Wstęp do prawoznawstwa - notatki

Prawoznawstwo Ogól nauk i dyscyplin, które zajmują się prawem

I GRUPA nauki dogmatyczne (szczegółowe nauki prawne)

- nauka prawa cywilnego

- nauka prawa karnego

- nauka prawa pracy

- nauka prawa administracyjnego

- nauka prawa finansowego

- nauka prawa podatkowego

Dogmatyki prawnicze odpowiadają poszczególnym dziedzinom prawa np. nauka prawa cywilnego za swój przedmiot ma prawo cywilne.

Główne zadanie dogmatyk prawniczych stanowi analiza prawa i dualiza stosowania prawa.

Dogmatyki analizują przepisy, ustalają normy obowiązujące, porządkują przepisy (usuwają sprzeczności i luki w prawie). Dokonują interpretacji prawa. Analiza stosowania prawa (jak sądy dokonują wykładni przepisów). Analizuje się szczegółowo orzeczenia sądów.

II GRUPA nauki historyczno - prawne

• prawo rzymskie

• powszechna historia państwa i prawa

• Historia państwa i prawa Polski

• Historia doktryn polityczno - prawnych

Przedmioty te analizują prawo, które obowiązywało w przeszłości (metody te same co dogmatyki). Podstawowym zagadnieniem jest ustalenie jakie przepisy obowiązywały (dotarcie do źródeł).

III GRUPA przedmioty ogólne (TEORIA PRAWA, FILOZOFIA PRAWA)

• Teoria prawa

• Teoria państwa

• Filozofia prawa

• Filozofia państwa

• Socjologia prawa

• Antropologia prawa

W tej grupie nie bada się obowiązywania konkretnego przepisu. Zadaje się pytania z wyższego poziomu ogólności (abstrakcji)

Cywilista lub karnista zadaje pytanie:

- Czy norma IV obowiązuje, czy nieobowiązuje? - dogmatyk

- Jakie znaczenie ma norma prawa?

Teoretyk natomiast nie pyta, czy norma obowiązuje. Zadaje pytanie:

- Co to znaczy, że norma obowiązuje?

- Na czym polega interpretacja prawa?

- Na czym polega stosowanie prawa przez sąd?

IV GRUPA POMOCNICZE PRZEDMIOTY PRAWNICZE (DZIEDZINY POMOCNICZE)

• wstęp do nauk o państwie i prawie

• logika prawnicza

• statystyka

• informatyka

• medycyna sądowa

• kryminalistyka (bada ślady przestępstw)

• kryminologia (bada społeczne aspekty przestępstwa)

W ramach tych nauk jest szereg różnych przedmiotów. Przedmiot ten nie ma ściśle określonej domeny badawczej.

Jednym z podstawowych celów tego wykładu jest zaznajomienie z terminologią prawną i prawniczą.

Problematyka języka - prawo w powszechnym znaczeniu wiąże się z niezrozumiałością języka.

Prawo jest przedmiotem kulturowym, bo jest wyrażone w języku. Rozumienie prawa najczęściej jest niejednoznaczne. Język

jest to system znaków, który jest uporządkowany przez dwa rodzaje reguł:

- znaczeniowe

- składniowe

Znakami są słowa. Są to inaczej znaki słowne. Znakiem, będzie przedmiot, dźwięk, któremu przypisuje się określone znaczenie. Przypisuje mu się reguły znaczeniowe. Reguły składniowe mówią w jaki sposób łączy się znaki.

Nauka o teorii znaku to semiotyka. Jej częścią jest semantyka zajmująca się znaczeniami. Reguły znaczeniowa można nazywać regułami semantycznymi.

Syntaktyka zajmuje się łączeniem znaków, natomiast pragmatyka języka zajmuje się funkcjami języka.

Język naturalny Jest to język, którym się posługujemy, jest to język etniczny.

Język sztuczny Jest to język zaprojektowany sztucznie. Język naturalny powstał w sposób spontaniczny. Najlepszym

przykładem języka sztucznego jest język esperanto stworzony przez Zamenhoffa. Język sztuczny powstał

dlatego, że język naturalny często jest niewystarczający do celów naukowych.

Cechy języka naturalnego sprawiające, że jest on niedoskonały:

1. Wieloznaczność - Słowo może odnosić się do wielu przedmiotów sprawiając, iż język staje się mało precyzyjny. Najlepszym przykładem jest słowo „zamek”.

2. Okazjonalność - Niektóre zwroty dają się zastosować tylko w określonych sytuacjach.

3. Nieostrość - Oznacza, iż niektóre sformułowania są względne np. młody człowiek, ciężki odważnik. Trudno jest określić do jakiego wieku człowiek jest młody i ile musi ważyć odważnik, aby stał się lekki.

4. Wyrażenia o niejasnej treści - Są to wyrażenia dla których musimy przyjąć jakąś definicję, aby potem ich używać. Przykładem może być sformułowanie: „sprawiedliwe państwo”. Nie ma definicji państwa sprawiedliwego. Musimy wyznaczyć odpowiednie kryteria.

5. Wyrażenia, które są niejasne ze względu na wartości.

6. Wielostopniowość - w języku naturalnym możemy mieć trudności, aby określić czy dwie osoby mówią na tym samym poziomie języka.

Rozwiązaniem idealnym byłoby, gdyby istniał język, który nie ma tych wad. Język sztuczny jest silnie sformalizowany.

- język potoczny wyróżniamy gwary, żargony zawodowe...

- język prawny język, w którym tworzone jest prawo

- język prawniczy język, którym posługują się prawnicy lub ci co o prawie mówią

Język prawny jest częścią języka naturalnego. Pojawiają się słowa, które mają inne znaczenie. W aktach prawnych występują słowniczki tłumaczące terminologię użytą w akcie. Nazywane one są oficjalnie definicjami legalnymi. Prawodawca czasem widzi potrzebę uściślenia znaczenia użytych w akcie prawnym słów.

Językiem prawniczym posługuje się praktyka prawnicza. Język prawniczy zawiera dodatkowe wyrażenia, które go charakteryzują. W języku prawniczym, dokłada się niektóre pojęcia, aby zawęzić znaczenia. Więcej sztuczności jest w języku prawniczym niż w języku prawnym, Stwierdzenie, iż język prawny i prawniczy są sztuczne to przesada. Są to języki naturalne z elementami znaczeniowymi.

Pragmatyka języka jest jednym z działów semiotyki i zajmuje się stosunkiem między znakami słownymi a interpretatorami. Wypowiedzi pełnia różne funkcje. Czasem mogą pełnić nawet kilka funkcji jednocześnie:

1. Funkcja opisowa (funkcja deskryptywna, sprawozdawcza). Opisuje się ludzi, zjawiska... Przykład: Stół jest z drewna

2. Funkcja oceniająca (funkcja ewaluatywna). Użytkownik języka wyraża swój stosunek do czegoś: Stół jest piękny, państwo jest sprawiedliwe.

3. Funkcja kierowania zachowaniem (funkcja normatywna). Wypowiedz wpływa na czyjeś zachowanie. Przykład: zamknij okno. Przykład ten pokazuje połączenie użycia dwóch funkcji. Prośba „zamknij okno” informuje nas o tym, że okno jest otwarte.

4. Funkcja dokonawcza (funkcja performatywna) Pewnym wypowiedziom przypisuje się skutek, który wywołują. Powstają zmiany pozajęzykowe. Np. „sezamie otwórz się” - sezam się otwiera lub „jesteście mężem i żoną” - ślub zostaje zawarty.

Wypowiedzi mają wartość poznawczą. Wypowiedzi musimy określić czy są prawdziwe czy fałszywe. Wypowiedziom opisowym można przypisać funkcję prawdy lub fałszu. Jest to zdanie w sensie logiki.

Pozostałe wypowiedzi nie mają funkcji poznawczej. O normach i performatywach nie możemy powiedzieć czy są prawdziwe czy fałszywe. Jeżeli wypowiedzi nie mają wartości poznawczej nazywamy je nonkognytywizmem. Jeżeli mają one wartość poznaczą jest to kognytywizm.

Przykład zdania: „Zakazana jest kradzież na gruncie polskiego prawa” jest normą zrelatywizowaną systemowo. Można dowieść czy jest to zdanie prawdziwe czy fałszywe. Zdanie „zakazana jest kradzież” nie ma wartości poznawczej, bo nie ma w nim punktu odniesienia takiego jakim w poprzednim zdaniu był „polski grunt prawa”.

O performatywach nie można powiedzieć czy są prawdziwe czy fałszywe. Nie można też powiedzieć czy są słuszne. Można powiedzieć czy performatyw jest udany, szczęśliwy, ważny. Można np. zadać pytanie czy nadanie imienia statku było ważne.

