Prof. UE. dr hab. Janina Harasim

Materiały do wykładu RYNKI WALUTOWE

KURSY WALUTOWE I WYMIENIALNOŚĆ WALUTY

1. Pojęcie i rodzaje kursów walutowych

Kurs walutowy - relacja wymienna dwóch walut, cena jednej waluty wyrażona w innej

walucie.

Rodzaje notowań

Notowanie proste (bezpośrednie, zwykłe, direct quotation) podaje ile jednostek waluty krajowej płacimy za 1, 100 lub 1000 jednostek waluty obcej, a więc:

• waluta zagraniczna jest walutą bazową,

• waluta krajowa jest walutą kwotowaną.

1 EUR = 4,2705 PLN w Warszawie

Notowanie odwrotne (pośrednie, indirect quotation) podaje ile jednostek waluty obcej płacimy za 1, 100 lub 1000 jednostek waluty krajowej, a więc:

• waluta krajowa jest walutą bazową,

• waluta zagraniczna jest walutą kwotowaną.

1 GBP = 1,5784 USD w Londynie

Funkcje kursu walutowego

1. Informacyjna - informuje o cenie walut obcych i ich rzadkości (relacji popytu i podaży na rynku walutowym)

2. Cenotwórcza - pozwala na przeliczanie cen krajowych na ceny w walucie obcej i porównywanie cen krajowych i zagranicznych

3. Stymulacyjna - określony poziom kursu i kierunek jego zmian zachęcają lub zniechęcają uczestników wymiany z zagranicą i inwestujących na rynku walutowym do zawierania transakcji handlowych/finansowych

4. Środka rozliczeń finansowych - kurs walutowy jest potrzebny do rozliczenia kontraktów zawieranych z kontrahentami zagranicznymi.

Tabela 1

Czynniki determinujące poziom kursów walutowych

Czynniki ekonomiczne			Czynniki pozaekonomiczne
strukturalne	techniczne	koniunkturalne	polityczne	instytucjonalne	psychologiczne
poziom rozwoju i struktura gospodarki	intensywność i struktura przemian technicznych	tempo wzrostu PKB	stopień stabilizacji politycznej	stosowane rozwiązania sysytemowe	oczekiwania społeczeństwa i świata biznesu
poziom konkurencyj-ności gospodarki	poziom rozwoju zaplecza technicznego funkcjonowa-nia rynków	tempo inflacji	stopień ryzyka politycznego	stopień liberalizacji rynków	poziom ryzyka finansowego
sytuacja w bilansie płatniczym		zmiany stóp procentowych	"szoki polityczne"	stosowana polityka pieniężna, fiskalna
				częstotliwość i sposoby interwencji banku centralnego

Źródło: Opracowanie własne.

Rodzaje kursów walutowych

I Ze względu na zakres ograniczeń dewizowych:

1. Kurs waluty wymienialnej - ustalany na rynku walutowym.

2. Kurs waluty niewymienialnej:

• ustalany administracyjnie,

• kurs czarnorynkowy.

II Ze względu na możliwość wahań:

1. Sztywny (oficjalny).

2. Stały.

3. Zmienny (płynny) - czysty lub kierowany.

III Według zakresu stosowania:

1. Jednolity.

2. Zróżnicowany.

IV Według warunków transakcji:

1. Kasowy (spot)

2. Terminowy (forward).

Ad.II

Kurs sztywny - oficjalny, wyznaczany w sposób administracyjny. Funkcjonuje w kraju, w którym nie istnieje rynek walutowy, a waluta jest niewymienialna.

Kurs stały - funkcjonuje w kraju, w którym istnieje rynek walutowy. Zakłada dwoistość kursów - w systemie kursu stałego władze monetarne wyznaczają poziom kursu bazowego (kurs centralny), natomiast na rynku kształtuje się kurs bieżący, stosowany w transakcjach zawieranych przez banki komercyjne. Bieżący kurs rynkowy może wahać się wokół kursu bazowego tylko w ustalonych granicach wahań (w górę lub w dół). W razie niebezpieczeństwa ich przekroczenia bank centralny jest zobowiązany do interweniowania na rynku walutowym w celu obrony poziomu kursu. Wymaga od krajów słabszych dostosowania się do warunków narzucanych przez kraje silniejsze gospodarczo.

Zalety:

• sprzyjanie dyscyplinie monetarnej w wewnętrznej polityce gospodarczej (wskutek konieczności dostosowania polityki monetarnej do poziomu rezerw dewizowych),

• zmniejszenie ryzyka walutowego w transakcjach z odroczoną płatnością.

Wady:

• konieczność posiadania stosunkowo wysokich rezerw walutowych,

• łatwość przerzucania trudności wewnętrznych innych krajów na kraj stosujący kurs stały,

• konieczność wyboru między stabilizacją kursu walutowego a stabilizacją cen krajowych,

• kurs bazowy rzadko pokrywa się z kursem rzeczywistym (będącym wyrazem aktualnej sytuacji gospodarczej kraju) - ograniczona wartość informacyjna kursu.

Kurs zmienny (płynny) - jest kursem równoważącym podaż i popyt na rynku walutowym. Kształtuje się swobodnie pod wpływem podaży i popytu, nie wymaga od banku centralnego przeprowadzania interwencji na rynku walutowym i interwencje te bądź nie są w ogóle podejmowane (kurs płynny czysty), bądź mogą występować (kurs płynny brudny - kierowany), ale moment ich przeprowadzenia i rozmiar zależą od decyzji banku centralnego.

