skrypt egzamin ms, Politologia


Ustrój i organizacja samorządu terytorialnego w Polsce - opracowanie zagadnień na egzamin u prof. dr. hab. Stanisława Michałowskiego.

Opracował: Adam Górka

1. Społeczeństwo obywatelskie - jego filary. Zasada pomocniczości (subsydiarności) w funkcjonowaniu społeczeństwa i samorządu terytorialnego.

Społeczeństwo obywatelskie jest definiowane na różne sposoby. Według dr. Kazimierza Dziubki jest to zespół instytucji oraz różnego typu dobrowolnych, spontanicznych organizacji, związków i stowarzyszeń będących podstawą samodzielnego, wolnego od ingerencji państwa rozwoju obywateli, stanowiący zarazem wyraz ich aktywności, inicjatyw i potrzeb. Dr hab. Piotr Gliński natomiast definiuje społeczeństwo obywatelskie jako pewną wspólnotę, w której występuje rozwinięty podział pracy oraz określony system potrzeb. Wspólnota ta składa się z niezależnych, wolnych podmiotów, którymi są jednostki, osoby prawne a także grupy społeczne o wyraźnie określonej tożsamości. Prof. Andrzej Siciński zwraca uwagę na to, że badając społeczeństwo można je umiejscowić na trzech osiach:

a) organizacja pozioma społeczeństwa - organizacja pionowa społeczeństwa

b) społeczeństwo wycofane - społeczeństwo uczestniczące

c) społeczeństwo zamknięte - społeczeństwo otwarte

Zgodnie z kryterium A organizacja pionowa charakterystyczna jest dla totalitaryzmów oraz autorytaryzmów natomiast pozioma to organizacje społeczne, pozarządowe i samorząd, posiadające pewną autonomię względem państwa. Społeczeństwo obywatelskie to według tego kryterium takie, w którym dominuje organizacja pozioma.

W podziale B zwraca się uwagę na fakt, iż społeczeństwo obywatelskie musi zawierać element uczestnictwa.

Co do kryterium C, podział ten można zaobserwować w Polsce początku lat 80. Po wprowadzeniu stanu wojennego społeczeństwo zamknęło w stosunku do systemu. Społeczeństwo obywatelskie natomiast, to takie które się w stosunku do systemu nie zamyka, jest nań otwarte. Innym aspektem otwartości społeczeństwa jest otwartość na poglądy innych ludzi.

Dr hab. Witold Toczyski wymienia trzy filary społeczeństwa obywatelskiego:

Filar 1 - są to po prostu grupy obywateli nie mające charakteru państwowego ani samorządowego. Są to organizacje pozarządowe a także rodziny.

Filar 2 - do niego zalicza się samorząd terytorialny na wszystkich szczeblach.

Filar 3 - ma on charakter państwowy. Zalicza się do niego parlament jako organ demokracji pośredniej a także instytucję wolnych wyborów.

Zasadę pomocniczości w funkcjonowaniu społeczeństwa i samorządu terytorialnego można omówić w kilku zdaniach. Opiera się ona na przekonaniu, że najważniejsze i najbardziej efektywne są wspólnoty najniższego szczebla, najbliższe obywatelom. To na tym poziomie mają być załatwiane wszelkie sprawy. Dopiero gdy wspólnota niższa nie może sobie z danym zagadnieniem poradzić, prawo i jednocześnie obowiązek działania spada na wspólnotę wyższego rzędu.

2. Administracja publiczna. Pojęcie, podsystemy, ewolucja.

Samo słowo administracja pochodzi z łaciny od słów ministrare - służyć i administro - kierować. Prof. Michał Kulesza stwierdza, że administracja to zespół działań, czynności i przedsięwzięć organizatorskich na rzecz realizacji interesu publicznego (dobra publicznego, dobra wspólnego) przez różne podmioty, organizacje i instytucje na podstawie i w granicach prawa. Trochę inaczej widzi administrację publiczną prof. Leon Kieres. Definiuje on ją jako przyjęte przez państwo i realizowane przez jego organy, a także organy samorządu terytorialnego, zaspokajanie zbiorowych i indywidualnych potrzeb obywateli, wynikających ze współżycia ludzi w społeczeństwie. Najłatwiej jednak przytoczyć definicję negatywną administracji publicznej, która stwierdza po prostu, że administracją publiczną jest każda działalność państwa nie będąca działalnością ustawodawczą ani sądowniczą.

Do podsystemów administracji publicznej zaliczamy:

Należy też zwrócić uwagę na funkcje administracji publicznej, które możemy podzielić na 4 bloki:

a) funkcja porządkowo-reglamentacyjna - istnieją określone instytucje, które zapewniają porządek. Jest to na przykład policja, straże gminne czy wojsko. Reglamentacja to z kolei nakładanie ceł, rejestrowanie działalności, wystawianie zezwoleń. Reglamentacja ma charakter wszechogarniający.

b) świadcząca - wiąże się ona z reglamentacyjną. Zaliczamy do niej na przykład pomoc społeczną, ubezpieczenia, opiekę zdrowotną, edukację.

c) właścicielska - administracja posiada nieruchomości, które może sprzedawać, wynajmować lub powiększać ich pulę dokupując nowe.

d) kreacyjna (kreowanie rozwoju) - w obecnej sytuacji organy administracji zmuszone są do tworzenia planów swojego rozwoju aby móc ubiegać się o środki z Unii Europejskiej. Dotyczy to głównie organów na szczeblu samorządowym jednak istnieją też plany rozwoju na poziomie państwa oraz na szczeblu ponadnarodowym.

We współczesnej myśli o administracji publicznej następuje pewna ewolucja poglądów. Pojawiła się koncepcja New Public Management, która nawiązuje do wzorów pochodzących z sektora prywatnych przedsiębiorstw. Niektóre z założeń tej koncepcji to:

3. Geneza, pojęcie, istota samorządu terytorialnego.

Geneza samorządu terytorialnego:

Definicji samorządu terytorialnego na samym gruncie polskim mamy bardzo wiele. Oto niektóre z nich:

Prof. Władysław Leopold Jaworski - samorząd to element pośredni między jednostką a państwem ale nie jest to stronnictwo polityczne. Samorząd jest wykonywanie przez samych obywateli lub wespół z urzędnikami państwowymi pewnych ustawą określonych zadań administracji publicznej w niezależności od władz państwowych. Prawniczym wyrazem samorządu jest posiadanie przez ciało samorządowe osobowości prawnej. Samorząd jest szkołą, w której ludność wyrabia się politycznie. Musi on istnieć jeżeli państwo nie ma stać się despocją.

