Materialne prawo administracyjne (pojęcie, zakres, dziedziny)

Jak i w innych gałęziach prawa, w prawie adm. wyodrębnia się prawo materialne, procesowe ustrojowe.

Normy prawa adm. stanowią podstawę do wydania decyzji adm. i wyroków adm..

Przepisy procesowe gwarantują poprawę rozstrzygnięcia sprawy i spełniają funkcję pomocniczą wobec prawa materialnego, które zapewnia ochronę praw jednostki.

Trudności w wyodrębnieniu materialnego prawa adm. powodo­wane są:

- brakiem kodyfikacji ze względu na rozległość przedmiotu regulacji i zmieniający się stan prawny

- podejmowane przez administrację publiczną działania nie mające form wład­czych (nie tworzących praw i obowiązków) np. akcji pomocy osobom dotknię­tym powodzią

- podejmowane przez administrację publiczną działania, które mają na celu za­spokojenie potrzeb jednostki w dziedzinie socjalnej, bytowej, oświatowo- kulturalnej, określane jako świadczenie usług - chociaż nie w znaczeniu do­słownym. Mówi się tutaj o adm. świadczącej. Obejmuje ona m. in. świadczenia w dziedzinie zdrowia, pomocy społecznej, usług socjalnych, szkolnictwa, kultury, gospodarki komunalnej.

Definicja

Normy prawa adm. to normy zawarte w przepisach prawa adm. powszechnie obowiązującego, które określają treść praw i obowiązków (zachowanie się adresatów).

O charakterze norm prawa materialnego nie przesądza miejsce ich zamiesz­czenia (rodzaj aktu prawnego), ale ich treść.

Cechy swoiste prawa adm. to:

- brak ściśle wyznaczonego zakresu rzeczowego (przedmiotowego) z powodu braku kodyfikacji.

- pierwszoplanowe znaczenie materialnego stosunku adm..

Typy norm prawa adm.

- najczęściej przepisy: prawa materialnego ustalają przesłanki, w jakich organ

adm. publicznej w drodze aktu adm. nakłada na określo­nego indywidualnego adresata obowiązki lub przyznaje uprawnienia

• niekiedy też normy prawa materialnego określają wprost, bez potrzeby wyda­nia indywidualnego aktu adm., obowiązki adresata, a rola organu adm. ogranicza się do kontroli przestrzegania.

• wyodrębnia się też różne inspekcje, których celem jest kontrola i nadzór oraz niekiedy wydawanie decyzji adm.

- w innych przypadkach normy prawa materialnego zobowiązują do podejmo­wania czynności materialno- technicznych, np. prowadzenie ewidencji, reje­strów, itp.

Granice regulacji prawa materialnego adm. zależą od założeń ustrojowych państwa, wyboru określonych wartości, które mają być chronione w danym ustroju.

Działy prawa materialnego wg dziedzin ingerencji adm. w określone dobra jednostki

Najłatwiej można przedstawić określone dziedziny prawa adm. materialnego mając na uwadze przedmiot regulacji, np. prawo wodne, o zgromadze­niach. Można tez prowadzić typologię wg dziedzin ingerencji adm. w określone dobra jednostki lub ujmując dziedziny pokrewne.

Wyodrębnia się dział prawa materialnego adm., który dotyczy:

- praw człowieka i wolności obywatelskich - są to dobra (wolności, prawa, swo­body) gwarantowane przez Konstytucję RP, z którą prawo materialne winno być zgodne

-statusu prawnego jednostki - wyznaczonego również przez prawo konstytu­cyjne, karne, cywilne. Reglamentacja adm. ma. jednak również duże znaczenie , praktyczne. Wyznacza ona status prawny osób fizycznych, obywateli polskich. Regulacja dotyczy np. obowiązku meldunkowego, dowodów osobistych, paszportów, aktów stanu cywilnego, udziału obywateli w obronie kraju

- wolnych zawodów, które mają szczególne znaczenie w okresie obecnej transformacji ustrojowej, ze względu na wagę tych zawodów. Uprzednio wykony­wane były one w formie uspołecznionej. Zawody te wymagają odpowiedniego wykształcenia, wiążą, się z prestiżem społecznym. Regulacje zawarte są w wielu ustawach,

- funkcji policyjnych. Adm. sprawuje również funkcje policji. Chodzi o utrzymanie porządku i spokoju, bezpieczeństwa w stanach zagrożenia, klęsk, chorób,

- działalności gospodarczej (reglamentacji) Swoboda działalności gospodarczej nie uniemożliwia pewnych form reglamen­tacji tej działalności,

- ingerencji adm. w sfery własności nieruchomości. Z zasad gospodarki, rynkowej wynika ograniczenie ingerencji adm. w sferę tej własności do minimum; jednak niekiedy ta ingerencja jest potrzeb­na. Np. sytuacji regulowanej prawem budowlanym, ustawą o zagospodarowa­niu przestrzennym, ustawą o gospodarce nieruchomościami,

- rzeczy publicznych - zaliczamy do nich majątek adm. (obiekty nale­żące do adm. publicznej), jak i rzeczy pożytku publicznego przezna­czone dla każdego, np. ulice, parki, place, drogi. Sprawy majątku adm. regulują te inne gałęzie prawa,

- stref specjalnych, tj. specjalnie wyodrębnionych terenów, które ze względu na specyfikę wymagają specjalnego zarządu. Np. strefy wyodrębnione ze wzglę­du na ochronę środowiska, granicy państwowej

- ciężarów publicznych - składają się na nie świadczenia pieniężne, osobiste, rzeczowe. Regulują je różne przepisy, np. prawo finansowe, ustawa o powszechnym obowiązku obrony RP,

- adm. świadczącej pomoc społeczna i zabezpieczenie społeczne - to adm. publiczna nadzoruje, bowiem zadania, które określa się jako ad­ministrację świadczącą, np. w zakresie pomocy społecznej. Chodzi o świadczenie usług na rzecz obywatela w różnych formach. Jest to działal­ność złożona, obejmująca funkcję organizującą, jak też reglamentacyjną. Udzielanie pomocy społecznej przez organy adm. jest, w świetle Konstytucji RP, jedną z postaci zabezpieczenia społecznego.

Administracyjnoprawna reglamentacja niektórych wolności (swobód) jednostki

O wolnościach i prawach oraz obowiązkach człowieka i obywatela stanowi Konstytucja RP z 1997 r. w rozdziale II.

Dużą rolę w kształtowaniu praw i wolności jednostki odegrały też uregulowania

międzynarodowe, a to:

a) Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r.

b) Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z. 1966 r.

c) Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych i Kulturalnych z 1966 r.

Ustawodawstwo adm. wkraczając w sferę praw i wolności nie może pozo­stawać w sprzeczności z postanowieniami Konstytucji RP i postanowieniami paktów międzynarodowych.

Konstytucja RP wymienia środki ochrony praw i wolności. Zalicza tu prawo do wynagrodzenia szkody, zaskarżenia decyzji i orzeczeń sądowych- wydanych w I instancji, wniesienia skargi do Trybunału Konstytucyjnego i wniosku do Rzecznika Praw Obywatelskich (art. 77-80). Postanowienia te rozwija ustawodawstwo zwykłe.

Prawo do ochrony danych osobowych i jego publiczne ograniczenia

Prawo do ochrony danych osobowych, jako prawo konstytucyjne pojawiło się dopiero w Konstytucji RP z 1997 r., która wśród wolności i praw osobistych w art. 51 ust. 1 wprowadza ogólną regułę, że "Nikt nie może być obowiązany inaczej, niż na podstawie ustawy, do ujawniania informacji dotyczących jego osoby".

Inspiracją o tego uregulowania konstytucyjnego była Konwencja Rady Europy z 1981 r. nr 108 dotycząca ochrony danych osobowych w związku z automatyczną bazą danych. Konstytucja RP dopuszcza wyjątki dotyczące ujawniania danych oso­bowych, gdy przewiduje to ustawa.

Konstytucyjne upoważnienie dla władz publicznych do pozyskiwania, groma­dzenia i udostępniania informacji ograniczone jest też do sytuacji, gdy są one nie­zbędne w demokratycznym państwie prawnym (art.51ust. 2).

Zagadnienia te aktualnie normuje ustawa z 29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych. Istnieje problem, w jakim stopniu należy chronić dane osobowe, jako szczególne dobro - w jakim zaś ustawy mogą je naruszać kierując się interesem pu­blicznym.

Ustawa z 29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych wprowadza regułę, że każdy ma prawo do ochrony dotyczących go danych osobowych - ale dalej zastrze­ga, że przetwarzanie danych osobowych dopuszczalne jest w określonych sytu­acjach, ze względu na dobro publiczne; dobro osoby, której dane dotyczą lub dobro osób trzecich w zakresie i trybie określonym ustawą. Przy czym nie chodzi tutaj tylko o tę ustawę, ale i inne ustawy, jak np. ustawą o zawodzie lekarza, która ustala kiedy można naruszyć tajemnicę zawodową i w jakich okolicznościach.

Ustawa tworzy też organy ochrony danych osobowych. Jest nim Generalny In­spektor Ochrony Danych Osobowych powoływany i odwoływany przez Sejm za zgo­dą Senatu.

Do jego zadań należy:

- kontrola zgodności przetwarzania danych z przepisami o ochronie danych osobowych,

- wydawanie decyzji administracyjnych i rozpatrywanie skarg w sprawach wy­konywania przepisów o ochronie danych osobowych,

-opiniowanie projektów dot. ochrony danych osobowych,

- inicjowanie przedsięwzięć dotyczących danych osobowych,

-uczestniczenie w pracach międzynarodowych instytucji zajmujących się tą te­matyką.

Przepisy regulują kompetencje ww. organu: prawo żądania wyjaśnień, wyda­wanie decyzji adm. nakazujących przywrócenie do stanu zgodnego z prawem. Stosuje się Kpa z uwzględnieniem przepisów ustawy.

Główny Inspektor Ochrony Danych działa przy pomocy swojego urzędu zwa­nego Biurem Generalnego Inspektora Przetwarzania Danych.

Przewidziana jest też odpowiedzialność karna. Możliwa jest też odpowiedzial­ność cywilna i stosowanie środków egzekucyjnych.

W myśl ustawy o ochronie danych osobowych, jeżeli przepisy innych ustaw dotyczących przetwarzania danych osobowych przewidują dalej idącą ochronę niż przepisy omawianej ustawy - stosuje się przepisy tych ustaw.

ADMININISTRACYJNO - PRAWNY STATUS JEDNOSTKI

1. Obywatelstwo

Posiadanie obywatelstwa polskiego jest warunkiem korzystania z uprawnień. Konstytucja RP w art. 62, 82 i 85 łączy podstawowe prawa i obowiązki z posiadaniem obywatelstwa.

Inne przepisy, np. pragmatyki służbowe z istnieniem obywatelstwa-polskiego łączą

- korzystanie z określonych uprawnień.

Problematyka obywatelstwa jest też przedmiotem konwencji międzynarodo­wych. Np. haskiej z 1930 r. czy nowojorskiej z 1957 r.

Zasadniczym przepisem jest ustawa z 15.02.1962 r. o obywatelstwie polskim. Ustawa nie zawiera definicji obywatelstwa. W literaturze przyjmuje się, że polega ono na trwałej więzi określonej osoby z państwem - przynależności państwowej. Z oby­watelstwem wiążą się określone prawa i obowiązki, także publiczno-prawne.

W świetle polskiego prawa osoba, która nie posiada obywatelstwa polskiego, a przebywa na terenie polskim jest cudzoziemcem (art. 2 ustawy z 25.06.1997 r. ­o cudzoziemcach).

W Polsce obowiązuje zasada wyłączności, co oznacza, że obywatel polski nie może być równocześnie obywatelem innego państwa.

Wg art. 34 ust. 1 Konstytucji RP podstawową formą nabycia obywatelstwa jest urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi. Konstytucja nie wyklucza na­bycia obywatelstwa polskiego w inny sposób. Wg Konstytucji obywatel polski nie mo­że utracić obywatelstwa polskiego chyba, że sam się go zrzeknie. Poręcza się też opiekę państwa nad obywatelami polskimi za granicą.

Nabycie obywatelstwa polskiego

1) z mocy prawa (osoby urodzone z rodziców, obywateli polskich) - zasada po­chodzenia ins sangunis. Zasadę ins soli stosuje się ponadto, gdy oboje rodzice dziecka urodzonego lub znalezionego w Polsce są nieznani lub nie posiadają żadnego obywatelstwa,

2) w drodze aktu adm. - indywidualnego przez Prezydenta RP (art.

" 137 Konstytucji) obowiązek zamieszkania na podstawie zezwolenia na osie­dlenie przez okres, co najmniej 5 lat. Od nadania obywatelstwa ustawa odróż­nia uznanie za obywateli osób o nieokreślonym obywatelstwie lub nie posiadających żadnego obywatelstwa i to na ich wniosek, jeżeli zamieszkują na tere­nie Polski na podstawie zezwolenia, co najmniej 5 lat. Orzekanie należy do kompetencji wojewody.

3) przez oświadczenie woli. Niezbędna jest w tym przypadku decyzja adm. o przyjęciu oświadczenia. Oświadczenie składane jest przed wojewodą(np. oświadczenie może składać dziecko, gdy jedno z rodziców jest obywate­lem polskim, jak też cudzoziemiec pozostający, co najmniej 3 lata w małżeń­stwie z obywatelem polskim).

Od nadania obywatelstwa ustawa odróżnia uznanie za obywateli osób, o nieokreślonym obywatelstwie lub nie posiadającym żadnego obywatelstwa i to na ich wniosek, jeżeli zamieszkują w Polsce na podstawie zezwolenia, przez co najmniej 5 lat.

Utrata obywatelstwa

Przerywa więź prawną łączącą daną osobę z państwem. W następstwie tego - określona osoba może utracić uprawnienia związane z posiadaniem obywatelstwa polskiego. Utrata może nastąpić na wniosek zainteresowanego i po wyrażeniu zgody na zrzeczenie się przez Prezydenta RP.

W sprawach obywatelstwa orzekają:

-organy działające w Polsce,

-urzędy konsularne (nie stosuje się Kpa przed urzędami konsularnymi).

Problematykę reguluje: rozporządzenie Prezydenta RP z 14.03.2000 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania o nadanie obywatelstwa lub wyrażenia zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego oraz wzorów oświadczeń i wnio­sków.