Zalety:

• pokrywa się z kursem rzeczywistym, jest neutralny w kształtowaniu się konkurencyjności wymiany, dobrze spełnia funkcję informacyjną, pozwala maksymalizować korzyści z wymiany,

• znaczne zmniejszenie rezerw walutowych ( w stosunku do tych, które są potrzebne prze kursie stałym),

• stosunkowo duża swoboda prowadzenia wewnętrznej polityki gospodarczej,

• lepsza ochrona gospodarki przed zaburzeniami koniunkturalnymi za granicą i lepsza jej adaptacyjność do zachodzących zmian.

Wady:

• duże ryzyko związane ze zmianami kursu w przypadku transakcji z odroczoną płatnością,

• większa podatność systemu kursu zmiennego na spekulacyjne ruchy walut.

Ad.III

Kurs jednolity - zalety:

• jest dobrym parametrem rachunku ekonomicznego (pozwala na prowadzenie prawidłowego i jednolitego rachunku ekonomicznego, zarówno eksporterom jak i importerom, umożliwiając zarazem dokonywanie oceny ich działalności),

• umożliwia optymalizację wymiany w przekroju geograficznym i towarowym, pozwalając na jej selektywny rozwój (handel najbardziej opłacalnymi towarami i usługami),

• pozwala na pomiar i ocenę zdolności konkurencyjnej eksporterów na rynkach zagranicznych

• umożliwia wprowadzenie pełnej wymienialności pieniądza krajowego.

System kursów zróżnicowanych - wady:

• zniekształcenie rachunku efektywności wymiany z zagranicą,

• konieczność szerokiego stosowania norm podziału i ochrony (cła, podatki importowe, subwencje eksportowe itp.,

• ma wyraźny charakter protekcjonistyczny i spotyka się z niechęcią partnerów handlowych,

• stosowanie go wymaga wysokich kwalifikacji aparatu sterującego i szerokiego dopływu informacji o warunkach gospodarowania w kraju i za granicą (w przeciwnym wypadku prowadzi do znacznych strat gospodarczych)

Porozumienia stabilizujące kursy walutowe

do czasu powstania Unii Gospodarczej i Walutowej

I System z Bretton Woods - 1944 r.

1. System kursu stałego oparty na urzędowych parytetach walut.

2. Dopuszczalne granice odchyleń bieżącego kursu rynkowego od kursu parytetowego +(-) 1%.

3. Przywrócenie wymienialności w zakresie obrotów bieżących.

4. Kluczowa rola dolara amerykańskiego w międzynarodowym systemie walutowym.

II Rozpad systemu z Bretton Woods - (1971-1973)

1. Zawieszenie wymienialności dolara na złoto - VIII 1971 r.

2. Porozumienie Smithsońskie - XII 1971 r. - dewaluacja dolara i rozszerzenie pasma dopuszczalnych odchyleń bieżącego kursu rynkowego od kursu centralnego względem dolara do +(-) 2,25%.

3. Druga dewaluacja dolara i załamanie się systemu kursów stałych. Wprowadzenie systemu kursu płynnego (zmiennego).

III System europejskiego „węża” walutowego - (1972-1978)

1. Zawężenie w 1972 r. przez 6 krajów EWG oraz Wielką Brytanię, Danię i Norwegię pasma odchyleń kursów swoich walut względem dolara do 1,125% - system „węża” w „tunelu (do III 1973 r.),

2. Stopniowe wycofywanie kolejnych walut z systemu „węża” ( funt brytyjski, irlandzki, lir włoski, frank francuski).

IV Europejski System Walutowy I (1979 - 1998)

1. Cel - stabilizacja kursów walutowych krajów członkowskich EWG.

2. Zasady ESW:

• stałe kursy walutowe (okresowo korygowane),

• podział kosztów interwencji walutowych,

• rozwój współpracy między krajami członkowskimi.

• Elementy ESW:

• europejska jednostka walutowa (ECU),

• mechanizm kursów walutowych (ERM),

• mechanizmy kredytowe.

Tabela 2

Ewolucja systemu kursowego w Polsce

Data	Zmiana	Przesłanki decyzji
I 1990	Dewaluacja skokowa (46,2 %) Sztywny kurs złotego wobec USD	Kurs walutowy jako kotwica antyinflacyjna
V 1991	Dewaluacja skokowa (16,8 %) Kurs sztywny wobec koszyka 5 walut wymienialnych: USD, DEM, GBP, FRF,CHF	Realna aprecjacja i utrata konkurencyjności
X 1991	System pełzającej dewaluacji (1,8 % miesięcznie)	Ograniczenie inflacji i utrata konkurencyjności międzynarodowej przez polskich eksporterów
II 1991	Dewaluacja skokowa (12 %)	Utrzymanie konkurencyjności
VII 1993	Dewaluacja skokowa (8 %) Tempo dewaluacji pełzającej 1,6 %	Trudna pozycja na rynkach zagranicznych i ograniczenie inflacji
IX 1994	Tempo dewaluacji pełzającej 1,5 %	Zmniejszenie inflacji
XII 1994	Tempo dewaluacji pełzającej 1,4 %	Zmniejszenie inflacji
II 1995	Tempo dewaluacji pełzającej 1,2 %	Zmniejszenie inflacji
V 1995	Wprowadzenie mechanizmu pełzającego pasma wahań o szerokości +(-) 7 % w stosunku do kursu centralnego	Większa swoboda polityki pieniężnej w warunkach napływu kapitału zagranicznego
XII 1995	Rewaluacja złotego (6 %)	Dostosowanie wysokości kursu centralnego do kursu rynkowego
I 1996	Tempo dewaluacji pełzającej 1,0 %	Zmniejszenie inflacji
II 1998	Tempo dewaluacji pełzającej 0,8 % Rozszerzenie przedziału wahań do +(-) 10 %	Zmniejszenie inflacji Dostosowanie polityki kursowej do polityki bezpośredniego celu inflacyjnego Uelastycznienie systemu kursowego
VII 1998	Tempo dewaluacji pełzającej 0,65 %
IX 1998	Tempo dewaluacji pełzającej 0,5 %
X 1998	Rozszerzenie przedziału wahań do +(-) 12,5 %
I 1999	Zmiana składu koszyka walutowego: EUR (55%) i USD (45%)
III 1999	Tempo dewaluacji pełzającej 0,3 % Rozszerzenie przedziału wahań do +(-) 15 %
IV 2000	Upłynnienie kursu złotego	Ograniczenie możliwości spekulacji, wzrost ryzyka kursowego

