Cursus honorum (łac. ścieżka zaszczytów) - to dość ściśle ustalona drabina kariery politycznej, po której należy się piąć, aby zajmować coraz wyższe stanowiska. Idea cursus honorum polega na tym, aby zdobywać doświadczenie na mniej ważnych stanowiskach, zanim obejmie się ważniejsze.

W starożytnym Rzymie, gdzie termin ten powstał, cursus honorum obejmował drogę awansu politycznego mężczyzn z rodzin senatorskich. System ten powstał w czasach republiki rzymskiej, ale był też ze zmianami kontynuowany w czasach cesarstwa. Początkowo kolejność zwyczajowa, z czasem podlegała ustawowym uregulowaniom. Najważniejszym z nich była ustawa Lucjusza Wiliusza lex Villia annalis z 180 p.n.e. wprowadzająca minimalny wiek konieczny do objęcia urzędu. I tak pierwszy urząd, kwesturę, mógł objąć obywatel, który ukończył 30 lat, następnym stopniem, chociaż nieobowiązkowym był edylat (36 lat) lub trybunat plebejski, trzecim stopniem, wymagającym ukończenia 39 lat, była pretura. Po trzech latach pretor mógł ubiegać się o konsulat. Ostatecznie kariera polityczna we wzorcowym wydaniu składała się z następujących stopni:

• odbycie 10-letniej służby wojskowej w legionach, zwykle w stopniu trybuna wojskowego

• sprawowanie urzędu Kwestora po wyborze przez komicja trybusowe

• działalność w Senacie (od czasów Sulli były kwestor automatycznie wchodził w skład Senatu)

• wybranie edylem w wyborach przez komicja trybusowe

• lub wybranie trybunem plebejskim przez concillia plebis

• wybranie pretorem w wyborach powszechnych

• wybranie konsulem w wyborach powszechnych

• wyjazd w roli prokonsula do jednej z prowincji i zarządzanie nią przez okres 1-3 lat

• zostanie cenzorem

• zostanie Pontifex Maximus.

W praktyce, oczywiście, tylko najwybitniejszym jednostkom udawało się odbyć całość cursus, zwykle już zostanie konsulem uznawane było za olbrzymi sukces i niebywałą nobilitację.

Urzędy w starożytnym Rzymie
Cursus honorum
30 lat	Kwestor
36 lat	Edyl
39 lat	Pretor
42 lat	Konsul
Ważne magistratury
Cenzor	Trybun
Najważniejsze magistratury
Dyktator	Magister equitum
Pontifex Maximus	Triumwirat
Trybun wojskowy z władzą konsularną	Decemviri
Inne magistratury
Dux	Liktor
Prefekt	Princeps senatus
Rzymskie tytuły
August	Cesarz
Imperator	Tetrarcha

Vigintisexviri termin określający sześć różnych kolegiów urzędniczych w starożytnym Rzymie okresu republiki. Wyłoniły się z personelu pomocniczego. Ogółem liczyły one 26 członków (stąd pochodzi nazwa). W późniejszym okresie wybierani byli przez zgromadzenia trybusowe. Do Vigintisexviri zalicza się

• decemviri (st)litibus iudicandis składało się z 10 sędziów, wyrokowali w niektórych spornych sprawach (w sporach o wolność na zasadzie wyłączności)

• quattuorviri iure dicundo czteroosobowe kolegium, zarządzające dziesięcioma miastami w Kampanii i sprawujące tam niższe sądownictwo w zastępstwie pretora miejskiego.

• tresviri capitales pełnili pewne funkcje policyjne w Rzymie, mili też pewne kompetencje w sprawach karnych; w szczególności czuwanie nad bezpieczeństwem w mieście, zwłaszcza w nocy (stąd druga nazwa tresviri nocturni), a także nadzór nad więźniami, pomaganie w ściganiu przestępców, dozór nad egzekwowaniem wyroków śmierci czy dokonywanie aresztowań.

• tresviri monetales zajmowali się kontrolą monet.

• quattuorviri viis in urbe purgandis kolegium to dbało o stan dróg na terenie samego Rzymu.

• duoviri viis extra urbem purgandis sprawowało nadzór nad siecią dróg w obrębie jednego kamienia milowego wokół Rzymu.

Wszystkie kolegia w wykonywaniu swych zadań podlegali Edylom. Sprawowanie jednego z wyżej wymienionych urzędów nie było konieczne do rozpoczęcia kariery politycznej (nie były one ujęte w cursus honorum) to jednak uważano je za pewien rodzaj nowicjatu.

Ekwici (łac. equites, l.poj. eques) - średnio zamożna rzymska klasa społeczna, w skład której wchodzili kupcy, przedsiębiorcy, bankierzy, których majątki wynosiły minimum 400 000 sestercji (III w. p.n.e.). Symbolami przynależności do stanu ekwickiego było posiadanie konia, noszenie stroju wojskowego zwanego trabea, złotego pierścienia oraz wąski purpurowy szlak zdobiący tunikę^[1] (szeroki nosili senatorowie).

Początkowo terminem tym określano obywateli rzymskich, których było stać na zakupienie i utrzymanie konia oraz ekwipunku żołnierza jazdy (który był dużo droższy od ekwipunku piechura), rekrutowali się oni z 3 tribus: Tities, Ramnes i Luceres. Przewodził im tribunus celerum. Setka ekwitów stanowiła centurię, dzielącą się na pododdziały zwane decuriae, składające się z dziesięciu osób, każda pod dowództwem dziesiętnika (łac. decurio).

