Materiał 3	Temat zajęć	Forma pracy	Zaliczenie Egzamin	Materiały
	Obrzędowość gromady i Krąg Rady / Obrzędowość drużyny i Rada Drużyny. Zastęp zastępowych.	Materiał do przeczytania. Zajęcia praktyczne w środowisku pracy śródrocznej	Z - napisać obrzędowość gromady/drużyny	Poradnik drużynowego
	Zapoznanie z formami pracy (gawęda, teatr, teatrzyk samorodny, zabawa tematyczna, majsterka, gry i zabawy, pląsy, piosenki, zwiad, pożyteczne prace, itp.)	Materiał do przeczytania. Zajęcia praktyczne w środowisku pracy śródrocznej	Opinia drużynowego	Poradnik drużynowego
	Zasady dobrej zbiórki, przemienność elementów.	Materiał do przeczytania. Zajęcia praktyczne w środowisku pracy śródrocznej	Opinia drużynowego	Poradnik drużynowego

OBRZĘDOWOŚĆ - przykłady

Grecy stworzyli piękną legendę o Prometeuszu, który zabrał Bogom iskrę i zaniósł ją ludziom. Bogowie ukarali go za to wieczną męką w górach Kaukazu. Tak, według Greków ogień zbliżył ludzi do Bogów. l choć nie wiadomo od kiedy rzeczywiście ogień towarzyszy ludziom, to ślady ognia w kulturze ludzi spotykamy już od samych ich początków. Wprawdzie nie znaleziono pozostałości po ogniu obok szczątków Pithecanthropusa z Jawy, ale odkryto je w jaskini Chor-Korlien, gdzie znaleziono resztki Sinanthropusów. Możliwe, że był to ogień rytualny. Wiadomo jednak, że ogień był znany już w początkach epoki lodowcowej. Przy ogniu się ogrzewano, szykowano pożywienie, robiono co raz to bardziej wyspecjalizowane narzędzia. Ogień był źródłem światła. Przez całe tysiąclecia człowiek żył przy ogniu, ale nie umiał go zrozumieć. Utrata ognia w warunkach zimowych mogła być nawet przyczyną śmierci członków plemienia. Tym należy zapewne tłumaczyć ustanowienie specjalnych opiekunów - strażników ognia, których zadaniem było podtrzymanie ognia przez dokładanie co pewien czas do ogniska drewna.  Odpowiedzialność strażników była bardzo duża. W ich ręce oddawano dwa światy: życia i śmierci. Dlatego też na strażników wyznaczano najlepszych mężczyzn - silnych, zdrowych, uczciwych i obowiązkowych. Cieszyli się oni szacunkiem całej grupy i korzystali ze specjalnych przywilej. Wszystkie święte, wiecznie płonące ognie, łącznie z ogniskiem w świątyni Westy w Rzymie, podtrzymywanym przez Westalki, były zabytkiem tych zamierzchłych czasów. Ogień stał się zjawiskiem kulturowym wielu społeczności na przestrzeni dziejów. Od Persów i Cyrusów począwszy na Albańczykach, Ormianach, Kirgizach i Małorusinach skończywszy. Szczególną siłę wierzeń związanych z ogniem i czci dla jego mocy spotykamy u Słowian. Ogień stał się symbolem więzi rodzinnej i rodowej. Symbolem otaczanym poważną czcią. Ogień zawsze emanował rodzinną więzią i idealną czystością żywiołu. O jej istnieniu świadczy zapobiegliwość, jaką człowiek okazywał, aby nie dopuścić do skalania ogniska. I jeszcze jedno. Ogień był i jest łącznikiem teraźniejszości z przeszłością. To kult przodków i ich tradycji. Ogień w przeszłości to wreszcie odnawianie, oczyszczanie, leczenie, oświetlanie, wróżby, środek magiczny, tańce w ekstazie i sygnały świetlne.

"Rozpalono ogień. Drużynowy wrzucił głownie z poprzedniego ogniska, rok temu palącego się w innej stronie Polski. Kilka pieśni i na skinienie drużynowego dwóch zastępowych przyprowadza "biszkopta" z zawiązanymi oczyma. Drużynowy zwraca się do niego: Co cię skłoniło przyjść do naszego ogniska? "Chcę być z wami w kręgu ognia i w tym ogniu spalić swe złe myśli". /Zwyczaje i obrzędy harcerskie/ Tadeusz Kwiatkowski

 
Ognisko zachowało swą siłę do dzisiaj. Dla nas, dla harcerzy, ognisko też było i będzie symbolem wspólnoty, czystości i tradycji. Gdy wpatrujemy się w ogień, słowa do nas dochodzące, mają podwójną siłę. Trafiają głębiej. Do serca. To nastrój i poczucie siły ognia tak na nas oddziaływają. Ogniskowe wrażenia i emocje wpływają na harcerzy bardziej niż nie jedna gawęda. Zapadają na dłużej w serce. Wpływają na ich rozwój duchowy i emocjonalny.

Aby tak było warto jednak pamiętać o kilku zasadach stworzenia dobrego ogniska:

• by gawęda nie była zbyt długa i monotonna (wystarczy 15-20 minut) , u zuchów krócej.

• by gawęda zawierała przykłady z życia wzięte, opowieści i historyjki

• by stworzyć scenariusz ogniska w którym swoje miejsce mają przeplatające się wzajemnie słowo, obraz i dźwięk

• by ognisko czy kominek miało swój klimat (wybór miejsca lub scenografia)

• by, od czasu do czasu, wykorzystywać innych do wspólnego prowadzenia ogniska - to je bardzo ożywia

• by piosenki były uzupełnieniem przekazywanej treści i wcześniej była ustalona ich kolejność

• by zachować wszystkie zasady bezpieczeństwa

• by pamiętać o ogniskowych tradycjach i obrzędach

• by wyliczyć i kontrolować czas

• oraz jak zwykle przygotować rekwizyty

II. OBRZĘDY I ZWYCZAJE ZWIĄZANE Z:

ZBIÓRKĄ
Zbiórka zaczyna się w sposób przyjęty w danym środowisku. Może to być piosenka, okrzyk, apel, itp.

Nakrycia głowy berety, rogatywki lub furażerki zdejmujemy z głowy po rozpoczęciu zbiórki, chowamy pod pagon, za pasek mundurowy lub odkładamy w wyznaczonym miejscu. Zakładamy na głowę do obrzędu zakończenia zbiórki i apelu. Ogólnie w pomieszczeniach zamkniętych nie mamy nakrytej głowy poza wyjątkowymi sytuacjami; np. warta, apel. Na zewnątrz nakrycie głowy może być noszone zgodnie z ustaleniami środowiska. Ogólnie jak się jest w mundurze obowiązuje nakrycie głowy.

Na zakończenie śpiewa się najczęściej "Słoneczko" u zuchów a „Bratnie słowo” całość lub fragment u harcerzy lecz drużyna może mieć własny obrzęd.

Zbiórka drużyny jest zbiórką wszystkich zastępów, może być np. wyjazdową - rajdem, biwakiem.

OGNISKIEM
Rozpala ognisko osoba, która w ciągu dnia na to zasłużyła
- Strażnik ognia (jeśli ktoś na to zasłuży) nosi rogatywkę tak jak przy służbie, nie może mówić, bawić się ani śpiewać, nie powinien siedzieć. Dokłada do ogniska w czasie piosenek. Po ognisku strażnik zabiera węgielek
- Berety, rogatywki, furażerki wkłada się pod prawy pagon munduru w kręgu wkoło ogniska po piosence rozpoczynającej ognisko i zakłada się z powrotem na zakończenie najczęściej w trakcie piosenki „Już do odwrotu głos trąbki wzywa..”
- Piosenki śpiewane przy ognisku - przykłady:
a) na rozpoczęcie: "Płonie ognisko w lesie" , „Ogień”, „Już rozpaliło się ognisko”, „W dąbrowy gęstym listowiu”

b) na zakończenie: " Płonie ognisko", „Dobranoc”, „Przyszła noc”, „Idzie noc”, „Harcerski hejnał wieczorny”, Pieśń pożegnalna”, „Bratnie słowo”
* jeżeli ktoś się spóźni na ognisko - salutuje do ognia i wrzuca do ognia gałąź w nakryciu głowy
* odchodząc od ognia - wkłada się nakrycie głowy i salutuje się stojąc na baczność

• OBOZEM
  * Pionierka drużyny - maszt z flagą obozu, koń na mundury, półki na menażki, stojak na proporzec, suszarnia.
  * jeżeli dzień nie kończy się ogniskiem, kończy się kręgiem i piosenką "Zapada zmrok"

Przykład: Zwyczaje i Obrzędy w Drużynie Harcerskiej 5 D.H. "LEŚNI"

To, co odróżnia harcerstwo od innych organizacji to m.in. zwyczaje i obrzędy.

Zwyczaje to uświęcone tradycją wzorce zachowań w Drużynie. Obrzędami będę nazywał konkretne czynności

o uroczystym i często symbolicznym charakterze.

Obrzędem będzie więc złożenie przez harcerza Przyrzeczenia Harcerskiego a zwyczajowo odbywać się ono może w czasie pierwszej obozowej nocy.
Zwyczaje i obrzędy stanowią podstawę więzi harcerzy z Drużyną i organizacją.

O zwyczajach w Drużynie można mówić wtedy, kiedy wszyscy jej członkowie postępują zgodnie z przyjętymi wzorcami; kiedy wszyscy zachowują się podobnie z podobnych sytuacjach oraz gdy zachowanie te mają dla wszystkich tą samą treść.
Zwyczaje i obrzędy powinny spełnić następujące funkcje:
· budowanie więzi w Drużynie, "nasza Drużyna",
· odróżnianie drużyny od innych drużyn, "Nasza Drużyna jest inna"
· utrwalanie ustalonego modelu zachowania się, "w Naszej Drużynie robimy to tak".

Zwyczaje i obrzędy można podzielić na ogólnozwiązkowe i "własne".
Te pierwsze to: mundur, sztandar, kronika, bohater, symbole harcerskie, piosenki harcerskie, ognisko, musztra, gawęda, Przyrzeczenie Harcerskie, obozy, biwaki, alerty, itd.
Ciekawsze są te "własne". Ogólnozwiązkowe u wszystkich wyglądają podobnie, o tyle "własne" z oczywistych powodów są różne. Mogą być wytworzone przez Drużynę i przejęte od innych. Te zwyczaje to: nazwa i numer, barwy, przyjmowanie doi drużyny, próby na stopnie i sprawności, mianowania funkcyjnych, okrzyki, proporce, szczegóły umundurowania. Największą wartość mają zwyczaje "wypracowane" w Drużynie. Duża tu rola drużynowego, który powinien wykorzystać odpowiedni moment na wprowadzenie danej sytuacji do kanonu obrzędów Drużyny.

Zwyczaje i Obrzędy w 5 Drużynie Harcerskiej "LEŚNI"
1. Posiadamy Proporzec Drużyny.
2. Każdego roku na obozie pod flagą państwową powiewa proporzec obozu.
3. Proporzec obozu na koniec obozu przyczepiany jest do drzewca, na którym jest proporzec drużyny. Zostaje tam do następnego roku.
4. Co najmniej od 1985 roku tak samo wygląda u nas obrzęd złożenia Przyrzeczenia Harcerskiego.
5. Granatowy sznur przechodzi z drużynowego na następcę (ten sam jest w Drużynie co najmniej od 12 lat).
6. W 1994 roku ustaliliśmy sposób zdobywania stopni harcerskich.
7. Funkcjonuje "Pierwsza próba" - zadania, po wykonaniu których harcerz może nosić mundur.
8. Wszystkie zbiórki w sezonie letnim odbywają się w lesie (patrz nazwa 5 D.H. "LEŚNI").
9. Zwyczaj przeszły: zbiórki w piątki o piątej pięć (patrz numer 5 D.H. "LEŚNI").
10. Ustaliliśmy obrzęd przyjmowania do grona harcerzy starszych.
11. Harcerze starsi naszywają czarną lilijkę na chustę, zmieniają rogatywki na czarne berety.
12. Troszkę inna musztra (inne wykonanie komendy "spocznij").
13. Punktowanie aktywności harcerzy w roku harcerskim.