Wymienialność waluty - pojęcie i rodzaje

Wymienialność waluty - prawnie zagwarantowana posiadaczowi danej waluty (i faktycznie istniejąca) możliwość jej wymiany, według jego woli i na jego żądanie, na inną walutę.

RODZAJE WYMIENIALNOŚCI

I Pełna.

II Ograniczona:

1. Według zakresu ograniczeń podmiotowych:

• wewnętrzna - dla rezydentów.

• zewnętrzna - dla nierezydentów.

2. Według zakresu ograniczeń przedmiotowych:

• wymienialność wg standardu MFW( art. VIII Statutu MFW) - jej

wprowadzenie wymaga spełnienia trzech warunków:

• wprowadzenia jednolitego kursu walutowego,

• zobowiązania się do niestosowania ograniczeń dewizowych w obrotach bieżących,

• zobowiązania się do równego traktowania wszystkich walut (niestosowania jakikolwiek form dyskryminacji walutowej)

CHARAKTERYSTYKA

MIĘDZYNARODOWEGO RYNKU WALUTOWEGO

Przedmiot obrotu - instrumenty finansowe o najwyższym stopniu płynności,

denominowane w jednostkach pieniężnych dwóch krajów

( głównie depozyty bankowe a vista ).

Rynek walutowy :

• miejsce, w którym spotyka się popyt i podaż w/w instrumentów,

• zespół reguł, według których zawierane są transakcje walutowe,

• ogół urządzeń i czynności prowadzących do zawarcia tych transakcji.

Cechy rynku walutowego :

1. Duże rozproszenie - rynek OTC, brak fizycznego centrum przeprowadzania transakcji.

Animatorzy (market makers) tego rynku to:

• firmy brokerskie i dealerskie połączone za pomocą telefonu, teleksu, radia i łączności komputerowej,

• nie bankowe instytucje finansowe,

• niektóre korporacje przemysłowe,

• kantory walutowe, kasy walutowe itp.

2. Międzynarodowy (globalny) charakter i ciągłość przeprowadzania transakcji :

• pracuje 24 godziny na dobę,

• kilka najważniejszych walut rezerwowych jest przedmiotem transakcji we wszystkich ważniejszych ośrodkach.

3. Brak konieczności posiadania przedmiotu transakcji w momencie jej zawarcia.

4. Jednorodność przedmiotu transakcji.




Rys. 1. Struktura rynku walutowego

Źródło: Opracowanie własne.

Transakcja natychmiastowa (spot) jest najprostszym i najpowszechniej wykorzystywanym instrumentem walutowym. Polega ona na zakupie lub sprzedaży określonej ilości jednej waluty za inną walutę, po cenie ustalonej dla terminu realizacji transakcji. Pojęcie termin realizacji używane jest dla określenia dnia, w którym waluty będące przedmiotem transakcji muszą zostać dostarczone we właściwej kwocie na wskazany rachunek bankowy.

Transakcja forward/futures jest zobowiązaniem do zakupu lub sprzedaży określonej ilości jednej waluty za drugą, w wyznaczonym terminie w przyszłości, po kursie uzgodnionym przez strony w momencie zawarcia transakcji

Tabela 3

Porównanie walutowych kontraktów forward z walutowymi kontraktami futures

Cechy	Walutowy kontrakt forward	Walutowy kontakt Futures
Lokalizacja	Banki lub dealerzy	Finansowe giełdy terminowe
Sposób zawierania kontraktu	Telefon/fax.	Na giełdzie podczas sesji
Wielkość kontraktu	Dostosowana do klienta	Wystandaryzowana
Termin dostawy	Dostosowany do klienta	Wystandaryzowany
Partner kontraktu	Znany bank lub dealer	Izba rozliczeniowa
Ryzyko kredytowe	Strony kontraktu	Izba rozliczeniowa
Rozliczenie kontraktu	W terminie uzgodnionym przez bank z klientem	Codziennie rozliczanie przez izbę rozliczeniową
Depozyt zabezpieczający	Nie występuje	Występuje
Dźwignia finansowa	Formalnie nie działa	Bardzo wysoka
Koszty transakcyjne	Wynikające z różnicy kursu zakupu i sprzedaży (spread)	Prowizja brokera ustalana od zamówienia

Źródło: A.Buckley, The Essence of International Money,Prentice Hall, New York 1990, s. 99 za P. Misztal : Zabezpieczenie przed ryzykiem zmian kursu walutowego, Wyd. Difin, Warszawa.,s. 94

Transakcja swap (lub inaczej zwrotnej wymiany walut) polega na zamianie określonej ilości jednej waluty na drugą w oznaczonym terminie realizacji oraz na powtórnej wymianie tychże walut w innym, późniejszym terminie realizacji. Transakcja swap jest parą dwóch odwrotnych, równoważących się transakcji walutowych, wykonanych na dwie różne daty rozliczenia. Pierwsza część kontraktu - pierwsza noga swapa jest realizowana na datę bliższą, druga część - druga noga swapa na datę dalszą.