2. Cudzoziemcy

Ustawa z 25.06.1997 r. o cudzoziemcach oraz postanowienia Konstytucji RP: "Każdy, kto znajduje się na terytorium RP korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji". Na terenie RP cudzoziemca należy, zatem traktować jak obywatela polskiego. Są jednak pewne ograniczenia, wynikające z ustaw zwykłych, np. w zatrudnianiu, wykonywaniu określonych zawodów, itd. Wobec powyższego, cudzo­ziemiec korzysta z takich samych praw, jak obywatel Polski, o ile wymienione przepi­sy nie stanowią inaczej. Sprawa zatrudniania cudzoziemców w Polsce wobec bezro­bocia jest ważnym problemem społecznym z tego też powodu ustawodawstwo wprowadza reglamentację adm zatrudniania cudzoziemców.

W myśl ustawy cudzoziemcem jest każdy, kto nie posiada obywatelstwa pol­skiego. Cudzoziemca będącego obywatelem dwóch lub więcej państw traktuje się jako obywatela tego państwa, którego dokument podróżny stanowi podstawę wjazdu na teren RP. Ustawa podaje niejako negatywną legalną definicje cudzoziemca.,

Dwupaństwowców należy, zatem traktować jako obywateli jednego państwa. Ustawa o cudzoziemcach omawia węzłowe problemy należące do materialnego pra­wa adm. i zajmuje się:

a) dokumentami dotyczącymi przekroczenia granicy i przebywania na terytorium RP, uzależniając możliwość przekroczenia polskiej granicy od posiadania ważnego dokumentu oraz wizy.

Dokumenty te są często korygowane normami międzynarodowymi i liberalizowane.

Pojęcie dokumentu podróży: to dokument uprawniający do przekroczenia gra­nicy i uznawany przez władze RP, Może on być wystawiony przez: władze państwa obcego, organ polski lub organizację międzynarodową.

Pojęcie wizy: jest to zezwolenie wydane cudzoziemcowi przez właściwy organ polski. Wizy wydaje lub odmawia ich wydania: za granicą konsul, w kraju wojewoda, a w uzasadnionych przypadkach komendant graniczny placówki straży granicznej. Taka jest reguła, od której mogą być wyjątki. Wizę zamieszcza, się w dokumencie podróży.

Cudzoziemcowi, który utracił swój dokument podróży wydaje się tymczasowy dokument; utrata winna być zgłoszona Policji. Ustawa reguluje też sprawę środków na pokrycie kosztów pobytu na terenie RP, zaproszeń obywateli ob­cych. Ewidencję zaproszeń prowadzi wojewoda.

b) sprawami ewidencji i systemu informatycznego dotyczącego cudzoziemców

Prowadzone są różne rejestry. Np. wniosków wizowych, rejestry decyzji o wydaleniu osób, rejestry wniosków o udzielenie zezwolenia na zamieszka­nie.

Prowadzi się też krajowy system informatyczny dla potrzeb kontroli granicznej i legalności pobytu.

c) sprawami zezwoleń na zamieszkanie, osiedlenie i łączenie rodzin

Decyzje zezwalające na zamieszkanie na czas oznaczony wydaje wojewoda. Ma ona postać zezwolenia i wydawana jest w razie spełnienia przesłanek ustawowych, takich jak np. uzyskanie zezwolenia na zatrudnienie, podjęcie nauki, zawarcie związku małżeńskiego z obywatelem polskim. Zezwolenie wy­dawane jest na czas oznaczony do 2 lat z możliwością przedłużenia dłużej niż 2 lata. Zezwolenie na osiedlenie się i kartę pobytu wydaje również wojewoda.

Zezwolenie na osiedlenie wydaje się, gdy cudzoziemiec spełnia również okre­ślone trzy warunki ustawowe, a to wykaże się istnieniem więzi rodzinnych i ekonomicznych z Polską, ma zapewnione w RP mieszkanie i utrzymanie i bezpośrednio przed złożeniem wniosku przebywał na terenie Polski przez określony czas. Wraz z zezwoleniem na zamieszkanie czy osiedlenie się wy­daje się kartę pobytu.

Do ustawy wprowadzono też przepis dot. łączenia rodzin. Łączenie rodzin wy­nika też z regulacji międzynarodowych (małżonka lub małoletnich dzieci).

d) status uchodźcy i prawo azylu

Problematykę tę reguluje też Konstytucja RP w art. 56 ust. 2. Status uchodźcy nadaje się cudzoziemcowi, który w RP poszukuje ochrony przed prześladowaniami. Status ten nadaje i pozbawia Prezes Urzędu ds. Repatriacji i Cudzo­ziemców. Organem II instancji jest Rada ds. Uchodźców. Ustawa o cudzoziemcach zawiera też regulacje proceduralne.

Prawo azylu - udzi_ler1ie go następuje na wniosek cudzoziemca w celu za­pewnienia mu ochrony i gdy przemawia za tym ważny interes RP. Jest to de­cyzja uznaniowa. Wydaje ją Prezes Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców po uzyskaniu zgody ministra właściwego ds. zagranicznych. Udzielenie azylu ma ten skutek, że cudzoziemcowi zezwala się na osiedlenie się w Polsce. Można go też w uzasadnionych przypadkach pozbawić tego azylu.

Ochrona czasowa cudzoziemców ma miejsce, gdy cudzoziemcy masowo opuszczają swój kraj pochodzenia z powodu obcej inwazji, wojny domowej, konfliktów etnicznych. Wówczas można im zapewnić określoną opiekę (wyży­wienie, zakwaterowanie, pomoc medyczną) i inne świadczenia.

e) sprawy wydalania i opuszczania terytorium RP.

Decyzję o wydaleniu cudzoziemca wydaje wojewoda z urzędu lub na wniosek między innymi Ministra Obrony Narodowej, Szefa Agencji Bezpieczeństwa Na­rodowego, Szefa Agencji Wywiadu, Komendanta Głównego lub Komendanta Wojewódzkiego

Wydalenie może mieć miejsce, gdy zachodzą przesłanki ustawowe, np. prze­bywanie bez zezwolenia, gdy cudzoziemiec nie posiada środków' na pobyt, gdy podjął zatrudnienie bez zezwolenia.

Nie można wydalić małoletniego, jeżeli w swoim kraju nie będzie miał zapew­nionej opieki, jak też cudzoziemca, gdy naruszałoby to konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r.

f) sprawy proceduralne i dotyczące organów realizujących jej postanowienia. Ustawa wprowadza dwa organy centralne, a to: Prezesa Urzędu ds. Repatria­cji i Cudzoziemców - nadzorowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Ra­dę ds. Uchodźców.

3. Dowody osobiste i paszporty

Należą one do podstawowych dokumentów obywatela polskiego, Są to doku­menty urzędowe - a nie decyzje adm. Przysługuje im domniemanie; że pochodzą od określonego organu, które rozciąga się na treść dokumentu.

Wydawanie ich należy do czynności materialno -technicznych w adm., ale przyjmuje się, że zawierają pewne elementy decyzji adm. - zawierają bo­wiem pewne uprawnienia, np. dot. przekroczenia granicy. Odmowa wydania winna mieć charakter decyzji adm.. ­

Problematykę dowodów reguluje ustawa z 10.04.1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych. Wskazuje ona na prawo do otrzymania dowodu osobistego w określonych warunkach, zakres zamieszczanych danych, wymiany, zwrotu, postę­powania w razie zgubienia (obowiązek powiadomienia najbliższego organu gminy).

Paszporty

Ustawa z 29.11.1990 r. o paszportach. Paszport jest dokumentem urzędo­wym, łączy się z prawem podmiotowym (wynikającym z art. 52 ust. 2 Konstytucji RP) do przemieszczania się poza granicę państwa. Ustawa określa paszport jako dokument urzędowy, który uprawnie do przekroczenia granicy i pobytu za granica obywatela, a także poświadcza jego obywatelstwo i tożsamość.

Rodzaje paszportów:

a) zwykły - wydawany przez wojewodów,

b) dyplomatyczny - wydawany jest przez ministra spraw zagranicznych w kraju, a za granicą przez konsula

c) służbowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych - wydaje i wznawia właściwy mi­nister ds. zagranicznych,

d) tymczasowy wydawany przez konsula obywatelom polskim, nie posiadającym paszportu wydanego w Polsce, w celu umożliwienia powrotu do kraju. Pasz­porty tymczasowe wydaje się również obywatelom polskim przebywającym za granicą na stałe na czas oczekiwania na doręczenie paszportu wydanego w kraju.

Prawo do otrzymania paszportu jest prawem podmiotowym. Odmowa tylko w przypadkach przewidzianych ustawą. Odmowa obligatoryjna_wydania na wniosek określonych organów i sądu, gdy toczy się postępowaniem karne lub cywilne, gdy toczy się postępowanie przygotowawcze lub wykonawcze - na wniosek organów

prowadzących to postępowanie. Na wniosek Prokuratora generalnego w razie popeł­nienia przestępstwa za granicą.

Forma fakultatywna w określonych ustawowo przypadkach. Np. gdy zachodzi obawa niewykonania ustawowego obowiązku orzeczonego przez sąd lub decyzją adm w razie popełnienia przestępstwa z chęci zysku.

Unieważnienie paszportu ma miejsce w razie zaistnienia przesłanek ustawo­wych. Np. na skutek utraty obywatelstwa polskiego przez obywatela polskiego posia­dającego paszport. Istnieje wówczas obowiązek zwrotu, który może być wymuszony decyzją adm.

4. Ewidencja ludności

Ustawa z 10.04.1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych. Ewiden­cja ludności sprowadza się do:

a) obowiązku meldunkowego obywateli,

b) czynności materialno-technicznych organów gminy, najemców, właścicieli do­mów, lokali, administratorów i dozorców domów, zakładów pracy i sołtysów.

Ustawa odróżnia zameldowanie na pobyt stały i czasowy oraz wymeldowanie z tych pobytów:

- pobyt stały zamieszkiwanie w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego przebywania,

- pobyt czasowy przebywanie bez zamiaru zmiany miejsca pobytu stałego.

Wątpliwości interpretacyjne rozstrzyga urząd gminy. Decyduje nie tylko wer­balna treść oświadczenia woli, ale i okoliczności faktyczne wskazujące na zamiar rzeczywisty.

Wprowadza się zameldowanie na stałe osoby, która przebywa nieprawnie dłu­żej niż 2 miesiące i jest zameldowana na pobyt stały, chyba, że okoliczności wskazu­ją, iż mamy do czynienia z pobytem czasowym. Ustawa przewiduje określone obo­wiązki związane z za- i wymeldowaniem i nakłada je zarówno na osoby przebywają­ce jak i na organy gminy, zakłady hotelarskie itd.

Obowiązek meldunkowy związany z urodzeniem i zmianą stanu cywilnego ciąży na Urzędzie Stanu Cywilnego. Zameldowania o zmianie nazwiska lub imienia dokonuje starosta, który wydał w tej sprawie decyzję. Zgłoszenia w USC zgonu za­stępuje wymeldowanie.

Odrębnie ustawa normuje obowiązki meldunkowe wczasowiczów i turystów wprowadzając tryb uproszczony (u kierownika domu lub osoby przez niego upoważ­nionej w terminie 24 godzin od przybycia).

Ustawa reguluje też obowiązki właścicieli domów i wynajmujących lokale. Za­kład pracy ma również obowiązek sprawdzenia dopełnienia obowiązku meldunkowe­go przez pracowników. Wyjątkowo wydaje się decyzję adm. Np. w razie wątpliwości, co do zameldowania na pobyt stały lub czasowy. W I instancji wydaje ją wójt lub burmistrz, bądź prezydent miasta.

Wprowadza się też obowiązek prowadzenia ewidencji ludności w systemie in­formatycznym w postaci zbioru meldunków i zbiorów danych osobowych PESEL.

5. Akta Stanu Cywilnego

Zagadnienie wiąże się z rejestracją określonych faktów dot. osób fizycznych. Jest to sfera regulacji adm.-prawnej, powiązana z prawem rodzinnym.

Aktualnie w Europie wyróżnia się dwa systemy rejestracji:

a) prowadzony przez organy kościelne pod nadzorem państwa,

b) system mieszany; gdy Jest prowadzony częściowo przez korporacje wyzna­niowe i częściowo istnieje rejestracja świecka.

W Polsce mamy system mieszany, zwłaszcza, gdy chodzi o akt małżeństwa. Nastąpiło to w wyniku ratyfikacji konkordatu między Stolicą Apostolską, a RP w 1993 r.

Akta stanu cywilnego:

a) mają szczególny charakter,

b) są dokumentami publicznymi

c) stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich potwierdzonych.

Do tych zdarzeń ustawa zalicza urodzenia, małżeństwa, zgony, a także spra­wy dotyczące innych zdarzeń mających wpływ na stan cywilny.

Z ksiąg stanu cywilnego wydaje się odpisy zupełne i skrócone, zaświadczenia o wpisach lub ich braku albo też zaświadczenia o zaginięciu lub zniszczeniu księgi stanu cywilnego. Wydanie następuje na wniosek osoby, sądu, organu państwowego, krewnych, małżonka, przedstawiciela ustawowego, itd.

Akta stanu cywilnego stanowią swoiste dokumenty publiczne. Ustawa przewi­duje formę postanowienia sądowego, gdy kierownik urzędu stanu cywilnego odma­wia określonych czynności lub decyzji adm..

Księgi stanu cywilnego

Prowadzi się w USC. Czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego dokonu­je kierownik lub jego zastępcy. Z mocy ustawy kierownikiem USC jest wójt, burmistrz, prezydent miasta. Rada Gminy może powołać jednak innego kierownika. USC wcho­dzą w skład urzędu gminy. Wojewoda może tworzyć USC dla kilku okręgów lub na obszarze jednej gminy utworzyć kilka urzędów.

Ustawa przewiduje pewne zasady ogólne dot. sporządzania aktów stanu cy­wilnego i prowadzenia ksiąg. Np., że akty urodzenia małżeństwa i zgonu sporządza się oddzielnie dla każdego aktu, że nie można w nich zamieszczać danych narusza­jących dobra osobiste.

Akty urodzenia

Ustala się kolejność zgłaszania (w terminie 14 dni, a gdy dziecko urodziło się martwe w ciągu 3 dni). Ustawa ustala kolejność podmiotów zobowiązanych do zgłoszenia ­lekarz, położna, matka. W razie porodu w szpitalu dokonuje tego szpital.

Ustala się dane wpisywane, ilość imion (nie więcej niż dwa, zakaz imion ośmieszają­cych, utrudniających odróżnienie płci, itd.). Rejestrację dziecka, którego ojciec nie jest znany.

W sprawach zawierania małżeństw ustawa odsyła do KRiO. Małżeństwo może być zawarte w formie świeckiej lub wyznaniowej. Zgodne oświadczenie woli przed kie­rownikiem USC lub duchownym.