Przykład: Obrzędowość drużyny

Nasza drużyna jest identyfikowana z trzema kolorami, a mianowicie: zielonym, czarnym i brązowym. Można to łatwo zapamiętać mając na uwadze fakt naszego umundurowania. Na głowie widnieje zielony beret, na prawym ramieniu wyszyty jest czarny diabełek, a na nogach nosimy brązowe buty wojskowe. Ponadto warto dodać, że malujemy moro na te właśnie trzy kolory. Pomysł ten zrodził się, gdy podczas dawnych czasów noszenie wojskowego umundurowania było zabronione. Mieliśmy przez to częste problemy, które często kończyły się powrotami do domów w samej bieliźnie.

Kolejnym charakterystycznym elementem naszego munduru harcerskiego jest brak pagonów z numerem drużyny, na które jak uważamy jeszcze nie zasłużyliśmy. Były już momenty kiedy byliśmy blisko podjęcia takiej decyzji, ale w końcu nadal ich nie widać na naszych pagonach. Ponadto wyznajemy zasadę, że mundur to nie choinka i nie należy go obszywać zbędnymi szpargałami. Mundur jest raczej traktowany jako strój galowy.

Zgodnie ze specyfiką drużyny związaną z Polską szlachecką zastępy zaczęliśmy nazywać zagonami. I tak istnieje kilka takich jednostek w naszej drużynie. Między innymi są to: Elearowie, Rokosz, Lansjerzy, zagon zastępowych, zagon specjalny i zagon Gazetka.

W czasie roku harcerskiego odbywają się trzy główne ogniska obrzędowe, tj. w bunkrach MRU, na obozie i zimowisku. Ognisko obrzędowe nieco się różni od normalnego. Podczas drogi na ognisko panuje absolutna cisza, która trwa aż do momentu rozpalenia ogniska. Musi się ono odbywać w obecności 4 żywiołów, a mianowicie: wody, ognia, ziemi, powietrza. Rozpalenie takiego ogniska musi nastąpić nie więcej niż po 3 próbach, gdzie ostatnia zapałka należy do drużynowego, który może całkowicie zmienić ustawienie stosu. Ognisko musi być ułożone z darów lasu. Rozpalenie ogniska następuje po mianowaniu przez drużynowego szablą drużyny rozpalającego ognisko. Do ognia może dokładać jedynie osoba również mianowana przez drużynowego zwana strażnikiem ognia.
Wyjątkami od tej reguły są:

• osoby składające Przyrzeczenie Harcerskie (wrzucają każda po 10 gałązek do ognia na znak potwierdzenia każdego punktu Prawa Harcerskiego),

• gałązka szczerości, którą dorzuca drużynowy, spala się ona wraz ze wszystkimi troskami i żalami, które pojawiły się podczas trwania tego obrzędu,

• osoba, która się spóźniła na ognisko dorzuca gałązkę,

• osoba przyjmowana do drużyny (dostaje beret) zostaje sama po ognisku i rozmyśla nad swą dotychczasową i przyszłą działalnością, potem sama maskuje ognisko.

W naszym repertuarze mamy również 7 piosenek obrzędowych, a są nimi: "Non Nobis", "Ogień" , "Bratnie słowo", "Wiklina", "Szara Lilijka", oraz inne.

Posiadamy również gro zwyczajów, które staramy się kultywować.

Przy powitaniu nie opuszczamy nikogo, chociażby nie wiadomo jak dużo byłoby osób w kolejce. Nie spożywamy posiłków w nakryciu głowy.

Nie tolerujemy spóźniania.

Podczas posiłku bierzemy kanapki tylko z wierzchu, jeżeli nie to stoimy do końca posiłku.

Zawsze przed jedzeniem panuje chwila ciszy, którą każdy z nas wykorzystuje zgodnie z jego upodobaniami. Następuje potem śpiew SMACZNEGO, który zapoczątkowuje oboźny.

Każdy brak elementu umundurowania trzeba odrobić, za brak każdego szczegółu.

Wypuszczamy i wpuszczamy do kręgu, gdy ktoś odpowiednio wcześniej wyjeżdża, bądź później przyjeżdża.

Drużynowy wyposażony jest w buńczuk, który niegdyś był oznaką władzy w wojskach tureckich, tatarskich, kozackich. Jeżeli brak drużynowego na którejś z imprez, to buńczuk jest oddany w ręce osoby przez niego wyznaczonej. Szablarz drużyny nosi przy pasie replikę tasaka piechoty francuskiej z XVIII wieku. Szabla ta służy do mianowań, które są realizowane przez drużynowego. Szablarzem może zostać tylko beretowiec, tzn. pełnoprawny członek drużyny. Zastępowi noszą repliki karabeli. Ponadto posiadamy własne stroje szlacheckie.

Ludzie przyjęci do drużyny mają prawo do:

noszenia zielonego beretu i zielonej chusty,

wyszycia diabełka na prawym ramieniu,

poznania dokładnego miejsca założenia drużyny,

uczestniczenia w radach zielonych decydujących o przyjęciu kolejnych członków drużyny, nadaniu Krzyża Harcerskiego, bądź w dyskusjach dotyczących trudnych i wyjątkowych sytuacji w drużynie.

RADA DRUŻYNY

Rada drużyny i jej prawa

Radę drużyny można zorganizować różnie, jest ona jednak najważniejszą radą w drużynie. Rada drużyny składa się z drużynowego, przybocznych, zastępowych i niekiedy innych funkcyjnych.

Zadania rady drużyny dzielą się na kierownicze i sądowe.

Sprawy związane z kierowaniem drużyną są rozmaite. Dotyczą one tego co wiąże się

z biedzącą działalnością drużyny.

Rada omawia to, co dzieje się w zastępach, planuje i ocenia realizacje zadań, planuje prace drużyny itd.

Sprawy związane z kierowaniem drużyną to przyznawanie stopni i sprawności oraz przyjmowanie nowych członków. Sprawy kierownicze to te których jest najwięcej.

Niestety zdarzają się również sprawy sądownicze. Takie zebranie zwołuje się gdy w drużynie pojawia się złamanie Prawa Harcerskiego lub norm i zasad drużyny. Niekiedy w drużynach obowiązuje specjalny regulamin takich zebrań. Jest też niepisana zasadą, że wśród sądzących nie powinno być osób młodszych stopniem niż podsądny.

To na ile decyzje rady są wiążące i obowiązujące oraz zakres rozpatrywanych spraw zależy od stopnia samorządności w drużynie.

1. Jest najwyższą władzą drużyny
2. Decyduje o otwarciu i zamknięciu stopni i sprawności harcerzy młodszych i zuchów
3. Zatwierdza plan pracy
4. Mianuje zastępowych, szóstkowych, szefów zespołów starszoharcerskich na wniosek odpowiednich przybocznych
5. Decyduje o dopuszczeniu do złożenia przyrzeczenia
6. Decyduje o przyjęciu do drużyny (zamknięciu okresu próbnego)
7. Podejmuje uchwały większością głosów
8. Uchwały ogłaszane są w rozkazach drużynowego
9. Spotkania rady Drużyny odbywają się regularnie
10. W skład Rady Drużyny wchodzą:  kadra drużyn, kadra gromad

Pracę ocenia drużynowy - rada chwali lub gani. Na tym etapie drużynowy dokonuje analizy

i oceny pracy a rada wypowiada swoje opinie ewentualnie ustala formy nagan lub nagród.

Rada ocenia prace chwali i krytykuje. Na tym etapie rada sama analizuje i ocenia realizacje zadań oraz decyduje o nagrodach i naganach.

Rada wybiera funkcyjnych. To etap gdy rada ocenia już nie tylko realizacje zadań ale również przydatność swoich członków do pełnienia funkcji. Nas tym etapie rada ocenia już zwykle realizacje sprawności.

Rada planuje realizacje zadań. Drużynowy przedstawia zadania do wykonania rada planuje ich realizację ocenia ją. Na tym etapie drużynowy może powierzyć radzie przyznawanie sprawności.

Rada współtworzy plany pracy. Na tym etapie rada zgłasza własne pomysły zadaniem drużynowego jest korygowanie pomysłów pomoc w wyborze najciekawszych

i najwartościowszych. Na tym etapie najczęściej powierzamy radzie ocenianie również prób na stopnie.

Rada tworzy normy i kryteria. W pełni dojrzała rada potrafi dostrzec wartości zawarte

w Prawie Harcerskim. Potrafi tworzyć i tworzy kryteria ocen oraz analizuje a nawet tworzy normy postępowania. Na tym etapie rada drużyny decyduje o przyznaniu stopni

i dopuszczeniu do Przyrzeczenia Harcerskiego.

Gdy drużynowy zdecyduje się przyznać radzie jakieś kolejne uprawnienie nie powinien się z tego wycofywać to bardzo źle wpływa na klimat społeczny drużyny i autorytet rady.

Pozostaje dodać jeszcze, że niezależnie od stopnia samorządności rady to drużynowy odpowiada za drużynę.

Rada ma radzić, lecz aby dobrze podejmować decyzje trzeba się wciąż doskonalić-wiedzieć

i umieć coraz więcej. Dlatego też musi istnieć zastęp zastępowych, który powinien być miejscem rozwoju zastępowych. Ponieważ skład osobowy rady i zastępu zastępowych często jest taki sam, proponuję, abyśmy zajęli się radą, która nie tylko radzi, ale i rozwija.
Na początku musimy znaleźć odpowiedź na pytanie: kto wchodzi w skład rady? Oczywiście-drużynowy, przyboczny i zastępowi. Ale czy tylko? Czy nie warto również wprowadzić do rady podzastępowych tak, aby oni już przed przejęciem funkcji zastępowego wiedzieli jak pracuje rada, jak prowadzić zastęp i o co chodzi w drużynie? Na pewno w ten sposób, zmieniając zastępowego nie musisz zaczynać wszystkiego od zera, po raz n-ty uczyć robienia zbiórek, wprowadzać w tajniki drużyny. Ty nie tracisz czasu, inni na radzie się nie nudzą. Nowy zastępowy jest lepiej przygotowany. Podzastępowy w radzie, to również reprezentacja zastępu w razie nieobecności zastępowego. On przecież też świetnie się orientuje w sytuacji wszystkich osób w zastępie. Oczywiście na radę możesz zaprosić też kronikarza, o ile uważasz to za celowe.
Jest jeszcze jedna ważna kwestia organizacyjna: jak często macie się spotykać? Zgodnie z maksymą "jaka rada, taka drużyna", drużynowy powinien przeznaczać dużą część swojego czasu na pracę z radą. Najlepiej, jeśli będziecie się spotykać raz w tygodniu w określony dzień, o tej samej godzinie. Cotygodniowe zbiórki rady będą procentować lepszą pracą zastępów, większym zaangażowaniem zastępowych oraz ich poczuciem współodpowiedzialności za drużynę. Stały termin spotkań pozwoli wszystkim na ułożenie własnego harmonogramu zajęć tak, aby był czas na wszystko.
I przechodzimy do najważniejszego-do zawartości rady. Oczywiście rady mogą być w różnych miejscach i muszą zawierać rozmaite formy i treści. Powinny jednak realizować stawiane przed nimi trzy zadania:
- Decydować i oceniać
- Pomagać w prowadzeniu zastępów
- Rozwijać i wzbogacać wiedzę.
Dlatego też proponuję wyodrębnić trzy stałe płaszczyzny rady:
Obrady
Rada radzi, a więc omawia sprawy bieżące, podejmuje decyzje, wyciąga wnioski z ich realizacji. Rada zapewnia pośrednio poprzez zastępowych kontakt drużynowemu