Rys. 2. Etapy realizacji transakcji swap

W każdej transakcji swap klient zarówno kupuje, jak i sprzedaje tę samą walutę. W zależności od kolejności wykonania powyższych czynności możemy wyróżnić dwa typy transakcji swap, a mianowicie¹⁵⁹:

• „swap out” - polega na sprzedaży waluty A za walutę B, a następnie na zakupie tej samej ilości waluty A za walutę B w późniejszym terminie;

• „swap in” - polega na zakupie waluty A za walutę B, a następnie na sprzedaży tej samej ilości waluty A za walutę B w terminie późniejszym.

Opcja jest umową zawartą między dwiema stronami, w myśl której:

• nabywca opcji ma prawo, ale nie obowiązek, wymiany określonej ilości jednej waluty na drugą, według z góry ustalonego kursu, w terminie wygaśnięcia opcji lub wcześniej;

• wystawca opcji, jeżeli nabywca wykorzysta swoje prawo, jest zobowiązany do wymiany określonej ilości jednej waluty na drugą, według z góry ustalonego kursu, w terminie wygaśnięcia opcji lub wcześniej.

Ceną opcji jest premia. Dla nabywcy premia jest kosztem, który musi on ponieść w zamian za prawo decydowania o sposobie realizacji kontraktu. Dla wystawcy premia stanowi rekompensatę za gotowość do realizacji opcji i zagwarantowanie stałego kursu wymiany w okresie jej obowiązywania. Premia może być wyrażona kwotowo (w punktach) lub procentowo.

Tabela 3

Czynniki wpływające na poziom premii opcji

Czynniki	Opcja call	Opcja put
Bieżąca cena instrumentu bazowego(↑)	wzrost	spadek
Cena realizacji (↑)	spadek	wzrost
Przewidywana zmienność ceny instrumentu bazowego(↑)	wzrost	wzrost
Okres pozostający do realizacji opcji (↑)	wzrost	wzrost
Stopa procentowa (↑)	wzrost	spadek




Rys. 3. Podstawowe typy opcji

Tabela 4

Związek pomiędzy kursem realizacji a kursem rynkowym w kontrakcie opcyjnym

Kurs realizacji	Sprzedający walutę	Kupujący walutę
		opcja PUT	opcja CALL
in-the-money	Kurs realizacji opcji > Kurs rynkowy	Kurs realizacji opcji < Kurs rynkowy
at-the-money	Kurs realizacji opcji = Kurs rynkowy
out-of-the-money	Kurs realizacji opcji < Kurs rynkowy	Kurs realizacji opcji > Kurs rynkowy

Tabela 5

Cechy giełdowych i pozagiełdowych kontraktów terminowych

Cechy	Kontrakty pozagiełdowe	Kontakty giełdowe
Przykłady	Kontrakt forward, swapy, opcje pozagiełdowe	Kontrakty futures, opcje giełdowe
Rynek	Sieć powiązanych ze sobą market makerów wymieniających informacje cenowe i negocjujących transakcje	Zorganizowany rynek (giełdy terminowe) i (lub) giełdy papierów wartościowych
Umowy	Dostosowane do klienta „szyte na miarę”, by sprostać jego potrzebom	Wystandaryzowane kontrakty
Ryzyko	Ryzyko niedotrzymania warunków, ryzyko kredytowe	Zagwarantowane wykonanie kontraktu
Stopień uregulowania rynku	Formalnie nieuregulowany	Uregulowany
Możliwość wyceny kontraktów	Różnie przez rynek - jedne mają przekaz elektroniczny, inne wymagają indywidualnego dowiadywania się ich wyceny	Codzienne rozliczanie i wycena w ciągu dnia przekazywana elektronicznie.

Źródło: P. Misztal: Zabezpieczenie przed ryzykiem walutowym. Wyd. Difin, Warszawa 2002.

PODSTAWOWE KONWENCJE

TRADYCYJNEGO RYNKU WALUTOWEGO

1. Podział walut na waluty bazowe i notowane (kwotowane)

Waluta bazowa :

• waluta, która jest kupowana lub sprzedawana,

• występuje w notowaniu jako wielkość stała ( 1,100 lub 1000 jednostek).

Waluta notowana (kwotowana):

• waluta, za którą kupuje się lub sprzedaje walutę bazową,

• jest wielkością zmienną w notowaniu.

2. Rodzaje notowań

Notowanie proste (bezpośrednie, zwykłe, direct quotation) podaje ile jednostek waluty krajowej płacimy za 1, 100 lub 1000 jednostek waluty obcej, a więc:

• waluta zagraniczna jest walutą bazową,

• waluta krajowa jest walutą kwotowaną.

1 USD = 3, 3605 PLN w Warszawie

Notowanie odwrotne (pośrednie, indirect quotation) podaje ile jednostek waluty obcej płacimy za 1, 100 lub 1000 jednostek waluty krajowej, a więc:

• waluta krajowa jest walutą bazową,

• waluta zagraniczna jest walutą kwotowaną.