Akt zgonu jest aktem stanu cywilnego regulowanym też przez ww. ustawę. Określa ona terminy zgłaszania zgonu oraz osoby lub podmioty Zobowiązane (małżonek, członkowie rodziny, administrator domu, szpital), a także treść zgłoszenia.

Zmiana imion i nazwisk wiąże się z problematyką aktów stanu cywilnego.

Zmiana imion i nazwisk regulowana jest przez ustawę z 15.11.1956 r. o zmianach imion i nazwisk. Zmiana nazwiska w przypadkach uzasadniających, np. ośmieszają­ce, nie polskie.

W sprawach zmiany imion i nazwisk orzeka na wniosek strony właściwy starosta ze względu na miejsce zamieszkania.

Problematykę cmentarzy i chowanie zmarłych reguluje ustawę z 31.01.1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych.

Ustawa rozróżnia cmentarze komunalne i wyznaniowe. Karta zgonu, ewentualnie zezwolenie prokuratora, stanowi podstawę pochowania.

Przyjęcie zwłok do pochowania na cmentarzu następuje po przedstawieniu dokumentu - karty zgonu, a nadto prokuratora, gdy zachodzi podejrzenie, że zgon nastąpił w wyniku przestępstwa.

Ustawa normuje terminy pochówku, określa osoby upoważnione do pochowa­nia zwłok bliskich: najbliższa rodzina, małżonek, zstępni, wstępni w linii bocznej, itd.

Zgon winien być ustalony przez lekarza. Pochowanie do grobu ziemnego, mu­rowanego, w katakumbach, zatopienie w morzu.

7. Ordery i odznaczenia

Przepisy dotyczące tej materii zalicza się również do ustalających status oby­watela. Ustawa z 16.10.1992 r. o orderach i oznaczeniach i rozporządzenie Prezy­denta RP z 11.11.1992 r.

Jest to forma wyróżniania przez państwo lub inne podmioty uprawnione do ich nadawania.

Ordery stanowią wyróżnienie zasług cywilnych i wojskowych w czasie wojny i pokoju. Są to Order Orła Białego, Order Wojenny Virtuti Militari, Order Odrodzenia Polski, Order Zasługi RP.

Odznaczenia: Krzyż Walecznych, Krzyż Zasługi z Mieczami, Krzyż Zasługi, Medal za Długoletnie Pożycie Małżeńskie, itd.

Nadaje się je obywatelom polskim, a także i cudzoziemcom. W szczególności Order Zasługi RP.

Pewne odznaczenia nadaje się jedynie określonym osobom, np. Krzyż Zasługi za Działalność - nadaje się policjantom. Przyjęcie odznaczenia-innego państwa mo­że mieć miejsce tylko za zgodą Prezydenta RP.

Ordery i odznaczenia mają charakter osobisty. Mogą też być nadawane po­śmiertnie. Nadaje Prezydent w formie postanowienia, które ogłasza się w Monitorze Polskim. Postanowienie może nastąpić w drodze decyzji w przypadkach ustawowo określonych.

ROZDZIAŁ 4

ADM. WOLNYCH ZAWODÓW

Zawody wolne odgrywają szczególną rolę w społeczeństwie. WY'11agają wysokich kwalifikacji i praktyki oraz pozostawienia im samodzielności w wykonywaniu.

Z uwagi na ich ważną rolę Państwo ustala zasady i sposoby oraz warunki dopusz­czania do tych zawodów w drodze przepisów ustawowych. Dopuszczenie do wyko­nywania, ograniczenia, pozbawienia prawa do wykonywania zawodu ma z reguły charakter aktu adm..

Konstytucja RP wart. 65 ust. 1 zapewnia wolność wyboru i wykonywania za­wodu. Dotyczy to również wolnych zawodów.

Istotą wolnych zawodów jest to, że z reguły są one wykonywane nie na pod­stawie stosunku pracy. Niemniej wykonywanie tych zawodów odbywa się także w oparciu o stosunek pracy. Kodeks spółek handlowych z 15.09.2000 r. wprowadził instytucje spółek partnerskich dla wykonywania wolnych określonych zawodów.

Cechą charakterystyczną wolnych zawodów jest także to, że ich wykonywanie jest przedmiotem zainteresowania prawa adm. materialnego, choć nie­kiedy wkracza również ustrojowe prawo adm. publicznej, a także inne gałęzie prawa, np.. prawa cywilnego, pracy, handlowego.

Ratyfikowanie przez Polskę Układu Europejskiego i członkostwa Polski w Unii Europejskiej powoduje konieczność zapewnienia swobody wykonywania wolnych zawodów także cudzoziemcom należącym do państw Wspólnoty Europejskiej.

Rola ich była różna w różnych okresach. Były też ograniczenia w zakresie wy­konywania w okresie przed latami 90-tymi w Polsce. Brak jest jednej regulacji praw­nej regulującej wykonywanie zawodów wolnych. Są liczne unormowania.

Uprawnienie do wykonywania zawodu jest uprawnieniem adm...Uzyskuje się je po spełnieniu warunków ustawowych.

Kompetencje publiczno-prawne dot. tych zawodów wykonują:

a) organy adm. rządowej, np. Główny Geodeta Kraju nadaje funkcje w dziedzinie geodezji i kartografii,

b) organy samorządu zawodowego, np. gdy chodzi o lekarzy. Samorząd zawodowy wyręcza władze państwa w wykonywaniu ich funkcji realizując kompetencje wład­cze,

c) organy samorządu zawodowego i organy adm. państwowej, np. gdy cho­dzi o notariuszy.

Lista wolnych zawodów może być różna. Zależy od tradycji prawnych państwa, oczekiwań co do regulacji samych zainteresowanych zawodem, itd.

Podział wolnych zawodów:

a) zawody prawnicze (adwokaci, radcowie, notariusze, komornicy sądowi),

b) wolne zawody medyczne (lekarze, lekarze weterynarii, dentyści, farmaceuci, pielęgniarki i położne, psychologowie),

c) wolne zawody techniczne (architekci, inżynierowie budownictwa, urbaniści, osoby pełniące funkcje w górnictwie i geologii),

d) inne wolne zawody, jak np. biegli rewidenci.

ad a). zawody prawnicze

Unormowania bardzo odległe z 1982 r. ze zmianą z 1997 r. Prawo o adwokaturze stanowi, że zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej i udzielaniu porad, sporządzaniu opinii, opracowywaniu projektów aktów, występo­wania przed sądami i innymi organami. Siedzibę adwokata wyznacza rada adwokac­ka.

Zawód można wykonywać w kancelarii adwokackiej, zespole, w spółkach (cy­wilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej). Obowiązuje miejsce zamieszkania w miejscu siedziby. O przyjęciu na aplikację rozstrzyga okręgowa rada adwokacka po przeprowadzeniu konkursu.

O dopuszczeniu do wykonywania zawodu decyduje samorząd adwokacki. Od wymogu aplikacji można zwolnić obywatela Unii Europejskiej; jeżeli spełnia wymaga­nia ustawy.

Radcowie prawni

Zawód ten był pierwotnie pomyślany do obsługi jednostek gospodarki uspo­łecznionej. Obecnie, wg uchwały Krajowej Rady Radców Prawnych z 22.02.1992 r. zawód ten może być wykonywany także w prywatnych jednostkach organizacyjnych i może polegać na obsłudze osób fizycznych prowadzących działalność gospodar­czą. Radcowie nie świadczą jednak pomocy w sprawach karnych, opiekuńczych i rodzinnych. Zawód rady można wykonywać także w ramach stosunku pracy.

Dopuszczenie do zawodu następuje po odbyciu aplikacji i złożeniu egzaminów. Zwolnieni są profesorowie, doktorzy habilitowani, sędziowie j prokuratorzy.

O wpisie decyduje samorząd tj. okręgowa rada adwokacka w przypadku adwokatów lub rada okręgowa izby radców prawnych w odniesieniu do radców praw­nych.

Skreślenie z listy adwokatów i radców prawnych. Dokonują tego organy samo­rządu. Jedynie w przypadku notariuszy odwołania dokonuje Minister Sprawiedliwości.

Przyczyny: śmierć, rezygnacja,- orzeczenie dyscyplinarne, utrata obywatelstwa, obję­cie stanowiska w organach sprawiedliwości, notariacie.

Notariusze

Ustawa Prawo o notariacie nazywa notariusza osobą zaufania publicznego. Ustawa i przepisy wykonawcze regulują nadzór przez: Ministra Sprawiedliwości, prezesów sądów apelacyjnych i rady izb notarialnych. Regulacja zawodu notariusza jest szczegółowa w zakresie sposobu wykonywania czynności notarialnych, godzin otwarcia kancelarii, obowiązku zachowania tajemnicy, itp.

Odpowiedzialność dyscyplinarna podlega również regulacji ustawowej za po­stępowanie sprzeczne z prawem, z zasadami etyki i godności, naruszeniu obowiązków zawodowych, itp.

Minister sprawiedliwości podejmuje decyzję w sprawie powoływania notariuszy i wyznaczania siedziby kancelarii notarialnych po zasięgnięciu opinii właściwej izby notarialnej. Większa rola organu adm. państwowej wynika z faktu, że nota­riusz działa jako osoba zaufania publicznego korzystając z ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym.

Postępowanie - toczy się przed samorządami zawodowymi wyłonionymi przez samorząd zawodowy. Pewne kompetencje ma również w tym zakresie Minister Sprawiedliwości (np. wniesienie rewizji nadzwyczajnej).

Komornicy sądowi

Ustawa z 29.08.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji. Komornik jest wprawdzie funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym, ale wiele wskazuje, że zawód ten upodabnia się do zawodu wolnego. Nie jest on wyko­nywany na podstawie stosunku pracy. Wierzyciele mają prawo wyboru kom6rnika.

Istnieje samorząd komorniczy. Podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej. Podobnie jak notariusz powoływany jest przez Ministra Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii samorządu komorniczego. Pobiera wynagrodzenie miesięczne i prowizyjne, opłaty egzekucyjne. Podobnie, jak notariusz, powoływany jest przez' Ministra Sprawiedliwo­ści po zasięgnięciu opinii samorządu komorniczego.

Zawody medyczne i podobne: Reguluje:

a) ustawa z 5.12.1996 r. o zawodzie lekarza,

b) ustawa z 17.05.1989 r. o izbach lekarskich,

c) ustawa z 21.12.1990 r. o zawodzie lekarza weterynarii i izbach lekarsko­ weterynaryjnych,

d) ustawa z 5.07.1996 r. o zawodzie pielęgniarki i położnej,

e) ustawa z 19.04.1991 r. o izbach aptekarskich,

f) ustawa z 8.06.2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psy­chologów,

g) ustawa' z 30.08.1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej.

ad a). Ustawa o zawodzie lekarza reguluje wykonywanie zawodu przez lekarzy i sto­matologów. Ustala, kto może wykonywać, zasady wykonywania, relacje pacjent - ­lekarz.

ad b). Ustawa o izbach lekarskich reguluje sprawy odpowiedzialności zawodowej.

Ustawa o zawodzie lekarza reguluje również wykonywanie zawodu przez cu­dzoziemców (o dopuszczeniu decyduje okręgowa rada lekarska). Układ Europejski gwarantuje swobodę wykonywania wolnych zawodów. Nadzór nad indywidualną praktyką lekarską sprawują okręgowe rady lekarskie. Nadzór nad ZOZ należy do Mi­nistra Zdrowia i Opieki Społecznej, podmiotów, które utworzyły zakłady i wojewodów.

Ustawa określa: wymagania do wykonywania zawodu i dyplom, obywatelstwo polskie lub państwa UE, staż podyplomowy i złożony egzamin, sprawy związane z uzyskaniem specjalisty w określonej dziedzinie.

Okręgowa rada lekarska przyznaje pełne lub ograniczone prawo wykonywania zawodu i prowadzi rejestr wydanych uprawnień.

Katalog obowiązków lekarskich: udzielanie pomocy lekarskiej, informacji o stanie zdrowia, świadczeń lekarskich (po wyrażeniu zgody przez pacjenta),- zachowanie intymności i godności pacjenta, zachowanie tajemnicy, itp.

Kodeks Etyki Lekarskiej odpowiedzialność za naruszenie przed sądami lekarskimi powoływanymi przez samorząd lekarski. Najwyższą sankcją jest kara pozbawienia prawą wykonywania zawodu.

ad c). Lekarze weterynarii - ustawa reguluje: dopuszczenie do zawodu poprzez wpis na listę przez okręgową radę lekarzy weterynarii, zakres obowiązków, odpowiedzial­ność. Do chwał samorządu stosuje się przepisy Kpa dotyczące decyzji. Wpis po­przedza stwierdzenie, czy kandydat spełnia wymogi ustawowe. Obowiązek wykony­wania zawodu ze szczególna starannością w oparciu o zasady etyki.

Dentyści - regulacja prawna szczególna. Zastosowanie w sprawach samorządu za­wodowego ma ustawa o izbach lekarskich z 1989 r. Gest to wspólny samorząd dla obu rodzajów zawodów lekarskich). W sprawie wykonywania zawodu obowiązuje ustawa z 1996 r. o zawodzie lekarza.

ad d). Pielęgniarki i położne

Wykonywanie zawodu objęte jest regulacją ustawową. Ustawa z 5.07.1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej i ustawa z 19.04.1991 r. o samorządzie pielęgnia­rek i położnych.

Oba zawody można wykonywać dopiero po stwierdzeniu tego prawa przez okręgową radę pielęgniarek i położnych.

Ustawa ustala warunki, jakie winna spełniać kandydatka. Możliwość wykonywania zawodu przez cudzoziemców. Specjalne uregulowania dotyczące państw Unii Europejskiej. Podjęcie zawodu po 5 - letniej przerwie wymaga przeszkolenia. Odpo­wiedzialność zawodowa i adm. (pozbawienie prawa wykonywania zawodu, zawieszenie prawa wykonywania lub ograniczenie). Kodeks Etyki Zawodowej Pol­skiej Pielęgniarki i Położnej uchwalonej przez II Krajowy Zjazd.

ad e). Farmaceuci

Po sprywatyzowaniu aptek zawód ten stał się ponownie zawodem wolnym, chociaż osoby go wykonujące mogą być zatrudnione w ramach stosunku pracy.

Reguły wykonywania zawodu farmaceuty oraz problematyka samorządu -far­maceutycznego wynikają z ustawy z 19.04.1991 r. o izbach lekarskich. Ustawa określa, na czym polega wykonywanie tego zawodu (produkcja, dystrybucja, sporządzanie leków, udzielanie o nich informacji, kierowanie apteką), kwalifikacje - wyższe wy­kształcenie, odbycie praktyki i wpis dokonany przez okręgową izbę aptekarską.