Ekwici stanowili swego rodzaju stan rycerski (łac. ordo equester) i brali udział w corocznej, odbywającej się 15 lipca paradzie jeźdźców.

W III wieku p.n.e. ta militarna funkcja ekwitów uległa zatarciu, ale pozostali oni jako wpływowa i zamożna grupa właścicieli ziemskich i przedsiębiorców. Stanowili trzon biurokracji rzymskiej. Grupa ta stała w hierarchii społecznej poniżej arystokratów, z którymi jednak ostro rywalizowała o wpływy.

W 67 r. p.n.e senat wydał tzw. ustawę Rosciusza nadającą ekwitom prawo do zasiadania w teatrze w wydzielonych rzędach, ustawionych tuż za ławami senatorskimi, i oddzielonych od pozostałej części miejsc wydzielonych dla plebsu.^[2]

Ateńskim odpowiednikiem ekwitów byli hippeis.

Demagogia (gr. demos lud, agogos wiodący, prowadzący) - wpływanie na opinię publiczną poprzez działanie obliczone na łatwy efekt, poklask.

Demagogia rozwinęła się już w starożytnej Grecji, lecz pierwotnie miała nieco inne niż współcześnie znaczenie. Po grecku znaczy to "prowadzący lud". Nazywano tak doskonałych mówców potrafiących wpływać na decyzję zgromadzenia ludowego. Isokrates przeciwstawiał demagoga tyranowi, lecz już wówczas Tukidydes zauważał, że demagog prowadzi lud schlebiając jego próżności.

Współcześnie oznacza to kłamanie na rzecz wygranej w wyborach lub schlebianie wyborcom, np. rozdawanie kiełbasek. Za demagogię uważane są kłamstwa, składanie popularnych i efektownych, ale nie dających się spełnić obietnic (populizm) albo składanie obietnic bez intencji ich realizacji, schlebianie masom, szukanie kozła ofiarnego, stosowanie nielogicznych, ale przekonujących argumentów.

Kwestor (łac. Quaestor) w starożytnym Rzymie, w początkach republiki, urzędnik sprawujący funkcję sędziego śledczego oraz oskarżyciela publicznego w sprawach karnych. Później powierzono kwestorowi administrację skarbem publicznym, a funkcje sądownicze przeszły na edylów i trybunów. Początkowo kwestorów było dwóch, od 421 p.n.e. czterech, od 267 p.n.e. 8, od czasów Sulli 20, a Cezar zwiększył ich liczbę do 40. Odpowiedzialni byli za sprawy finansowe: nadzór nad kasą państwową, gromadzenie i rozdział pieniędzy, zbieranie podatków, zarządzanie kasą wojskową (wypłata żołdu, sprzedaż łupów itp.).

Kwestorzy występowali w starożytnym Rzymie na różnych szczeblach władzy. Byli kwestorzy kurulni (miejscy), legionowi (przypisani do poszczególnych legionów armii rzymskiej), świątynni itp.

Kwestura była pierwszym urzędem obejmowanym przez Rzymianina w karierze politycznej w wieku 30 lat po odbyciu 10-letniej służby wojskowej.

Współcześnie: [edytuj]

Zgodnie z długoletnią tradycją, działy księgowości uczelni wyższych w Polsce nazywa się kwesturami, a kierowników tych działów kwestorami.

Kwestorzy - urzędnicy zajmujący się sprawami finansów państwa. 4 wybieranych na rok.

Źródło: „http://pl.wikipedia.org/wiki/Kwestor”

Edyl (łac. aedilis) - urzędnik w starożytnym Rzymie.

Nazwa "edyl" pochodzi od słowa aedes (świątynia), jako że początkowo edylowie urzędowali w świątyni Ceres, stanowiącej jeden z najważniejszych ośrodków kultowych plebejuszy - znajdowały się przy niej skarbiec i archiwum wspólnoty plebejskiej. Właściwy urząd edyla powstał w 494 p.n.e., w tym samym czasie, gdy plebejusze wywalczyli prawo powoływania trybunów ludowych. Edylowie byli urzędnikami przydzielonymi do pomocy trybunom. Początkowo pochodzili z mianowania samych trybunów, następnie corocznie wybierały ich comitia tributa.

Początkowo było tylko dwóch edylów plebejskich (aediles plebis), w 366 roku p.n.e. utworzono urząd patrycjuszowskich edylów kurulnych (aediles curules) w liczbie dwóch. Urząd edyla kurulnego powstał dlatego, że edylowie plebejscy nie mogli podołać finansowo organizowaniu igrzysk. Wybierano ich tak, jak edylów plebejskich - na komicjach trybusowych na roczną kadencję - ale jedynie spośród patrycjuszy.

Edylowie kurulni mieli prawo do honorów urzędników wyższych - krzesła kurulnego (sella curulis) i toga praetexta - togi z purpurowym szlakiem. Wkrótce do edylatu kurulnego dopuszczono plebejuszy.

