PRAWO CYWILNE CZĘŚĆ OGÓLNA EGZAMIN

1. Miejsce prawa cywilnego w porządku prawnym- zasady wyodrębniania.

Prawo cywilne (łac. ius civile) - gałąź prawa obejmująca zespół norm prawnych regulujących stosunki cywilnoprawne między podmiotami prawa prywatnego - (osobami fizycznymi, osobami prawnymi oraz jednostkami organizacyjnymi niebędącymi osobami prawnymi, którym ustawy przyznały zdolność prawną), a także sytuację prawną osób i rzeczy jako podmiotów i przedmiotów stosunków cywilnoprawnych oraz treść stosunków prawnych, na którą składają się uprawnienia i obowiązki podmiotów tych stosunków.

Normy prawa cywilnego wyróżniają się spośród innych norm prawnych zwłaszcza tym, że regulują stosunki między autonomicznymi podmiotami. Oznacza to, że nie występuje charakterystyczny dla prawa publicznego stosunek podporządkowania jednego podmiotu innemu podmiotowi. Ze stosunków cywilnoprawnych wynika więc zasada autonomiczności podmiotów, która oznacza, iż samodzielnie kształtują one relacje między sobą. Normy prawa cywilnego wyznaczają tylko ogólne granice autonomii podmiotów uwzględniając interes powszechny.

Prawo cywilne jest w Polsce prawem stanowionym (od XIX wieku) i skodyfikowanym (od 1965). Podstawowym źródłem prawa cywilnego jest Kodeks cywilny - ustawa z 23 kwietnia 1964, obowiązująca od 1 stycznia 1965.

Prawo cywilne dzieli się na wiele podgałęzi. Specyficzną pozycję mają prawo pracy, prawo własności intelektualnej i prawo handlowe, które wyodrębniły się z prawa cywilnego, zachowując jednak wiele z jego cech. We właściwym, klasycznym prawie cywilnym wyodrębnia się następujące działy:

• część ogólną- dotyczącą zasad wspólnych całemu prawu cywilnemu;

• prawo rzeczowe - odnoszące się do rzeczy;

• prawo zobowiązań - zawierające normy prawa majątkowego o charakterze względnym;

• prawo spadkowe - zawierające normy prawne dotyczące przejścia majątku po zmarłym na inne podmioty prawa;

• prawo rodzinne - reguluje stosunki prawnorodzinne i majątkowe wewnątrz rodziny;

Podział ten, wzorowany na systematyce pandektowej wywodzącej się z późnego prawa rzymskiego, nie jest podziałem poprawnym z logicznego punktu widzenia, dokonano go bowiem wedle różnych kryteriów. W praktyce okazał się ona jednak najskuteczniejszym podziałem.

Oprócz tego istnieje wiele węższych gałęzi prawa (np. prawo wodne, prawo górnicze), które zazwyczaj łączą cywilnoprawną i administracyjną metodę regulacji.

Zespół norm określających prawo, którego państwa jest właściwe dla oceny międzynarodowych stosunków osobistych w zakresie prawa cywilnego tworzy dział zwany prawem prywatnym międzynarodowym.

2. Prawo cywilne a pokrewne gałęzie/ dyscypliny prawa: prawo pracy, rodzinne, handlowe.

*Gałęzie prawa

To spójne i uporządkowane zespoły norm prawnych, regulujących kategorie stosunków społecznych. Gałąź prawa reguluje stosunki społeczne, do których się odnosi w sposób pełny, dlatego jej normy stosują się do podanego jej stosunku prawnego bezpośrednio, wg porządku określonego jej strukturą wewnętrzną.

Gałęzie prawa wyróżnia się na podstawie m.in. tradycji kultury prawnej, zmieniających się stosunków społecznych, ogólnych celów państwa, decyzji prawodawcy.

Kompleksowe regulacje prawne

To zespoły norm odnoszące się do jednego przedmiotu-stosunku społeczno-prawnego- należą do kilku gałęzi.

*Dyscypliny naukowe i dydaktyczne

Dyscyplina naukowa to zespół działań poznawczych ewentualnie wytwór tego rodzaju działań w postaci zespołu twierdzeń odpowiednio uzasadnionych.

Dyscypliny dydaktyczne- skorelowane z dyscyplinami naukowymi, przejawiają się w programie nauczania prawa.

Prawo cywilne jest powszechnie uznaną i skodyfikowaną gałęzią prawa, będącej przedmiotem odrębnej dyscypliny naukowej i dydaktycznej. Stanowi trzon prawa prywatnego.

Wg kodeksu cywilnego prawo cywilne reguluje stosunki cywilnoprawne.

Metoda regulacji prawa cywilnego

- uznanie autonomicznej pozycji wzgl siebie podmiotów tego stosunku prawnego, w związku z zcym jednej stronie nie przysługuje kompetencja do władczego kształtowania sytuacji prawnej drugiej strony- cecha ta pozwala odróżnić prawo cywilne od publicznoprawnych gałęzi prawa(pr administr., finansowe, karne, procesowe)

- nie maja doniosłości faktyczne relacje podmiotów, np nierówność wynikająca z przewagi ekonomicznej.

- odpowiedzialność odszkodowawcza- chroni interesy stron

- rodzaj aktu normatywnego, w którym znajdują się odpowiednie przepisy prawne

-spory są rozstrzygane przez sądy w trybie określonym w KPC

Przedmiot regulacji- majątkowy przedmiot

Zakres prawa cywilnego:

-nie należą do prawa cywilnego normy publicznoprawne

-normy prywatnoprawne - istnieją inne gałęzie prawa grupujące normy prywatnoprawne, a z pr cywilnym łączy je wspólna metoda regulacji, a różni zakres zastosowania, swoiste zadania i własne instytucje ogólne.

Prawo cywilne stanowi część ogólną innym gałęziom prawa prywatnego.

*prawo pracy

Regulowane przez Kodeks pracy, który obejmuje normy prywatno- i publicznoprawne. Ustawodawca określił relacje norm regulujących stosunek pracy do prawa cywilnego- w sprawach nieuregulowanych przepisany prawa pracy stosuje sie przepisy KC.

Zakresem prawa cywilnego nie są objęte określone powyżej stosunki pracy.

*prawo rodzinne

Reguluje stosunki osobiste, co stanowi przedmiot odrębnej gałęzi prawa. Normy prawa rodzinnego należą do prawa prywatnego. Prawo rodzinne stanowi integralną część prawa cywilnego.

*prawo handlowe

Jest odrębną gałęzią prawa prywatnego

*prawo rolne

nie ma statusu odrębnej gałęzi prawa cywilnego; przedmiotem tej dyscypliny są normy należące do różnych gałęzi prawa.

*prawo spółdzielcze

nie stanowi odrębnej gałęzi prawa cywilnego.

3. Prawo cywilne materialne a prawo cywilne formalne

Prawo cywilne materialne reguluje istnienie określonych praw podmiotowych oraz zasady obrotu tymi prawami i ich ochrony. Zawiera także normy przyznające zdolność do bycia podmiotem praw i do kształtowania swojej sytuacji prawnej. Prawo cywilne procesowe reguluje właściwości organów (z reguły sądy powszechne) oraz tok czynności podejmowanych przed tymi organami w celu ustalenia lub dochodzenia swojego prawa.

Prawo materialne — normy prawne bezpośrednio regulujące stosunki pomiędzy podmiotami prawa, określając przesłanki (fakty) powodujące ich powstanie, zmianę lub wygaśnięcie. Do prawa materialnego zalicza się również normy prawne regulujące określone obowiązki, zakazy lub nakazy i przewidujące określone sankcje za ich nieprzestrzeganie. Prawo materialne jest ściśle związane z prawem procesowym, bez którego istnienia to pierwsze nie mogłoby być egzekwowane. Przykładowo, kodeks cywilny zawiera w większości normy prawa materialnego, a kodeks postępowania cywilnego — w większości normy prawa procesowego.

Prawo cywilne formalne tzw prawo postępowania cywilnego- o ogół przepisów normujących właściwość sądów i innych organów powołanych do rozpoznawania spraw cywilnych oraz regulujących postępowanie przed tymi sądami i organami. Aktem normatywnym zawierającym te przepisy jest KPC. Prawo cywilne materialne reguluje stosunki cywilnoprawne, o tyle prawo cywilne formalne służy realizacji cywilnych praw podmiotowych wynikających z tych stosunków.

4. Ciężar dowodu przy dochodzeniu prawa. Rodzaje i rola domniemań prawnych.

Ciężar dowodu to wyjaśnienia, kto-sąd czy strony, a jeżeli strony, to która z nich- ma obowiązek przedstawienia odpowiednich dowodów.

W systemach współczesnych rola sądu nie jest bierna, sąd także dąży do wykrycia prawdy materialnej, nie ograniczając się do przeprowadzenia dowodów zaproponowanych przez strony. Strona także musi zachować aktywną rolę w procesie i ryzykuje przegraniem sprawy jezeli nie zdoła udowodnić przy pomocy sądu swoich twierdzeń.

Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na tym, kto z faktu tego wywodzi skutki prawne (art. 6 KC) tzn powód musi udowodnić fakty tworzące jego prawo a pozwany fakty, które przeszkodziły powstaniu prawa powoda lub je zniweczyły.

Przepisy szczególne rozkładające ciężar dowodu- przerzucenie ciężaru dowodu na inną stronę aniżeliby wynikało to z art. 6 KC(„chyba, że...”)

Domniemania

Istota polega na dowodzie pośrednim tzn., że przedmiotem dowodu nie jest bezpośrednio fakt sporny, lecz inny fakt, który fakt sporny czyni prawdopodobnym.

Domniemanie to wnioskowanie z faktu udowodnionego o fakcie nieudowodnionym, a istotnym dla sprawy. Dzielimy je na:

-d. faktyczne- osoba stosująca prawo, sędzia, prokurator, funkcjonariusz śledczy policji wnioskują z faktu udowodnionego o fakcie nie udowodnionym na podstawie logiki, doświadczenia życiowego oraz osiągnięć nauki. Sąd może uznac za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów(np czy list polecony dotarł do adresata)

-d. prawne- stosowane gdy bezpośrednie udowodnienie pewnego faktu jest albo niemożliwe albo utrudnione.(udowodnienie przez sędziego innego faktu) np ustalenie ojcostwa

-d. usuwalne/wzruszalne- moga byc obalone dowodem przeciwnym polegającym na wykazaniu, że w danym konkretnym wypadku - mimo istnienia podstawy domniemania wysnuty z niej wniosek nie jest zgodny z rzeczywistym stanem rzeczy.

-d. nieusuwalne/niewzruszalne- Ciężar dowodu przeciwnego spoczywa na tym, kto chce domniemanie obalić(automatyczne przerzucenie ciężaru dowodu)

-d. dobrej wiary

Obalenie niektórych domniemań prawnych podlega szczególnym ograniczeniom, tzn domniemanie prawne może być obalone:

-tylko na żądanie ściśle określonych osób

-tylko w specjalnym procesie

-przed upływem zakreślonego przez ustawę terminu zawitego

-zastosowanie szczególnych reguł dowodowych

5. Systematyka prawa cywilnego wg KC

Prawo cywilne dzieli się na działy:

-część ogólna- normy cywilnoprawne regulujące zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego; przepisy o dobrach osobistych;

-podmioty PC

-czynności prawne

-problematyka mienia

-terminy

-przedawnienia roszczeń

-prawo rzeczowe- ujmuje normy, które wyznaczają bezwzględne prawa podmiotowe skuteczne wobec wszystkich a odnoszące się do rzeczy (materialne części przyrody mające samoistny charakter)

-prawo zobowiązań- normy regulujace prawa majątkowe o charakterze względnym, skuteczne wobec indywidualnie oznaczonych podmiotów

-prawo spadkowe- reguluje przejście majatku osoby zmarłej na inne podmioty

-prawo rodzinne- reguluje stosunki prawne wynikające z:

-małżeństwa

-pokrewieństwa i powinowactwa

-opieki nad małoletnimi

-prawo na dobrach niematerialnych- prawo własności intelektualnej- reguluje prawa podmiotowe do oryginalnego, niematerialnego wytworu umysłu ludzkiego, majacego wartość niemajątkową.

6.Zasady prawa cywilnego- ich rola i katalog

1. Zasada ochrony osoby ludzkiej- każdy człowiek ma zdolność prawną i zapewnioną swobodę korzystania z dóbr osobistych.

2. Równości podmiotów wobec prawa

3. Praw podmiotowych- mają ściśle określoną treść i tylko one gwarantują jednostce korzystanie z różnorodnych dóbr

4. Autonomii woli stron- samodzielnie kształtują stosunki prawne w granicach prawa. Realizacji służą czynności prawne w tym umowy. W prawie zobowiązań wyraża tę zasadę zasada swobody umów. Umożliwia podmiotom PC swobodne decydowanie o tym, czy chcą zawrzeć umowę, z kim ją zawrzeć i jaką nadać jej treść (art. 353KC)

5.Ochrony dobrej wiary- w mylnym usprawiedliwionym przekonaniu, że ten od kogo nabywa sie rzecz ma prawo do jej zbycia (art. 7 i 1028 KC)

6. Złagodzenia rygoryzmu przepisów prawnych przez klauzule generalne- przykłady zasada współżycia społecznego, społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa, należyta staranność, drobne bieżące sprawy życia codziennego.

7.Ochrony własności- jednakowo chronione są wszystkie rodzaje własności przez przepisy PC, konstytucję (art 21, 64) i prawo międzynarodowe

8. Cywilnej odpowiedzialności za długi-

-osobista- dłużnik odpowiada całym majątkiem

-rzeczowa- dłużnik odpowiada przedmiotem pochodzącym z majątku

-zastaw- rzecz ruchoma

-hipoteka- nieruchoma

9. Odpowiedzialność za szkodę- na zasadzie winy (art. 415 i następne); na zasadzie ryzyka

10. Pełnej ochrony rodzinnej- fundament prawa rodzinnego; znajduje wyraz w klauzuli generalnej dobra dziecka.

11. Dziedziczenia- majątek osoby zmarłej przechodzi na jej spadkobierców testamentowych lub ustawowych

12. Cywilno-prawnej ochrony praw na dobrach niematerialnych- katalog ulega rozszerzaniu (art. 23-katalog dóbr osobistych chronionych przez PC niezależnie od innych) nr prawa autorskie, do wynalazku

13. Jedności prawa cywilnego - do sfery prawa cywilnego należą także stosunki wynikające z zawodowej działalności gospodarczej(profesjonalnej) ; prawo handlowe nie stanowi odrębnej gałęzi prawa od prawa cywilnego.

14. Ochrony praw cywilnych przez niezawisłe Sądy -powierzenie tego zadania innym organom w pewnym zakresie tylko na podstawie przepisu szczególnego, stosowanie samopomocy dopuszczalne tylko gdy taki stanowi przepis szczególny.

15. Wykonywania praw podmiotowych z uwzględnieniem ich społeczno-gospodarczego przeznaczenia oraz zasad współżycia społecznego (art. 5 KC)

16.Ochrony praw nabytych- z zasad demokratycznego państwa prawnego. Chodzi o danie pewności ze państwo bez szczególnie ważnych powodów nie będzie naruszało uzyskanej przez nich sytuacji prawnej.

7. Typologia źródeł prawa a) prawo stanowione: ustawy, kodeks, umowy międzynarodowe; b) prawo zwyczajowe: zwyczaje, ich rola w PC; c) orzecznictwo sadowe i doktryna prawa

źródła prawa to fakty uznawane w danym systemie prawnym za fakty prawotwórcze, a ich wytworem są generalne i abstrakcyjne normy prawne, wskazujące kto, w jakich okolicznościach, jak ma postąpić

a) prawo stanowione

Konstytucja RP wprowadziła katalog źródeł prawa stanowionego:

-akty prawne powszechnie obowiązujące- regulują stosunki cywilnoprawne są to:

Konstytucja- najważniejsze prawo RP, ma bezpośrednie zastosowanie,

Ustawa- uchwalana przez parlament w sposób określony w Konst. ,

Ratyfikowane umowy międzynarodowe-po ogłoszeniu w Dz.U stanowią część polskiego systemu prawnego i są bezpośrednio stosowane przez sądy,

Rozporządzenia,

Akty prawa miejscowego.