Prawo farmaceutyczne - ustawa z 6.09.2001 r. normuje sprawy związane z pełnieniem funkcji kierownika apteki i hurtowni farmaceutycznej, odpowiedzialność ww. osób. Ustala zadania aptek, ich rodzaje, formy nadzoru farmaceutycznego.

ad f). Psychologowie

Wykonują czynności zbliżone do zawodów medycznych. Status tego zawodu reguluje ustawa z 8.06.2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów. Wejdzie w życie 1.01.2006 r. z wyjątkiem określonych przepisów, które już weszły w życie. Do zadań tej grupy zawodowej należy świadczenie usług psycho­logicznych, które polegają na:

a) diagnozie psychologicznej,

b) opiniowaniu,

c) orzekaniu, o ile przepisy tak stanowią, d) psychoterapii,

e) udzielaniu pomocy psychologicznej.

Prawo wykonywania zawodu z chwilą wpisu na listę psychologów Regionalnej Izby Psychologów. Ustawa określa warunki i kwalifikacje. Możliwość wpisu cudzo­ziemca. Obowiązuje tajemnica zawodowa.. Może mieć miejsce praktyka prywatna i w formie spółki partnerskiej. Zezwolenie wydaje wojewoda, po uwzględnieniu opinii Komisji Ekspertów. Obowiązuje wpis do Krajowego Rejestru Sądowego oraz rejestru prowadzonego przez Rade Regionalną Izby Psychologów.

Odpowiedzialność dyscyplinarna przed organami samorządu. Samorząd re­gionalny i krajowy.

ad e). Zawody techniczne

Trudność zdefiniowania. Zawody w budownictwie, urbanistyczne, kwalifikowa­ne funkcje w górnictwie, geologii, geodezji i kartografii.

Sprawy wolnych zawodów regulują różne przepisy, np.:

a) Prawo budowlane - ustawa z 7.07.1994 L,

b) ustawa z 15.12.2000 L o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów,

c) ustawa z 17.05.1989 L Prawo geodezyjne i kartograficzne,

d) ustawa z 4.02.1994 L Prawo geologiczne i górnicze

i inne.

Charakterystyczne dla tych zawodów jest to, że nie zawsze tworzy się dla nich samorząd zawodowy. Regulacje często znajdują się w przepisach prawa materialne­go, a odpowiedzialność przed organami adm. rządowej.

Ustawa z dnia 15.12.2000 o samorządach zawodowych architektów, inżynie­rów budownictwa oraz urbanistów odróżnia trzy rodzaje zawodów: architekta, inży­niera budownictwa i urbanisty. Mają one bardzo duże znaczenie.

Ad f). Zawód biegłego rewidenta, doradcy podatkowego i rzecznika patentowego

Zawód biegłego rewidenta zbliżony jest do zawodów prawniczych. Reguluje go ustawa z 13.10.1994 L o biegłych rewidentach i ich samorządzie. Może być wy­konywany w ramach działalności gospodarczej (w spółkach cywilnych, jawnych, ko­mandytowych i partnerskich), jak i w ramach stosunku pracy. Ustawa określa kwalifi­kacje.

Wpisu do rejestru biegłych dokonuje Krajowa rada Rewidentów. Ona tez skre­śla. Przewidziana jest odpowiedzialność zawodowa za naruszenie zasad przewidzia­nych w ustawie. Ustawa określa prawa i obowiązki rewidenta.

Doradcy podatkowi - ustawa z 5.07.1996 L o doradztwie podatkowym określa kwalifikacje doradcy. Listę doradców podatkowych prowadzi Krajowa Rada Dorad­ców Podatkowych, a rejestr osób, które nabyły uprawnienia minister właściwy ds. finansów publicznych. Decyzje w przedmiocie wpisu są decyzjami adm.i. Służy od nich skarga do NSA. Ustawa reguluje też skreślenie i odpowiedzialność dyscyplinarną.

Rzecznik patentowy - jego status przypomina zawód adwokata. Ustawa z 11.04.2001 r. o rzecznikach patentowych. Jest to zawód zaufania publicznego. Polega na świadczeniu pomocy w sprawach własności przemysłowej. Wykonuje się ten zawód w kancelarii patentowej lub na rzecz pracodawcy. Można też wykonywać go na podstawie umów cywilnoprawnych. Kancelaria może być prowadzona jednooso­bowo lub w formie spółek, podobnie jak u adwokatów.

Rzecznik ten korzysta z ochrony przysługującej adwokatowi. Występuje w charakterze pełnomocnika przed sądami i organami orzekającymi w sprawach własności przemysłowej.

Obowiązuje wpis na listę prowadzoną przez Urząd patentowy. -Decyzje o wpisie lub odmowie wydaje Prezes Urzędu Patentowego. Skarga do NSA. Ustawa określa wymagania dla kandydatów, odpowiedzialność dyscyplinarną itd. Obowiązek przynależności do samorządu, który stanowi Polska Izba Rzemieślników Patento­wych. Struktura jednostopniowa, jakkolwiek przewidziane są też Okręgowe Zgroma­dzenia Rzeczników. Nadzór sprawuje Prezes Urzędu Patentowego. Polega on na zaskarżaniu uchwał samorządu do Sądu Najwyższego.

Maklerzy i doradcy w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi. Ustawa z 21.08.1997 r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Nie wykonują wolnych zawodów, ale są to osoby zaufania publicznego. Działalność mo­że być wykonywana wyłącznie przez spółkę akcyjną zwaną domem maklerskim. Wy­konywanie zawodu może mieć miejsce w ramach stosunku pracy, zlecenia lub innym

ROZDZIAŁ V

REGLAMENTACJA PUBLICZNO - PRAWNA W SFERZE PRAW RZECZOWYCH

Problematyka praw rzeczowych jest przedmiotem zainteresowania prawa cywilnego. Adm. wkracza jednak z różnych względów w dziedziny tego prawa. Przepisy ustawowe dają bowiem możliwość władczego wkraczania adm. pu­blicznej w sferę praw człowieka do władania rzeczą, w następstwie czego następuje publiczno-prawne ograniczenie prawa własności nieruchomości, Ustalają bowiem sposób przeznaczenia nieruchomości, korzystania z niej, aż do odebrania prawa własności.,

Ochrona własności objęta jest art. 21 i 64 Konstytucji RP.

Ingerencję adm. publicznej w sferę praw własności przewidują różne przepisy prawne. Np. ustawa z 23.11.1990 r. o Łączności przewiduje prawo wstępu do obiektów, na terenie których są urządzenia sieci telekomunikacyjnych.

Wymienia się trzy rodzaje ingerencji adm. publicznej w prawa rzeczowe:

a) planowanie przestrzenne,

b) reglamentacja przewidziana przez prawo budowlane,

c) wywłaszczenie nieruchomości,

d) reglamentacja przewidziana w prawie wodnym (często pomijana).

1. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, wojewódzkie plany oraz ustalenie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu.

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego zawiera normy powszechnie obowiązujące. Dotyczą one, bowiem każdego, kto stanie się użytkownikiem terenu mimo, że plan zawiera również normy indywidualne konkretyzujące sytuację prawną danego terenu.

W świetle ustawy z 7.07.1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym miejsco­wy plan zagospodarowania przestrzennego jest formą publiczno-prawną ingerencji w prawa rzeczowe. Integralną częścią planu jest rysunek oraz linie rozgraniczające tereny i zasady zagospodarowania. Są, więc w nim zawarte normy techniczne i usta­lenia dotyczące konkretnego obszaru.

Ustawa przewiduje tylko w niektórych sytuacjach sporządzenie obligatoryjnie miejscowych planów. Np. gdy przewidują to przepisy szczególne, np. prawa geolo­gicznego i górniczego.

Ustawa przewiduje procedurę planistyczną, w której stara się zabezpieczyć interesy różnych podmiotów. Ustalenie przeznaczenia i zasad zagospodarowania, tere­nu - należy - do zadań - własnych gminy. Kształtowanie polityki - przestrzennej w woje­wództwie, w tym i uchwalenie planu przestrzennego województwa jest zadaniem własnym samorządu wojewódzkiego.

Obowiązują dwie zasady, a to:

a) każdy ma prawo do swobodnego zagospodarowania terenu, do którego ma ty­tuł prawny,

b) każdy ma prawo do ochrony własnego interesu prawnego przy zagospodaro­waniu terenów należących do innych podmiotów.

Etapy postępowania przygotowawczego planu zagospodarowania przestrzennego:

a) etap wstępny - obejmuje uchwalenia uwarunkowań i kierunków zagospodaro­wania przestrzennego gminy. Przygotowuje wójt, burmistrz, prezydent miasta, a uchwala rada. Można go potraktować jako akt wewnętrznego kierownictwa ­niemający jednak zewnętrznego wiążącego charakteru,

b) przystąpienie do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania nastę­puje z inicjatywy rady lub na wniosek każdego podmiotu, w tym zainteresowa­nego chyba, że istnieje obowiązek sporządzenia planu. W tym przypadku wo­jewoda może wzywać radę do wykonania obowiązku z wyznaczeniem termi­nu, a gdy nie wykona, w drodze wykonania zastępczego ustalić plan. Przed uchwaleniem planu przez radę gminy na wójcie, burmistrzu czy prezydencie ciąży obowiązek np. informowania o planie osób i organów zainteresowanych,­

c) na ww. etapie przysługują dwa środki ochrony, a to protest i zarzuty. Pierwszy służy każdemu, kto kwestionuje ustalenia przyjęte w projekcie niniejszego pla­nu, nie musi mieć w tym interesu prawnego. O przyjęciu lub odrzuceniu prote­stu rozstrzyga rada.

Zarzut może składać tylko ten, kto twierdzi, że jego interes prawny lub upraw­nienia zostały naruszone. Rozstrzyga rada.

d) do kompetencji rady gminy należy w końcu uchwalenie planu zagospodaro­wania przestrzennego i dokonywania w nim zmian. Uchwała podlega ogłoszeniu. Plan jest dostępny dla każdego. Prowadzi się rejestry zaktualizowanych planów.

W związku z uchwaleniem planów lub ich - zmianą właściciele lub użytkownicy mogą ponieść szkody lub zyskać na skutek wzrostu jej wartości. Można żądać od gminy odszkodowania. W razie zyskania, wówczas w drodze adm. ustalana jest jednorazowa opłata przy zbyciu nieruchomości.

Decyzje dotyczące ustalenia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przesądzają o sposobie korzystania Z konkretnej nieruchomości przez właściciela (użytkownika). Są to swoiste decyzje adm, bo odnoszące się do rzeczy, które konkretyzują miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Wydaje je wójt, burmistrz, prezydent miasta. Wyjątkowo wojewoda dla terenów zamkniętych lub dyrektor urzędu morskiego, gdy dotyczą wód wewnętrznych i morza terytorialnego.

W razie braku planu miejscowego przy wydawaniu ww. decyzji współdziałają określone organy.

Nie można w zasadzie wydać decyzji negatywnej, jeżeli zamierzenia wniosko­dawców nie są sprzeczne z przepisami prawa i ustaleniami miejscowego planu za­gospodarowania przestrzennego.

Omawiana ustawa wypowiada się też w sprawie wygasania decyzji o warunkach zabudowy oraz ustanawia kryteria ważności. Np. gdy inny wnioskodawca uzyskał zezwolenie na budowę.

Prawo odmowy środowiska przewiduje szczególne postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko również przy wydawaniu decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowaniu terenu.

2. Podstawowe instytucje prawa budowlanego

Ustawa z 7.07.1994 r. Prawo budowlane

Prawo budowlane jest gałęzią materialnego prawa adm., zawiera jed­nak postanowienia należące do innych działów niż prawo adm. oraz regu­luje także procedurę. Ma też związek z prawem cywilnym wkraczając w rzeczowe prawa właściciela nieruchomości poprzez ograniczenie jego swobody dysponowania prawem własności. Jest również powiązane z innymi dziedzinami prawa adm., np. dot. ochrony środowiska. Przepisy prawa budowlanego zawierają naka­zy i zakazy typu policyjnego, podyktowane interesem ogólnym, ładem i bezpieczeń­stwem, regulującym różne zagadnienia.

Obowiązuje zasada wolności budowlanej wynikająca z konstytucyjnego prawa własności. Ingerencja władcza tylko w sytuacjach przewidzianych przez Prawo bu­dowlane.

Prawo budowlane określa też prawa i obowiązki uczestników procesu budowlanego. Wylicza, więc przykładowo: inwestora, inspektora nadzoru inwestorskiego, projektanta, kierownika robót, organy adm. architektoniczno­-budowlanej i nadzoru budowlanego. Ci ostatni występują w roli władczej.

Prawo budowlane nie normuje stosunków cywilno-prawnych między uczestni­kami procesu budowlanego.

Zadania adm. architektoniczno-budowlanej wykonują:

-starosta,

-woje­woda

-Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego.

Organami nadzoru budowlanego są:

-powiatowy inspektor nadzoru budowlanego,

-wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego,

-Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego.

Terenowe organy nadzoru budowlanego zostały włączone do tzw. adm. zespolonej. Ich status normują przepisy ustawy o samorządzie powiatowym i ustawy o adm. rządowej w województwie z 1998 r.

Organy te pełnią funkcje kontrolne i nadzorcze. Np. wydają decyzje o rozbiór­ce obiektu.

Prawo budowlane określa, kiedy wymagane jest pozwolenie na budowę, a kiedy zgłoszenie. Obowiązuje przedłożenie projektu (przy pozwoleniu) oraz dowo­du potwierdzającego dysponowanie. nieruchomością.

Prawo budowlane reguluje też:

a) obowiązki po rozpoczęciu budowy,

b) wejście na teren sąsiada,

c) problem samowoli budowlanej,

d) wstrzymanie prowadzenia robót, gdy zaistnieją okoliczności wymienione

w ustawie (następuje w drodze postanowienia, które podlega regulacji adm.),

e) problematykę katastrofy budowlanej, którą określa jako niezamierzone znisz­czenie obiektu lub jego części, konstrukcji, itd.

3. Wywłaszczenie nieruchomości

Ustawa z 21.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami określa wywłaszcze­nie jako pozbawienie lub ograniczenie w drodze decyzji adm. prawa wła­sności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nierucho­mości.

Jest to najdalej wkraczająca forma ingerencji' państwa w sferę-praw własności.. Polega na odebraniu przez państwo w drodze aktu adm. i za odszko­dowaniem, prawa należącego do innych niż państwo podmiotów.