Chrzest statku będzie ważny z punktu widzenia prawa jeżeli matka chrzestna będzie godna, szampan prawdziwy i procedura nadania imienia prawidłowa. W dziedzinie prawa te procedury nie są, aż tak bardzo sformalizowane.

Żeby mówić o ważności performatywu należy powiedzieć, że będzie on ważny tylko wtedy jak zachowana będzie pewna konwencja reguł. Na podstawie spełnienia tych reguł można określać ważność performatywu.

NORMA PRAWNA I PRZEPIS

Przepisem prawnym będziemy nazywali (najmniejszą) jednostkę systematyzującą tekst prawny. W ustawach jednostką systematyzującą jest artykuł. Ustawy dzielą się na ustępy, a w kodeksy na paragrafy. Dalej są punkty, podpunkty, litery. Można dzielić akt prawny również na zdania. Np. zdanie drugie paragrafu trzeciego.

Norma prawna jest to reguła pewnego zachowania się, która została zbudowana z elementów znajdujących się w przepisach prawa według pewnego wzoru. Przepis dla człowieka nieobytego z terminologią prawniczą może być trudny do zinterpretowania, bo nie posiada reguł zachowania się. W kodeksie karnym np. wszystkie wykroczenia są dobrze opisane. Są one opisem pewnych zdarzeń. W opisowej formie ukryte są reguły postępowania. „Kto zabija podlega karze...” - należy wyciągnąć wniosek, że nie wolno zabijać. Wydobycie norm z języka nie posiadającego ich wymaga od nas pracy.

Kiedy utworzymy normę możemy odtworzyć wszystkie składowe elementy normy czyli: hipotezę, dyspozycję, sankcję.

Wszystkie elementy składowe normy nie są zawarte w jednym przepisie. Normy są zakodowane w tekście prawnym.

Trójelementowa struktura norm:

1. HIIPOTEZA. Jest to część normy wskazująca adresata i okoliczności, w których się ten adresat znajduje. Związek między adresatem, a okolicznością jest taki, że aby norma obowiązywała adresat musi znaleźć się w okolicznościach jakie norma określa. Istnieją normy, które działają we wszystkich okolicznościach.

2. DYSPOZYCJA. Jest to część normy, która składa się z dwóch elementów: zachowania, które jest przedmiotem regulacji i nakazu bądź przyzwolenia.

3. SANKCJA. Jest to część normy, która posiada trzy rodzaje:

1. Sankcja nieważności. Polega na tym, że nie spełni ona warunków ważności. Dotyczy przede wszystkim prawa cywilnego, np. dwie osoby nie dopełnią warunków umowy. Może też jedna osoba naruszyć sankcję nieważności, np. zrobi to osoba niepoczytalna, jeśli napisze testament. Naruszy wtedy sankcję nieważności, a testament uznany będzie za nieważny.

2. Sankcja represyjna. W przypadku naruszenia norm prawa karnego sankcją jest dolegliwość. Dolegliwość może być różna: pozbawienie wolności, kara grzywny, pozbawienie praw, zakaz wykonywania zawodu. Sankcja ta nie przywraca ładu i z przed popełnienia przestępstwa. Prawo karne od zawsze miało kłopot w ustaleniu właściwej kary.

3. Sankcja egzekucyjna. Sankcja polega na wymuszaniu spełnienia jakiegoś obowiązku. Jak nie uda sięe wymusić tego od winnego to wypełnia ten obowiązek państwo, obciążając winnego. Jeżeli ktoś narusza prawo egzekucji będzie karany (np. grzywna), ale nie zwolniony od spełnienia tego obowiązku.

Sytuacje te często się komplikują. Aby zrozumieć jakąś normę trzeba przeczytać wiele przepisów. Aby zbudować jedną normę potrzebowalibyśmy stworzyć ogromną strukturę. Charakterystyczną cechą tej struktury jest jej ułomność. Trudno jest wyrazić związek między hipotezą, dyspozycja a sankcją. Brakuje słów do wyrażenia tej zależności. Na podstawie tej konstrukcji niejasne jest skąd się ta sankcja bierze. Struktura tej konstrukcji potrzebowałaby słów takich jak: „bo w przeciwnym razie…”, ale wtedy brzmiałaby nie jak norma prawna, ale jak przepowiednia.

Aby wyeliminować błędy struktury trójelementowej stworzono strukturę norm sprzężonych. Posiada ona dwie normy: normę sankcjonowaną i normę sankcjonującą. Norma sankcjonowana składa się z hipotezy i dyspozycji. Norma sankcjonująca również składa się z hipotezy i dyspozycji. Będą one się jednak od siebie różniły. Hipoteza normy sankcjonowanej mówi do kogo skierowana jest norma, natomiast dyspozycja określa czyn (działanie podmiotu). W hipotezie normy sankcjonującej jest wymieniony organ państwa, który jest zobowiązany do określonej reakcji jeśli norma sankcjonowana nie została spełniona oraz stwierdzenie „norma nie została spełniona”

Norma sankcjonowana (HD) (hd) Norma sankcjonująca

|_____|

Norma sankcjonowana:

H - określa adresata normy sankcjonowanej

D - sposób powinnego zachowania adresata

Norma sankcjonująca:

h - określa adresata normy sankcjonującej (organ stosujący prawa)

d - sposób powinnego zachowania się przez ten organ

Sankcja w tym przypadku nie jest przepowiednią. Norma stwierdza, że określony organ ma coś zrobić. Sankcja stała się obowiązkiem wynikającym z normy prawnej. Zestawienie normy sankcjonowanej i normy sankcjonującej nasuwa pewne refleksje:

1. Niedopuszczalna jest sytuacja, aby obie normy nie były spełnione. (ktoś miał nie kraść a ukradł, organ miał ścigać/ukarać, ale nie ścigał/ukarał)

2. Niedopuszczalna jest sytuacja, aby obie normy były spełnione. (ktoś miął nie kraść i nie ukradł, organ miał ścigać/ukarać i ścigał/ukarał)

Filozoficzne stwierdzenie: „albo ja spełnię normę, albo spełnią ją inni”

Art.: 415 kc

Kto z winy swej wyrządzi drugiemu szkodę obowiązany jest do jej naprawienia

Jeżeli naruszymy dyspozycję normy sankcjonowanej w prawie karnym, to uruchamiamy działanie aparatu państwowego. W prawie cywilnym nie ma do czynienia z tym zjawiskiem:

(HD) (hd)(h'd')

(HD)	(hd)	(h'd')
Nikt nie powinien ze swej winy wyrządzać szkodę drugiemu człowiekowi	Jeżeli wyrządzi szkodę powinien ją naprawić	Jeżeli nie naprawi szkody, to Sąd zasądza poszkodowanemu odszkodowanie

Hart w prawie wyznaczył dwie reguły:

1. Pierwotne reguły, które nie są wtórnymi

2. Wtórne reguły (normy), takie normy, które same regulują prawo

3 grupy:

- reguły uznania - dotyczą tego jak odróżnić normy prawne od innych norm występujących w przyrodzie

- Reguły zmiany- mówią o procedurach prawnych prowadzących do zmiany prawa (procedura legislacyjna etc.)

- Reguły rozsądzania (orzekania) - umożliwiają stosowanie normy prawa (o organizacji sądów etc.)

Norma generalna a indywidualna

Generalna: adresat określony w sposób ogólny, a zachowanie w sposób abstrakcyjny

Nazwy pod nazwą ogólną wskazującą Określone poprzez cechy
cechy adresata nie indywidualizując go
(matka, sędzia, uczeń etc.)

Indywidualna: Adresat określony jest jednostkowo, a zachowanie określone konkretnie

Z imienia, nazwiska Wiadomo co, gdzie, kiedy.
lub nazwa firmy

Precedens: orzeczenie, które pociąga za sobą kolejne orzeczenia (linia orzecznicza). Im precedens starszy, tym ważniejszy.

NORMA WZGLĘDNIE WIĄŻĄCA, A BEZWZGLĘDNIE WIĄŻĄCA (istnienie

(ius dispositivum) (ius cogens)

Ius dispositivum: norma wiąże strony, chyba że ukształtowano stosunek prawny w granicach prawa mówiący inaczej (jeśli strony umówiły się inaczej). Zawiera charakterystyczne sformułowania, np. „jeśli strony nie umówiły się inaczej”. Norma zezwala na wprowadzenie odmiennego stosunku prawnego.

Ius cogens: NIE MOŻNA innego stosunku prawnego niż jest w ustawie (punktów umowy mówiących inaczej niż ustawa), jeśli taki stosunek prawny ustalimy, to nie ma on mocy prawnej.