-akty prawne wewnętrznie obowiązujące- nie są źródłami prawa cywilnego, ponieważ obowiązują tylko jednostki organizacyjne wobec ich organów zwierzchnich, które wydały akty wewnętrzne (uchwały RM)

b) prawo zwyczajowe

zwyczaj to powszechnie stosowana w danym okresie, w danym środowisku i w danych stosunkach społecznych praktyka określonego postępowania;

to fakty społeczne, podlegające ustaleniu w drodze normalnego postępowania dowodowego (zeznania świadków, opinie biegłych itp.); często spisywane przez różne organizacje;

nie są źródłami prawa same z siebie, ale czasem akt prawny odsyła do nich (co sprzyja elastyczności i podatności na zmiany systemu prawnego);

doniosłość prawną mają tylko zwyczaje ustalone w danych stosunkach i ewentualnie w odniesieniu do określonych bliżej w przepisie prawnym kręgu osób lub na wskazanym obszarze

Prawo zwyczajowe to normy prawne, a faktem prawotwórczym jest praktyka stałego stosowania przez organy państwowe określonej reguły postępowania (def. Stelmachowskiego, neguje znaczenie tzw. opinio necessitatis);

normy prawa zwyczajowego to nie zwyczaje prawnew Konstytucji wymienione jako źródła prawa są jedynie akty prawa stanowionego, ale wg niektórych autorów nie przeszkadza to kształtowaniu się prawa zwyczajowego obok (praeter), a nie przeciwko (contra) prawu stanowionemu

c) orzecznictwo sadowe

nie ma charakteru źródła prawa, słuzy do interpretacji i wyjaśniania aktów prawnych

z zasady demokratycznego państwa prawa i trójpodziału władz wykluczone jest przejmowanie przez sądy roli prawotwórczej, ale orzecznictwo przez swą działal­ność interpretacyjną, a zwłaszcza inferencyjną (wnioskowanie z norm o nor­mach) oraz przez uznawanie zwyczajów wpływa na konkre­tyzację treści norm prawnych (pośrednie źródło prawa);

8. Rola tzw. Klauzul generalnych w PC, wymienić podstawowe

klauzula generalna → to zwrot niedookreślony zawarty w przepisie prawnym oznaczający pewne oceny funkcjonujące w jakiejś grupie społecznej, do których odsyła ów przepis przez nakaz uwzględniania ich przy ustalaniu stanu faktycznego podpa­dającego pod daną normę;

oceny te to oceny moralne, np. zasady współżycia społęcznego, dobre obyczaje, i in.;

też inne niż moralne oceny, np. klauzula generalna społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa (oceny ekonomiczne);

klauzula generalna społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa ma bardzo szeroki zakres zastosowania, gdyż (1) wyznacza granicę wykonywania praw podmiotowych (art. 5) oraz (2) współokreśla treść prawa własności(art. 140), ale również zawarta jest w przepisach o mniejszym za­kresie zastosowania, gdzie występuje samodzielnie (np. art. 54, 143, 144, 211 kc);

jest to klauzula odrębna od k.g. zasad współżycia społecznego;

geneza: z doktryny radzieckiej, dlatego obecnie są postulaty o usunięcie jej z systemu prawnego, ale obecnie nabiera ona innej treści ze względu na odmienny ustrój RP, gdzie wskazuje na społeczną funkcję prawa podmiotowego i na konieczność korelowa­nia interesu prywatnego podmiotu z dobrem ogółu

9. Elementy normy cywilno-prawnej, rodzaje sankcji z PC i ich cel

Norma prawna

- hipoteza- adresat i okoliczności zastosowania normy

- dyspozycja- określa normatywny skutek prawny w szczególności nakazane przez normę zachowanie się adresata

-sankcja- określa reakcje organów państwowych na niezastosowanie się adresata do dyspozycji normy prawnej

-przepis- wypowiedź umieszczona w akcie normatywnym ujęta w artykuły, paragrafy, ustępy itd. Może, ale nie musi pokrywać się z normą prawną.

Sankcja cywilno-prawna:

-nie pełni roli represyjnej i wychowawczej

-może być podporządkowana podstawowemu celowi normy prawnej

-na gruncie postanowień PC podstawową sankcje stanowi możliwość przymusowego wyegzekwowania przewidzianego do dyspozycji zachowania. Najczęściej w postaci egzekucji majątkowej (dłużnika dla zaspokojenia wierzyciela). Spotykamy takie normy prawa, w których niezastosowanie się do dyspozycji jednej staje się hipotezą drugiej (art. 476, 687)

Inny rodzaj sankcji stanowi nieważność czynności prawnej. Nieważna czynność prawna nie rodzi skutków prawnych.

10. Scharakteryzować normy bezwzględnie i względnie obowiązujące, normy semiimperatywne/semidyspozytywne, definicje ustawowe i ich rola.

-Normy bezwzględnie obowiązujące(imperatywne)- ich zastosowania nie można wyłączyć ani ograniczyć odmienną wolą stron ani odmiennymi zwyczajami, czasem skutek ten jest bezpośrednio wyartykułowany w przepisie prawnym (wrt. 437)

- Normy względnie obowiązujące(dyspozytywne)- znajdą zastosowanie wówczas, gdy strony danej czynności prawnej same nie uregulowały jej konsekwencji prawnych w sposób odmienny od przewidzianego w dyspozycji danej normy prawnej. Niejednokrotnie o takim charakterze danej normy prawnej świadczyć będą konkretne zwroty zawarte w przepisie. Celem norm dyspozycyjnych jest uzupełnienie treści stosunku prawnego w zakresie nieregulowanym przez strony lub obowiązujące zwyczaje.

- Normy jednostronnie bezwzględnie obowiązujące(semiimperatywne)- minimalny zakres ochrony jednej ze stron czynności prawnej. Obowiązywanie można uchylić albo ograniczyć na drodze umownej tylko o tyle ile będzie to korzystniejsze dla objętej ochroną normatywną strony (art. 539)

11. Zasady obowiązywania PC w czasie / prawo międzyczasowe.

Początek obowiązywania

• 14 dni od dnia ich ogłoszenia o ile nie stanowią inaczej - reguła, ale może być dłuższe lub krótsze vacatio legis;

Koniec obowiązywania

• normy przestają obowiązywać wskutek:

• wyraźnych klauzul derogacyjnych - głównie w przepisach wprowadzających nowe akty prawne;

• upływu czasu oznaczonego w akcie;

• lex posterior derogat legi anteriori, ale lex posterior generalis non derogat legi priori speciali;

• orzeczenia TK;

• kwestie sporne:

• tzw. desuetudo oraz zmiana sytuacji społeczno-ekonomicznej → wg. Radwańskiego nie mają doniosłości prawnej dla obowiązywania prawa, ale powinny być uwzględniane przy stanowieniu, jak i stosowaniu prawa;

• uchwała TK z 1991 r. dot. czy ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 1926 r. uległa desuetudo → uznał, że desuetudo nie może mieć zastosowania do tych aktów prawnych, których obowiązywanie jest wykonywaniem zobowiązań mię­dzynarodowych;

• wg Radwańskiego → norma przestaje obowiązywać, gdy staje się na skutek zmiany systemu prawnego lub stosunków faktycznych trwale niestosowalna - impossibilium nulla obligato dot. nakazów ustawowych, a nie obowiązków cywilnoprawnych;

II. Prawo intertemporalne

Uwagi ogólne

• prawo intertemporalne (międzyczasowe) reguluje kwestie, czy dawna, czy nowa norma znajduje zastosowanie do stosunków prawnych, które powstały przed uchyleniem dawnej normy, a trwają nadal pod rządem nowej nor­my;

• tradycyjnie problematyka tego prawa postrzegana jest w kategoriach konfliktu przepisów prawnych (nierozróżnianych od norm prawnych) → założenie: uchylony przepis nie obowiązuje, ale mimo to ma w określonym zakresie zastosowanie;

• wg Radwańskiego → prawo intertemporalne zawiera re­guły, które wskazują, jakim modyfikacjom ulega zakres obowiązywania, i tym samym stosowania dawnych norm ze względu na ustanowienie no­wych;

• w kc brak wyczerpującego ujęcia reguł tego prawa, a jego podstawą są:

• art. 3 kc,

• zespoły przepisów przechodnich wydawanych do konkretnych aktów praw­nych o podstawowym znaczeniu dla prawa cywilnego, głównie do kc (art. XXVI i n. pwkc);

Zasada nieretroakcji

• ważna uchw. SN z 1996 r., wg którego w ramach nieretroakcji mieści się ochrona praw nabytych a „przepisy intertemporalne powinny być tak tłumaczone, aby osoby uprawnione nie znalazły się w sytuacji dopuszczającej utratę możności dochodzenia prawa tylko na skutek samej zmiany ustawodawczej”;

• wg tej zasady:

• zdarzenie powstałe i zakończone pod rządami dawnej ustawy → dawna ustawa;

• zdarzenia powstałe pod rządami dawnej, ale trwające nadal → dawna ustawa dla określenia konse­kwencji prawnych do czasu wejścia w życie ustawy nowej;

• zasady tej nie stosuje się:

• wyraźne brzmienie ustawy - czyli gdy ustawa sama przewiduje skutek retroaktywny (co orzecz. TK mocno ogranicza);

• cel ustawy - czyli gdy na wsteczne działanie wskazuje rezultat funkcjonalnej (celowościowej) wykładni;

Kolizje norm nieobjętych zasadą nieretroakcji

co gdy zdarzenie powstałe pod rządami dawnej, ale konsekwencje prawne powstały pod nową ustawą → reguły ogólne (oparte na ogólnych założeniach pr. cyw. oraz na szczegółowych posunięciach ustawodawczych):

• postulat ochrony praw nabytych → sam fakt uchylenia normy nie oznacza wygaśnięcia konkretnych stosunków prawnych i nie ograni­cza zastosowania do nich normy dotychczasowej (np. ciężary realne);

• gdy norma nowa inaczej reguluje treść stosunku prawnego → o zasięgu czasowym decyduje rodzaj regulowanego stosunku prawnego:

• którego treść regulowana jest samodzielnie (w oderwaniu od sta­nów faktycznych powodujących jego powstanie, np. prawo własno­ści) → normy nowej ustawy (tzw. zasada bezpośredniego dzia­łania ustawy nowej);

• którego treść regulują przepisy prawne nierozdzielne z w/w stanem faktycznym (np. umowa sprzedaży) → normy dawniejsze (tzw. dalsze działanie usta­wy dawnej);

• zastrzeżenia do w/w koncepcji, gdyż:

• za podstawę wyróżnienia przyjmuje się redakcję tylko niektórych kodeksowych przepisów, a stosunki prawne, czasem traktowane jako związane z określonymi typami umów mogą powstawać też z innych zdarzeń prawnych;

• w praktyce tym regułom poddane jest bardzo wąski zakres stosunków i to z przyczyn niedających się na gruncie tej koncepcji wyjaśnić;

• wg Radwańskiego → lepsze byłoby wyróżnienie stosunków trwałych (ustanawiane na długie okresy) do których zastosowanie miałaby nowa ustawa (argumenty: „lepsze” prawo, stosunkowa łatwość zastosowania ze względu na z reguły periodyczne świadczenia z nimi związane) oraz stosunków, w których czynnik czasu nie stanowi istotnego elementu (ustawa dawna → głównie prawo zobowiązań);

• tak samo analiza przepisów przechodnich do kc oraz orz. TK z 1986 r.;

• gdy czynność powstała pod rządami dawnej ustawy, ale skutki prawne powstały pod rządami nowej → stosuje się do nich nową ustawę;

• modyfikacja gdy skutki te związane są z istotą dawnego stosunku prawnego → wtedy stosuje się dawną ustawę (ta zasada ma sprzyjać zachowaniu spójności regulacji danego stosunku prawnego);

• gdy powyższe reguły nie doprowadziły do rezultatu reguła interpretacyjna II-giego stopnia - w razie wątpliwości preferencje dla norm usta­nowionych w ustawie nowej;

12. Na czym polega stosowanie prawa?

Model stosowania prawa

I. Model normatywny

• model normatywny stosowania prawa → jak sąd powinien stosować prawo cechy charakterystyczne (z doktryny i zasad ustroju RP:

• z zasady państwa prawnego - nakaz przestrzegania obowiązującego prawa, respektując rozdział funkcji sądowniczej od prawodawczej (= mogą krytykować, ale nie mogą odmówić zastosowania prawa);

• sędzia powinien kierować się wartościami leżącymi u podstaw systemu prawnego, zmierzając do ich realizacji w sposób racjonalny;

• mieć na wzglę­dzie, że prawo służy realizacji indywidualnych interesów obywateli lub ich organizacji, a interes publiczny oraz zasady etyki stanowią tu tylko ramy, w których ludzie sami zabiegają o swoje sprawy;

II. Trójczłonowy model stosowania prawa

• trójczłonowy model sto­sowania prawa:

• ustalenie stanu faktycznego sprawy(reguły dowodowe-dowody, rozkład ciężaru dowodu; domniemania- faktyczne, prawne, dobrej wiarymoc wiążąca orzeczeń);

• ustalenie, jaka norma lub jakie normy są właściwe dla rozważanego stanu faktycznego;

• określenie w końcowej decyzji sędziego konsekwencji prawnych stanu faktycznego na podstawie zastosowanej normy lub norm prawnych(wnioskowanie norm o normach);

13. Rodzaje i metody wykładni- gramatyczna, logiczna, systemowa, funkcjonalna.

I. Wykładnia prawa

Uwagi wstępne

• wykładnia to swoisty proces myślowy polegający na ustalaniu właściwego znaczenia tekstów prawnych, stanowiących podstawę do zrekonstruowania poszukiwanej normy prawnej;

• dokonuje sąd jedynie w zakresie koniecznym do rozstrzyg­nięcia konkretnej sprawy → wykładnia sądowa należy do tzw. wykła­dni operacyjnej (praktycznej) podporządkowanej bezpośrednio funkcji sto­sowania prawa;

• rozpowszechniony pogląd - clara non sunt interpretanda argumenty przeciwne:

• wg współczesnej semiotyki wykładania zawsze jest konieczna, aby można było przypisać jakikolwiek sens zespołowi kresek na papierze;

• w/w pogląd niedopuszczalny ze względu na subiektywizację procesu wykładni, która jest niezgodna z zasadą praworządności → od sędziego zależałoby czy treść przepisu budzi wątpliwości czy nie;

• bezzasadne monopolizowanie wer­balnej (językowej) dyrektywy wykładni;

• dlatego słuszniejszy jest pogląd interpretatio cessat in claris → na tą paremię powołał się SN w 1998 r.;

• dyrektywy wykładni powinny być jednolite i przestrzegane przez wszyst­kie organy powołane do interpretacji prawa, ale ich treść nie jest ustalana normatywnie, ale w doktrynie → powszechnie akceptowany model wykładni zakłada występowanie dyrektyw wykładni: języko­wych, systemowych i funkcjonalnych;

Dyrektywy językowe (wykładnia językowa)

• odwoływanie się do reguł znaczeniowych i składniowych powszechnego języka et­nicznego (polskiego), przy uwzględnieniu swoistych reguł języka prawniczego oraz ustanowionych przepisami prawnymi (nadają specyficzne znaczenie, precyzują ich treść);

• założenie, że pra­wodawca właściwie posługuje się językiem, w którym wysławia normy praw­ne → założenie, że każde słowo użyte w tekście jest potrzebne i nie może być pominięte w toku wykładni → założenie, że tym samym słowom należy przypisywać to samo znaczenie → postulat uwzględniania nie tylko tzw. przepisu bazowego (zrębowego) ale i innych postanowień aktu prawnego (nakaz semiotyki rozpatrywanie przepisu na tle całego tekstu);