Różni się od instytucji nacjonalizacji tym, że przez nacjonalizację następuje ­odebranie prawa własności z mocy aktu generalnego i z reguły bez odszkodowania.

Wywłaszczenie różni się też od komunalizacji, która nastąpiła w 1990 r. Tutaj również nastąpiło, przejęcie własności w drodze aktu generalnego bez odszkodowa­nia, z tym, że na podmioty komunalne. Przedmiotem wywłaszczenia może być nie tylko nieruchomość, ale i prawo do rzeczy ruchomych.

Prawo własności należy obecnie do podstawowych praw jednostki w ujęciu Konstytucji RP. Konstytucja zapewnia ochronę wszystkich jej postaci (art. 21 ust. 1). Prawo własności można odebrać tylko w drodze wywłaszczenia i w sytuacjach wyjątkowych, inaczej niż w poprzednim systemie, gdzie wywłaszczenie traktowano jako instrument gospodarki planowej. Prawo własności już w 1948 r. gwarantował art. 17 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.

Przedmiotem wywłaszczenia może być nie tylko prawo własności nierucho­mości, ale także prawo do rzeczy ruchomych.

KORZYSTANIE Z RZECZY POWSZECHNEGO UŻYTKU

Wyodrębnia się różnego rodzaju rzeczy publiczne, do których zalicza się tzw. majątek adm, mienie, którego celem jest przywłaszczenie zysku oraz rze­czy powszechnego użytku, określane także jako rzeczy użytku publicznego.

Odnośnie korzystania z rzeczy publicznych obowiązują specjalne rygory. Rze­czy publiczne są to rzeczy przeznaczone dla każdego, tj. służące ogółowi społeczeń­stwa. Do tej kategorii zalicza się drogi publiczne, płynące wody, otwarte morze, ko­rzystanie z zakładów prawa adm. (publicznego). Nie wyklucza to jednak korzystania z tych rzeczy w szczególnych przypadkach, na podstawie zezwolenia lub koncesji rozumianej jako nadanie określonego władztwa publicznego. Do zarządza­nia tymi rzeczami nie stosuje się prawa cywilnego rzeczowego lecz regulacje pu­blicznoprawne, co jednak nie wyklucza w wyjątkowych sytuacjach zawierania umów prawa cywilnego na korzystanie z tych rzeczy.

1. Korzystanie z dróg publicznych

Ma znaczenie z punktu widzenia budowy, utrzymania, zarządzania. Jest normo­wane różnymi aktami prawnymi:

-ustawa z 21.03.1985 r. o drogach publicznych

-ustawa z 27.10.1994 r. o autostradach płatnych

-ustawa z 20.06.1997 r. o ruchu drogowym,

-ustawa z 6.09.2001 r. o transporcie drogowym i inne.

Pojęcie drogi publicznej wg ustawy o drogach publicznych

Droga publiczna to droga, z której może korzystać każdy zgodnie z jej prze­znaczeniem. Tylko takie drogi są rzeczami powszechnego użytku.

Ustawa odróżnia następujące kategorie dróg:

a) drogi krajowe (stanowią własność Skarbu Państwa),

b) drogi wojewódzkie stanowią własność samorządu terytorialnego odpowiedniego szczebla

c) drogi powiatowe stanowią własność samorządu terytorialnego odpowiedniego szczebla

d) drogi gminne stanowią własność samorządu terytorialnego odpowiedniego szczebla

Inny podział:

a) drogi ogólnodostępne,

b) drogi ekspresowe (przeznaczone są wyłącznie do samochodów),

c) autostrady (spełniają wymagania wyższe niż ekspresowe i są płatne. Za prze­jazdy na innych drogach mogą być również pobierane opłaty, np. za przepra­wę promem.

Szczególne znaczenie autostrad płatnych wg ustawy o autostradach płatnych

-pobierane są opłaty za korzystanie przez spółkę, która posiada koncesję,

-koncesja jest nie tylko zezwoleniem, ale nadaje szczególny status przysługu­jący organowi adm. publicznej (ma obowiązek zapewnienia bezpie­czeństwa, współdziałania z policja itd.),

-ustawa reguluje sprawę budowy, kosztów utrzymania,

-Urząd generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad jest centralnym urzędem adm. rządowej. Utworzony został 1.04.2002 r.

Dla użytkowników dróg publicznych istotne znaczenie ma wyodrębnienie drogi lub pasa drogowego. Ustawa o drogach publicznych określa jego wymiar i definiuje go jako drogę lub wydzielony pas terenu przeznaczony do ruchu pojazdów oraz ru­chu pieszych wraz z wydzielonymi w pasie chodnikami, ścieżkami rowerowymi itp. Ustawa określa odległości obiektów budowlanych przy drogach, wprowadza zakazy związane z ochroną dróg i znaków drogowych.

Ustawa przewiduje wydawanie zezwoleń na określone użytkowanie dróg, na prowadzenie robót, itd.

Ustawa przewiduje też wprowadzenie przez wojewodę określonych świadczeń rzeczowych na rzecz utrzymania dróg publicznych, np. polegają one na obowiązku dostarczenia samochodu z obsługą i sprzętu budowlanego. Świadczenie to może wprowadzić wojewoda na wniosek zarządu drogi, jeżeli środki techniczne zarządu są niewystarczające, a wymaga tego zagrożenie przerwania komunikacji w wyniku róż­nych zdarzeń.

Ustawa z 20.06.1997 r: Prawo o ruchu drogowym reguluje powszechne korzy­stanie z dróg publicznych oraz szczególne na podstawie zezwolenia, a także inne zagadnienia. Szczególnie ważne uregulowania dotyczą obowiązku użytkowników dróg publicznych, a także innych dróg. Rola organów adm. publicznej (głów­nie Policji) polega na kontroli przestrzegania tych obowiązków.

Ustawa ustanawia obowiązki ciążące na użytkownikach wszystkich dróg lub też na poszczególnych ich kategoriach, a nadto zawiera nakazy i zakazy określonego zachowania się. Dotyczą one:

a) określonych kategorii użytkowników dróg, np. pieszych,

b) ruchu rowerów, pojazdów zaprzęgowych czy ruchu zwierząt,

c) ruchu pojazdów mechanicznych.

Ustawa zawiera nakazy i zakazy typu policyjnego, służące utrzymaniu porządku i bezpieczeństwu na drogach. Np. posiadanie dokumentów dopuszczających pojazd do ruchu, prawa jazdy, ubezpieczenia itd. Ustawa precyzuje też określone wymaga­nia odnośnie pewnych kategorii pojazdów oraz zasady korzystania z nich. Jedną nich są pojazdy uprzywilejowane.

Ustawa określa ponadto:

a) warunki techniczne jakim winny odpowiadać pojazdy. Warunkiem dopuszcze­nia do ruchu jest dowód rejestracyjny albo czasowe zezwolenie. Pojazdy pod­legają okresowym badaniom.

b) uzyskiwanie określonych dokumentów (dowodów rejestracyjnych albo czaso­wych zezwoleń),

c) sprawę okresowych badań technicznych pojazdów (dokonywane na koszt właściciela w stacji kontroli pojazdów),

d) warunki uzyskania uprawnień do kierowania pojazdem

Dokumentem stwierdzającym uprawnienie jest prawo jazdy określonej katego­rii. Nie wymaga się uprawnień do kierowania rowerem od osób, które ukończyły 18 lat. Prawo jazdy, za opłatą, wydaje starosta. On też wydaje pozwolenie naprowa­dzenie szkoleń kierowców i prowadzi ewidencję instruktorów. Nadzór nad egzami­nami sprawuje wojewoda.

Przepisy dają tez szerokie uprawnienia kontrolne:

a) Policji w zakresie bezpieczeństwa i porządku na drogach,

b) Żandarmerii Wojskowej odnośnie pojazdów wojskowych,

c) Wojewódzkiej Inspekcji Transportu Drogowego.

Organy wyposażone są w uprawnienia do nakładania kar, stosowania przy­musu bezpośredniego, współdziałania z innymi organami, między innymi z PIP, PIH, Zarządami Dróg. Ustawa reguluje też sprawy zatrzymywania prawa jazdy, cofania i przywracania uprawnień do prowadzenia pojazdów. Prawo jazdy zatrzymuje poli­cjant za pokwitowaniem i przekazuje go niezwłocznie wg właściwości:

a) Sądowi właściwemu do rozpoznania sprawy o wykroczenie,

b) prokuraturze,

c) staroście.

W określonych przypadkach postanowienie o zatrzymaniu prawa jazdy wydaje sąd lub prokurator. Decyzje o zatrzymaniu prawa jazdy wydaje starosta. Zwrot po ustaniu przyczyny zatrzymania.

Szczególne korzystanie z dróg polega na uzyskaniu zezwolenia. Np. na za­wody sportowe, które powodują utrudnienia ruchu. Nie dotyczy to procesji, pielgrzy­mek, konduktów pogrzebowych, które reguluje ustawa z 17.05.1989 r. O stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego. Zezwolenia udziela organ zarządzający ruchem na drodze.

2. Korzystanie z wód

Ustawa z 18.07.2001 r. Prawo wodne i inne przepisy

Prawo wodne odróżnia:

a) powszechne,

b) zwykłe,

c) szczególne korzystanie z wód.

ad a) Ustawa stanowi, że każdemu przysługuje prawo do powszechnego korzysta­nia z wód publicznych, śródlądowych, powierzchniowych, morskich. Powszechne korzystanie z wód publicznych służy do zaspokojenia potrzeb osobistych, gospodar­stwa domowego, rolnego lub specjalnych urządzeń oraz do uprawniania turystyki i sportu.

ad b) W ramach zwykłego korzystania z wód właściciel posiada prawo korzystania z wód stanowiących jego własność, w tym z wody podziemnej znajdującej się na jego gruncie i to bez zezwolenia wodnego.

ad c) Korzystanie szczególne. Dotyczy wszystkich właścicieli wód. Łączy się zazwy­czaj z ograniczeniem praw rzeczowych właściciela oraz wydawaniem pozwoleń wod­no-prawnych jako swoistych decyzji adm., bowiem szczególne korzysta­nie wykracza poza zwykłe i powszechne. Np. dla celów energetycznych. Stosuje się przepisy Kpa z uwzględnieniem przepisów ustawy. Prawo wodne wprowadza też szereg dyrektyw ogólnych dotyczących korzystania z wód bez względu na to, o jaki rodzaj korzystania chodzi. Np. dbanie o stan ekologiczny wód.

Prawo wodne ponadto:

a) wypowiada się również w kwestii zarządzania zasobami wodnymi,

b) przewiduje tworzenie spółek wodnych i związków wałowych, które wykonują wskazane w ustawie zadania w zakresie gospodarowania wodami.

Spółki mogą korzystać z pomocy państwa i jednostek samorządu terytorialne­go. Nie mogą działać w celu osiągnięcia zysku. Spółka uzyskuje osobowość prawną z chwilą uprawomocnienia się decyzji starosty o zatwierdzeniu statutu.

Z punktu widzenia dokumentacji istotne znaczenie ma też kataster wodny, któ­ry jest systemem informacji o gospodarowaniu wodami. Jest on dostępny nieodpłatnie dla każdego. Prowadzi się go dla obszaru państwa.

Organem I instancji przy wydawaniu pozwoleń wodno-prawnych jest starosta, wojewoda tylko w przypadkach określonych w ustawie. Te organy decydują też o wygaśnięciu, cofnięciu i ograniczeniu pozwolenia.

3. Korzystanie z zakładów publicznych

Zakłady publiczne to zakłady państwowe i należące do innych podmiotów prawa publicznego (głównie samorządu terytorialnego). Korzystnie z nich można traktować jako korzystanie z rzeczy powszechnego użytku.

Mamy do czynienia z:

a) prywatnym

b) publicznym korzystaniem z zakładów.

Dotyczy to nie tylko zakładów publicznych, ale także innych zakładów. Zaspo­kojenie potrzeb jednostki odbywa się nie tylko za pomocą zakładów, ale i za pośred­nictwem przedsiębiorstw państwowych, np. gospodarki komunalnej.

Zakładami, jako podmiotami adm. publicznej, zajmuje się ustrojowe prawo adm.

W wyniku wkraczania w sferę publiczną form gospodarki rynkowej, także i w zakładach publicznych pojawiają się cywilnoprawne formy korzystania. Państwo nie będąc w stanie zaspokajać wszystkich potrzeb obywateli coraz częściej dopusz­cza do tworzenia zakładów prywatnych.

Z problematyką korzystania z zakładów na zasadzie powszechności powiąza­na jest Konstytucja RP, która nie wprowadza już zasady bezpłatnego korzystania.

a) Placówki oświatowe

Zagadnienia zakładów należących do systemu oświaty reguluje ustawa z 7.09.1991 r. o systemie oświaty. Zalicza ona do systemu oświaty: przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne, ogólnokształcące, zawo­dowe specjalne i inne.

Mogą to być szkoły i placówki:

- publiczne, prowadzone z reguły przez jednostki samorządu terytorialnego i or­gany adm. rządowej

- niepubliczne.

Korzystanie ze szkół publicznych odbywa się na zasadzie bezpłatnego na­uczania, Wprowadza się obowiązek szkolny uczęszczania do szkoły podstawowej i gimnazjum (publicznych i prywatnych).

Obowiązek szkolny obejmuje dzieci, które ukończyły 7 lat - do 18 roku życia. Decyzje o odroczeniu obowiązku podejmuje dyrektor szkoły. Egzekwowanie obo­wiązku następuje w trybie egzekucji adm.. Korzystanie ze szkół i placó­wek oświatowych niepublicznych odbywa się na zasadzie umowy cywilnoprawnej.

b) Szkoły wyższe

ustawa z 12.09.1990 r. o szkolnictwie wyższym

ustawa z 26.06.1997 r. o szkołach wyższych zawodowych

Do studiowania dopuszczone mogą być wyłącznie osoby posiadające świa­dectwo dojrzałości.

Senat państwowej uczelni określa zasady egzaminu wstępnego. Rekrutację prowadzą komisje powołane przez dziekana. Od ich decyzji służy odwołanie do ko­misji uczelnianej. Decyzje podejmuje jednak rektor.