Prof. Zygmunt Niewiadomski - samorząd to mieszkańcy/obywatele/ludzie plus terytorium. Ludzie ci są zorganizowani w terytorialny związek samorządowy czyli tworzą korporację. Członkiem tej korporacji jest się niezależnie od bierności lub aktywności w jej działalności.

Prof. Zbigniew Leoński - mamy do czynienia z samorządem w ujęciu polityczno-społecznym (szerokim) i prawnym (wąskim). W ujęciu szerokim są to wszystkie organizacje i ich organy, które zajmują się szeroko pojętymi sprawami społecznymi. W ujęciu wąskim to powołane przez przepisy prawne grupy społeczne lub ich reprezentacje w celu sprawowania lub wykonywania funkcji publicznych w formie zdecentralizowanej. Nie jest przy tym ważne czy istnieje pełne władztwo administracyjne.

Prof. Jerzy Stępień - samorząd terytorialny jest jedną z postaci władzy wykonawczej, funkcjonującej w formie władztwa zdecentralizowanego czyli niepodległego hierarchicznie organom administracji rządowej. Jednym z atrybutów samorządu terytorialnego jest legitymizowanie go wprost przez obywateli a nie przez organ wyższego rzędu w ramach polityczno-administracyjnej, w pełni podporządkowanej centrum hierarchii.

Prof. Eugeniusz Ochendowski - samorząd to wyodrębniony w strukturze państwa, powstały z mocy prawa związek lokalnego społeczeństwa powołany do samodzielnego wykonywania administracji publicznej, wyposażony w materialne środki umożliwiające realizację nałożonych nań zadań.

Prof. Władysław Stróżewski - samorząd jest najbliższy pojęciu autonomii. Autonomia to w gruncie rzeczy nic innego niż samostanowienie. Autonomia oznacza przede wszystkim odpowiedzialność. Celem samorządu jest przede wszystkim przedsiębranie wszelkich decyzji na własną odpowiedzialność. Na plan pierwszy wysuwa się nie tyle prawo co odpowiedzialność. Celem samorządu jest przede wszystkim realizowanie dobra wspólnego i troska o to aby było ono rzeczywiście wspólne.

Art. 16 Konstytucji RP z 2 IV 1997 - ogół mieszkańców i jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową a samorząd terytorialny uczestniczy z mocy prawa w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Warto też zwrócić uwagę na art. 3 Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego z 15 X 1985. Mówi on: samorząd terytorialny oznacza prawo i rzeczywista zdolność społeczności lokalnych do zarządzania i regulowania na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców zasadniczą częścią spraw publicznych.

Istota samorządu:

Samorząd to społeczeństwo. Samorząd to ludność zamieszkała na danym obszarze. Uczestniczy ona w wykonywaniu samorządu obligatoryjnie. Związek samorządowy jest powoływany przez państwo w celu realizacji jego zadań. Samorząd nie ma własnych, suwerennych praw. Samorząd wykonuje powierzone mu zadania za pośrednictwem określonych organów. Mogą one być kolegialne lub monokratyczne, wybierane przez społeczność lokalną i działające pod jej kontrolą. Samorząd wykonuje zadania z zakresu administracji publicznej na zasadzie decentralizacji a nie dekoncentracji. Samorząd pozostaje również pod nadzorem państwa. Jednak wkroczenie w formie nadzoru jest możliwe jedynie postaciach przewidzianych w ustawach i nienaruszających samodzielności. Aby samorząd mógł wykonywać zadania administracji publicznej z możliwością stosowania władztwa administracyjnego, powinien posiadać osobowość prawną. W celu wykonywania swoich zadań samorząd terytorialny musi posiadać samodzielność finansową czyli własne zasoby finansowe oraz samodzielność materialną czyli na przykład mienie komunalne.

4. Konstytucyjne gwarancje samodzielności samorządu terytorialnego.

Historia:

1989 - nowelizacja konstytucji PRL. Wprowadzono art. 5, który pozwolił na ustanowienie samorządu terytorialnego w gminie ustawą z 8 III 1990.

8 III 1990 - kolejna zmiana w Konstytucji. Wprowadzono rozdział VI zatytułowany Samorząd terytorialny. Określono tam samorząd jako podstawową formę organizacji życia społecznego, zaspokajającą zbiorowe potrzeby. Tam też zagwarantowano osobowość prawną gminy.

17 X 1992 - tzw. Mała Konstytucja (Ustawa o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz samorządzie terytorialnym). Samorządu dotyczył rozdział V. Zapisy były podobne do tych z nowelizacji w marcu 1990 roku.

Konstytucja z 2 IV 1997 roku:

Nadzór nad samorządem terytorialnym według Konstytucji:

Art. 171 mówi o zakresie nadzoru nad samorządem terytorialnym oraz podmiotach uprawnionych do jego sprawowania. Jedynym kryterium nadzoru jest legalność a organami go sprawującymi są Prezes Rady Ministrów, wojewodowie i Regionalne Izby Obrachunkowe. Ust. 3 normuje możliwość rozwiązania organu stanowiącego samorządu terytorialnego. Może to nastąpić tylko w przypadku rażącego naruszenia Konstytucji lub ustaw. Rozwiązania dokonuje Sejm na wniosek Prezesa Rady Ministrów.

Konstytucyjnym narzędziem ograniczającym nadzór nad samorządem terytorialnym jest zgodnie z art. 165 ust. 2 jest ochrona sądowa. Sądownictwo również, a dokładnie rzecz ujmując sądownictwo administracyjne, ma za zadanie zgodnie z art. 166 ust. 3 rozstrzygać spory kompetencyjne między organami samorządu terytorialnego i administracji rządowej.