• sędzia może opierać się nie tylko na własnej wiedzy, ale również korzystać z pomocy słowników i biegłych (tak orz. SN z 1998 r.);

• wykładania ta wspierana przez paralingwistyczne środki wyrazu, min.: organizacja przestrzenna tekstu (wyodrębnienie tytułów, nagłów­ków, podział na artykuły, paragrafy, punkty etc.), ale same napisy umieszczone jako tytuły pewnych części tekstu prawnego nie stanowią dosta­tecznej podstawy do konstruowania norm prawnych;

Dyrektywy systemowe

• oparte na założeniu, że poszczególne normy stanowią składnik spójnego systemu prawnego, więc nie dopuszcza się istnienia norm wzajemnie sprzecznych → w związku z tym min.:

• lex superior derogat legi inferiori;

• lex specialis derogat legi generali;

• exceptiones non sunt extendendae;

• lex posterior derogat legi anteriori, ale lex posterior generalis non derogat legi priori speciali;

• tradycyjny pogląd (tak też SN w 1995 r.), że gdy na podstawie wykładni jezykowej sens jest jednoznaczny to kończy się proces wykładni → ale wg Radwańskiego taki pogląd nie służy umacnianiu się praworządności, gdyż większa jest waga werbalnego znaczenia tekstu niż spójności systemu prawnego, dlatego zawsze przepis powinien być poddany też wykładni systemowej → wg TK znaczenie przepisu jest wyznaczane przez jego brzmienie oraz treść innych przepisów prawnych mających wpływ na rozumienie interpretowanego przepisu w ramach wykła­dni systemowej (też Z. Ziembiński);

• orz. SN z 1998 r. - wolno odstąpić od znaczenia literalnego danego przepisu, gdy znaczenie to pozostaje w oczywistym konflikcie lub sprzeczności ze znaczeniem innych norm systemu;

Dyrektywy funkcjonalne

• oparte na założeniu, że racjonalny ustawo­dawca stanowi normy, aby w sposób maksymalnie sprawny realizować uzna­wane i preferowane przez siebie cele i wartości;

• koncepcja tzw. dynamicznej wykładni → gdy chodzi o aktualnego ustawodawcę (dominuje);

• koncepcja tzw. statycznej wykładni → gdy chodzi o rzeczywistego ustawodawcę - tzw. wykładnia historyczna;

• za dynamiczną opowiedział się SN w 1991 r. odchodząc od poprzedniego rozumienia zwrotu „posiadacz w dobrej wierze” z powołaniem na obecne rozumienie prawa własności;

• przypisywanie tych celów i wartości musi opierać się na obiektywnych przesłankach, są to min:

• wartości konstytucyjne;

• wartości lub cele wskazane w ratyfikowanych przez RP umowach mię­dzynarodowych;

• kiedy można stosować tą wykładnię:

• nie można gdy językowa i systemowa nie pozostawiły wątpliwości (tak min. SN w uchw. z 1996 r.);

• gdy są niejasności lub gdy wyniki wykładni prowadziłyby do niedorzecznych rezultatów społecznych lub aksjologicznej niespójności systemu prawnego, burzącej przekonanie o racjonalnym ustawodawcy można ją zastosować (wszystko jedno czy dot. to ius cogens czy dispositivum), a judykatura dopuszcza nawet odrzucenie wykładni językowej, gdy przemawiają za tym w. systemowa i funkcjonalna (tak min. SN w orz. z 1998 r. - j/w, też TK z 1991, SN z 1991, SN z 1996);

Wyniki wykładni

• wykładnia stwierdzająca → ustalenie, że wykładnia języko­wa pozwala jednoznacznie określić treść lub moc normy i że nie ma pod­staw do zakwestionowania tak ustalonego jej sensu;

• wykładnia rozszerzająca → ustalenie, że ze względu na dy­rektywy wykładni systemowej lub funkcjonalnej należy przyjąć szerszy zakres normowania lub zastosowania normy niż wynikałoby to z rezulta­tów osiągniętych na podstawie reguł wykładni językowej;

• wykładnia zwężająca → j/w ale węższy zakres normowania lub zastosowania;

• wykładnia derogująca → ustalenie, że ze względu na pozajęzykowe dyrektywy wykładni przepis nie ma doniosłości normatywnej, mimo że w świetle wykładni językowej należałoby mu znaczenie takie przypisać (kwestia sporna w doktrynie);

14. Reguły wykładni logicznej

Wykładni logiczna polega na tym, że z interpretowanego przepisu prawnego zostaja w drodze wnioskowania, opartego a regułach logiki wyprowadzone pewne konsekwencje, które nie są wyrażone w jego tekście. Najczęściej spotykane wnioskowania:

- arugumentum a maiori ad minus- polega na wniosku, że komu wolno czynić więcej temu wolno czynić mniej a kto jest zobowiązany do większego ten jest także zobowiązany do mniejszego

- argumentum a minori ad maius- komu nie wolno czynić mniej temu tym bardziej nie wolno czynic więcej

- argumentum a contrario- wnioskowanie z przeciwieństwa (pozorne oświadczenie woli złożone bez zgody drugiej strony jest ważne tzw zastrzeżenie potajemne)

- wnioskowanie z celu na środki- jeśli ustawa nakazuje lub dozwala pewne czynności, to dozwolone są również czynności, bez których nie można dokonać tych pierwszych.

15. Wyniki wykładni:

Wyniki wykładni

• wykładnia stwierdzająca → ustalenie, że wykładnia języko­wa pozwala jednoznacznie określić treść lub moc normy i że nie ma pod­staw do zakwestionowania tak ustalonego jej sensu;

• wykładnia rozszerzająca → ustalenie, że ze względu na dy­rektywy wykładni systemowej lub funkcjonalnej należy przyjąć szerszy zakres normowania lub zastosowania normy niż wynikałoby to z rezulta­tów osiągniętych na podstawie reguł wykładni językowej;

• wykładnia zwężająca → j/w ale węższy zakres normowania lub zastosowania;

• wykładnia derogująca → ustalenie, że ze względu na pozajęzykowe dyrektywy wykładni przepis nie ma doniosłości normatywnej, mimo że w świetle wykładni językowej należałoby mu znaczenie takie przypisać (kwestia sporna w doktrynie);

16. Na czym polega tzw. Luka w prawie? Sposoby jej wypełniania/ rodzaje analogii.

Luka w prawie to taki stan rzeczy, gdy dla konkretnego stosunku społecznego, który nie jest prawnie obojętny ani nie został przez prawodawcę uznany za nie podlegający unormowaniu prawnemu, nie ma normy prawnej ustalonej w drodze wykładni przepisów.

Luka w prawie występuje nie tylko, gdy dla danego stanu faktycznego brak jest w ogóle uregulowania, ale także wówczas, gdy istnieje uregulowanie ogólne, które można odnieść do tego stanu faktycznego, ale które jest całkowicie nieadekwatne do uzasadnionych potrzeb społecznych-taki stan uzasadnia zastosowanie analogii.

Usunięcie luk w prawie za pomocą analogii, rodzaje analogii:

-analogia legis (z ustawy)- do danego stosunku prawnego stosuje się normę prawną, która dotyczy wprawdzie innego, ale podobnego stanu faktycznego; chodzi przy tym o podobieństwo prawne, a więc o stwierdzenie, że różnice w stanie faktycznym dotyczą momentów istotnych z punktu widzenia celu dyspozycji prawnej, z punktu widzenia tzw ratio legis.

Nie należy jej utożsamiać jako metody do wypełniania luk w prawie.

-analogia iuris (z prawa)- stosuje się w przypadku, gdy brak jest przepisu, który by nadawał się do analogicznego stosowania; jest to szukanie rozstrzygnięcia w ogólnych zasadach obowiązującego porządku prawnego- np stosowanie ogólnych zasad prawa międzyczasowego w wypadku, gdy dany akt normatywny żadnych przepisów w tej materii nie zawiera.

17. Co to jest stosunek cywilnoprawny? Jego elementy.

Stosunek cywilnoprawny- stosunek uregulowany przez PC; jest to ustanowiona w przepisach prawa więź o charakterze powinnościowym pomiędzy ludźmi lub utworzonymi przez nich organizacjami, uznanymi przez normę prawną za podmioty prawa.

Podział:

-dwustronnie zindywidualizowane- z uprawnieniem jednej łączy się obowiązek drugiej. Obie strony są konkretnie oznaczone

-jednostronnie zindywidualizowane- z prawem oznaczonej osoby (uprawniony zindywidualizowany) wiąże się obowiązek powszechnego nie przeszkadzania w wykonywaniu prawa.

Elementy stosunku cywilnoprawnego:

-podmiot- osoba prawna lub fizyczna. Zasadniczo są 2 strony- uprawniona i zobowiązana, wyjątek stanowi spółka cywilna, która jest stosunkiem wielostronnym tj każdy jest uprawniony i zobowiązany

-konsekwencje wielości podmiotów

-podzielność świadczeń

-wspólność w częściach ułamkowych - spójność łączna- każdemu podmiotowi należy się prawo do całej rzeczy i nie może rozporządzać swoim udziałem dopóki wspólność trwa. Ograniczone jest żądanie zniesienia wspólności. Wygasa zazwyczaj ze stosunkiem prawnym, na którym się opiera (solidarność bierna- dot. dłużników, czynna- wierzycieli)

- przedmiot- zachowanie się dozwolone, zakazane lub nakazane i istniejące poza człowiekiem obiekty, których to zachowanie dotyczy.

- treść- uprawnienia i obowiązki stron.

18. Prawo podmiotowe a prawo przedmiotowe. Definicja

Prawo podmiotowe- wynikające ze stosunku cywilnoprawnego to sfera postępowania w określony sposób przyznana w celu ochrony interesów uprawnionego przez normę prawną zabezpieczenia.

-jest elementem stosunku cyw-praw, każdemu prawu podmiotowemu odpowiadają obowiązki innej osoby lub osób skorelowane z nim

-wyznaczają normy prawne, określają zdarzenia prawne, które powodują powstanie prawa podmiotowego

-pewna sfera możności postępowania

-służy ochronie interesów podmiotów PC uznanych przez to prawo

-ma zazwyczaj charakter indyferentny (obojętny) czyli wykonywanie prawa podmiotowego nie jest zakazane ani nakazane przez normie prawną i tylko wyjątkowo może istnieć obowiązek czynienia użytku z prawa podmiotowego

-możliwość domagania się przez uprawnionego realizacji tego prawa w drodze przymusu państwowego

-niewykonywanie prawa podmiotowego może skutkować jego wygaśnięciem lub osłabieniem.

Prawa podmiotowego nie można identyfikować z interesem podmiotu uprawnionego, jak to czynili zwolennicy teorii interesu. Interes może być chroniony prawnie nie tylko przez przyznanie osobom praw podmiotowych względem innych podmiotów, lecz również w inny sposób np. nałożenie obowiązku powszechnych szczepień ochronnych zabezpiecza interes całego społeczeństwa.

Prawo podmiotowe służy także do zabezpieczenia interesu podmiotu uprawnionego i ten interes jest jego celem.

Wola w sensie psychologicznym jest potrzebna do urzeczywistniania w sensie prawnym treści prawa podmiotowego; jednak nie muszą to być akty woli samego podmiotu uprawnionego. Elementu woli nie należy włączać do konstytutywnych cech prawa podmiotowego.

19.Postacie uprawnień, jakie mogą składać się na pr. Podmiotowe.

Uprawnienie to wyróżniony element prawa podmiotowego; wśród uprawnień wyróżnić należy:

- roszczenia- polegają na tym, iż jakaś indywidualnie oznaczona osoba ma obowiązek wykonać świadczenie na rzecz uprawnionego a wiec uprawniony może żadać, aby zachowała się ona w ściśle określony sposób; wyróżnia się:

-roszczenia wymagalne

-roszczenia niewymagalne

-uprawnienia kształtujące- podmiotowi uprawnionemu przysługuje kompetencja do zmiany lub zakończenia istniejącego stosunku prawnego przez jednostronną czynność prawną. Realizacja nie wymaga udziału drugiej strony. Ma charakter pośredni i ogólny tzn nieskonkretyzowany w postaci określonego świadczenia.

Uprawnienie kształtujące jest kompetencją do zmiany lub zgaśnięcia już istniejącego stosunku prawnego mocą jednostronnej decyzji podmiotu uprawnionego.

-zarzut- uprawnienie polegające na odmowie spełnienia roszczenia; służy ochronie interesów tej osoby przeciwko której to roszczenie sie kieruje.

20. Prawo podmiotowe bezwzględne i względne-scharakteryzować, przykłady.

kryterium - skuteczność praw pod­miotowych wobec innych podmiotów;

Prawa bezwzględne

• skuteczne wobec wszystkich erga omnes → obowiązek nieingerowania w sferę spraw określonych prawem podmiotowym → kreowane tylko przez normy prawne, a nie przez decyzje jednostek (tzw. numerus clausus bezwzględnych praw podmiotowych); ograniczają wolną sferę postępowania obywateli i dlatego treść praw podmiotowych musi być wyznaczona przepisami prawnymi rzedu ustawy.

Np. jeśli ktoś bezprawnie zawładnie cudzym przedmiotem lub wkroczy na cudzy teren, to właścicielowi przysługuje roszczenie windykacyjne o zwrot rzeczy lub roszczenie negatoryjne o usunięcie intruza z jego terenu.

Prawa względne

• skuteczne są jedynie wobec okre­ślonych podmiotów → głównie prawo zobowiązaniowe, w którym wie­rzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, polegającego na różnego rodza­ju zachowaniach → kreowane są decyzjami stron (zasada swobody umów);

• zwykle wraz z prawem względnym przysługuje uprawnionemu roszczenie, ale rozróżnienie to ma walor praktyczny, ponieważ w obrębie prawa względ­nego można niekiedy bliżej jeszcze ustalić skonkretyzowany i zaktualizowa­ny jego element, jakim jest roszczenie (np. nie przedawnia się prawo podmiotowe do renty, ale wynikające z niego roszczenia o świadczenia okresowe ulegają przedawnieniu);

NP. nie podlega przedawnieniu względne prawo podmiotowe do renty art 903KC , z którego dopiero wynikają kolejne roszczenia o poszczególne świadczenia okresowe podlegające dopiero przedawnieniu.

21.Klasyfikacja praw podmiotowych

-majątkowe- to prawa rzeczowe, wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe, prawa majątkowo-małżeńskie, autorskie(pukiel włosów po drugiej osobie). Za prawa majątkowe uważa się roszczenia pieniężne(zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę) i niemajątkowe- to prawa osobiste i prawa rodzinne niemajątkowe(stosunki między rodziną), są niezbywalne, niedziedziczone i nie podlegają przedawnieniu.

-przenoszalne i nieprzenoszalne- rozróżnienie ma na względzie to czy dopuszczalna jest zmiana podmiotów tych praw, o przenoszalności rozstrzygają normy prawne, np niezbywalne jest użytkowanie.

-samoistne i akcesoryjne/niesamoistne- skonstruowane zostały dla umocnienia innych praw podmiotowych (samoistnych). Mogą mieć charakter praw bezwzględnych albo względnych, np prawem bezwzględnym jest zastaw, hipoteka a względnym poręczenie.

- wolne i związane- podmiotem prawa może być tylko podmiot określonego prawa wolnego; prawa związane nie mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu prawnego. Można je przenosić na inne podmioty tylko łącznie z tym prawem, z którym są związane, np służebność gruntowa, która może przysługiwać każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości.

-pr podmiotowe tymczasowe tj ekspektatywy- to prawa podmiotowe, których funkcja polega na przygotowaniu i zabezpieczeniu jakiegoś prawa przyszłego, prowadzącego dopiero do ostatecznego zaspokojenia określonych potrzeb podmiotu uprawnionego. Chronią oczekiwanie(ekspektatywę) podmiotu na uzyskanie owego prawa ostatecznego.