Ustawa z 12.09.1990 r. stanowi, że do uczelni niepaństwowych stosuje się przepisy ustawy, chyba że statuty uczelni stanowią inaczej. Powstaje problem, czy studia w szkołach publicznych mogą być odpłatne. Konstytucja RP ustanawia regułę bezpłatności. Odsyła jednak do ustaw, które mogą na zasadzie wyjątku wprowadzić odpłatność.

c) Zakłady opieki zdrowotnej

To kolejny rodzaj zakładów prawa publicznego, z których społeczeństwo ko­rzysta masowo. Konstytucja RP stwierdza wprawdzie, że każdy ma prawo do ochro­ny zdrowia i świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, odsyła jednak w tej mierze do ustawy. Jest nią ustawa z 30.08.1991 r. o zespołach opieki zdrowotnej, która przewiduje możliwość wykonywania świadczeń przez różne podmioty,

Mogą więc być:

a) publiczne ZOZ tworzone przez organy adm. rządowej,

b) publiczne ZOZ tworzone przez wojewodę,

c) publiczne ZOZ tworzone przez jednostki samorządu terytorialnego, d) inne zakłady prywatne.

­Wprowadza się zasadę, że ZOZ udziela świadczeń bezpłatnie, za częściową odpłatnością lub odpłatnie i to na zasadach określonych w ustawie, przepisach od­rębnych lub ustalonych w umowie cywilnej.

Ustawa z 9.11.1998 r. o zmianie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdro­wotnym oraz zmianie niektórych ustaw wprowadziła instytucję ubezpieczenia spo­łecznego realizowaną przez kasy chorych, które zastąpione zostały NFOZ.

Ustawa z 30.08.1991 r. o ZOZ ustaliła tez prawa pacjenta. Nadto w zakładach całodobowych lub udzielających świadczeń całodziennych pacjent ma prawo do opieki ze strony osoby bliskiej.

d) Biblioteki

Kolejny rodzaj zakładów to biblioteki. Ustawa z 27.06.1997 r. o bibliotekach odróżnia biblioteki:

- publiczne (narodowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne),

- prywatne.

Prawo korzystania z bibliotek ma charakter powszechny ale na zasadach określonych w ustawie.

Biblioteki, których organami założycielskimi są centralne organy adm. oraz jednostki samorządu terytorialnego są bezpłatne. Warunki korzystania ustala regulamin ustalony przez dyrektora biblioteki. Są biblioteki dla określonych grup: na­ukowe, szkolne, pedagogiczne itd.

e) Muzea

ustawa z 21.11.1996 r.

Muzeum jest jednostką organizacyjną nienastawioną na osiąganie zysku, któ­rej celem jest trwała ochrona dóbr kultury, informowania o wartościach i treściach zbiorów, ltd.

Muzeum może jednak prowadzić działalność gospodarczą jako dodatkową w celu finansowania działalności podstawowej.

Wstęp do muzeum jest odpłatny. Do muzeów martyrologicznych bezpłatny. Wysokość opłat ustala dyrektor muzeum, a bezpłatność muzeów martyrologicznych, do których wstęp jest bezpłatny w drodze rozporządzenia Ministra Kultury i Sztuki.

O wpisaniu i skreśleniu z rejestru rozstrzyga w drodze decyzji Minister Kultury i Sztuki.

STREFY SPECJALNE

Strefa specjalna charakteryzuje się tym, że mamy do czynienia z określonym reżimem publicznoprawnym dla różnych celów i obszarów państwa. Dotyczą one praw rzeczowych, ustanowienia ciężarów publicznych, wprowadzenia postanowień typu policyjnego, czy też wprowadzenia określonych przywilejów.

Celem stref jest ochrona przez państwo określonych dóbr szczególnie cenio­nych (np. środowiska, bezpieczeństwa państwa) bądź też wpływanie na rozwój da­nego terenu. Odnosi się to szczególnie do stref ekonomicznych. Reglamentacja ad­ministracyjno-prawna sprowadza się z reguły do wyłączenie ogólnego porządku prawnego na danym terenie i wprowadzenia określonych nakazów i zakazów z moż­liwością odstąpienia od nich w przypadkach indywidualnych.

Niekiedy wprowadza się też strefę bez określenia szczególnych form ograni­czeń przy dominowaniu elementów cywilnoprawnych, np. w sytuacji ochrony infor­macji niejawnych.

Typologię tych stref można przeprowadzić w oparciu o określone kryteria. Jedną ze stref są obszary wyodrębnione dla celów obronności państwa.

Regulacja w ustawie z 12.10.1990 r. o ochronie granicy państwowej, ustawie z21.03.1991 r. o obszarach morskich RP, rozporządzeniu MSW z 7.10.1991 r. w sprawie określenia korzystania z wód granicznych itd. System prawa w omawia­nym zakresie jest rozbudowany i zróżnicowany.

Ustawa definiuje granicę państwową. Jest nią powierzchnia pionowa przecho­dząca przez linię graniczną, oddzielająca terytorium państwa polskiego od innych państw i od pełnego morza. Granica państwowa rozgranicza również przestrzeń po­wietrzną, wody i wnętrze ziemi. Ustawa określa zasięg granicy morskiej, przekrocze­nie granic, kontrole, organy kontrolne (straż graniczna), obowiązki osób przekracza­jących, itd. Przebieg granicy na lądzie jest oznaczany znakami.

Inna strefą specjalną jest pas drogi granicznej. Tworzy się go w celu ochrony granicy państwa. Jest to obszar o szerokości 15 m licząc w głąb kraju od linii granicy państwa albo od brzegu wód granicznych lub brzegu morskiego. Pas ten podlega określonym rygorom w zakresie uporządkowania, dostępu, wejścia, itp. Wojewoda może w formie rozporządzenia wykonawczego wprowadzić zakaz przebywania na niektórych odcinkach pasa drogi granicznej, gdy wymagają tego potrzeby ochrony granicy.

W celu ochrony granicy ustawa wyodrębnia też strefę nadgraniczną. Zasięg jej obejmuje obszary gmin przyległych do granicy państwa, a na odcinku morskim do brzegu morskiego. Zasięg strefy oznacza się tablicami "strefa nadgraniczna". Swo­istymi strefami specjalnymi są też morskie wody wewnętrzne, morze terytorialne oraz "wyłączna strefa ekonomiczna".

Zasięg strefy nadgranicznej obejmuje obszary gmin przylegających do granicy państwa, a na odcinku morskim do brzegu morskiego. Jeżeli szerokość strefy nad­granicznej jest mniejsza niż 15 km włącza się do niej również gminy bezpośrednio sąsiadujące z gminami przylegającymi do granicy państwowej lub brzegu morskiego.

1. Morskie wody wewnętrzne

Ustawa zalicza tu np. wody portów, część Zalewu Wiślanego i szczecińskiego. Ustawa określa też pojęcie morza terytorialnego. Jest to obszar wód morskich o sze­rokości 12 mil morskich liczonych od linii podstawowej morza. Ustawa określa wa­runki korzystania z morza terytorialnego, kotwiczenia, zakładania kabli, rurociągów, itp.

Swoistą strefą jest też pas nadbrzeżny. Jest to obszar lądowy w granicach ustalonych przez Radę Ministrów, przyległy do brzegu morskiego. Przebiega wzdłuż wybrzeża morskiego.

Wyodrębnia się też pas techniczny służącym do utrzymania linii brzegowej, pas ochronny, który obejmuje obszar gdzie działalność człowieka ma wpływ na stan pasa technicznego.

Wyodrębnienie ww. pasów wywołuje określone skutki prawne. Np. w formie zakazów tworzenia stref łowieckich, szczególnych uzgodnień budowlanych, itd.

2. Strefy ekonomiczne

Strefy ekonomiczne traktuje się jako wyodrębnione obszary z uwagi na szcze­gólne interesy gospodarcze państwa. O takich strefach mówią różne ustawy. Ustawa z 20.10.1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych ma bardzo ważne znaczenie. Przewiduje ona tworzenie takich stref celem przyspieszenia rozwoju go­spodarczego na danym terytorium. Zazwyczaj tworzy się je na terenach objętych bezrobociem, chociaż cele utworzenia mogą być też inne, np. rozwój eksportu, zago­spodarowanie niewykorzystanych zasobów.

Definicja strefy - wg ustawy jest to:

a) niezamieszkała część terytorium RP

b) wyodrębniona na podstawie przepisów ustawy, na terenie której może być prowadzona działalność gospodarcza w zakresie przewidzianym ustawą.

Strefę ustala Rada Ministrów w drodze rozporządzenia na wniosek właściwe­go ministra po uzyskaniu opinii wojewody oraz zgody właściwej rady gminy. Strefa może być ustanowiona na gruntach Skarbu Państwa lub gmin.

Zarządzać strefa może wyłącznie spółka akcyjna lub spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, w której Skarb Państwa albo samorząd województwa posiada większość głosów. Ustawa określa zasady zarządzania, które ma się odbywać zgod­nie z planem rozwoju strefy i regulaminem, który ustala zarządzający.

Przedsiębiorcy prowadzący działalność na terenie strefy mogą powołać radę strefy.

Konsekwencje publicznoprawne wyodrębnienia strefy specjalnej:

a) zwolnienia podatkowe (od podatku dochodowego),

b) zapewnienie stabilności podatkowej,

c) przeniesienie uprawnień starosty i organów samorządu terytorialnego na za­rządzającego strefą (z zakresu prawa budowlanego, wydawania decyzji o wa­runkach zabudowy i zagospodarowania terenu),

d) ograniczenie wolności gospodarczej poprzez wprowadzenie zezwoleń na pro­wadzenie działalności gospodarczej w strefie. Zezwoleń udziela i cofa w dro­dze decyzji administracyjnej właściwy minister.

Przykładem innych regulacji dotyczących stref specjalnych jest ustawa o obszarach morskich RP i administracji morskiej, która przewiduje tworzenie wy­łącznych stref ekonomicznych. Obejmują one wody, dno morza i znajdujące się pod nim wnętrze ziemi położone na zewnątrz morza terytorialnego i przylegające do tego morza. Daje to Polsce prawo zarządzania i eksploatacji zasobów naturalnych dna morza, wnętrza ziemi, pokrywających je wód, itd.

3. Wolne obszary celne i składy wolnocłowe

Można traktować jako szczególne strefy ekonomiczne. Ich status reguluje Ko­deks celny.

4. Strefy specjalne służące ochronie środowiska

ustawa z 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska ustawa z 18.07.2001 r. Prawo wodne

Ustawa wprowadza zasadę powszechnego korzystania ze środowiska, chyba że przepisy przewidują ograniczenie, poprzez tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania, co powoduje ograniczenia w zakresie przeznaczenia terenu. Ma to miejsce w drodze rozporządzenia wojewody. Prawo wodne wyróżnia strefy i obszary ochronne, np. ujęć wody, zbiorników wód śródlądowych i wprowadza na ich terenie szereg ograniczeń.

1) ustawa o ochronie przyrody z 16.10 .1991 r.ww. ustawa wyodrębnia jako obszary szczególnej ochrony:

a) parki narodowe,

b) rezerwaty przyrody,

c) parki krajobrazowe,

d) obszary chronionego krajobrazu.

Wyodrębnienie parku narodowego następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów. Statut nadaje właściwy minister ds. ochrony środowiska.

Ww. minister w ramach parku narodowego tworzyć może też strefę ochrony zwierzy­ny. Wokół parku tworzy się natomiast obowiązkowo "otulinę", tj. strefę ochronną, za­bezpieczającą park przed szkodliwymi oddziaływaniami czynników zewnętrznych.

Obszar parku wynosi nie mniej niż 1000 ha.

W przypadku parku narodowego ochronie podlega całość przyrody i swoiste cechy krajobrazu.

Tworzy się też system organów powołanych do zarządzania parkiem narodowym. Jest to dyrektor wykonujący kompetencje wojewody na terenie parku, Służba Parków Narodowych, którą tworzą pracownicy parku oraz Straż Parku. Park jest jednostką budżetową.

Inną strefą specjalną jest rezerwat przyrody. Tworzy go wojewoda. Celem jego jest zachowanie w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekostanem, określonych gatunków zwierząt i roślin, wartości krajobrazowych itd.

Kolejną strefą specjalną będzie park krajobrazowy. Jego utworzenie jest w gestii wojewody, tworzy się go w formie rozporządzenia. Obszar ten jest chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe. Grunty rolne i nieru­chomości na terenie parku pozostawia się w gospodarczym wykorzystaniu.

2) inne ustawy to:

a) ustawa z 17.06.1966 r. o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym wyod­rębnia obszary ochrony uzdrowiskowej, które obejmują uzdrowiska lub kilka uzdrowisk,

b) ustawa z 27.04.2001 r. o odpadach zna składowiska odpadów, które można uznać jako swoiste strefy ochronne. Wyróżnia trzy typy składowisk, a to:

-dla odpadów niebezpiecznych,

-dla odpadów obojętnych,

-oraz innych odpadów.

Wprowadza też określone obszary składowania odpadów.

c) Ustawa z 28.09.1991 r. o lasach zna instytucję lasów ochronnych tworzonych w drodze decyzji ministra właściwego ds. środowiska gdy chodzi o lasy Skar­bu Państwa lub decyzji wojewody w stosunku do lasów pozostałych.

3) ochrona byłych hitlerowskich obozów zagłady

Ustawa z 7.05.1999 r. o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagła­dy. Zamierzeniem jest utworzenie stref specjalnych, które obejmują pomniki zagłady i strefy ochronne związane z byłymi hitlerowskimi obozami zagłady. Ustawa wylicza taksatywnie te pomniki. Wokół nich ustawa ustanawia strefę ochronną. Jest to pas gruntu o szerokości większej niż 100 m, oznakowany i chroniony, zagospodarowany.

Wojewoda jest organem reprezentującym Skarb Państwa w sprawach gospodarowa­nia nieruchomościami na tych obszarach. Ograniczenia publicznoprawne na tych obszarach dotyczą:

a) odbywania zgromadzeń- może mieć miejsce za zgodą wojewody wyrażoną w formie decyzji administracyjnej.

b) prowadzenia działalności gospodarczej- może mieć miejsce jedynie wyjątkowo dla określo­nych celów, np. konserwacji, zachowania czystości, itp. Obowiązuje zgoda wojewody w formie decyzji.

c) budowy obiektów- Wprowadza się zakaz wydawania pozwoleń budowlanych z wyjątkiem urzą­dzeń i obiektów służących zabezpieczeniu pomnika, konserwacji, itp. Zgodę na po­zwolenie na budowę wyraża wojewoda w formie decyzji.

d) wywłaszczenia nieruchomości- Nie można wywłaszczyć nieruchomości, na których znajdują się kościoły lub budynki mieszkalne

Na tych obszarach decyzje I instancji wydaje wojewoda. II instancją jest mini­ster właściwy ds. administracji publicznej. Może on też występować na prawach stro­ny przed WSA, co jest charakterystyczne.