1 GBP = 1,4316 USD w Londynie

3. Rozróżnienie kraju zawarcia transakcji od kraju jej rozliczenia

4. Sposób podawania cen - ceny widełkowe (two-way price)

Ceny na rynku walutowym są zwykle wyrażone dwiema liczbami, z których pierwsza oznacza kurs kupna (BID), a druga kurs sprzedaży (OFFER) waluty bazowej.

Zapis pełny 1 USD = 1,1311 - 1,1717 CHF

Zapis skrócony 1 USD = 1,1311 / 17 CHF

1 USD = 1,1311 - 17 CHF

5. Zasada pięciu cyfr

Notowanie kursu walutowego składa się zwykle z pięciu cyfr:

1 EUR = 1,3406 USD

figury pestki

(figures) (pips)

6. Wielkość transakcji

Nie jest standardowa, jak na rynku transakcji nowych, ale często istnieją dolne limity zawierania transakcji :

• rynek międzybankowy - 1 mln USD (zwykle transakcje od 2 do 10 mln USD),

• rynek transakcji z klientami - znacznie mniejszy rozmiar transakcji i znacznie większe zróżnicowanie kwot pojedynczych transakcji

( średnio od 50 tys. USD do 1 mln USD ),

• rynek detaliczny - brak limitów.

7. Konieczność stosowania kursów krzyżowych w bezpośrednim handlu walutami innymi niż USD (cross - currency trading)

PRZYKŁAD OBLICZENIA KURSU KRZYŻOWEGO

Obliczamy kurs krzyżowy (krosowy) franka szwajcarskiego do korony norweskiej przy założeniu, że frank szwajcarski jest walutą bazową.

Dane:

1 USD = 1,1355 / 62 CHF

1 USD = 6,5350 / 60 NOK

Transakcje takie występują głównie na rynku klientowskim, dlatego przyjmiemy punkt widzenia banku.

Obliczenie kursu sprzedaży (OFFER)

1. Otrzymane od klienta NOK bank sprzedaje za USD na rynku międzybankowym po kursie kupna NOK, będącym równocześnie kursem sprzedaży USD tj. po 6,5360 NOK za 1 USD.

2. Za zakupione USD bank kupuje CHF na rynku międzybankowym po kursie sprzedaży NOK, będącym równocześnie kursem kupna USD tj. po 1,1355 za 1 USD.

Zakup 1 EUR za CHF na rynku międzybankowym kosztował ten bank:

6,5360

1 CHF = --------- NOK czyli 1 CHF = 5,7561 NOK

1,1355

Obliczenie kursu kupna (BID)

1. Bank sprzedaje CHF za USD na rynku międzybankowym po kursie kupna CHF, będącym równocześnie kursem sprzedaży USD tj. po 1,1162 EUR za 1 USD.

2. Bank kupuje NOK za USD na rynku międzybankowym po kursie sprzedaży NOK, będącym zarazem kursem kupna USD tj. po 6,5350 NOK za 1 USD.

Sprzedaż 1 CHF za NOK na rynku międzybankowym kosztowała bank:

6,5350

1 CHF = -------- NOK czyli 1 CHF = 1,7516 NOK

1,1362

SPOSÓB OBLICZENIA KURSU TERMINOWEGO

Kurs terminowy forward określa ilość waluty, którą zapłacimy za walutę kupioną lub otrzymamy za walutę sprzedaną w przyszłości. Ustalenie poziomu kursu forward ma miejsce w dniu zawarcia transakcji i wyznacza się go przez skorygowanie kursu natychmiastowego o marżę kursu terminowego. Kurs forward obliczamy według wzoru:






gdzie:

• K_T - kurs terminowy forward,

• K_N - kurs natychmiastowy,

• M - marża kursu terminowego,

• r₂ - wysokość oprocentowania waluty wyżej oprocentowanej,

• r₁ - wysokość oprocentowania waluty niżej oprocentowanej,

• t - liczba dni, których dotyczy transakcja,

• T - liczba dni w roku (może wynosić 360 lub 365 dni).

ZAWIERANIE TRADYCYJNYCH TRANSAKCJI WALUTOWYCH

Obowiązki banku kontaktującego

Profesjonalny bank zgłaszający się po kwotowanie zachowuje się w następujący sposób:

1. Przedstawia się podając pełną nazwę, stosowane skróty, ewentualne symbole, numery itd. oraz lokalizuje swoją siedzibę (miasto).

2. Przekazuje prośbę o kwotowanie tj. podanie wysokości kursów kupna/sprzedaży dla określonej pary walut w określonym typie transakcji.

3. Nie podaje intencji, z jaką zwraca się do banku kwotującego, tj. nie określa czy zamierza kupić czy sprzedać walutę bazową.

4. Po otrzymaniu kwotowania natychmiast informuje czy zawiera transakcję czy rezygnuje z jej zawarcia.

5. Jeśli zawiera - podaje czy zamierza kupić czy sprzedać walutę bazową, podaje kwotę transakcji oraz wydaje dyspozycje płatnicze, związane z jej rozliczeniem.

Profesjonalne zachowanie dealera przeprowadzającego transakcję wymaga bezzwłocznego reagowania na podane kwotowanie, gdyż jego poziom zmienia się bardzo szybko.

Obowiązki banku kwotującego

Profesjonalny bank podający kwotowanie zachowuje się w następujący sposób:

1. Szybko przyjmuje zgłoszenia banku kontaktującego i natychmiast podaje kwotowanie, które powinno być konkurencyjne (tj. o wąskiej marży między kursem kupna i sprzedaży).

2. Nie podaje poziomu kwotowania bankowi, który przekroczył wyznaczony limit transakcji lub istnieje zakaz wykonywania transakcji z tym bankiem (można ewentualnie podać kwotowanie w celach informacyjnych).