Zakres władzy edylów kurulnych i plebejskich był zbliżony, tworzyli oni jednolite kolegium. Do ich obowiązków należały nadzór nad porządkiem i bezpieczeństwem w mieście, nad pracami publicznymi i budowlanymi (cura urbis), nadzór nad zaopatrzeniem miasta w żywność (cura annonae), organizacja igrzysk. Jedynie edylowie krulni mieli prawo wydawania edyktów porządkowych i jurysdykcji hasnlowej. Edylowie kurulni organizowali także na zlecenie Senatu ludi Romani i Ludi Megalenses. Czynności urzędowe edylowie sprawowali przy pomocy aparatu urzędowego, każdy w przydzielonej mu dzielnicy miasta.

W 44 p.n.e. Juliusz Cezar powołał jeszcze drugą parę edylów ludowych, aediles cereales, zajmujących się dostawami zboża do Rzymu, zaopatrywaniem miasta i regulacją rynku.

Na liście senatorów (album) byli edylowie (aedilicii) zajmowali pozycje po byłych konsulach (consulares) i byłych pretorach (praetorii).

Edylowie poza Rzymem [edytuj]

Urząd edyla istniał także poza Rzymem - w koloniach i municypiach powoływani byli aediles duumviri, aediles quattuorviri itp., niektórych miastach italskich sprawujący najwyższą władzę.

Pretor (łac. praetor - l.mn. praetores) - wyższy urzędnik w antycznym Rzymie mający tzw. władzę mniejszą (imperium minus). W czasie nieobecności konsulów, pretor (później dwóch) przejmował najwyższą władzę w mieście, mogąc nawet zwoływać posiedzenia senatu. Zasadniczym jednak zadaniem pretorów było sądownictwo. Ważnym uprawnieniem pretora było wydawanie edyktów (edykty pretorskie), w których ustalał on sposoby postępowania w sprawach niedostatecznie jasno uregulowanych przez ustawy (leges) czy prawo zwyczajowe. Owe edykty odegrały ważną rolę w rozwoju prawodawstwa i były uwzględniane w późniejszych kodyfikacjach prawa rzymskiego.

Do uprawnień pretora należało ponadto mianowanie prefektów (praefecti), którzy mieli władzę sądowniczą i porządkową w miastach italskich.

Oznakami władzy pretora było przysługujące mu krzesło kurulne i sześciu liktorów niosących fasces.

W okresie wczesnej republiki był tylko jeden pretor określany jako praetor maximus o nie do końca dla nas jasnych kompetencjach. Od 366 lub 367 roku p.n.e. powoływano urząd pretora miejskiego (praetor urbanus) w celu odciążenia konsulów od obowiązków jurysdykcyjnych, którego podstawowym zadaniem była właśnie jurysdykcja cywilna na terenie miasta Rzymu. Pretor ten był wybierany tylko spośród patrycjuszy, a od roku 337 p.n.e. plebejusze uzyskali dostęp do urzędu pretora^[1]. Dlatego patrycjusze przeforsowali odebranie władzy sądowniczej konsulowi. Od 242 r. p.n.e. istniał pretor do spraw cudzoziemców (praetor peregrinus) zajmujący się sprawami związanymi z coraz liczniej napływającymi do Rzymu cudzoziemcami. W 227 r. p.n.e., po przyłączeniu Sycylii i Sardynii jako prowincji, powołano do ich zarządzania dodatkowo 2 pretorów. Po reformach Sulli liczba pretorów wzrosła do 8, w czasach Cezara do 16, a za cesarza Klaudiusza do 18.

Nowe urzędy pretorskie, jakie powstawały od czasów Sulli miały z reguły szczególne kompetencje, czyli byli to urzędnicy jurysdykcyjni do konkretnych spraw: praetor de liberalibus causis, praetor fideicommisarius, praetor fiscalis, praetor hastarius, praetor tutelaris, praetor aerarii.

W okresie republiki pretorzy byli wybierani przez komicja centurialne na jeden rok. Po utworzeniu cesarstwa, za pryncypatu, pretorzy utrzymali swe uprawnienia w jurysdykcji cywilnej i karnej, ale już w czasach dominatu nie odgrywali większej roli.

Konsul (łac. consul - l.mn. consules) - w starożytnym Rzymie, w okresie republiki był jednym z dwóch najwyższych rangą urzędników wybieranych przez komicja centurialne na roczną kadencję.

Republika [edytuj]

Powołanie urzędu konsula wiąże się tradycyjnie z ustanowieniem republiki w 509 p.n.e. Początkowo konsulami byli wyłącznie patrycjusze. W roku 444 p.n.e. trybun Kanulejusz złożył wniosek o dopuszczenie plebejuszy do konsulatu. Po zaciętych sporach zgodzono się na zawieszenie konsulatu, zamiast niego wprowadzono nowy urząd trybunów wojskowych z władzą konsularną (tribuni militum consulari potestate) powoływanych w liczbie od 3 do 8, dostępny zarówno dla patrycjuszy jak i plebejuszy. Część uprawnień konsulów przeniesiono jednak na ustanowiony wówczas (443 p.n.e.) urząd cenzora, dostępny tylko dla patrycjuszy. Ta forma rządu trwała do roku 366 p.n.e. kiedy na mocy lex Licinia Sextia powrócono do wyboru dwóch konsulów, tym razem powoływanych zarówno z patrycjuszy jak i plebejuszy.