z harcerzami. Taka forma pracy nie tylko pomaga w rozwiązywaniu problemów, ale również pozwala na bieżącą eliminację błędów po wykonaniu każdego zadania. Rada wytycza wspólne cele drużyny, razem pisze programy pracy. To wspólne określenie celów sprawia, że program pracy nie jest wyłącznie wizją drużynowego, ale również całej rady. Wszyscy razem i każdy z osobna podążają we wspólnie ustalonym kierunku. Ten fragment rady nie tylko ułatwi działania, pracę drużyny i podniesie jej poziom, ale również wychowuje, uczy odpowiedzialności, sprawnego podejmowania decyzji, planowania i organizacji-umiejętności nie tylko przydatnych w życiu, ale również niezbędnych w kierowaniu zespołem. W czasie obrad twoja rada powinna:
- Podsumować i oceniać zrealizowane przez Was zadania oraz wyciągać wnioski z tej oceny, dbać o zachowanie ciągłości pracy(ocena zadań odbywa się w zależności od zaangażowania w ich planowanie)
- Omawiać wyniki i efekty rywalizacji między zastępami
- Omawiać plany zbiórek zastępów oraz ich realizację
- Otwierać i zamykać próby na stopnie i sprawności
- Rozwiązywać wszystkie bieżące problemy
- Poddawać nowe pomysły i propozycje
- Umiejętnie dyskutować
- Decydować o ważnych dla drużyny sprawach
- Określać cele drużyny, opracowywać do programu pracy drużyny jej charakterystykę, założenia oraz kierunki programowe
- Zapisywać wnioski w książce pracy
Oczywiście nie od razu Rzym zbudowano, a więc i nie od razu Twoja Rada będzie rzeczywiście decydować o życiu drużyny. W książce "Drużyna i ja", autorzy wymieniają trzy etapy rozwoju samorządności rady drużyny:
   Etap I-w młodej, niedoświadczonej jeszcze radzie, z jaka mamy do czynienia w chwili utworzenia drużyny, drużynowy sam wszystko planuje i przygotowuje, sam podejmuje też decyzje. W trakcie odprawy przydziela poszczególnym zastępowym zadania, starając się ich nimi zainteresować. W sprawach najważniejszych zarządza zaś głosowanie.
  Etap II-kiedy to istnieje już pewien podział pracy między poszczególnymi członkami rady, gdzie każdy z nich odpowiada za jakąś dziedzinę życia drużyny: prowadzenie kroniki, zbieranie składek, opieka nad sprzętem kwatermistrzowskim itp. Drużynowy konsultuje

z członkami rady swoje decyzje, poszukuje najlepszych rozwiązań.
  Etap III-samodzielnej pracy rady drużyny. Rada decyduje o wszystkich momentach życia drużyny, prowadzone są dyskusje nad postawami harcerzy. Drużynowy ukierunkowuje jedynie działania Rady, nie podejmując żadnej decyzji bez porozumienia z nią.
  A więc zapewne widzisz, że praca jaką wkładasz w rozwój Rady Drużyny zaprocentuje

i w rezultacie nie tylko będziesz mieć dobrą i odpowiedzialną za drużynę Radę, dobrych zastępowych i realną szansę na wybór dobrego następcy, ale również ubędzie ci pracy.

Część rzeczy, które dziś masz na głowie, przejmie twoja rada. Stare przysłowie mówi,

"co dwie głowy, to nie jedna". A w Twojej Radzie tych głów będzie kilka i to w dodatku pełnych pomysłów.

Kurs zastępowych
Zbiórka Rady ma rozwijać w zastępowych umiejętności kierowania zastępem, nauczyć prowadzenia zbiórek, pokazywać role i obowiązki zastępowego.

Warto prowadzić przez cały rok taki kurs zastępowych, którego poszczególne części będą elementami zbiórek Rady Drużyny. W ten sposób zbiórki te będą bardziej urozmaicone,

a kształcenie będzie skuteczniejsze. Musisz jednak zawsze pamiętać o dostosowywaniu tematów tej części rady do potrzeb i wiedzy zastępowych. Taka forma pozwala na sprawdzenie wiedzy i umiejętności zdobytych w czasie kursu. Możesz obserwować zastępowych, na bieżąco uzupełniać ich wiedzę metodyczną, organizacyjną i programową. Jeżeli zastępowi są starsi, bardziej doświadczeni lub po kursie, to poświęć tę część rady na zgłębianie tematów i zasad metody, które stoją w pracy zastępów najsłabiej, w których widoczne są niedociągnięcia.
Podczas zbiórek poświęconych na pogłębianie wiedzy Twoich zastępowych, nie zapomnij uczyć też ważnych umiejętności: nawiązywania kontaktów, podejmowania decyzji, planowania, rozwiązywania konfliktów, czy wreszcie kształtowania i umacniania cech wodzowskich.
Kurs zastępowych możesz prowadzić wyjazdowo(masz możliwość bezpośredniego wykorzystania form pracy zastępu zastępowych), może być oddzielną imprezą szczepową lub inicjatywą między drużynową, możesz(tak jak wyżej już to zostało opisane)kształcić bieżąco na radach, a także pośrednio na płaszczyźnie zastępu zastępowych.

Zastęp zastępowych
Jednym z trzech głównych elementów idei harcerskiej jest ciągłe samodoskonalenie się. Zastęp Zastępowych ma umożliwić tę pracę nad sobą zastępowym, pomóc w coraz poważniejszym rozumieniu harcerstwa. Ma ich kształtować i inspirować do zdobywania wiedzy, do poszerzania własnych horyzontów. Powinien być uczącą przygodą dla tych najlepszych, najpracowitszych, najdojrzalszych. To właśnie do nich powinien być dostosowany program zastępu zastępowych. Program, zawierający wymagania na stopnie

i sprawności, zdobywane przez nich. Zastęp ten powinien, jak każdy inny, mieć swoją obrzędowość i ducha, swoje wyprawy i wędrówki. Zastęp zastępowych jest dla zastępowych nie tylko źródłem wiedzy, przygody, mądrości i zabawy, ale również wzorem dobrego zastępu, źródłem pomysłów do pracy z zastępem.

Oczywiście możesz łączyć te trzy elementy tak, aby zbiórka rady miała ciekawą formę, by dawała zapał i radość ze wspólnego odkrywania tajemnic. Być może to właśnie udział w dynamicznych, obrzędowych radach, nauczy zastępowych prowadzenia zbiórek, może w ten sposób najpełniej odczują czar obrzędowości, potrzebę wspólnoty i grupy.
Przykład obrzędowości Rady Drużyny:
W drużynie "Matecznik", Rada Drużyny nosiła nazwę Rady Zwierząt. Obrzędy powitania i pożegnania były tam przez lata takie same. To one wprowadzały do kręgu ciepło i przyjaźń. Rada składała się z trzech części: kursu zastępowych(prowadzonego przez drużynową), podczas którego otrzymywały wiedzę i doskonaliły umiejętności przydatne w prowadzeniu zastępu; zastępowe brały udział w prowadzeniu zajęć z programu zastępu zastępowych(ta część nazywała się "Mędrkiem" i tutaj zastępowe musiały wykazać się umiejętnością poprowadzenia zbiórki, pomysłowością i wiedzą. Tutaj w praktyce sprawdzały to, czego nauczyły się w części poświęconej na Kurs Zastępowych. Pomysły można potem było wykorzystać na zbiórkach zastępów. Ambitne zastępowe przenosiły zapał i entuzjazm na całą drużynę. To one krok po kroku budowały swoje zastępy, tak samo jak drużynowa stopniowo tworzyła radę. Na końcu każdego spotkania były obrady.
Czym lepsza jest rada drużyny, tym lepsza jest i cała drużyna. Praca z radą daje oczywiste efekty i procentuje. Dlatego niech powiedzenia "Jaka rada-taka drużyna" stanie się twoją maksymą.

A oto kilka ogólnych wskazówek, dotyczących pracy z Radą Drużyny:
- Zaplanuj i przygotuj tak każdą zbiórkę rady drużyny, aby była wzorem dla zastępowych.
- Opracuj wraz z Radą program pracy zastępu zastępowych
- Pamiętaj o wspólnych biwakach i wyjściach do kina
- Stwórz wraz z Radą waszą sieć alarmową
- Wybierz sekretarza Rady, który będzie zapisywał wasze wnioski i postanowienia w książce pracy drużyny
- Określcie Prawa i Obowiązki Rady, zawierające sposoby podejmowania ważnych decyzji.

- Pamiętaj jednak, że drużynowemu przysługuje prawo veta, z którego(o ile jest dobrym wodzem), nigdy nie musi korzystać
- Pamiętaj o obrzędowości Rady
- Ustal stały termin rady
- Niech zastępowe lub zastępowi przynoszą na rady książeczki zastępów i w nich notują postanowienia rady
- Wiedzę zdobytą na radach przekazuj, w ramach podsumowania, w formie skryptów zawierających najważniejsze informacje. Dobrze jeśli skrypty każdy zastępowy będzie wpinać do skoroszytu, będącego jego podręcznym poradnikiem. Skoroszyt może mieć formę obrzędową.
Na koniec pozostaje Wam życzyć samych udanych Rad Drużyn.

Formy pracy

1. Zwiad

Sposób zdobywania informacji indywidualnie lub zespołowo, sposób poznawania świata oraz poszukiwanie zadań społecznie użytecznych, które harcerze mogą wykonać.
Rodzaje: obserwacja, wywiad, gra, ćwiczenie, wycieczka, zadanie międzyzbiórkowe, badanie dokumentów.
Zalety:
* uczy samodzielności działania i podejmowania decyzji, rozwija spostrzegawczość, sprzyja pokonywaniu własnej nieśmiałości, uczy umiejętności nawiązywania kontaktów z rówieśnikami i ludźmi dorosłymi, - uruchamia funkcje psychiczne i fizyczne, takie jak: patrzenie, słuchanie, myślenie, ruch, - może wywoływać przeżycia emocjonalne pozytywne i negatywne,
* sprzyja powstawaniu więzi grupowych.

2. Wycieczka

Sposób zdobycia wiadomości, umiejętności, doświadczenia - przeżycie przygody, okazja do konfrontacji wiedzy i wyobrażeń z rzeczywistością.
Rodzaje: terenowe, krajoznawczo-przyrodnicze, wyprawy naukowo-badawcze, społeczne.
Zalety:
* uczy samodzielności działania i zaradności życiowej, kształtuje poczucie odpowiedzialności,
* sprzyja samo poznawaniu harcerzy i poznaniu swoich kolegów w różnych sytuacjach życiowych,
* pomaga umacniać więzi w zespole wokół realizacji wspólnego celu.

3. Biwak
Stwarza nową sytuację życiową dla harcerzy, podczas której muszą sami zaspokoić swoje potrzeby bytowe, pokonując opór przyrody, doświadczając różnych trudności i przeszkód.
Rodzaje: uzależnione są od czasu trwania (jedno lub kilkudniowe), od celu (integrujący, namiastka obozu w ramach HAL) i inne.
Zalety:
* uruchamia wszystkie zmysły harcerzy,
* dostarcza wartościowych emocji, np. satysfakcji z pokonania przeszkód, wykonania pracy,
* przekonuje, jaka jest zależność między umiejętnościami i wkładem pracy a uzyskanym efektem,
* uczy współpracy z innymi,
* służy lepszemu poznaniu się.

5. Rajd
Sposób sprawdzenia umiejętności, postaw i zachowań harcerzy; łączy walory wychowawcze wycieczki, biwaku, zawodów i zlotu.
Rodzaje: pieszy, rowerowy, motorowy, konny, spływ, żeglarski lub kajakowy.
Zalety:
* jest okazją do zdobycia w sposób naturalny wiedzy o środowisku przyrodniczym i społecznym,
* stwarza wiele przeszkód, które trzeba umieć pokonać,
* dostarcza bardzo dużo silnych, najczęściej pozytywnych, przeżyć,
* uczy właściwie wykorzystywać określone środki techniczne (rower, łódź, kajak),
* jest okazją do zweryfikowania samego siebie, swoich możliwości, charakteru,
* sprzyja poznawaniu swoich rówieśników w różnych sytuacjach życiowych;
* sprzyja konsolidacji grup, wymianie doświadczeń różnych grup, naśladownictwu i identyfikacji.

5. Gra terenowa
Sposób zdobycia lub sprawdzenia różnych umiejętności harcerzy podczas współzawodnictwa indywidualnego i zespołowego, okazja poznania okolicy, przyrody.
Rodzaje gier terenowych: kilkugodzinne, całodniowe, dzienne, nocne, proste, rozbudowane.
Zalety:
* uruchamia wszystkie zmysły harcerzy,
* dostarcza przeżyć emocjonalnych związanych z rywalizacją, pokonywaniem różnych przeszkód, wykazaniem się odwagą, zaradnością, sprawnością itd.,
* sprzyja rywalizacji między zespołami i umacnianiu więzi wewnątrz tych zespołów,
* umożliwia harcerzom odgrywanie różnych ról (wykonawcy, dowódcy), a tym samym sprawdzenie swoich umiejętności oraz porównywanie ich z umiejętnościami rówieśników.

6. Bieg harcerski
Sposób rozwijania określonych umiejętności harcerskich i zaradności w terenie, a także sposób sprawdzenia wiadomości . i umiejętności niezbędnych do zdobycia kolejnych stopni lub sprawności harcerskich.
Rodzaje biegów: sprawdzający (wiedzę i umiejętności), kształtujący, sprawnościowy.
Zalety:
* sprawdzian umiejętności i zaradności,
* kształtowanie umiejętności współdziałania członków patrolu uczestniczącego w biegu i współzawodnictwa między patrolami,
* doskonałe widowisko i forma propagandy.