Charakterystyczne sformułowanie, to: „inne postanowienia umowy są nieskuteczne”, jednak przeważnie przepisy milczą i sporną jest kwestia ustalenia do przynależności do ius cogens czy dispositivum.

Lex specialis a lex generalis

(wyjątek) (zasada)

Kiedy mówimy o lex specialis i generalis:

1. Zakres hipotezy LS jest podrzędny względem hipotezy LG (zakres hipotezy LS mieści się w zakresie hipotezy LG)
   treść warunku LS jest bogatsza, ale zakres zawężony
   

2. Muszą dotyczyć tego samego zachowania. (LS regulują LG)
   

3. Muszą w różny sposób określać modalność prawną (sposób zachowania)
   Mogą różnić się dyspozycjami, ale mogą jedynie sankcjami się różnić (no. Zabójstwo w afekcie ma mniejszą sankcję represyjną niż zwyczajne zabójstwo)

Przepisy kompletne, a przepisy niekompletne

Podział ten dotyczy sprawy, czy dany przepis jest wystarczający do budowania normy prawnej (czy zawiera wszystkie el. niezbędne do budowy hipotezy, dyspozycji i sankcji)

Niekompletnym (odsyłającym), nazywamy przepis, który wymaga uzupełnienia o inny przepis aby można było zbudować normę.

Przepisy odsyłające dzielimy na:

1. odsyłające systemowo - wymagające uzupełnienia o istniejący przepis prawa (przepis odniesienia)

w ścisłym tego słowa znaczeniu (sensu stricte) pojawia się „adres” przepisu, do którego odsyła nas przepis odsyłający

Odsyłające systemowo

blankietowo odsyłające występuje sformułowanie niejasne, które możemy wyjaśnić (uściślić) doczytując inne ustawy. Np. sankcja za przestępstwa celne znajduje się w Kodeksie Karnym, a nie w ustawie o prawie celnym.

Przepis odniesienia - przepis, do którego jesteśmy odsyłani

2. odsyłające poza systemowo - wymagają analizy reguł będących „poza prawem”. Np. art. 65 KC, który odsyła również do zasad współżycia społecznego oraz ustalonych zwyczajów.

Art. 65. § 1. Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.

§ 2. W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Zasada słuszności (odesłanie do zasad współżycia społecznego) łagodzi surowość prawa.

Np. sprawa: Matka pijaczka robiła pijackie imprezy w domu, jej córka założyła sprawę o eksmisję matki. Sąd orzekł, że nie dopuści do eksmisji matki, bo ta nie ma gdzie zamieszkać i byłoby to w brew zasadą współżycia społecznego.

Przepisy odsyłające poza systemowo nazywamy klauzulami generalnymi.

SYSTEM PRAWNY

System - zbiór uporządkowanych w dostateczny sposób elementów pozostających ze sobą w pewnej stałej relacji.

Każdy system jest zbiorem, ale nie każdy zbiór jest systemem.

Mówiąc o systemie prawa myślimy o uporządkowanym systemie norm.

Cechy systemu prawa w sensie abstrakcyjnym:

1. Hierarchiczność - istnieje porządek hierarchiczny

2. Niesprzeczność - normy prawa nie wchodzą w konflikt między sobą, a nawet jeśli to w marginalnym stopniu

3. Zupełność

Ad.1 Hierarchiczność

Normy są ułożone wg szczebla ważności, stopnia autorytetu podmiotu wydającego normę. Różnica w hierarchii norm występuje ponieważ, istnieje hierarcha aktów prawnych (normatywnych), w których się te normy w postaci przepisów prawnych znajdują.

Zależności między normami wyższymi i niższymi w hierarchii:

1. Powiązania statyczne, materialne, Treściowe

2. Powiązania dynamiczne, formalne, delegacyjno- kompetencyjne

Ad a) Przyjmuje się, że z norm wyższych wyprowadzamy normy niższe

• Normy wyższe przesądzają treść norm niższych

• Normy niższe stanowią uzupełnienie norm wyższych

Cały system zawiera się w najwyższych normach (może najwyższej normie).

(Aksjomat - system rozwija się w drodze rozumowań)

Ad b) Polegają na tym, że normy wyższe określają organy niższe, które mają wydać jakieś normy i upoważniają te organy do wydania danych norm (następuje delegacja kompetencji, aż do normy merytorycznej; przekazani kompetencji organom niższym do wydania norm) - hierarchia organów w państwie.

Obecny system prawny w Polsce ma powiązania statyczne i dynamiczne.

1. Statyczne, bo: normy wydawane przez organy niższe muszą byś zgodne z aktami wyższymi (rozporządzenie z ustawą, ustawa z konstytucją)

2. Dynamiczne, bo: przepisy w ustawach, w których przekazywane są kompetencje dawania przepisu danym organom

Ad. 2 Niesprzeczność

Prawo jest tak zbudowane, że sprzeczność jeśli w nim wystąpią to można je usunąć.

Norma prawna ma być motywacją dla działania adresata. Jeśli dwie normy nakazujące działanie w tej samej sytuacji na dwa różne sposoby, podmiot nie wie jak ma się zachować. Niesprzeczność jest naturalnym postulatem, nie tylko w odniesieniu do systemu prawa.

Klasyfikacja sprzeczności:

• Abstrakcyjna - między jednym z elementów normy prawnej - między hipotezami, sankcjami, dyspozycjami. „Gołym okiem” można je dostrzec.

• Konkretna (aksjologiczna) - zakres hipotez dwóch norm zachodzi na siebie - widać to dopiero w konkretnej sytuacji, a nie od razu.

• Prakseologiczna -

Źródła sprzeczności w prawie:

• Charakter techniczny - efekt wad techniki legislacyjnej, efekt nadmiaru materiału prawnego, niekompetencji organów ustawodawczych. Są usuwalne w procesie stosowania prawa. Usuwalne za pośrednictwem reguł kolizyjnych albo wykładni prawa. Sprzeczności sformułowań prawa - pozorne na poziomie języka.

• Charakter polityczny - celowo, świadomie wprowadzona do systemu prawa, efekt kompromisów politycznych nie przestrzeganych przez organy niższe (musi pojawić się przy normie sprzecznej stosowny komentarz). Nieusuwalne w procesie stosowania prawa. Usuwalne przez nową normę. Sprzeczność samego prawa - realne.

Reguły kolizyjne:

1. Reguła hierarchiczna - lex superior derogat legi inferiori - norma wyższa usuwa normę niższą

2. Reguła czasowa (temporalna) - lex posterior derogat legi priori - norma późniejsza usuwa normę wcześniejszą - wyrak aktualnej woli prawodawcy

3. Merytoryczna (treściowa) - lex specialis derogat legi generalis

Może zaistnieć sytuacja, kiedy przypadek sprzeczności nie jest objęty żadną z norm kolizyjnych.

Może zaistnieć sytuacja, kiedy jest nadmiar reguł kolizyjnych do danego przypadku sprzeczności i następuje konflikt reguł kolizyjnych (reguły kolizyjne dają sprzeczne rezultaty):

1. Reguła kolizyjna hierarchiczna ma pierwszeństwo przed regułą temporalną

2. Konflikt reguł hierarchicznej i merytorycznej

Jeżeli organ niższy samowolnie wydał normę, to ma pierwszeństwo reguła hierarchiczna, jednak jeśli organ niższy dostał dyspozycję wydania normy (upoważnienie zawarte w normie wyższej), to reguła treściowa ma pierwszeństwo

3. Konflikt między reguła merytoryczną a temporalną (lex specialis wydane wcześniej niż lex generalis) to:

Lex posterior generalis non derogat legi priori speciali - norma generalna późniejsza nie usuwa normy specialis wcześniejszej

Innymi słowami:

- kryterium merytoryczne jest ważniejsze od hierarchicznego pod warunkiem, że norma lex specialis została wydana na podstawie upoważnienia zawartego w normie wyższej

- Zasada temporalna nie może być stosowana, gdy normy są hierarchiczne, chyba że norma lex specialis została wydana przez organ niższego rzędu samowolnie.

Z praktycznego punktu widzenia każda sprzeczność jest usuwalna, gdyż sąd ma obowiązek wydania wyroku (musi uporać się z każdą sprzecznością)

Z teoretycznego jednak punktu widzenia, to nie nastąpi usunięcie sprzeczności, jeśli reguły kolizyjne nie będą w stanie jej usunąć. Wyrok sądu nie pomaga w usunięciu sprzeczności i to prawodawca musiałby zmienić sprzeczne normy - sprzeczności nieusuwalne za pomocą reguł kolizyjnych czy wykładni prawa to sprzeczności realne.

Sprzeczność pozorna - sprzeczność usuwalna za pomocą wykładni prawa lub reguł kolizyjnych.