Prawne znaczenie podziałów

22. Scharakteryzować nabywanie praw podmiotowych

-konstytutywne- jednocześnie z nabyciem powstaje prawo podmiotowe

-translatywne- nabywca uzyskuje prawo o treści niezmienionej, np zasiedzenie rzeczy ale nie jej znalezienie

-pierwotne- nabywca nie uzyskuje prawa podmiotowego od określonej osoby; nabycie nie jest uzależnione od tego, że uprzednio prawo to przysługiwało określonemu podmiotowi, np nabycie własności rzeczy ruchomej przez zawłaszczenie(dopuszczalne w przypadku rzeczy niczyjej). Nabycie pierwotne prowadzi do uzyskania prawa bez obciążeń

-pochodne- nabywca uzyskuje prawo podmiotowe od innej osoby, która na niego to prawo przenosi. Nie można przenieść na inną osobę więcej praw niż samemu się posiada. Należą tu: sprzedaż, zamiana, darowizna.

-pod tytułem szczególnym/ sukcesja syngularna- dochodzi do nabycia indywidualnie oznaczonego prawa lub praw podmiotowych; skuteczność nabycia rozważa sie odrębnie do każdego z praw.

-pod tytułem ogólnym/ sukcesja uniwersalna- prowadzi do nabycia całego lub części jakiegoś majątku i to na podstawie jednego zdarzenia prawnego. Prowadzi do nabycia praw a także obowiązków tj obciążeń związanych z nabytym majątkiem, np dziedziczenie.

23.Przyczyny utraty praw podmiotowych

-wygaśniecie, np służebność osobista wskutek śmierci uprawnionego

-przeniesienie na inny podmiot, np sprzedaż rzeczy powoduje utratę prawa własności po stronie sprzedawcy.

-w przypadku połączenia w ręku tej samej osoby prawa i korelatywnie połączonego z nim obowiązku to pr podmiotowe traci swój społeczny sens, np A pożyczył B 1000zl, Potem B odziedziczył po A cały majątek- wierzytelność tak w skutek confusio połączenia wygasa.

24. Nadużycie prawa podmiotowego teoria zewnętrzna i wewnętrzna art 5

Zachowanie niezgodne z treścią norm prawnych wyznaczających określone typy lub postacie praw podmiotowych nie są wykonywaniem tych praw i w skutek tego nie korzystają z ochrony przewidzianej przez system prawa.

art. 5 kc „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.”

→ kontrowersje na tle użycia słowa „uprawnionego”

Teoria zewnętrzna

• osoba uprawniona działa w granicach treści tego prawa, ale ze względu na zachowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego czy z przeznaczeniem prawa nie korzysta z ochrony prawnej → założenie tej teorii to oddzielenie treści prawa od jego wykonywania, tzn. że każde działanie, które jest uważane za nadużywanie prawa jest zarazem jego wykonywaniem, ale zobowiązuje ono uprawnionego do odszkodowania ze względu na to, iż w danych okolicznościach jest czynem niedozwolonym;

• teoria ta powstała w XIX w. w odpowiedzi na skrajnie indywidualistyczne postrzeganie praw podmiotowych, w szczególności z powodu wykorzystywania praw wyłącznie dla szykany, ale teoria ta prowadzi do sprzeczności, gdyż to samo działanie jest kwalifikowane z jednej strony jako wykonywanie (czyli działanie zgodnie z prawem), a z drugiej strony jako czyn niedozwolony (czyli działanie niezgodne z prawem). Wg niektórych sprzeczność ta nie istnieje, gdyż w obu sytuacjach dokonuje się oceny pod kątem różnych systemów (prawny i moralny), ale takie ujęcie prowadziłoby do podważenia spójności systemu prawnego;

Teoria wewnętrzna

• zakazy postępowania sprzecznego z regułami i normami wskazanymi przez klauzule generalne stanowi element treści tego prawa, więc postępowanie niezgodne z nimi to nie nadużywanie tego prawa, ale w ogóle nie wykonywanie go;

• zgodnie z tą teorią tłumaczy się art. 5 kc dlatego użycie pojęcia „uprawniony” ogranicza zakres zastosowania tego artykułu do przypadków, w których najpierw ustali się, że w świetle przepisów osoba ta jest podmiotem danego typu prawa podmiotowego, a jej postępowanie jest zgodne z treścią tych przepisów. Dopiero potem należy badać, czy ze względu na szczególne okoliczności konkretnej sprawy, wykonanie danego prawa, choć zgodne z brzmieniem przepisów, jest zgodne z zasadami współżycia społecznego lub z przeznaczeniem społeczno-gospodarczym danego prawa ocena ta ograniczona jest tylko do konkretnej sytuacji i nie prowadzi do utraty prawa podmiotowego ani do trwałej modyfikacji jego treści;

• art. 5 służy ochronie zobowiązanego, ale nie może być samoistną podstawą nabycia prawa, choć możliwa jest sytuacja, w której uznanie działania uprawnionego za nadużycie prawa może stanowić element innego stanu faktycznego, który jest przesłanką powstania prawa podmiotowego (np. roszczenia), w szczególności, gdy wspomniane działanie będzie uznane za czyn niedozwolony;

Stosowanie instytucji nadużycia prawa podmiotowego

• klauzula z art. 5 została wprowadzona dla zapewnienia aksjologicznej i funkcjonalnej zgodności systemu prawnego ze stosunkami prawnymi w sytuacjach, których nie wystarczające są przepisy dot. tych stosunków, gdyż nawet najdoskonalsze systemy regulują typowe sytuacje, więc zawsze mogą pojawić się wyjątkowe zdarzenia;

• zakres zastosowania → wszystkie prawa podmiotowe osób fizycznych i prawnych oraz roszczenia niebędące emanacją praw podmiotowych (np. roszczeń posesoryjnych);

• odwołanie do kryteriów ocennych, których nie da się ściśle określić, w związku z tym może to stanowić zagrożenie dla praworządności i pewności prawa;

• wg SN „z powołaniem się na zasady współżycia społecznego nie można ani podważać ani modyfikować wyraźnych dyspozycji przepisów prawnych”;

• nie dot. oceny zdolności do czynności prawnych czy zdolności prawnej oraz sposobu i form dokonywania czynności prawnych;

• zalecenie, by sądy stosując art. 5 oceniały zachowanie obu stron;

• judykatura powściągliwie stosuje ten przepis, nie wywołując obawy podważenia zasady praworządności.

25. Dobra wiara w prawie cywilnym- pojęcie, ochrona, przykłady

Art 7 KC domniemanie dobrej wiary, odnosi się do całego systemu prawa cywilnego- każe domniemywać istnienie dobrej wiary.

Dobra wiara jest zjawiskiem wewnętrznym, stanowiącym stan psychiczny określonej osoby polegający na jej błędnym, ale usprawiedliwionym mniemaniu o istnieniu jakiegoś prawa, czy stosunku prawnego. W dobrej wierze jest ten, kto nie zna z przyczyn usprawiedliwionych niekorzystnego dla niego stosunku prawnego; przyczyny usprawiedliwione tzn. mimo dołożenia należytej staranności nie mógł się o należytym stanie prawnym dowiedzieć. W złej wierze jest ten, kto zna rzeczywisty stan prawny.

Np. posiadaczem rzeczy w dobrej wierze jest ten, kto nią włada jak właściciel w błędnym, ale usprawiedliwionym przekonaniu, iż jest właścicielem rzeczy, zaś w złej wierze- ten, kto rzeczą włada jak właściciel, chociaż wie, lub powinien wiedzieć, że właścicielem nie jest.

Prawo nie chroni tego, kto działa w mylnym przekonaniu co do istnienia określonego stanu prawnego w każdej sytuacji, wiec nie przejmuje generalnej zasady ochrony dobrej wiary. Z takiej ochrony korzysta się w wypadkach w ustawie przewidzianych.

Np art. 172 § 1 kc - posiadacz samoistny nieruchomości nabywa jej własność w drodze zasiedzenia w terminie skróconym, jeżeli jest w dobrej wierze.

W przypadku dokonania czynności prawnej przez przedstawiciela ustawowego osoby przez niego zastąpionej, o istnieniu dobrej czy złej wiary decyduje znajomość rzeczywistego stanu prawnego przez przedstawiciela ustawowego a nie osobę zastąpioną.

Przy pełnomocnictwie znaczenie ma dobra wiara pełnomocnika oraz mocodawcy.

Ochronę osób będących w dobrej wierze wzmacnia domniemanie istnienia dobrej wiary- art. 7 kc- jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.

26. Sposoby rozwiązywania kolizji praw podmiotowych- system preferencji i redukcji.

Kolizja praw podmiotowych

• to sytuacja, gdy wykonanie jednego prawa podmiotowego wyłącza faktyczną możliwość wykonania innego prawa podmiotowego;

• rozstrzyga się ją poprzez:

• system preferencji praw podmiotowych - prowadzi do zaspokojenia interesu podmiotu korzystającego z pierwszeństwa i w konsekwencji do nieuwzględnienia interesu podmiotu, którego prawo po­zostaje w dalszej kolejności;

• system redukcji wzajemnej praw podmiotowych - pozwala uwzględnić w pewnej mierze interesy wszystkich uprawnionych, ale jedynie w części;

• w polskim systemie prawnym oba systemy, np:

• preferencyjny - dot. ograniczonych praw rzeczowych (prior tempore potior iure);

• redukcji (proporcjonalnej lub odpowiednio) - dot. sytuacji, gdy suma uzyskana z egzekucji nie wystarcza do zaspokojenia w całości wszystkich wierzytelności; w odniesieniu do nagrody przyrzeczonej publicznie redukcja następuje odpowiednio, czyli wg ustaleń sądu;

• brak klauzuli uznającej nadrzędność któregoś z tych systemów w razie nieuregulowanej sytuacji, więc taką kolizję rozstrzyga sąd, kierując się ogólnymi przesłankami aksjologicznymi, jakie leżą u podstaw polskiego systemu prawnego.

27.Pojęcie przedmiotu cywilnoprawnego. Katalog przedmiotów

Przedmiot stosunku cywilnoprawnego: przedmiot stosunku wyznaczone treścią stosunku zachowania jego stron

-dobra niematerialne= majątkowe prawa podmiotowe

-pożytki- dobra materialne, które nie stanowią rzeczy

-zwierzęta

-energia

-rzecz- charakter materialny muszą być wyodrębnione z przyrody

28. Pojęcie rzeczy/cechy. Czy człowiek czy zwierze są rzeczami?

Rzeczami w rozumieniu kc są tylko materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione z przyrody w sposób naturalny lub sztuczny, że w stosunkach społeczno-gospodarczych mogą być traktowane jako dobra samoistne. Aby zakwalifikować dany przedmiot do kategorii rzeczy konieczne jest łączne spełnienie dwu kryteriów:

-materialny charakter przedmiotu

-wyodrębnienie tego przedmiotu z przyrody, a więc jego samoistny charakter.

Człowiek, ciało ludzkie, zwłoki nie są rzeczami, zwierzęta także(jedynie zwłoki zwierząt są rzeczami)

29. Rodzaje rzeczy min rodzaje nieruchomości.

Podział rzeczy:

-ruchome- wszystkie rzeczy, które nie są nieruchomościami

-nieruchomości- części powierzchni ziemskie, które stanowią odrębny przedmiot własności(grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane(nieruchomości budynkowe) lub części takich budynków(nieruchomości lokalowe), jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności, art. 46 kc

-gruntowe

-budynkowe

-lokalowe

-oznaczone co do gatunku- posiadają cechy rodzajowe szerszej grupy rzeczy; zasada- gatunek nigdy nie ginie, czyli można zastąpić jedną rzecz inną tego gatunku.

-oznaczone co do tożsamości- oznaczone indywidualnie, to rzecz, której oznaczono cechy właściwe tylko dla niej

-zużywalne

-nie zużywalne

-pozostające w obrocie

-ograniczone w obrocie

-wyłączone z obrotu

30. Co to jest część składowa rzeczy; czy prawo może być częścią składową? Znaczenie prawne zaliczenia do cz składowych.

Cześć składowa rzeczy-to wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany części odłączonej. W prawie polskim obowiązuje zasada superficies solo credit- wszystko, co wznosi się nad gruntem przypada gruntowi, zgodnie z którą do części składowych nieruchomości gruntowej należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane.

Nie są częściami składowymi rzeczy przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku.

Wszystkie części składowe danej rzeczy muszą należeć do tego samego właściciela tj część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem prawa własności lub innego prawa rzeczowego.

Za części składowe nieruchomości uważa się także prawo związane z jej własnością.

31.Co to jest przynależność rzeczy? Znaczenie prawne zaliczenia.

Przynależność art. 51- to rzecz ruchoma potrzebna do korzystania z rzeczy głównej (zarówno ruchomości jak i nieruchomości) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym i funkcjonalnym związku odpowiadającym temu celowi.

Przynależność i rzecz główna muszą być własnością tego samego właściciela. Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek również do przynależności art. 52, jednak czynność prawna, której przedmiotem jest sama przynależność, nie ma wpływu na los prawny rzeczy głównej.

Przynależność pozostaje odrębną rzeczą i zachowuje swoją autonomię prawną.

32. Klasyfikacje rzeczy:

-podzielne i niepodzielne(jesli sie je podzieli to traci wartosc))

-zużywalne i nie zużywalne

-oznaczone co do gatunku i tożsamości

33. Pożytki- pojęcie i podział- rzeczy, rodzaje, z prawa

Pojęcie i rodzaje

• 3 typy pożytków → wspólny element - jakieś dochody z rzeczy lub z prawa (art. 53, 54 kc):

• pożytki naturalne rzeczy - płody i odłączone części składowe, jakie według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy (czyli nie np. wyrąb całego lasu);

• pożytki cywilne rzeczy - na podstawie stosunku prawnego (pieniężne i niepieniężne), np. czynsz za dzierżawę;

• pożytki prawa - dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem → nierozstrzygnięte o jakie prawa chodzi - prawdopodobnie wszelkie prawa podmio­towe, które dotyczą rzeczy lub innych przedmiotów materialnych i w związku z tym nieadekwatne jest do nich pojęcie „pożytków rzeczy", wierzytelność pieniężna a jej pożytkami będą odsetki

• wbrew panującemu poglądowi (ale wg Radwańskiego) - uprawniony do polowań będzie miał pożytki naturalne, a nie cywilne, ponieważ jego prawo (podobnie jak prawo dzierżawy) dotyczy rzeczy i pozwala mu pobierać bezpośrednio pożytki naturalne, (tj. zwierzynę).

Konsekwencje prawne

• stworzenie pojęcia ogólnego oraz 2 dotyczących go reguł ogólnych o pobieraniu pożytków (art. 55):

• § 1 - pożytki naturalne faktycznie odłączone w czasie trwania uprawnienia przypadają uprawnionemu, a po­żytki cywilne (rzeczy i prawa) - przysługują w stosunku do jego trwania, czyli niezależnie od tego, czy faktycznie zostały pobrane, np. czynsz za najem w razie zbycia przedmiotu najmu przysługuje zbywcy do czasu zbycia.

• § 2 - w razie poczynienia nakładów w celu uzyskania pożytków, które przypadły inne osobie, należy się odszkodowanie do wysokości wartości pożytków.

34.Przedmioty niematerialne jako przedmiot stosunku cywilnoprawnego; katalog.

I. Przedmioty materialne niebędące rzeczami

• nie występują w postaci wyodrębnionej lub zindywidualizowanej, a doktryna konstruuje w odniesieniu do nich, innego rodzaju (niż rzeczowe) prawa podmiotowe.

• Rodzaje takich rzeczy:

• ciecze i gazy;

• kopaliny;

• zwierzęta w stanie wolnym.

