Bóg i człowiek w świetle Biblii.

Wykład I

Imiona Boże w Biblii.

Znaczenie imienia w Piśmie Świętym:

• Myśl izraelska nie zna spekulacji abstrakcyjnych

• Dla Hebrajczyka znać Boga oznaczało spotkać go jako konkretną osobę

• Osobę się zna, kiedy znamy imię

• Dla Żydów imię to utożsamienia się z osobą

• Imię określało tożsamość lub osobowość

• Ktoś, kogo imię starto z „księgi życia” nie istnieje

• Nadać komuś imię to nadać tożsamość

• Imię nie tylko odróżnia od innych

• Bóg stwarzając daje imię

• To akt władzy

• Potwierdzenie własności

• Zmiana imienia to początek egzystencji, to zmiana stanu

• Imię w Biblii określa istotę osoby lub rzeczy

• Wskazuje na cechy tego, kto je nosi

• Może mieć znaczenie symbolu

• Może określać misję człowieka

• Imię kryje jakieś znaczenie

• Całą wiedzę ST o Bogu określają, zatem jego imiona

Elohim, Eloah, El

• W religiach politeistycznych słowo „El” to przedstawiciel, któregoś z bóstw

• Zwykle w języku hebrajskim spotykamy słowo Elohim

• Rzadko i to raczej w tekstach poetyckich występuje liczba pojedyncza Eloah

• Niektórzy tłumaczą pluralis jako ślad myślenia politeistycznego wśród przodków Izraela

• Tam gdzie Elohim dotyczy Boga Izraela, mimo pluralis słowo ma znaczenie singularis (pluralis majestatis- Bóg, który ma władzę(zwraca się przeważnie w licznie mnogiej))

• El to hebrajski popularny rzeczownik określający w językach semickich Boga lub bóstwo

• Jest też najczęstszym słowem odnoszącym się do Jahwe

• Jest wiele słów pokrewnych w innych semickich

• Semickich Ugarit odnosi się do „najwyższego boga”

• Nim stał się rzeczownikiem pospolitym mógł być imieniem własnym jakiegoś bóstwa

• Izraelici przejęli to potoczne słowo na określenie Boga Jahwe

• Rzeczownik ten etymologicznie określa moc będącą zasadniczą cechą bóstwa w świecie semickim

• W Rdz teoforyczny rdzeń El występuje w złożeniach np.

Bóg Najwyższy (El Eljom)

Abram utożsamia Boga z Jahwe:

Bóg, który widzi (El Roj)

Bóg z Betel (El Betel) Bóg z domu Boga

Bóg Wieczny (El Olam [wiek, wieczny])

Bóg Wszechmocny (El Szadgaj)

Adonaj

• Oznacza „mój Pan”

• Adonaj to forma używana tylko w odniesieniu do Jahwe

• Ma to samo znaczenie, co Adoni, Adon, używane powszechnie w stosunku do króla

• Wyraża raczej tytuł lub przedmiot Boży niż imię

• Szczególne znaczenie imię to odgrywało u proroków

• Septuaginta słowo Adonaj tłumaczy jako Kyrios

• Wywarło znaczący wpływ na kształtowanie się imienia Bożego w NT

Baal

• Imię Boga wyrażające Jego panowanie i władzę

• Jedno ze starych określeń bożka kananejskiego

• W ST pozostały nikłe ślady

• Element teoforyczny niektórych imion, syn Saula-Eszbaal

• Być może nadawano imiona na cześć Baala/Jahwe, Jahwe nie boga pogańskiego

• Późniejsi autorzy ST negatywnie oceniali użycie słowa „baal” w imionach zmienili je na „boszet”(hebrajski-wstyd, hańba)

JHWH (Jahwe)

• Jest to imię własne Boga Izraela

• JHWH utożsamiany jest z Bogiem patriarchów

• Izrael zna Boga z imienia, nie potrzebuje, więc dalszych definicji

• W imieniu tym kryje się wiara w osobę Boga, który:

• Objawił się Izraelowi

• Wyprowadził z niewoli

• Sam ustanowił więź przymierza z ludem

II

• Wymowę Jahwe odtworzono w czasach nowszych

• W Biblii hebr. Imię pisane jest jako 4 spółgłoski JHWH-tetragram

• Masoreci po niewoli babilońskiej dodali samogłoski słowa Adonaj

• Żydzi przez szacunek do Boga nie wymawiali imienia świętego

• Mówili w zamian słowo Adonaj

• Słowa „Jehowa” po hebr. Nigdy nie istniało

• Łączy, bowiem sztuczne spółgłoski JHWH z samogłoskami Adonaj

• Używały go niektóre przekłady chrześcijańskie

• JHWH-należało do najczęstszych imion Boga przed niewolą babilońską

• Imię JHWH wiąże się ściśle z Przymierzem na Synaju

• Bóg objawił w tym imieniu nie tyle swoją istotę metafizyczną, ile pewien aspekt swej egzystencji

• Imię to oznacza zbawczą obecność Boga wśród swojego ludu

• Jahwe sprawia istnienie

• Allbright tłumaczy to imię jako „sprawiający istnienie wszystkiego, co się staje”

• Jahwe jest składnikiem imion własnych zaczynających się od Je-/Jo- lub kończących się na -iasz/-ja (Adoniasz, Eliasz, Jeremiasz, Jehu, Jezusa)

• Imię Jahwe często występuje w określeniu „Jahwe Zastępów”

• Zastępy to wojska Izraela zastępy niebiańskie, anielskie bądź zastępy nieba i ziemi (stworzenie)

• Cechy Jahwe podkreślają teksty poetyckie ST

• Jahwe jest wojownikiem swego narodu

• Wykorzystuje siły natury

• Podkreślana jest jego dobroć, wierność i miłosierdzie

• Później podkreśla się jedyność Jahwe Jahwe i Jego nieporównywalność

Król (Melech)