Cesarstwo [edytuj]

W okresie cesarstwa ranga konsulatu mocno zmalała. Za pryncypatu ich liczba wzrosła, gdy stworzono obok zasadniczej pary eponimicznej (consules ordinarii) dodatkowe pary konsulów (consules suffecti), którzy sprawowali władzę tylko przez parę miesięcy. W ekstremalnych przypadkach, np. w 190 roku n.e. za panowania cesarza Kommodusa sprawowało konsulat w jednym roku ponad 20 osób. Odebrano im władzę nad wojskiem i nie mieli już wpływu na politykę państwa, uzyskując w zamian drugorzędne funkcje jurysdykcyjne.

W okresie dominatu funkcja konsula stała się czysto honorowa. Od reform Konstantyna Wielkiego wybierano nadal dwóch konsulów, jednak odtąd jednego w Rzymie, drugiego w Konstantynopolu. Zasada ta została jednak szybko złamana i bywały lata, kiedy tylko jedna część cesarstwa miała swojego konsula.

Od upadku cesarstwa do reform Justyniana [edytuj]

Pomimo upadku cesarstwa zachodniorzymskiego nadal mianowani byli dwaj konsulowie, jeden dla wschodu, drugi dla zachodu. Trwało to aż do czasów Justyniana I Wielkiego. W 534 zlikwidował on konsulat w Rzymie, zaś w 541 włączył konsulat w Konstanynopolu do tytulatury cesarskiej.

Konsulat w cesarstwie wschodnim [edytuj]

Od roku 541 tytuł konsula przyjmował cesarz bizantyjski w pierwszym roku swego panowania. Zdarzały się jednak przypadki nadawania honorowo tytułu konsula w danym roku.

Konstans II oficjalnie zrezygnował z przyjmowania w pierwszym roku panowania tytułu konsula, jednak oficjalnie lata nadal liczone były od konsulatu cesarza w pierwszym roku panowania. Wyjątkiem od tej reguły był cesarz Justynian II Rhinotmetos który przez całe swoje panowanie w latach 686-695 nosił tytuł konsula.

Od 726 doża Wenecji otrzymał tytuł konsula od cesarza bizantyjskiego. Również kilku następnych dożów otrzymało z rąk cesarza konsulat.

W roku 739 papież zaoferował tytuł konsula Karolowi Młotowi, jednak odrzucił on tę propozycję. W 800 roku konsulem został Karol Wielki, co spowodowało krótkotrwały spór z Bizancjum, zakończony ostatecznie porzuceniem planów wskrzeszenia konsulatu na zachodzie.

Po wstąpieniu na tron w 889, cesarz Leon VI Filozof ostatecznie zlikwidował konsulat.

Wskrzeszenie konsulatu na zachodzie [edytuj]

W 915 cesarz rzymski i król Włoch Ludwik III Ślepy przywrócił konsulat na zachodzie. Od tej pory tytuł konsula nosił palatyn miasta Rzymu z ramienia cesarza.

W roku 1024 tytuł konsula przyjął papież Jan XIX, ostatecznie potwierdzając tym samym władzę papieży nad Rzymem. Ostatni konsul, Petrus, został mianowany w roku 1056.

Wybory [edytuj]

Konsulowie byli wybierani przez komicja centurialne, obejmowali urząd początkowo od 1 marca, a po roku 153 p.n.e. od 1 stycznia. Kadencja trwała 1 rok. Kandydat (candidatus zwany tak od lśniąco białej togi toga candida) musiał osobiście zgłosić się na forum. Konsul musiał mieć ukończone 43 lata, sprawować poprzednio urzędy przewidziane tzw. cursus honorum czyli kolejno kwesturę, edylat i preturę a reelekcja po zakończeniu rocznej kadencji mogła nastąpić dopiero po 10 latach. W wypadku śmierci lub zrzeczenia się urzędu przez jednego z konsulów, drugi zwoływał komicja, które wybierały konsula dokooptowanego (consul suffectus).

W okresie cesarstwa władza konsulów uległa znacznemu ograniczeniu. Jednocześnie bycie byłym konsulem (vir consulari) było warunkiem otrzymania tytułu prokonsula i otrzymania zarządu prowincji. Ponieważ liczba prowincji uległa znacznemu zwiększeniu, potrzebna była duża liczba konsularów. Aby to osiągnąć zwyczajem stał się wybór konsulów zwyczajnych (consules ordinari) na pierwsze miesiące w roku oraz kilku konsulów uzupełniających (consules suffecti) na pozostałe miesiące. Prestiż z piastowania urzędu konsula zwyczajnego był większy dlatego zwyczajowo było poprzedzone wyborem na urząd konsula uzupełniającego.

Zakres władzy [edytuj]

• Konsul posiadał tzw. imperium maius (dosł. większa władza), czyli najwyższą cywilną i wojskową władzę wykonawczą. Był zwierzchnikiem wszystkich innych urzędników, z wyjątkiem trybunów ludowych. Mógł każdego obywatela zawezwać do stawiennictwa (tzw. vocatio), a w razie odmowy kazać aresztować i doprowadzić (tzw. prensio).