Zgodnie z art. 188 i art. 191 organ stanowiący samorządu terytorialnego może występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie czy dany akt prawny (ustawa, umowa międzynarodowa, rozporządzenie) jest zgodne z porządkiem prawnym. Trzeba jednak zaznaczyć, że zgodnie z art. 191 ust. 2 dotyczy to tylko aktów prawnych, które regulują sprawy objęte zakresem działania samorządu terytorialnego.

5. Zadania gmin, powiatów i województw samorządowych.

Zasadniczą podstawą prawną katalogu zadań gminy jest ustawa kompetencyjna z 17 V 1990 (Ustawa o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach szczegółowych pomiędzy organy gminy a organy administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw). Zadania, które otrzymały wtedy gminy samorządowe, należały wcześniej do gmin nieposiadających jeszcze charakteru samorządowego i województw. Art. 1 przekazywał gminie samorządowej zadania i kompetencje należące do rad gmin państwowych. Oznaczało to, że na gminę przechodziły zadania z 32 ustaw, na przykład:

Art. 2 przekazywał gminie zadania wojewódzkich rad narodowych. Te już zawarte były jedynie w 7 ustawach, na przykład:

Art. 3 i art. 4 mówiły o zadaniach, które dotąd były podzielone między gminę a województwo a teraz miały przypaść samej gminie jako zadania zlecone. Tu mamy do czynienia z zadaniami z 26 ustaw. Przykłady:

Art. 6 stwierdzał, że gminie przypadają wszystkie zadania o znaczeniu lokalnym niezastrzeżone dla innych podmiotów

Art. 7 i art. 8 wprowadzały podział na zadania własne i zadania zlecone. Zadania własne wynikają z ustaw, zadania zlecone trafiają do gminy drogą ustawową lub drogą porozumień.

Później uchwalono jeszcze kilka ustaw zrzucających różne obowiązki i zadania na gminy:

Ta ustawa kompetencyjna była jeszcze nowelizowana 21 I 1995, 21 VII 1995, 24 VII 1998 i 11 IV 2002 ale w tych nowelizacjach nie było niczego ciekawego (coś o szkołach artystycznych, dostosowanie zapisów do reformy administracyjnej).

Zadania własne gminy:

Zadania zlecone gminy:

Zadania powiatu:

Zadania województwa samorządowego:

6. Referendum gminne, powiatowe i wojewódzkie.

Podstawą prawną referendum lokalnego jest Konstytucja RP w artykule 4 ustęp 1 i 2 i w artykule 170 oraz ustawa z dnia 15 września 2000 roku o referendum lokalnym.

Przedmiotem referendum lokalnego może być odwołanie organów uchwałodawczych, odwołanie wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, droga realizacji określonych zadań należących do kompetencji danych organów oraz rozstrzygnięcie o samoopodatkowaniu.

Inicjatywa co do wszczęcia procedury rozpisania referendum lokalnego może należeć do organów stanowiących (po braku absolutorium dla wójta, burmistrza lub prezydenta miasta lub w sprawach istotnych dla społeczności lokalnej jak na przykład przebieg drogi) lub społeczeństwa (reprezentowanego przez partie polityczne, organizacje społeczne, organizacje pozarządowe lub przez stowarzyszenie sformowane ad hoc). Gdy społeczeństwo korzysta z inicjatywy to musi to konkretnie być w gminie 5 a w powiecie 15 mieszkańców danej jednostki posiadających prawo wyborcze. Inicjator ma za zadanie skupić wokół siebie ludzi i przedstawić im problem. Co istotne, ma on obowiązek powiadomić mieszkańców o rozpoczęciu inicjatywy jak również powiadomić organ wykonawczy odpowiedniej jednostki samorządu terytorialnego. Robi on to wszystko na własny koszt. Inicjator zbiera również podpisy pod inicjatywą aby stała się ona wnioskiem. O tym ilu podpisów potrzeba dowiaduje się od odpowiedniego organu uchwałodawczego a jeżeli inicjatywa dotyczy odwołania tego organu to od komisarza wyborczego.

Pod wnioskiem referendalnym znaleźć się muszą podpisy 10% mieszkańców gminy lub powiatu lub 5% mieszkańców województwa. Jeżeli inicjatywa dotyczy przedmiotu z zakresu zadań jednostki to musi ona przejść przez radę tej jednostki, musi zostać uchwalona uchwała w sprawie referendum (rada nie ma możliwości zablokować inicjatywy jeżeli jest ona zgodna z prawem).

W przypadku referendum w sprawie odwołania organu uchwałodawczego, organ ten jest wyłączony z całej procedury związanej z rozpisywaniem referendum a jego zadania przejmuje komisarz wyborczy.

W przypadku referendum o samoopodatkowaniu wniosek musi zawierać dokładnie określony cel i sposób pobierania świadczeń.

Referenda w sprawie odwołania danego organu nie mogą się odbywać częściej niż raz na 12 miesięcy. Referendum takie nie może się też odbyć wcześniej niż 12 miesięcy po wyborach ani później niż 6 miesięcy przed upływem kadencji.

Referendum jest ważne gdy frekwencja wyniesie minimum 30% i rozstrzygające gdy ponad 50% ważnie oddanych głosów było za daną odpowiedzią. Jednak gdy referendum dotyczy odwołania wójta, burmistrza lub prezydenta miasta to wymagany jest udział 3/5 ilości osób która głosowała w wyborach (nie muszą to oczywiście być te same osoby). Przy referendum w sprawie samoopodatkowania z kolei wymagana jest większość 2/3 ważnie oddanych głosów.

7. Radni szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego.

Radnych w gminie może być od 15 do 45. Wyjątkiem jest Warszawa gdzie w radzie miasta zasiada 60 radnych. Liczbę radnych w gminie na podstawie zapisów ordynacji wyborczej z 16 lipca 1998 (art. 27) ustala wojewoda w porozumieniu z komisarzem wyborczym. Na początek należy ustalić liczbę mieszkańców gminy. Ustala się ją na koniec roku kalendarzowego poprzedzającego rok wyborczy a w przypadku wyborów przedterminowych na koniec miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym ogłoszono wybory. Gdy już ta liczba zostanie ustalona przelicza się nią na liczbę radnych w następujący sposób:

Liczba mieszkańców

Liczba radnych

do 20 000

15

20 001 - 50 000

21

50 001 - 100 000

23

100 001 - 200 000

25

Dodatkowo na każde następne rozpoczęte 100 000 mieszkańców dodaje się 3 radnych.