• Tytuł przypisany Bogu jeszcze przed monarchią

• Stosowany także po jej upadku

• Królowanie było atutem wielu bóstw starożytnych ludów

• Izraelici rozwinęli tę ideę na swój sposób

• Jahwe jest królem Izraela i wszystkich narodów na mocy stworzenia

• Jest królem wybaczającym, ale i eschatologicznym

• Zadania króla starożytnego dotyczyły sfery wojny i prawa

• Jahwe sprawował obie te funkcje

• Był tym, który walczył za Izraela w bitwach

• Był też prawodawcą- ustanowił kodeks postępowania i egzekwował go

• Imiona teoforyczne tego typu to np. Malachiasz

Ab-ojciec

• Tytuł używany szczególnie przez proroków

• Podkreślał więź Boga z ludźmi

• Imiona, które zawierają ten tytuł to np. Abiasz, Abel, Ab(rah)am

• Nie było to imię własne Boga, lecz raczej tytuł

III

Wiara w Boga Jedynego- Problem Monoteizmu ST

Religijność starożytnego Bliskiego Wschodu:

• Starożytne religie okołobiblijne były politeistyczne

• Mity greckie, mezopotamskie, hetyckie, greckie i wczesnokoranejskie opisują rozbudowane panteony bóstw

• Jedno pokolenie bogów następuje po drugim

• Ta sukcesja wykonuje wojny między bogami

• Np. w mitach mezopotamskich w ten sposób powstał świat

• Wszystkie panteony mają swe najwyższe bóstwo

• Pod jego kierunkiem działają wszyscy pozostali bogowie

• Najważniejszy bóg jest zwykle bóstwem narodowym

• Różne kraje mogły mieć właściwie identyczne panteony, ale z innym najwyższym bóstwem

• W Mezopotamii (Babilonii)-Marduk

• W Asyrii-Aszur

• Często bóstwo, do którego się zwracano było Jedynym godzien czci

• Henoreizm-kult bóstwa pierwszego

Oczywistość istnienia Boga w ST:

• ST nie zawiera zwartego wykładu teologicznego o istocie Boga lub też Jego przymiotach

• To, co Biblia mówi o Bogu, pochodzi z objawienia się Boga

• ST nie argumentuje istnienia Boga, ale zakłada je jako bezsporny fakt

• Teoretyczny ateizm jest obcy myśli ST

• Ludzi, którzy nie uznają wpływu Boga na los człowieka, Biblia określa mianem „głupców”

• Nie chodzi tu o negację istnienia Boga

• Lecz o przekreślenie Jego obecności w życiu ludzkim

• O negację Jego skutecznej interwencji w świecie

Geneza monoteizmu:

• Najbardziej charakterystyczną cechą nauki ST o Bogu jest monoteizm

• Zjawisko wyjątkowo na tle politeistycznych kultur starożytności

• Geneza monoteizmu biblijnego wiąże się z okresem patryjarchów (Abraham, Jakub)

• Jego realizacja to temat ciągle powracający w całym niemal ST

• Kult jednego Boga objawiającego się i przemawiającego do wybranych ludzi sięga czasów Abrahama i jego potomków

• Jest to Bóg niewidzialny

• Niezwiązany z jakąkolwiek świątynią ani posągiem

• Przewyższającym swą mocą wszystkie moce

• Mimo antropomorfizacji pozostaje transcendentalny (niezwiązany z materią)

Problem monolatrii i monoteizm w ST

• Monolatria to oddanie czci wyłącznie jednemu Bogu, bez zwalczania i zaprzeczania istnienia bóstw czczonych przez innych

• Monolatria występowała w kulturach wschodu od starożytności

• Najstarsze księgi ST nie mówią, czy momolatria patriarchów wykluczała rzeczywiste istnienie innych bóstw

• Monoteistyczne teksty z okresu monarchii

• Pwt 4,35

• 1 Krl 8,60

• Teologiczne wyznanie absolutnego monoteizmu z okresu niewoli babilońskiej zawarte jest dopiero u Deutero-Izajasza (VI w p.n.e.)-Iż 41,29

Jedności Jahwe:

• Na pewno był tylko jeden Jahwe

• Czy istnieje tylko jeden Elohim?

• Czy istnieje jakiś Elohim, taki jak Jahwe?

• Izraelici wierzyli, że nie!

• Jedność Jahwe wynika z Jego imienia, którego nie nosi nikt poza Nim

• Tylko Jahwe żąda wyłączności czci

• On jest Stwórcą wszystkiego, całego świata

• Nie ma powodów, by czcić inne bóstwa

• Np. odpowiedzialne za żywioły

• O wszystko mogą prosić Jahwe

• Jedyność Jahwe przejawia się również w zakazie tworzenia wizerunków

Walka o czystość wiary:

• Późniejsze pokolenie Izraelitów wykazywały skłonność do politeizmu

• Pojawił się synkretyzm z religiami kananejczyków

• Walczyli z tym Mojżesz, sędziowie, kapłani i prorocy

• Jednak nawet cielce w sanktuarium Dan i Betel nieprzedstawiały samego Jahwe

• Były piedestałami, na których On niewidzialny zasiadał

• Tylko Jahwe był Bogiem żywych w odróżnieniu od martwych wizerunków Elohim

• Skoro byli nieskuteczni

• Brakowało im realności

• Doprowadziło to do uznania, iż tylko Jahwe jest Elohim

• Reszta to sztuczne wizerunki bez życia

• Mowy prorockie obok charakteru karcącego wyrażają decyzję wiary w jednego, prawdziwego Boga

Monoteizm ST a religijność starożytnych

• Monoteizm ST różni się wyraźnie od pewnych, wyjątkowych, analogi w świecie starożytnym