7. Gry i ćwiczenia sportowe
Sposób zaspokajania potrzeby ruchu, podwyższania poziomu sprawności fizycznej, sposób kształtowania
charakteru za pośrednictwem współzawodnictwa jednostek i zastępów.
Rodzaje gier i ćwiczeń sportowych: gry sportowe zespołowe, indywidualne, ćwiczenia sportowe, gry ruchowe, zabawy ruchowe.
Zalety:
* sprzyjają rozwojowi fizycznemu,
* kształtują różnorodne cechy charakteru,
* są możliwe do przeprowadzenia w każdych warunkach i 0 każdej porze roku,
* są łatwe do przeprowadzenia, nie wymagają wielu przyborów i urządzeń,
* sprzyjają uczeniu się różnych ról, ocenianiu innych, przestrzeganiu zasad obowiązujących w zabawie sportowej.

8. Zabawa
Sposób aktywnego wypoczynku, służącego rozładowaniu różnych, także negatywnych, napięć psychicznych.
Rodzaje zabaw: okolicznościowe tematyczne: dla siebie, dla siebie i innych, dla innych.
Zalety:
* wyzwala reakcje spontaniczne, mniej kontrolowane,
* zaspokaja potrzebę przebywania w towarzystwie przyjaciół,
* dostarcza pozytywnych przeżyć emocjonalnych.
Uwaga! Zabawa powinna mieć charakter całkowicie swobodny, spontaniczny, nieskrępowany, dlatego nie należy przesadzać z "zagospodarowaniem" programowym zabawy.

9. Konkurs
Możliwość indywidualnej lub zespołowej rywalizacji w różnych dziedzinach wiedzy i umiejętności dostarcza motywacji do doskonalenia się.
Rodzaje konkursów: konkurs wiedzy - quiz, umiejętności, twórczości, sprawdzian kombinowany.
Zalety:
* uczy radości z osiągniętego sukcesu i godzenia się z porażką,
* hartuje i przygotowuje do poważniejszych zadań życiowych,
* wyzwala pozytywne emocje (nagroda).

10. Turniej
Forma wieloetapowego współzawodnictwa indywidualnego lub zespołowego w zakresie wiedzy i umiejętności.
Rodzaje turniejów, podobnie jak w konkursach: turniej zastępów , drużyn.
Zalety:
* jest szansą indywidualnej weryfikacji swoich wiadomości i umiejętności, sprawdzianem samego siebie w stosunku do innych,
* uczy szacunku do przeciwnika,
* jest próbą odporności psychicznej dla uczestników i zespołów;
* jest sposobem na dostrzeżenie najlepszych,
* sprzyja integracji członków zespołu, zwłaszcza w razie zwycięstwa,
* daje szansę rozwojowi zainteresowań.

11. Gry świetlicowe
Forma aktywnego wypoczynku dostarczająca satysfakcji i radości, oparta na współzawodnictwie indywidualnym w czasie konfrontacji możliwości zawodników.
Rodzaje gier. na planszy, losowe, puzzle.
Zalety:
* rozwijają wiele pożytecznych cech, takich jak: spostrzegawczość, pamięć wzrokowa, refleks, wyobraźnia, słuch, zręczność, gotowość pamięci, myślenie,
* są sposobem zbadania zasobu wiedzy w różnych dziedzinach,
* łączą rozrywkę z pożyteczną nauką.

12. Olimpiada sportowa
Odświętna forma zawodów sportowych w różnych konkurencjach, wzbogacona o uroczystą oprawę (parada sportowców, dekoracje miejsca zawodów, wręczanie medali).
Zalety:
* umożliwia harcerzom odgrywanie różnych ról (kibiców, zawodników, pomocy technicznej, dekoratorów, sędziów, sprawozdawców itd.),
* wyzwala silne emocje wśród widowni,
* jest silnym bodźcem motywującym do indywidualnego uprawiania wybranej dyscypliny sportu, do treningów i ćwiczeń.

13. Audycja
Forma opisywania rzeczywistości za pomocą dźwięku, muzyki, obrazu i słowa, zgodnie osobistymi poglądami i upodobaniami autora.
Zalety:
* sprzyja rozwojowi twórczych zainteresowań i uzdolnień, indywidualnej i zespołowej ekspresji, wyrażaniu samego siebie i dostarczaniu wartościowych przeżyć widzom lub słuchaczom,
* jest cennym sposobem zdobywania wiedzy i umiejętności,
* umożliwia harcerzom odgrywanie różnorodnych ról (aktorów , lektorów , montażystów , operatorów , fotoreporterów , sprawozdawców, techników).

14. Wystawa
Prezentacja własnej twórczości w wybranej dziedzinie: modelarstwie, fotografii, malarstwie, rzeźbie itp.
Rodzaje wystaw: hobbystów i zbieraczy, drużyny, szczepu, historyczne, społeczno-polityczne, z różnych dziedzin kultury. .
Zalety:
* jest okazją do porównań własnej twórczości z pracą innych,
* podsuwa nowe pomysły, wzbogaca doświadczenie, jest zachętą do rozwijania zainteresowań,
* daje poczucie zadowolenia z siebie (lub zespołu), a zarazem jest formą uaktywnienia jednostek,
* jest formą oddziaływania na innych.

15. Gazetka, gazeta
Forma zdobywania, dostarczania i przetwarzania wiadomości z różnych dziedzin życia.
Rodzaje gazetek: okolicznościowa, stała (wisząca, stojąca, pisana na arkuszach małych i dużych).
Rodzaje gazet: pismo ręczne, cykliczne, jednodniówka drukowana (powielana).
Zalety:
* może wyrażać rzeczywiste zainteresowania jej redaktorów,
* jest informatorem o życiu zespołu,
* jest miejscem debiutów twórczych i wyrażania opinii społecznych,
* może rozwijać aktywność dużej grupy harcerzy,
* powinna być rzecznikiem spraw młodzieży.

16. Inscenizacja i inne formy teatralne
Sposób wywoływania emocji i oddziaływania na nie, zmuszający do wczucia się w rolę, czyli odtworzenie zachowania i myślenia bohatera.
Rodzaje form teatralnych: teatr samorodny, inscenizacje okolicznościowe, harcerski teatr, teatr faktu.
Zalety:
* udział w inscenizacji jest okazją do wyrażania samego siebie, do ekspresji twórczej,
* uczestnictwo jest wyróżnieniem wobec widowni, która ocenia, komentuje, oklaskuje,
* wszelkie formy teatralne uczą harcerzy postrzegania spraw innych ludzi, rozumienia ich uczuć i postaw.

17. Wykład
Werbalny (a więc najmniej skuteczny) sposób przekazywania uporządkowanej wiedzy , wymagający aktywności właściwie tylko od wykładowcy.
Rodzaje wykładów (referatów): wprowadzający, sprawozdanie, ocena, okolicznościowy.
Zalety:
* wykład pozwala na stosunkowo szybkie przekazanie dużej ilości informacji,
* oceny przekazywane przez wykładowcę są logicznie uporządkowane, co ułatwia słuchaczom opanowanie również logicznej struktury informacji zawartych w wykładzie,
* referat służy przede wszystkim przedstawieniu jakiegoś zagadnienia do rozpatrzenia lub przedyskutowania przez grupę słuchaczy, referat jest często formą pracy i wytyczania zadań na przyszłość

18.Dyskusja
Forma dostarczania wiedzy pobudzająca aktywność uczestników, sposób rozwiązywania problemów.
Rodzaje dyskusji:
* wg funkcji: robocza, negocjacyjna, akademicka, ćwiczebna, integracyjna, terapeutyczna;
* wg techniki dyskusji: tradycyjna, panelowa, "66", sąd nad poglądem, sztafeta, "burza mózgów".
Zalety:
* ułatwia zrozumienie spraw i sprecyzowanie własnego stanowiska,
* zmusza do myślenia i formułowania argumentów oraz rzeczowego zastanowienia się nad argumentami strony przeciwnej,
* angażuje emocjonalnie.

19. Spotkanie
Sposób zdobywania wiadomości (szczególnie z zakresu najnowszej historii kraju) z relacji autentycznych świadków wydarzeń.
Rodzaje spotkań: związane z realizacją zadania, okolicznościowe, organizowane w celu pogłębienia wiedzy, zdobycia nowych umiejętności, poznania przeżyć i doświadczeń bohaterów spotkań.
Zalety:
* służy przede wszystkim nawiązywaniu więzi uczuciowych i wytwarzaniu emocjonalnego stosunku do wydarzeń,
* jest formą prostą w realizacji.

20. Gawęda
Barwne, sugestywne, oddziałujące na wyobraźnię i emocje, sfabularyzowane opowiadanie 0 zachowaniu ludzi, sposób wywołania emocjonalnego stosunku do określonych spraw i wydarzeń.
Rodzaje gawęd :
* wg funkcji - informacyjna, okolicznościowa, sytuacyjna, obrzędowa, gawęda-scenariusz;
* wg techniki - klasyczna, gawęda-rozmowa, wspólne opowiadanie.
Zalety:
* może być wykorzystana jako punkt wyjścia do swobodnej dyskusji 0 życiu, ludziach, ideałach, może być także podsumowaniem określonych wydarzeń z minionego dnia oraz sposobem na nieoficjalne rozstrzygnięcie konfliktów lub sporów,
* jest formą nawiązywania bezpośrednich kontaktów z wychowankami,
* dostarcza nowych informacji rozszerzających wiedzę 0 świecie, podpowiada, co można robić i jak się zachować oraz rozbudza wyobraźnię.
gawęda opowiadanie, opowieść, pogadanka. Jest to rodzaj krótkiego, barwnego opowiadania opartego o prostą fabułę, odnoszącego się do przykładu zachowań ludzkich, opisów i faktów z życia. Celem tego opowiadania jest wywołanie emocjonalnego stosunku do określonych spraw wydarzeń itp.
gawęda okolicznościowa - zawiązana z ważnymi wydarzeniami, rocznicami, świętami. Oddziałująca na uczucia wychowanków powoduje ich emocjonalne wiązanie z określonymi treściami.
gawęda sytuacyjna - związana z różnymi sytuacjami wychowawczymi zaistniałymi np. w drużynie. Gawęda może odnosić się do danej sytuacji bezpośrednio lub pośrednio - przez opowiadanie o podobnym zdarzeniu. Może być wygłoszona "na gorąco" zaraz po wymagającym interwencji zdarzeniu.
gawęda obrzędowa - związana z różnymi obrzędowymi okolicznościami w drużynie np.: składanie przyrzeczenia , w czasie Wielkich Obrzędów, Obietnicy Zuchowej, Przyznania Gwiazdki...

gawęda - scenariusz, drużynowy w jej trakcie przygotowuje sytuacje, którą za chwilę harcerze sami powtórzą. Na jej podstawie przygotowuje się konkretne zajęcia.
gawęda "klasyczna" - wygłoszona przez drużynowego, opowiada o pozytywnym charakterze, który po wielu trudnościach odnosi zwycięstwo.
gawęda - rozmowa, zawiera ona element rozmowy i dyskusji. Efekt zamierzony osiągamy stawiając pytania i opisując kontrowersyjne sytuacje.
 Mówiona przez gościa

 Sytuacyjna

 Rozmowa, Pogadanka
gawęda - wspólne opowiadanie - drużynowy rozpoczyna opowiadanie, a harcerze je kontynuują

gawęda - wykład

Mówi samo za siebie ale czy ktoś lubi słuchać monotonnego przemówienia. Nie? No właśnie tym bardziej dzieci w każdym wieku tego nienawidzą. Można stosować bardzo rzadko!!!

 Czytanie książki

 Oglądanie filmu, przeźroczy

 Wizyta w kinie, teatrze

Gawęda ma na celu przekazywanie słuchającym informacji o świecie i ludziach, podsuwanie wzorców do naśladowania oraz wprowadzenie norm nie znanych dziewczynkom i chłopcom.
Aby gawęda była dobra musi:
--- posiadać dobrą fabułę
--- mieć sens wychowawczy
--- bohaterzy w niej przedstawieni muszą być pozytywni
--- wypływać z zainteresowań gawędziarza
--- zainteresować zuchy
--- posiadać słowa zrozumiałe dla zuchów
--- trwać od 3 do 10 minut
--- być przećwiczona
--- posiadać gesty i mimikę

Aby Zostać dobrym gawędziarzem trzeba ćwiczyć. Mówić do lustra, mamy, taty, siostry, brata, aż powiedzą: "Już koniec ty naprawdę to mówisz dobrze."