Wybory do rad gmin odbywają się w systemie większościowym w gminach do 20 000 mieszkańców i w systemie proporcjonalnym w gminach powyżej 20 000 mieszkańców. Kandydatów mogą zgłaszać:

W gminach powyżej 20 000 mieszkańców głosy przelicza się metodą d'Hondta. W miastach na prawach powiatu obowiązuje 5%-owy próg wyborczy na poziomie całej gminy. W 2006 roku istniała możliwość blokowania list. W takim przypadku blok list musiał uzyskać 10% głosów a przynajmniej jedna lista w jego ramach 5% aby liczyć się w rozdziale mandatów. Wewnątrz bloku mandaty dzielone były metodą Sainte-Laguë. Możliwość tą zniesiono w 2008 roku.

Aby zostać radnym nie trzeba mieć żadnych kwalifikacji. Wystarczy mieć ukończone 18 lat, pełną zdolność do czynności prawnych i czynne prawo wyborcze. Mandat radnego ma charakter wolny - nie jest on związany instrukcjami wyborców.

Mandat radnego wygasa w wypadku: odmowy złożenia ślubowania, pisemnego zrzeczenia się mandatu, utraty prawa wybieralności lub brak tego prawa w dniu wyborów, niezłożenia oświadczenia majątkowego, prawomocnego wyroku sądu orzeczonego za przestępstwo popełnione z winy umyślnej oraz śmierci. Radnego mandatu pozbawić może tylko rada. Wyborcy nie mogą odwołać pojedynczego radnego, musieliby odwołać w referendum całą radę.

Obowiązki radnego:

Prawa radnego:

Radni w powiecie mają takie same prawa i obowiązki jak w gminie. Występuje różnica w liczbie radnych i kwestiach wyboru. Radnych w powiecie jest od 15 do 29. 15 radnych jest w powiatach do 40 000 mieszkańców. Na każde rozpoczęte 20 000 dodaje się kolejnych 2 radnych ale ich liczba nie może przekroczyć 29.

W wyborach do rady powiatu obowiązuje 5%-owy próg wyborczy. Aby zgłosić listę w wyborach należy zebrać pod nią 200 podpisów.

Radni w sejmiku wojewódzkim od tych w radzie powiatu różnią się w zasadzie tylko liczbą. Jest ich 30 w województwach do 2 000 000 mieszkańców i po 3 na każde kolejne rozpoczęte 500 000 mieszkańców.

8. Władze gminy, powiatu i województwa samorządowego

W każdej z tych jednostek mamy po jednym organie uchwałodawczym i jednym wykonawczym. Są to odpowiednio:

Rada gminy. Sposób przeprowadzania wyborów do rady gminy opisany jest w zagadnieniu 7. Do rady gminy nalezą w zasadzie wszystkie kompetencje gminy wymienione w zagadnieniu 5. Trzeba jednak dokonać pewnego uszczegółowienia kompetencji rady gminy:

Organem wykonawczym w gminie jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Te trzy stanowiska nie różnią się niczym oprócz nazwy. Nazwa zaś zależy przede wszystkim od charakteru gminy. Wójt jest organem w gminie wiejskiej, burmistrz zarówno w gminach miejsko - wiejskich jak i miejskich. Z prezydentem miasta mamy do czynienia w gminach miejskich, które liczą powyżej 100 000 mieszkańców lub w których taką nazwę stosuje się tradycyjnie (tj. była stosowana przed 27 maja 1990 roku).

Rada powiatu kreuje wizję rozwoju powiatu i decyduje o jego ustroju. Uchwala ona statut powiatu, regulamin rady powiatu, prawo powiatowe, budżet program zwalczania przestępczości, programy dotyczące aktywizacji bezrobotnych, stypendiów dla uczniów i studentów itd.

Decyzje personalne podejmowane przez radę to wybór i odwołanie zarządu, odwołanie pojedynczego członka zarządu, wybór sekretarza i skarbnika powiatu. W kwestiach finansowych rada powiatu decyduje o podatkach i opłatach, obrocie mieniem, zaciąganiu zobowiązań, ustala maksymalna wysokość zobowiązań krótkotrwałych jakie może zaciągać zarząd, emituje obligacje.

Organem wykonawczym powiatu jest zarząd powiatu, na którego czele stoi starosta. Starosta nie jest oddzielnym organem, chociaż istnieją w Polsce głosy domagające się nadania mu takiego charakteru i wprowadzenia bezpośrednich wyborów na ten urząd (reforma podobna do tej jaka nastąpiła w 2002 roku).

Sejmik województwa i zarząd województwa posiadają kompetencje i charakter analogiczny do rady powiatu i zarządu powiatu.

9. Tryb pracy organów stanowiący. Rola przewodniczącego i wiceprzewodniczących...

Rada gminy pracuje zgodnie ze statutem gminy i regulaminem pracy gminy, choć ten ostatni nie jest wymagany ustawowo. Statut gminy liczącej powyżej 100 000 mieszkańców musi być uzgodniony z Prezesem Rady Ministrów.

Rada obraduje na sesjach zwyczajnych i nadzwyczajnych. Zgodnie z ustawą sesje zwyczajne powinny być zwoływane nie rzadziej niż raz na kwartał. Rada pracuje zgodnie z planem pracy uchwalanym na rok. Zmiany w porządku obrad wprowadzane mogą być jedynie bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady.

Pierwsza sesja nowowybranej rady zwoływana jest przez przewodniczącego ustępującej rady na dzień następujący nie później niż 7 dni po ogłoszeniu wyników wyborów. Jeżeli temu panu by się zapomniało to powinien się wstydzić i za niego komisarz wyborczy zwołuje to pierwsze posiedzenie w okresie kolejnych 21 dni. Pierwszej sesji przewodniczy najczęściej najstarszy z radnych-elektów. On odbiera od wszystkich pozostałych radnych ślubowanie. Następnie wybiera się przewodniczącego rady. Można od razu wybrać też komisje i ich przewodniczących.