• Amenofis IV(Echnaton) głosił w Egipcie monoteizm immanentny

• Aton jest ubóstwionym słońcem, a więc częścią świata

Monoteizm ST

W odróżnieniu od niego Jahwe jest Bogiem transcendentalnym

• Jego działalność jest ponadczasowa

• Jego władza jest nieograniczona

• Przebywa na Syjonie, ale nie jest związany z miejscem

• Zawsze może je opuścić

• Władza JHWH rozciąga się na całą ziemię

• Obejmuje niebo i Szeol

• Jest Bóg wieczny

• Stwórca wszechwieczny

• W Jego ręku są rządy nad światem i poszczególnymi narodami

• Transcendentencja Boga przejawia się w niemożności bezpośredniego, zmysłowego poznania Go

• Bóg jawi się jako doskonałość i świętość

• Z czasem dystans między Bogiem a człowiekiem zwiększa się

• Pojawiają się pośrednicy (aniołowie)

• Nie używa się imienia JHWH

• Do spotkania z Bogiem dochodzi wskutek spotkania osobowego

• Bóg występuje jako osoba niezależna, która myśli, rozumie, posiada władzę

• Kontakt człowieka z Bogiem ma charakter zbawczy

• Bóg schodzi do człowieka

• Wyzwala go z władzy grzechu

• Bóg wybiera sobie ludzi i zawiera z nimi przymierze

IV

Bóg Przymierza

Idea Przymierza w Biblii:

• Bóg objawia się jako osoba wchodząca w relacje z człowiekiem

• Sam wybiera czas i miejsce spotkania

• Objawiający się Bóg zawiera z człowiekiem przymierze

• Przymierze oznacza:

• (hebr)-pęta, więzi, idea wiązania, łączenia

• To kontakt, układ zawarty między pojedynczymi osobami lub grupami

• W ten sposób człowiek poznaje, kim jest Bóg i do czego zobowiązuje

• Bóg wchodzi w historię człowieka

1.Przymierze w raju

• Bóg obdarowuje człowieka życiem

• Zapewnia człowiekowi

• Szczęśliwe życie w raju

• Swoją opiekę i nieśmiertelność

• Człowieka ma przestrzegać zakazu Bożego (zakaz stanowienia, co jest dobre a co złe)

2. Przymierze z Noe

Rdz 9:1-17

• Dzieło, które Bóg powołał do istnienia, zostało skażone przez grzech

• Bóg postanowił je oczyścić

• Zsyła wodę, która nie tylko niszczy, ale i czyści całe stworzenie

• Oczyszcza ziemię, aby stała się mieszkaniem ludzi sprawiedliwych

• Noe staje się protoplastą ludzkości potopowej

Po potopie Bóg zawiera przymierze

• Błogosławi Noemu

• Nakazuje, aby zaludnił ziemię i miał nad nią władzę

• Bóg nie będzie więcej karał nowej ludzkości

• Człowiek nie jest tu zobowiązany

Zawarte przymierze

• Będzie wieczne

• Niezniszczalne

• Opierające się na wierności Boga, a nie na wierności człowieka

Znak przymierza- tęcza rozciągająca się między niebem a ziemią

3. Przymierze z Abrahamem

• Dwie relacje o przymierzu

• Rdz 1605:1-21 (JE) Jahwistyczno-Elohistyczna

• Rdz 17:1-22(P) Kapłańska-noem

• Określenie jest ono jako przymierze wieczne

• Jego inicjatorem jest wierny Bóg

• Relacja JE

• Abraham lęka się, iż umrze bez potomstwa

• Ukazuje mu się Jahwe

• Obiecał potomstwo „tak liczne jak gwiazdy na niebie”

• Kraj na własność

• Abraham uwierzył i Jahwe poczytał mu to za zasługę

V

• W tej tradycji zawarty jest starożytny obrzęd przymierza

• Abraham wziął zwierzęta i ptaki

• Podzielił zwierzęta na połowy

• Umieścił je naprzeciw siebie tak, aby między nimi można było przejść

• Gdy zaszło słońce, dym i ogień przesunęły się między tymi połowami zwierząt

• Dym i ogień to typowe elementy teofanii

• Zgodnie ze starym zwyczajem kontrahenci przechodzili między przepołowionymi zwierzętami

• Wymawiali formułę zobowiązania

• Był to znak, że w razie złamania układu czeka ich los podobny do losu tych zwierząt

• Tekst ten zawiera obietnicę, że Abram stanie się ojcem wielu narodów

• Autor podkreśla, że przymierze będzie trwało wiecznie

• Tekst ten powstał z niewoli babilońskiej

• Autor podkreśla, że mimo niewierności narodu Jahwe jest wierny zawartemu przymierzu

• Znakiem przymierza będzie obrzezanie

• Jeden z najstarszych rytów starożytnego wschodu

• Znane było w Egipcie, wśród Edomitów, Moabitów, Idumejczyków, Arabów

• Nadano mu nowe znaczenie

• Według Biblii obrzezany uczestniczy w obietnicach danych Abrahamowi i jego potomstwu

• Podkreślona została tu zmiana imienia

• Dotychczasowe przymierza miały charakter darmowy

• Nie ma zobowiązań prawnych

• Bóg łaskawie zawiera przymierze

• Dopiero przymierze na Synaju ma charakter prawny

4. Przymierze z Mojżeszem:

• Przymierze to uzależnione jest nie tylko od dobroci i wierności Boga, ale od spełniania warunków ze strony człowieka

• W opisie zawarcia tego przymierza można dostrzec podobieństwo do traktatów hetyckich

• Schemat tych traktatów mógł być wykorzystany przez autorów biblijnych

• Wstęp (przedstawienie króla-Suwerena)

• Prolog historyczny (uwzględnienie łaskawości i dobroci króla w stosunku do wasala)

