniu dokumentów z zagranicy.

Biblioteki publiczne istnieją w każdej duńskiej gminie. W 2001 r. w 275 gminach działały 244 biblioteki publiczne z 501 filiami, jeździły 52 bibliobusy. 75% bibliotek publicznych ma dostęp do Internetu, 54% strony www z dostępem do katalogu on-line. Biblioteki te zatrudniały ponad 5 tys. pracowników. Około 60% populacji dorosłych i , 85% populacji dzieci regularnie korzysta z usług bibliotek publicznych.

W Danii istnieją także nietypowe biblioteki, będące efektem współpracy władz lokalnych i instytucji prywatnych. Utworzona w 1992 r. Biblioteka Komiksu jest filią kopenhaskiej Biblioteki Publicznej. Zbiera ona książki i czasopisma tematycznie związane z komiksem, poradniki dotyczące techniki rysunku, prowadzone są teczki tematyczne z wycinkami o autorach komiksów. Biblioteka ta korzysta ze zautomatyzowanego systemu bibliotecznego „Bibliomatik”. Odwiedza ją rocznie 3000 czytelników, najczęściej w przedziale wiekowym 20-30 lat. 35 - 40% z nich stanowią kobiety (!). Specyfika pracy bibliotekarzy pracujących w niej polega na organizowaniu comiesięcznych wystaw oryginalnych rysunków i szkiców najsłynniejszych twórców duńskich i zagranicznych promujących komiks. Innym typem biblioteki, niespotykanym w Polsce jest utworzona w 1988 r. Biblioteka Danych. Jest to centrum edukacji dla bezrobotnych i młodzieży. Pracuje tu 2 specjalistycznych informatyków, 1 bibliotekarz i 1 pomocnik bibliotekarza i okresowo zatrudniani pracownicy. Gromadzi ona materiały dotyczące technologii informatycznych i tematów pokrewnych, także programy komputerowe. Ze względu na szybkie starzenie się gromadzonych materiałów pracownicy samodzielnie kupują i opracowują je, rezygnując z zakupu i opracowania centralnego, szeroko rozpowszechnionego w krajach skandynawskich. Istnieje również Biblioteka koncernu „Politiken”. Koncern ten wydaje największy w Danii dziennik o tej samej nazwie, gazetę podającą wiadomości w skrócie „Ekstra Bladet” 15 gazet lokalnych, dom wydawniczy „Politikens Forlag”, księgarnię i bibliotekę. Podstawową jej funkcją jest archiwizacja wydawnictw koncernu (system online POLINFO).

Szwecja

Szwedzka ustawa biblioteczna z grudnia 1996 r. mówi, że każdy obywatel powinien mieć dostęp do biblioteki publicznej, która organizuje i finansuje samorząd gminy. Ponadto powinny działać biblioteki okręgowe w każdym regionie. Państwo odpowiada za działalność regionalną i ponadregionalną bibliotek. Biblioteki publiczne działają we wszystkich 288 gminach w Szwecji, było ich około 2000. Ponadto funkcjonują 24 biblioteki centralne i jedna biblioteka depozytowa. Wszystkie biblioteki są częścią sieci współpracującej w celu ułatwienia użytkownikom dostępu do informacji. Prawie wszystkie placówki są skomputeryzowane (pod koniec lat 90. było to 91%). Dzięki decyzji rządu wszystkie miejskie i okręgowe biblioteki publiczne oferują dostęp do Internetu przez sieć "SUNET”. W każdej placówce są osobne działy dla dzieci, dla imigrantów i dla osób niewidzących. W bibliotekach zgromadzono ponad 40 mln woluminów, roczny zakup wynosi ok. 2 mln wol. Na płace dla personelu przeznacza się 47% wydatków. Dwie biblioteki publiczne są połączone z bibliotekami uniwersyteckimi(Gotland i Härnösand). Biblioteki publiczne współpracują zarówno z bibliotekami specjalnymi jak i naukowymi, w tym z bibliotekami szkół wyższych. W Szwecji funkcjonuje 20 bibliotek okręgowych i jedna biblioteka depozytowa. W 2003 r. działało 340 bibliotek publicznych i 5000 bibliotek szkolnych. Zbiory liczyły 64,7 mln. woluminów, a wszystkich zbiorów wraz z dokumentami elektronicznymi 76 mln. Odnotowano ponad milion wypożyczeń, zakupiono 1,9 książek i 242 tys. dokumentów elektronicznych. Szwedzka Biblioteka Królewska jest Biblioteką Narodową. Działa Szwedzkie Stowarzyszenie Bibliotek zrzeszające zarówno instytucje jak i osoby fizyczne. Wydaje miesięcznik "Biblioteksbladet". W szwedzkich bibliotekach szkolnych nauczyciele bibliotekarze są specjalistami w zakresie wyszukiwania informacji i mają duży prestiż w środowisku szkolnym. Dyrektorzy szkół w Malmő z dumą wypowiadali się na łamach czasopisma „Biblioteka w Szkole” na temat wysokich kompetencji swoich bibliotekarzy oraz na temat ich olbrzymiego wpływu na sprawne funkcjonowanie procesu dydaktycznego. Szkolni bibliotekarze są dofinansowani i korzystają z płatnej, centralnej obsługi bibliotek, oszczędzając przez to czas na czynnościach technicznych. Robi to za nich firma BTJ o przedwojennych tradycjach. 85% książek jest zakupowanych do bibliotek szkolnych przez BTJ, które oprawia je lub foliuje, klasyfikuje, nakleja kod kreskowy a bibliotekarz tylko pieczętuje i stawia na półkę. Bibliotekarz szwedzki nie musi nawet katalogować - opisy katalogowe ściąga się z centralnej bazy danych, ponieważ wszystkie szwedzkie biblioteki szkolne połączone są siecią. Opracowanie książek przez BTJ trwa 2 miesiące, ponieważ obsługuje ona wszystkie szkolne biblioteki, niemniej jednak bibliotekarze szkolni są bardzo zadowoleni z jej usług. Czasami, aby skrócić czas oczekiwania na książkę, lub kiedy zajdzie taka potrzeba, bibliotekarze kupują książki w księgarni, jednak ceny w BTJ spowodowane hurtowymi zakupami i związanymi z tym rabatami są porównywalne. BTJ działa w całym rejonie państw skandynawskich, recenzuje książki, bibliografuje i udziela informacji o dziełach. Organizacja pracy szwedzkich bibliotekarzy szkolnych na przykładzie dwóch bibliotek z Malmő wygląda następująco: w Borgarskola pracuje 1 bibliotekarz i 1 asystent w wymiarze 8 godzin; biblioteka notuje średnio 500 wypożyczeń dziennie, dlatego w okresach największego natężenia odwiedzin pomagają bibliotekarzom...rodzice! Uczniów nie prosi się tu o pomoc, ponieważ uważa się, że oni...nie bardzo mają na to czas! Podobnie jest w Latinskola! Tu bibliotekarze również nie prowadzą lekcji bibliotecznych - chyba, że na zamówienie. Szwedzcy bibliotekarze szkolni skupiają się przede wszystkim na współpracy z nauczycielami i pomocy w lekcjach, które często odbywają się w bibliotece jako naturalnym miejscu nauki. W szwedzkim bibliotekarstwie dziecięcym przywiązuje się wielką wagę do promocji książki dosłownie od kołyski. Nowonarodzone dzieci dostają w podarunku od lokalnych władz książki a na zakupy nowych książek dla dzieci przeznacza się w Szwecji ogromne kwoty. PESEL nowonarodzonego dziecka trafia automatycznie do biblioteki rejonowej, a w dzień pierwszych urodzin bibliotekarki odwiedzają malucha, obdarowując go pierwszą książką i zaproszeniem do zabaw organizowanych w czytelni!
Instytucją specjalnie powołaną do propagowania, kolekcjonowania i informowania o literaturze dziecięcej jest Szwedzki Instytut Książki dziecięcej, założony w 11967 r. Ponadto przygotowuje on wystawy dla ośrodków krajowych i zagranicznych oraz zajmuje się doskonaleniem bibliotekarzy w zakresie literatury dziecięcej.

Finlandia

W Finlandii za powstanie bibliotek odpowiedzialne są samorządy gmin. Mogą to robić samodzielnie, we współpracy z innymi samorządami lub w inny sposób. W społeczeństwach dwujęzycznych potrzeby obu grup językowych mają być zaspokajane na tym samym poziomie.

W Finlandii nie ma bibliotek szkolnych. Uczniowie korzystają z bibliotek publicznych. Prowadzą one działalność edukacyjną, współpracują ze szkołami i przedszkolami, organizują zajęcia dla dzieci. Sieć bibliotek tworzą, oprócz bibliotek gminnych, biblioteki centralne zlokalizowane w poszczególnych regionach. Jest ich 19. Do ich zadań należy koordynacja wypożyczeń międzybibliotecznych, zarządzanie regionalnymi serwisami informacyjnymi, sprawowanie opieki nad mniejszymi placówkami. Ponad połowa bibliotek (67%) działa w ramach regionalnych sieci współpracy. W większości (84%) są to biblioteki skomputeryzowane. Placówki są w równych proporcjach finansowane przez państwo i samorządy. Centralną biblioteką publiczna w Finlandii jest Miejska Biblioteka w Helsinkach.
Na początku XXI wieku działało w Finlandii około 1200 placówek, ich zbiory liczyły ponad 40 mln. woluminów, roczny zakup przekraczał milion woluminów. Funkcje biblioteki narodowej pełni Biblioteka Uniwersytetu Helsińskiego. Działa tu również Fińskie Stowarzyszenie Bibliotek. Według danych z 2001 r. fińskie biblioteki publiczne działały we wszystkich gminach, tworząc sieć 1094 placówek (432 biblioteki, 463 filie biblioteczne i 199 bibliobusów czyli bibliotek objazdowych), Biblioteki naukowe współpracują z publicznymi, archiwami i muzeami przy digitalizacji zbiorów. W każdym, spośród 429 miast samorządowych funkcjonuje biblioteka publiczna, a większość z nich była uzupełniana poprzez działalność 458 filii oraz 199 bibliobusów. Koszty operacyjne utworzenia tak dużych bibliotek były znaczne i wyniosły 234 mln euro. W 2004 r. funkcjonowało 968 bibliotek, z których 429 to biblioteki główne. Przekłada się to wprost proporcjonalnie na ilość odwiedzin w bibliotekach i zapisanych doń czytelników: biblioteki odwiedziło 2,5 mln. użytkowników, co oznacza, że praktycznie co drugi mieszkaniec Finlandii korzystał z usług bibliotek publicznych. Rocznie w Finlandii wypożycza się ok. 120 mln woluminów.