• Konsulowie posiadali prawo zwoływania ludu na zgromadzenia (ius agendi cum populo) i senatu (ius agendi cum patribus). Przewodniczyli ich obradom, poddawali pod głosowanie wnioski i wykonywali podjęte uchwały

• Posiadali tzw. imperium militare (dosł. władza walczenia), prawo zaciągania wojska, dowodzenia nim i powoływania trybunów wojskowych, centurionów, legatów itd. W armii konsul miał nieograniczoną władzę życia i śmierci do II w. p.n.e.

• Konsulowie dysponowali również pewnymi kompetencjami religijnymi, a mianowicie interpretowali auspicia, czyli oficjalne wróżby dokonywane przez augurów - mogli w ten sposób zadecydować, czy wyruszenie na wyprawę wojenną jest zgodne z wolą bogów, czy nie.

• Pierwotnie ustalali także listę senatorów, wykonywali sądowniczą władzę karną i cywilną w Rzymie, ale kompetencje te utracili na rzecz cenzora i pretora.

• Pod koniec republiki konsulowie mogli osiągnąć specjalne, daleko idące kompetencje na mocy tzw. Senatus Consultum Ultimum.

• Na terenie Rzymu władza konsulów ograniczona była wetem trybuna ludowego oraz możliwością odwołania się obywatela rzymskiego do zgromadzenia ludowego - ius provocationis. Poza tym każdy z konsulów mógł wetować decyzje swego kolegi (intercedere).

Insygniami urzędu konsula były: toga z szerokim purpurowym szlakiem (toga praetexta), krzesło kurulne oraz asysta 12 liktorów z pękami rózeg (fasces).

Nazwiskami konsulów oznaczano lata (byli oni tak zwanymi urzędnikami eponimicznymi), np. rok 63 p.n.e. nie był w Rzymie oznaczany numerem, lecz sformułowaniem rok konsulatu Marka Cycerona i Gajusza Antoniusza.

Listę konsulów można odtworzyć z zachowanych spisów, tzw. fasti consulares.

Trybunat ludowy - urząd w republice rzymskiej utworzony w 494 roku p.n.e., którego podstawowym zadaniem była ochrona interesów obywateli, a zwłaszcza plebejuszy przed arbitrażem patrycjuszy w senacie.

Trybuni ludowi (tribuni plebis), których na początku było dwóch lub czterech (dla każdej z 4 tribus urbanae), a od 457 r. p.n.e. dziesięciu, wybierani byli przez concilia plebis; mieli oni dość szerokie uprawnienia m.in. poprzez ingerencję w czynności wszystkich urzędników oprócz dyktatora i cenzorów. Mogli zwoływać comitia tributa i przeprowadzać na nich uchwały. Z czasem uzyskali prawo stosowania sprzeciwu (intercessio) na zgromadzeniu ludowym (concilium plebis) przeciw wnioskom senatu, jeśli uznali je za szkodliwe dla obywateli. Po zawetowaniu uchwały senatu, mającej moc uchwały obowiązującej (senatus consulltum), zmieniała ona kwalifikację na uchwałę opiniodawczą (senatus auctoritas). Zakres władzy trybunów ludowych stopniowo się zwiększał, szczególnie w późniejszym okresie republiki po intensywnych walkach stanowych plebejuszy z patrycjuszami. Ewoluowały ich uprawnienia wobec senatu: od prawa przysłuchiwania się jego obradom, poprzez prawo do przemawiania, aż do prawa jego zwoływania (ius agendi cum senatu). U schyłku republiki trybunowie ludowi w zasadzie nie byli już opozycją wobec nobilitas, ale wręcz ich narzędziem w rządach, a byli trybunowie (na mocy lex Atinia) wchodzili nawet w skład senatu. Osoba trybuna ludowego, w okresie jego rocznej kadencji, była święta i nietykalna (sacrosanctus). Władza trybunów ograniczona była tylko do terenów miejskich Rzymu, czyli nie mogli oni przeciwstawiać się urzędnikom poza obrębem miasta.

Urząd ten zniknął całkowicie w epoce cesarstwa, gdy kompetencje trybunów (tribunicia potestas) przejął cesarz.

Cenzor Powołanie [edytuj]

Urzędnik wybierany był na to stanowisko wraz z drugą osobą (cenzorów było zawsze dwóch) na okres potrzebny do wykonania powierzonych funkcji, nie dłużej niż 18 miesięcy raz na 5 lat przez komicja centurialne (comitia centuriata). Reelekcja była zabroniona. Urząd cenzorów powołano w 443 r. p.n.e., początkowo wybierano ich w nieregularnych odstępach wynoszących od trzech do dwunastu lat.

W pierwszym okresie istnienia urząd był zastrzeżony dla patrycjuszy. Pierwszym cenzorem pochodzącym z plebsu był Gaius Marcius Rutilus, stan ten usankcjonowano w 339 r. p.n.e., gdy na wniosek Kwintusa Publiliusza Filona (Quintus Publilius Philo) uchwalono lex Publilia Philonis de censore credendo, gdzie postanowiono, że przynajmniej jeden z cenzorów powinien być plebejuszem.

Zważywszy na (arbitralny) charakter władzy, urzędników tych powoływano tylko spośród osób, które przeszły cały Cursus honorum, co stanowiło dowód uznania dla przymiotów charakteru. Cenzorzy należeli do tzw. magistratur kurulnych (magistratus curules), co oznacza, że podczas wykonywania swych funkcji mieli prawo używać krzesła kurialnego (sella curulis).