• Ogólne określenie praw i obowiązków

• Nakaz ich spisania, złożenia w świątyni i odczytywania w określonym czasie

• Lista świadków zawartego przymierza

• Błogosławieństwa i przekleństwa

• Tekst ten zawiera fragmenty pochodzące z różnych tradycji

• Najstarszą warstwę stanowią ww 1.9-11

• Przymierze zawierają przedstawiciele ludu na czele z Mojżeszem

• Wstępują na górę

• Przeżywają teofanię

• Jedzą i piją

• Wspólny posiłek to element rytu zawarcia przymierza

• Jest on, bowiem wyrazem przyjaźni, pokoju, jedności i harmonii

Tekst zawierający przymierze nie jest jednolity

• Wersety 4-5

• Mojżesz spisał słowa Jahwe

• Nazajutrz kazał zbudować ołtarz, postawić 12 stel

• Polecił złożyć ofiarę

• Z czasem dołożono werset 6i8

• Skrapianie ołtarza i ludu krwią

• A na końcu wers 7

• Mojżesz przekazał słowa Jahwe ludowi

• Lud odpowiedział „wszystko wypełnimy”

• Stele mają być świadkami zawartego przymierza

• Krew wyrażała jedność kontrahentów oraz ich wzajemne zaangażowanie

• Niekiedy kontrahenci nacinali sobie skórę i wzajemnie wysyłali trochę krwi

• Używali także krwi zwierząt

• Zanurzali w niej ręce lub wylewali ją na kamień

• Był to znak ich przyjaźni

• W tradycji biblijnej krew uważana jest za siedlisko i symbol życia, a nawet samo życie

• Pokropienie tą samą krwią ołtarza i ludu oznaczało

• Lud jest ściśle zjednoczony z Bogiem

• Jest powołany do innego istnienia obdarzony nowym życiem

VI

(Wj 19:3-8)

• Opis według tradycji E lub D

• Występują tutaj elementy formalne przymierza:

• Prolog historyczny

• Określenie warunków przymierza

• Odpowiedź ludu

• Pojawia się dialog między Bogiem a narodem

• Jahwe przedstawia warunki

• Lud zobowiązuje się świadomie

• Przymierze Synajskie znacząco wpływa na dalszą historię Izraela

Odnawianie przymierza

• Przy odnawianiu wygłaszano błogosławieństwa i przekleństwa (Pwt 27)

• Odczytywano uroczyście Prawo (Pwt 31)

• Miało miejsce w ważnych momentach historii

• Jahwe odnawia przymierze w Sychen (Joz 8:30-35, 24:1-29)

• Jahwe godzi się na przymierze z Dawidem i całą jego dynastią

• Salomon po przeniesieniu Arki Przymierza do świątyni nawiązuje do przymierza Dawidowego (2kM 23, 1nn)

• Odnawianie przymierza za Jozjasza (2Krl 8, 14n)

• Podczas czytania Prawa za Ezdrasza (Neh 8)

• Idea przymierza znajduje się jako istotny element przy wszystkich reformach religijnych w historii Izraela

Bóg wybawca ludu-Mesjanizm ST

Czym są oczekiwania mesjańskie?

• Mesjanizm to całokształt idei, wypowiedzi i oczekiwań, związanych z osobą mesjasza

• Nie zawsze chodziło o mesjanizm w perspektywie eschatologii

• Mesjasz w rozumieniu Biblii jest widzialnym następcą Boga

• Oczekiwanie na Niego związane jest z przyszłością i realizacją królestwa Bożego

Osoba Mesjasza

• Mesjasz-słowo pochodzące:aramejsko-hebrajskiego (mesjasz)(gr. Chrystus) oznacza „namaszczony, pomazaniec”

• Określenie to staje się w czasach apostolskich imieniem własnym Jezusa

• Stopniowo przejmuje treści innych tytułów, które stosował do siebie Jezus

• Uwypukla ono związek pomiędzy Jezusem a narodem żydowskim, oczekującym na przyjście mesjasza, syna Dawida

• Użycie słowa (hebr) w ST nie kryje w sobie takiego bogactwa treści, jakich termin (gr) NT

• W Biblii hebrajski termin „namaszczony” odnosił się przede wszystkich do królów

• Podczas nadawania władzy stosowano obrzęd namaszczenia oliwą(Sdz 9,8-15; 2Sm 5,3; PS 89,21)

• I przyznawano tytuł pomazańców Pańskich (1 Sm 2,10; 12,3; PS 2,2)

• Termin namaszczony stosowany przez

• Kapłanów (Wj 29,7; Kpl 4.3,5)

• Proroków

• Czy nawet króla Cyrusa

• Pierwotny termin „mesjasz” jest właściwie synonimem króla

• Zwłaszcza Dawida i jego potomków

• Bóg wyznaczał na króla (1Sm 10,1; 16,13; PS 45,7)

• Bóg adoptował do jako swego syna (2Sm 7,14; PS 2,7)

• Osoba króla jest/była święta (1 Sm 24,6)

• Król był narzędziem sprawiedliwości Bożej na ziemi (2 Sm 7; 12-16)

Model Mesjasza- Króla

• Mesjasz to król na wzór Dawida

• Zbrojnie prowadzone siły zła (Rdz 49,10; Lb 24,17)

• Zaprowadzi Rządy pokoju i sprawiedliwości

• Oczekiwano jego mądrości, (Iż 9,6; ll,2)

• Łagodności i pokory, (Iż 42; 2-3)

• Mesjanizm starotestamentowy powstał w okresie monarchii ( od ok., 1030 do 586 r)

• Bóg wybawia poprzez wybrańców

• Mesjasz

• Sędziowie

• Nehemiasz

• Mesjanizm początkowo związany jest ze zbawczą rolą ludzi

• W początkach monarchii Dawidowej każdy namaszczony króla był uważany za zbawcę posłanego przez Boga

• Takie rozumienie mesjańskiego charakteru dynastii Dawida spotkamy w proroctwie Natana (2Sm 7,1-16, PS 89)