Ad 3. Zupełność systemu prawa

1. Zupełność obowiązywania (walidacji, ważności)

Mówimy: „system zupełny w sensie zupełności obowiązywania”, albo „system zupełny walidacyjnie (system zamknięty)”

Kiedy o dowolnej normie można powiedzieć czy jest ona normą prawną, czy nie jest (czy należy do systemu prawa, czy obowiązuje w systemie prawa).

Kiedy samo prawo daje kryteria, czy wypowiadana norma jest normą prawną.

Kryteria obowiązywania systemowego.

2. Zupełność materialna (kwalifikacyjna)

Zastanawiamy się nad możliwymi zachowaniami, System będzie zupełny, jeśli daje kwalifikację prawną do każdego możliwego zachowania (jednoznaczną odpowiedź - np. zachowanie zakazane).

Wyróżnić możemy dozwolenie:

- słabe - nie zawarte dosłownie w normie

- mocne - uregulowane prawnie (chronione)

Jeżeli więc jest zachowanie, o którym prawo milczy, to i tak prawo je reguluje - jest ono dozwolone - milczenie prawa nie jest niezupełnością materialną (luką).

Niezupełność materialna to luka w prawie (niezupełność prawa w sensie materialnym).

Rodzaje luk:

1. Luki konstrukcyjne - opisowe( ich cechą jest, że ich stwierdzenie jest kwestią obiektywnego osądu)

1. Intra legem - mamy wątpliwości odnośnie uregulowania zachowania, bo przepisy są sformułowane zbyt ogólnikowo (luźno). Mamy wątpliwości odnośnie: sytuacji, kogo dotyczy, lub jakiego zachowania (określenia, to nieostre nazwy ogólne) - wątpliwości odnośnie zakresu stosowalności nazw. Lukę nazywamy Intra legem tylko, gdy ogólnikowość przepisu traktujemy negatywnie.

2. Techniczna - nawet jak regulacja jest kazuistyczna, to nie może wyczerpać wszystkich możliwości. (zasada: im bardziej kazuistyczna regulacja, tym większa możliwość popełnienia luki technicznej). Dotyczy regulacji szczegółowej, a przez właśnie jej szczegółowość widzimy jej niekompletność (pozorna szczegółowość normy prawnej).

3. Swoista - jest delegacja ustawowa (upoważnia i zobowiązuje organ do wydania rozporządzenia wykonawczego), a ten organ (np. minister) go nie wykonuje.

2. Luki aksjologiczne - odnoszące się do wartości

1. Extra legem (poza prawem) - powstaje, gdy pewien rzeczy nie pociąga za sobą żadnych skutków prawnych (jest dla prawodawcy obojętne, a zdaniem pewnych osób, dane zachowanie powinno wywołać skutki prawne).

2. Contra legem - ktoś uważa, że pewne zachowanie nie powinno mieć konsekwencji prawnych - aby prawo nie wiązało skutków prawnych z danym zachowaniem (np. sankcja za zabójstwo eutanazyjne), albo żeby skutki były mniej lub bardziej surowe.

3. Zupełność proceduralna (decyzyjna)

Stosunek systemu prawa do wydawania decyzji przez sądy, czy organy administracji.

Wedle dawnego systemu prawa istniał obowiązek rozstrzygnięcia każdej prawidłowo wniesionej sprawy. Niezupełność proceduralna zachodziła kiedy organ nie musi rozstrzygnąć sprawy wniesionej (stan sprzed rewolucji francuskiej, kodeks napoleona wniósł zupełność proceduralną).

W Polsce jest uregulowanie, że sprawa musi być zakończona, jeśli została wniesiona prawidłowo. Przepisy procedur mówią, że musi się dokończyć, jeśli była wniesiona, nie mówią jednak wprost, że musi być rozstrzygnięta ponieważ zakończeniem jest również wycofanie pracy z powodu nieprawidłowego wniesienia.

Zasady systemu prawa

Normy, które doktryna prawa uważa za normy szczególnego znaczenia. Nie ma jednej odpowiedzi, czemu normy te mają szczególne znaczenie.

1. Są w Konstytucji

2. Przesądzają treść norm niższych

Według Rolanda Dworkina są normy o większym znaczeniu (zasady), oraz o mniejszym znaczeniu.

O mniejszym znaczeniu - spełniam je, albo nie. Nie musi być zawarta w przepisach

O większym znaczeniu - nie zawsze mówimy o spełnieniu ich albo nie, mówimy również o na przykład naruszeniu. Zgodność z nimi można stopniować (pozwala na to ich ogólność)

Zasady mogą nie być zawarte w przepisach.

Zasady mogą być podstawą zasądzenia wyroku (rozstrzygnięcia sprawy).

OBOWIĄZYWANIE PRAWA

W ujęciu filozoficznym ujęciu problemu: - „dlaczego prawo obowiązuje?” - zewnętrzny aspekt obowiązywania (dotyczy całości prawa)

- „co znaczy dla prawników, że norma obowiązuje (należy do systemu)?” - problem wewnętrznego aspektu obowiązywania

I. Aspekt zewnętrzny obowiązywania

- z punktu widzenia socjologii w ujęciu behawioralnym (empirystycznym) to że prawo jest przestrzegane znaczy że obowiązuje. Jest to teoria nieprzydatna dla prawników.

- Prawo tworzone przez człowieka (pozytywne) jest odbiciem prawa naturalnego i obowiązuje jeśli jest zgodne z naturą.

- obowiązuje bo zostało ustanowione w taki sposób, przez takie osoby, które respektujemy jako prawodawce.

System konwencji - tworzenie, nadanie prawa

II. Aspekt wewnętrzny obowiązywania

Jest to problem obowiązywania normy prawnej (nie mówimy o prawie ale o normach). Obowiązywanie wewnętrzne, to obowiązywanie systemowe, obowiązywanie normy w danym systemie prawa.

Warunki konieczne do spełnienia aby normę uznać za obowiązującą wewnętrznie:

1. Jeśli była ustaniwona przez kompetentny organ w drodze ustawowej przez prawo procedury. Kiedy organy ją wydające były upoważnione do wydania jej (zasada ta jest logiczna, bo system jest zbudowany delegacyjno-kompetencyjnie). W sprawie procedury - proces prawotwórczy musi być proceduralnie prawny.

2. Norma prawna została ogłoszona i weszła w życie.

Aspekt kolejności:

1. Ogłoszenie

2. Wejście w życie (początek obowiązywania)

- Akt normatywny może sam określić kiedy wchodzi w życie (tak jest najczęściej). Sejm głosując nad ustawią, głosuje jednocześnie nad tą datą. Datę ustala się przeważnie jako okres czasu od momentu ogłoszenia.

- Jeśli akt nie posiada w treści takiej daty, to wejście w życie jest regulowane ustawą i wynosi 14 dni.

- Vacatio legis - okres na zapoznanie się z treścią ustawy (między ogłoszeniem, a wejściem w życie)

- Może być akt normatywny wchodzący w życie z dniem ogłoszenia (brak vacatio)

- Zasada nie retroakcji - lex retro non agit. Zasada ta nie jest wyrażona w Konstytucji, ale jest wyinterpretowana z zapisu że Polska jest państwem prawa (TK to zatwierdził). Jedynym przypadkiem dopuszczalnym przez doktryne prawniczą zastosowania retroakcji jest działanie retroakcji na korzyść obywatela. Działanie prawa wstecz nie jest naruszeniem zasady, że ustawa wchodzi w życie po publikacji.

3. Za obowiązującą wewnętrznie należy uznać taką normę, która nie została uchylona .

Uchylenie - sytuacja jeżeli akt normatywny zastępuje inny.(np. tytuł ustawy: „ustawa zmieniająca ustawę o… z dnia…”; w treści może zawierać: „skreśla się akt…”)

Zmiana może dotyczyć treści (brzmienia ustawy).

Przepisy derogacyjne (sensu stricte) - Wskazuje Iny przepis, który uchyla

Generalne klauzule derogacyjne - uchylają inne przepisy, ale nie wskazują które. (np. „uchyla się przepisy regulujące sprawy regulowane daną ustawą następująco”). Generalne klauzule derogacyjne stosowane są przez prawodawcę kiedy spodziewa się on wprowadzeni sprzeczności (zmian) w ustawach poprzednich. (jest to zapisanie w prawie reguły kolizyjnej temporalnej).

4. Za obowiązującą wewnętrznie należy uznać taką normę, która nie jest sprzeczna z żadną inną normą, a jeśli jest sprzeczna to będzie wskazana za obowiązującą przez reguły kolizyjne.(będzie uznana za obowiązującą - nie mówimy o obowiązywaniu w tym przypadku)

Dokładając 2 kryterium zmieniamy stosunek na stosowanie prawa (ustalanie konsekwencji), a nie przestrzeganie.