Gawęda musi być dobrze powiedziana. Z czasem można się tego nauczyć. Umiejętność operowania słowem jest konieczna, a kiedy już ją osiągniesz, będzie Ci dobrze służyć w życiu.

Umieć gawędzić to znaczy umieć :

operować słowem w sposób celowy, a więc racjonalnie i oszczędnie (tzn. za pomocą najmniejszej liczby prostych słów osiągnąć zrozumienie i przeżycie tego, co opowiadasz)

nie przekroczyć zaplanowanego na gawędę czasu (max. 10-15 min)

operować głosem - mówić cicho i wolno w momentach grozy, szybko w dramatycznych, głośniej w radosnych, zmieniać tempo. Kiedy bohater się nad czymś zastanawia - trzeba mówić powoli, ale gdy wykonuje powziętą decyzję, trzeba znów mówić szybko. Zmieniając głos w prowadzonym monologu, mówić smutno, wesoło, uroczyście - w zależności od potrzeb.

Efektami głosowymi należy posługiwać się w sposób umiarkowany, przesada tworzy wrażenie sztuczności.

wykorzystywać gesty - i ręka potrafi nadać kształt plastyczny omawianemu tematowi, ruch zastąpi słowo potęgując wrażenie słuchaczy (tygrys skrada się ... jest blisko ... i ... - dłoń raptownie zwinęła się w pięść - wiadomo - chwycił)

grać twarzą - umiejętności aktorskie podnoszą walory gawędy, ale tylko wtedy, gdy używasz ich w sposób celowy, tylko w ważnych momentach i nie wszystkie na raz. W tym momencie człowiek z brodą przerwał czytanie. Popatrzył na drugiego człowieka i zaczął czytać dalej.

Dobry gawędziarz obserwuje swych słuchaczy. Ich wyraz twarzy najlepiej świadczy, że gawęda chwyciła lub, że czegoś nie rozumieją. Potrafi także z miejsca wyciągnąć wnioski. .Jeśli temat nie zainteresował słuchających, trzeba prędko zmierzać do końca ... na tym urwał. Popatrzył jeszcze raz na człowieka, zamknął swoją księgę, dołożył polano do ogniska i patrząc prosto w oczy powiedział :

- Teraz już wiesz co znaczy być dobrym gawędziarzem. Możesz wejść do krainy gawędy, ale pamiętaj, jeżeli będziesz nudził, jeżeli będziesz źle opowiadał, ten świat nigdy nie otworzy przed Tobą swych najpiękniejszych stron. Będziesz tylko ubogim monoklepą.

To mówiąc wstał, podparł się swoją laską i .... las zaszumiał mocniej, gdzieś w oddali przebiegła sarna. Człowiek sam siedział przy ognisku, siedział i dumał. Nie wiem czy nad tym co powiedział mu człowiek z brodą czy nad swoją pierwszą gawędą. Wymyślił kilka ćwiczeń dla potencjalnych gawędziarzy. Oto one :

Mowa do słupa (lampy, drzewa)

Wygłasza się gawędy na przygotowany temat, ze wszystkimi efektami, stale patrząc na zegarek. Ma trwać dokładnie 10 min. tolerancja 20 sekund.

Gawędziarska dwójka

Pierwszy z dwójki zadaje temat drugiemu np. gawęda o chłopcu, który stracił buty. 5 min. do namysłu. Opowiedzenie gawędy i zakończenie jej dokładnie w 5 minut.

Drugi zadaje temat pierwszemu np. gawęda o samolocie, który wylądował w polu.

Mowa do lustra

Tak jak w mowie do słupa, ale wygłaszacie tylko najbardziej dramatyczne momenty gawędy. Sprawdzamy w ten sposób mimikę.

Ćwiczenie nastrojów

„Dostałem 1008600 zł” „Janek zobaczył węża” „Krzysiek rzucił się na kolegę” „Żaba zmieniła się w piękną księżniczkę” „Jestem smutny, wesoły, zmartwiony, zakochany,...”

Najlepszym ćwiczeniem jest opowiadanie anegdot i krótkich historyjek. Starajcie się to robić w sposób udramatyzowany, aktorski.

21. Sesja
Sposób zdobywania wiedzy i kształtowani a poglądów na określone tematy , porządkowanie ich, precyzowanie i przetwarzanie według nowych potrzeb.
Rodzaje sesji: popularnonaukowa, sąd.
Zalety:
* uczy doboru argumentów i kontrargumentów,
* uczy obiektywizowania spraw i poglądów oraz racjonalnego i emocjonalnego zaangażowania po jednej ze stron,
* ma charakter zadania dla siebie i innych.
Wskazówki metodyczne
Należy pamiętać o trzech etapach przebiegu sesji:
1. etapie przygotowawczym - polegającym na zorganizowaniu zespołu, który sesję przygotuje, czyli ustali jej treść i temat, powoła komisje i zespoły robocze oraz wyznaczy im odpowiednie zadania;
2. pracy w komisjach i zespołach problemowych, zbierających materiały, prowadzących prace badawcze, eksperymenty oraz opracowujących dokumenty na sesję; w tym czasie pracują też grupy organizujące "oprawę" sesji, imprezy towarzyszące itp.;
3. sesji plenarnej, która jest podsumowaniem wszystkich prac i momentem prezentacji wyników.

22. Rada-komisja
Sposób przygotowania harcerzy do podejmowania decyzji, wzmacniający poczucie odpowiedzialności za zespół; przedmiotem obrad są plany, zasady, podział pracy, czyli proces organizacji życia, np. drużyny. Rodzaje rad: rada drużyny, rada starszych.
Zalety:
* uaktywnia dużą grupę harcerzy,
* stwarza świadomość uczestniczenia w podejmowaniu ważnych decyzji,
* wzmacnia poczucie odpowiedzialności za zespół,
* sprzyja identyfikacji jednostki z grupą,
* ułatwia kontrolę pracy wybranych władz.

23. Majsterka - Zajęcia techniczne
Sposób rozwoju manualnego i twórczości technicznej harcerzy.
Rodzaje zajęć manualnych, technicznych: plastyka, malarstwo, ceramika, zdobnictwo, metaloplastyka, modelarstwo, technika obozowa, radiotechnika.
Zalety:
* służą rozwojowi mięśni drobnych rąk,

* służą weryfikowaniu wiedzy teoretycznej,
* pomagają w rozwoju zainteresowań, a czasami w podjęciu decyzji o wyborze zawodu,
* ćwiczą zmysły, umiejętności manipulacji i posługiwania się narzędziami,
* uczą wykorzystywać różne tworzywa,
* są spontaniczne.

24. Zwyczaje i obrzędy
Forma porozumiewania się w zespole, wyraz przynależności do organizacji jej mniejszych jednostek. Rodzaje zwyczajów i obrzędów: uzależnione 0d różnych chwil i sytuacji w zespołach harcerskich, związane np. z imieniem drużyny, z Przyrzeczeniem Harcerskim, z przyjęciem do drużyny, sposobem rozpoczynania i kończenia zbiórek itd.
Zalety:
* w języku symboli ukryte są pewne wartości, przeżycia, normy postępowania i współżycia koleżeńskiego w zespole zarówno między harcerzami, jak i między instruktorem-wychowawcą a wychowankami;
* zwyczaje i obrzędy ułatwiają kontynuację cyklu wychowawczego, a zwłaszcza przyswojenie określonego stylu bycia przez nowych członków zespołu;
* zwyczaje i obrzędy są czynnikiem zespalającym, sprzyjają umocnieniu całej organizacji i jej poszczególnych ogniw.

25. Służby drużyny
Formy zajęć obciążających harcerzy określonymi obowiązkami i nadające im uprawnienia.
Rodzaje służb: honorowe, porządkowe, informacyjne, sanitarne, specjalistyczne, warty.
Zalety:
* pełnienie funkcji uczy odpowiedzialności za powierzony odcinek pracy i samodzielnego podejmowania decyzji,
* służy zaspokajaniu potrzeby dominacji nad innymi ludźmi,
* dostarcza satysfakcji z przynależności do organizacji.

26. Działalność gospodarcza
Forma zaspokajania własnych potrzeb drużyny i sposób zdobycia środków materialnych.
Rodzaje prac zarobkowych: prace porządkowe, zlecenia drobne, zamówiony program, surowce wtórne w lesie i w polu.
Zalety:
* uczą samodzielnego zaspokajania potrzeb jednostki i zespołu bez oczekiwania na darowiznę, własnym wysiłkiem,
* wskazują wartość i cenę określonych dóbr,
* uczą rachowania, planowania, gospodarności, przewidywania ekonomicznego, sposobów wydatkowania funduszy.

27. Ognisko - kominek
Formy wyzwalania przeżyć pozytywnych, nastrajających do refleksji związanych z przeżywaniem treści. 
Rodzaje ognisk: - wg organizatorów: drużyny, zastępu, szczepu obozu, wg charakteru: kameralne, uroczyste; wg wielkości: małe, duże.
Zalety:
* sprzyjają swobodnemu i spontanicznemu zachowaniu,
* pozwalają wyrażać w sposób nieskrępowany swoje myśli słowami, piosenką, wierszem,
* są okazją do wymiany zdań i swobodnej dyskusji, do podsumowania wspólnego działania.

28. Piosenka, pląs
Sposób przenoszenia różnych treści, poglądów; sposób wyrażenia stosunku do innych ludzi, siła pobudzająca do działania.
Rodzaje piosenek: marszowe, uroczyste, obrzędowe, ogniskowe, kominkowe.
Zalety:
* dostarcza pozytywnych przeżyć emocjonalnych,
* może tworzyć odpowiedni nastrój,
* można dzięki niej włączyć się do grupy,
* może służyć jako zawołanie lub hasło jakiegoś działania,
* służy zabawie.

29. Zlot, złaz
Forma kształtująca poczucie więzi między drużynami a innymi ogniwami Związku, sposób zaprezentowania organizacji społeczeństwu, forma podsumowania działań podjętych wcześniej, np. kampanii programowej Dni Hufca.
Zalety:
* służy wzajemnym porównaniom, obserwacjom stylu bycia różnych grup harcerskich,
* tworzy więzi między harcerzami różnych środowisk,
* daje poczucie siły organizacji i dumy z przynależności do niej.

30. Manewry
Forma zaczerpnięta z wojska, przysposabiająca do obrony kraju, umożliwiająca zastosowanie i sprawdzenie posiadanej wiedzy i umiejętności.
Zalety:
* umożliwiają sprawdzenie umiejętności pracy w zespole, odwagi, zdyscyplinowania, zahartowania,
* sprzyjają nawiązaniu więzi między ludźmi i zespołami,
* dostarczają silnych przeżyć (szczególnie chłopcom).

31. Raport, musztra, defilada
Formy o charakterze dyscyplinującym, porządkującym.
Raport - forma podporządkowania jednostki (zespołu) przełożonemu.
Defilada - forma zaprezentowania się drużyny wobec innych zespołów i widzów.
Zalety:
* służą zgraniu się zastępu, drużyny - w ruchu, w szyku,
* raport uczy krótkiego formułowania myśli,
* musztra ujednolica sposób zachowania harcerzy w zwartym szyku, przygotowuje do defilady,
* defilada sprzyja utożsamianiu się z zespołem.
Uwaga ! Musztra, raport nie mogą być celem w samym sobie.

32. Capstrzyk
Formy uczestniczenia w obchodach uroczystości, rocznic i świąt; sposób wyrażania stosunku harcerzy do tych wydarzeń.
Zalety:
* wytwarzają swoistą solidarn6ść, wzmacniają poczucie jedności;
* uzewnętrzniają postawy ludzi

KRYTERIA DOBORU FORM PRACY

Każde działanie człowieka charakteryzuje się treścią i formą. Nie sposób wyobrazić sobie jednego elementu bez drugiego. Słyszeliście zapewne o „przewadze formy nad treścią”, ale nawet w takiej sytuacji treść jest obecna. Forma działania (harcerze mówią: forma pracy) to po prostu sposób, w jaki przekazujemy naszym harcerzom treści, realizujemy zamierzone cele.