III. Kraje Europy Zachodniej.

Francja
We Francji nie ma ustawy bibliotecznej. Ustawa o decentralizacji zarządzania z lipca 1983 r. (wraz z późniejszymi zmianami) potwierdziła obowiązek organizowania i finansowania bibliotek publicznych przez samorządy lokalne. Tym samym wzrósł udział władz lokalnych w finansowaniu kultury. We Francji działają trzy typy sieci bibliotek publicznych: biblioteki miejskie, Centralne Biblioteki Wypożyczeń i biblioteki szkolne.
Obecnie we Francji bibliotekarz szkolny to dokumentalista, który musi posiadać licencjat z bibliotekoznawstwa i orientować się w nowoczesnych technikach informatycznych. Wyposażony w taką wiedzę staje do konkursu o stanowisko szkolnego bibliotekarza - dokumentalisty. Biblioteka szkolna we Francji nosi nazwę Centrum Dokumentacji i Informacji. W CDI jednej z największych szkół w Lyonie - Katolickim Stowarzyszeniu Szkół „La Favorite St Therese” pracują 2 bibliotekarki i 1 stażystka. Co 2 lata wykonywana jest selekcja księgozbioru, zatrzymująca jedynie najnowsze pozycje. Pracownicy biblioteki organizują życie kulturalne szkoły - wystawy, wycieczki do muzeów, galerii i rozdają bony, umożliwiające skorzystanie z repertuaru kin i teatrów. Szkolni bibliotekarze francuscy nie prowadzą lekcji bibliotecznych, ich rola jest służebna i podporządkowana szkole oraz programowi nauczania. Jednak wspomagają oni proces dydaktyczny szkoły. Wygląda to tak, że nauczyciel proponuje np. temat „Ziemia” a bibliotekarz przygotowuje materiały i prezentuje je w ciekawy sposób, aby zainteresować uczniów. Lekcja prowadzona przez nauczyciela przedmiotowego jest atrakcyjna przez fakt, iż odbywa się w bibliotece.

We Francji istnieje tendencja do zrzeszania się bibliotek miejskich. W Bourges sieć tworzą 4 biblioteki: mediateka, biblioteka des Quatre Piliers (naukowa), biblioteka des Gibjones (publiczna) i biblioteka de Val d`Auron (dziecięca). Są one skomputeryzowane i posiadają skonsolidowany system wypożyczeń. W Bourges są 2 rodzaje kart - jedna do wypożyczeń książek, komiksów, tygodników, miesięczników i słuchowisk na kasetach magnetofonowych (max. do 5); usługa ta jest płatna 10 euro rocznie, a 20 dla mieszkańców spoza Bourges. Druga karta służy do wypożyczeń wszystkich innych zbiorów zgromadzonych w sieci bibliotek - tzn płyt CD, DVD, kaset VHS (max. do 8). Usługa ta również jest płatna i wynosi 30 euro rocznie i 60 dla osób spoza Bourges. Istnieją też karty rodzinne i czasowe - na 3 miesiące. Na prośbę czytelnika karta jest odnawiana co rok. W celu zainteresowania książką bibliotekarze organizują wystawy, wieczory bajek i wieczory filmów dokumentalnych, wieczory autorskie, konkursy dla dzieci, prezentacje nowości, ciekawostek wydawniczych. Mediateka w Bourges to ogromny budynek, zawierający książki i zbiory audiowizualne z wolnym dostępem do półek. Przed otwarciem bibliotekarze każdorazowo porządkują półki. Kiedy czytelnikiem mediateki jest osoba mająca trudności w poruszaniu się, specjalnie wyznaczony bibliotekarz przywozi jej na telefoniczne bądź internetowe zamówienie książki lub płyty do domu lub proponuje wybrane przez siebie pozycje. Biblioteka des Gibjones leży w pólnocnej części Bourges, w której istnieje dużo problemów społecznych. Odpowiadając na zapotrzebowanie bibliotekarze jeżdżą bibliobusem do trudnych dzielnic i prezentują książki dzieciom ulicy, dla któreych jest to często pierwszy kontakt z książką. Kiedyś bibliobusem jeździli tylko wolontariusze, od kiedy jednak pomysł spodobał się władzom Bourges, robią to bibliotekarze. Interesująca jest organizacja pracy bibliotekarzy w Bibliotece des Gibjones, nastawiona na wielozadaniowość pracowników. Te same osoby katalogują, dokumentują, pełnią dyżury w poszczególnych działach i udzielają informacji bądź rejestrują czytelników a zmiana na stanowiskach pracy odbywa się co 2 godziny. Przeciwdziała to nudzie i wypaleniu zawodowemu. Bibliotekarze pracujący w dziecięcej de Val d`Auron organizują dla najmłodszych ciekawe wystawy - do legendy przeszły już wystawy na temat czekolady i chleba (obie połączone z degustacją!). Inna biblioteka publiczna - w Lyonie - liczy 17 pięter oraz magazyn. O jej jakości świadczą kolejki, ustawiające się pół godziny przed otwarciem. Francuzi lubią czytać i często sprawdzają czytelnictwo przy pomocy ankiet. Biblioteki we Francji to centrum rozrywki, gdzie przychodzą całe rodziny, aby miło spędzić czas.

W 1993 r. rząd francuski przyznał bibliotekom publicznym specjalną subwencję, dzieloną na trzy części: pokrycie wydatków bieżących, dofinansowanie wyposażenia (budowa, rozbudowa, umeblowanie, automatyzacja i modernizacja sprzętu oraz osieciowanie) oraz dofinansowanie do bibliotek regionalnych. Samorządy przeznaczyły na bibliotekę na jednego mieszkańca 7,43 euro, w tym 2,44 na zakup nowości. 1871 bibliotek było zautomatyzowanych, w tym wszystkie w miastach powyżej 100 000 mieszkańców i 48,1% w gminach poniżej 2000 mieszkańców, co odbiło się korzystnie na czytelnictwie we Francji.

We Francji coraz częściej obecnie pojawiają się refleksje nad funkcjonowaniem placówek specjalnie przeznaczonych dla dzieci i młodzieży. Odchodzi się od bibliotekarstwa stricte dziecięcego. Niektóre biblioteki miejskie zlikwidowały tradycyjne działy: dziecięcy, młodzieżowy, i zbiorów specjalnych. W Lyonie i La Rochelle wszyscy mają dostęp do całych zbiorów pogrupowanych tematycznie, bez względu na adresata i typ publikacji. Dzieci do 14 roku życia stanowią 23% wszystkich użytkowników bibliotek publicznych. Krytycznie jest oceniany system kształcenia i dokształcania bibliotekarzy, pragnących poświęcić się pracy z dziećmi. We Francji istnieją dziecięce biblioteki specjalne przy ośrodkach informacji, muzeach, szpitalach, świetlicach, przedszkolach. Najlepsze wyniki osiągają placówki w mniejszych miejscowościach.
Centralne Biblioteki Wypożyczeń funkcjonują na szczeblu 96 departamentów. Ich zadaniem jest obsługa ludności w gminach poniżej 10 000 mieszkańców. Ogółem obsługę biblioteczną ludności Francji w 2001 r. uzupełniały również 163 bibliobusy.
We Francji istnieje Stowarzyszenie Bibliotekarzy Francuskich powstałe w 1906 r. Od 1969 r. działa jako stowarzyszenie użyteczności publicznej. Liczy około 3500 członków indywidualnych i około 1000 bibliotek. Dzieli się na dwie sekcje - bibliotek publicznych i bibliotek naukowych. Działa także 21 zespołów regionalnych. Głównym czasopismem francuskich bibliotekarzy jest dwumiesięcznik Bulletin des Bibliothèqes de France. Godne podkreślenia są również działania rządowe, podejmowane w opieki nad bibliotekami. W 1989 r. trzy ministerstwa: Kultury Edukacji oraz Badań powołały Radę Najwyższą Bibliotek, niezależny organ, który wydaje opinie na temat funkcjonowania i rozwoju bibliotek. W 1992 r. Rada zaproponowała przyjęcie tzw. Karty Bibliotek (tekst Karty “Bibliotekarz” 1993 nr 5), która potwierdza zasady demokratycznego funkcjonowania bibliotek w społeczeństwie, ustala podział zadań i odpowiedzialności za biblioteki pomiędzy państwo, różne szczeble jego administracji a samorządy. Ministerstwu Kultury podlega Zarząd Książki i Czytelnictwa. W jego skład wchodzi Departament Bibliotek, który zbiera dane statystyczne, pełni nadzór nad bibliotekami miejskimi w zakresie organizacji zbiorów, kwalifikacji personelu. Współpracuje z Radami Książki i Bibliotek w każdym z departamentów. Na szczeblu 22 regionów sprawy bibliotek należą do kompetencji regionalnych dyrekcji spraw kulturalnych (DRAC), będących swego rodzaju delegaturami Ministerstwa Kultury. Państwo subsydiuje budowę nowych bibliotek publicznych i automatyzację już istniejących. W każdym z Departamentów Francji funkcjonuje oddzielne Regionalne Centrum Dokumentacji Pedagogicznej (Centre Régional de Documentation Pédagogique). Centra koordynują działania lokalnych oddziałów dokumentacji pedagogicznej. W Centrach funkcjonują biblioteki/mediateki, których zadania zbliżone są do tych, którymi obarczone są polskie biblioteki pedagogiczne. Centra dokumentacji mają za zadanie dostarczać nauczycielom pomocy merytorycznej w ich codziennej pracy jak również odpowiednich materiałów niezbędnych dla procesów samokształcenia. Na stronach Centrów można odnaleźć informacje nt. proponowanych szkoleń, nowości wydawniczych a także wydarzeń związanych z edukacją (szkolnictwem).

Hiszpania

Kraj składa się z 17 regionów autonomicznych. Sprawy kultury, w tym bibliotek pozostają w gestii rządów wspólnot autonomicznych. W Hiszpanii nie ma ogólnokrajowej ustawy bibliotecznej. Istnieje natomiast dekret z maja 1989 r. o państwowych bibliotekach publicznych. Takich bibliotek działa 52 są one lokowane w stolicach regionów i dużych miastach. Finansowane są z budżetów rządów lokalnych i budżetu ministerstwa. 32 z nich są dostępne na serwerze ministerstwa kultury. W ministerstwie działała Dyrekcja Generalna Książki i Bibliotek, która zajmuje się opracowaniem projektów dotyczących bibliotekarstwa, powołuje i finansuje biblioteki państwowe. Siecią bibliotek w każdym regionie zarządza Rada Biblioteczna. Większość bibliotek publicznych powołały, zorganizowały i finansują samorządy lokalne. Biblioteki publiczne współpracują z bibliotekami naukowymi, muzeami i archiwami, m.in. zaangażowały się w projekty digitalizacji zbiorów. Wg danych z 2001 r. 862 biblioteki (33%) były skomputeryzowane, 467 (18%) miało bezpłatny dla użytkowników dostęp do Internetu 123 placówki (4,7%), odpłatnie z internetu mogli korzystać czytelnicy w 69 placówkach (2,6%). 77% bibliotek miało katalog komputerowy, 42% katalog OPAC, 41% prowadziło wypożyczanie komputerowe. Regionem o najlepiej zorganizowanej sieci bibliotek jest Katalonia. Ustawa z 1993 r. definiuje Kataloński System Biblioteczny. Składa się on z Katalońskiej Biblioteki Narodowej, Katalońskiego Systemu Czytelnictwa Publicznego oraz bibliotek uniwersyteckich i specjalnych. Kataloński System Czytelnictwa Publicznego składa się z: centralnych bibliotek wiejskich, centralnych bibliotek miejskich, bibliotek lokalnych, bibliotek pomocniczych, usług prowadzonych przy pomocy bibliobusów. Centralne biblioteki wiejskie koordynują prace wszystkich bibliotek w rejonie za wyjątkiem centralnych bibliotek miejskich. Biblioteki pomocnicze wspierają działania pozostałych bibliotek. Biblioteki są organizowane i finansowane przez samorządy lokalne. Biblioteki dziecięce w Hiszpanii wspierają różne organizacje prywatne. Podkreśla się ważną rolę bibliotek w rozwoju dzieci. Tworzy się portale informacyjne z myślą o najmłodszych użytkownikach bibliotek, przygotowuje się specjalne poradniki czytelnicze dla dzieci. Biblioteki na swoich stronach www publikują czasopisma dla dzieci poświęcone promocji czytania oraz przygotowują specjalne narzędzia internetowe przystosowane dla dzieci. Biblioteki i różne fundacje w Hiszpanii łączą swoje wysiłki wokół projektów adresowanych specjalnie dla najmłodszych czytelników.

