MYŚL PEDAGOGICZNA I WSPÓŁCZESNE NAUKI PEDAGOGICZNE

Myśl pedagogiczna w starożytności

Sofiści:

• Byli to nauczyciele mądrości I cnoty, żyjący w V w. p.n.e.

• Sofiści twierdzili, że dzielność i cnotę nabywa się nie tylko przez arystokratyczne pochodzenie, ale może je posiąść każdy wolny człowiek.

• Zarówno ich poglądy teoretyczne, jak i praktyczna działalność pedagogiczna, ściśle łączyły racjonalne wychowanie i nauczanie z potrzebami życia publiczno-politycznego demokratycznych Aten.

• Przedstawiciele : Protagoras Gorgias

Sokrates (469-399 p.n.e):

• W swoich poglądach pedagogicznych zwracał uwagę na doniosłe znaczenie samowychowania, samodoskonalenia etycznego i samokształcenia intelektualnego.

• Głównymi założeniami jego poglądów był postulat samodzielności uczniów (heurystyka: naprowadzenie ucznia na drogę samodzielnych poszukiwań), nauczenie go rozeznania i wyboru między dobrem i złem oraz umiejętności dokonywania wyborów,

• Szczególną popularność zdobyła w starożytnej myśli pedagogicznej metoda sokratyczna. Była to metoda dydaktyczna, polegająca na podawaniu uczniom wiadomości poprzez stawianie im naprowadzających pytań, pobudzających ich do myślenia i dochodzenia do prawdy. Sam Sokrates metodę tą nazwał metodą heurystyczną.

Platon (427-347):

• Uczeń Sokratesa

• Założył własną szkołę filozoficzną w gaju Akademosa w Atenach, zwaną Akademia.

• Uważał, że wychowanie młodzieży powinno leżeć w gestii państwa.

• Był zwolennikiem jednolitego wychowania chłopców.

• W europejskiej myśli pedagogicznej jako pierwszy zwrócił uwagę na ogromne znaczenie wychowania jako takiego, gdyż jakość społeczeństwa zależy od jakości wychowania jednostki. Szczegółowo opracował założenia edukacyjne i wychowawcze, podkreślając ogromny związek między jakością wychowania jednostki a polityka państwa i ustrojem społecznym,

• Uważał, że utrzymanie szkół powinno zajmować się państwo,

• Do edukacji dopuszczał dziewczęta które jego zdaniem po uzyskaniu dobrego wykształcenia mogą być dopuszczone do służby publicznej,

• Był pierwszym filozofem, który pojął znaczenie gier i zabaw w wychowaniu przedszkolnym

Arystoteles (382-322p.n.e.):

• Uczeń Platona, wychowawca Aleksandra Wielkiego

• Utworzył w Atenach szkołę filozoficzną (liceum). Teoretycznie poglądy na wychowanie zawarł w księdze piątej dzieła pt: Polityka, w której zwraca uwagę na trzy elementy znaczące dla wychowania: życie fizyczne, instynkt i rozum

• Zgodnie z tym porządkiem wychowawca powinien się zajmować w pierwszej kolejności rozwijaniem sprawności fizycznej dziecka, potem - jego instynktem, w końcu - rozumem

• Podkreślając znaczenie wychowania rodzinnego, zwracał uwagę na okres ciąży, zalecając matkom specjalny tryb życia

• Podkreślał też znaczenie wieku niemowlęcego (dziecko powinno być karmione przez matkę , a także hartowane i uodporniane na zimno). Od 2.do 5.roku życia przez zabawy dziecko powinno być przygotowywane do przyszłych obowiązków

• Naukę należy rozpocząć od 7. roku życia, z tym że pierwszym roku dziecko powinno w niej uczestniczyć jako bierny obserwator, nauka właściwa ma zaś objąć okres od 7. do 21. roku życia (na początku przedmioty kształcące osobowość człowieka, do których A. zaliczał: gimnastykę, gramatykę, muzykę i rysunek, w kolejnych zaś etapach - matematyka, astronomia, literatura, poezja, retoryka, etyka, polityka).

• Podobnie jak Platon , uważał że, utrzymywaniem szkół powinno się zająć państwo

• Nauka i wychowanie miały według A. przygotować młodego człowieka do działalności publicznej i obowiązków związanych z życiem dorosłym i odpowiedzialnym

• Uważał, że celem wychowania jest dostarczenie państwu dobrych obywateli

• W 335r. założył własną szkołę filozoficzną w Atenach

• Najwybitniejsze dzieła Arystotelesa: ,,Etyka nikomachejska”, ,,Polityka”.