• W tekście tych można wyodrębnić następujące elementy

• Wybranie Dawida przez Jahwe

• Obietnica zwycięstwa i rozszerzenie panowania

• Adopcja Dawida i potomstwa jako synów Boga

• Przymierze Jahwe z Dawidem

• Obietnica wiecznej dynastii

• Jest to zapewnienie, że dynastia trwać będzie jako narzędzie zbawienia

• Zbawienie zapewniane przez Dawida nie wykracza poza wybawienie polityczne

• Modelu mesjasza króla można doszukać się w błogosławieństwie Jakuba dla Juda

• W X w dla Izraelitów ideałem władcy był

• Dawid-mężny król

• Salomon-mądry władca

• Oczekiwano, by na tronie Dawida w Jerozolimie zasiadł król doskonały

• Ideał mesjasza króla pojawia się również w PS tzw. Królewskich (PS 2; 72)

• PS odnosiły się do każdego monarchy z rodu Dawida

• Mogły być one wykonane podczas ważnych wydarzeń np. koronacji

• W PS nie ma jeszcze idei mesjasza-wybawiciela eschatologicznego

• Z ideału króla narodziła się wiara, że w przyszłości przyjdzie idealny władca narodu- Mesjasz

• Ówcześnie panujący pomazańcy (królowie) okazali się być niewierzącymi Jahwe

• Przez nich Izrael dotknęły różne nieszczęścia

• Prorocy skierowali nadzieje Izraela w stronę przyszłego króla

• Proroctwo Izajasza mówi o Emanuelu (Iz 11, 1n)

• U Izajasza „dziecię” będzie tajemnicze

• Przyniesie tronowi Dawida pokój bez końca

• Jego panowanie oparte będzie na prawie i sprawiedliwości

• Będzie obdarzony Duchem pańskim

• Nie będzie to mesjasz czysto administracyjny

• Przeplatają się tu idee ziemskie z pozaziemskimi

• Teksty te opisują raczej ideał, wzór odnowy niż rzeczywistości

• Jeremiasz spodziewał się, że Mesjasz przywróci narodowi bezpieczeństwo

• Ezechiel zapowiadał Mesjasza jako dobrego pasterza Izraelitów

• Władcę posłusznego, unikającego przemocy

• W pieśniach o słudze Jahwe Mesjasz to król, zbawca, przez niewinne cierpienie, śmierć odpokutuje grzechy ludu

• Okres po niewoli oderwał nadzieje mesjańskie od monarchizmu i złączył je wyraźnie z Bogiem

• Znakami eschatycznych czasów mesjańskich będą

• Nowa świątynia

• Wylanie Ducha Bożego

• Odnowienie ziemi

• Królowanie Boga

• U Daniela Mesjasz to władca uniwersalnego (wszystkie ludy i narody) i wiecznego królestwa

• W judaizmie międzytestamentalnym mesjanizm miał charakter polityczny i nacjonalistyczny

• Oczekiwaniem Mesjasza było oczekiwaniem na zbawczą interwencję Boga

Model Mesjasza-kapłana

• Żaden tekst sprzed niewoli nie mówi o namaszczeniu kapłanów

• Po niewoli wzrasta powaga kapłana

• Kapłan zamiast króla staje na czele społeczności

• Otrzymuje jednocześnie namaszczenie

• Najwyższy kapłan staje się kapłanem pomazańcem

• W niektórych środowiskach oczekiwano przyjścia dwóch Mesjaszy

• Kapłana z rodu Barona

• Króla z rodu Dawida

Model Mesjasza- proroka

• Prorocy raczej nie byli przygotowani do posłannictwa przez namaszczenie oliwą

• Jednak Elizeusz zostaje namaszczony przez Eliasza „na proroka po sobie”

• Namaszczenie to ustanawia proroka głosicielem „dobrej nowiny” wśród ubogich

• Prorocy są nazwani „pomazańcami Jahwe” PS 105, 15

• Wiara w pojawienie się proroka jak Mojżesz zwanego Taheb obecna jest w mesjanizmie samarytańskim

Model Mesjasza cierpiącego

• Tradycja ma źródło w PS 22, 55, 88

• Mojżesz i niektórzy prorocy byli często niezrozumiani, odrzucani i prześladowani przez swój naród

• U chrześcijan akceptowano zbawczy wymiar takiego cierpienia lub ofiary

Bóg Panem Wszechczasów-Eschatologia biblijna ST

• Eschatologia to nauka o czasach ostatecznych

• Myśl eschatologiczna pojawia się późno

• Literatura okresu przedwygnaniowego nie zawiera żadnych elementów klasycznej eschatologii

• Rozwój eschatologii przypada na III w przed narodzinami Chrystusa

• W tekstach apokaliptycznych ST można wyróżnić pewne wspólne cechy zapowiedzi końca wszechczasów

• W Biblii zbawcze działanie Jahwe dokonywało się zawsze w ziemskiej historii Izraela

• Wrogowie Jahwe to konkretnie narody zagrażające Izraelowi

• Sąd i wyrok Jahwe objawiał się w konkretnych wydarzeniach historycznych

• Prorocy wraz z ludem doświadczali trudnej sytuacji politycznej i religijnej

• Nawiązywali do problemów nurtujących świat w ich czasach

• Wybiegali też w przyszłość głosząc sąd, karę lub zbawienie

• Punkty wyjścia w nauczaniu proroków są jednak wydarzenia im współczesne

• W perspektywie przyszłości nabierają specyficznego znaczenia

• Prorok analizuje i ocenia przeszłość, teraźniejszość, wybiega w przyszłość

Eschatologia proroków ST

• Prorocy uważali, że teraźniejszość jest konsekwencją przeszłości

• Takie myślenie było charakterystyczne dla Izraelitów

• To przeszłość miała wpływ na sytuację, w jakiej się akurat znajdowali

• Prorockie groźby i karcenia wynikają z analizy grzesznej przeszłości

• Są wyznaniem do powrotu na właściwą drogę

• Kara i zapowiedź sądu nie są ostatecznymi słowami proroków

• Prorocy nie tracili nadziei na nawrócenie ludu

• Po okresie kary ze strony Jahwe ma nastąpić czas pomyślności

• Przyjście Pana związane jest z nawróceniem narodu i zerwaniem z grzechem życia

Dzień Jahwe a „reszta Izraela”