Ciecze i gazy

• gdy nie występują w postaci zamkniętej, a system prawny nie uznaje ich za kopaliny;

• odrębny system norm (prawo wodne) regulujący korzystanie i obrót cieczami i gazami położonymi w złożu naturalnym.

Kopaliny

• zalegające w ziemi złoża różnych minerałów

• specjalistyczny reżim prawny dot. sposobu i prawo do ich eksploatacji (prawo górnicze)

Zwierzęta w stanie wolnym

• zwierzyna swobodnie przemieszczająca się na polach i w lasach oraz ryby żyjące w stanie wolnym → ze względu na stan wolności, skorelowany z niepodporządkowaniem władztwu człowieka doktryna nie uznawała ich za rzeczy, choć Prawo Łowieckie uznawało je za dobro ogólnonarodowe, stanowiące własność SP → rozstrzygnięte ustawą o ochronie zwierząt - każde zwierzę nie jest rzeczą.

II. Przedmioty niematerialne

• cecha negatywna - nie mają po­staci materii w sensie fizykalnym;

• Wśród nich na wyróżnienie zasługują:

• energia;

• dobra intelektualne;

• dobra osobiste;

• pieniądze;

• papiery wartościowe.

Energia

• rożne rodzaje energii (elektryczna, jądrowa, cieplna) choć nie są materialne, są mierzalne a przez to zdolne do uczestnictwa w obrocie.

• Art. 555 kc wskazuje, że energia może być przedmiotem obrotu cywilnoprawnego, ale gospodarka różnymi rodzajami energii uregulowana jest w ustawach szczególnych.

Dobra o charakterze intelektualnym

• w szczególności utwory literackie, artystyczne, naukowe, wynalazki, wzory użytkowe - wytwór umysłu → brak materialnej formy, a przedmioty materialne pełnią tylko funkcję przekaźników oryginalnych treści myślowych

Dobra osobiste

• Niematerialny i niemajątkowy charakter, choć czasem splatają się w sposób nierozerwalny z dobrami intelektualnymi.

Pieniądze

• Pieniądz - albo jako znak pieniężny (przybiera postać swoistego rodzaju rzeczy ruchomych) albo jako nosiciel i miernik wartości (doniosłość przede wszystkim w orbicie stosunków zobowiązaniowych).

Papiery wartościowe

Choć są to dokumenty, to nie kartka decyduje o ich istocie, ale określone treści myślowe na niej zawarte. Posiadanie dokumentu konieczne jest do wykonywania związanych z nim praw, a niektóre prze­pisy dotyczące przenoszenia własności rzeczy odnoszą się także do obrotu pa­pierami wartościowymi→ szerzej w prawie zobowiązań.

35. Przedsiębiorstwo

• różne znaczenia słowa „przedsiębiorstwo":

• oznaczenie jakichś podmiotów prawa cywilnego, np. „przedsiębiorstwo państwowe" w ustawie o przedsiębiorstwach państwowych;

• na oznaczenie jakiejś działalności, np. zwrot „w zakresie działalności przedsiębiorstwa”;

• na oznaczenie przedmiotu czynności lub stosunku prawnego, art. 55¹, 55² i 75¹.

Pojęcie

• art. 55¹ - to zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia dzia­łalności gospodarczej - funkcjonalna więź gospodarcza stanowi łącznik różnych elementów w odrębny kompleks.

• Pojęcie to obejmuje w Szczególności:

• nazwę (oznaczenie przedmiotu), ale nie firmę (oznaczenie podmiotu);

• własność nieruchomości lub ruchomości oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;

• prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosun­ków prawnych (treść - korzystanie z cudzej rzeczy);

• wierzytelności (np. depozyt bankowy), pra­wa wynikające z papierów wartościowych oraz środki pieniężne;

• koncesje, licencje i zezwolenia (uprawnienia typu admini­stracyjnego);

• patenty i inne prawa własności przemysłowej (określone ustawą o własności przemysłowej);

• majątkowe prawa autorskie i pokrewne (określone ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych);

• tajemnice przedsiębiorstwa (tj. nieujawnione do wiadomości publicz­nej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne infor­macje posiadające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności - art. 11 ust. 4 ustawy o zwalcza­niu nieuczciwej konkurencji);

• księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

• Nowelizacja z 2003 zmieniająca ten artykuł rozszerzyła go o nowe elementy, ale pominięto w nim: firmę oraz zobowiązania przedsiębiorstwa (gdyż nie są jego aktywami tylko pasywami).

• Pojecie to obejmuje też inne elementy (wpływają na wartość rynkową, ale nie mogą być przedmiotem obrotu w oderwaniu od kompleksu), np lokalizacja, stopień ściągalności wierzytelności, dostęp do kredytów, sta­ła klientela, dobra renoma przedsiębiorstwa

• Przedsiębiorstwo jako zorganizowany funkcjonalnie kompleks majątkowy stanowi twór, którego nie można zidentyfikować z działalnością jakiejś osoby nierozdzielnie z nią związanej, np. wyposażenie warsztatu artysty-malarza.

Konsekwencje i charakter prawny

• W skład przedsiębiorstwa mogą wchodzić też inne składniki, ale zawsze musi pojecie to obejmować po­wiązane ze sobą istotne elementy przystosowane do realizacji celów gospodarczych → zawsze rdzeniem przedsiębiorstwa pozostają jego niezbywalne elementy niematerialne decydujące o warto­ści przedsiębiorstwa jako swoistego dobra majątkowego, powiązane nieodłącznie z pewnymi przedmiotami materialnymi, takimi jak np. księgi handlowe → koncepcje skrajne - przedsiębiorstwo to dobro niematerialne.

• Kwestia sporna - przedsiębiorstwo to odrębny przedmiot prawa podmiotowego, a nie zbiór odrębnych praw (tzw. universitas rerum):

• brzmienie przepisów (art. 55² i 75¹) oraz zasada w nich wyrażona, że przeniesienie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa oraz ustanowienie na nim użytkowania następuje jedną czynnością prawną (uno actu);

• w skład pojęcia wchodzą też pewne sytuacje, które nie są przedmiotem żadnych odrębnych praw;

• względy funkcjonalne - ułatwienie włączenia przedsiębiorstw w krąg obrotu gospo­darczego oraz dokonywania komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych;

• stanowi podstawę do skonstruowania szczególnego prawa podmiotowego typu własnościowego na przedsiębiorstwie;

• Wolter → jedną czynnością można przenosić lub obciążać zbiory przedmiotów (zbycie spadku, ustanowienie użytkowania na zespole środków produkcji) i nie trzeba do tego tworzyć szczególnego prawa podmiotowego, ale słabością tego twierdzenia jest nieuwzględnienie tego, iż przedsiębiorstwa nie da się zredukować do sumy poszczególnych zbywalnych praw podmiotowych, co możliwe jest w przytoczonych przykładach. Jeden podmiot może mieć więcej niż jedno przedsiębiorstwo.

Gospodarstwo rolne

• zbliżone do przedsiębiorstwa (całość zorganizowana funkcjonalnie), ale traktowane odrębnie ze względu na szczególne warunki produkcji rolnej i funkcję społeczną gospodarstw rolnych.

• wg art. 55³ - to nie tylko nieruchomo­ści gruntowe o szczególnym przeznaczeniu (rolnym lub rolno-leśnym) wraz z przynależnościami, ale też różnego rodzaju prawa (także wie­rzytelności) związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

• Użyteczne pojęcie (używane w innych aktach prawnych bez definicji), ale nie stanowi przedmiotu samodzielnego obro­tu prawnego → art. 55² i 75¹ nie odnoszą się do niego - nie można zbyć go jedną czynnością prawną.

IV. Zbycie przedsiębiorstwa

• art. 75¹ stanowi jeden z przypadków wskazanych w art. 55², a poza tym stanowi podstawę do wyjaśnienia charakteru prawne­go najważniejszej czynności prawnej dot. przedsiębiorstwa jaka jest zbycie.

Pojęcie zbycia przedsiębiorstwa

• czynność kauzalna wskazana w stosunku zobowiązaniowym wiążącym strony (sprzedaż, darowizna przedsiębiorstwa, przeniesienie go celem zaspokojenia wierzyciela), a kauzę tę z reguły wskazuje czynność zobowiązująco-rozporządzająca → na mocy wyraźnych postanowień umowy skutki te można rozdzielić (najpierw zawarcie umowy zobowią­zującej tylko do zbycia przedsiębiorstwa, a dopiero w wykonaniu tego zobowiązania rozporządzić nim, przenosząc na nabywcę).

• zbycie dot. jednego przedmiotu dokonywane uno actu, a strony mogą wyłączyć składniki nieobjęte treścią umowy → syngularny typ sukcesji - tym bardziej, że nowela z 2003 r. skreśliła z katalogu składników zobowiązania i obciążenia.

Forma

• pod sankcją nieważności (art. 73 § 1) formą wymagana jest forma pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym (art. 75¹ § 1), natomiast § 4 stanowi, że przepis ten nie uchybia przepisom o formie czynności prawnych dotyczących nieruchomości (gdy wymagane jest zachowanie formy notarialnej)

• kwestia sporna - jeśli są nieruchomości, do zbycia których potrzebna jest forma aktu notarialnego, wtedy akt ten dotyczy całego przedsiębiorstwa (a nie 2 umowy w innych formach), gdyż zbycia dokonuje się jedną czynnością prawną, a forma aktu notarialnego spełnia przesłanki formy pisemnej z notarialnie poświadczonymi podpisami

• wpis do rejestru - konieczny, jeśli zbywca jest już w nim ujawniony (art. 75' § 2 i 3 kc).

V. Odpowiedzialność za długi związane z prowadzeniem zbytego przedsiębiorstwa

• do czasu nowelizacji z 2003 r. - w art. 55¹ pkt 5 - zobowiązania i obciążenia oraz art. 526 - solidarna odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa i gospodarstwa rolnego → istniały sprzeczności, które nie miały jednoznacznego rozstrzygnięcia w doktrynie → nowela - skreślenie pkt. 5 i przeniesienie art. 526 do art. 55⁴.

Przejęcie długu przez nabywcę przedsiębiorstwa

• sama umowa nie przenosi długów → ogólna zasada kc - do rozporządzenia długiem potrzebna jest zgoda wierzyciela (art. 519 kc)

• zbywca odpowiada za długi jeśli:

• nie ureguluje w umowie o zbycie przedsiębiorstwa lub w innej umowie kwestii długów;

• ureguluje, ale wierzyciel nie wyrazi zgody → w takim wypadku zastosowanie ma art. 521 § 2 - nabywca odpowiada względem zbywcy za to, że zbywca miał spełnić świadczenie.

Solidarna odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa

• art. 55⁴ (dawniej art. 526) - nabywca przedsię­biorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospo­darstwa rolnego, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiąza­niach, mimo zachowania należytej staranności → ustawowe, kumulatywne przystąpienie do długu

• norma bezwzględnie wiążąca w tym sensie, że bez zgody wierzyciela odpowiedzialność solidarna nabywcy nie może być ani uchylona ani ograniczona;

• strony mogą (w interesie zbywcy) dokładnie określić zakres zobowiązań związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa;

• Odpowiedzialność solidarna nabywcy - ograniczona do wartości naby­tego przedsiębiorstwa we­dług stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela - ceny zmieniają się niezależnie od nabywcy, ale stan uzależniony jest od nabywcy. Zaufanie wierzyciela do zbywcy powinno się chronić.

• podobną metodę obliczania wartości przewiduje kc w sze­regu innych przypadków, np. art. 363 § 2, art. 995, 1042 § 2.

36. Majątek i mienie- pojęcie; węższe i szersze pojęcie.

Pojecie

• 2 znaczenia:

• węższe znaczenie - ogół aktywów majątkowych przysługujących określonemu podmiotowi (= majątkowe prawa podmiotowe oraz pew­ne chronione prawnie korzystne sytuacje faktyczne jak posiadanie).

• szerokie znaczenie - ogół aktywów i pasywów (ciążące na podmiocie obowiązki) danego podmiotu.

• w doktrynie postulat, by posługiwać się wyłącznie węższym znaczeniem, ale brak przepisów ogólnych, więc zawsze należy w drodze wykładni ustalić o jakie znaczenie chodzi.

• Majątek odrębny - wydzielone masy majątkowe na mocy przepisów szczególnych, podlega innemu reżimowi prawnemu, np. majątek małżonków, spółki cywilnej, spadek do momentu przejęcia przez spadkobierców.

• Pojecie to przydaje się w zakresie następujących instytucji prawnych:

• sukcesji uniwersalnej (pod tytułem ogólnym),

• zarządu,

• odpowiedzialności,

• surogacji.

Sukcesja uniwersalna

• w przypadku osoby fizycznej - tylko w razie śmierci → dziedziczenie; w przypadku osoby prawnej - w razie likwidacji.

• w przypadku majątku odrębnego - możliwe i za życia/istnienia (np. spadek), choć czasem wykluczone (majątek wspólny małżonków)

• z reguły wiążę się z wstąpieniem przez następcę w całą sytuację prawno-majątkową poprzednika (w tym przejęcie długów).

Zarząd → w przypadku osób prawnych stanowi ich nieodłączny element, w przypadku osób fizycznych stosowane w przypadkach wyjątkowych, np. zarząd majątkiem dziecka sprawowany przez jego rodziców lub opiekuna.

Odpowiedzialność

• za zobowiązanie z reguły odpowiada się całym majątkiem (w rozumieniu węższym), czasem jednak ograniczone tyl­ko do pewnych wydzielonych mas majątkowych, np. odpowiedzialność za długi spadkowe.

Surogacja

• wedle zasady surogacji prawo nabyte w zamian za jakieś inne pra­wo pochodzące z majątku odrębnego, wchodzi w miejsce tego ostatniego → jeśli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, zakłada się zasadę surogacji ze względu na założenie racjonalności ustawodawcy, który dąży do trwałości ustanowionych przez siebie odrębnych mas majątkowych.

II. Mienie

• art. 44 - mieniem jest własność i inne prawa majątkowe - czyli „mienie” ma to samo znaczenie co „prawa majątkowe"

• W odróżnieniu od „majątku" wyraz „mienie":

• to tylko aktywa;

• może być używany bez relatywizacji do oznaczonej osoby.

• choć poprawne jest również wskazywanie na związek z jakimś typem osoby, np. art. 44¹ § 1 kc - mienie państwowe i podobnie mienie samorządu terytorialnego (art. 165 K), ale nie mają już znaczenia typologie charakterystyczne dla ustroju socjalistycznego (charakter konsumpcyjny czy produkcyjny lub typologia przynależności do organizacji socjalistycznych, osób fizycznych, organizacji niesocjalistycznych).

37. Podmiot prawa/ zdolnosc prawna.

Podmiot praw - każdy człowiek uznany jest za podmiot praw i obowiązków.

Określenie „osoba fizyczna” odnosi się do człowieka jako uczestnika stosunków cywilnoprawnych, a nie innych (np. głosowanie w wyborach jako wyborca)

Zdolność prawna - możność bycia podmiotem praw i obowiązków. Samo stwierdzenie, że może, nie oznacza jednak, że jakieś prawa lub obowiązki ma. Zdolność prawną ma każdy człowiek (art. 8)

Zdolność do czynności prawnych - możność nabywania własnym działaniem w drodze czynności prawnych praw i obowiązków. Zdolność tą nabywa się wraz z uzyskaniem pełnoletniości, ale może być ona ograniczona, wtedy czynności za tą osobę dokonuje przedstawiciel ustawowy (rodzic, opiekun).

38. Granice czasowe zdolności prawnej osoby fizycznej; zdolność prawna nasciturusa.

I. Początek

Urodzenie się dziecka

Art. 8 kc - każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną.

• Istotę ludzką od innych istot żywych odróżnia jej swoisty (człowieczy) ge­notyp (dziecko kobiety i mężczyzny) → dla uznania człowieczeństwa nie ważny jest stan umysłu, zdrowia. Ważne jest by dziecko urodziło się żywe.