5. Nie nastąpiło powszechne i trwałe odzwyczajenie się od jej stosowania.

Sytuacja: dostrzegamy, że organy państwa zobowiązane do stosowania prawa, nie stosują go. Nie ma konsekwencji, za łamanie prawa s sposób trwały i powszechny. Państwo daje obywatelom do zrozumienia, że nie jest zainteresowane przestrzeganiem danego prawa. Następuje trwałe i powszechne zaniechanie stosowania danego prawa (desuetudo). Przykład: bilet peronowy.

Obowiązywanie faktyczne norm: obowiązywanie systemowe + pk 5.

6. Jeśli nie jest sprzeczna z uznanymi normami etycznymi.

Obowiązywanie aksjologiczne - norma obowiązująca systemowo, obowiązująca faktycznie i niesprzeczna z normami moralnymi. Jest ono oparte na ocenie, a nie na normie

Obowiązywanie wewnętrzne: - Obowiązywanie systemowe

- Obowiązywanie faktyczne

- Obowiązywanie aksjologiczne

Norma może obowiązywać, bo przepisy ogłoszone przez prawodawcę można łatwo wydobyć (explicite), ale prawnicy powołują się też na normy wyprowadzone z przepisów w sposób wyrozumiały (są one ukryte - indicite).

Argumentacja afortiori (w retoryce):

1. Jeżłi zakazane jest mniej, zakazane jest też więcej (jeżeli mniejsza szkodliwość zakazana, to większa też). Argumentacja a minori ad maius (z tego co mniej, na to co więcej) - np. zakazane jest ścinanie gałęzi, więc drzewa też.

2. Jeżeli uprawniony do więcej, to uprawniony do mniej. Argumentacja a maori ad minus - np. jeżeli udziałowiec może sprzedać całość akcji, to może i część.

Reguły retoryczne do wyprowadzania norm z norm (argumenty retoryczne)

- A fortiori (przez porównanie) pozwalają uznać, że istnieją nie tylko normy wprost, ale również normy wyrozumiane (konsekwencje norm)

- A contrario (przez przeciwieństwo)

- Per analogiam (as simili)

Musimy udowodnić podobieństwo, oraz uzasadnić, że prawodawca uregulował stan A, a nie wyłączył z regulacji stanu B celowo.

Np. w KPC jest w dziale o egzekucji przepis o użyczeniu samochodu i nie oddaniu. Sąd stosuje w takich wypadkach procedurę wydobycia rzeczy. W przykładzie chodzi też o wydobycie, ale nie uregulowane prawnie. Mianowicie: sąd orzeka o utracie praw rodzicielskich przez matkę, a opiekę przyznaje ojcu. Nie jest regulowane specjalnymi przepisami, aby wydobyć dziecko (od matki), więc per analogia.

A contrario (przez przeciwieństwa) - opiera się ta zasada na schemacie: prawodawca mówi „ktoś, kto spełnia określone warunki, ma prawo z czegoś korzystać”. Kto warunków więc nie spełni, prawa do korzystania z tego czegoś nie ma (np. prawo do korzystania z ulgi podatkowej). Brzmienie - np. „tylko w tej sytuacji w żadnej innej”.

STOSUNEK PRAWNY

W każdej dziedzinie prawa można wykazać stosunek prawny, ale wzorcowym przykładem jest prawo cywilne.

Aby można było mówić o stosunku prawnym muszą zaistnieć 2 z trzech elementów. Trzecie z nich, czyli przedmiot nie jest konieczny.

1. Relacja społeczna między dwoma podmiotami

2. Treść stosunku prawnego

3. Przedmiot stosunku prawnego

Ad I. Relacja społeczna między dwoma podmiotami

Jest to rodzaj stosunki społecznego, który powstaje, bo prawo ten stosunek określa.

Wyróżniamy 2 podstawowe rodzaje podmiotów:

1. Osoby fizyczne - ludzie

2. Osoby prawne

3. Ułomne osoby prawne (nie przez wszystkich uznawane jako osobna kategoria)

Ad 1. Osoby fizyczne

Osoby fizyczne, czyli ludzie posiadają:

• Zdolność prawną - zdolność do bycia stroną stosunku prawnego, posiadania praw i obowiązków, aby być przedmiotem prawa.

Zdolność prawną osoby fizyczne nabierają:

- przed 1993 - od urodzenia

- po 1993 - od poczęcia (nasciturus)

Ustaje ona z chwilą śmierci, na podstawie aktu zgonu.

Może zaistnieć również sytuacja, gdy nie można stwierdzić zgonu, ale pewne okoliczności wskazują na to, że dana osoba nie żyje - następuje tzw. uznanie za zmarłego. Jeżeli osoba zaginie, a od momentu od momentu, gdy widziano ją po raz ostatni (ostatni sygnał życia - kartka pocztowa) minie określony prawnie czas (10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym uznano go za zaginionego), to można wystąpić do sądu z wnioskiem o znanie osoby za zmarłą. Czas ten jest dłuższy, jeśli osoba jest niepełnoletnia (uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy), a krótszy gdy zaginiony ma ponad 70 lat (okres pięciu lat) lub osoba zaginęła w katastrofie lotniczej lub morskiej (6 miesięcy). Jest to domniemanie śmierci.

Jeżeli małżonek osoby, która została uznana za zmarłą weszła ponownie w związek małżeński to wtedy, gdy osoba uznana za zmarłą się pojawi, to nowe małżeństwo jest ważne, chyba, że małżonek celowo ukrywał, że ma kontakt z osobą uznaną za zmarłą i udowodni to przed sądem, to wtedy małżeństwo staje się nieważne.

Domniemaniem prawnym, nazywamy normę taką, że zaistniał fakt na podstawie tego, że zaistniały inne fakty niezwiązane z osobą empirycznie.

Poza domniemaniem śmierci wyróżniamy również:

- domniemanie ojcostwa

- domniemanie niewinności - osoba jest uznawana za niewinną dopóki jej winy się nie udowodni.

- domniemanie faktyczne - gdy na podstawie pewnych faktów ustala się inne fakty np.: jeżeli osoba jest w Szczecinie to pewne jest, że nie było jej w tym czasie w Londynie

• Zdolność do czynności prawnych - zdolność do nabywania praw bądź obowiązków w drodze własnej czynności prawnej.

Zdolność do czynności prawnych jest wielostopniowa:

1. Pełna zdolność do czynności prawnych uzyskuje się kończąc lat 18

2. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych ma osoba fizyczna między 13 a 18 rokiem życia. Umowy przez nią zawierane są nieważne, ale mogą być ważne jeśli zostaną potwierdzone. Czynności osoby fizycznej o ograniczonych zdolnościach do czynności prawnych są ważne bez potwierdzenia w 3 przypadkach:

• Kiedy dana osoba rozporządza swoim zarobkiem

• Kiedy dana osoba rozporządza rzeczami danymi jej do swobodnego użytku

• Kiedy czynności są dokonywane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (kupno biletu, chleba)

Osoby, które nie ukończyły 13 lat nie mają zdolność do czynności prawnych. Umowy zawarte przez takie osoby są nieważne, z wyjątkiem drobnych bieżących spraw życia codziennego, a transakcja nie będzie krzywdząca dla tej osoby (jeżeli transakcja zostanie wykonana, a groszki nie będą kosztowały 100 zł)

Osoby prawne mogą być ubezwłasnowolnione:

1. całkowicie - nie mają zdolności do czynności prawnych

2. częściowo - osoba ubezwłasnowolniona ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych i jest traktowana jakby miała 13-18 lat.

Dzieję się tak najczęściej z osobami uzależnionymi od alkoholu czy narkotyków, które skończyły 18 lat. O ubezwłasnowolnieniu orzeka sąd. Ubezwłasnowolnieniu nie mogą podlegać osoby które nie są pełnoletnie (bo i tak nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych)

Ad 2. Osoby prawne

Są to konstrukty, byty prawne, które istnieją dzięki temu, że prawo je kreuje, tzn. pozwala stworzyć osobę prawną.

Wyróżniamy dwie kategorie osób prawnych:

1. Korporacje (stowarzyszenia) - ich istotnym elementem są ludzie, jako członkowie - np. partia polityczna, spółdzielnia

2. Zakłady (fundacje) - ich istotnym elementem są określone dobra majątkowe, czyli do ich istnienia fundator wyodrębnia majątek i określa cele na jakie ma być przeznaczony, np. uniwersytet - skarb państwa w drodze ustawy wyodrębnił majątek na działanie uniwersytetu, szpitala itp.

Powstanie osób prawnych

• Akt erekcyjny - ustawa powołująca do życia osobę prawną.