Działalność gospodarcza. Reglamentacja

Reglamentacja działalności gospodarczej sprowadza się do ograniczenia swobody tej działalności za pomocą środków prawnych

Reglamentacja działalności gospodarczej ma długą historię Ograniczenia administracyjno-prawne działalności gospodarczej były różnie kształtowane i zależały głównie od ustroju państwa.

1. z chwilą wejścia w życie ustawy sytuacja uległa radykalnej zmianie. Ustaliła ona bowiem zasady wolności gospodarczej, w myśl której „podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej jest wolne i dozwolone każdemu z zachowaniem warunków określonych przepi­sami prawa „Zasada ta wynika również z Konstytucji RP, w myśl której Rzeczpospolita gwarantuje swobodę działalności gospodarczej, bez względu na formę własności Ograniczenie jej może nastąpić tylko w ustawie” Naru­szenie tej wolności może być przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjne­go Zasada wolności gospodarczej jest odpowiednikiem wolności przemysło­wej z okresu międzywojennego

W/w Ustawa, uchwalona 2 lipca 2004 r. (o swobodzie działalności gospodarcze) ma na celu dostosowanie polskiego prawa do prawa Unii Euro­pejskiej w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej Ustawa weszła w życie (z pewnymi wyjątkami) w sierpniu 2004 r.

Ustawa z 2 07 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej:

1. zawiera pojęcie działalności gospodarczej,

2. określa warunki jej podejmowania i zakończenia,

3. wdraża zasadę zakazu dyskryminacji ze względu na narodowość w odniesie­niu do podejmowania działalności gospoda.

4. wprowadza nową zasadę skierowaną do organów administracji publicznej w zakresie wydawania decyzji w sprawie działalności gospodarczej, która po­ lega na tym, ze organ administracji publicznej nie może żądać ani uzależniać swojej decyzji w sprawie podjęcia wykonywania lub zakończenia działalności gospodarczej przez określoną osobę od spełniania dodatkowych warunków,

5. popiera małych i średnich przedsiębiorców oraz mikroprzedsiębiorców,

6. określa zadania organów administracji rządowej i samorządowej w zakresie wspierania rozwoju przedsiębiorców w strukturze terenowej,

7. określa obowiązek przestrzegania określonych przepisów dot. działalności go­spodarczej, w zakresie bhp,

8. omawia problematykę uczciwej konkurencji

9. wskazuje na potrzebę niezbędnych kwalifikacji

10. zawiera przepisy karne

Ustawa z 2.07.2004 r. przez działalność gospodarczą rozumie: zarobkową działalność wytwórczą, handlową, budowlaną, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatację zasobów naturalnych w sposób zorganizowany i ciągły.

Ustawa dopuszcza do działalności gospodarczej cudzoziemców na określo­nych warunkach i w ramach umów międzynarodowych. Zasady ogólne działalności gospodarczej:

a) zasada wolności gospodarczej

Wg konstytucji RP i ww ustawy „Podejmowanie działalności gospodarczej i jej wykonywanie jest wolne dla każdego i na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa”,

b) ograniczenie może wynikać tylko z przepisów prawa Np. poprzez koncesje, zezwolenia jako podstawowe formy reglamentacji administracyjnej oraz inne przepisy zawierające elementy ochronne ze względu na ochronę życia i zdro­wia, środowiska, moralności publicznej, itd.

Koncesjonowanie działalności gospodarczej stanowi formy reglamentacji tej działalności. Prawo działalności gospodarczej wymienia 6 dziedzin wymagających koncesji Są to:

-ochrona osób i mienia,

-przewóz lotniczy,

-rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych,

-poszukiwanie i rozpoznawanie złóż kopalin i ich wydobywanie, wytwarzanie i obrót materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją oraz wyrobami o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym.

Ustawa wprowadza przetarg na udzielenie koncesji w miejsce rozprawy admi­nistracyjnej.

Ustawa wskazuje na instytucie promesy, tj. przyrzeczenia przez organ wyda­nia pozytywnej decyzji o udzieleniu koncesji, którą można traktować jako swoistą de­cyzję w rozumieniu Kpa.

W postępowaniu dot. tej ustawy stosuje się Kpa, o ile przepisy ustawy i innych ustaw nie stanowią inaczej.

Wydawanie zezwoleń na działalność gospodarczą:

Większość dotychczasowych zezwoleń na wykonywanie działalności gospo­darczej zastąpiono wpisem do rejestru działalności regulowanej, co ma uprościć pro­cedurę podejmowania tej działalności. Wydanie, odmowa wydania, cofnięcie ma po­stać decyzji administracyjnej. Stosuje się Kpa, chyba, że ustawa stanowi inaczej. Nie są to, jak koncesje, decyzje uznaniowe. Organ wydający zezwolenie sprawdza jed­nakże, czy spełnione zostały wymagania regulujące dany typ zezwolenia. Organ udzielający zezwolenia może kontrolować działalność w zakresie, jakim ona wynika z udzielonego zezwolenia.

Organ w określonych ustawowo przypadkach może cofnąć zezwolenie. Może też zmienić decyzję w trybie Kpa. Zezwolenie wydaje się z reguły na czas oznaczo­ny. Można jednak wydać na czas nieoznaczony.

Można także ubiegać się o promesę zezwolenia o skutkach jak przy koncesji. Omawiana ustawa nie ma zastosowania do zezwoleń niezwiązanych z działalnością gospodarczą. Przedmiotem regulacji są też inne zagadnienia dot. np. samorządności gospodarczej, zadań administracji rządowej i samorządowej, uprawnień kontrolnych, wydawania decyzji typu policyjnego w zakresie wstrzymania działalności gospodar­czej, itp.

Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej wskazuje na pomoc publiczną dla przedsiębiorców udzielona przez państwo nakładając na organy administracji pu­blicznej zadania wspierania przedsiębiorczości przez tworzenie korzystnych warun­ków rozwoju.

Ewidencję działalności gospodarczej prowadzi gmina właściwa dla miejsca zamieszkania przedsiębiorcy jako zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Organem ewidencyjnym jest natomiast wójt, burmistrz, prezydent miasta. Ustawa określa pojęcie:

-mikroprzedsiębiorcy (zatrudniający do 10 pracowników) i osiąganie określonego obrotu,

-małego przedsiębiorcy (zatrudniający do 50 pracowników) i osiąganie określonego ob­rotu.

Z ustawy wynikają także ograniczenia kontrolne pracodawców, w razie, gdy u danego pracodawcy już ma miejsce kontrola innego organu.

Świadczenia osobiste i rzeczowe jako rodzaj ciężarów publicznych

Definicja ciężarów publicznych - rozumie się przez nie obowiązki nakładane na obywateli w celu wykonania określonych zadań należących do administracji pu­blicznej. W szerokim znaczeniu rozumie się przez nie także podatki, opłaty, itd. W ściślejszym znaczeniu ciężary publiczne różnią się od podatków, którymi zajmuje się prawo finansowe. Podatki, bowiem nakładane są bez wskazania określanego celu realizowanego przez administrację, jakkolwiek zdarza się, że są przeznaczone na cel określony. Np. opodatkowanie się w drodze referendum mieszkańców gminy na określony cel.

Ciężary publiczne służą natomiast realizacji określonego celu nakładanego na administrację. Podatki i podobne świadczenia dotyczą na ogół wszystkich podmiotów znajdujących się w podobnej sytuacji, a ciężary publiczne nakłada się stosownie do różnych procedur zawartych w różnych ustawach wprowadzających określone świadczenia osobowe i rzeczowe.

Podatki i opłaty dotyczą świadczeń natury finansowej, a ciężary publiczne świadczeń niepieniężnych.

Podział ciężarów publicznych można przeprowadzać wg różnych kryteriów, np.:

-ciężary powszechne- Nakłada się je na obywateli (inne podmioty) bez względu na stopień zaintere­sowania danego podmiotu celem, którego dotyczy świadczenie.

-ciężary szczegółowe- Dotyczy tych podmiotów, które zainteresowane są celem, dla którego wpro­wadzono dane świadczenie.

Inny podział:

-świadczenia osobiste - polegają na wykonywaniu pewnych prac, usług,

-świadczenia rzeczowe - dotyczą dostarczenia rzeczy, narzędzi, itp.

Współczesna administracja wyjątkowo korzysta ze świadczeń osobistych i rzeczowych wykonując określone zadania przez przedsiębiorstwa zakłady, czy tez inne podmioty W ten tez sposób za pomocą umów prawa cywilnego realizowane są cele administracji publicznej

Współczesna administracja wyjątkowo korzysta ze świadczeń osobistych i rzeczowych wykonując określone zadania przez określone przedsiębiorstwa, za­kłady czy tez inne podmioty

Obecnie świadczenia osobowe i rzeczowe występują w sytuacjach szczegól­nych (klęski żywiołowe stan wojenny) Przede wszystkim można je sprowadzić do obrony państwa.

Świadczenia szczególne

Wynikają z powołanej ustawy „Szczególność" wyraża się w

-przedmiocie świadczenia,

-zakresie podmiotowym

Nie mogą one obciążać osób fizycznych, a wyłącznie organy administracji rządowej i samorządowej, instytucje państwowe, przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne. Polegają one na nałożeniu obowiązku:

-dostosowania posiadanych nieruchomości lub rzeczy do potrzeb obrony pań­stwa,

-wykonywania zadań mobilizacyjnych na rzecz Sił Zbrojnych.

Obowiązuje zasada odpłatności.

Świadczenia w przypadku klęsk żywiołowych

Sprawa regulowana jest przez różne przepisy, a to:

-art. 232 i 233 Konstytucji,

-ustawa z 18.04.2002 r. o stanie klęski żywiołowej,

-ustawa z 24.08.1991 r. o ochronie przeciwpożarowej,

-ustawa z 21.03.1985 r. o drogach publicznych,

-dekret z 23.04.1953 r. o świadczeniach w celu zwalczania klęsk żywiołowych.

Pojecie klęski żywiołowej definiuje ww. dekret z 23.04.1953 r. Klęskami żywiołowymi są wszelkiego rodzaju zdarzenia żywiołowe:

- zagrażające bezpieczeństwu życia lub mienia większej ilości osób,

-mogące wywołać poważne zakłócenia gospodarki narodowej, w szczególności w komunikacji miejskiej na skutek nadmiernych opadów śnieżnych, dla których zwalczenia konieczna jest zorganizowana akcja społeczna.

Pojęcia klęski żywiołowej używają różne przepisy. Z określonymi rodzajami poważnych w skutkach zdarzeń spotykamy się w prawie budowlanym (katastrofa budowlana), w prawie wodnym (powódź), prawie geologicznym i górniczym.

Dekret przewiduje różne świadczenia w razie klęski żywiołowej. Mogło to być świadczenie osobiste lub rzeczowe dla zorganizowanej akcji społecznej. Polegają one na:

-udzielaniu pierwszej pomocy poszkodowanym osobom, udostępnianiu im pomieszczeń, przyjęciu na przechowanie mienia poszkodowanych

-pełnienia warty,

-dostarczania środków przewozowych

-dostarczania narzędzi do prowadzenia akcji

-zabezpieczenia zagrożonego inwentarza.

Dekretu nie stosuje się do ochrony przeciwpożarowej. Świadczenia w stanie klęski żywiołowej może wprowadzić wójt, starosta, burmistrz, wojewoda, jeżeli nie dysponują wystarczającymi środkami.

Obok ww. aktów natury ogólnej, także przepisy dotyczące poszczególnych działów administracji przewidują świadczenia osobiste i rzeczowe. Np.:

-ustawa z 21.03.1985 r. o drogach publicznych,

-ustawa z 24.08.1991 r. o ochronie pożarowej poprzez zajęcia na czas nie­ zbędny nieruchomości, ujęć wodnych itp.

Działania administracji publicznej w stanach zagrożenia:

policja administracyjna

Działalność administracji w stanach zagrożenia przejawia się w określonych cechach Rola szczególna przypada wówczas organom, które określa się jako policję W razie zagrożenia można nakładać określone obowiązki rzeczowe i osobowe, których nie stosuje się w normalnych okolicznościach Można tez ograniczać wolno­ści - swobody obywatelskie i stosować rożne formy przymusu bezpośredniego

Działanie administracji publicznej w stanach zagrożeń kojarzy się obecnie z pojęciem policji. Historycznie rzecz ujmując pojęciu temu nadawano różną treść:

-w państwie absolutnym całą władzę utożsamiano z policją Mianem tym określano
tez prawo panującego do władczej ingerencji w sferę praw podwładnych Policja
oznaczała wówczas administrację władczą

-współcześnie policji kojarzy się z utrzymaniem porządku i bezpieczeństwa w ramach podporządkowania resortowi spraw wewnętrznych i organizacją na wzór wojskowy

Rozróżnia się różne rodzaje policji, np polityczną, kryminalną, wyspecjalizo­waną (np straż graniczna), ogólnopaństwową i lokalną, powoływaną przez samorzą­dy W polskim systemie prawnym praktycznego znaczenia nabierają

1. policja państwowa,

2. straż gminna (policja komunalna),

3. straż graniczna,

4. inne straże przewidziane przez przepisy prawa materialnego

Ad a) Policja państwowa

ustawa z 6 04 1990 r. o Policji

Jest ona umundurowaną i uzbrojoną formacją, przeznaczoną do ochrony bez­pieczeństwa i porządku publicznego, w tym także do rozpoznania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń

Kompetencje Policji wynikają tez z innych ustaw, jak np.: ustawy z 20 06 1997 r o ruchu drogowym, ustawy z 17 06 1966 r. o postępowaniu egzeku­cyjnym w administracji, ustawy z 21 05 1999 r o broni i amunicji, daje komendantom wojewódzkim Policji prawy wydawania zezwolenia na bron Znowelizowana w 1998 r. ustawa o Policji traktuje Policję jako

-organ administracji zespolonej na szczeblu wojewódzkim (wojewoda działa przy
pomocy komendanta)

-organ działający samodzielnie (w imieniu własnym) w sprawach karnych, wyda­wania decyzji administracyjnych, jeżeli ustawy tak stanowią

Komendant powiatowy Policji jest również powiązany z samorządem powiatowym (starostą) W postępowaniu administracyjnym I instancją jest komendant powiatowy

Ad b) Straże gminno - miejskie

Spełniają określoną rolę w stanach zagrożenia Problematykę straży gminno -miejskich reguluje obecnie ustawa z 29.8.1997 r. o strażach gminnych Rada gminy może tworzyć straż gminną po zasięgnięciu opinii właściwego komendanta woje­wódzkiego Policji. W miastach nosi nazwę straży miejskiej

Tworzy się je dla utrzymania porządku publicznego w gminie Są one umundu­rowane Kontrolują porządek i ruch drogowy, udzielają pomocy w usuwaniu awarii technicznych, skutków klęsk żywiołowych, konwojują dokumenty, określone osoby, itp.