Portugalia

Portugalski Instytut Czytelnictwa i Książek zajmuje się wytyczaniem i realizacją polityki kulturalnej oraz kontrolą prawną bibliotek, utrzymaniem bibliotek, koordynacją ich działalności, udzielaniem pomocy, rozdziałem środków dla bibliotek, upowszechnianiem programu edukacji dla bibliotekarzy i podnoszeniem poziomu ich wykształcenia, pomocą w doborze nowych technologii informacyjnych. Jest instytucją zapewniającą właściwe funkcjonowanie bibliotek w kraju. Biblioteki publiczne powołują gminy. 50% środków na budowę, wyposażenie, zakup sprzętu jest pokrywane z budżetu Instytutu, pozostałe koszty ponosi gmina. Gminy mogą się starać o dotacje. W Portugalii powstają trzy typy bibliotek w zależności od liczby mieszkańców gminy, jaką ma biblioteka obsługiwać. Pierwszy to tzw. BM1 do obsługi populacji poniżej 20.000 mieszkańców powierzchnia takiej biblioteki powinna wynosić 702 m2, następny typ to BM2 do obsługi ośrodków liczących od 20 000 do 50 000 mieszkańców z powierzchnią 1321 m2 i trzeci typ to BM3 dla ośrodków powyżej 50 000 mieszkańców jego powierzchnia ma wynosić 1885 m2. Opracowano również projekt bibliopolis dla miast powyżej 50 000 mieszkańców. Został on zrealizowany w Lizbonie gdzie wybudowano nową Centralną Bibliotekę Publiczną. Oficjalne dane statystyczne odnotowują w 2002 r. funkcjonowanie w Portugalii 644 bibliotek (w tym publicznych), 935 bibliotek szkolnych i 338 szkół wyższych. Wg statystyki LibEcon (z 2001 r.) tych ostatnich było 230. Gromadziły m.in. 8 616 219 woluminów książek i czasopism, rejestrowały 1 106 067 użytkowników i 1 615 393 wypożyczenia, zatrudniając 829 wykwalifikowanych bibliotekarzy.

Niemcy

W Niemczech funkcjonuje słaba sieć bibliotek szkolnych. Najczęściej biblioteki szkolne nie są w stanie wspomagać procesu dydaktycznego w szkole. System edukacji szkolnej wspierany jest głównie przez biblioteki publiczne. Problemami bibliotek szkolnych i sprawami komputeryzacji placówek na poziomie narodowym zajmuje się powstałe w 1989 r. Stowarzyszenie Federalne Niemieckie Towarzystwo Biblioteczne skupiające zarówno organizacje zawodowe, jak i biblioteczne.
Niemiecki model zakłada są całkowite podporządkowanie bibliotek publicznych władzom lokalnym, które o nich decydują, bowiem biblioteki publiczne w Niemczech nie dysponują własnym prawodawstwem bibliotecznym. Na gminach spoczywa obowiązek zapewnienia opieki społecznej oraz utrzymania szkół i instytucji kultury, w tym bibliotek. To od społeczności lokalnej i jej władz zależy, czy w ogóle zostanie utworzona biblioteka publiczna. Jej utworzenie i charakter funkcjonowania uzależniony jest od potrzeb środowiska lokalnego, determinującego rodzaj księgozbiorów, miejsca zamieszkania i stopnia zamożności obywateli. Sytuacja w landach jest bardzo zróżnicowana, w związku z tym w Niemczech istnieje wiele różnych bibliotek i wiele systemów bibliotecznych. Szczególnym zadaniem administracji landów jest organizacja czytelnictwa w regionach wiejskich. Służy temu sieć tzw. Fachstellen. Biblioteki miejskie nie są finansowane bezpośrednio z budżetu landów, ale mogą się ubiegać ośrodki na działania ponadlokalne, np. na współpracę w regionie, budowę czy remont bibliotek. Politykę kulturalną w poszczególnych landach nadzoruje Rada Kultury (Kulturministerkonfernz) przy rządzie federalnym. Wypowiada się ona m. in. w takich sprawach jak wypożyczanie międzybiblioteczne, kształcenie bibliotekarzy, rozwój bibliotek szkolnych, prawa autorskie. Rząd federalny finansuje wyłącznie specjalne projekty. Biblioteki miejskie nie zawsze jednak podlegają administracji lokalnej. Na przykład w Hamburgu biblioteki publiczne powstały jako prywatna fundacja. Także w Gutersloh biblioteka została założona przez fundację Bertelsmana. Zauważalne jest dążenie do jak największego powszechnego dostępu publicznego do zbiorów, np. Biblioteka Uniwersytecka we Frankfurcie nad Menem pełni też funkcje biblioteki miejskiej a Biblioteka Miejska w Kolonii zyskała miano biblioteki uniwersyteckiej. Regionem o najlepiej zorganizowanej sieci bibliotek jest Nadrenia -Westfalia, tu w ostatnich latach zainicjowano tworzenie katalogu centralnego dla bibliotek publicznych. Podobne prace podjęto w Badenii - Wirtembergii. Charakterystyczną cechą bibliotekarstwa niemieckiego jest to, że obok bibliotek gminnych funkcjonuje także sieć placówek prowadzonych przez organizacje religijne protestanckie (893 biblioteki w 2003 r.) lub katolickie (3 787 bibliotek w 2003 r.).
Automatyzacja bibliotek niemieckich, o dziwo, jest na niewystarczającym poziomie. Skomputeryzowanych jest tylko około 30% z nich! Poza tym, podobnie jak w Polsce, wykorzystują one ponad 30 różnych systemów bibliotecznych, co utrudnia utworzenie na wzór duński czy szwedzki centralnego katalogu. Niemniej coraz więcej z nich (około 790 bibliotek publicznych) wystawia w Internecie katalogi on-line. 50% bibliotek ma zapewniony stały dostęp do Internetu, 20% posiada własne strony www.
Z prasy można się dowiedzieć, że w 2000 r. w całych Niemczech działało około 13.500 tysięcy bibliotek publicznych korzystało z nich około 15-20% mieszkańców. Cyfra ta odzwierciedla jedynie ogólną liczbę budynków i pomieszczeń nazwanych bibliotekami publicznymi. Nie mówi nic o ich jakości i prowadzonych usługach. Obecnie w Niemczech na około 16.000 istniejących jednostek samorządowych tylko 2000 bibliotek zatrudnia wykwalifikowanych bibliotekarzy. We wszystkich większych miastach powyżej 100 000 mieszkańców, oraz w prawie połowie miejscowości liczących od 5 do 20 000 mieszkańców biblioteki publiczne zatrudniają bibliotekarzy z wykształceniem bibliotekarskim. W miejscowościach liczących powyżej 20 000 mieszkańców sieć bibliotek jest niewystarczająca, dlatego tylko 10% z nich zatrudnia bibliotekarzy na pełnym etacie. Struktura bibliotek byłej NRD w ostatnich latach została dostosowana do systemu bibliotecznego Niemiec zachodnich.

Ustawa z 1969 r. o Bibliotece Narodowej - Deutsche Bibliothek obejmuje m. in. obowiązek wydawców dostarczania egzemplarza obowiązkowego (dwa egzemplarze druków, mikroform i publikacji elektronicznych utrwalonych na nośniku materialnym) do Biblioteki. Nowelizacja z 1973 r. objęła egzemplarzem obowiązkowym także płyty muzyczne. Materiały rozpowszechniane online przekazywane są od 2000 r. do Biblioteki Elektronicznej. Egzemplarz obowiązkowy dla bibliotek krajowych został w niektórych landach uregulowany miejscową, odrębną legislacją. Od 1990 r. w sieci niemieckich bibliotek publicznych powstają specjalne ośrodki informacyjne dla młodzieży, które służą doradztwem w sprawach życiowych i zawodowych oraz są miejscem spotkań młodzieży. Jest to połączenie tradycyjnej funkcji biblioteki z nową rolą ośrodka poradnictwa socjalnego i w tym kierunku szkoleni są bibliotekarze. W bibliotekach niemieckich nie ma specjalnie wyodrębnionych działów dla dzieci, wszyscy czytelnicy mają dostęp do tematycznie pogrupowanych zbiorów. Biblioteki dbają jednak o kolekcje literatury oraz dokumentów elektronicznych, adresowanych dla najmłodszych, ponieważ system edukacji szkolnej wspierany jest głównie przez biblioteki publiczne. W 1978 r. powołano Niemiecki Instytut Biblioteczny, który zajmuje się inicjowaniem i prowadzeniem badań nad stanem bibliotek. Powstałe w 1949 r. Stowarzyszenie Bibliotekarzy Bibliotek Publicznych publikuje czasopismo "Buch und Bibliothek”. Ponadto działa Stowarzyszenie Bibliotek Niemieckich, jego rolą jest promowanie współpracy między różnymi typami bibliotek na poziomie regionalnym i narodowym. Wydaje czasopismo "DBV-Info”.

Luksemburg

W tym niewielkim kraju podzielonym na 4 okręgi w 2001 r. działało poza bibliotekami szkół podstawowych 88 bibliotek. 8 z nich to biblioteki publiczne, zatrudniające 18 wykształconych i wykwalifikowanych bibliotekarzy. Biblioteki publiczne posiadały w 2001 r.m. in. 248 480 woluminów książek i czasopism, 37 112 zarejestrowanych użytkowników i odnotowały niemałą, jak na tak nieduży kraj, liczbę 129 535 wypożyczeń rocznie. 3 biblioteki szkół wyższych również zatrudniają 5 wykształconych i wykwalifikowanych bibliotekarzy; wg danych z 2001 r. posiadały one m. in. 469 000 woluminów książek i czasopism i 13 837 zarejestrowanych użytkowników. Oprócz tego w Luksemburgu istnieje 19 bibliotek specjalnych o specjalnych zbiorach i zadaniach, 20 bibliotek szkolnych i Biblioteka Narodowa (notująca 24 888 wypożyczeń w 2002 r.). W Luksemburgu ma swoje siedziby wiele instytucji międzynarodowych dysponujących bogatymi zbiorami. Należą do nich m. in. Biblioteka Uniwersytecka, Biblioteka Parlamentu Europejskiego, Trybunału Sprawiedliwości.