Kworum w radzie gminy to 50% ustawowego składu + 1. Większość uchwał podejmuje się większością zwykłą w głosowaniu jawnym. Wyjątkiem jest na przykład wybór członków prezydium rady (glosowanie tajne). Gdy następuje pat w głosowaniu można je powtórzyć lub zaniechać uchwalania danej uchwały.

Zadaniem przewodniczącego rady gminy jest organizowanie pracy rady oraz sprawowanie policji sesyjnej. Dobrze jest gdy jego rola uściślona jest w regulaminie (czy na przykład może poszczuć niezdyscyplinowanego radnego strażą miejską). Przewodniczący wybiera spośród wiceprzewodniczących (jest ich od 1 do 3) swojego pierwszego zastępcę. Może zaniechać tej czynności. Wtedy funkcję jego zastępcy pełni najstarszy z wiceprzewodniczących.

Przewodniczący i wiceprzewodniczący wybierani są bezwzględną większością głosów w głosowaniu tajnym. Mogą być odwołani tą samą większością na wniosek ¼ ustawowego składu rady. Mogą oni również sami zrezygnować z funkcji. Wtedy rada ma 30 dni na przyjęcie rezygnacji. Jeżeli tego nie zrobi, rezygnacja zostaje automatycznie uznana za przyjętą w ostatnim z tych 30 dni. Przewodniczący i wiceprzewodniczący mogą zasiadać w komisjach rady z wyjątkiem komisji rewizyjnej.

Tryb pracy rady powiatu scharakteryzować można przez analogię do trybu pracy rady gminy. Istnieją dwie zasadnicze różnice:

Sejmik wojewódzki działa analogicznie do rady powiatu.

10. Komisje rad gmin i powiatów oraz sejmików wojewódzkich.

Komisje nie są organami danej jednostki samorządowej a organami danej rady. Dzielą się one na stałe i doraźne. Komisje stałe zapisane są zazwyczaj w statucie danej jednostki samorządowej. O ich ilości decyduje rada. Jedyną komisją obowiązkową jest komisja rewizyjna. W jej skład mają prawo wejść członkowie wszystkich stronnictw występujących w radzie. Poza tym często tworzone są komisje zajmujące się edukacją, gospodarką komunalną, zdrowiem, pomocą społeczną, ładem i porządkiem.

W skład komisji nie mogą wchodzić osoby spoza rady lub sejmiku. Tryb prac komisji uregulowany jest w regulaminie. Ujmuje się tam przedmiot pracy komisji, tryb wyboru przewodniczącego, czas posiedzeń.

Na posiedzenia komisji wstęp mają mieszkańcy.

Komisje mają głos opiniodawczy. Pracują zgodnie z planem nadanym im przez radę lub sejmik i przed nim składają sprawozdania ze swojej pracy na koniec roku. Komisje całkowicie podlegają radzie.

11. Kluby radnych w radach gmin i powiatów oraz sejmikach wojewódzkich.

Radni na wszystkich szczeblach samorządu terytorialnego mają prawo do tworzenia klubów. Kluby mogą mieć charakter partyjny lub nie. Nie są one strukturą obowiązkową więc na dobrą sprawę mogą w ogóle nie istnieć. Nie ma ustawowych regulacji co do minimalnej ilości radnych potrzebnych do założenia klubu. Kwestia ta rozstrzygana jest w statucie danej jednostki.

12. Zarządy powiatów i województw samorządowych. Jednoosobowe organy wykonawcze gmin.

Zarząd powiatu składa się ze starosty, jednego zastępcy i do trzech innych członków. Jest to organ autorski. Oznacza to, że najpierw powoływany jest starosta a dopiero na jego wniosek pozostali członkowie zarządu. Starosta wybierany jest bezwzględną większością głosów składu rady w głosowaniu tajnym. Do wyboru pozostałych członków zarządu wystarczy już większość zwykła w obecności co najmniej połowy składu rady. Na wyłonienie kompletnego zarządu rada ma 3 miesiące. Jak jej się to nie uda to kadencja ulega skróceniu i dochodzi do nowych wyborów. Jak kolejna rada tez nie wyłoni na czas zarządu to również zostaje rozwiązana. Wtedy Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra d/s administracji publicznej wybiera osobę, która sprawuje funkcje organów samorządowych w powiecie do następnych wyborów.

Członkostwa w zarządzie powiatu nie można łączyć z członkostwem w innym organie samorządu terytorialnego, mandatem posła lub senatora ani pracą w administracji rządowej.

Zarząd może zostać odwołany w przypadku nieudzielenia mu absolutorium oraz z innej przyczyny.

Nieudzielenie absolutorium musi zostać przegłosowane bezwzględną większością głosów po otrzymaniu sprawozdania z Regionalnej Izby Obrachunkowej i na wniosek komisji rewizyjnej. Brak absolutorium jest równoznaczny z wnioskiem o odwołanie zarządu. Wniosek taki może być głosowany najwcześniej po 14 dniach. Wcześniej RIO ocenia czy słusznie nie udzielono absolutorium i przedstawia swoją opinię radzie. Rada powinna pozwolić wypowiedzieć się staroście. Aby odwołać zarząd potrzeba większości 3/5 składu rady.

Aby odwołać zarząd z innej przyczyny potrzeba najpierw wniosku ¼ radnych. Musi on zawierać uzasadnienie i być zaopiniowany przez komisję rewizyjną. Do przegłosowania wniosku znów potrzeba większości 3/5.

Głosowania nad odwołaniem zarządu, jak wszystkie głosowania o charakterze personalnym, odbywają się w trybie tajnym. Wniosek o odwołanie zarządu może być składany nie częściej niż raz na 6 miesięcy. Po odwołaniu zarządu, nowy musi zostać wybrany w ciągu 3 miesięcy.

Starosta może też sam złożyć urząd. W takim wypadku rada przyjmuje rezygnację na najbliższym posiedzeniu. Jeżeli się ono nie odbędzie to rezygnacja zostaje uznana za przyjętą automatycznie z końcem miesiąca, w którym posiedzenie powinno się odbyć.

Zarząd województwa wybierany jest przez sejmik wojewódzki i liczy 5 osób - marszałka, 1 lub 2 wicemarszałków i pozostałych członków. Zarząd województwa podobnie jak zarząd powiatu ma charakter autorski. Tryb powołania i odwołania zarządu województwa jest analogiczny do trybu powołania i odwołania zarządu powiatu.