• Częstym tematem u proroków jest zapowiedź nadejścia dnia Jahwe

• To dzień sądu

• Ciemności, goryczy, płaczu

• Zdaniem proroków ocaleje reszta Izraela

• Pokładają ufność w Jahwe

• W czasach niewoli babilońskiej po 586 r. prorocy obiecywali wybranej reszcie

• Darowanie win

• Powrót do kraju ojczystego

• Bezpieczeństwo i potęga

• Iż 7,3 nazywa swojego syna imieniem „reszta się nawróci”

• So, Ez głoszą ocalenie reszty Izraela

• Po powrocie w 538 r p.n.ch. ocalała reszta narodu nie była idealnym ludem Bożym, musiała być oczyszczona

Zbawcza interwencja Boga

• W zapowiedziach zagłady i pomyślności mowa jest o interwencji Boga w bieg historii

• Początkowo bożą interwencję rozumiano doraźnie

• Jako wyzwolenie z konkretnej sytuacji zagrożeń

• Jako pomoc lub opiekę w danej chwili

• Z czasem perspektywa intencji staje się szersza

• Dokonuje się podział na dwie epoki

• Grzeszna przeszłość

• Pełna chwały przyszłość

• Przyszłość charakter się będzie

• Oswobodzenie z niewoli

• Upadek Babilonu za sprawą Jahwe

• Powrotem do ziemi przodków

• Powrotem Jahwe do Syjon

• Odnowienie życia

• Nawrócenie do Jahwe

• W zapowiedziach tych nie chodzi jednak o powrót do stanu z przeszłości, ale o nową idealną przeszłość

• Perspektywa eschatologiczna zmierza ku niekończącej się szczęśliwej przyszłości

• Odwlekanie się czasów eschatologicznych tłumaczono nowymi przewinieniami

• To pociągnęło za sobą nowe kary i ucisk

• Nowe obietnice

Zapowiedź przyszłej pomyślności

• Interwencja Boga początkowo związana z narodem wybranym

• Z czasem nabierała ona cech uniwersalnych

• Eschatologia proroków nie wspomina o końcu świata

• Odnowienie ma dotyczyć obecnego świata

• Dopiero Apokalipsa wprowadza temat sądu

• Sąd dzieli czas tego świata od wieczności do nowego stworzenia

• Powoli prorocy zapowiadali nadejście czasów, w których władzę sprawować będzie Jahwe

• Do rządów tych dojdzie dzięki mesjaszowi

Życie po śmierci

• Do II wieku p.ch. w ST brakuje nadziei na indywidualne przetrwanie po śmierci

• Koncepcja życiem po śmierci było bliska wierzeniom mezopotamskim czy kanonejskim

• W Egipcie po śmierci rozumiana jako kontynuację egzystencji ziemskiej

• Nie jest to stan nowy i odmieniony

• Ludzie dzielą życie bogów, ale na sposób czysto ludzki

• Życie przyszłe było dla Egipcjan całkiem świeckie

• W Mezopotamii

• Przetrwanie po śmierci nie istniała

• Śmierć to koniec życia, trzeba się, więc je dobrze wykorzystać

• Martwe ciała leżą bez ruchu

• Świat zmarłych to ogromny grób

• W Izraelu śmierć miała znaczenie moralne

• Była konsekwencją grzechu

• Stanowiła kres życia

• Nie ma dualizmu dopuszczającego pośmiertne życie ducha czy duszy

• Podziemny świat ST (otchłań, piekieł) nie jest formą życia

• Bo jego zaprzeczeniem

• Grobowiec, do którego wszystko schodzi

• Izraelici patrzyli na śmierć jako na normalny kres życia

• Dla mędrców śmierć przedwczesna to kara za niegodziwość

• W tekstach (Hi, Iż,PS) wyraża się gorycz z niespełnionego życia

• Byle dojść w pokoju do końca ich dni (ok. 70 lat)

• W Izraelu pogląd na społ. Miał wiele wspólnego z postawą wobec śmierci

• Problem śmierci poprzez synów, którzy noszą jego imię

• Śmierć dotyczy każdego

• Skoro obaj są śmiertelni, jaka jest nagroda

• Sprawiedliwy woła Jahwe na ratunek

• Jahwe musi sprawić, że wspólnota Jego wiernych z Nim będzie zachowana

• Inaczej nie byłoby różnicy między sprawiedliwością z niegodziwością

• Idea zmartwychwstanie pojawia się myśl Izraela późno

• Ez 37 ma wizję ożywionych kości

• Dosłownie wyrażona jest tu wiara w przetrwanie przez naród w 586 r p.ch.

• W znaczeniu typologicznym wolimy nadzieję na zmartwychwstanie ciał

• Iz 53:10-12 wyraża nadzieję, że sługa Jahwe zatryumfuje nad śmiercią

• Dn 12,2 I wyraźnie sformowane na temat zmartwychwstania

BÓG OBJAWIAJĄCY SIĘ W JEZUSIE CHRYSTUSIE

• Człowiek mówi o Bogu objawiającym się, ale swoim językiem - stąd różnice

• Izrael był wychowywany do przyjęcia prawd

• Kim jest Jezus w świetle Ewangelii?