Każdy z nas mógłby na poczekaniu wziąć kartkę, długopis i zapisać sporo papieru właśnie formami pracy. Mamy przecież: gawędy, piosenki, pląsy, gry terenowe, turnieje itd. Prawdziwa trudność kryje się natomiast we właściwym doborze form pracy. Odpowiednie dopasowanie sposobu naszego działania do wieku i płci harcerzy, miejsca i pory roku, w jakiej się zbiórka odbywa, tematu zbiórki i jej celów jest niewątpliwie warunkiem koniecznym przeprowadzenia udanej zbiórki.

Zastanówmy się nad kryteriami doboru form pracy.

1. Wiek zuchów, harcerzy. Nie należy brać pod uwagę jedynie tego, w której klasie są nasi harcerze, ale także (a może nawet przede wszystkim) poziom dojrzałości społecznej, emocjonalnej. Często zdarza się tak, że dzieci będące w tym samym wieku (np. w tej samej klasie) zasadniczo różnią się poziomem dojrzałości. Mówi się , że Krzyś zachowuje się jak dziecko, ale Ania jest naprawdę odpowiedzialna i dojrzała. Trudno znaleźć wszystkie przyczyny tych różnic, ale na pewno trzeba sobie z ich istnienia zdawać sprawę i brać je pod uwagę przy doborze form pracy. Wraz z wiekiem zmieniają się zainteresowania, potrzeby i możliwości psychofizyczne dziecka. Nieumiejętnie lub niedbale dobierając formy pracy możemy harcerzy zanudzić, zniechęcić, przestraszyć (zbyt wysokimi wymaganiami) lub - z drugiej strony - rozśmieszyć dziecinadą, w którą proponujemy im się bawić. Gdyby były to jedyne zagrożenia płynące z lekceważącego podejścia do form pracy ich znajomość nie byłaby aż tak niezbędna. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że chybiony wybór formy działania może nawet stworzyć niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia dziecka.

2. Płeć zuchów, harcerzy. Każdy zdaje sobie sprawę z zasadniczych różnic w możliwościach fizycznych i zainteresowaniach, jakie występują pomiędzy dziewczętami a chłopcami. Komentowanie tego kryterium jest zatem zupełnie zbędne.

3. Miejsce zbiórki. Absolutnie inne warunki stwarza sala lekcyjna, harcówka czy korytarz szkolny, a inne sala gimnastyczna. Planując zbiórkę trzeba wziąć pod uwagę nie tylko powierzchnię dostępnego pomieszczenia, ale także jego wyposażenie, oświetlenie, wysokość i wiele innych cech. O ile możliwe jest zorganizowanie pląsów w przystosowanej do tego harcówce, o tyle przeprowadzenie go np. w, udostępnionej przez zaprzyjaźnioną nauczycielkę biologii, pracowni biologicznej, w której roi się od oszklonych gablot i okazałych, delikatnych kwiatów jest, dyplomatycznie mówiąc, chybionym pomysłem. Z chwilą opuszczenia budynku szkoły diametralnie zwiększa nam się swoboda zastosowania form pracy. Można biegać i pląsać do woli, odradzałbym jednak przeprowadzenie gier planszowych czy zajęć technicznych. Jednocześnie trzeba sobie zdawać sprawę, że o ile las jest doskonałym miejscem na biwak, o tyle może niezręcznie jest przeprowadzać w nim, wymagających dużych, gładkich przestrzeni, rozgrywek w piłkę nożną. Nieszczęśliwym pomysłem jest także rozbicie biwaku na boisku szkolnym czy w parku. Z kolei miejsce zamieszkania (miasto, miasteczko) doskonale nadaje się do zorganizowania zwiadów, wycieczek czy rajdów.

4. Funkcje fizyczne i psychiczne. Zwróćmy uwagę, że formy pracy powodują uaktywnienie określonej funkcji organizmu. I tak niektóre pobudzają jedynie myślenie, inne myślenie i manipulowanie, a jeszcze inne słuchanie czy poruszanie się. Każda forma pracy powoduje powstanie określonych procesów fizycznych i psychicznych. Chodzi o to, by aktywności harcerza towarzyszyły różne procesy, by w toku zajęć mieli oni możliwość pracować: głosem, słuchem, wzrokiem, by mieli możliwość myśleć, analizować, wykazywać się intelektualną inicjatywą, inwencją twórczą i sprawnością manualną, by mogli zwyczajnie się wyszumieć, wybiegać, tańczyć, śpiewać, jeździć rowerem i grać w piłkę.

5. Cele zbiórki. Każdą formę pracy możemy przyporządkować jakiemuś konkretnemu celowi, jaki chcemy osiągnąć. Inną formę zastosujemy, chcąc harcerzom dostarczyć nowych wiadomości, doświadczeń i umiejętności, inne zamierzając rozwinąć ich zdolności manualne i artystyczne, jeszcze inne mając na celu ich rozwój fizyczny, wytrzymałość i sprawność. Zupełnie inne formy znajdą się też na zbiórce, na której chcemy wyzwolić w harcerzach określone uczucia i emocje. Specyficzne formy posłużą nam do wywołania wzruszenia czy refleksji. Oczywiście większość form zapewnia realizację więcej niż jednego celu. Np. organizowanie zawodów w siatkówkę wpłynie na rozwój fizyczny, ale jednocześnie wyzwoli emocje, pogłębi poczucie solidarności grupowej i odpowiedzialności za tą grupę.

6. Więzi w zespole. Różne formy pracy w różnym zakresie wywołują więzi między harcerzami. Formy polegające na współpracy, współdziałaniu, wymagające odpowiedzialności za grupę, zaufania i lojalności wydatnie wpływają na pogłębienie więzów w zespole. Jeśli np. drużyna jest młoda i nie miała okazji jeszcze się zżyć i dobrze poznać, wskazane jest preferowanie form wymagających współpracy, koleżeńskiej pomocy, odpowiedzialności i wymiany informacji. Inne potrzeby wykazuje dojrzały zespół. Można swobodnie sięgnąć po formy oparte na rywalizacji i współzawodnictwie. Konkurowanie jest bowiem źródłem pozytywnych emocji, motywuje do intensywniejszego, bardziej zaangażowanego działania, ale jednocześnie może sprzyjać (zwłaszcza w razie nieobiektywnej oceny) do powstawania nieporozumień i zawiści. W takiej sytuacji należy sięgnąć po formy współdziałania, czasowo rezygnując z rywalizacji. Ważna jest także integracja między środowiskami. W celu osiągnięcia tego rodzaju zamierzeń najlepiej zorganizować wspólny biwak czy wycieczkę.

7. Samorządność. Drużynowemu powinno zależeć, aby tak dobierać formy pracy, by każdy harcerz miał okazję projektować (planować), podejmować decyzje, realizować zaplanowane działania i uzyskiwać nagrody (a szerzej ponosić konsekwencje). Należy tak organizować zajęcia, by grupa stanowiła jedność, ale także by widoczne były indywidualności.

8. Pory roku. To kryterium częściowo jest zbieżne z kryterium miejsca zbiórki. Każda pora roku (a właściwie każdy stan pogody) niesie ze sobą określone ograniczenia, a jednocześnie możliwości zastosowania form pracy. Mam stosunkowo bujną wyobraźnię, lecz mimo tego zabawa na śniegu (np. budowa igloo) w lipcu wykracza poza moje zdolności imaginacji. Nie wyobrażam sobie także turnieju w kometkę przy szalejącej wichurze czy zawodów pływackich na tydzień przed Nowym Rokiem.

Forma pracy to inaczej środek jakiego używamy, aby osiągnąć konkretny cel wychowawczy. Gdy mamy już temat naszej zbiórki, umiejscowiliśmy go w naszej harcerskiej rzeczywistości, możemy go przekazać na wiele sposobów. A zatem musimy dobrać do niego odpowiednie formy.

Przy doborze form pracy musimy pamiętać, że:
- Najpierw musimy znać cel wychowawczy, potem dobieramy do niego formę(nigdy zaś odwrotnie)
- Forma musi być zgodna z treścią tego, co chcemy przekazać. Na przykład jeśli chcemy nauczyć wyznaczania azymutu, to nie za pomocą gawędy czy listów, ale na grze terenowej itd.
- Forma musi być atrakcyjna dla harcerzy(dostosowana do ich wieku i zainteresowań)
- Najciekawszy zawsze będzie Twój własny pomysł, wymyślony przez Ciebie od początku do końca, lub udoskonalona(zmieniona) forma już wcześniej istniejąca.
- Formy dynamiczne powinny się przeplatać z formami statycznymi
Dobierając formy na zbiórkę, musimy także wziąć pod uwagę:
- Wiek zuchów, harcerzy
- Staż zuchów, harcerzy w gromadzie, drużynie, a tym samym ich rozwój harcerski i doświadczenie(tzn. dana forma może być atrakcyjna dla kogoś, kto jest drugi raz na zbiórce, natomiast "stary wyga" wynudzi się na niej śmiertelnie)
- Zainteresowania, hobby i wiedzę, jaka posiadają zuchy, harcerze
- Ogólny poziom, jaki sobą reprezentują
To ty znasz najlepiej swoje dziewczyny i swoich chłopców, wiesz co będzie dla nich ciekawe i inspirujące, czym się zainteresują, a co nie zrobi na nich żadnego wrażenia.

Formy pracy dzielą się na kilka grup. Oto ich ogólna charakterystyka:

1. Formy terenowe
Nadają się do przeprowadzenia w plenerze, lepiej niż inne uczą błyskawicznego podejmowania decyzji, samodzielności działania, rozwijają spostrzegawczość, sprzyjają zdobywaniu wielu nowych umiejętności praktycznych, umożliwiają szeroki i bezpośredni kontakt ze środowiskiem, przyrodą, ludźmi. Pomagają kształtować aktywny stosunek harcerzy do środowiska.
Są to np.: zwiad, wycieczka, biwak, rajd, techniki harcerskie, harce, zlot, manewry, podchody, olimpiada, festyn.
2. Formy wydawnicze
Pomagają zachować i utrwalić to, co chcielibyśmy aby zostało na dłuższy czas w pamięci harcerzy.
Są to np.: czasopismo, komiks, śpiewnik, przewodnik, kronika
3. Formy audiowizualne
Istnieją różne możliwości korzystania z tej grupy form, jednak należą one do dość kosztownych. Twoi harcerze na pewno z przyjemnością obejrzą nakręcony przez siebie film, czy wysłuchają własnej audycji nagranej na kasecie.
Są to np.: film, fotografia, video, slajd, audycja, reportaż, wywiad
4. Formy zabawy intelektualnej-aktywność twórcza
Organizowanie, wykonywanie jak i sam udział wymaga od harcerza pewnego wysiłku intelektualnego. Wzięcie udziału w tych formach wymusza od uczestnika ujawnienia swoich wartości psychofizycznych i intelektualnych. Aktywność twórcza jest charakterystyczna dla każdego człowieka. Potrzeba tworzenia, systematycznie zaspokajana, rozwija się i stopniowo przekształca w ukierunkowane zainteresowania. Tworzenie jest wykorzystaniem posiadanych doświadczeń, przetworzeniem ich w nową jakość.
Są to np.: gry planszowe, konkurs, turniej, quiz, krzyżówka, sądy nad poglądami i wszelkie formy w których trzeba wykazać się, coś stworzyć(plastycznie, muzycznie itd.), w których wymagana jest wyobraźnia i nieszablonowość.
5. Formy operowania słowem
Zaliczamy do nich wszystkie formy, w których wykorzystywane jest posługiwanie się słowem mówionym. Przede wszystkim chodzi o umiejętne i precyzyjne formułowanie oraz wyrażanie myśli, poglądów, wrażeń i przeżyć.
Są to np.: gawęda, opowiadanie, montaż słowno-muzyczny, happening, inscenizacje i inne formy teatralne, kominek, wieczornica, wywiady, dyskusja, piosenki, pląsy.
6. Formy statyczne
Są to formy wymagające tylko zorganizowania i wykorzystania, bez potrzeby aktywnej prezentacji. Nie wymagają od harcerzy wysiłku fizycznego.
Są to np.: plakaty, miejsca pamięci, makiety, wystawy, plakietki, poczta harcerska, gazetka, apel, akademia.