Strażnicy mogą legitymować osoby, nakładać grzywny w postępowaniu man­datowym, usuwać pojazdy, blokować koła pojazdów, a także stosować przymus bez­pośredni określony w ustawie

Ad c) Straż Graniczna ustawa z 12.10.1990 r. o Straży Granicznej

Wykonuje szereg funkcji typu administracyjnego, jak:

-prowadzenie kontroli ruchu granicznego,

-zapewnienie porządku na obszarach przejść granicznych,

-ochrony urządzeń i znaków dot. granicy państwa,

-udzielanie decyzji na przekroczenie granicy, łącznie z wydawaniem wiz

-stosowanie przymusu bezpośredniego

Ad d) wyspecjalizowane straże

Przepisy rożnych innych ustaw przewidują powołanie takich straży dla utrzy­mania porządku i bezpieczeństwa Np

-ustawa z 18 04 1985 r o rybołówstwie śródlądowym,

-ustawa z 16 10 1991 r o ochronie przyrody,

-ustawa z 13 10 1995 r Prawo łowieckie i inne

1. Wewnętrzne służby ochrony

ustawa z 22.08.1997 r. o ochronie osób i mienia

Powoływane są do zapewnienia ochrony mienia w granicach ustalanych ob­szarów i obiektów z punktu obronności interesu gospodarczego itd., które podlegają ochronie przez uzbrojone formacje

Ewidencję takich obszarów i urządzeń prowadzi wojewoda. Decyzję na utwo­rzenie takiej służby wydaje komendant wojewódzki Policji Jest to decyzja admini­stracyjna Służby te współpracują z Policją jednostkami obrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi

Istnienie różnych wyspecjalizowanych form „policji” jako uzbrojonych formacji wymaga współdziałania Jest ono określone miedzy innymi rozporządzeniem MSWiA z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad współpracy specjalistycznych uzbro­jonych formacji z Policją

Szczególną formą współdziałania są powiatowe, wojewódzkie i krajowe po­ziomy krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, które na czele z odpowiednimi jednostkami Państwowej Straży Pożarnej realizują zadania w zakresie walki z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi

2. Pełnienie funkcji policji administracyjnej przez wyspecjalizowane inspekcje nadzoru i dozory, np.:

-Państwowa Inspekcja Sanitarna,

-Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska,

-Dozór Techniczny

Spełniają one funkcje kontrolne w rożnych dziedzinach i stosują różnego rodzaju środki nadzorcze

3. Kompetencje typu policyjnego terenowych organów administracji rządowej i samorządowej.

Kompetencje te przysługują organom na podstawie ustaw ustrojowych, (gdy cho­dzi o wojewodę) albo przepisów dot. służb, inspekcji itd. Np art. 15 i 16 ustawy z 5.06.1998 r. o administracji rządowej w województwie daje wojewodzie kompe­tencje w zakresie zapewnienia współpracy wszystkich organów administracji rzą­dowej i samorządu działających na obszarze województwa i kierowania ich dzia­łalnością w razie zagrożeń życia, zdrowia, mienia i bezpieczeństwa państwa, za­pobiegania klęskom żywiołowym, itd.

Na podstawie przepisów specjalnych wojewoda jako przewodniczący struktur kolegialnych spełnia określoną funkcję w zakresie systemu ratowniczo-gaśniczego Podobną funkcję spełnia starosta w powiecie.

4. Zasady ogólne działania organów powołanych do sprawowania funkcji poli­cji:

-Policja i organy podobne powołane są do ochrony porządku publicznego,

-nie powinna ingerować w sferę interesów i dóbr prywatnych (życie prywatne, mieszkanie itd ), chyba że działanie jednostki wykracza poza krąg prywatny,

-nie może przekraczać pewnych granic,

-stosować tylko środki niezbędne,

-respektować godność i prawa człowieka,

-stosować środki odpowiadające potrzebom i sytuacji

5. Ustawa z 21.05.1999 r. o broni i amunicji

Wprowadza zasady, ze poza przypadkami wymienionymi w ustawie nabywanie, posiadanie i zbywanie broni jest zabronione Nie dotyczy to Sił Zbrojnych, Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Straży Granicznej itp. Reglamentacja administracyjne polega tu na wydawaniu pozwoleń w formie decyzji administra­cyjnych przez właściwego komendanta wojewódzkiego lub powiatowego Policji w zależności od rodzaju broni Ustawa określa odmowę i warunki uzyskania po­zwolenia

6. Bezpieczeństwo imprez masowych

ustawa z 22.08.1997 r. dot. tego problemu

-ustala pojęcie imprezy masowej,

-nakłada na organizatorów szereg obowiązków (zapewnienia służb porządko­wych, uzyskania opinii inspektora sanitarnego, ustalenia programu i regulami­nu imprezy, itp),

-zobowiązuje do uzyskania zezwolenia (od wójta, burmistrza, prezydenta mia­sta na wniosek organizatora),

-zawiera możliwość wprowadzenia zakazu organizacji imprez przez wojewodę w czasie np.: negatywnej oceny bezpieczeństwa i porządku w związku z imprezą

Kompetencje te wojewoda realizuje w drodze decyzji administracyjnej

7. Stany nadzwyczajne

Pojęcie wynikające z Konstytucji RP. Dotyczy ono wszystkich sytuacji i występu­jących w związku z tym zagrożeń W kategorii tych stanów mieszczą się stan wojenny,

• stan wyjątkowy,

• stan klęski żywiołowej

Wprowadzane są one na podstawie ustaw i rozporządzeń Istotą ich jest możli­wość ograniczenia niektórych wolności praw człowieka i obywatela Organy ad­ministracji publicznej posiadają wówczas szczegółowe pełnomocnictwa

-stan wojenny i wyjątkowy wprowadza Prezydent RP w drodze rozporządzenia na wniosek Rady Ministrów,

-stan klęski żywiołowej wprowadza Rada Ministrów

Stan wojenny wprowadza się w razie zagrożenia państwa lub napaści zbrojnej, a stan wyjątkowy można wprowadzić w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego.

Pomoc społeczna jako forma administracji świadczącej

Państwa współczesne realizują różne funkcje. Jedną z nich jest udzielanie pomocy osobom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej. Tę rolę państwa regulu­je publiczne prawo socjalne. Funkcję polegającą na udzielaniu pomocy określa się w literaturze prawa administracyjnego jako administracja usług, administracją świadczącą

Historycznie pomoc osobom w trudnej sytuacji kształtowała się różnie. Świad­czyły ją osoby prywatne, związki wyznaniowe, państwo. W ustrojach konstytucyjnych rozszerzenie pomocy społecznej staje się prawem podmiotowym. Ratyfikowana przez Polskę w 1997 r. Europejskiej Karty Społecznej z 18.10.1961 r. zobowiązuje Polskę również do udzielania tej pomocy. Koncepcja państwa liberalnego powoduje powierzenie funkcji z zakresu pomocy społecznej podmiotom pozarządowym doto­wanym przez państwo.

Konstytucja RP używa terminu zabezpieczenie społeczne, który jest pojęciem szerszym, aniżeli regulowane przez ustawę z 29.11.1990 r. o pomocy społecznej. Postanowienia Konstytucji RP dotyczą, bowiem:

-prawa obywatela do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pra­cy z uwagi na chorobę i inwalidztwo,

-prawa obywatela do zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego,

-prawa obywatela do zabezpieczenia społecznego w razie pozostawania bez pracy,

-prawa do pomocy osobom niepełnosprawnym,

-prawa do szczególnej opieki dzieciom, kobietom ciężarnym, w podeszłym wie­ku - bez względu na ich obywatelstwo.

1. Ustawa z 12.03.2004 r. o pomocy społecznej

Określa cele i zasady pomocy społecznej. Pomoc społeczna traktuje się jako realizację polityki społecznej służącej do przezwyciężenia trudnej sytuacji jednostki i rodziny. Z ustawy wynika obowiązek współdziałania w realizacji tego celu wszyst­kich podmiotów, zainteresowanych organów administracji publicznej, związków wyznaniowych, organizacji społecznych.

2. Podmioty upoważnione do korzystania z pomocy społecznej to osoby, które ze względu na trudne warunki życiowe nie są w stanie ich pokonać. Warunkami tymi są: ubóstwo, sieroctwo, bezdomność, wielodzietność, bezrobocie, upośledzenie fi­zyczne, umysłowe, długotrwała choroba, bezradność w sprawach opiekuńczo - wychowawczych, macierzyństwo, itp.

Z ustawy wynikają dalsze warunki i formy pomocy.

Prawo do uzyskania pomocy przysługuje obywatelom polskim, jeżeli przeby­wają i zamieszkują na terenie RP oraz cudzoziemcom mającym zezwolenie na pobyt stały, bądź statut uchodźcy, a umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej.

Roszczenie o udzielenie pomocy można traktować jako prawo podmiotowe. Z ustawy wynikają też warunki odmowy pomocy. Np. w razie marnotrawstwa własnych zasobów materialnych, odmowy podjęcia pracy. Może być też pomoc przy­znawana w formie niepieniężnej w szczególnie uzasadnionych przypadkach.

Obowiązuje zasada, że odmowa, bądź ograniczenie rozmiaru świadczeń po­mocy społecznej nie może pogarszać sytuacji osób będących na utrzymaniu danej osoby. W sprawach dot. udzielania pomocy społecznej mają zastosowanie odpo­wiednie przepisy Kpa i przepisy ustawy o pomocy społecznej. Przeprowadza się też wywiady rodzinne (środowiskowe). Wydaje się decyzje w sprawach przyznania po­mocy, bądź jej odmowy.

Ustawa w sprawie udzielania pomocy społecznej przewiduje też określone zadania dla jednostek samorządu jako zadania własne i zlecone.

3. Formy świadczeń z zakresu pomocy społecznej winny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy. Świadczenia udziela się bezpłat­nie, odpłatnie, za częściową odpłatnością, w formie pieniężnej i niepieniężnej.

Formy świadczeń i pomocy:

-udzielenie schronienia, posiłku i niezbędnego ubrania,

-usługi opiekuńcze przysługują osobom samotnym, które z powodu wieku lub in­nych przyczyn nie mogą same sprostać codziennym zadaniom,

-umieszczenie w domu pomocy społecznej. Dom ten zapewnia całodobową opiekę i zabezpieczenie codziennych potrzeb. Zasady odpłatności określa ustawa,

-pomoc rodzinom posiadającym trudności w realizacji zadań poprzez poradnictwo rodzinne, terapię rodzinną i prace socjalną,

-poradnictwo specjalistyczne, prace socjalne, świadczenia w naturze lub pieniężne
w celu ekonomicznego usamodzielnienia,

-pogrzebanie zmarłych, gdy brak osób do tego zobowiązanych. Koszty w miarę możliwości pokrywa się z masy spadkowej bądź zasiłku pogrzebowego,

-pomoc pieniężna w formie zasiłku stałego, okresowego, wyrównawczego renty
socjalnej zasiłku specjalnego, okresowego lub celowego,

Dla realizacji zadań w zakresie pomocy społecznej tworzy się ośrodki pomocy społecznej Mogą one realizować zadania własne gmin.

Zadania powiatu własne i zlecone realizują powiatowe centra pomocy społecznej. Gmina może w wyniku porozumienia przekazywać niektóre zadania z zakresu pomocy społecznej organizacjom społecznym, związkom wyznaniowym, fundacjom itp.

Porozumienie to ma charakter publicznoprawny, gdy w jego ramach przekazu­je się kompetencje władcze (wydawanie decyzji administracyjnych)

4. Formy pomocy społecznej (zabezpieczenia społecznego) przewidziane w przepisach odrębnych

Problematyka pomocy społecznej zawarta jest również w innych aktach prawnych które różnie ją nazywają Należą do nich

1. ustawa z 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Regulu­je ona udzielanie pomocy na przypadek bezrobocia. Jest ona obecnie dużym
   problemem w związku z przekształceniami własnościowymi. Art. 67 ust 2 Konsty­tucji wskazuje, bowiem na prawo do zatrudnienia. Zajmują się tą problematyką
   Urzędy Pracy, a to powiatowe i wojewódzkie,

2. formy pomocy społecznej wg ustawy to:

-zasiłek dla bezrobotnych w razie spełnienia kryteriów

-dodatek szkoleniowy,

-pośrednictwo pracy,

-inicjowanie i kierowanie bezrobotnych na szkolenia,

-prowadzenie poradnictwa zawodowego,

-udzielanie pożyczek z funduszu pracy,

-zwrot części kosztów zatrudnienia pracodawcom organizującym prace interwencyjne i stałe.

Kierownicy powiatowych urzędów pracy wydają decyzje administracyjne dot. statusu bezrobotnego oraz przydzielenia, bądź odmowy przydzielenia zasiłków Jest to forma władcza działalności

5. Ustawa z 24.04.1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii i ustawa z 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi przewidują kolejne formy pomocy w sytuacjach w nich uregulowanych Podobnie ma to miejsce w ustawie z 7.01.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, ustawie z 9.11.1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami palenia tytoniu oraz ustawie z 25.06.1999 r. o świadczeniach pienięż­nych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa Formy pomocy przewidziane w w/w ustawach polegają na:

-prowadzeniu działalności wychowawczej i zapobiegawczej (promocja zdrowia
psychicznego, zdrowego stylu życia, informowania o narkomanii) przymuso­wym leczeniu i rehabilitacji. Zadania wynikające z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii należą do administracji rządowej i samorządowej,

-ustawa o przeciwdziałaniu alkoholizmowi nakłada określone obowiązki na or­gany administracji rządowej i samorządu terytorialnego Obowiązki te polegają na edukacji społeczeństwa, prowadzeniu lecznictwa odwykowego, prowadze­niu izb wytrzeźwień. O obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu roz­strzyga sąd Na badania kierują komisje gminy,

-swoistą formę pomocy przewiduje ustawa z 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawo­dowej i społecznej oraz zatrudnianiu niepełnosprawnych. O niepełnosprawności orzekają powiatowe zespoły do tych spraw, a jako II instancja zespoły wojewódzkie Zespoły te orzekają również w zakresie form pomocy. Pomoc ta polega na rehabilitacji niepełnosprawnych, na ochronie osób zatrudnionych, udzielaniu pożyczek na rozpoczęcie działalności gospo­darczej. Pracodawcy zatrudniający niepełnosprawnych korzystają tez z określonych ulg.

---