Odpowiedzi dostarczają Nam:

• Opisy cudów

• Jego mowy (co mówi sam o sobie), czyny, słowa

• Nadawane mu tytuły chrystologiczne

JEZUS MESJASZEM CZYLI CHRYSTUSEM

• Z hebr. Znaczy to samo co z gr. - namaszczony

• Istniało wiele koncepcji tego, kim miał być Mesjasz (król, kapłan, prorok)

• Dopiero śmierć i zmartwychwstanie Jezusa pozwoliły Jego uczniom uwierzyć w Niego, jako Mesjasza

• Wiarę tę wyraża św.Piotr: Dz 2, 36

• Jezus jest Mesjaszem

• Tzn. zapowiadanym w ST zbawicielem

• Oczekiwanym przez Izrael wyzwolicielem świata

• Tytuł ten nawiązuje do namaszczenia

• Jezus nie nazywał siebie publicznie Mesjaszem i zbaraniał tego Apostołom (sekret mesjański)

• Ze względu na mesjanizm polityczny

• Błędne wyobrażenie Żydów na temat Mesjasza (cuda-potwierdzenie nauki)

• Tymczasem wg Izajasza, Mesjasz będzie królem i twórcą Królestwa Bożego

• Królestwo sprawiedliwości i pokoju

• Królestwo powszechne

• Królestwo eschatologiczne

• Dopiero w świetle wydarzeń Paschalnych Apostołowie dostrzegają

• Królestwo eschatologiczne i Boże, nie ma charakteru politycznego, lecz religijny i duchowy

• Jezus jest pomazańcem i wysłannikiem Bożym

• Twórcą i głosicielem nowego królestwa

• Drogą do królestwa nie siła, lecz posłuszeństwo Bogu i miłość aż do poniesienia śmierci

• Najczęściej nazywał siebie Synem Człowieczym

JEZUS PANEM

• Pan od hebr. Adonai, gr. Kyrios, Aram, More

• W ST - patrz notatki- przysługiwał władcy: Kyrios - IHWH i Adonai

• W NT tytuł Pana przysługuje Jezusowi

• ludzie widząc historię Jezusa widzieli w Nim:

• Uzdrowiciela

• Proroka

• Tajemniczą postać

• Tytułem Kyrios oddawali mu cześć

• Po Zmartwychwstaniu Jezus określa siebie tytułem Pan (w NT 350 razy)

• Maranatha - 1 Kor (6,22 - najstarsza inwokacja paschalna)

• Tak wołał młody Kościół Jerozolimski do Chrystusa Zmartwychwstałego

• Oczekiwanie na drugie przyjście

• gr. Kyrios nie było tu znane

• W pierwotnej katechezie apostolskiej w oparciu o ST cechy Jahwe przeniesiono na Chrystusa - Syna Bożego

• Kyrios - przez chrześcijan pochodzenia pogańskiego (odwracali się od domowych bóstw i wyznawali Chrystusa za jedynego Boga)

JEZUS SYNEM BOŻYM

• W religiach starożytnego Wschodu często królowie uważani byli za przybranych synów bogów (faraonowie, cesarze)

• Także królowie Izraela byli nazywani Synami Bożymi

• 2Sm 7,14; Ja będę mu Ojcem, a On będzie Mi Synem…

• Choć całemu Izraelowi przysługiwało to określenie

Oz 11,10

• NT nadał temu tytułowi zupełnie nowy sens

• Tylko Jezus jest Synem Bożym

• Tylko On może mówić do Boga Abba-Ojcze

• Mt 11,27

• Jezus miał pełną świadomość synostwa Bożego

• Wynika to z inwokacji Abba

• Z postawy Jezusa, świadomego swej zbawczej roli

• Najszerzej naukę o Jezusie jako Synu Bożym rozumiał Jan

• Syn zna Ojca, jest obrazem Boga niewidzialnego

J 14,9

• Czyny i słowa Syna są czynami samego Ojca

• Syn Boży ma nadprzyrodzoną moc:

• Ożywia kogo zechce

J 5,21

• Przyszedł ocalić świat od potępienia

• To są cechy samego Boga

• Między Bogiem a Synem istnieje jedność (jest u Boga, z Bogiem i Bogiem)

• Po zmartwychwstaniu Jezusa, tytuł ten występuje w najstarszych formułach wiary, hymnach chrystologicznych

JEZUS SYNEM CZŁOWIECZYM

• W ST to określenie człowieka

Iz 51,12

• Inne znaczenie zyskuje w proroctwie Daniela

Dn 7,13

• Jest postacią eschatologiczną

• Przybywa od Boga

• Uczestniczy we władzy Boga

• Jezus nazywa siebie najczęściej Synem Człowieczym

• Akcentuje swą przynależność do rodzaju ludzkiego

• Tytuł ten uwzględnia Jego ziemską działalność

• Jego uniżenie i mękę

• Zmartwychwstanie i uwielbienie

• Oraz przyszłą władzę sędziowską

• Syn Człowieczy nabrał w NT nowej treści

• Jezus w ten sposób podkreślał, że jest człowiekiem

• Ale równocześnie jest zapowiedzianym przez Daniela eschatologicznym Synem Człowieczym

• Jezus jako Syn Człowieczy odpuszcza grzechy

• Jest Panem Szabatu

JEZUS ZBAWICIELEM

• W Biblii jedynie Bóg jest tym, który ratuje, pomaga i ocala

Wj 14,30

• ST wyraża się słowem JAIZAR natomiast NT słowem SODZO - LXX, często nazywa Boga SOTE (Zbawiciel)

• Tytułu Zbawiciel w ST nie łączono raczej z Mesjaszem

• Także w najstarszych pismach NT brak tego tytułu

• Późniejsze pisma NT często odnoszą tytuł Zbawiciela do Boga i do Chrystusa

• NT podejmuje i rozwija sformułowania językowe ST

• W NT sens tego słowa zmienia się w kontekście polemiki z grecko-rzymskim światem i jego religijnością, która miała wielu zbawców

JEZUS PROROKIEM

• Jezus występował i działał jako prorok

• Flawiusz wspomina, że Jezus nie był jedynym palestyńskim Żydem, występującym w roli tej, na przełomie wieków

• Jezus zachowywał się jak prorok eschatologiczny

• Mocą Bożego Ducha głosił nawrócenie i pokutę

• O proroku eschatologicznym mówi

J 6,14

• Sam Jezus określa się tym tytułem

Mk 6,4

• Przyjęcie losu proroka odrzuconego i męczennika mogło mieć wpływ na losy Jezusa

• W czasach prześladowań wyznaniem wiary w Jezusa jako Mesjasza, Syna Bożego i Zbawiciela był symbol ryby.