• Tryb normatywny (rejestrowy) - prawo określa wymagania, które muszą być spełnione przez osoby fizyczne, które chcą utworzyć osobę prawną, powstanie nie zależy od aktu władzy publicznej- prowadzone są rejestry przedsiębiorców

• Tryb koncesyjny - do zarejestrowania osoby prawnej wymagana jest zgoda organu władzy publicznej- np. banki- zezwolenie prezesa NBP

Ustanie osoby prawnej - osoby tracą swój byt z momentem wypisania z odpowiedniego rejestru.

Ustanie może nastąpić przez:

• Likwidacje (rozwiązanie) - osoba prawna winna spłacić swe długi i ściągnąć należności, spieniężyć majątek i go rozdysponować. Wykreślenie z rejestru.

• Połączenie osób prawnych (jedna traci byt) - tylko niektóre osoby prawne mogą się łączyć

• Upadłość - majątek osoby prawnej nie wystarcza na pokrycie zobowiązań (stan niewypłacalności). Ogólna egzekucja - sąd kontroluje w jaki sposób majątek spółki jest rozdzielony między wierzycieli.

Cechy osób prawnych

Od zawarcia statutu spółki, już przed zarejestrowaniem spółki zyskują osobowość prawną - taki stan jest od 2001. Są to spółki organiczne. Mają one zdolność prawną, a nie zdolność do czynności prawnych.

Osoby prane mają zdolność do czynności prawnych w takim zakresie jak zdolność prawną, czyli:

- nie mogą zostać spadkobiercami, ani wchodzić w małżeństwo

- w prawie - tylko banki mogą udzielić im pożyczki (kredytu)

Ad 3 Ułomne osoby prawne

1. W prawie cywilnym mówi się o ułomnej osobach prawnych

Mogą być podmioty nie mające osobowości prawnej, ale pewne cechy tych tworów powodują, że są one podobne do tworów mających osobowość prawną (spółka jawna, partnerska, komandytowa etc). Takie osoby mogą działać jako osoba prawna np. kupując nieruchomość, wtedy wpisane są w księgi wieczyste jako spółka, a nie osoby prywatne. Kiedy pozywana jest spółka to jako spółka, a nie jej członkowie.

2. Używa się tez określenia - jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości pranej.

Jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości pranej

Przyznaje się osobowość prawną tworom, które jej nie posiadają, podmioty mogące być podatnikami VAT, podatku od nieruchomości a nie można tych jednostek przypisać do tworów o ułomnej osobowości prawnej.

Ad II. Treść stosunku prawnego

ogół praw i obowiązków, które zostały przypisane stronom tego stosunku.

Umowa sprzedaży: lista praw i obowiązków wzajemnie skorelowanych.

Sprzedający: ma prawo żądania ceny i prawo aby rzecz kupiona od niego była odebrana (nie zalegała w magazynie, sklepie itp.)

Kupujący: ma prawo żądania oddania mu kupionej rzeczy i obowiązek uiszczenia opłaty, oraz jej odebrania tej rzeczy itd.

Ad III. Przedmiot stosunku prawnego

rzecz, której dany stosunek prawny dotyczy. (tylko niektóre stosunki dotyczą rzeczy)

KLASYFIKACJA FAKTÓW PRAWNYCH

Fakty prawne: okoliczności, które powodują powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego.

Podział:

1. Zdarzenia

2. Zachowania

Ad 1 - Zdarzenia

Zdarzenia są od człowieka niezależne (np. śmierć człowieka - w jej wyniku ulegnie modyfikacji prawny między człowiekiem a zakładem pogrzebowym; przymulisko - rzeka naniosła muł, który powiększył teren posesji bez świadomości posiadacza i niezależnie od niego)

Ad 2 - Zachowania

Zachowania dzieją się przy świadomości człowieka, dzieją się z jego wolą.

Podział:

1. czyny

2. czynności prawne

Ad a. - Czyny

Tak jak każde zachowanie człowieka, czyny zachodzą przy świadomości człowieka (są dokonywane). Nie są one dokonywane w celu wywołania skutków prawnych. Mogą być:

• Zgodne z prawem - wywołują skutki prawne, nie są objęte wolą człowieka, ale te skutki nie nakładają żadnej dolegliwości (np. znalezienie rzeczy na ulicy)

• Niezgodne z prawem - działania niezgodne z prawem, powodujące dolegliwość (sankcje).

W prawie karnym faktem jest czyn, ma on charakter:

- działania - ktoś coś robi, czyn obserwowany

- zaniechania - ktoś nie robi tego, do czego był zobowiązany

Ad b. - Czynności prawne

Są to takie czyny, które są dokonywane przez podmiot prawa w celu zmiany, powstania lub ustania stosunku prawnego.

Czynności prawne wymagają oświadczenia woli - jest to konstytutywny element, bez którego nie ma czynności prawnej (może być ustne, pisemne, dorozumiane).

Podział:

• Wielostronne - umowa

• Jednostronne - testament, przyrzeczenie publiczne

• Między żyjącymi (inter vivos)

• Na wypadek śmierci (mortis causa)

• Darne - darowizna

• Odpłatne

• Konsualne - zgodne oświadczenie woli

• Realne - dla swojego powstania wymagają czynnika realnego (np. umowa przechowania)

Inne kategorie faktów prawnych:

Konstytutywne orzeczenia sądowe bądź administracyjne

1. Pewne orzeczenia sądowe mają tylko taki skuter, że przyznają racje jednej ze stron procesowych (spierającym się) - prawo cywilne.

Deklaratoryjne orzeczenia - stwierdzają istniejący stosunek prawny

2. Inne orzeczenia stwarzają stan prawny. Od wydanego wyroku zależy jaki jest stan prawny w danej sprawie.

Konstytutywne orzeczenia - orzeczenie sądowe zmienia kierunek prawny, np. kiedy wspólnicy zmieniają umowę spółki (od momenty wprowadzenia zmian przez sąd rejestrowy)

Zawiązanie przedwstępnej umowy kupna - sprzedaży może zawierać np. datę transakcji. Jeżeli strona nie wywiąże się z umowy przedwstępnej, to orzeczenie sądu jest konstytutywne i zastępuje umowę kupna - sprzedaży.

Instytucja rebus siq stantibus - treść umowy może być zmieniona przez wyrok sądu tyko gdy w danym momencie zacznie ona być dla jednej ze stron dotkliwie krzywdząca.

Konstytutywne orzeczenia sądowe bądź administracyjne umieszczamy w hierarchii faktów prawnych zaraz obok zdarzeń i zachowań, lub dokonać podziału na czyny i czynności konwencjonalne i te ostanie podzielić na czynności prawne oraz konstytutywne orzeczenia sądowe bądź administracyjne.

WYKŁADNIA PRAWA

Interpretacja prawnicza, jest tym samym co interpretacja teksów ogólnie. Gatunek filozofii - hermeneutyka zajmuje się wysiłkami interpretacyjnymi.

Celem prawników jest uczynienie tekstu aktu prawnego jasnym - clara non sub interpretan

Mówi o woli ustawodawcy, prawodawcy.

Za prawodawcę prawnicy uważają: określony organ mający kompetencje do tworzenia prawa wymienione w konstytucji, ale wiemy że te organy składają się z kompetentnych ludzi.

W znaczeniu socjologicznym: faktyczne poglądy, cele jakie stawiają sobie poszczególne osoby tworząc prawo.

Prawnicy stosując wykładnię nie mają na myśli faktycznego (socjologicznego) prawodawcy.

Prawnicy odwołują się do prawodawcy jako do pewnego konstruktu przypisując mu cechy, których nie posiada. Przypisują mu formę jednego nieistniejącego podmiotu.

Zasada racjonalnego prawodawcy: przyjmujemy że prawodawca napisał przepisy w najlepszy możliwy sposób.

Zasady niezbędne dla zrozumienia prawodawcy:

1. prawodawca posługuje się językiem prawidłowo, w sposób zdyscyplinowany

2. prawodawca mam pełną wiedzę na temat spraw, które podaje regulacji

3. prawodawca ma cel przeprowadzając daną regulacje

Konstrukcja zasady racjonalnego prawodawcy jest założeniem umożliwiającym stosowanie wykładni, daje to zobiektywizowanie prawa.

Proces wykładni zaczyna się w momencie jak mamy wątpliwość.

Jeżeli przepisy podlegają przekształceniu w normę prawną to przepisy takie podlegają wykładni prawa. (jeśli budujemy normę z przepisów to podlegają one wykładni - koncepcja derywacyjna wykładni prawa - wykładnia w takich przypadkach jest używana zawsze)

Z wykładnią mamy do czynienia gdy możemy wskazać pewne wątpliwości na temat rozumienia prawa. Są to wątpliwości, które możemy udowodnić (uargumentować). Wedle tej koncepcji nie zawsze dochodzi do wykładni, ale jedynie gdy zachodzą wątpliwości - podejście klasyfikacyjne.