Holandia

W 1987 r. w Holandii ustawę o bibliotekach (z 1975 r.) zastąpiła ustawa o opiece społecznej, obejmująca biblioteki na równi z innymi instytucjami społecznymi i kulturalnymi. Działalności bibliotek, m.in. współpracy między bibliotekami, praw dzieci, dotyczy 10 artykułów tejże ustawy. Odpowiedzialność za biblioteki przekazano poszczególnym szczeblom administracji. Sieć bibliotek jest odzwierciedleniem struktury administracyjnej kraju i odpowiada trzem szczeblom administracji. Na poziomie gmin działa 1115 bibliotek publicznych (540 bibliotek i 565 filii), które są finansowane i utrzymywane przez samorządy lokalne. Większość z 547 gmin ma bibliotekę lub bibliotekę ruchomą (ogółem w kraju jeździ 90 bibliobusów). 416 najmniejszych bibliotek jest połączonych w Prowincjonalne Centra Bibliotek (działa ich 9). Gmina pokrywa 75-80% kosztów utrzymana biblioteki, pozostałe to wpłaty od czytelników za niektóre usługi (ok. 9%) i przychody z działalności gospodarczej bibliotek (ok. 8%). Na poziomie prowincji (jest ich 12, zamieszkuje je od 400 000 do 2,5 mln ludności) samorządy utrzymują wspomniane już Prowincjonalne Centra Bibliotek Instytucje te nie są otwarte dla publiczności, ich celem jest pomoc bibliotekom w realizowaniu zadań. Niezależnie od PCB na poziomie prowincji funkcjonuje 13 bibliotek miejskich, które gromadzą zbiory naukowe uzupełniając w ten sposób sieć bibliotek uniwersyteckich. Na poziomie narodowym państwo finansuje Holenderskie Stowarzyszenie Bibliotek Publicznych (NBLC), które wspiera działalność i rozwój sieci bibliotek. W 2001 r. połączyły się dwie organizacje Biblion Ltd (była część Stowarzyszenia Bibliotek) i Holenderskie Biuro Usług Bibliotecznych (powstała w 1970 r. fundacja non-profit powołana przez księgarzy, wydawców i biblioteki publiczne) w celu wspólnej, lepszej obsługi bibliotek publicznych. Te ostatnie, dwa razy w tygodniu mogą otrzymać informacje, książki, inne media, materiały, czy wystawy dzięki działalności tego systemu obsługi bibliotek. Jest on uważany za dobrze zorganizowany.
Wszystkie organizacje bibliotekarskie (bibliotek publicznych, szkół wyższych, bibliotekarzy, Biblioteki Królewskiej) są stowarzyszone w federacji związkowej FOBID.
Na koniec 2000 r. wszystkie holenderskie biblioteki publiczne były podłączone do Internetu, wiele z nich ma własne strony www. W 9 na 10 dostęp do Internetu jest płatny (średnio 0,68 euro za 15 minut), Projekt został zrealizowany dzięki wsparciu finansowemu wielu ministerstw. Wydano ponad 30 mln euro na zagwarantowanie społeczeństwu dostępu do Internetu. W grudniu 2001 rząd holenderski podpisał z silnym stowarzyszeniem holenderskich miast i gmin umowę o współpracy w celu restrukturyzacji systemu bibliotecznego w Holandii. Przewidziano na ten cel 240 mln euro w ciągu najbliższych kilku lat i dalsze 150 mln rocznie na podtrzymanie systemu.
Na poziomie gmin w 2000 r. działało 1057 bibliotek publicznych (505 bibliotek i 552 filii), które są finansowane i utrzymywane przez samorządy lokalne. Na poziomie administracji centralnej za działalność bibliotek odpowiada Ministerstwo Środowiska i Administracji Lokalnej. Ponadto działa także Narodowa Rada Biblioteczna, powstała w 1947 r. Do jej zadań należy doradzanie tak Ministerstwu jak i poszczególnym Zarządom Bibliotek w sprawach rozwoju usług bibliotecznych. W holenderskich bibliotekach publicznych ok. 60% stanowią dzieci i młodzież. Lokalne szkoły wspólnie z bibliotekami publicznymi, instytucjami edukacyjnymi i stowarzyszeniami bibliotekarskimi podejmują działania wspierające uczniów w nauce przez uruchamianie stron internetowych wspomagających uczenie się w domu, poszerzanie umiejętności językowych dla dzieci emigrantów czy rozbudzanie zainteresowania książką „opornych” czytelników.

IV. Kraje Europy Południowej i Wschodniej.

Czechy

Biblioteki publiczne podlegają Ministerstwu Kultury. Są zarządzane przez Departament Książki i Bibliotek. Sekcja bibliotek tego Departamentu reprezentuje biblioteki na poziomie rządowym. Podstawowe zadania Departamentu to: powoływanie bibliotek, kontrola nad zmianami zachodzącymi w placówkach, promocja automatyzacji, wspieranie działalności Centralnej Rady Bibliotecznej, współpraca z organizacjami zawodowymi, współpraca z zagranicą, przydzielanie dotacji i grantów. Biblioteki, które zarejestrują się w centralnym rejestrze bibliotek prowadzonym przez Ministerstwo Kultury mają prawo do otrzymania państwowych dotacji. W czerwcu 2001r. uchwalono w parlamencie nową ustawę biblioteczną. Państwowa polityka informacyjna zmierza do wyposażenia. wszystkich bibliotek w dostęp do Internetu

Estonia.

Pierwsza ustawa biblioteczna niepodległej Estonii z 1992 r. określiła warunki powoływania i likwidowania bibliotek publicznych, źródła finansowania (jednym z nich stało się państwo) oraz główne zadania bibliotek miejskich i wojewódzkich. Słabsza pozycja ekonomiczna nigdy nie była główną przyczyną zamykania bibliotek przez administrację lokalną. Także sami bibliotekarze musieli przyzwyczaić się do nowych warunków pracy i uzupełnić swoje kwalifikacje. Od 16 września 1998 r. W Estonii, która jest państwem wielonarodowościowym zbiory biblioteczne gromadzone są w różnych językach: 77% zbiorów w j. estońskim, 23% w innych językach w tym 90% w j. rosyjskim.

Grecja

Kraj jest podzielony na 52 regiony, w 46 działają biblioteki regionalne. Są one finansowane przez Ministerstwo Edukacji (w 2002 r. 300 tys. EURO i 700 tys. EURO ze środków UE ). Druga grupa bibliotek to biblioteki miejskie, jest ich około 700, są organizowane i finansowane przez samorządy. Budżet miast jest ustalany przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych a podział środków następuje w radzie miasta. Ministerstwo Kultury może dofinansować niektóre zadania bibliotek. Biblioteki miejskie obsługują około 65 tys. czytelników, mają roczny zakup około 200 tys. woluminów. Trzecia grupa bibliotek to biblioteki dla dzieci. Biblioteki greckie charakteryzują się niskim poziomem automatyzacji (w 1998 r. 63.5% bibliotek nie posiadało zautomatyzowanych systemów bibliotecznych), nie są realizowane wypożyczenia międzybiblioteczne. Dlatego rząd grecki od 2001 r. kładzie nacisk na współpracę bibliotek publicznych z bibliotekami akademickimi (w praktyce także ze szkolnymi), w celu poprawienia obsługi użytkowników w bibliotekach publicznych. Według raportu z 1998 roku, w zależności od typu biblioteki greckie podlegają następującym organom: Ministerstwo Edukacji Narodowej i Spraw Religijnych (m.in. Grecka Biblioteka Narodowa, 41 bibliotek publicznych, 32 biblioteki akademickie oraz w szkołach wyższych, 450 bibliotek miejskich), Ministerstwo Badań i Technologii (odpowiedzialne za biblioteki specjalne oraz akademickie instytuty badawcze), Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Administracji Publicznej i Decentralizacji (odpowiedzialne za biblioteki miejskie i społeczne), a także inne, niezależne biblioteki, jak biblioteki zagraniczne czy prywatne. Bardzo ważną rolę odgrywa Narodowe Centrum Książki, założone przez Ministerstwo Kultury w 1994 r. Stowarzyszenie Bibliotekarzy Greckich (Enosis Ellinon Bibliothikarion - EEB) powstało w 1968 r. skupia około 600 członków. Dzieli się na sekcje regionalne, tematyczne i wg rodzajów bibliotek.

Słowacja

Zgodnie z ustawą biblioteczną z 2000 r. Narodowy System Biblioteczny Słowacji składa się z następujących bibliotek:

Biblioteki Narodowej,

bibliotek naukowych (5 uniwersalnych i 3 specjalne),

bibliotek szkół wyższych (20 bibliotek głównych i około 20 bibliotek instytutowych),

bibliotek publicznych (5 wojewódzkich, 31 regionalnych, 100 miejskich, 307 gminnych obsługiwanych przez kwalifikowanych bibliotekarzy i 2253 biblioteki obsługiwane przez osoby bez wykształcenia bibliotekarskiego),

bibliotek szkolnych ( około 6000 placówek w szkołach podstawowych i średnich),

bibliotek specjalnych.
Biblioteki publiczne dzielą się na gminne, obwodowe i regionalne. Gminy powołują biblioteki jako jednostki prawne. Biblioteki obwodowe powoływane są przez biura regionalne. Mogą obsługiwać obszar jednego lub więcej obwodów a w zależności od lokalizacji pełnić funkcje biblioteki gminnej. Biblioteki regionalne swoją działalnością obejmują obszar regionu i są także powoływane przez biuro regionalne. W miejscu swojej działalności pracują również na rzecz gminy lub obwodu.
W 1999 r. działały 3212 biblioteki. Łącznie zgromadziły one ponad 19 mln zbiorów, W 2003 r. w bibliotekach publicznych odnotowano ponad 23 mln wypożyczeń, w bibliotekach naukowych blisko 3 mln i ponad 3 mln w bibliotekach specjalnych. Funkcjonowało 2 676 bibliotek publicznych (14 mniej niż w 2002 r.), w których zarejestrowanych było 618 367 użytkowników z tego 248 433 do 15 roku życia i mogli korzystać z ponad 18 mln zbiorów. W bibliotekach publicznych było 149 serwerów, 1 143 komputerów PC w tym 216 z dostępem do Internetu. Biblioteki publiczne w 2003 r. wydały 357 publikacji.
Ponadto działało 12 bibliotek naukowych z 15 962 180 woluminami. Wypożyczono 2 878 680 książek przez 86 464 zarejestrowanych użytkowników. Było 60 serwerów, 1 189 komputerów PC, w tym 177 podłączonych do sieci internet. Zatrudnionych było 1 003 pracowników, w tym 362 z wykształceniem wyższym.
Istniało 397 bibliotek specjalnych z 4 777 451 woluminami, z czego wypożyczono 1 385 540 jednostek przez 91 543 zarejestrowanych użytkowników. Zatrudniano w nich 495 pracowników.
Słowenia

W ostatnich latach przeprowadzono tu wiele inwestycji, włączając w to budowę lub przebudowę istniejących bibliotek (20 w ostatnich trzech latach)oraz ich komputeryzację. W 1999 roku rząd zadecydował o uchwaleniu pięcioletniego "podatku kulturalnego” i zakup 5 nowych bibliobusów to efekt uchwalonego w 1999 r. na 5 lat. Głównym celem tego podatku była pomoc instytucjom kultury skąpo finansowanym przez ostatnie 40 lat. Biblioteki publiczne znalazły się na początku listy instytucji objętych dofinansowaniem. Biblioteki finansowane są proporcjonalnie: Ministerstwo Kultury pokrywa 30% kosztów zakupów zbiorów, 10-50% kosztów inwestycji na specjalne projekty. Samorządy lokalne płacą wynagrodzenia bibliotekarzom, koszty bieżące eksploatacji i konserwacji budynków oraz 70% kosztów na zakupy nowości.
W 2001 r. działało w Słowenii 60 głównych bibliotek publicznych (44 miały własne strony WWW), 283 filie (w 2000 r. jeździło 9 bibliobusów, które miały 576 przystanków). Zbiory bibliotek to: 95% książek i czasopism (w 2001 r. 6 863 023 woluminy) i 5% dokumenty nieksiążkowe (407 499 jednostek). W 2001 r. zarejestrowano 491 626 (25% populacji) użytkowników i 21 883 936 wypożyczeń. Obsługę prowadziło 674 wykwalifikowanych bibliotekarzy.
Obok bibliotek publicznych sieć biblioteczną tworzą także biblioteki szkolne (w 2002 r. było ich 648, z 7 084 274 jednostkami zbiorów i 6 142 699 wypożyczeniami) oraz biblioteki szkół wyższych (w 2001 r. było ich 54, 79 punktów bibliotecznych, m. in. z 4 151 409 woluminami książek i czasopism, 135 425 zarejestrowanymi użytkownikami i 263 wykwalifikowanymi bibliotekarzami).
W 2002 r. istniało 60 bibliotek z 248 filiami. Zarejestrowanych było 492.334 użytkowników, którzy wypożyczyli 21.483.595 woluminów; zatrudniano 879 pracowników, funkcjonowało 454 stanowisk komputerowych z dostępem do Internetu. Zbiory bibliotek obejmowały blisko 8 mln jednostek dokumentów papierowych i elektronicznych. W 2003 r. na działalność bibliotek państwo przeznaczyło ponad 3 mln Euro.
Węgry