Kompetencje [edytuj]

Cenzorzy byli jedynymi spośród wyższych magistratur, którzy nie posiadali imperium, wskutek czego nie mieli prawa do eskorty złożonej z liktorów niosących pęk rózg (fasces). Tylko cenzorzy po śmierci chowani byli w purpurowej todze (oznaka władzy królewskiej).

Najstarszym i najważniejszym obowiązkiem cenzorów było sporządzenie spisu obywateli rzymskich i ich majątku (agere censum) i przypisanie ich do właściwego tribus i centurii. Dokonując spisu cenzorzy opierali się przede wszystkim na oświadczeniach składanych przez uprawnionych obywateli, którzy w tym celu wzywani byli do stawienia się na Polu Marsowym. Jednocześnie cenzorzy ustalali listę senatorów (lectio senatus) na następną kadencję. Stosownie do postanowień lex Ovinia (ok. 312 r. p.n.e.) powinni na nią być wciągnięci tylko Najgodniejsi mężowie wszelkiej rangi, w praktyce oznaczało to byłych urzędników. Prowadzili spis majątków i kontrolowali wydatki państwa na cele publiczne, określali koszty prowadzenia wojen i rozbudowy armii. Ustalali również listę ekwitów.

Drugim zakresem obowiązków cenzorów była tzw. cura morum, czyli czuwanie nad moralnością obywateli. Po stwierdzeniu negatywnego, ich zdaniem, zachowania obywatela mogli poczynić przy jego nazwisku stosowną uwagę (nota censoria). Jedną z sankcji, jakie pociągała za sobą nota cenzorska było przeniesienie obywatela z tribus wiejskiej do jednej z 4 tribus miejskich. Skutkowało to faktycznym, nie prawnym, umniejszeniem czci przeniesionej osoby (w tribus miejskich byli zapisywaniu m.in. wszyscy wyzwoleńcy). Utratę dotychczasowej pozycji pociągało także usunięcie z centurii jeźdźców i skreślenie z listy senatorów. W ostateczności cenzorzy mogli pozbawić obywatela jego praw politycznych (poprzez wykluczenie z udziału w komisjach trybusowych i centurialnych), w takiej sytuacji nosili oni miano aerari. Od wyroków cenzorów nie było odwołania. Jedyną ochroną dla osoby zagrożonej notą stanowił wymóg, aby decyzja została podjęta jednomyślnie przez obydwu cenzorów.

Cenzorzy zawierali również kontrakty, których przedmiotem były roboty publiczne (np. budowa dróg dla celów wojskowych).

Likwidacja urzędu [edytuj]

W schyłkowym okresie republiki rzymskiej urząd cenzora stracił na znaczeniu (podczas dyktatury Sulli opisane wyżej uprawnienia cenzorów sprowadzone zostały do zera) by zniknąć całkowicie po utworzeniu cesarstwa. Dopiero cesarz Klaudiusz w pewnym sensie reaktywował w 47 r. jego znaczenie, jako jeszcze jeden atrybut władzy cesarskiej.

Decemviri (łac. dziesięciu mężów) - kolegium urzędnicze w republice rzymskiej składające się z 10 członków, w latach 451 - 449 p.n.e. sprawujące najwyższą władzę w państwie.

W 452 p.n.e. plebejusze i patrycjusze porozumieli się w sprawie stworzenia dziesięcoosobowego kolegium, które miałoby zająć się kodyfikacją prawa. Kolegium decemvirów zostało powołane w roku 451 p.n.e.. Ne jego czele stanęli wybrani na ten rok na konsulów Appius Claudius Crassus i Titus Genucius Augurinus. Decemvirom przekazano całkowitą władzę w państwie i pełnili oni kompetencje wszystkich urzędników państwowych. Co 10 dni każdy decemvir miał prawo do liktorów. Decemvirowie powołali wówczas komicja centurialne.

W roku 450 p.n.e. przedłużono na kolejny rok kadencję decemvirów. Dokonali oni wówczas kodyfikacji prawa (prawo dwunastu tablic).

W roku 449 p.n.e. decemvirowie bezprawnie przedłużyli swoją kadencję o kolejny rok. Zaczęli sprawować rządzy tyrańskie i doczekali się przydomku dziesięciu Tarkwiniuszy. Zamordowanie jednego z plebejuszy i zgwałcenie dziewczyny imieniem Werginia przez Appiusa Claudiusa doprowadziło do zbrojnego powstania plebejuszy, w wyniku którego decemvirowie zostali obaleni.

W czasach Republiki Rzymskiej Magister equitum było to stanowisko, na które mianował i odwoływał dyktator, a kończyło się z odejściem dyktatora z urzędu. Był to najważniejszy z urzędników dyktatora. Jeśli Magister equitum zmarł, wyznaczany był nowy. W razie nieobecności dyktatora Magister equitum zastępował go i miał takie same uprawnienia. Najsławniejszym Magister equitum był zapewne Marek Antoniusz, który sprawował ten urząd wtedy, gdy dyktatorem był Juliusz Cezar.

Liktor (łac. lictor l.mn. lictores) - był to niższy funkcjonariusz, który podczas pochodów początkowo poprzedzał królów rzymskich, a potem niektórych wyższych urzędników oraz cesarzy.