Interpretacja zmierza do wyjaśnienia tekstu.

Clara non sut interpretanta - to co jasne nie podlega interpretacji (wykładni)

Dyrektywy wykładni:

Wykładnia prawa jest zobiektywizowana, w przeciwieństwie do wykładni literatury, ponieważ ma reguły (dyrektywy) jak może działać wykładnia, a jak nie.

3 rodzaje wykładni prawa (dyrektywy):

1. Językowe

2. Systemowe

3. Celowościowe (funkcjonalne)

Ad 1. Językowe

1. Domniemanie języka potocznego - przy wyjaśnianiu znaczeń należy dać słowom znaczenie potoczne.

No chyba, że prawodawca to definiuje. Np. osoba najbliższa wg kodeksu karnego to: wstępni, zstępni, rodzeństwo oraz osoba będąca w stałym faktycznem pożyciu (konkubinat)

2. Domniemanie języka prawnego - nadanie danemu słowu znaczenia języka prawnego przed językiem innych nauk (język specjalny innej dziedziny wiedzy, chyba zę prawodawca chciał aby nadano mu znacznie innego języka specjalnego (określił to)

Odwołujące się do pewnej dyscypliny prawodawcy

3. Jeżeli w tekście prawnym używa się dwóch różnych wyrażeń to nie można przypisać im jednego znaczenia (zdyscyplinowany prawodawca).

4. Jeżeli słowo jest użyte wielokrotnie to zawsze ma to samo znaczenie

5. Żadne słowo nie jest zbędne w tekście prawnym (wszystkie słowa są niezbędne) - brak retardacji.

Definicja legalna - przypisy objaśniające znaczenie słów użytych przez prawodawcę.

Ad 2. Systemowe

Dyrektywy jej wykładni polegają na tym, że wyjaśniając wątpliwość prawnicy odwołują się do kontekstu w oparciu o:

- najbliższe przepisy

- systematyka wewnętrzna aktu prawnego (kodeksy dzielą się najczęściej na działy tematyczne)

1. Nie można tak przeprowadzić wykładni aby doszło do sprzeczności między przepisem (norma niego wyprowadzoną), a innymi przepisami

2. Jeżeli normy są sprzeczne to uzgadniamy je z systemem prawa

3. Wyjątki o charakterze lex specialis interpretowane zwężająco (ścieśniająco, ściśle) - nie rozszerzająco.

Ad 3. Celowościowe (funkcjonalne)

Prawo należy interpretować tak aby przepisy w wyniku tej interpretacji uzyskały cel zamierzony przez prawodawcę.

Sposoby przedstawienia:

Celowościowa: aby normy posiadały cele założone przez prawodawcę

Funkcjonalna: aby funkcje prawa (skutki działania prawa, polega na tym aby wykluczyć to, co przez prawodawcę nie było zamierzona, a zinterpretowany sposób był zgodny z wolą prawodawcy.

Przy wykładni nie możemy mówić o hierarchii tak jak jest przy regułach kolizyjnych, ponieważ dokonując wykładni zaczynamy wprawdzie z językowej, ale robiąc to nierozdzielnie zadaje sobie trud interpretacji normy.

Efektem stosowania wykładni systemowej i funkcjonalnej jest ustalenie znaczenia całej normy, a nie poszczególnych słów w niej zawartych.

Normatywne teorie (koncepcje) wykładni.

Powstały na przełomie XIX i XX wieku. Pozytywizm prawniczy związany z wykładnią statyczną zaczął być krytykowany. Koncepcje te są normatywne, ponieważ stanowią przepis na wykładnie - mówią jak korzystać z wykładni (systemowej, językowej i funkcjonalnej). Poglądy na temat ważności wykładni są uwarunkowane etycznie i ideologicznie.

Wyróżniamy 2 postawy:

1. Ceniąca wykładnie subiektywną, statyczną (językową) - prawo traktuje się jako coś stałego. Teoria głosi, że ceniąc wykładnie językową prawo staje się gwarantem porządku i prawo stoi na straży obywatela. Ta postawa preferowania wykładni językowej wiąże się z przekonaniem że najlepiej byłoby gdyby odnowić wole prawodawcy historycznego.

2. Ceniąca wykładnie dynamiczna obiektywną (funkcjonalną) - nadąża za zmianami odzwierciedlając sytuację społeczną, gospodarczą i polityczną kraju. (adekwatność prawa i życia)

Rozróżnianie typów wykładni ze względu na podmioty, które tej wykładni dokonują.

1. Autentyczna - dokonywana przez twórców prawa

Przykład: Jak prawodawca zmieniał ustawę podatkową i po zmianie jest jasne jaki rodzaj podmiotu jest opodatkowany (co było kwestią sporna przed nowelizacją), to:

1. Kiedyś uważano, że ten podmiot był nie opodatkowany

2. Aktualnie uważa się, że prawodawca uczynił prawo jaśniejszym - autentyczna interpretacja

2. Doktrynalna

3. Legalna - dokonywana przez specjalny powoływany organ prawa, wykładnia jest powszechnie wiążąca.

4. Wykładnia operatywna - dokonuje jej organ stosujący prawo w związku ze stosowaniem prawa

Np. sąd ustala konsekwencje w przypadku naruszenia prawa.

Jest to dokonanie wykładni towarzyszące procesowi stosowania prawa - sąd dokonuje wykładni w postaci wydania wyroku (po pozwie itd.). Wykładnia ta wiąże tych, którzy są związani wyrokiem oraz organy wydające wyrok. Sądy I instancji są związane wykładnią sądów II instancji, a odwrotnie nie.

Sądy niższe są związane wykładnia sądów wyższych oraz sądy wydające.

Wykładnia operatywna związana jest tylko z rozpatrzeniem konkretnej sprawy.

Sąd może wydać również wykładnię abstrakcyjną (nie związaną z konkretna sprawą)

3 możliwości (ścieżki, tryby), które prowadzą, że składy sądu najwyższego zajmują się zagadnieniem prawnym - wykładnią prawa (wiąże to wyłącznie wyroki sądu najwyższego):

1. Skład 3 sędziów Sądu Najwyższego

Sąd dochodzi przy rozpatrywaniu sprawy, że kwestie prawne wywołują wątpliwości na tyle poważne, że sąd ten nie czuje się kompetentny. Wtedy ten skład może przekazać wykładnie pod sąd wyższego składu (7 sędziów). Sąd w składzie 7 sędziów może podjąć uchwałę, a potem skład 3 osobowy będzie dalej prowadzić sprawę w oparciu jedna o wykładnie przeprowadzoną przez skład 7 sędziów.

Jeżeli podejmując (wydając) uchwałę wyjaśniającą postanowią nadać jej moc zasady prawnej, to będzie ona wiążąca dla wszystkich sądów hierarchicznie niższych.

Skład 7 sędziów rozpatruje jedynie sprawę wykładni, a nie całą sprawę sądową.

Jeżeli natomiast skład 7 sędziów uzna się za niekompetentny, bo zagadnienie jest zbyt poważne, to może wydać uchwałę przekazującą pracę nad wykładnią odpowiedniej izbie.

Izba w przypadku uznania się za niekompetentną przekazuje prace do składu wyższego -izby połączone.

Jeśli izby połączone uznają się za małym gremium to sprawa wykładni trafia przed zgromadzenie ogólne sędziów Sądu Najwyższego.

Wszystkie składy Sądu Najwyższego (od 7 w górę) dokonują wykładni nie związanej z rozwiązanej danej sprawy - wykładni abstrakcyjnej dokonują.

2. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego zobaczy, że różne sądy różnie rozpatrują podobne sprawy, to kieruje wniosek o powołanie składy 7-dmio osobowego Sądu Najwyższego.

3. Postępowanie zainicjuje prokurator generalny, rzecznik praw obywatelskich, rzecznik ubezpieczonych - postępowanie analogiczne do punktu II

Wyroki sądu najwyższego są niewiążące dla sądów niższych, ale mają duży wpływ na ich orzecznictwo (faktyczny wpływ)

STOSOWANIE PRAWA

Stosowanie prawa a przestrzeganie - przestrzegać prawa może każdy - znaczy to tyle, co postępować zgodnie z prawem, natomiast stosowanie to ustalanie w wiążący sposób na podstawie prawa skutków określonych aktów prawnych. Dokonują tego sądy lub organy administracyjne.