Do zadań zarządu województwa należy:

Marszałek województwa nie jest organem województwa chociaż według niektórych jego kompetencje mogłyby wskazywać na taki charakter. Marszałek reprezentuje województwo na zewnątrz, w sytuacjach zagrożenia może przejmować zadania zarządu i kieruje urzędem marszałkowskim.

Wójt, burmistrz i prezydent miasta zajęli miejsce kolegialnych zarządów gmin w 2002 roku. Głównym pomysłodawcą tej reformy był Sojusz Lewicy Demokratycznej.

Rozróżnienie w jakich gminach mamy do czynienia z jakim organem znajduje się w zagadnieniu 8.

Wójtem, burmistrzem lub prezydentem miasta może zostać osoba, która posiada czynne prawo wyborcze, najpóźniej w dniu wyborów ukończyła 25 lat i jest obywatelem polskim. Nie ma wymogu dotyczącego zamieszkania na terenie danej gminy.

Kandydatów zgłaszać mogą komitety wyborcze, które zarejestrowały listy kandydatów na radnych w co najmniej połowie okręgów wyborczych w gminie. Co więcej, w okręgach tych liczba kandydatów zarejestrowanych przez dany komitet nie może być mniejsza od liczby radnych wybieranych z okręgu. Gdy dochodzi do wyborów przedterminowych, aby zarejestrować kandydata należy zebrać odpowiednią ilość podpisów:

liczba mieszkańców

liczba podpisów

do 5 000

150

5 001 - 10 000

300

10 001 - 20 000

600

20 001 - 50 000

1 500

50 001 - 100 000

2 000

ponad 100 000

3 000

Jeżeli nie zgłosi się żaden kandydat lub zgłosi się tylko jeden to komisja wyborcza przedłuża termin składania zgłoszeń o 5 dni. Gdy mimo to nikt się nie zgłosi i nie ma kandydatów, wyboru organu wykonawczego dokonuje rada gminy. Gdy jest tylko jeden kandydat wybory nabierają charakteru plebiscytu - kandydat musi otrzymać połowę głosów na „tak” w wyborach powszechnych. Jeżeli mu się to nie uda, wyboru również dokonuje rada gminy. Gdy rada dokonuje takiego wyboru, kandydatów wskazuje co najmniej 1/3 składu rady. Kandydatury przedstawiane są pisemnie i każdy radny może poprzeć tylko jednego kandydata. Może więc być maksymalnie 3 kandydatów. Aby zwyciężyć kandydat musi otrzymać bezwzględną większość głosów rady. Głosowanie przeprowadzane jest w trybie tajnym. Jeżeli rada nie wypełni tego zadania w ciągu 2 miesięcy to Prezes Rady Ministrów powołuje p.o. wójta, burmistrza lub prezydenta miasta na wniosek ministra d/s administracji publicznej.

Gdy nie ma problemów z ilością kandydatów, wójt, burmistrz lub prezydent miasta wybierani są większością bezwzględną w wyborach powszechnych. Może więc zaistnieć konieczność przeprowadzenia II tury. Jeżeli przed II turą wycofa się kandydat, który w I zajął 2. miejsce to za niego startuje kandydat z pozycji 3. Jeżeli nie ma różnicy w liczbie głosów, to decydująca jest liczba okręgów, w których kandydat zwyciężył. Jeżeli i liczba tych okręgów byłaby równa, dochodzi do losowania.

Kadencja wójta, burmistrza i prezydenta miasta rozpoczyna się w dniu wyboru. Elekt rozpoczyna pełnienie obowiązków po złożeniu ślubowania przed radą gminy. Powinno ono nastąpić do 7 dnia po wyborach. Pełnienie obowiązków kończy się w momencie złożenia ślubowania przez następcę. Mandat wójta, burmistrza czy prezydenta miasta może też wygasnąć w wypadku:

Wójt, burmistrz lub prezydent miasta może powołać zastępców. W gminach do 20 000 mieszkańców - jednego, do 100 000 - 2, do 200 000 - 3, powyżej 200 000 - 4. Do ich powołania dochodzi w drodze zarządzenia. Gdy zastępca nie zostanie wyznaczony, jego obowiązki przejmuje sekretarz.

Może dojść do sytuacji gdy pojawi się przemijająca przeszkoda w wykonywaniu obowiązków przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Wtedy jego kompetencje przejmuje jego zastępca lub pierwszy zastępca. Jeżeli nikt taki nie został wyznaczony lub zastępca również nie może pełnić obowiązków, obowiązki te przejmuje osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek wojewody. Oficjalną informację o takiej sytuacji wojewoda otrzymuje od przewodniczącego rady. Przykładami przemijających przeszkód w wykonywaniu funkcji mogą być: tymczasowy areszt, odbywanie kary pozbawienia wolności wymierzonej za przestępstwo nieumyślne, odbywanie kary aresztu, choroba trwająca ponad 30 dni.

Kompetencje wójta, burmistrza i prezydenta miasta:

Zarobki wójta, burmistrza i prezydenta miasta mogą sięgać maksymalnie siedmiokrotności ustawowej kwoty bazowej powiększonej o dodatki za wysługę lat, trzynastki, nagrody, dodatki na dzień dziecka, premie za ładny garnitur itd. W sumie do około 14 000 zł na miesiąc.

13. Bezpośrednie wybory wójtów, burmistrzów, prezydentów. Ich znaczenie dla funkcjonowania samorządu terytorialnego.

Monokratyczny organ wykonawczy w gminie jest wybierany bezpośrednio przez wyborców na mocy ustawy z 20 czerwca 2002. Inicjatorem tej reformy był SLD po wygranych wyborach parlamentarnych w 2001 roku. Gdy uchwalano ustawę nie wiedziano do końca co ona przyniesie, w jakim kierunku pójdą zmiany - czy wójt stanie się menadżerem czy też przywódca politycznym. Życie przyniosło zwycięstwo tej drugiej opcji. Czynnikiem który bez wątpienia wpłynął na to zjawisko jest brak jakichkolwiek wymagań prawnych co do kompetencji czy wykształcenia kandydatów na wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.