Liktorzy stanowili osobistą ochronę urzędników, później zaczęli pełnić funkcje reprezentacyjne. Przed pretorem kroczyło 6, przed konsulem 12, a przed cesarzem lub dyktatorem 24 liktorów.

Liktorzy nosili oparte na lewym ramieniu wiązki rózg (fasces) związanych czerwonym rzemieniem z wetkniętymi w nie toporami (symbol władzy nad życiem).

Princeps senatus (pol. pierwszy w senacie, najznakomitszy senator), w starożytnym Rzymie tytuł nadawany senatorowi, którego cenzorowie jako pierwszego umieścili na liście członków senatu. Tytuł nadawano na pięć lat, oprócz prestiżu dawał wymierne korzyści - uhonorowany w ten sposób senator rozpoczynał dyskusję nad złożonymi wnioskami, co mogło znacząco wpłynąć na jej przebieg.

W okresie republiki funkcję princepsa senatusa sprawowali patrycjusze, zazwyczaj byli cenzorowie.

W czasach Cesarstwa Rzymskiego miano princepsa senatusa chętnie przyjmowali kolejni cesarze, mimo iż już Oktawian August znacząco ograniczył rolę senatu w strukturze władzy Cesarstwa.

Princeps senatus (pol. pierwszy w senacie, najznakomitszy senator), w starożytnym Rzymie tytuł nadawany senatorowi, którego cenzorowie jako pierwszego umieścili na liście członków senatu. Tytuł nadawano na pięć lat, oprócz prestiżu dawał wymierne korzyści - uhonorowany w ten sposób senator rozpoczynał dyskusję nad złożonymi wnioskami, co mogło znacząco wpłynąć na jej przebieg.

W okresie republiki funkcję princepsa senatusa sprawowali patrycjusze, zazwyczaj byli cenzorowie.

W czasach Cesarstwa Rzymskiego miano princepsa senatusa chętnie przyjmowali kolejni cesarze, mimo iż już Oktawian August znacząco ograniczył rolę senatu w strukturze władzy Cesarstwa.

Pontifex Maximus (łac. pontifex, -icis = kapłan, maximus,-a,-um = najwyższy) - najwyższy w hierarchii kapłan w starożytnym Rzymie, przełożony kolegium kapłańskiego, tzw. pontyfików.

Jak podaje tradycja, kolegium kapłańskie wraz z jego przewodniczącym miał utworzyć Numa Pompiliusz, drugi król Rzymu. Najwyższy kapłan zajmował się sprawami kultu państwowego. Tym samym podlegał mu kalendarz i kolegium westalek.

Od 12 roku p.n.e. do 379 roku n.e. tytuł Pontifex Maximus dzierżył każdy kolejny cesarz. Cesarze pełnili swą sakralną funkcję podczas licznych świąt pogańskich. Tytuł ten wskazywał także na opiekuńczą funkcję cesarza w stosunku do wszystkich religii w cesarstwie. Cesarz mógł więc ustanawiać kapłanów i kalendarz świąt wszystkich religii cesarstwa. Z tytułu tego oficjalnie zrezygnował w 379 roku cesarz Teodozjusz I Wielki wraz z uznaniem chrześcijaństwa za jedyną religię państwową. Nie oznacza to jednak, iż od tego czasu cesarze zrezygnowali z interwencji w sprawy kościelne.

Od VI w. za sprawą Grzegorza Wielkiego "Pontifex Maximus" wszedł do oficjalnej tytulatury papieży. Grzegorz chciał w ten sposób podkreślić nadrzędne stanowisko biskupów Rzymu.

Arystofanes z Aten (gr. Ἀριστοφάνης, Aristophanes) (ok. 446-385 p.n.e.) - najwybitniejszy twórca komedii staroattyckiej. Jego twórczość miała ostre akcenty społeczne i polityczne. Przedstawił w niej bogaty obraz życia Aten swoich czasów. Był zagorzałym przeciwnikiem bogaczy i obrońcą interesów średnich warstw społecznych oraz chłopów. Pierwsze swoje komedie wystawiał pod nazwiskami aktorów, ponieważ sam był zbyt młody, by zgłaszać utwory na zawody teatralne. Ostatnie dwie komedie - Sejm kobiet oraz Plutosa czasami zalicza się już do komedii średnioattyckiej. W sztuce Chmury, wystawionej w 423 p.n.e., opisał działanie soczewki.

Z jego 45 utworów zachowało się 11:

• Acharnejczycy (425 p.n.e.), także Acharniakowie, I miejsce w agonie (konkursie) komicznym na Lenajach

• Rycerze (424 p.n.e.), I miejsce w agonie komicznym na Lenajach

• Chmury (423 p.n.e.), druga wersja, być może nigdy nie wystawiona; pierwsza wersja zajęła III (ostatnie) miejsce w agonie komicznym na Dionizjach

• Osy (422 p.n.e.), II miejsce w agonie komicznym na Lenajach

• Pokój (421 p.n.e.), II miejsce w agonie komicznym na Dionizjach

• Ptaki (414 p.n.e.), wystawione na Dionizjach

• Lizystrata (411 p.n.e.), także Gromiwoja lub Bojomira^[1]

• Thesmoforie (411 p.n.e.)^[1]

• Żaby (405 p.n.e.), wystawione na Lenajach

• Sejm kobiet (392 p.n.e.), także Sejm niewieści, Babie koło

• Plutos (388 p.n.e.), druga wersja

Rycerze (Ιππείς Hippeis) - druga zachowana komedia Arystofanesa, a czwarta pod względem kolejności powstania, wystawiona w 424 p.n.e. na Lenajach. Zajęła w konkursie pierwsze miejsce; była pierwszą sztuką, którą Arystofanes wystawił pod swoim nazwiskiem. Jak w poprzednich sztukach - niezachowanych Babilończykach i zachowanych Acharnejczykach, komediopisarz opowiada się przeciw strategowi Aten, Kleonowi, tym razem przedstawionemu jako Paflagon, jedna z głównych postaci.