IXOYE - Jezus Chrystus Boga Syn Zbawiciel

Godność człowieka w Biblii

• Godność człowieka stworzonego na obraz Boga

• Godność utracona przez grzech Adama

• Godność odzyskana dzięki „drugiemu Adamowi”

• Człowiek Synem Boga

• Dziedzicem Bożych obietnic

• Świątynią Boga

Godność zadana człowiekowi

Godność człowieka stworzonego na obraz Boga

• Godność człowieka wynika z faktu stworzenia do przez samego Boga

• Opisy stworzenia świata i człowieka zawarte w Rdz

• Stworzony Adam jest protoplastą rodzaju ludzkiego

• Nazwany jest pierwszym człowiekiem w mentalności semickiej protoplasta rasy nosi w sovie całą społeczność

• Adam stworzony bezpośrednio przez Boga- każdy potomek Adama jest też stworzony

• Rdz zawiera nie tylko historie stworzenia jednego człowieka, lecz całej ludzkości

• Dwie biblijne relacje o stworzeniu człowieka

• Bóg stworzył człowiek- mężczyznę i kobietę na swój obraz i podobieństwo

• Bóg uczynił Adama z prochu ziemi, a Ewę z żebra Adama

• Stworzenie człowieka z prochu ziemi wskazuje na przenikający i tymczasowy charakter ziemskiego życia

• Dzięki przynależności do boga człowiek ma nadzieję na zmartwychwstanie i dalsze życie

• Biblia wyraźnie wskazuje na godność i wartość całego człowieka (nie tylko duszy)

• Cały człowiek jest ikoną boga

• Obecne ciało jest ciałem śmiertelnym

• Czekamy na duchowe

• Bóg tchnął w człowieka „tchnienie życia”

• Człowiek stał się ”duszą żyjącą”

• Bytem posiadającym własną osobowość

• Równocześnie zależnym od Boga

• Człowiek wyszedł z ziemi

• Ale nie ogranicza się wyłącznie do niej

• Ma panować nad stworzeniem

• Może nadawać zwierzętom imiona

• Jest stworzony na końcu jako byt najdoskonalszy

• Będąc stworzeniem wolnym pozostawia jednak w stałej relacji ze Stwórcą

• Człowiek zależy od Boga

• Nie może istnieć obraz bez tego, którego jest odbiciem

• Wyrazem tej zależności powinno być posłuszeństwo wobec Stwórcy

• O godności człowieka świadczą jego zdolność duchowe

• Dzięki temu człowiek może rozmawiać z Bogiem

• Zgodnie z biblijno-semickim sposobem myślenia siedliskiem uczuć i duchowości jest serce

• Ono uzdalnia do miłowania i życzliwego myślenia

• Serce pozwala człowiekowi otworzyć się przed Bogiem

• Sercem wierzymy

• W sercu bliskim staje się słowo Boga

• W serce człowieka Bóg wlewa swą miłość

• Człowiek jest zdolny zamknąć swoje serce przed Bogiem

• Człowiek czyni je nieczułym i zatwardziałym

• Może, więc utracić pełnię swej godności

Godność utracona przez grzech Adama

• Pierwotną swą godność człowiek utracił

• Stał się niewolnikiem grzechu

• Został poniżony

• W jaki sposób grzech stał się udziałem każdego człowieka

• Przez nieposłuszeństwo Adama staliśmy się uczestnikami grzechu i śmierci

• Dzięki posłuszeństwu Chrystusa wszyscy stajemy się „sprawiedliwymi”

• Św. Paweł wyraźnie mówi o grzeszności wszystkich ludzi i pozbawieniu ich chwały Bożej

• Obok konkretnego nieposłuszeństwa pierwszego Adama znajduje się, zatem grzechy wszystkich

• Popełniając grzech człowiek okazuje się potomkiem Adama

• Termin grzech u Pawła oznacza pewną uosobioną moc

• Grzech „swoje królowanie naznaczył śmiercią”

• Potęga grzechu sprawowała władzę nad ludźmi aż do przyjścia Jezusa

• Człowiek żył w niewoli

• Niewola ta poniża ludzką godność

• Spod panowania tej mocy człowiek został wyrwany

• „umarliśmy dla grzechu”

• Wyzwolenie przyniósł nowy Adam- Chrystus

• śmierć Chrystusa definitywnie kończy panowanie grzechu

• Bóg dokonał „nowego stworzenia”

• W ten sposób przywrócona została człowiekowi jego pierwotna godność

• Człowiek może znów stać się „obrazem Boga”

• Musi zostać ponownie ukształtowany tym razem „na podobieństwo Chrystusa”

• Istnieje możliwość odzyskania pełnej godności

• A nawet godności przewyższającej dotychczasową

• Możemy i powinniśmy stawać się na wzór obrazu Syna Bożego i upodobnić się do niego

Godność odzyskana dzięki „drugiemu Adamowi”

• Już samo wcielenie Syna Bożego nawało ludzkiej naturze ogromną wartość

• Bóg przez przyjęcie człowieczego ciała w osobie Jezusa Chrystusa-wyniósł człowieka ponad jego upadłą naturę

• Jego zbawcza śmierć i zmartwychwstanie uczyniły człowieka

• Synem Boga

• Dziedzicem Jego obietnic

• Świątynią ducha Bożego

---