• Urodzenie - oddzielenie płodu od ustroju matki. Jeśli noworodek wykazuje jakiekolwiek przejawy życia uznaje się, że urodziło się żywe.

• inaczej tzw. martwe urodzenie → dziecko nie uzyskuje zdolności prawnej i nie może nabyć żadnych praw.

• domniemanie prawne zwykłe (dopuszczające przeciwdowód) - dziecko urodziło się żywe (art. 9 kc)

• Dowodem urodzenia jest akt urodzenia sporządzony przez urząd stanu cy­wilnego (art. 40 PrASC).

Status cywilnoprawny nasciturusa

• Urodzenie poprzedza okres życia prenatalnego człowieka, który zaczyna się w momencie zapłodnienia.

• Status cywilnoprawny nasciturusa nie jest obecnie wyraźnie określony w przepisach prawnych.

• ustawa z 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, zmieniła art. 8 kc dodając § 2 „Zdolność prawną ma również dziecko poczęte; jednakże prawa i zobowiązania majątkowe uzyskuje ono pod warunkiem, że urodzi się żywe", ale nowelizacja tej ustawy w 1996 r. skreśliła ten przepis.

• istnieje szereg przepisów szczegółowych, które chronią interesy człowieka, ze względu na zdarzenia, jakie mialy miejsce w okresie jego życia prenatalnego.

• art. 927 § 2 w zw. z art. 972 kc - dot. spadku;

• art. 446¹ kc - dot. dochodzenia odszkodowania za szkody doznane przed urodzeniem;

• art. 75 KRO, który wyraźnie dopuszcza uznanie dziecka jeszcze nie urodzonego.

• judykatura SN uznała nabycie praw (roszczeń) przez człowieka w następstwie także innych zdarzeń z okresu jego życia prenatalnego (np. sprawa odszkodowania z PZU na rzecz dziecka urodzonego po śmierci ojca, która nastąpiła w wyniku wypadku objętego odszkodowaniem; OSN 1972, poz. 59, czy orzeczenie NSA dopuszczające darowiznę na rzecz dziecka poczętego (OSP 1987, poz. 26).

Koncepcja warunkowej zdolności praw­nej → przysługuje ona nasciturusowi pod warunkiem zawieszającym, że nasciturus urodzi się żywy. Prawa nie mogą być wykonywane, a jedynie zabezpie­czone w oczekiwaniu, czy dziecko urodzi się żywe. Chodzi o warunek nie w ścisłym tego słowa znaczeniu (art. 89 kc), lecz o tzw. conditio iuris → czyli status warunkowej zdolności prawnej nasciturusa nie jest wyjątkiem od ogólnej zasady w art. 8 kc. ale szczególnym jej przypadkiem.

• podobnie w przypadku ekspektatywy (prawo tymczasowe) - które nie jest wyjątkiem od prawa podmiotowego, lecz szczególną jego postacią, chroniącą interesy podmiotu związane z oczekiwaniem, że prawo podmioto­we w pełnym zakresie i definitywnie w przyszłości nabędzie.

• Można więc przyjąć → nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur.

pośrednie potwierdzenie w instytu­cji kuratora nasciturusa (tzw. curator ventris) w art. 182 KRO → dla strzeżenia przyszłych praw dziecka → tzn. jakiekolwiek przyszłe prawa podmiotowe dziecka. Kuratela kończy się z chwila urodzenia dziecka (ustaje stan niepewności co do losów jego praw, a rodzice mogą zacząć wykonywać swoja władzę rodzicielską)

II. Zakres

• Zdolność prawna przysługuje wszystkim w takim samym zakresie.

• ograniczanie zdolności prawnej tylko w przypadkach przez prawo przewidzianych, np. kk wśród kar dodatkowych są m.in. pozbawienie praw rodziciel­skich i opiekuńczych.

• wątpliwość czy system prawny wyłącza tylko możliwość nabycia tych praw, czy również nie dopuszcza by osoby te były podmiotem już wcześniej powstałych takich praw.

• np. kwestia małżeństwa osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie - nie może zawrzeć go, ale nie ustaje ono w razie orzeczenia ubezwłasnowolnienia. Małżeństwo może zostać jedynie unieważnione przez sąd z powodu ubezwłasnowolnienia.

III. Ustanie

Śmierć

39. Dowody śmierci, akt zgonu, stwierdzenie zgonu i uznanie za zmarłego.

Śmierć

• gasną lub przechodzą na inne osoby przysługujące człowiekowi w chwili jego śmierci prawa lub obowiązki, ale dokonane za życia czynności prawne na ogół są nadal skuteczne, a niekiedy dopiero z chwilą śmierci uzyskują skuteczność prawną (np. testament).

• Ciało człowieka przed śmiercią podlega szczególnej ochronie i nic nie można z nim zrobić, bez zgody człowieka. natomiast po śmierci zwłoki podlegają swoistemu reżimowi prawnemu → mogą zostać poddane sekcji, można pobrać z nich komórki, organy (o ile zmarły za życia nie wyraził sprzeciwu). Okoliczności w jakich dopuszcza się do przeszczepu od osoby żywej są różne od tych dotyczących osoby martwej. O losie zwłok decyduje wola zmarłego lub jego rodziny, ale w ograniczonym zakresie (ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych; ustawa o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów)

• Ważne jest określenie chwili śmierci człowieka → tzw. śmierć mózgową (trwałe i nieodwracalne ustanie funkcji pnia mózgu - ustawa o pobieraniu i przeszczepianiu ...).

• Dowodem śmierci człowieka jest akt zgonu → sporządza go urząd stanu cywilnego po przedstawieniu mu karty zgonu od lekarza oraz na podstawie pisemnego zgłoszenia właściwego organu prowadzącego dochodzenie, co do okoliczności zgonu (art. 66 ust. 2 PrASC) lub na podstawie jednego z dwóch orzeczeń sądowych: o stwierdzeniu zgonu i o uznaniu za zmarłego (art. 10 ust. 3 i 69 PrASC).

• szczególne przypadki rejestracji zgonu - na statkach morskich, powietrznych lub okrętach wojennych, na wojskowych statkach powietrznych oraz poleg­łych żołnierzy.

Postanowienie o stwierdzeniu zgonu

• wydawane gdy akt zgonu nie został sporządzony i gdy w wyniku postępowania dowodowego sąd dojdzie do przekonania, że śmierć danej osoby jest niewątpliwa (art. 535 KPC). chwila śmierci - w razie wątpliwości ta najbardziej prawdopodobna.

• niekonieczne są zeznania świadków, którzy widzieli zwłoki, np. w przypadku zeznania zespołu górników dotyczących zasypanych górników, których ciał nie odnaleziono.

Jeśli księgi stanu cywilnego uległyby zniszczeniu, lub niemożliwe/szczególnie trudne jest uzyskanie odpisu np. zza granicy, to treść tego aktu odtwarza kierownik urzędu stanu cywilnego (art. 34, 35 PrASC).

Postanowienie o uznaniu za zmarłego

• wydaje sąd, gdy człowiek zaginął (tzn. mimo upływu określonego w art. 29 kc terminu i przeprowadzenia odpowiedniego postępowania wyjaśniającego nie da się ustalić, czy dana osoba żyje, czy zmarła).

• wiąże wszystkie osoby do chwili odrębnego postanowienia w razie gdyby zaginiona osoba okazała się żywa, lub w razie stwierdzenia innej chwili śmierci.

• zmierza do zakończenia stanu niepewności niekorzystnego dla interesów indywidualnych i społecznych

• System prawny łączy z zaginięciem człowieka takie same skutki prawne, jak z jego śmiercią (art. 31 kc).

• ma charakter konstytutywny - decyzja sądu wywołuje skutki prawne, ale nie od chwili wydania orzeczenia o uznaniu za zmarłego (ex nunc), lecz od momentu ziszczenia się zdarzeń w orzeczeniach tych ustalonych (ex tunc).

• Termin - 10 lat - skrócony do lat 5 w przypadku osoby, która zaginęła w wieku 65 lat lub przedłużenia do maksymalnie lat 23 (aż osoba zaginiona w roku wydania postanowienia potencjalnie miałaby lat 24)

• Chwila śmierci określana jest przez sąd - albo najbardziej prawdopodobna ze względu na okoliczności, albo pierwszy dzień terminu, z które­go upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe.

• jeśli nie ma godziny określonej w postanowieniu przyjmuje się że zmarł o 24.00.

• Termin do orzeczenia o uznaniu za zmarłego skraca się w przypadku, gdy zaginięcie zostało spowodowane katastrofą.

• Jeśli wiele osób zmarło podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, to w razie wątpliwości przyjmuje się, że zmarły one równocześnie.

• pewne przepisy dot. uznania za zmarłego znajdują się w przepisach wprowadzających kc, ale ze względu na miniony czas nie znajdują już praktycznego zastosowania.

40. Stan cywilny i osobisty, jego cechy, ochrona i dochodzenie, akta stanu cywilnego- rola i szczególna moc dowodowa.

Pojęcie to nie jest jasno określone w przepisach prawnych.

• Różne znaczenia pojęcia „stan cywilny”:

• jako oznaczenie, że człowiek jest albo nie jest w związku małżeńskim (art. 62 PrASC; art. 1 pkt 2 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych).

• znacznie szersze rozumienie w przepisach ogólnych PrASC „Ustawa reguluje sprawy związane z rejestracją urodzeń, mał­żeństw oraz zgonów, a także sprawy dotyczące innych zdarzeń, które mają wpływ na stan cywilny osób".

• W nauce też poglądy nie są jednolite:

• J. Ignatowicz → tylko jako stan rodzinny, ze względu na jego niepodzielny i wzajemny charakter oraz sposób jego dochodzenia w drodze odrębnego postępowania sądowego, natomiast inne cechy człowieka zalicza do odrębnej kategorii „stanu osobistego człowieka".

Dominujący pogląd naukowy (też w SN) - opowiada się za szerokim znaczeniem tego terminu - tzn. też inne cechy osobiste człowieka (imię, nazwisko, płeć, wiek), czasem nawet te nierejstrowane (np. stan zdrowia). Pogląd ten przeważa też w zachodnioeuropejskiej doktrynie

stan cywilny - to cechy osobiste człowieka, podlegające ogólnemu reżimowi prawa o aktach stanu cywilnego.

Księgi stanu cywilnego - prowadzone są przez urzędy stanu cywilnego

rejestruje się w nich:

-fakty: urodzenia, małżeństwa i zgonu, z podaniem miej­sca i daty ich zajścia.

-płeć, pochodzenie od rodziców, imię i nazwisko dziecka oraz jego przysposobienie.

-wszystkie zmiany w/w cech

-ewidencja ta ma duże znaczenie prawne, dlatego prawo nakłada obowiązek rejestracji tych danych na określone osoby podając określony termin.

Akta stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych → niezdolność udowodniona tylko w trybie szczególnego postępowa­nia cywilnego Można żądać wydania odpisu zupełnego albo skróco­nego aktów stanu cywilnego

Ewidencja ludności

Dowód osobisty - dokument stwierdzający tożsamość osoby fizycznej, choć dopuszczalne są też inne sposoby ustalania tożsamości człowieka.

Ewidencja ludności obejmuje rejestrację danych: o urodzeniach, małżeństwach, zgonach, imionach i nazwiskach obywateli, ale także o miej­scach ich pobytu (stałego i czasowego)

zameldowanie na pobyt stały nie jest równoznaczne z ustaleniem miejsca zamieszkania osoby fizycznej w rozumieniu kc i dlatego nie wiąże sądu

41. Imię, nazwisko, miejsce zamieszkania(domicyl a rezydencja) jako sposoby identyfikacji osoby fizycznej.

*Nazwisko i imię - językowe oznaczenie indywidualnej osoby fizycz­nej.

wybór nazwisko zależy od przynależności do grupy rodzinnej, a imię od rodziców/opiekunów.

-zmiana nazwiska lub imienia dopuszczalna albo wraz ze zmianą stanu cywilnego albo z ważnych przy­czyn ustalanych w trybie administracyjno-prawnym.

-istnieje generalny obowiązek ustalenia dla każdego człowieka jego nazwiska i imienia → zasada wyinterpretowana z systemu prawa na podstawie szeregu prze­pisów szczególnych.

nie zawsze wymagane jest identyfikowanie podmiotu poprzez nazwisko, np. w przypadku masowych umów życia codziennego, a czasem wystarczy jakieś inne oznaczenie osoby (np. numerka od garde­roby) lub papierów wartościowych, jednak w przypadku większości ważnych (z reguły pisemnych) czynności prawnych, konieczne jest zidentyfikowanie przynajmniej poprzez nazwisko.

w przypadku wymagania od państwa uznania lub przymusowej realizacji jakiegoś stosunku prawnego z innym podmiotem, wymagane jest identyfikowanie poprzez nazwisko (przepisy kpc).

*Inne formy indywidualizacji osoby:

-pseudonimy (oznaczenia przesłaniające) - pełnią funkcję indywidualizującą. Są dowolnie przybierane, a posługiwanie się nimi jest dozwolone.

-linie papilarne odciśnięte na kartce - mogą pełnić zastępczą rolę indywidualizującą osobę niepiśmienną (art. 79 kc).

zastosowania któregoś z dwu powyższych form indywidualizacji, nie powoduje jednak uchy­lenia zastosowania ogólnych norm o formie czynności prawnych.

*Miejsce zamieszkania

-corpus- element fizycznego przebywania

-animus- element woli stałego pobytu w danej miejscowosci

choć w pewnej mierze dana ta indywidualizuje człowieka, jednak nie jest to właściwość osobista czło­wieka

kwestie te regulowane są przez kc w art. 25-28 kc.

Miejsce zamieszkania to miejscowość, a nie adres → ukształtowane to zostało we wcześniejszych okresach charakteryzujących się du­żym partykularyzmem prawnym (wskazanie prawa właściwego). Dziś praktyczne w zakresie stosunków międzynarodowych i dla określenia właściwości miejscowej sądu czy innych organów.

czasem jednak miejsce zamieszkania oznacza adres, art. 454

Reguły określające miejsce zamieszkania człowieka różnią się w zależno­ści od tego, jakich osób fizycznych dotyczą.

Domicyl - stałe miejsce zamieszkania osoby fizycznej lub siedziba osoby prawnej. Może oznaczać również stałe miejsce dopełniania zobowiązań finansowych. W prawie międzynarodowym prywatnym jeden z łączników wskazujących, jakie prawo należy zastosować dla oceny spornego stosunku.

42. Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej- pojęcie, brak zdolności, wiek ubezwłasnowolnienie całkowite, ograniczona zdolność, wiek ubezwłasnowolnienie częściowe- na czym polega, pełna zdolność. Rola przedstawiciela ustawowego.

Zdolność do czynności prawnych- zdolność do nabywania swoim działaniem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego.

Pełną zdolność posiadają osoby pełnoletnie tj takie, które ukończyły lat 18 lub kobieta, która skończyła lat 16 i za zgodą sądu zawarła związek małżeński(nie może jej utracić)

Wyróżniamy następujące zakresy zdolności do czynności prawnych:

-pełną zdolność do czynności prawnych

-brak zdolności do czynności prawnych

-częściową zdolność do czynności prawnych

Z uwagi na wiek osoby fizycznej wyróżnić można 3 zakresy obowiązywania zdolności do czynności prawnych:

-brak zdolności do czynności prawnych- osoby poniżej 13 r.ż. oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie

-ograniczona zdolność do czynności prawnych- osoby, które ukończyły lat 13, ale nie pełnoletnie oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo

-pełna zdolność do czynności prawnych- osoby pełnoletnie

Ubezwłasnowolnienie całkowite:

- wiek- ukończone 13 lat

- stan psychiczny- w skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych w szczególności pijaństwa lub narkomanii nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem.

Skutkiem ubezwłasnowolnienia całkowitego jest pozbawienie zdolności do czynności prawnych i ustanowienie opiekuna.