3. W razie podjęcia przez bank kontaktujacy decyzji o zawarciu transakcji potwierdza jej przeprowadzenie, podając wszystkie parametry, tj. kwotę waluty bazowej, rodzaj transakcji, datę dostawy waluty oraz wydaje dyspozycje płatnicze, związane z jej rozliczeniem.

Kwotowanie banku kwotującego i reakcję banku kontaktującego należy każdorazowo postrzegać jako wiążące, bezwarunkowe i nieodwołalne zobowiązanie do zrealizowania transakcji na uzgodnionych warunkach.

RYZYKO KURSOWE - POJĘCIE I RODZAJE

Ryzyko kursowe - niebezpieczeństwo pogorszenia się sytuacji finansowej podmiotu gospodarczego na skutek niekorzystnych zmian kursu walutowego.

RODZAJE RYZYKA

1. Ryzyko ekonomiczne - niepewność co do przyszłej wartości rynkowej firmy, wynikająca z nieprzewidywalnych ruchów kursów walutowych.

2. Ryzyko formalne - ryzyko w ujęciu księgowym, znajdujące odbicie w ewidencji księgowej firmy.

1. Ryzyko transakcyjne - możliwość powstania różnic kursowych na skutek zmiany kursu walutowego między momentem powstania należności /zobowiązania zagranicznego a momentem ostatecznego rozliczenia transakcji (realne straty lub zyski).

2. Ryzyko przeliczeniowe (translacji) - możliwość powstania różnic kursowych na skutek zmiany kursu walutowego między momentem powstania należności /zobowiązania zagranicznego a momentem sporządzenia sprawozdania finansowego np. bilansu (fikcyjne straty lub zyski).

ETAPY PROCESU ZARZĄDZANIA RYZYKIEM KURSOWYM

• Identyfikacja źródeł ryzyka kursowego

• Oszacowanie pozycji walutowej przedsiębiorstwa

• Prognozowanie kursów walut

• Pomiar wielkości ryzyka

• Przyjęcie ogólnej polityki zarządzania ryzykiem w firmie

• Wybór i wdrożenie strategii zabezpieczającej

• Kontrola i ocena podejmowanych działań

ŹRÓDŁA RYZYKA KURSOWEGO W PRZEDSIĘBIORSTWIE

• Wymiana handlowa z zagranicą

• Kontrakty denominowane w walutach obcych

• Finansowanie działalności kredytem walutowym

• Sprowadzanie z zagranicy surowców i materiałów do produkcji

• Inwestowanie nadwyżek finansowych na rynkach zagranicznych

PROGNOZOWANIE RYZYKA

1. Ryzyko ekonomiczne:

• wpływa na przyszłe wyniki,

• może być przewidywane na podstawie planów długoterminowych, obejmujących okres nawet do 10 lat.

2. Ryzyko transakcyjne:

• wpływa na bieżący rachunek zysków i strat,

• przewiduje się je analizując prognozy przepływów pieniężnych;

3. Ryzyko przeliczeniowe:

• ma wpływ przede wszystkim na bilans przedsiębiorstwa,

• można je przewidzieć poprzez sporządzenie próbnego bilansu.

OKREŚLENIE POZYCJI WALUTOWEJ

Pozycja walutowa (foreign exchange position)- zestawienie należności i zobowiązań danego podmiotu w walucie obcej bez względu na termin ich realizacji

Rodzaje:

• zamknięta: należności = zobowiązania (brak ryzyka)

• otwarta (ryzyko występuje):

• długa: należności > zobowiązania

• krótka: należności < zobowiązania





PROGNOZOWANIE KURSÓW WALUT

1. Warunki, które powinien spełnić podmiot prognozujący:

• stworzenie własnego modelu prognostycznego;

• możliwość pozyskania istotnych informacji przed innymi podmiotami;

• umiejętność monitorowania nawet stosunkowo niewielkich krótkoterminowych odchyleń od stanu równowagi na poszczególnych rynkach walutowych;

• zdolność do szybkiego rozpoznania kierunku oraz charakteru rządowych interwencji na rynku walutowym.

2. Metody prognozowania:

• analiza fundamentalna - prognozy długookresowe

• analiza techniczna - prognozy krótkoterminowe

Analiza fundamentalna polega na gruntownym przeanalizowaniu czynników makroekonomicznych, politycznych oraz psychologicznych, które z dużym prawdopodobieństwem wpłyną na zmianę kursu w przyszłości. W analizie fundamentalnej uwzględnia się skutki zmian wyżej wymienionych czynników i przypisuje się tym czynnikom znaczenie oparte na danych historycznych.

Wzrost PKB - wzrost kursu

Wzrost poziomu stóp procentowych - wzrost kursu

Wzrost bezrobocia - spadek kursu

Wzrost inflacji - spadek kursu

Dodatni bilans płatniczy - wzrost kursu

Kraj stabilny politycznie - spadek kursu

Analiza techniczna polega na sporządzaniu krótkoterminowych prognoz na podstawie historycznych notowań kursów walut i wielkości przepływów walutowych na rynku.

Podstawowe założenia:

• ceny walut podlegają trendom,

• rynek jest mechanizmem, który dyskontuje wszystko,

• procesy zachodzące na rynku powtarzają się.

POMIAR RYZYKA KURSOWEGO

Określenie wartości straty na otwartej i niezabezpieczonej pozycji walutowej, którą przedsiębiorstwo może ponieść w przyszłości, w wyniku kupna lub sprzedaży waluty po prognozowanym kursie wymiany.