Wybieranie wójta, burmistrza czy prezydenta w taki sposób może prowadzić do zjawiska kohabitacji na poziomie gminy co bez wątpienia wpływa negatywnie na sprawność i jakość podejmowanych decyzji. Z drugiej jednak strony organ wykonawczy będący bezpośrednim wyrazem woli suwerena a nie wyrazem woli organu uchwałodawczego ma mocniejszą legitymację. Wójt, burmistrz czy prezydent ponosi odpowiedzialność polityczną przed samym społeczeństwem. Co więcej, należy zauważyć, że wyborcy otrzymali do ręki znaczącą broń przeciwko niekompetentnym wójtom - możliwość odwołania ich w drodze referendum.

14. Rola skarbnika i sekretarza w funkcjonowaniu jednostek samorządu terytorialnego.

Skarbnik jest głównym księgowym budżetu. Dodatkowo przygotowuje on projekty uchwał w sprawach finansowych, ustala optymalne metody pozyskiwania dochodów i wydatkowania pieniędzy przez daną jednostkę samorządu terytorialnego. W gminie, skarbnik jest w zakresie hierarchii służbowej zrównany z zastępcą wójta.

Skarb. województwa powoływany jest przez sejmik województwa na wniosek marszałka województwa, bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym. Skarb. uczestniczy w pracach zarządu, bez prawa głosowania. Jego uprawnienia z tego tytułu są więc podobne do wykonywanych przez sekretarza gminy.

Sekretarz - jest powoływany i odwoływany przez radę na wniosek organu wykonawczego. Istnieją wymagania co do kandydatów na to stanowisko określone w rozporządzeniu. Sekretarzem może być osoba posiadająca wykształcenie wyższe i co najmniej 5-letni staż pracy. Sekretarz jest najwyższym rangą urzędnikiem w starostwie powiatowym, urzędzie miasta i urzędzie gminy. Kieruje on urzędem a w określonych sprawach jest zastępcą starosty, wójta, burmistrza lub prezydenta.

Zarówno skarbnik jak i sekretarz są funkcjonariuszami publicznymi. Są oni też jedynymi zastępcami wójta, burmistrza czy prezydenta miasta, którzy nie składają urzędu wraz z końcem kadencji.

15. Urzędy gminne i marszałkowskie, starostwa powiatowe.

Urząd gminy jest to aparat pomocniczy wójta, burmistrza lub prezydent miasta, przy pomocy którego wykonuje on swoje zadania i kompetencje. Zatrudnieni w nim pracownicy działają w imieniu i z upoważnienia organu wykonawczego, który jest jednocześnie kierownikiem urzędu. Urząd gminy działa na podstawie regulaminu stanowionego na drodze zarządzenia wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Regulamin powinien informować o strukturze organizacyjnej urzędu, ukazywać strukturę kierownictwa, wskazywać kompetencje kierownictwa, nazywać wydziały oraz jednoosobowe stanowiska, ewentualnie jednostki na prawach wydziałów (np. biuro rady).

Starostwo powiatowe podobne jest do urzędu gminy z lat 90. Jego regulamin jest uchwałą rady na wniosek zarządu. Ustawa nie określa co dokładnie ma się znaleźć w regulaminie. Powinien on regulować mniej więcej to samo co regulamin urzędu gminy oraz dodatkowo kompetencje członków zarządu i przypisane im wydziały.

Starostwo powiatowe jest organem pomocniczym zarządu powiatu a nie, jak mogłaby sugerować nazwa, starosty.

W strukturę starostwa wchodzą różne straże i inspekcje powiatowe. Istnieje coś takiego jak powiatowa administracja zespolona, do której nalezą:

W strukturze powiatu istniej też Komisja Bezpieczeństwa i Porządku, którą tworzą: starosta (jako przewodniczący), 2 radnych, przedstawiciele Policji, Państwowej Straży Pożarnej itp., przedstawiciele organizacji pozarządowych, przedstawiciele kościołów. Komisja ta ocenia stan bezpieczeństwa, tworzy programy działania i opiniuje projekty aktów prawa miejscowego.

Urząd marszałkowski ma również ustrój wewnętrzny uregulowany regulaminem. Normuje on kwestie analogiczne do tych ze starostwa powiatowego. Należy tylko zauważyć, że urząd marszałkowski podzielony jest nie na wydziały a na departamenty.

16. Procedura uchwalania budżetów jednostek samorządowych.

Mamy tu do czynienia z ustawowo narzuconymi terminami. Rada gminy musi do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy dostać od organy wykonawczego projekt budżetu. Są też jednak terminy wyznaczane wewnętrznie przez organy samorządu, na przykład czas kiedy komisje mogą się wypowiadać. Kiedy projekt budżetu ostatecznie dotrze do rady, rozpoczyna się proces opiniowania przez różne organy. Wypowiadają się komisje w swoim zakresie (na przykład komisja edukacji o wydatkach na szkoły). Najwięcej do powiedzenia ma komisja budżetowa. Do niej zresztą trafiają opinie pochodzące z pozostałych komisji. Komisja budżetowa przekazuje całość wypracowanych materiałów do organu wykonawczego. To musi nastąpić do końca roku poprzedzającego rok budżetowy. Następnie, najpóźniej 31 marca roku budżetowego, odbywa się sesja budżetowa. Do tego czasu jednostka samorządu działa według projektu budżetu. Jeżeli nie uda się uchwalić budżetu to do 30 kwietnia Regionalna Izba Obrachunkowa narzuca jednostce budżet. Nie jest on w żaden sposób korzystny dla jednostki. Zapewnia tylko wykonanie podstawowych zadań nie przeznaczając ani grosza na inwestycje.