Organizacja i prowadzenie bibliotek publicznych na Węgrzech pozostaje w gestii władz lokalnych. Ustawa biblioteczna z 1997 r. określa, że każdy samorząd odpowiada za utrzymanie bibliotek, tak jednostek głównych, jak i filii. 19 bibliotek wojewódzkich prowadzi specjalne usługi, wśród których są dodatkowe usługi dla bibliotek miejskich i wiejskich. Badania przeprowadzone w 2000 r. w bibliotekach wojewódzkich i miejskich pokazały aktywność placówek. Biblioteki dostarczają usługi na dobrym poziomie. Są one otwarte na zmiany w środowisku i na potrzeby użytkowników, szukają lepszych rozwiązań służących obsłudze czytelników. Bibliotekarze są profesjonalnie przygotowani do obsługi użytkowników i pomocy w rozwiązywaniu ich problemów. Problemem pozostaje poziom komputeryzacji bibliotek i ich wyposażenie w sprzęt techniczny. Można znaleźć placówki, zwłaszcza w małych miejscowościach, gdzie dopiero rozpoczęto proces komputeryzacji. Jeśli chodzi o biblioteki szkolne to na Węgrzech nie ma w ogóle zwyczaju przydzielania etatów na prowadzenie bibliotek! Nauczyciel - bibliotekarz to nowe pojęcie, do niedawna w ogóle nieznane w węgierskiej szkole. Dopiero od 1996 r. zapoczątkowano obowiązkowe zajęcia bibliotekarza, realizującego odpowiednie programy. Jednak w niektórych bibliotekach szkolnych pracują już osoby na pełnym etacie bibliotekarza (np. w Państwowej Humanistycznej Szkole im. Veres Palne. Zajęcia z przysposobienia bibliotecznego odbywają się również w bibliotekach publicznych.

Włochy

W 1972 r. parlament włoski przekazał uprawnienia dotyczące bibliotek 20 regionom. Każdy region sam ustala zasady regulujące działalność bibliotek. Niektóre regiony np. Toskania, Lombardia czy Emilia-Romania mają własne przepisy regulujące powstawanie, współpracę między bibliotekami. Biblioteki są nadzorowane przez rady kultury regionu. Gminy ponoszą pełną odpowiedzialność za organizację, finansowanie i rozwój bibliotek. W gestii władz gminnych znajduje się też odpowiedzialność za personel biblioteki. Dyrektor biblioteki odpowiada przed przewodniczącym rady kultury gminy.
Włochy nie mają ogólnokrajowej ustawy bibliotecznej. Zawód bibliotekarza oficjalnie nie istnieje! Nie ma nawet aktów prawnych, które sankcjonowałyby istnienie bibliotek szkolnych we Włoszech! Istnieje kilka kierunków bibliotekarskich na Uniwersytecie w Rzymie i Udine, poza tym są kursy dla bibliotekarzy i archiwistów na uniwersytetach w Mediolanie, Turynie, Genui, Neapolu i Florencji i Bolonii. Często są to zajęcia dodatkowe dla studentów historii i literatury. Do pracy w bibliotekach publicznych uczelnie nie przygotowują w ogóle. Przyuczanie pracowników bibliotek odbywa się w bibliotekach regionalnych - 600 godzinny kurs dla młodszych bibliotekarzy i 1200 godzinny kurs dla starszych bibliotekarzy. Szkolnictwo włoskie boryka się w związku z tym z problemami kadrowymi, np. w Liceum Nauk Ścisłych w Udine znajduje się biblioteka, w której pracują nauczyciele wolontariusze bez przygotowania zawodowego i jest ich niewielu. Dlatego też biblioteki szkolne są często zamykane z powodu braku chętnych nauczycieli, którzy podjęliby trud dodatkowej dla nich pracy w bibliotece. Z powodu braku bibliotekarzy szkolnych w Rzymie co roku przy organizacji roku szkolnego pracownicy zastanawiają się, kto przejmie funkcję bibliotekarza. Musi to być osoba dyspozycyjna, nie obciążona rodziną. Są to dla włoskich nauczycieli obowiązki dodatkowe do nauczanego przedmiotu i dodatkowo płatne. Dzieci odwiedzają biblioteki szkolne w godz. 18.00 - 20.00. Najczęściej przywożą je ojcowie, bo matki zajęte są pracami domowymi. Nauczyciele mają w klasie komplety książek do nauczania. Jeśli zachodzi potrzeba, po wcześniejszym zgłoszeniu nauczyciel pełniący funkcję bibliotekarza przygotowuje żądaną lekturę, a jak jej nie ma - wypożycza się ją z biblioteki publicznej. Biblioteki szkolne nie są jednak do końca pozbawione wsparcia. Na poziomie regionalnym funkcjonują we Włoszech Rady Bibliotek Szkolnych (La Rete Bibliotecaria delle Scuole. Ich zadaniem jest wspomaganie funkcjonowania bibliotek szkolnych w danym regionie (doradztwo, szkolenia, pomoc w prowadzeniu bibliotek, budowanie kolekcji.

Rejestracja publicznych bibliotek włoskich jest w gestii Ministerstwa Kultury i działającego przy nim Centralnego Instytutu Wspólnego Katalogu Bibliotek Włoskich. Ostatnie dane (1999 r.) pokazują, że we Włoszech działa około 6000 bibliotek publicznych (istnieje 8 tys. gmin). Zgromadziły one 100 ml. woluminów zbiorów, zarejestrowały 7 ml. użytkowników, 45 ml. wypożyczeń, zatrudnionych w nich jest około 12 tys. pracowników. Te dane wskazują, że tylko około 13% Włochów korzysta z usług bibliotek, co stanowi jeden z najniższych wskaźników w Europie (dla porównania w Danii z bibliotek korzysta 64% dorosłych i 80% dzieci). Istnieje jednak ogromna różnica między północą a południem kraju. To regiony północne mają lepsze rezultaty - 17% populacji korzysta z usług bibliotek, na południu istnieje mniej bibliotek, w wielu rejonach z bibliotek korzysta poniżej 10% mieszkańców. Dane z 2001 r. pokazują, że we Włoszech działały 6003 biblioteki publiczne. Zgromadziły m. in. 42 214 563 woluminy książek i czasopism, odnotowały 16 028 918 zarejestrowanych użytkowników i ok. 45 mln wypożyczeń, zatrudniając 5984 wykwalifikowanych bibliotekarzy. Według danych z 2005 r. we Włoszech funkcjonuje ok. 15 tys. bibliotek różnego typu. We Fiuggi w Bibliotece Communale (miejskiej) czytelnia jest podzielona na dwie części - tradycyjną i udostępnianą na kursy. Podczas wizyty szkoleniowej warszawskiego oddziału TNBSP trwał tam...kurs zbierania grzybów!. Włoscy pracownicy bibliotek imają się dosłownie każdej możliwości przyciągnięcia nowych czytelników. Rozbudowano w tym celu wypożyczanie biblioteczne, niestety, młodzież włoska nie czyta i jest to ogólna tendencja wśród młodych Włochów. Pomimo tego, iż biblioteka ta jest bezpłatna (istnieją też biblioteki prywatne, rządzące się innymi prawami) wypożyczają tu głównie studenci i kursanci, z biblioteki miejskiej we Fiuggi mogą także korzystać turyści. Centralna Biblioteka w Rzymie jest bezpłatna i również może się do niej zapisać każdy. Mieszkający poza Rzymem ponoszą jedynie koszty wysyłki zamówionych książek. Dzięki bowiem zautomatyzowaniu czytelnik ma dostęp do katalogu ogólnokrajowego bibliotek zrzeszonych w sieci.

W Austrii, podobnie, jak we Włoszech system kształcenia bibliotekarzy różni się od polskiego. Wyższe uczelnie nie oferują samodzielnych kierunków studiów dla bibliotekarzy, oferują jedynie 8 - 12 miesięczne kursy doskonalące w tym kierunku.

V. Kraje Europy Północnej.

Irlandia

Obecnie w Irlandii działają 32 Zarządy Biblioteczne, które (w 2001 r.) utrzymywały biblioteki główne i 320 filii bibliotecznych, gromadzących m. in. 11 528 071 woluminów książek i czasopism, rejestrujących 905 397 użytkowników i 12 046 407 wypożyczeń. Wśród filii 38% było otwartych od 30 do 54 godzin tygodniowo a 199 filii od 10 do 29 godzin tygodniowo. Usługi bibliotek publicznych są dostępne także w szpitalach, szkołach, więzieniach, centrach opieki dziennej. W 2001 r. jeździło 27 bibliobusów, które miały 1138 przystanków. W 2001 r. wydatki na biblioteki wyniosły 64,7 mln funtów irlandzkich tzn. 14, 05 funta na mieszkańca. 90% funduszy, z których finansowane jest działalność bibliotek pochodzi z podatków tak centralnych jak i lokalnych. W 1997 r. w bibliotekach pracowały 1332 osoby 19% z nich miało wykształcenie bibliotekarskie. Zbiory bibliotek to 10,5 mln jednostek a do bibliotek było zapisanych ponad 860 tys. mieszkańców (20% społeczeństwa, dane za 1997 r.). Rząd sfinansował 1200 punktów z dostępem do Internetu w około 300 bibliotekach za ponad 2 miliony funtów. Wszystkie mają katalog zbiorów dostępny on-line. W 2001 r. w bibliotekach publicznych zatrudniano tylko 295 wykwalifikowanych bibliotekarzy (przy 1105 pracowników bez wykształcenia bibliotekarskiego). Coraz większa liczba Zarządów Bibliotek łączy usługi biblioteczne i usługi archiwów.