Spis treści [ukryj] 1 Postacie 2 Treść 3 Ciekawostki 4 Tłumaczenia 5 Linki zewnętrzne

Postacie [edytuj]

Sztuka charakteryzuje się wyjątkowo małą liczbą partii mówionych; występują tu tylko:

• Kiełbaśnik (później Agorakritos);

• Paflagon (Kleon);

• Pan Lud (czyli cały lud ateński) i jego słudzy, rzeczywiści wodzowie ateńscy:

• Sługa I (Demostenes);

• Sługa II (Nikiasz);

• i oczywiście obowiązkowy Chór - tytułowych Rycerzy.

Treść [edytuj]

Nowy sługa Pana Luda, Paflagon, zdołał go omamić i odsunąć od wpływu na niego dwoje pozostałych sług. Ci postanawiają się zwrócić o pomoc do innego człowieka, tak jak Paflagon-Kleon pochodzącego z dołów społecznych, wytwórcę kiełbas - Kiełbaśnika (przy czym Arystofanes wypomina Kleonowi zawód garbarza). Kiełbaśnik w końcu zwycięża, wyznaczając Kleonowi rolę taką, jaką on sam wcześniej pełnił, a sam odmładza Luda tak, aby ten przestał zajmować się sprawami sądowymi i zawarł wreszcie upragniony przez wszystkich pokój (pokój taki został zawarty przez występującego w sztuce Nikiasza w 421 p.n.e. i nazwany pokojem Nikiasza).

Najczęściej wypomina Arystofanes Kleonowi, oprócz niewłaściwego pochodzenia, oraz sprawę (rzekomego?) przywłaszczenia sobie zwycięstwa Demostenesa nad Spartą pod Pylos (bitwa pod Sfakterią, 425 p.n.e.).

Ciekawostki [edytuj]

• jest to jedyna zachowana sztuka Arystofanesa, w której Chór stoi od początku do końca po stronie głównego bohatera (Kiełbaśnika);

• ponoć żaden z ateńskich rzemieślników nie podjął się wykonania maski Paflagona, z obawy przed zemstą Kleona, toteż sam Arystofanes wystąpił w jego roli, smarując sobie zamiast tego twarz moszczem winnym;

• występuje tu znacznie mniej cytatów i parafraz innych sztuk, niż to miało we wcześniejszych Acharnejczykach; nieliczne cytaty pochodzą z m.in. z zachowanej Medei i z niezachowanego Telefosa Eurypidesa;

• komediopisarz pozytywnie przedstawia "starych" bohaterów i dowódców ateńskich, w szczególności Alkibiadesa, Peryklesa, także Formiona;

• Rycerze są pierwszą sztuką Arystofanesa, która pojawiła się na deskach teatrów polskich - w Krakowie, w roku 1873, w przekładzie Józefa Szujskiego.

Kleon (zmarł 422 p.n.e.) - ateński wódz i polityk.

Przeciwnik Peryklesa. Po jego śmierci był najbardziej wpływowym politykiem w Atenach. Członek stronnictwa radykalnego, uważany za demagoga. Zwolennik wojny ze Spartą i twardej polityki wobec sojuszników z Ateńskiego Związku Morskiego.

W roku 425 p.n.e. wyruszył z wojskiem pod Pylos, gdzie wspomagany przez Demostenesa pokonał Spartan uważanych do tej pory za niezwyciężonych.

Zginął w bitwie pod Amfipolis (422 p.n.e.) dowodząc wojskami ateńskimi. Była to nieudana próba odzyskania północnego wybrzeża Morza Egejskiego zajętego przez spartańskiego wodza Brazydasa.

Źródło: „http://pl.wikipedia.org/wiki/Kleon”

Demostenes (gr. Δημοσθένης; zm. 413 p.n.e.) - wódz ateński, strateg i dowódca.

Odznaczył się w wielu bitwach podczas wojny peloponeskiej. Wysłany z posiłkami dla Nikiasza oblegającego Syrakuzy w czasie wyprawy sycylijskiej, został w 413 pokonany, wzięty do niewoli i ukarany przez Syrakuzan śmiercią.

Źródło: „http://pl.wikipedia.org/wiki/Demostenes_(w%C3%B3dz_ate%C5%84ski)”

Demostenes (gr. Δημοσθένης; zm. 413 p.n.e.) - wódz ateński, strateg i dowódca.

Odznaczył się w wielu bitwach podczas wojny peloponeskiej. Wysłany z posiłkami dla Nikiasza oblegającego Syrakuzy w czasie wyprawy sycylijskiej, został w 413 pokonany, wzięty do niewoli i ukarany przez Syrakuzan śmiercią.

---