Techniki pomiaru:

1. wpływ zmiany kursu o x%

2. analiza scenariuszy

3. VAR (Value at Risk)

Tabela 6

Wpływ zmian kursu walutowego na wyniki finansowe przedsiębiorstwa

	wzrost kursu waluty obcej w stosunku do waluty krajowej	spadek kursu waluty obcej w stosunku do waluty krajowej
Długa pozycja walutowa	Zysk dewizowy	Strata dewizowa
Krótka pozycja walutowa	Strata dewizowa	Zysk dewizowy

Źródło: Opracowanie własne.


POLITYKA ZABEZPIECZEŃ

• Określenie, jaki % pozycji walutowej firma będzie zabezpieczać

• Przyjęcie zasady, że nie dokonujemy transakcji niezgodnych z pozycją walutową przedsiębiorstwa

• Wyznaczenie kursu zapewniającego rentowność sprzedaży

• Podział kompetencji, czyli kto w firmie odpowiada za zabezpieczanie przed ryzykiem kursowym

• Wybór podmiotów - instytucji finansowych, za pośrednictwem których firma będzie realizować transakcje zabezpieczające

CZYNNIKI WPŁYWAJACE NA WYBÓR STRATEGII ZARZĄDZANIA RYZYKIEM WALUTOWYM

• Akceptacja (lub jej brak) kadry kierowniczej dla podjęcia metod zabezpieczenia przed ryzykiem walutowym;

• Charakterystyka przepływów walutowych przedsiębiorstwa: jedno- lub wielokierunkowość przepływów, cykliczność, lub jej brak w przepływach handlowych, stabilność waluty (lub walut) rozliczenia, wielkość transakcji (ekspozycji walutowej), ich stosunek do rozliczeń w walucie krajowej itd.;

• Wpływ ewentualnej zmiany kursów na rentowność działalności przedsiębiorstwa;

• Możliwość szybkiej zmiany cen produktów lub usług w przypadku gwałtownych zmian kursu waluty rozliczeniowej;

• Możliwość szybkiej zmiany rynku zbytu lub zaopatrzenia w przypadku gwałtownych zmian kursu waluty rozliczeniowej;

• Umiejętność/kwalifikacje kadry zarządzącej;

• Możliwość zastosowania wewnętrznych instrumentów zabezpieczających i/lub instrumentów zewnętrznych.





POSTAWA PASYWNA

Bierne ponoszenie ryzyka bez prób jego wyeliminowania lub ograniczenia wskutek:

• nieuświadamiania sobie tego ryzyka

• braku umiejętności oszacowania jego rozmiarów

• nieznajomości technik zabezpieczających

• niedostępności technik zabezpieczających

Brak ingerencji w strukturę walutową obrotów i akceptowanie każdorazowo waluty proponowanej przez kontrahenta zagranicznego

Fundusze rezerwowe tworzone dla zamortyzowania wpływu strat kursowych na wynik finansowy przedsiębiorstwa.

Wady:

• zamrożenie kapitału,

• osłabiają zainteresowanie zmianami kursów walut przyjmowanych jako waluta kontraktu i waluta płatności

POSTAWA AKTYWNA

Podejmowanie działań zmierzających do ograniczenia lub wyeliminowania ryzyka kursowego

Rodzaje strategii zabezpieczających:

1. Strategie defensywne:

• przeciwdziałanie powstawaniu otwartych pozycji walutowych

• pełne zabezpieczanie już powstałych pozycji otwartych (hedging)

2. Strategie ofensywne:

• selektywne przeciwdziałanie powstawaniu otwartych pozycji walutowych

• selektywne zabezpieczanie już powstałych pozycji otwartych

KATEGORIE STRATEGII ZABEZPIECZAJĄCYCH

1. Defensywne - zabezpieczenie wszystkiego:

• typowe dla działu finansowego, który funkcjonuje jako centrum kosztów,

• cel- minimalizacja strat;

2. Pośrednie - zabezpieczenie selektywne;

• typowe dla działu finansowego, który funkcjonuje jako centrum nadwyżki finansowej,

• Cel - zmniejszenie strat i zwiększenie zysków;

3. Ofensywne - zabezpieczenie uznaniowe:

• typowe dla działu finansowego, który funkcjonuje jako centrum zysków,

• cel - maksymalizacja zysku.

INSTRUMENTY ZABEZPIECZENIA SIĘ
PRZED RYZYKIEM KURSOWYM

• Wewnętrzne - wszelkie środki pozwalające na zapobieżenie powstawaniu otwartych pozycji walutowych lub sprowadzenie ich do akceptowalnych rozmiarów dostępne wewnątrz przedsiębiorstwa

• Zewnętrzne - przeniesienie ryzyka walutowego za pomocą odpowiedniego instrumentu na instytucję finansową lub inny podmiot, który jest skłonny to ryzyko podjąć w zamian za odpowiednią opłatę

Tabela 7

Wybrane instrumenty zabezpieczania się przed ryzykiem walutowym

wewnętrzne	zewnętrzne
wybór waluty kontraktu	ubezpieczenie w firmie ubezpieczeniowej
klauzule waloryzacyjne	transakcje forward
leading and lagging	terminowe transakcje walutowe futures
netting i matching	swap walutowy
		opcje walutowe
		inne instrumenty pochodne

INSTRUMENTY WEWNĘTRZNE

WYBÓR WALUTY KONTRAKTU

Waluta kontraktu/płatności	Ryzyko kursowe
waluta kraju importera	eksporter
waluta kraju eksportera	importer
waluta kraju trzeciego	eksporter i importer

KLAUZULE WALORYZACYJNE umożliwiają stronom kontraktu zmianę cen towarów w takich proporcjach, w jakich od chwili zawarcia umowy do momentu zapłaty za towar zmieni się kurs waluty kontraktu w relacji do wcześniej uzgodnionej innej waluty lub koszyka walut.