Wielka Brytania

Wielka Brytania składa się z czterech krajów: Anglii, Szkocji, Walii i Północnej Irlandii. Jest to kraj posiadający jedną z najstarszych ustaw bibliotecznych. Została ona uchwalona już w 1851 r. nowelizowano ją w 1892 r. te dwa akty zobowiązywały samorządy lokalne do tworzenia bibliotek publicznych, nie było to jednak obligatoryjne. Obligatoryjność pojawiła się w ustawie z 1964 r. Obecnie w Anglii i Walii obowiązuje Public Libraries and Museums Act z 1964 r. zaś w Szkocji The Local Government (Scotland) Act z 1973 r. Działalność bibliotek organizowanych przez samorządy nadzoruje Departament Kultury, Mediów i Sportu (odpowiednik Ministerstwa Kultury). Tu są opracowywane zarządzenia dotyczące bibliotek. Biblioteki finansowane są z różnych źródeł. W 1995 r. powołano Komisję Bibliotek i Informacji, której celem jest doradzanie rządowi w sprawach bibliotek. Komisja opracowała dwa raporty w 1997 i 1998 r.
W latach 2000/2001 działało w Anglii i Walii 2253 bibliotek publicznych otwartych w pełnym wymiarze godzin (30 i więcej godzin tygodniowo) oraz 1914 bibliotek otwartych mniej niż 30 godzin tygodniowo, jeździło 656 bibliobusów. Biblioteki zgromadziły ponad 119 mln jednostek zbiorów, wypożyczyły 406 mln książek, zarejestrowały 34 657 030 użytkowników, których obsługiwało 6491 wykwalifikowanych bibliotekarzy. Sieć bibliotek była uzupełniana przez 17 tys. punktów bibliotecznych w takich instytucjach jak: szpitale, szkoły i więzienia. Bibliotekami zarządzają specjalnie w tym celu powoływane Rady (w 2001 r. było ich 149). W 2001/2002 r. wydały one około 770 ml funtów na działalność bibliotek. Biblioteki zarejestrowały 303 mln odwiedzin w ciągu roku i wypożyczyły 480 mln książek. W sierpniu 2002 ok. 70 % bibliotek brytyjskich miało dostęp do Internetu w przeciwieństwie do 5% w 1997 r. Proces komputeryzacji objął wszystkie biblioteki w kraju, został sfinansowany z dochodów Loterii Narodowej, każda palcówka otrzymała środki na inwestycje i oprogramowanie. W małych bibliotekach (gminnych i filiach) jest 2-6 komputerów z dostępem do Internetu dla użytkowników, w większych od 10 do ponad 50. Raport Komisji potwierdził, że biblioteki publiczne są bardzo popularne wśród społeczeństwa. Korzysta z nich prawie 60% populacji (33 miliony). Wśród Brytyjczyków odwiedzanie bibliotek jest bardziej popularne niż chodzenie do kina. Rocznie na obsługę jednego mieszkańca wydaje się 13 funtów. Od 1979 r. w Wielkiej Brytanii funkcjonuje Public Lending Right Act na podstawie którego rząd wypłaca autorom książek pieniądze za bezpłatne wypożyczanie ich książek w bibliotekach publicznych. Wielkość kwot zależy od liczby wypożyczeń książek danego autora w wybranych bibliotekach. Wysokość kwot zależy od liczby wypożyczeń książek danego autora w wybranych bibliotekach.
Biblioteki publiczne uczestniczą w różnych programach, także we współpracy z archiwami, bibliotekami naukowymi, w tym z bibliotekami szkół wyższych - w 2001 r. funkcjonowało ich 166, 791 punktów bibliotecznych, zgromadziły ponad 104 mln jednostek zbiorów, zatrudniały 3629 wykwalifikowanych bibliotekarzy, obsługiwały 2 449 000 zarejestrowanych użytkowników, dysponowały 35 672 stacjami roboczymi. Zadania i cele tej współpracy wytycza Rada Muzeów, Archiwów i Bibliotek. Istotną rolę w bibliotekarstwie brytyjskim odgrywa Stowarzyszenie Bibliotek. Rozpowszechnione są natomiast biblioteki dzielnicowe i rejonowe, bezpłatne, dostępne też w niedziele. One organizują życie artystyczne, także urządzają wernisaże. Państwo finansuje je, ale dochód z koncertów organizowanych przez biblioteki idzie na ich konto.
Według raportu z 2004 r. o stanie bibliotek w latach 2002-2004 w Zjednoczonym Królestwie działało 6 bibliotek narodowych, 4,624 bibliotek publicznych, 750 bibliotek uniwersyteckich, 60 bibliotek szkół wyższych oraz 656 bibliobusów. Zatrudnionych było ok. 40 500 pracowników bibliotek, a biblioteki publiczne odwiedziło ponad 323 mln czytelników. Przy bibliotekach publicznych działają też kluby odrabiania lekcji, o których informują specjalne strony internetowe. W Wielkiej Brytanii wszystkie biblioteki posiadają działy dla najmłodszych, w których księgozbiory dla dzieci stanowią 22% całości zbiorów. Biblioteki publiczne ściśle współpracują z bibliotekami szkolnymi. Biblioteki szkolne w Anglii nie są obowiązkowe dla szkół!!! Dzieci mają zajęcia w galeriach, muzeach i salach komputerowych; wiedza najczęściej czerpana jest z internetu. Jeżeli jednak biblioteki w szkole są, to mają bogato wyposażone zbiory książkowe i audiowizualne. W tych, najczęściej jednak małych szkolnych bibliotekach nie pracują fachowcy! Bibliotekarze są zatrudniani jedynie w bibliotekach uniwersyteckich, aby pracować w Bibliotece Narodowej (British Library). W Wielkiej Brytanii i Irlandii przy urzędach okręgowych ("county council") funkcjonują też tzw. "school library service" - specjalne służby odpowiedzialne za wspieranie funkcjonowania bibliotek szkolnych w hrabstwach. Usługi świadczone prze te służby w poszczególnych hrabstwach są zbliżone do siebie, podobnie jak zawartość ich stron internetowych. Na stronie "school library service" znajdują się więc przede wszystkim oferowane usługi (doradztwo metodyczne, pomoc w nabywaniu książek i innych mediów dla bibliotek szkolnych). Podawane są informacje na temat wydarzeń kulturalnych i akcji związanych z książką, bibliotekami szkolnymi, szkołami w danym regionie/powiecie. Częstym elementem stron internetowych okręgowych "school library service" są listy książek polecanych dla uczniów w różnych kategoriach wiekowych i tematycznych. Na stronach oferowane są różnorodne kursy doskonalenia zawodowego dla nauczycieli i bibliotekarzy jak również organizowanie różnego rodzaju imprez pokazowych dla uczniów w bibliotekach szkolnych. Oferuje się różnego rodzaju publikacje (plakaty, poradniki etc.), które mogą zostać użyte w bibliotece. Jedną z ważnych usług "school library service" jest wypożyczanie ruchomych kompletów książek. W angielskiej szkole twórczy, kompetentny, wszechstronny i pracowity bibliotekarz otrzymuje pieniądze na realizację swoich pomysłów i jest dobrze wynagradzany. Niemniej jednak w tych angielskich szkołach, gdzie działalność bibliotekarza ogranicza się do „noszenia klucza i dozoru nad pomieszczeniem”, jego pozycja zawodowa nie różni się od statusu sprzątaczki. O statusie bibliotekarza - również materialnym - decyduje dyrektor placówki. Podstawowym pytaniem dyrektora jest : „Co pan zrobił dla szkoły?” Obowiązującą zależność prof. Frank Hogg, wieloletni prezes School Library Association i współzałożyciel presstiżowego College of Librarianship Wales, zilustrował następującą anegdotą: bibliotekarz i wuefista starali się o pieniądze. Wuefista przyszedł do dyrektora z pucharem, wygranym w zawodach i to on wyszedł z gabinetu dyrektora z pieniędzmi na realizację kolejnych przedsięwzięć. Model angielski zakłada więc wynagrodzenie adekwatne do wkładu pracy, jednak nie daje wyczerpujących odpowiedzi, jak zmierzyć sukces w przypadku biblioteki szkolnej. Zależy to od postrzegania przez dyrektora użyteczności bibliotekarza szkolnego.
Wydziały wspierania bibliotek szkolnych ("school library service") funkcjonujące w poszczególnych hrabstwach Irlandii: Na stronie "school library service" znajdują się więc przede wszystkim oferowane usługi (doradztwo metodyczne, pomoc w nabywaniu książek i innych mediów dla bibliotek szkolnych). Podawane są również informacje na temat wydarzeń kulturalnych i akcji związanych z książką, bibliotekami szkolnymi, szkołami w danym regionie/powiecie. Częstym elementem stron internetowych okręgowych "school library service" są listy książek polecanych dla uczniów w różnych kategoriach wiekowych i tematycznych. Na stronach oferowane są różnorodne kursy doskonalenia zawodowego dla nauczycieli i bibliotekarzy jak również organizowanie różnego rodzaju imprez pokazowych dla uczniów w bibliotekach szkolnych. Oferuje się różnego rodzaju publikacje (plakaty, poradniki etc.), które mogą zostać użyte w bibliotece.

Biblioteki w Wielkiej Brytanii pełnią rolę ważnej instytucji pośredniej pomiędzy szkołą a domem, mają rozbudzać zainteresowanie wśród młodzieży czytelnictwem po to, by rozładowywać agresywne nastroje.

VI. Wspólne biblioteczne programy unijne.

1. Programy realizowane w bibliotekach polskich w ostatnich latach.

CALIMERA - to program zajmujący się wprowadzaniem innowacji i rozwiązań technologicznych w zakresie internetu, digitalizacji i komunikacji w organizacjach i instytucjach z sektora kultury. Celem projektu jest zachowanie kulturalnego dziedzictwa, podkreślenie roli lokalnych instytucji w tych działaniach.

DEDICATE (Distance Education Information Courses Through Networks) -celem ogólnym projektu było przygotowanie tanich kursów z zakresu informacji naukowej realizowanych metodą nauczania na odległość. Kursy kształcenia na odległość były przeprowadzane i testowane w czterech bibliotekach uczelni technicznych w Estonii, na Litwie, w Łotwie i na Węgrzech oraz w Międzynarodowym Centrum Zarządzania Ifnormacją (ICIMSS) na UMK w Toruniu (Polska).

eContent - European Digital Content for the Global Networks - program skierowany był na poprawę dostępu do Internetu oraz jego wykorzystania; wspieranie zawodowego, społecznego i kulturalnego rozwoju obywateli Unii Europejskiej; wspomaganie udziału obywateli państw kandydujących w globalnym społeczeństwie informacyjnym; promocję efektywnego wykorzystania i dostępu do informacji pochodzących z sektora publicznego, promocję rozwoju kulturalnego oraz znajomości języków obcych, zwłaszcza języków unijnych; wspieranie dynamiki rozwoju rynku elektronicznego, szczególnie małych i średnich firm. Program ten oferował pomoc w tworzeniu, wykorzystywaniu i dystrybucji treści cyfrowych oraz promocji zróżnicowania językowego i kulturowego w globalnej sieci internetowej.
PHARE CBC - głównym celem programu jest wspieranie programów współpracy przygranicznej, zwłaszcza w Euroregionach. Ze środków PHARE Grodzka Biblioteka Publiczna w Jeleniej Górze (Euroregion Nysa) zorganizowała dla bibliotekarzy polskich, czeskich i niemieckich dwa cykle konferencji szkoleniowych. Pierwszy z nich to "Edukacja europejska. Nowe zadania publicznych bibliotek samorządowych" - Karpacz 1996, Przesieka 1998, Karpacz 2000.

Inne programy finansowane przez Unię, związane z bibliotekami szkolnymi

CHILLIAS - Projekt koordynowany przez Stadtbücherei Stuttgart i realizowany w latach 1996-1998. Brały w nim udział biblioteki dziecięce, szkolne, instytucje naukowe i biznesowe z Niemiec, Grecji, Francji , Finlandii, Hiszpanii, Portugalii. CHILIAS miał na celu wypracowanie nowego , innowacyjnego wzoru europejskiej biblioteki dla dzieci Przewidywał stworzenie odpowiedniego, stymulującego otoczenia dla nowoczesnego procesu uczenia i nauczania. Beneficjentami projektu miały być dzieci młodszoszkolne.