Decyzyjny model stosowania prawa. Model ogólny (teoretyczny):

1. polega na ustaleniu obowiązującej normy prawnej, która ma być stosowana oraz ustalenie jej wykładni (znaczenia) -ustalenie podstawy prawnej

2. Ustalenie faktów z prawa, tych faktów, które z punktu widzenia prawa mają znacznie - ustalenie podstawy faktycznej

3. Ustalenie że norma prawna dotyczy danych faktów (sytuacji)

4. Ustalenie stosunków wynikających z punktu poprzednictwa. Ustalenie sankcji, niekoniecznie skutki musza być niechciane (represje).

Ad 2. ma na celu odtworzenie pewnych zdarzeń, zachowań, które miały wywołać dane skutki. Organy ustalają fakty na podstawie dowodów.

Teoria legalnej oceny dowodowej (legalna teoria dowodowa) - historyczna

Teoria swobodnej oceny dowodowej - sędzia ustala co może być dowodem, czy dana okoliczność może być dowiedziona określonym dowodem, jaka jest hierarchia ważności dowodów (kryteria ważność dowodów)

Współczesne prawo nie hierarchizuje ważności dowodów.

Sędzia sam dokonuje doboru dowodów kierując się doświadczeniem i własną wiedzą.

Zasadą jest że nie wzywa się na świadka no duchownych, a osoba najbliższa oskarżonego, albo powoda może odmówić zeznań

Opinia biegłego jest tylko źródłem dowodowym podlegającym decyzji sądu.

Ad 3. Ustalone fakty są objęte właśnie tą normą

Subsumcja - pociągnięcie faktów sprawy pod wysuwaną normę prawną.

Schematy rozumowań:

Sylogizm - polega na przesłance i wniosku (sylogistyka). Np. każdy pies jest ssakiem, każdy ssak jest kręgowce, więc każdy pies jest kręgowcem.

Rozumowanie sędziego jest podobne, ale przesłankami jest norma prawna, stwierdzenie zdarzenia i dopiero wniosek.

Subsumcja to więcej niż sylogizm i nie da się jej objąć sylogizmem.

Skutki prawne w procesie subsumcji:

- sędzia ma pewną swobodę w wyborze kary (przedział określony w kodeksie)

- kara ma mieć charakter odstraszający lub zniechęcający dla jednostki bądź ogółu

- kara jest mniejsza jeśli oskarżony wyrazi skruchę

W Kodeksie Cywilnym:

- może nastąpić ustalenie nieważności (umowy)

- ustalenie obowiązku (jako zasądzonego wyroku)

Sędziemu podlega wybór wielkości zobowiązania, może on miarkować karę umowną zawartą w umowie - miarkowanie kary.

Sąd ma wybór wobec ustalenia obowiązku przy zadośćuczynieniu.

Zadośćuczynienie a odszkodowanie

Zadośćuczynienie nie jest odszkodowaniem za szkodę, ale za krzywdę, tak więc jest niemożliwe do zmierzenia finansowego. Podlega mu:

- uszkodzenie ciała - każdy fizyczny ból

- pozbawienie wolności

- naruszenie dóbr osobistych

- kwalifikowane uwiedzenie (przełożony - podwładny, nauczyciel - uczeń, etc)

Ustalenie skutków prawnych zamyka proces stosowania prawa.

[Sądy wydają wyroki, a administracja decyzje.]

Model decyzyjny

Kiedy sędzia zaczyna już przeprowadzać postępowanie ustalając fakty to nie może być to w próżni pranej. Zaznacza on ramy prowadzenia sprawy w ramach prawa. (czyn określony prawnie i odpowiadające mu postępowanie oraz kara przewidziana w kodeksie karnym)

Koncepcja nagich faktów (historyczna koncepcja) - stwierdzamy fakty bez teorii (przed tworzeniem teorii). Koncepcja ta okazała się niemożliwa, bo obserwuje się wszystko z poziomu stosowania jakichś koncepcji.

Sędzia fakty i normy ustala jednocześnie.

W każdym momencie stosowania prawa sędzia dokonuje wyboru(podejmuje decyzje) - nie ma ścisłego algorytmu postępowania.

Decyzje:

- ustalenie obowiązywania

- ustalenie znaczenia

- udowodnione fakty

- konsekwencje

Subsumcja jest skutkiem poprzednich decyzji.

Uzasadnienie decyzji w postępowaniu sądowym:

Wyrok jest ogłaszany, wtedy sędzia podaje ustnie motywy decyzji. (uzasadnia każdy z wyborów - obowiązywanie norm itp.).

[Przy wyrokach administracyjnych uzasadnienie jest pisemne]

Istnieje schemat uzasadnienia decyzji. Uzasadnienie nie jest odzwierciedleniem toku myślowego sędziego.

Jeżeli decyzja jest uzasadniona, to jest to decyzja racjonalna.

Wyjaśnienie nie jest uzasadnieniem. Wyjaśnienie - „bo tak jest!”, uzasadnienie - podanie racji.

„czy prawodawca ma zupełną swobodę w tworzeniu prawa”

„czy prawo się tworzy, czy odtwarza”

Koncepcja praw natury i koncepcja pozytywizmu prawniczego

Współcześnie uważa się, że prawo nie jest wytworem człowieka, lecz częścią bytu człowieka.

Teoria Harta - tworzenie prawa musi być oparte na pewnej rzeczywistości (truizmy) i prawodawca nie może być swobodny w procesie tworzenia prawa.

Truizmy:

1. Człowiek ma kruchą egzystencje

2. Dobra potrzebne człowiekowi nie są dostępne wszystkim ludziom (są dostępne w ograniczony sposób)

3. Ludzie mają ograniczona zdolność do wypełniania swoich zobowiązań

Prawo musi pomóc poszkodowanym.

Przedstawiciel pozytywizmu - prawo jest czymś autonomicznym w stosunku do moralności.

Model racjonalnego tworzenia prawa.

Aby do zamierzonych celów dobierać właściwe środki - racjonalność instrumentalna (jedna z racjonalności - wąsko rozumiana).

PRAWO PRYWTNE A PUBLICZNE

1. Przy prawie publicznym wykładnia powinna mieć charakter językowy

2. Obowiązek czynności publiczno - prawnej nie może być przeniesiony na inną osobę

3. Co nie jest zakazane to jest dozwolone: - w prawie karnym: TAK

- w prawie konstytucyjnym (kompetencje organów państwa): NIE - bo nie można domniemywać kompetencji

Podziału na prawo prywatne i publiczne próbowano dokonać w oparciu o gałęzie prawa na: prywatne - cywilne, publiczne - reszta. Okazało się jednak, że zarówno w dziedzinie prawa publicznego jak i prywatnego (w wyżej dokonanym podziale na gałęzie), są normy, które można zaliczyć do odwrotnej dziedziny, więc opracowano podział nie gałęziowy.

Ulpian powiedział: „prawo dzieli się na publiczne i prywatne. Publiczne służy do obrony republiki, a prywatne do obrony jednostki”.

Przypomniano sobie o tym w XIX wieku i powstał konflikt jak dzielić skutecznie prawo na publiczne i prywatne.

Brano pod uwagę różne kryteria:

1. Gustaw Peringht

Publiczne - chroni interesu niemajątkowego (np. ład społeczny)

Prywatne - chroni interesu majątkowego

Błędy myślenia - występowanie czynników w obu grupach należących do grupy przeciwnej - np. prawo prywatne niemajątkowe - obraza majestatu.

2. Jelinek (podmiotowa)

Ważne jest miedzy jakiego rodzaju podmiotami stosunki są zawierane.

Publiczne - jednostka a państwo (organ państwa)

Prywatne - miedzy podmiotami będącymi obywatelami

3. SOMLO, Bering

Ważne jest czy stosunki prawne są związane z podporządkowaniem czy z koordynacją (charakter stosunku, a nie rodzaj podmiotu)

Rozróżnia ta teoria państw i skarb państwa.

Podatki wymierza urząd skarbowy (organ państwa, państwo) - wiec władczo, a nie skarb państwa

4. Thon

Ze względu na to z czyjej inicjatywy jest wszczynane postępowanie oparte na prawie, mające na celu rozstrzygniecie problemu.

Publiczne: z inicjatywy państwa

Prywatne: z inicjatywy obywatela

Wady: w prawie cywilnym może być czasem ściganie z urzędu

5. Profesor Opałek

Ze względu na metodę regulacji.

Prywatne: regulacja ma charakter pośredni i względny - prawo daje ramy, a obywatele sami kreują przestań między nimi tworząc umowę

Publiczne: regulacja ma charakter bezpośredni i bezwzględny - nie obywatele nie mają możliwości swobodnego kreowania stosunków prawnych.

Patrz: ius dispositivum, ius cogens

2

swobody kreowania

stosunku pranego,

bądź brak tej swobody)

---