17. Związki, porozumienia i stowarzyszenia samorządów terytorialnych.

Związek międzygminny ma na celu realizowanie zadań nałożonych na gminy. Gminy mogą po prostu zrobić coś razem jeżeli byłoby to za trudne lub nieopłacalne do zrobienia na własną rękę. Dotyczy to często wysypisk śmieci, sieci wodociągowych, dostaw ciepła, ochrony zdrowia. Wejście w związek jest dobrowolne i nieobowiązkowe. W tej sprawie decyduje rada gminy w formie uchwały. Związek ma osobowość prawną, działa we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Utworzenie związku wymaga uchwalenia statutu, który przyjmowany jest przez wszystkie rady gmin w drodze uchwały. O przystąpieniu do związku należy poinformować wojewodę. Rejestr takich związków prowadzi MSW. Statuty związków publikowane są w Dzienniku Ustaw. Organem uchwałodawczym związku jest zebranie wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Zamiast organu wykonawczego może być przedstawiciel rady gminy ale tylko gdy taka możliwość zapisana jest w statucie i pod warunkiem, że takich zastępców jest nie więcej niż 1/3/. Organem wykonawczym związku jest zarząd. Obowiązują go przepisy dotyczące organu wykonawczego gminy. Liczba członków zarządu określona jest w statucie, a w jego skład mogą wchodzić osoby spoza organu uchwałodawczego.

Stowarzyszenie samorządowe w przeciwieństwie do związków nie są tworzone z myślą o wykonywaniu jakiegoś zadania, ale dla reprezentowania samorządu przed administracją państwową oraz propagowania idei samorządności. W stowarzyszeniu skupić się mogą nie tylko gminy ale też powiaty i miasta na prawach powiatu. Podstawą prawną jest tu ustawa z 7 kwietnia 1989 prawo o stowarzyszeniach. Co za tym idzie, do utworzenia potrzeba przynajmniej 3 członków. Przykład: Związek Miast Polskich.

Porozumienie samorządowe nie jest strukturą ale konkretną umową w jakiejś sprawie, np. korzystania z czyjegoś wysypiska śmieci. Oznacza to, że jedna gmina wykonuje dane zadanie za kilka gmin, a te pozostałe jej za to płacą.

18. Prawo miejscowe uchwalane przez jednostki samorządu terytorialnego.

Zgodnie z konstytucyjną zasadą hierarchicznej struktury systemu źródeł prawa, akty prawa miejscowego muszą być zgodne ze wszystkimi aktami powszechnie obowiązującymi. Wydawane są w formie uchwał przez radę gminy, powiatu i sejmik wojewódzki. Z kolei akty wykonawcze prawa miejscowego wydawane są w formie zarządzeń wójta, burmistrza, prezydenta, zarządu powiatu i zarządu województwa. Akty prawa miejscowego są źródłem prawa powszechnie obowiązującego na terenie działania organów, które je ustanowiły.

Istnieje też instytucja przepisów porządkowych. Mają one zapewnić bezpieczeństwo ludności w sytuacji zagrożenia, na przykład klęski żywiołowej.

19. Rola jednostek pomocniczych w funkcjonowaniu samorządu terytorialnego.

Do jednostek pomocniczych zaliczamy sołectwa, osiedla, dzielnice oraz inne. Jednostka pomocnicza może (ale nie musi) zostać utworzona przez radę gminy w drodze uchwały. Przed podjęciem takiej uchwały rada musi zasięgnąć opinii mieszkańców lub czekać na ich inicjatywę. Niesprecyzowana ustawowo jest forma konsultacji społecznych. Rozstrzygnięcia dotyczące jednostek pomocniczych powinny być zawarte w statucie gminy. Jednostka pomocnicza powinna mieć też odrębny statut. Dotyczy to szczególnie osiedli i dzielnic. Sołectwa znajdujące się w jednej gminie mogą mieć wspólny statut. Statut określa zakres zadaniowy jednostki, wskazuje jej obszar i nazwę, zasady wyboru organów, kwestie finansowania, zakres i formę sprawowanej nad nią kontroli.

Sołectwo - jego organem uchwałodawczym jest zebranie sołeckie lub zebranie wiejskie - wyraz demokracji bezpośredniej. Ono wybiera organ wykonawczy - sołtysa i jego organ doradczy - radę sołecką. Sołtys wykonuje uchwały zebrania, reprezentuje sołectwo względem wójta, jest zapraszany na zebrania rady gminy, czasem pobiera podatek rolny. Sołtys może mieć przyznaną dietę.

Osiedle / dzielnica - organem uchwałodawczym jest rada osiedla / dzielnicy. Organem wykonawczym jest zarząd osiedla / dzielnicy. Liczba członków rady wynosi od 15 do 21. Jest to uregulowane w statucie jednostki. Wybory są takie same jak do rady miasta. Może być ustanowiony próg wyborczy frekwencji - jeżeli zagłosuje na przykład mniej niż 5% mieszkańców to organ nie powstanie. Rada osiedla / dzielnicy powołuje zarząd. Pracami kieruje przewodniczący zarządu. On reprezentuje osiedle / dzielnicę przed organami miasta. W skład zarządu mogą wejść osoby spoza rady. Można też przyjąć w statucie, że organem uchwałodawczym będzie zebranie mieszkańców.

Kompetencje jednostek pomocniczych:

Finansowanie jednostek pomocniczych odbywa się przez radę gminy. To ona decyduje o przyznawaniu im środków.

Jednostki pomocnicze opiniują zmiany w planie zagospodarowania przestrzennego, inicjatywy inwestycyjne i inne dotyczące ich projekty uchwał.

20. Nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego.

21. Przejrzysty samorząd.

<temat niezrealizowany, ale jak coś to zaczynamy nawijkę o oświadczeniach majątkowych, dostępie do informacji publicznej i o tym jaka to korupcja jest zła>

22. Polityka informacyjna w samorządzie.

Organy samorządu powinny informować obywateli o swojej działalności, zarówno sukcesach jak i porażkach. Dostęp mieszkańców do takich informacji przyczynia się do kształtowania społeczeństwa obywatelskiego, występowania inicjatyw ludowych i świadomości obywateli na temat demokracji bezpośredniej i samorządności.

Są dwie skrajności w jaki mogą popadać instytucje informujące o działalności samorządu. Organy samego samorządu lub mu przychylne mogą podawać informacje przybierające postać propagandy sukcesu - przemilczania porażek i wyolbrzymiania nawet najdrobniejszych i mało istotnych sukcesów organów samorządu. Z kolei media nieprzychylne organom samorządu mogą czynić dokładnie na odwrót - głosić propagandę klęski, wytykać tylko niepowodzenia. Obu tych postaw należy unikać.

Samorząd ma obecnie wiele możliwości informowania o swoich działaniach:


Wyszukiwarka