IDEAL EUROPEAN LIBRARY (Socrates Comenius 1)- Zadaniem projektu - zgodnie z jego nazwą - było stworzenie "idealnej biblioteki dziecięcej". Dzieci z 5 europejskich krajów stworzyły swoją bibliotekę, wybierając tytuły tak z nowoczesnej jak i klasycznej literatury dla najmłodszych.
Głównym celem BARFIE (Books and reading for intercultural education) czyli Socrates Comenius 3 jest tworzenie międzynarodowej sieci specjalistów, która w efekcie miałaby udrożnić kontakty i promować współpracę w dziedzinie edukacji interkulturalnej. Realizacja projektu ma zdynamizować wymianę poglądów, tworzenie wspólnych projektów, podejmowanie wspólnych działań. Projekt realizowany jest przez specjalistów związanych z książką dziecięcą i bibliotekarstwem dziecięcym z 11 krajów (min. z Polski - w projekcie bierze udział Polska Sekcja IBBY).

2. Programy działań UE, przeciwdziałających wyłączeniu społecznemu.

Rada Ministrów UE i Parlament Europejski osiągnęły porozumienie, które umożliwiło Komisji Europejskiej uruchomienie wspólnotowego programu działań, mających na celu promowanie współpracy między krajami członkowskimi w zwalczaniu zjawisk wyłączenia społecznego. Program ten trwał od 1.01.2002 do 31.12.2005. W Danii bibliotekarze utworzyli serwis FINFO (Information for Ethnic Minorities in Denmark), którego celem było dostarczenie reprezentantom mniejszości narodowych pełniejszego dostępu do informacji o ich prawach, obowiązkach i możliwościach w społeczeństwie duńskim. Również w Estonii Centralna Biblioteka Okręgu Lääne współpracuje z Biblioteką Gimnazjum Rosyjskiego w Haapsalu oraz z różnymi grupami narodowościowymi w zakresie pozyskiwania literatury pięknej w językach mniejszości narodowych. Wielokulturowe biblioteki funkcjonują też w Finlandii (Miejska Biblioteka w Helsinkach), Holandii (wielokulturowe kółka czytelnicze dla imigrantów i uchodźców), Norwegii (krajowy serwis tworzony przez bibliotekarzy Biblioteki Publicznej w Oslo, przeznaczony dla mniejszości narodowych. Jest on przewodnikiem po prawach i obowiązkach w społeczeństwie norweskim oraz zbiorem użytecznych informacji, ułatwiających zrozumienie współczesnej Norwegii.) a także dla emigrantów w Andaluzji (Hiszpania). Bibliotekarze zatrudnieni w bibliotekach obsługujących mniejszości narodowe muszą obowiązkowo znać ich języki.

W państwach UE bardzo spopularyzowaną formą udostępniania książek ludności wsi i małych, odludnie położonych miejscowości są biblioteki ruchome, działające np. jako część wszystkich lokalnych systemów bibliotecznych. Bibliotekarze wsiadają wówczas w bus wyposażony w regały z książkami i odwiedzają wsie i małe miasteczka, świadcząc usługi wypożyczeń, aby każdy obywatel miał równy dostęp do książek i nie miało miejsce wyłączenie społeczne. Tak dzieje się na wsiach w Danii, Estonii, Grecji, prowincjach Hiszpanii, polach Irlandii, górzystej Macedonii. W Serbii bibliotekarze z Biblioteki Publicznej w Prijepolje jeżdżą Infobusem, przez który obywatele obszarów wiejskich uzyskują bezpłatny dostęp do książek, CD, kaset wideo i Internetu. Bibliotekarzy z Prijepolje wspierają OSI Budapeszt, CIDA i władze Prijepolje. Ponadto bibliotekarze z Biblioteki Publicznej w Jagodinie (Serbia) odpowiadając na potrzeby psychiczne ludzi, którzy przeżyli koszmar wojny w republikach byłej Jugosławii organizują cotygodniowe spotkania przy herbacie dla ludzi wszystkich grup społecznych, którzy mogą spotkać się w bezpiecznym dla nich środowisku. W Norwegii istnieje nawet także pływająca biblioteka - EPOS. Biblioteka na łodzi obsługuje zachodnie wybrzeże Norwegii, z fiordami i odseparowanymi wyspami i wysepkami. Świadczy ona wspólne usługi na obszarze działania trzech bibliotek regionalnych. Wyłączenie społeczne może dotyczyć również czytelników nie potrafiących korzystać z komputera i internetu, mających trudności z przyswojeniem umiejętności w zakresie używania nowych technologii. Dla nich w Estonii, Irlandii, Włoszech, Łotwie, Holandii i Hiszpanii bibliotekarze organizują praktyczne zajęcia korzystania z komputera i Internetu. Specjalne oferty, przeciwdziałające wyłączeniu społecznemu osób starszych istnieją w Mołdawii(Złoty wiek), Słowenii (Uniwersytet Trzeciego Wieku) Hiszpanii. Głównymi celami tego typu projektów jest stymulacja i włączenie osób starszych w życie kulturalne i społeczne wspólnoty lokalnej. Bazują one na wykorzystywaniu doświadczenia i potencjału intelektualnego tej grupy czytelników oraz wspomagają produktywne i przyjemne zagospodarowanie czasu wolnego, zapobiegają osamotnieniu i wzmacniają pozytywny wizerunek osób starszych w społeczeństwie.

Bibliotekarze w Europie coraz częściej także powodowani misją zawodu, organizują usługi czytelnicze dla wyłączonych ze społeczeństwa osób, odbywających karę pozbawienia wolności. We Włoszech w 2000 r. bibliotekarze założyli Stowarzyszenie Bibliotek Więziennych wspierające działalność kulturalno - oświatową bibliotek więziennych. W Wielkiej Brytanii bibliotekarze zorganizowali akcję pod hasłem „Wielkie dzielenie się książką”. Przy współpracy Bibliotek Miejskich, Serwisu Informacyjnego w Nottingham, Agencji Czytelnictwa, Więzienia w Nottingham, wydziału społeczego spółki akcyjnej Marks & Spencer, East Midlands Arts i 23 wydawnictw książek dla dzieci co dwa tygodnie organizowana jest w więzieniu sesja, mająca na celu pomoc więźniom w wyborze książek i wspieraniu czytelnictwa dzieci. Więźniowie doskonalą swoją umiejętność czytania, czytając z dziećmi podczas wizyt lub nagrywając opowieści na taśmach, które dzieci mogą odsłuchać w domu. Sprzyja to także ich resocjalizacji przez fakt, iż maja oni poczucie bycia potrzebnym i robienia czegoś sensownego, co nie stoi w konflikcie z prawem. W Hiszpanii bibliotekarze w ramach Programu Sieci Bibliotek Lokalnych Rady Miejskiej w La Coruńa zorganizowali współpracę wolontariuszy ośrodka społecznego i organizacji pozarządowych z osobami starszymi, bezrobotnymi, przedstawicielami mniejszości kulturalnych i narodowych, niepełnosprawnych umysłowo i fizycznie oraz osób, które nie mogą opuszczać domu. Są to modelowe przykłady współpracy obywatelskiej.

Osobny temat stanowią niepełnosprawni. W UE prowadzone są czynności zmierzające do poprawy dostępu fizycznego i intelektualnego tych osób do zbiorów bibliotek, szkoli się także bibliotekarzy w kierunku (język migowy, alfabet Braille`a, oprogramowanie przetwarzające tekst na mowę i na odwrót, specjalne maszyny - do przewracania stron, powiększalniki ekranu, syntezatory mowy, wyświetlacz i drukarka Braille`a, regulowane oświetlenie). W Bułgarii w 1995 r. utworzono w tym celu Centrum Usług Bibliotecznych i Informacyjnych dla Niepełnosprawnych. Zaadaptowano stanowiska pracy, łatwy dostęp fizyczny dla katalogów, książkę mówioną oraz darmowe łącze internetowe, przeszkolono 9 bibliotekarzy. Od 1995 r. liczba niepełnosprawnych użytkowników tej biblioteki wzrosła sześciokrotnie. Podobnie jest w Danii (Ringsted), Estonii (Estońska Biblioteka dla Niewidomych, Centralna Biblioteka Okręgu Vőru), Francji (Bordeaux), Grecji (Tessaloniki), Węgry (Szolnok), Łotwa (Gulbene, Bauska), Holandii, Hiszpanii, Szwecji i Wielkiej Brytanii. We wszystkich tych miejscach funkcjonują windy dla wózków inwalidzkich. W Portugalii bibliotekarze z Biblioteki Narodowej wydają bezpłatne czasopismo w Braille`u na dyskietkach. W Wielkiej Brytanii bibliotekarze hrabstwa Essex obsługują pocztowy serwis dostarczania kaset wideo, płyt CD dla osób niedowidzących i nie opuszczających domów.

VII. Unijny priorytet kształcenia ustawicznego w działaniach bibliotekarzy.

Idea kształcenia ustawicznego przyświecała Europie od dawna. Dlatego wiele bibliotek publicznych wspomaga kształcenie ustawiczne, organizując działalność kursową, prowadzoną przez bibliotekarzy. W Niemczech utworzono na szczeblu narodowym „Bibweb - szkolenia internetowe dla bibliotek publicznych”. Celem projektu jest nauczanie na odległość, zwiększające kompetencje bibliotekarzy w dziedzinie Internetu. Oprócz tego publiczne biblioteki niemieckie funkcjonują jako punkty dostępu do kształcenia ustawicznego w ramach tworzonej federalnie sieci instytucji edukacji permanentnej. Podobnie jest w Norwegii - w ramach projektu NELL (Network for Lifelong Learning) z internetu w bibliotekach korzystają obywatele kształcący się na odległość; celem tego projektu było umożliwienie dorosłym uczęszczania na kursy dalszej edukacji na różnych poziomach możliwie jak najbliżej miejsca zamieszkania. Biblioteki Publiczne hrabstwa Wexford w Irlandii zrzeszyły się, organizując e-nauczanie dla osób starszych. Jego członkowie spotykają się nieformalnie raz w tygodniu a formalnie raz w miesiącu na zajęciach z użytkowania komputera, poczty elektronicznej i Internetu. Również w Holandii przygotowano kilka pilotażowych sieciowych kursów dla bibliotekarzy i obywateli w zakresie umiejętności posługiwania się technologiami komputerowymi. Znaczenie kształcenia ustawicznego w Europie wciąż wzrasta i stanowi priorytet społeczeństwa informacyjnego. Naturalnym miejscem do tego są biblioteki jako punkty użyteczności publicznej. W związku z tym, niedawno, w wyniku specjalizacji bibliotekoznawstwa i rozwoju technik transmisji informacji w Europie narodził się nowy, pokrewny bibliotekarzowi zawód: broker informacji. Broker informacji (inaczej infobroker; ang. - information broker) to osoba, która za opłatą wyszukuje i udostępnia informacje.
W perspektywie coraz większej, bo tańszej, dostępności informacji w formie elektronicznej oraz możliwości integracji z różnymi instytucjami coraz więcej bibliotek przenosi swoją działalność do Internetu. W wielu bibliotekach miejskich UE działają już serwisy obejmujące usługę „Zadaj pytanie”(Ask-a-question). W Danii 18 dużych bibliotek współpracuje w sieci przy tej, tradycyjnej już, usłudze informacyjnej, dzięki której można zadać pytanie i uzyskać odpowiedź od bibliotekarza w ciągu 24 godzin. Serwis http://www.biblioteksvagten.dk/ posiada również funkcję czatu, służącą do rozmowy z bibliotekarzem i jest to bezpłatne. W Finlandii usługa udzielania odpowiedzi na pytania online jest również prowadzona we współpracy bibliotek http://www.libraries.fi/fi/asklibrarian/default.asp Bibliotekarze europejscy opracowują również serwisy informacyjne, wspierające rozwój społeczny i gospodarczy, np. w Czechach Państwowa Biblioteka Techniczna oferuje dostęp do informacji biznesowej i technicznej a także usługi cyfrowe http://www.stk.cz/skolici_stredisko.html, w Niemczech Bibliotek Miejska w Kolonii od 10 lat zapewnia dostęp do informacji biznesowej małym i średnim przedsiębiorstwom oraz odbiorcom indywidualnym, tu niektóre usługi są odpłatne http://www.stbib-koeln.de/angebote/info.htm . Serwisy gospodarcze oferują też bibliotekarze w Mołdawii http://www.hasdeu.md/, Holandii http://www.adic.nl, Wielkiej Brytanii www.essexcc.gov.uk/libraries/ibis/index.html, www.westminster.gov.uk/libraries/special/busi ness.cfm .