Myśl pedagogiczna Starożytnego Rzymu:

Marek Kwintylian:

• Najwybitniejszy przedstawiciel rzymskiej myśli pedagogicznej, był nauczycielem retoryki, miał tytuł profesora wymowy i przez 20 lat prowadził własną szkołę wymowy

• Swe poglądy pedagogiczne zawarł w dziele O kształceniu mówcy, w którym omawiając plan kształcenia przyszłego mówcy, analizował wszystkie problemy związane z edukacją i wychowaniem dziecka, a także z osobowością nauczyciela

• Był zwolennikiem nauki w grupie, uważał że sprzyja ona wszechstronnemu rozwojowi dziecka, rozwijaniu ambicji, zawieraniu przyjazni i uczy postaw społecznych

• Sugerował rozpoczynanie nauki od wczesnych lat

• Proponował metody nauczania początkowego (czytania i pisania) oraz zakres edukacji na wyższym poziomie(oprócz gramatyki, retoryki, znajomości literatury, historii i prawa, zalecał naukę : geometrii, astronomii, arytmetyki, filozofii)

• Był przeciwnikiem kar fiz., w miejsce których zalecał rozmowy i dyskusje

• Według niego dobry mówca powinien być człowiekiem uniwersalnym, mającym nie tylko wszechstronną wiedzę teoretyczną ale także gruntowną znajomość życia,

• Autor poddał krytyce kształcenie domowe i wypowiedział się za nauczaniem i wychowaniem w szkole publicznej.

CYCERON (106-104 r.p.n.e.):

• znane dzieła: „ O granicach dobra i złego”; „ O obowiązkach”; „ O metodzie retorycznej”; „O naturze bogów”; „ O Rzeczypospolitej”

• odrzucał koncepcję kształceni a przyszłego mówcy

• według niego dzieciom i młodzieży należy stworzyć warunki do rozwoju oraz edukacji

• uważał że młodzież należy kształcić w kierunku państwowym, społecznym, podporządkowującym dobre jednostki ogółu

• uważał że wielką rolę w wychowaniu odgrywa kształtowanie moralności

• domagał się aby młodzież arystokratyczną przyzwyczajano do służby na rzecz dobra całego społeczeństwa

Katon Starszy

• Zdecydowany przeciwnik kultury greckiej, propagator tradycyjnych wartości rzymskich i cnót obywatelskich

• Opowiadał się za wychowaniem domowym

• Zgodnie zgłoszonymi przez siebie poglądami sam uczył swego syna, kształcił go w zakresie wszystkich ćwiczeń wojennych, prawa rzymskiego, Religi, pisania czytania

• Według Katona wychowanie powinno się opierać na przywiązaniu do rzymskiej tradycji, a celem jego powinno być przygotowanie młodego człowieka do służby politycznej i na rzecz społeczeństwa oraz do sztuki wojennej

Średniowiecze

Karol Wielki

• popierał rozwój nauki i kultury

• założył na swoim dworze szkołę pałacową

• Rozwijał szkolnictwo oparte na wzorach rzymskich,

• Podął próbę zorganizowania i udostępnienia nauczania większej części społeczeństwa

• Przystąpił do zorganizowania szkół przy klasztorach

Święty Augustyn

• Twórca pedagogiki chrześcijańskiej

• Napisał „De magistro „

• podkreślał że poznanie prawd Bożych możliwe jest tylko dzięki oświeceniu duszy przez Boga; do poznania prawd wiecznych dochodzi się bez rozumowania, tylko za pomocą intuicji otrzymanej przez Boga,

• Pod wpływem poglądów świętego Augustyna narzucano szkołom obowiązek służenia interesom kościoła

• Był zwolennikiem nowej metody nauczania - opartej na koncentracji, a także metody opartej na systematycznym wykładzie tematycznym połączonej z metodą polegającą na stawianiu przez nauczyciel pytań mających na celu wyjaśnienie omawiającego zagadnienia

• Zalecał stosowanie indywidualizmu w nauczaniu

• Według świętego Augustyna celem nauki powinno być kształtowanie miłości chrześcijańskiej i pobudzanie do cnoty

Święty Tomasz z Akwinu

• Święty, duchowny

• Jego spuścizna naukowa: dysputy akademickie, traktaty filozoficzne, komentarze do Pisma Świętego i dzieł Arystotelesa

• Profesor Uniwersytetu Paryskiego

• W dyskusjach akademickich posługiwał się metodą filozoficzną, polegającą na analizowaniu każdej kwestii za pomocą argumentów za i przeciw. Były to typowe ćwiczenia wokół wybranego problemu, umożliwiające dochodzenie do ostatecznej odpowiedzi

• św. Tomasz podkreślał, że każdy człowiek powinien podporządkować się wyższym władzom państwowym, a władzom państwowym zalecał się podporządkowanie kościołom.

Idee humanistyczne (ODRODZENIE)

Tomasz Morus (1478 - 1535):

• najwybitniejszy przedstawiciel angielskiego renesansu

• jego główne dzieło Utopia- ukazuje w nim obraz państwa idealnego, pozbawionego wszelkich wad ówczesnej rzeczywistości. Celem wychowania było ukształtowanie moralności, zamiłowania do pracy. System wychowania szkolnego miał zapewnić młodzieży wszechstronny rozwój fizyczny i duchowy,

• w sprawach wychowania wypowiadał się za uwzględnianiem wartości religijno-moralnych

• wierzył w możliwości człowieka, jego niezwykłe dokonania oraz w siłę wychowania bezstresowego, opartego na wzajemnym poszanowaniu życzliwości

• uważał że wykształcenie i wychowanie dzieci powinny otrzymywać nie tylko od rodziców ale i od państwa i kościoła.