Osoba taka nie może skutecznie dokonywać czynności prawnych(w przypadku ich dokonania są bezwzględnie nieważne, chybaże osoba dokonała czynności prawnych należących do umów powszechnie stosowanych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, czynność została wykonana i nie pociąga za sobą rażącego pokrzywdzenia osoby nieposiadającej zdolności do czynności prawnych)

Ubezwłasnowolnienie częściowe:

-wiek- osoba pełnoletnia

- stan psychiczny- w skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych w szczególności pijaństwa lub narkomanii nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem, ale stan psychiczny tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego; potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

Skutek prawny- ograniczona zdolność do czynności prawnych oraz ustanowienie kuratora.

Osoba może dokonywać czynności prawnych, jednak dla ich skuteczności wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego lub sądu.

Osoba może sama dokonywać czynności prawnych, które nie mają charakteru czynności zobowiązujących lub rozporządzających.

Przedstawicielstwo- jedna osoba jest uprawniony do działania w imieniu drugiej i z bezpośrednim skutkiem dla reprezentowanej osoby, jeśli dokonana czynność mieści się w granicach umocowania. Status przedstawiciela ustawowego wynika bezpośrednio z ustawy(np rodzice wobec dziecka podlegającego władzy rodzicielskiej)

43. Ochrona dóbr osobistych-katalog w kc. Charakter praw osobistych; cel ochrony cywilnoprawnej-porównanie z ochroną karnoprawną-bezprawność jako przesłanka naruszenia, ciężar dowodu, okoliczności wyłączające bezprawność; środki ochrony.

Dobra osobiste-zwrot odnosi sie do uznanych przez system prawny wartości, obejmujących fizyczna i psychiczna integralność człowieka, jego indywidualność oraz godność i pozycje w społeczeństwie.. Sa to dobra nieodłącznie związane z człowiekiem i należą do dobr niemajątkowych.

Typy dóbr osobistych:

-zycie, zdrowie i nietykalnosc cielesna

-wolnosc

-czesc czlowieka-dobra sława i godnosc osobista

-swoboda sumienia

-nazwisko i pseudonim

-stan cywilny

-wizerunek

-tajemnica korespondencji

-nietykalnosc mieszkaniowa

-tworczosc naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska

-kult po zmarlej osobie bliskiej

-integralnosc seksualna

-strefa prywatnosci

-korzystanie z wartosci srodowiska naturalnego.

Podmiotowe prawa osobiste sa skuteczne wobec wszystkich poza podmiotem uprawnionym. Sa to prawa niemajatkowe, niezbywalne i niedziedziczne.

Przesłanki ochrony:

-bezprawnosc- ,

• ochrona przed naruszeniem bezprawnym, ale niekoniecznie zawinionym → typowe dla wszystkich konstrukcji ochronnych opartych na prawach podmiotowych bezwzględnych - w przeciwień­stwie do ochrony deliktowej lub karnej.

• ważne więc kryteria obiektywne a nie subiektywne

• wg art. 24 kc domniemywa się bezprawność czynu naruszającego dobro osobiste, ale bezprawność może dotyczyć praw podmiotowych, a nie samych dóbr (np. pozbawienie wolności jest naruszeniem dobra osobistego, ale niekoniecznie prawa podmiotowego, jeśli nastąpiło na podstawie np. sadowego nakazu zatrzymania)]

• domniemanie to ma charakter ogólny → każde naruszenie dobra osobistego bez wskazania podstawy prawnej, jest naruszeniem prawa osobistego.

• Wzajemne naruszania dóbr osobistych nie uchylają odpowiedzialności każ­dego ze sprawców.

• Godność każdej osoby, nawet o złej reputacji, zasługuje na ochro­nę przed naruszeniami jej dóbr osobistych.

Uchylenie bezprawności

• Kwestia uchylenia bezprawności jest sprzeczna, ale na gruncie przepisów można wyróżnić 3 typy:

I. Zgoda uprawnionego

• uzasadnienie w konstrukcji prawa podmiotowego - założenie swobody korzystania z prawa i w praktyce życia codziennego (np. zgoda na operację).

• nie może być udzielona jeśli działanie narusza normy bezwzględnie wiążące (np. zakaz eutanazji) albo jeśli dotyczy osób trzecich (np. PrAut - zakaz publikowania korespondencji za zgodą autora, ale bez zgody nadawcy)

• nieodłączność dóbr osobistych → zgoda nie powoduje przeniesienia danego prawa ani jego wygaśnięcia, ale do konkretnego wykonania prawa → ma charakter odwołalny.

• do jej udzielenia wystarczy rozeznanie, a nie jest konieczna zdolność do czynności prawnych, ale ustawa o ochronie danych osobowych - konieczne jest wyraźne oświadczenie woli (nie dorozumiane lub domniemane)

• skutki praw­ne (uchylenie bezprawności) następują tu niezależnie od woli wyrażającego zgodę

zgoda nie jest czynno­ścią prawną, lecz należy do klasy działań do nich podobnych - inaczej doktryna szwajcarska.

II. Działanie na podstawie przepisu lub w wykonaniu prawa podmioto­wego

• nawet bez zgody (np. przypadki przymusowego leczenia; ogłaszanie listów gończych z fotografią osoby poszukiwanej; ograniczenie wolności w zakładach karnych lub zakładach dla psychicznie chorych; prawo podmiotowe wynajmującego do kontrolowania stanu wynaję­tego lokalu).

III. Działanie w ochronie uzasadnionego interesu społecznego

• osobiste prawa podmiotowe nie mogą być nadużywane, ale działanie w obronie uzasadnionego interesu społecznego nie jest uznane za ogólną przesłankę ograniczającą treść prawa podmiotowego, gdyż prowadziłoby to do istotnego osłabienia ochrony dóbr osobistych, która ma preferowaną pozycję w systemie prawa;

*Przesłanki ochrony:

-bezprawność działania(domniemanie bezprawności); czynniki wyłączające bezprawność

-zgoda uprawnionego- można cofnąć przed narusznieniem nie potrzeba zdolności do czynności prawnych, wystarczy rozeznanie-świadomość skutków

-działanie oparte na przepisie prawa- przepis dopuszcza naruszenie prawa

-wykonywanie prawa podmiotowego

-nadużycie prawa podmiotowego

-działanie w obronie uzasadnionego isteresu

*Środki ochrony:

W razie bezprawnego naruszenia lub zagrożenia prawa osobistego uprawnionemu służą następujące środki ochronne w postaci powództw o:

-ustalenie- orzeczenie ustalające, że określone prawo osobiste przysługuje danej osobie

-zaniechanie- art. 24§1 kc żądanie zaniechania działań, które zagrażają dobrom osobistym lub je już naruszają

-usunięcie skutków naruszenia- ma zastosowanie w przypadku, gdy nastąpiło już naruszenie dobra osobistego

-zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny- ten, którego dobro osobiste zostało naruszone może żądać w myśl kc zadośćuczynienia pieniężnego tj. odpowiedniej sumy pieniężnej przyznanej przez sąd z tytułu doznanej krzywdy.

Mogą być stosowane przeciwko osobom fizycznym i prawnym

Odszkodowanie- chroni interesy majątkowe, jakie naruszone zostały w związku z dobrami osobistymi.

44. Osoba prawna- pojęcie, teoria fikcji i teoria realnego bytu-która przyjęta w prawie polskim?

Osoba prawna jest podmiotem stosunków cywilnoprawnych

I. Pojęcie

Założenia ogólne

• art. 33 - 43 kc; ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych; ma odrębny od innych osób majątek i odpowiada nim.

• w przypadku osób prawnych system prawny konstruuje jej organizację, zespalającą aktywność grupy ludzi → tzw. substrat osoby prawnej to organizacja ludzka, bez której żadna osoba prawna nie mogłaby funkcjonować.

• w art. 33 kc określenie „jednostka organizacyjna” jest pojęciem nadrzędnym w stosunku do pojęcia „osoba prawna” → zawsze powstanie osoby prawnej wiąże się z pojawieniem odpowiednich norm

• Historia: spory w XIX w. 2 teorie:

• tzw. teorie fikcji, uznające, że przymiot osobowości prawnej może być przyznany róż­nym przedmiotom lub zjawiskom - poza człowiekiem, np. majątkowi celowemu. Nie jest to personifikacja, ponieważ zawsze rzecz czy zjawisko traktowane było jako przedmiot prawa.

• teorie realistyczne - uznające za osoby prawne twory społeczne (organizacje). Przyjęte w polskiej doktrynie cywilistycznej (R. Longchamps de Berier; F. Zoll) → koncepcja przyjęta w kc.

45. Na czym polega przydatność osoby prawnej w życiu społeczno-gospodarczym?

Funkcje

• Dwie cechy stanowiące o atrakcyjności tej instytucji:

• jest ona dogodną dla obrotu gospodarczego formą koncentracji kapitału,

• prowadzi do ograniczenia odpowiedzialności (a zatem i ryzyka) uczest­ników (udziałowców) organizacji obdarzonej osobowością prawną w za­sadzie do wysokości wniesionego kapitału.

• Dziś powszechnie dominują, choć w PRL pełniła ograniczoną rolę - jako kontrola i ewidencja mienia tzw. własności społecznej, a nie do racjonalnego gospodarowania.

46. Od czego zależy przyznanie jednostce org. Zdolności prawnej? Technika normatywna i technika określania cech osoby prawnej.

Metoda regulacji prawnej

• Metoda ogólnego formułowania cech osób prawnych - prawodawca określa jedynie cechy jakie musi mieć organizacja by uznać ją za osobę prawną.

• Zaleta - elastyczność; Wada - pewien margines niepewności kwalifika­cyjnej rozstrzygany dopiero postanowieniem sądu

• Normatywna (formalna) metoda regulacji - wskazuje z nazwy ty­py lub indywidualne organizacje wyposażone w osobowość prawną.

• reali­zuje przede wszystkim postulat jednoznaczności i pewności kwalifikacyjnej.

• przyjęta w polskim kc (art. 33 kc)

• przeciwko takiej interpretacji występują niektórzy, mówiąc iż czasem niekonieczne jest nazwanie jakiegoś podmiotu osobą prawną, a wystarczy uregulowanie odpowiedniego podmiotowego stosunku prawnego, ale z tym nie zgadza się świadomie odrzucona koncepcja, mająca swój wyraz min. w odrzuceniu jakiejkolwiek definicji osoby prawnej oraz w argumencie zapewniania pewności obrotu.

47. Sposoby kreowania osób prawnych/ aktów organów państwa, koncesyjny, normatywny-rola rejestrów. Przesłanki konieczne do powstania o charakterze faktycznym i prawno-organizacyjnym - rola, treść i charakter prawny statutu.

II. Ogólna regulacja osób prawnych

Uwagi wstępne

• w art. 35 kc - generalne odesłanie do przepisów pozakodeksowych dotyczących powstania, ustroju i ustania osób prawnych, z zaznaczeniem, iż statut reguluje organizację i sposób działania → analiza pozakodeksowych przepisów wskazuje, że statut jest typową, a często konieczną regulacją uzupełniająca w stosunku do ustaw.

• nie może być niezgodny z ustawą

• Nowela z 1990 r. zniosła ograniczenie zdolności prawnej osób prawnych (tzw. specjalnej zdolności osób prawnych), ale rzeczą oczywistą jest, że osoba prawna nie może być podmiotem pewnych praw (np. rodzicielskich)

• Kodeks reguluje pewne aspekty instytucji osób prawnych: powstania i rejestrów; nazwy; siedziby; wykonywania zdolności do czynności prawnych.

Powstanie i rejestry

• Powstanie osoby prawnej regulują ustawy pozakodeksowe konstruujące rozmaite zdarzenia prawne wywołujące ten skutek prawny. Typologia (z XIX w.) uznaje 3 rodzaje:

• tzw. system aktów organów państwa - akt władzy państwowej (ustawa, rozpo­rządzenie, decyzja administracyjna) kreuje osobę prawną;

• tzw. system koncesyjny - powstanie z inicjatywy założycieli, ale za zgodą organu państwowego;

• tzw. system normatywny - określenie wymogów dla powstania osoby prawnej, bez konieczności uzyskania indywidualnego zezwolenia władzy publicznej.

• w Polsce dominuje system normatywny, wyjątkowo koncesyjny (np. banki i zakłady ubezpieczeniowe)

• Rejestry - nie ma nakazu prowadzenia ich, ale tylko nieliczne go nie mają. Ustanawiane są w drodze ustawy. W razie ich ustanowienie osobowość prawną uzyskuje jednostka organizacyjna w momencie uzyskania wpisu i spełnienia innych warunków, co z reguły sprawdza organ rejestrujący (przeważnie sąd)

Nazwa

• odpowiednik imienia i nazwiska osoby fizycznej - ustala akt erekcyjny osoby prawnej (ustawa, rozporządzenie, umowa, statut).

Siedziba

• odpowiednik miejsca zamieszkania osoby fizycznej - ustala akt erekcyjny w sposób dowolny.

• różnica z miejscem zamieszkania → nie musi to być miejsce faktycznego prowadzenia działalności, dopiero jeśli nie jest określona w akcie erekcyjnym, wg. art. 41 siedzibą jest miejscowość, gdzie jest jej organ zarządzający.

• siedziba to tylko miejscowość, a nie adres.

Dobra osobiste

• art. 43 kc → przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych (art. 23 i 24 kc) stosuje się odpowiednio do osób prawnych.

• też niezbywalny i niemajątkowy charakter, choć są blisko ze sferą ekonomiczną związane.

• katalog dóbr osobistych osób prawnych nie jest ten san co osób fizycznych

• Dobra sława (dobre imię, reputacja) odpowiednik czci osoby fizycznej. Naruszenie - rozgłaszanie nieprawdziwych informacji lub oceny nie mieszczące się w granicach konstruktywnej krytyki.

• Nazwa - odpowiednik imienia i nazwiska. W razie kolizji - zasada pierwszeństwa używania.

• Szczególnym rodzajem nazwy jest firma przedsiębiorcy.

• Nietykalność pomieszczeń - odpowiednik nietykalności mieszkania osoby fizycznej.

• Tajemnica korespondencji.

• Sfera prywatności - Trybunał podkreślił, że każdy prowadzący działalność gospodarczą ma prawo do pewnej „prywatności". Na tej podstawie osoba prawna może przeciwstawiać się bezprawnemu śledzeniu, przesłuchiwaniu lub innym działaniom zmierzającym do uzyskania tajemnic przedsiębiorstwa (chronionych też ustawą o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji), ale same tajemnice przedsiębiorstwa nie wydaje się, aby miały charakter dobra osobi­stego, immanentnie związanego z daną osobą prawną (kwestia sporna w nauce)

• Polski system ochrony danych osobowych ograniczony jest tylko do osób fizycznych.

• żą­danie ustalenia prawa osobistego oraz roszczenie o zaniechanie lub usunięcie skutków naruszeń - napewno przysługują też osobie prawnej

• kwestia wątpliwa - roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne lub roszczenie o zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny

• przeciw: uzasadniane są oddziaływaniem kompensacyjnym na sferę psychiczną człowieka.

za: koncepcja obiektywnej ochrony dóbr osobistych → skoro ustawodawca chroni dobra osób fizycznych, z tą samą intensywnością powinien chronić dobra osób prawnych

48. Zdolność do czynności prawnym osób prawnych- w jaki sposób działają organy, ich skład, rodzaje, działanie organu a działanie pełnomocnika.

Polskie prawo stoi na stanowisku tzw. ”teorii organów” osoby prawnej. Organ składa się z osób fizycznych, które zgodnie z przepisami określającymi ustrój danej osoby prawnej urzeczywistniają jej wolę.

Organ nie jest podmiotem stosunków prawnych, jest nim sama osoba prawna.

Zdolność do czynności prawnych osób prawnych zbieżna jest ze zdolnością prawną tych osób. Tak samo jest przy jednostkach organizacyjnych obdarzonych zdolnością prawną.