ZASADY DOBORU FORM

- Forma musi być zgodna z treścią, która chcesz przekazać.
- Formy, które dobierasz, powinny być oryginalne.
- Korzystaj również z nowych form, które przynosi rozwój techniki i nauki(np.: wykorzystaj video, komputer, Internet).
- Każda forma powinna mieć swoje tempo, unikaj dłużyzn.
- Wybrana przez Ciebie forma powinna zapewniać przeplatanie się różnych elementów aktywności (np.: słuchanie i mówienie, oglądanie i pokazywanie). W miarę możliwości postaraj się, aby zawierała ona elementy statyczne i dynamiczne.
- Wybrana forma powinna dać Ci możliwość stopniowania napięcia i wprowadzenia elementu kulminacyjnego zabawy.
- W doborze form wykorzystaj inspirujące Cię wydarzenia. Mogą to być na przykład informacje przekazane przez masmedia, literatura i poezja, kroniki, filmy, muzyka oraz własne obserwacje.
- Wykorzystuj rekwizyty staraj się, aby wśród nich znalazły się rzeczy autentyczne (np. zdjęcia, nagrane wypowiedzi, wypożyczone stroje lub eksponaty) oraz elementy wykonane przez Ciebie (plansze, skrypty, listy itp.). Jeśli jest to potrzebne, do form dobierz odpowiedni podkład dźwiękowy i światło.
- Jeśli chcesz zapoznać harcerzy z wiedzą specjalistyczną lub ciekawym tematem zapraszaj fachowców. Pamiętaj, aby zawsze powiedzieć, czego od nich oczekujesz oraz ustalić z nimi dokładnie temat i przebieg spotkania.
- Dobierając formy np.: na zbiórki Rady Drużyny, pamiętaj, że powinny one:
- Ukazać harcerzom możliwie dużo różnorodnych form
- Być inspiracją dla zastępowych do pracy w ich zastępach
- Łączyć zajęcia na świeżym powietrzu i w budynku.

obrzędy

pląs

ognisko

zabawa

kominek

zadanie

dyskusja

gra terenowa

gawęda

śpiewanka

wyczyn

quiz

zwiad

gra planszowa

wszelkiego rodzaju majsterka

wyścigi

teatrzyk, pantomima itp.

zawody

audycja radiowa

krzyżówki, szyfry, rozsypanki itp.

przygotowywanie zadania międzyzbiórkowego

PODZIAŁ NA GRUPY TEMATOWE - FORMY PRACY I ICH DOBÓR

GRUPA - Zajęcia terenowe

• zwiady;

• wycieczki;

• biwaki;

• rajdy.

GRUPA - Rywalizacja i współzawodnictwo

• gry i ćwiczenia sportowe;

• konkursy;

• turnieje;

• gry świetlicowe;

• gry terenowe;

• biegi harcerskie;

• alarmy.

GRUPA - Aktywność twórcza

• zabawy;

• ogniska - kominki;

• piosenki i pląsy;

• formy teatralne;

• zwyczaje, obrzędy;

• gazetki;

• wystawy;

• audycje;

• akademie;

• zajęcia techniczne;

• zajęcia plastyczne.

GRUPA - Operowanie słowem

• wykłady - referaty;

• dyskusje;

• spotkania;

• gawędy;

• sesje;

• rady - komisje.

GRUPA - Wychowanie przez pracę

• służby - dyżury;

• prace zarobkowe;

• czyny społeczne;

• prace produkcyjne.

GRUPA - Imprezy masowe

• zloty, złazy;

• manewry;

• raporty, musztry, defilady;

• capstrzyki, pochody, manifestacje;

• olimpiady sportowe.

ZASADY DOBREJ ZBIÓRKI

Właściwy dobór form pracy jest niewątpliwie warunkiem koniecznym udanej zbiórki, ale niestety nie gwarantuje sukcesu. Dobra zbiórka harcerska winna spełniać dodatkowo cały szereg warunków nazwanych zasadami dobrej zbiórki. Powszechnie znanych jest dziewięć zasad dobrej zbiórki. Zasady uzupełniłbym o jeszcze kilka, które wprawdzie wypływają pośrednio z już podanych (przynajmniej niektóre), ale pozwalają zwrócić szczególną uwagę na istotne w toku przygotowań do zbiórki rzeczy. Są to:

1. Zasada logicznego ciągu

Każda zbiórka powinna posiadać swój temat i cel. Należy tak zaplanować poszczególne elementy zbiórki, by pasowały do jej tematu, a także naturalnie się komponowały, uzupełniały i wypływały z siebie nawzajem. Nic tak nie zburzy nastroju na zbiórce dotyczącej tradycji drużyny jak zaproponowana „dla odmiany” piosenka o „Marianie, który leży obok szyny”, czy pląsu „Już nie będziesz motylku skrzydlaty”. Niestety samo właściwe, tematyczne dobranie elementów nie wystarczy. Należy zadbać jeszcze o prawidłowe, chronologiczne ich ułożenie, tak aby wszystko łączyło się w logiczną całość.

2. Zasada tempa

Nic tak nie rozłoży zbiórki jak anemiczne jej tempo. Drużynowy to z definicji człowiek dynamiczny i pełen energii. Za żadne skarby nie doprowadźcie do sytuacji, w której pojawią się jakieś niespodziewane pauzy. Jeśli nie da się ich, mimo najszczerszych chęci, uniknąć trzeba wypełnić je piosenką, pląsem czy choćby okrzykiem. A zatem tempo, tempo, tempo. Zachowujcie się tak, jakbyście wzięli sobie głęboko do serca zasadę „czas to pieniądz”. Nie traćcie go na zbędne zastoje.

Nie należy jednak przesadzać. Tempo zbiórki musi być wartkie, ale jednocześnie takie, by pasowało do tematu i klimatu zbiórki. Jeśli Waszym celem było wywołanie u harcerzy wzruszenia, to na pewno czas na refleksję jest potrzebny. Każda inna zbiórka (nie refleksyjna) też nie może odbywać się w tempie ponaddźwiękowym. Harcerze muszą mieć przynajmniej czas na zarejestrowanie tego, co się wokół nich na zbiórce dzieje, na przyswojenie informacji, jakie im przekazujecie.

3. Zasada przemienności elementów

Bardzo ważna zasada. Pamiętajcie, że harcerstwo to nie szkoła, a nawet nie prywatna lekcja angielskiego. Harcerze mają dosyć siedzenia w ławkach i rozwiązywania zadania po zadaniu. Jak najdalej od tego. Po to mamy taki ogrom form pracy (którego nauczyciele mogą nam jedynie pozazdrościć), by go wykorzystywać. Przeplatajmy zatem gawędę piosenką, turniej pląsem, a dyskusję zabawą ruchową. Zbiórka harcerska powinna przebiegać na zasadzie ścierania się kontrastów: cisza - hałas, ruch - statyka, myślimy - relaksujemy się biegając za piłką itd. Żaden normalny harcerz nie przyjdzie więcej dobrowolnie na zbiórkę, na której powiela się model szkolny.

4. Zasada czegoś nowego na każdej zbiórce

Nic tak nie uatrakcyjnia zbiórki jak „coś nowego”. Harcerze chętniej przychodzą, gdy wiedzą (lub przynajmniej podejrzewają), że spotkają się z czymś sobie nieznanym, czegoś się nauczą lub coś ciekawego zobaczą. Pamiętajmy, że jednym z podstawowych celów każdej zbiórki jest wzbogacenie harcerzy o nowe przeżycia, umiejętności, doświadczenia itd.

5. Zasada drużynowy też jest z nami

Drużynowy to nie „wapniak”, który siedzi na pieńku w harcówce i po wygłoszeniu gawędy zakłada nogę na nogę popijając kawę ze śmietanką. Harcerze muszą wyczuć, że drużynowy to jeden z nich. Poprzez aktywne uczestnictwo we wszystkich zabawach i pląsach - po prostu w całej zbiórce dajesz swoim harcerzom najlepszy przykład jak się powinni zachowywać, zachęcasz ich do działania, dowodzisz, że to co wspólnie robicie na zbiórce bawi nawet ciebie - w końcu starszego kolegę. Poza tym nic tak nie jednoczy ludzi jak wspólne działanie, praca i zabawa. Poganiaj się z nimi, zmęcz się i spoć tak jak oni. Nie bój się o swój autorytet, on może jedynie w takiej sytuacji wzrosnąć. Wspólna zabawa stworzy milszą atmosferę i da więcej przyjemności obu stronom. Drużynowy „jest z nami” nie tylko w zabawie, ale także w ciężkich i nieprzyjemnych sytuacjach. To właśnie drużynowy służy harcerzom pomocą, to on pertraktuje z właścicielem położonego blisko szkoły domu, w którym jeden z harcerzy wybił piłką szybę. Drużynowy po prostu nie zostawia harcerza samemu sobie, gdy ten potrzebuje pomocy. Problemy harcerza to zawsze problemy drużynowego, nawet jeśli one zupełnie nie są związane z tym, co wspólnie robicie na zbiórkach. Obserwujcie swoich harcerzy. Często tłamszą w sobie szkolne czy rodzinne problemy, których „na pierwszy rzut oka” nie widać, ale które istnieją. Nie wymagam bynajmniej, abyście rozwiązywali samemu rodzinne problemy harcerza, ale abyście je zauważali. Jeśli problem jest poważny, można pójść z nim do pedagoga szkolnego czy wychowawcy i o nim opowiedzieć. Być może nie zdają sobie oni z niego sprawy.

6. Zasada samodzielności i inicjatywy zuchów

Każdy z Twoich zuchów to wielka indywidualność. Mimo swej niewielkiej liczby lat też miewa dobre pomysły, chce się nimi z drużyną podzielić, pokazać je, chce, by były one wykorzystane, zauważone i docenione. Stwórz do tego okazję, zostaw im margines inwencji twórczej i spontaniczności. Samodzielne działanie harcerzy daje zwykle bardzo dobre rezultaty, pozwala im uwierzyć w siebie, zapewnia samozadowolenie i poczucie dojrzałości. Nigdy jednak nie posuwaj się zbyt daleko. Pamiętaj zawsze, że to tylko dzieci wymagające czujności i opieki. A zatem bez wrzucania na głęboką wodę.

7. Zasada czterech stałych elementów

Istnieją pewne elementy, w które każda dobra zbiórka powinna być zaopatrzona. Są to:

• obrzędowe rozpoczęcie - to naprawdę nie musi zawsze być apel. Równie dobrze można zbiórkę rozpoczynać okrzykiem, piosenką, pląsem czy nawet zabawą. Niezmiernie ważne jest wypracowanie własnych sposobów rozpoczęcia zbiórki (to samo tyczy się zakończenia) - obrzędu. Obrzędowość pozwala podkreślić odrębność gromady, sprawia, że zuchy czują się jednością - związani wspólnymi, tajemniczymi (dla innych zuchów) obrzędami.

• obrzędowe zakończenie

• gawęda lub pogawędka - nie podchodź automatycznie do tej zasady. Zbiórka, na której planujesz rozgrywki w koszykówkę nie wymaga gawędy (nie przesadzajmy). Trzeba pamiętać o zasadzie logicznego ciągu. Na takiej zbiórce wystarczy pogawędka, a więc krótki monolog drużynowego (lub przybocznego) wprowadzający w temat zbiórki. Takie wprowadzenie powinno zawsze mieć miejsce, trzeba bowiem harcerzom wyjaśnić, jaki jest cel i sens tego, co im proponujemy.

• zadanie międzyzbiórkowe - to bardzo ważny element każdej zbiórki. Zapewnia on ciągłość pracy, angażuje zuchy, zachęca do przyjścia na następną zbiórkę. Dzięki niemu następna zbiórka może być bardziej udana, bowiem pewne przygotowania do niej zuchy mogą zrobić wcześniej w swych domach (przy okazji rodzice Twoich zuchów będą widzieć zuchową pracę i zaangażują się w nią).

8. Zasada podziału pracy między drużynowego a przybocznego

Druhu drużynowy! Nie zapominaj, że spotkało Cię wielkie szczęście i masz przybocznego. Nie przygotowuj wszystkiego sam, podziel się pracą. Naprawdę wspaniałe efekty przynosi pełne zrozumienie, zgranie i współpraca między drużynowym a przybocznym. Oto gdy drużynowy zajmuje zuchy gawędą, przyboczny przygotowuje na wykładzinie harcówki plansze do, mającej nastąpić bezpośrednio po zakończeniu gawędy, zabawy. Dzięki temu zaraz po gawędzie zuchy przechodzą do zabawy i czynimy zadość zasadzie tempa, które by siadło gdyby nie pomocny przyboczny. Należy dokonać przed zbiórką podziału ról. Dogadywanie się na zbiórce, rozmowy „na ucho” i poszturchiwania zepsują każdą zbiórkę. Wchodzenie sobie w drogę to już zupełna katastrofa.