VIII. Podsumowanie.

W krajach Unii Europejskiej można zaobserwować wspólną tendencję do tworzenia w bibliotekach centrów multimedialnych, wyposażonych w komputery, nagrywarki, skanery, drukarki. Na formę elektroniczną przenosi się książki dziecięce, materiały szkolne, wydawnictwa ilustrowane, wykazy nowości. Tworzone są bazy danych: czasopism, faktograficzne, krajoznawcze, z poezji, z historii sztuki. Prowadzi się doskonalenie zawodowe bibliotekarzy, pracujących w mediatekach i centrach multimedialnych. W ramach digitalizacji zasobów kulturalnych i spuścizny literackiej Europy bibliotekarze w poszczególnych krajach Unii Europejskiej tworzą e-biblioteki. Najsłynniejszą unijną, tworzoną obecnie biblioteką cyfrową jest Project Gutenberg, obejmujący różne dziedziny wiedzy i teksty literackie, głównie anglojęzyczne. Według danych na rok 2006 projekt ten udostępnił czytelnikom około 17 tysięcy darmowych książek elektronicznych. Przykłady innych cyfrowych bibliotek, zamazujących granice świata i Unii Europejskiej to: The Internet Public Library (udostępnia ponad 20 tys. tytułów), IntraText Digital Library (zawiera koło 5 tys. książek w kilku językach), Digital Library (Uniwersytetu Pensylwanii udostępnia bezpłatnie teksty ponad 10 tys. książek z różnych dziedzin nauki i techniki), The Online Books Page (dostęp do ponad 20 tys. dzieł literackich z całego świata), TEL - The European Library - dostęp do źródeł cyfrowych (książek,czasopism, map, obrazów, muzyki) w narodowych bibliotekach Europy, Digital Librarian, Electronic Text Center (Biblioteka Uniwersytetu w Virginii), E - server, ViFaTec - VirtuelleFachbibliothek Technik, Gallica - biblioteka cyfrowa Biblioteki Narodowej Francji, Libreka- dostęp do tekstów z książek niemieckojęzycznych wraz z wyszukiwarką alternatywną dla Google Books.

Również Parlament Europejski postawił sobie za cel utworzenie wspólnej europejskiej biblioteki cyfrowej. Przyjęte we wrześniu br. sprawozdanie mówi, że udostępnione zostaną za darmo, wszystkim użytkownikom internetu, głównie dzieła sztuki i literatury. Parlament podkreślił, że dostęp do zbiorów europejskiego dziedzictwa kulturowego będzie możliwy we wszystkich językach UE. Z czasem głównym celem będzie udostępnienie nie tylko darmowych tekstów, ale również nagrań audio i wideo. Parlament zalecił, aby istniejące już łącza bibliotek narodowych oraz uniwersytety w Europie przyczyniały się do tworzenia jednej, wspólnej biblioteki cyfrowej. Początkowo w zasobach biblioteki oferowane będą materiały tekstowe wolne od praw autorskich, a jednocześnie kontynuowane będą prace nad koncepcyjnymi i technicznymi aspektami organizacji wszystkich kategorii zasobów kulturowych. Dzięki temu, na przykład, mieszkaniec Finlandii, będzie mógł łatwo znaleźć i przeczytać książki elektroniczne oraz oglądać zdjęcia z bibliotek, archiwów i muzeów w Hiszpanii lub też Holender będzie mógł znaleźć w internecie historyczny materiał filmowy z Węgier.
Komisja Europejska chciałaby, aby w europejskiej bibliotece cyfrowej do 2008 roku znalazło się już dwa miliony książek, filmów, fotografii, rękopisów i innych dzieł kultury. Do 2010 roku liczba ta ma już wzrosnąć, do co najmniej 6 mln. Sprawozdanie Parlamentu podkreśla, iż konieczne jest wspieranie innowacji i badań naukowych w dziedzinie wielojęzyczności. Ponieważ programy wspólnotowe nie pozwalają na finansowanie digitalizacji, wprowadzone zostaną nowe metody finansowania, w tym w partnerstwie z sektorem prywatnym.
Polska Biblioteka Narodowa do października 2006 udostępniła już w Internecie ponad 5 tys. dokumentów. Dostęp do ich treści jest możliwy w każdej chwili, niezależny od miejsca pobytu oraz darmowy dla każdego. Pomysł europejskiej biblioteki cyfrowej pierwszy raz był przedstawiony przez sześć europejskich głów państw, w tym byłego prezydenta Polski, Aleksandra Kwaśniewskiego, w kwietniu 2005 roku. Komisja Europejska poparła projekt i we wrześniu 2005 roku wydala komunikat, mówiący, że będzie to jeden ze sztandarowych projektów w ramach globalnej strategii Komisji, mającej na celu promowanie gospodarki cyfrowej.

IX. Dodatek.

Spis wirtualnych bibliotek internetowych.

http://www.ibin.us.edu.pl/weboteka/

tutaj znajdują się odsyłacze do elektronicznych bibliotek, elektronicznych encyklopedii, słowników, w tym językowych, katalogów i czasopism.

http://www.pbi.edu.pl/

Polska Biblioteka Internetowa

http://www.bibliotekacyfrowa.pl/

Biblioteka Cyfrowa Uniw. Wrocławskiego

http://www.kc-cieszyn.pl/biblioteka/

Cieszyńska biblioteka wirtualna

Cyfrowa Biblioteka Narodowa "Polona"

http://www.polona.pl

Dolnośląska biblioteka cyfrowa

www.dbc.wroc.pl

Cyfrowa kolekcja czasopism polskich

http://www.buw.uw.edu.pl/zasoby/ck-cp.htm

Internetowa biblioteka historyczna

http://www.historia.terramail.pl/

Jeleniogórska biblioteka cyfrowa

http://jbc.jelenia-gora.pl/

Kujawsko-Pomorska Biblioteka cyfrowa

http://kpbc.umk.pl

Małopolska biblioteka cyfrowa

http://mbc.malopolska.pl/

Podlaska Biblioteka Cyfrowa

http://pbc.biaman.pl

Śląska Biblioteka Cyfrowa

http://www.digitalsilesia.eu/

http://www.sbc.org.pl/

Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa

http://www.wbc.poznan.pl

Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej

http://monika.univ.gda.pl/~literat/books.htm#books

Zielonogórska Biblioteka Cyfrowa

http://zbc.uz.zgora.pl/

XI. Bibliografia.

1. Bibliotekarstwo w państwach UE. [w:]Serwis informacyjny dla bibliotekarzy BIB [on-line]. Warszawa: Urząd Komitetu Integracji Europejskiej [dostęp: 25.11.2007 r.]. Dostępny w World Wide Web: http://bib.bdwe.ukie.gov.pl/WWW/bib.nsf/0/EF153 F6562CA 7C99C1256E99002B89AD?Open

2. Biblioteki publiczne w erze cyfrowej: poradnik Pulmana. [w:] „Propozycje i materiały” nr 62. Red. Joanna Burska. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2004, s.34 - 225.

3. Biblioteki szkolne i pedagogiczne w UE. [w:]Serwis informacyjny dla bibliotekarzy BIB [on-line]. Warszawa: Urząd Komitetu Integracji Europejskiej [dostęp: 25.11.2007 r.]. Dostępny w World Wide Web: http://bib.bdwe.ukie.gov.pl/WWW/bib.nsf/0/FAD 15DF4AC 491D4DC125708F0035CC89?Open

4. Bilska Grażyna, Biblioteki dziecięce w niektórych krajach Unii Europejskiej. „Poradnik Bibliotekarza” 2007, nr 10, dodatek.

5. Binkiewicz - Kołodziej Danuta, Z Towarzystwem Nauczycieli Bibliotekarzy Szkół Polskich na Węgrzech. Cz.1. „Poradnik Bibliotekarza” 1999, nr 6, s.10-12.

6. Binkiewicz - Kołodziej Danuta, Z Towarzystwem Nauczycieli Bibliotekarzy Szkół Polskich na Węgrzech. Cz.2. „Poradnik Bibliotekarza” 1999, nr 7/8, s.12-14.

7. Binkiewicz - Kołodziej Danuta, Z Towarzystwem Nauczycieli Bibliotekarzy Szkół Polskich w Anglii. „Poradnik Bibliotekarza” 2004, nr 1, s.16-19.

8. Binkiewicz - Kołodziej Danuta, Z Towarzystwem Nauczycieli Bibliotekarzy Szkół Polskich we Włoszech. „Poradnik Bibliotekarza” 2000, nr 12, s.13-18.

9. Bogacz Mirosława, O bibliotekach angielskich, skandynawskich i polskich. Kilka uwag na marginesie spotkania z profesorem Frankiem Hoggiem. „Biblioteka w Szkole” 2006, nr 6, s.5-6.

10. Kamińska Sylwia [oprac.], Organizacja i zarządzanie bibliotekami we Francji. „Poradnik Bibliotekarza” 2003, nr 7/8, s.22-24.

11. Majewska Mirosława, Kamińska Sylwia, Organizacja i zarządzanie bibliotekami w Austrii i we Włoszech. „Poradnik Bibliotekarza” 2002, nr 12, s. 18-19.

12. Powstaje europejska biblioteka cyfrowa. [w:] Serwis eGospodarka.pl [on-line]. Kąty Wrocławskie: Kasat Sp. Z o.o. [dostęp: 26.11.2007 r.]. Dostępny w World Wide Web:http://www.egospodarka.pl/25972,Powstaje-europejska-biblioteka-cyfrowa,1,12,1.html.

13. Skrzypkowska Joanna, Biblioteki, jakich nie znamy: wrażenia z pobytu w Danii. „Bibliotekarz” 1995, nr 7/8, s.48 - 49.

14. Sobiborowicz Elżbieta, Co polski bibliotekarz może „wynieść” z duńskiej biblioteki szkolnej? „Biblioteka w Szkole” 1995, nr 10, s.4.

15. Staniów Bogumiła, Biblioteki szkół średnich w Szwecji (Malmő). „Biblioteka w Szkole” 2000, nr 12, s.12-13.

16. Wójtowicz Katarzyna, Sieć bibliotek w Bourges we Francji (sprawozdanie ze stażu, odbytego w dniach 4-29 listopada 2003 r.). „Bibliotekarz” 2004, nr 5, s.22-25.

Referat opracowały i przedstawiły:

Krukowska - Cyranowicz Katarzyna,
Melnicka - Zygmunt Alina,
Szada - Popławska Joanna

Źródło:

www.bydgoszcz.tnbsp.pl/strony/bibliotekarstwo_referat.doc

32

---