W jaki sposób podmioty te realizują swą zdolność do czynności prawnych?- działają one przez swoje organy; w przypadku braku powołanych do tego organów sąd ustanawia im kuratora. Do zadań kuratora należy min. Powołanie właściwych organów, lub przeprowadzenie likwidacji wspomnianych podmiotów.

Organy

• art. 38 kc teoria organów osób prawnych (wywodząca się z teorii realistycznych) → działać mogą tylko ludzie, a osoby prawne przez swoje organy → organ stanowi integralny składnik osobowości prawnej, wyznaczony jej strukturą organizacyjną → człowiek może skutecznie występować w roli organu, gdy:

• struktura organizacyjna danej osoby prawnej przewiduje określony rodzaj organu z wyznaczeniem związanych z nim kompetencji lub sfery działania uznanych za działania osoby prawnej (np. rektor uniwersytetu);

• nastąpi zgodne ze strukturą organizacyjną osoby prawnej powołanie na to stanowisko (np. wybór rektora przez ciało elekcyjne uczelni);

• osoba powołana do sprawowania funkcji rzeczywiście działa w tym cha­rakterze dla osoby prawnej (np. rektor podejmujący decyzję dotyczącą spraw uczelni, a już nie wtedy, gdy kupuje sobie buty w sklepie).

• Człowiek nie traci osobowości fizycznej, a jedynie pełni drugą rolę

• Działania organu obciążają osobę prawną i odpowiada ona także za delikty jej organu (art. 416 kc)

• Działania organu są działaniami podmiotu-osoby prawnej, a nie jako działania odrębnej osoby jak w przypadku przedstawiciela.

• Bezpodstawne występowanie w roli organu → zawarcie umowy nie wywołuje skutków prawnych, a ustawa chroni dobra wiarę drugiej strony zobowiązując podającego się za organ do zwrotu tego co otrzymał i naprawienia szkód powstałych z jego działania (art. 39)

• Bezpodstawne występowanie w roli organu osoby prawnej może polegać na:

• przypisywaniu sobie tego stanowiska przez kogoś, kto w ogóle nie został na nie powo­łany;

• przekroczeniu zakresu kompetencji, jaki struktura organizacyjna osoby prawnej wy­znacza danemu organowi.

• Kurator (art. 24 kc) - ustanawiany przez sąd jeśli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powoła­nych do tego organów. Kurator powinien postarać się o powołanie organów osoby prawnej lub o jej likwidację. → nie ma potrzeby ustanawiania kuratora jeśli jest syndyk, który reprezentuje upadłego (orz. SN z 6.9.1996 r., OSN 1996, poz. 160).

49. Nazwa i siedziba osoby prawnej-znaczenie prawne, zagadnienie firmy

*Nazwa

• odpowiednik imienia i nazwiska osoby fizycznej - ustala akt erekcyjny osoby prawnej (ustawa, rozporządzenie, umowa, statut).

*Siedziba

• odpowiednik miejsca zamieszkania osoby fizycznej - ustala akt erekcyjny w sposób dowolny.

• różnica z miejscem zamieszkania → nie musi to być miejsce faktycznego prowadzenia działalności, dopiero jeśli nie jest określona w akcie erekcyjnym, wg. art. 41 siedzibą jest miejscowość, gdzie jest jej organ zarządzający.

• siedziba to tylko miejscowość, a nie adres.

50. Państwowe i komunalne osoby prawne-sposób ich zakładania, pochodzenie majątku, uprawnienia państwa lub jednostki samorządu ; Skarb Państwa jako osoba prawna-sposób działania, jaki majątek wchodzi w jego skład?

I. Państwowe osoby prawne

• kryterium wyróżnienia - majątek i struktura powiązana z państwem (por. art. 44¹, 34 i 40 kc)

Skarb Państwa

• to samo państwo występujące w charakterze podmiotu cywilnoprawnego (określanego też jako fiskus)

• domniemanie podmiotowości Skarbu Państwa wśród państwowych osób prawnych.

• istnieje tylko jeden Skarb Państwa → nie powstaje ani nie gaśnie, nie ma rejestru, ani siedziby (ze względu na swoiste uregulowanie sposobu jego działania).

• sam odpowiada za swoje zobowiązania (inne państwowe osoby prawne nie ponoszą za niego odpowiedzialności, ani na odwrót, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (np. art. 40 § 2 kc)

• SP działa przez jednostki organizacyjne (stationes fisci) → kierownicy tych jednostek zarządzają powierzonym im mieniem oraz reprezentują SP wobec innych podmiotów w stosunkach cywilnoprawnych.

• stanowią oni składnik ogólnej struktury organizacyjnej państwa → te same organy państwa raz wykonują funkcje władcze, raz jako podmiot cywilny.

• trudno zgodzić się z tym, że SP nie ma organów w rozumieniu art. 38 kc.

• Zagadnienie reprezentacji SP reguluje ustawa o zasa­dach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (dalej jako ustawa o uprawnieniach SP)

• wskazuje ona urzędy państwowe, których kierownicy reprezentują Skarb Państwa w odniesieniu do powierzonego im mienia oraz w zakresie zadań ich urzędów

• szczególnie szerokie kompetencje - minister właściwy do spraw Skarbu Państwa.

• Rada Ministrów może rozcią­gnąć kompetencje do reprezentowania SP na kierowników in­nych państwowych jednostek organizacyjnych.

• Kierownicy ci mogą udzielać pełnomocnictw kierownikom podporząd­kowanych im jednostek organizacyjnych,

• Minister właściwy do SP może zlecić pełnomocnictwo do reprezentowania SP też osobom prawnym, fizycznym oraz kierownikom urzędów państwowych lub innych państwowych jednostek organizacyjnych niemających osobowości praw­nej

Inne państwowe osoby prawne

• zdefiniowane w ustawie o uprawnieniach SP → są to inne niż Skarb Państwa jednostki organizacyjne, posiadające osobowość praw­ną, której mienie jest w całości mieniem państwowym.

• SP nabywa majątek po zlikwidowanej państwo­wej osobie prawnej, a także zyski z jej działalności.

• Organy SP (tzw. założycielskie) mają wpływ na działalność tych osób prawnych → głównie poprzez udział w powoływaniu ich organów, oraz z reguły decydują lub współdecydują o ich utworzeniu, przekształceniu i likwidacji.

• z reguły minister właściwy do spraw SP, jeśli przepisy nie stanowią inaczej (art. 44' § 2 kc)

• Państwowe osoby prawne tworzy się w celu przesunięcia kompetencji z urzędników na specjalistów.

• Rodzaje państwowych osób prawnych (min.):

• przedsiębiorstwa państwowe (ustawa z 25.9.1981 r., tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 ze zm.);

• banki państwowe (np. PKO BP);

• państwowe osoby prawne powoływane na podstawie indywidualnych ustaw np.: „Na­rodowy Bank Polski". Wśród nich na ciekawy typ powierniczych osób prawnych w postaci agencji.

• niektóre instytucje państwowe powołane przede wszystkim do pełnienia funkcji publicznych wyposażone są w osobowość prawną, aby mo­gły wspierać realizację swoich zadań własną działalnością gospodarczą np. PAN, szkoły wyższe).

Szczególne zadania ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa

• inicjo­wanie polityki państwa w zakresie gospodarowania mieniem SP i państwowych osób prawnych (w tym prywatyzacji ich majątków) oraz ochrona interesów SP. Zadania te wykonuje nie tylko w roli organu SP, ale pełni też inne funkcje, a w szczególności:

• ewidencjonuje wszystkie państwowe jednostki organizacyjne, które reprezentują SP i wykonują jego prawa majątkowe;

• kontroluje wykonywanie w/w uprawnień;

• wyraża zgodę na czynności prawne państwowych osób prawnych w zakre­sie rozporządzania rzeczowymi składnikami ich majątku trwałego o wartości przekraczającej 50 000 euro;

• może przyjąć (na wniosek właściwych organów SP oraz państwowych osób prawnych) wykonywanie na ich rzecz zastępstwa procesowego w sprawach szczególnie skomplikowanych lub o znacznej wartości przedmiotu sporu. Zadania te wykonuje poprzez swoje delegatury tereno­we.

• Funkcję tę w latach 1919-1951 pełnił spe­cjalny urząd - Prokuratoria Generalna RP.

II. Jednostki samorządu terytorialnego

• art. 165 ust. 1 Konstytucji, „Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługuje im prawo własności i inne prawa mająt­kowe" → w związku z zasadą bezpośredniego stosowania K (art. 8 ust. 2), ale zakres tego pojęcia nie jest w Kon­stytucji w pełni oznaczony.

Gminy

• nie jest konieczna rejestracja, gdyż z mocy konstytucji i ustawy o samorządzie gminnym uzyskuje osobowość prawną.

• Podobnie jak państwo występuje ona w dwóch rolach: władzy publicznej na swoim terytorium oraz podmiotu prawa cywilnego.

• Ma ona swój własny majątek, którym nie odpowiada za zobowiązania innych komunalnych osób prawnych (a one nie odpowiadają za gminę)

• nie ma wyodrębnionego systemu organów → wg ustawy o samorządzie gminnym oświadczenia woli składa jednoosobowo wójt albo działający na podstawie jego upoważ­nienia zastępca wójta (burmistrza, prezydenta miasta) samodzielnie bądź łącznie z inną upoważnioną osobą.

• Gmina może prowadzić działalność gospodarczą także poprzez sp. z o.o. lub SA, mające odrębną osobowość prawną.

Związki międzygminne

• powstają poprzez rejestrację w specjalnym rejestrze

• w celu wykonania wspólnych zadań publicznych kilku gmin

• nie mają wyodrębnionego systemu organów → organem wykonawczym jest zarząd, a jego kompetencje określa statut związku.

Powiat

• Powiat jest lokalną wspólnotą samorządową, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy określonego terytorium (ustawa o samorzą­dzie powiatowym).

• wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność oraz ma osobowość prawną.

• oświadczenia woli składają w imieniu powiatu dwaj członkowie zarządu albo jeden członek zarządu i osoba upoważniona przez zarząd.

• powiatowe osoby prawne (własne mienie i odpowiadają nim), powoływane na podstawie szczególnych przepisów.

Województwo

• to regionalna wspólnota samorządowa, która tworzona jest z mocy ustawy przez mieszkańców największej jednostki zasadniczego po­działu terytorialnego kraju w celu wykonywania administracji publicznej (ustawa o samorządzie wojewódzkim).

• ma osobowość prawną i ma własne mienie, a oświadczenia woli w składa marszałek województwa wraz z członkiem zarządu, chyba że statut wojewódz­twa stanowi inaczej.

• wojewódzkimi osobami prawnymi są:

• samorządowe jed­nostki organizacyjne, którym ustawy przyznają osobowość prawną

osoby prawne, które mogą być tworzone na podstawie odrębnych

51. Korporacyjne i zakładowe/ fundacyjne osoby prawne- cechy odróżniające.

III. Korporacyjne i fundacyjne osoby prawne

kryterium - uczestni­ctwo osób w ich strukturach organizacyjnych → rozróżnienie osób prawnych na korporacyjne i fundacyj­ne (zakładowe).

Korporacyjne - w ich struk­turze organizacyjnej funkcjonują członkowie, którzy poprzez wniesione udzia­ły lub płacone składki tworzą majątek osoby prawnej, a poprzez swoje upraw­nienia organizacyjne decydują o jej działalności.

• cele gospodarcze i niegospodarcze (np. stowa­rzyszenia, partie polityczne, spółki handlowe i spółdzielnie).

*zbiorowość osób fizycznych związanych z osobą prawną przez członkostwo, realizujących wspólny cel

*skład członków da się określić liczbowo

*substratem są ludzie

*o celach i działalności decydują członkowie

Fundacyjne - w ich strukturach organizacyjnych nie ma instytucji członków, ale jest instytucja założyciela (fundatora), który wyposaża osobę prawną w jej pierwotny majątek, określa jej strukturę organizacyjną i cele działania.

• reprezentatywny rodzaj tych osób prawnych to fundacje i państwowe osoby prawne.

• także fundacje (jak wszystkie osoby prawne) są jednostkami organizacyjnymi (A. Cioch)

*zaspokajanie potrzeb osób fizycznych niebędących ich członkami

*krąg osób korzystających z zakładu nie jest określony

*substratem jest majątek

*cel z góry określony przez wolę założyciela

52. Rodzaje korporacyjnych osób prawnych o cechach gospodarczych i niegospodarczych. Pozycja członka korporacji osoby prawnej wobec tej osoby/ sprawa podmiotu własności

53. Co to jest fundacja? Zakładanie i likwidacja fundacji/ akt fundacji, statut, rejestracja.

Fundacja- osoba prawna typu zakładowego. Dla osiągania pewnego celu społecznie użytecznego zostaje z woli fundatora wyodrębniony określony majątek, przy czym realizacja tego celu następuje z majątku lub z dochodów, jakie ten majątek przynosi np z odsetek, jakie majątek przynosi.

Do jej powstania konieczne jest:

-wydzielenie majątku

-ustanowienie celu

-określenie jej organizacji

-przyznanie samodzielności w postaci osobowości prawnej

*Podstawowy substrat-majątek a nie zespół ludzi (korporacja) zarządzany przez zarządców powołanych przez założyciela

*Motor działania- wola założyciela a nie wola zespołu

* realizuje potrzeby osób znajdujących się na zewnątrz

Akt założycielski fundacji jest czynnością prawną. Działalność podlega pewnej kontroli ze strony państwa.

Fundacja może być ustanowiona do realizacji celów społecznie lub gospodarczo uzytecznych takich jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska i zabytków.

Fundacje mogą ustanawiać osoby fizyczne, prawne niezależnie od ich miejsca zamieszkania, i siedziby. Oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji powinno być ustanowione w formie aktu notarialnego.

Fundacja uzyskuje osobowość prawna z chwilą wpisania do Rejestru Fundacji, który prowadzi Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy.

Fundacja składa właściwemu ministrowi sprawozdanie ze swej działalności.

Fundacja podlega likwidacji w razie osiągnięcia celu, dla którego była ustanowiona, lub w razie wyczerpania środków finansowych i majątku, w sposób wskazany w statucie.

54. Ustanie osoby prawnej/ łączenie, podział, likwidacja.

Różne powody ustania bytu osoby prawnej:

1. Akt powołanego do tego organu państwa - dotyczy tych organów, które zostały powołane do życia przez akt organu władzy lub administracji państwowej, także osoby prawne oparte na członkostwie i powstałe z inicjatywy członków-założycieli mogą ulec rozwiązaniu w tym trybie.

2. Okoliczności obiektywne-, które z mocy ustawy powodują rozwiązanie osoby prawnej np upływ czasu

3. Powołane do tego organy osoby prawnej mogą powziąć uchwałę o jej rozwiązaniu.

Likwidacja- ustanie osoby prawnej łączy się z likwidacją jej działalnością tym samym i jej majątku. Sposób likwidacji jest różny; celem likwidacji jest zakończenie bieżących spraw osoby prawnej, zaspokojenie jej wierzycieli i postąpienie z pozostałym majątkiem tak, jak wymagają tego przepisy obowiązujące dla danego rodzaju osób prawnych. Po dokonaniu czynności likwidacji następuje wykreślenie osoby prawnej z rejestru, co kończy jej byt prawny.

Druga postać ustania osoby prawnej to reorganizacja, która następuje bez jej likwidacji. Może polegać na połączeniu dwu osób prawnych w dwóch wariantach:

- inkorporacja- jedna osoba prawna przejmuje drugą osobę prawną , ustaje zatem tylko osoba prawna przejęta

-unia- łączące się osoby prawne przestają istnieć i na ich miejsce powstaje nowa osoba prawna.

Innym sposobem reorganizacji może być podział osoby prawnej na kilka owych osób prawnych; nie powoduje ustania osoby prawnej.

---