Rodzaje klauzul waloryzacyjnych:

• klauzula pełna - zmianie kursu waluty kontraktu w dniu jego płatności towarzyszy proporcjonalna zmiana cen towarów lub wartości kontraktu;

• klauzula kursowa - wartość waluty kontraktu w dniu jego zawarcia przyrównuje się do wartości innej, mocnej waluty w celu ustalenia tzw. wskaźnika bazowego, którego poziom pozostanie niezmienny do ewentualnego przeliczenia różnic wynikających ze zmiany relacji między tymi walutami w dniu płatności;

• klauzula koszyka walut - działa podobnie jak klauzula kursowa z tą różnicą, że wartość waluty kontraktu przyrównywana jest do kilku odpowiednio dobranych walut, które wchodzą w skład tzw. koszyka walut (funkcję koszyka walut może pełnić SDR - pieniądz emitowany przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy);

• klauzula automatyczna z franszyzą - strony kontraktu ponoszą ryzyko tylko do pewnego, z góry ustalonego poziomu. Klauzula z franszyzą zaczyna działać, gdy zmiana kursu waluty kontraktu w stosunku do innej waluty lub koszyka walut przekroczy ustalony w kontrakcie wskaźnik procentowy. Jeżeli wskaźnik zostanie przekroczony wartość faktury korygowana jest o cały % zmiany kursu;

• klauzula rewizji cen - eksporter zastrzega sobie prawo do zmiany ceny towaru w drodze jej powtórnego negocjowania, w przypadku określonego

LEADING AND LAGGING

1. Przedsiębiorstwo spodziewające się deprecjacji waluty krajowej będzie starało się:

• przyspieszyć termin płatności zobowiązań z tytułu importu,

• opóźnić termin wpływu należności eksportowych.

2. Przedsiębiorstwo spodziewające się aprecjacji waluty krajowej będzie starło się:

• przyspieszyć terminu wpływu należności z tytułu eksportu

• opóźnić termin płatności zobowiązań importowych.

KOMPENSATA WEWNĘTRZNA (NETTING)

• Wiąże się z agregowaniem otwartych pozycji walutowych oraz z ograniczaniem liczby transakcji kupna lub sprzedaży walut przeprowadzanych na rynku.

• Analizuje się rzeczywiste i przewidywane przepływy walutowe, zarówno w obrębie grupy kapitałowej, jak i z partnerami z zewnątrz, w celu ustalenia krótkiej lub długiej pozycji netto w każdej z walut w danym okresie.

• Pozwala na redukcję ryzyka walutowego przez zastąpienie wielkości brutto wielkościami netto.

DOPASOWANIE (MATCHING)

• Matching naturalny polega na wiązaniu wpływów i płatności wyrażonych w tej samej walucie obcej w taki sposób, aby były one zbliżone pod względem wartości i czasu występowania.

• Matching równoległy, polega na wiązaniu wpływów i płatności wyrażonych w różnych walutach obcych, dodatnio ze sobą skorelowanych.

• Dopasowanie płatności do wpływów powoduje pełne pokrycie lub zmniejszenie otwartych pozycji oraz eliminuje zbędny obrót na rynku.

INSTRUMENTY ZEWNĘTRZNE

UBEZPIECZENIE RYZYKA KURSOWEGO

Ubezpieczenie w KUKE:

• Przedmiot ubezpieczenia
  Straty eksportera realizującego transakcje eksportowe w EUR z odroczonym terminem płatności do 60 dni, poniesione w wyniku spadku kursu EUR w złotych o więcej niż 2% i o mniej niż 15%.

• Koszt ubezpieczenia

Składki obliczane są na podstawie kwot faktur zgłoszonych przez ubezpieczającego wg stawki, której wysokość zależy od długości kredytu kupieckiego:

• do 14 dni - 0,30%,

• od 15 do 30 dni - 0,50%,

• od 31 do 60 dni - 1,10%.

KONTROLA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM WALUTOWYM

• Powinna dać możliwość sprawdzenia czy przyjęte procedury zarządzania ryzykiem walutowym są stosowane w praktyce we właściwy sposób oraz przynoszą pożądane efekty.

• Raporty kontrolne - powinny zawierać aktualne dane, koncentrować się na kluczowych zagadnieniach, informować o wszystkich przypadkach wystąpienia błędów, wyjaśniać ich przyczyny oraz przedstawiać podjęte działania naprawcze.

Literatura

1. J. Zając: Polski rynek walutowy w praktyce, Wydawnictwo K.E.LIBER, 2011

2. P. Roth: Rynki walutowe i pieniężne, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2000.

3. P. Misztal: Zabezpieczenie przed ryzykiem zmian kursu walutowego. Difin, Warszawa 2004

23

Należności

w danej walucie

AKTYWA

Zobowiązania w danej walucie

PASYWA

Rys. 4. Długa pozycja walutowa

Należności

w danej walucie

AKTYWA

Zobowiązania w danej walucie

PASYWA

Rys. 5. Krótka pozycja walutowa

Reakcja

na ryzyko

Postawa

pasywna

Postawa

aktywna

Bierne ponoszenie

ryzyka

Tworzenie

rezerw

Strategie

defensywne

Strategie

ofensywne

---