9. Zasada niespodzianki

Tej zasady nie ma nawet co komentować. Każdy ubóstwia niespodzianki, dlatego starajcie się je przygotowywać. Najlepiej gdyby były one miłe. Jeśli na zbiórce uda się Wam zaskoczyć zuchy, macie gwarantowaną wysoką frekwencję na następnej.

10. Zasada zachowania Bezpieczeństwa i Higieny Zbiórki

Nigdy nie wolno zapominać, że Waszym naczelnym obowiązkiem jest stała opieka i czuwanie nad bezpieczeństwem powierzonych Wam przez rodziców (w pełnym zaufaniu) dzieci. Żadna zbiórka, na której zdarzy się wypadek nie będzie zaliczona do udanych - nawet jeśli spełniałaby idealnie wszystkie zasady i warunki. Lepiej zrezygnować z najlepszej, najatrakcyjniejszej nawet zabawy czy gry, jeśli stwarza ona zagrożenie zdrowia harcerzy. Naprawdę istnieje cała masa fajnych, a do tego jeszcze bezpiecznych zabaw.

11. Zasada napisanego konspektu zbiórki (planowania zbiórki)

Konspekt zbiórki to nic innego jak szczegółowy plan tego, co zamierzacie na zbiórce robić. Poszczególne elementy umieszcza się na nim chronologicznie - najlepiej opatrzone numerami. Konspekt zbiórki jest właściwie niezbędny, bowiem zawsze może zdarzyć się tak, że nagle zapomnicie, co dalej miało być robione, a tu przecież zuchy czekają, robi się męcząca pauza i zamieszanie - siada tak ważne tempo - a wtedy wszystko spaprane. Nie ufajcie swojej pamięci. Bezpiecznie jest mieć gdzieś pod ręką małą karteczkę z wypunktowanym planem działania. Jednocześnie pamiętajcie! Należy z konspektu korzystać dyskretnie, za nic w świecie nie wolno manifestować się „zapuszczaniem żurawia” gdzieś za pieniek czy na półkę w nerwowym sprawdzaniu „co dalej?”.

12. Zasada wtajemniczonego zastępcy (przybocznego)

Ta zasada wiąże się z zasadą podziału pracy między drużynowego a przybocznego. Drużynowy to człowiek twardy i niezniszczalny, ale jednak nawet jemu może się zdarzyć nagła choroba czy choćby ból głowy. Co wtedy ze zbiórką?! Zagrożenia nie będzie, jeśli Wasz przyboczny będzie wtajemniczony „na wszelki wypadek” w całą „ideę” zbiórki. Wtedy Wy - drużynowi w spokoju ducha idziecie z termometrem pod pachą do łóżka, a przyboczny robi fajną zbiórkę. Może zdarzyć się tak, że ból zęba nie pozwoli wygłosić Wam ciekawej gawędy, ale przyjść na zbiórkę możecie. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby, zaopatrzony w Wasze błogosławieństwo i świadomy całego przebiegu zbiórki, przyboczny błysnął dowcipem i intelektem opowiadając harcerzom świetną gawędę. Na marginesie. Dajcie się czasem wykazać swemu przybocznemu nawet jeśli nigdy nie chorujecie, nie zachowujcie się egoistycznie. Obowiązuje przecież zasada samodzielności i inicjatywy harcerzy, a przyboczny to niewątpliwie też Wasz harcerz.

13. Zasada właściwego przygotowania zbiórki

Zupełnie oczywista zasada. Przygotowanie zbiórki w wieczór przed nią może dać opłakane rezultaty, szczególnie jeśli okaże się nagle, że niezbędne są dwa bloki rysunkowe, a w domu macie tylko dwie kartki. Wieczorem może się bloku nie kupić i przez tak prozaiczną sprawę można zepsuć całkiem fajny pomysł na zbiórkę. Zostawcie sobie zawsze trochę czasu.

Przygotowując zbiórkę w terenie pamiętajcie o tym, że pogoda zawsze może spłatać Wam figla. Na wszelki wypadek miejcie w zanadrzu zbiórkę harcówkową. To może być zbiórka, która będzie - w razie pogody - przechodziła na następne tygodnie (zawsze będzie miała charakter zastępczy) aż do jej przeprowadzenia. A zatem nawet jeśli chcemy zrobić zbiórkę w harcówce, nie korzystamy z tej „zastępczej” (gdyż jest zarezerwowana jako zbiórka „na wszelki wypadek”) tylko opracowujemy nową.

Nim przejdziemy do następnej zasady parę słów o tym jak powinny wyglądać prawidłowe przygotowania do zbiórki, gry terenowej, biwaku itd. Przede wszystkim należy dokładnie sprecyzować, co zamierza się robić. Wtedy możliwe jest stworzenie listy rzeczy, które będą na danej akcji czy zbiórce niezbędne - skoro jest możliwe to tworzymy. Niestety ta lista jest często bardzo długa, gdyż powinna ona zawierać nawet najdrobniejsze, drugoplanowe przedmioty oraz takie, co do których jesteśmy pewni, że o nich nie zapomnimy - o wszystkim można zapomnieć, a przeoczenie nawet najdrobniejszej rzeczy może przynieść katastrofalne konsekwencje. Do tak sporządzonej listy dokładamy jeszcze spis spraw, które należy w związku ze zbiórką załatwić. Następnie na obu listach, przy poszczególnych pozycjach umieszczamy inicjały osoby odpowiedzialnej za załatwienie danej sprawy czy przedmiotu (drużynowego lub przybocznego). Postępujemy zatem podobnie jak w przypadku realizacji zadania zespołowego (nic w tym dziwnego, gdyż realizacja zbiórki to nic innego jak zespołowe zadanie dla dwóch osób). Wszystkie powyższe działania podejmujemy z odpowiednim wyprzedzeniem czasowym, o czym pisałem nieco wcześniej. Po dokładnym podziale zadań organizatorzy spokojnie mogą się rozejść w celu ich wykonania, które z pewnością będzie staranniejsze i szybsze, doświadczenie uczy bowiem, że nic tak nie mobilizuje jak indywidualny przydział obowiązków i odpowiedzialności. Dzięki tak pedantycznemu podejściu do sprawy mamy pewność, że żadna ważna kwestia nie uszła naszej uwadze.

14. Zasada inwencji twórczej i refleksu drużynowego

Trudna do spełnienia zasada. Wymaga naprawdę dużego refleksu i pomysłowości. Nawet na najlepiej przygotowanej zbiórce może zdarzyć się coś nieoczekiwanego, zupełnie nie do przewidzenia. Często są to rzeczy kładące naprawdę wszystko. Można wyjść czasem z trudnej sytuacji odpowiednim żartem czy stwierdzeniem. Mokre zapałki, przez które kominek nie chce się zapalić, zdarzyć się mogą zawsze. Wtedy ściągnięty z zanadrza pląs utrzyma tempo i zajmie zuchy, a w tym czasie przyboczny załatwi inne zapałki, pożyczając je od stróża szkolnego, który „na szczęście” jest nałogowym palaczem. Dlatego ta zasada wiąże się z zasadą „banku pomysłów”(zasadą nr 15).

15. Zasada „banku pomysłów” na wszelki wypadek

Jeszcze nie tak dawno istniała mania pisania śpiewników. Tworzyli je dosłownie wszyscy. Dzisiaj - prawdopodobnie dlatego, że wszystko można „wrzucić” na ksero - śpiewniki pisane odręcznie są coraz większą rzadkością. Jedno jest pewne: drużynowy powinien taki śpiewnik posiadać i zapisywać w nim zasłyszane piosenki tak, aby zawsze móc coś nowego zuchom zaproponować. Zasada „banku pomysłów” nie ogranicza się tylko do tego. „Bank pomysłów” powinien dodatkowo zawierać gry, zabawy, pląsy, okrzyki i inne ciekawe, „podłapane” gdzieś, pomysły. Posiadając go, łatwo będziecie mogli przygotować „warstwę przerywników” na każdą zbiórkę. W razie nieprzewidzianego zastoju na zbiórce będziecie mieli dokąd sięgnąć po dodatkowy (ratunkowy) pląs czy inny przerywnik. Przed rozpoczęciem zbiórki zawsze warto zastanowić się nad paroma dodatkowymi piosenkami, zabawami itd.

16. Zasada dobrych stosunków z rodzicami i dyrekcją szkoły

Jedna z najważniejszych zasad. Na pozór nie jest ona związana ze zbiórką, ale tylko na pozór. Wyobraźcie sobie sytuację, że wpadliście na genialny pomysł na zbiórkę. Przygotowania trwały cały tydzień. Zbiórka zapowiada się jako popis wirtuozerii metodycznej. Zbieracie się pod szkołą, dzwonicie do drzwi, by was wpuszczono do harcówki, a tu stróż powiada, że was nie wpuści, gdyż pani dyrektor nie pozwoliła. Była ona bowiem zbulwersowana brudami, jakie zostawiliście po ostatniej zbiórce - wymagała zmiany obuwia, a tymczasem zuchy zadeptaly całą szkołę. Mimo nalegań, próśb, w końcu błagań stróż nie otworzył. Wypada jedynie podziękować zuchom za przybycie i przeprowadzić awaryjną zbiórkę. Albo inna sytuacja. Z ostatniej zbiórki w terenie wróciliście 3 godz. później niż było to zaplanowane. Na następną za tydzień przyszło Wam aż...3 zuchy. Zbiórka legła w gruzach. Gdy dzwoniłeś do domów zuchów, rodzice stwierdzili, że po prostu zabronili przychodzenia na zbiórki, gdyż „druh jest nieodpowiedzialny”. Tylko pogratulować. Pytanie jest: Co robić, by dobrze żyć z dyrekcją szkoły i rodzicami?

• Pamiętać o Świętach Kobiet, Matki, Nauczyciela, imieninach dyrektora itp. Przyjść z kwiatami do pani dyrektor w związku z którymkolwiek z tych świąt, złożyć życzenia.

• Organizować prace społeczne na rzecz szkoły, imprezy, festyny itp.

• Zawsze utrzymywać porządek i nie hałasować w szkole.

• Być słownym, punktualnym i odpowiedzialnym.

• Nigdy nie przedłużać zbiórek w terenie, a szczególnie biwaków. Pamiętajcie, że nie kończymy zbiórki wtedy, gdy o godz. 23:35 do harcówki przyjdą wraz z policją zrozpaczeni, umierający z obaw o swoje dzieci, rodzice.

• Zawsze odprowadzać dzieci po zbiórce w terenie w umówione z rodzicami miejsce.

• Utrzymywać kontakt z rodzicami.

Na koniec jeszcze parę przykazań:

1. Każdą zbiórkę, pląs, zabawę itp. kończcie zawsze w najlepszym momencie, gdy wszyscy się najlepiej bawią. Wtedy na pewno dana piosenka czy zabawa się nie znudzi.

1. Starajcie się podczas zbiórki przenigdy nie używać słowa „teraz”, gdyż - nie wiedzieć czemu - ma ono niezwykle silne działanie niszczące (chodzi o atmosferę na zbiórce).

2. Bardzo ważne jest, by ktoś w drużynie umiał grać na gitarze, gdyż śpiew a cappella jest bardzo trudny i mniej przyjemny. Na szczęście gitara jest popularna i powszechna. Jeśli mimo to nie macie w drużynie gitarzysty, trzeba by druhu drużynowy się nauczyć, co jest znacznie prostsze niż myślisz.

3. Drużynowy musi mieć świadomość, że praca Komendy Hufca oraz Namiestnictwa Zuchowego jest skierowana do jego drużyny, a nie tylko personalnie do niego. Wszystkie imprezy organizowane są dla gromad, nie zaś dla drużynowych, dlatego drużynowy powinien się podzielić z gromadą wiadomością o mającej się odbyć imprezie (a nie zachowywać jej dla siebie). To Krąg Rady powinien decydować o uczestnictwie gromady w danej akcji. Podejmowanie samemu decyzji trzeba ocenić bardzo negatywnie - jako objaw lekceważenia Kręgu Rady oraz przybocznych i zuchów. Decyzja drużynowego na „nie” jest czasem dowodem jego lenistwa i samolubstwa, a nie dojrzałego przemyślenia sprawy.

1

---