Erazm z Rotterdamu (1466-1536):

• wybitny humanista, w którego wszystkich dziełach mają miejsce nawiązania do pedagogiki

• jego dzieło: Pochwała głupoty

• podkreślał ,że człowiek, który nie umie czytać i pisać nie zasługuje na miano człowieka

• był zwolennikiem tego aby uczyli się zarówno biedni i bogaci, kobiety i mężczyźni

• zakazywał stosowania kar cielesnych

• zalecał naukę opartą na rozmowach oraz na studiowaniu lektur znanych autorów

• podkreślał wielką rolę wychowania domowego

• zwrócił uwagę na wychowanie dziewcząt

• był zwolennikiem wychowania indywidualnego realizowanego w domu

Andrzej Frycz Modrzewski(1503-1572):

• wybitny przedstawiciel polskiego odrodzenia, reformator religijny i społeczny

• swoje poglądy wyraził w pracy o poprawie Rzeczypospolitej

• według niego szkoła powinna być instytucją świecką

• domagał się aby wszystkie dzieci bez względu na klasę społeczną mogły się uczyć

• domagał się poprawy sytuacji materialnej szkół, dowartościowania zawodu nauczyciela, traktowania szkolnictwa na równi z innymi ważnymi działami polityki państwa

• postulował powtórzenie szkół prawniczych i wojskowych, których program miał mieć na uwadze dobro Rzeczypospolitej

• nauka podzielona na 2 stopnie:

1. gramatyka, retoryka, dialektyka- szkoła elementarna

2. szkoła średnia- języki klasyczne, filozofia, piękny styl wymowy, dysputy, deklamacje, język polski

- domagał się oparcia życia szkoły na samorządzie uczniowskim i sądach uczniów

Erazm Gliczner ( 1535-1603):

• Pedagog i humanista, propagator luteranizmu w Polsce

• Kształcił się w Złotoryi, w 1558 r. wydał w Krakowie pierwszą w języku polskim książkę o wychowaniu

• Teoretyczną podstawę jego wywodów stanowiły dzieła starożytnych oraz Pismo Święte

• Był zwolennikiem wychowania publicznego, ganiąc tzw. edukację domową i jej psychiczne skutki

• Podkreślał znaczenie zawodu nauczyciela i konieczność jego materialnego dowartościowania

• W pracach swych ograniczał się do ogólnych zasad dotyczących wychowania dzieci - nie wchodząc w dydaktykę

• Jego dzieło: „ Ksiązki o wychowaniu dzieci, bardzo dobre, pożyteczne i potrzebne, z których rodacy ku wychowaniu dzieci swych naukę dołożę wyczerpać mogą”

Jan Ludwik Vives (1492-1540):

• Urodził się w Hiszpanii na początku był zwolennikiem filozofii scholastycznej

• Był zwolennikiem indukcji , uważał, że drogą nauczania nie jest dedukcja ale indukcja (przechodzenie od faktów do ogólnych pojęć)

• Miał krytyczny stosunek do średniowiecznej pedagogiki

• Vives wysunął program zreformowania szkoły, schylił się ku potrzebom mieszczaństwa, uważał, że należy kształtować tylko chłopców

• Domagał się selekcji, aby szkoły kształtowały tylko tych , którzy się do tego nadają

• Lokalizacja szkoły: Vives radzi, aby szkoła znajdowała się w miejscu z dala od hałasu miejskiego , ale też nie na odludziu

• Dobór nauczycieli:

• Vives zalecał także dobór nauczycieli

• sądził że dzieci naśladują starszych , zatem rodzice powinni zapewnić swoim pociechom odpowiednie wychowanie poprzez przykładowe postępowanie

• Zakazywał kar cielesnych

• Proces nauczania wskazówki:

- Ćwiczenie pamięci przez systematyczne codzienne uczenie się np. uczenie się czegoś na pamięć

- Robienie notatek podczas czytania

- Wprowadzenie przerw w nauce

- Wprowadzenie gier i zabaw na wolnym powietrzu

• Vives uważał ,że proces nauczania związany jest z zdolnościami indywidualnymi ucznia

• Postulował o dostosowanie nauczania do indywidualnych potrzeb uczniów

• Zalecał posyłanie chłopców do szkół i warsztatów rzemieślniczych

• Program nauczania:

• Nauka łaciny:

• Przyswajanie form gramatycznych

• Nauka pisania i czytania

- Tłumaczenie dzieł z łaciny na język ojczysty

- Nauczanie greki - tłumaczenie tekstów greckich

- Prowadzenie konwersacji a dopiero później nauka gramatyki

Przedmioty matem-przyrodnicze, astronomia, geografia, botanika, fauna, flora

• Nauczanie średnie : ograniczał nauczanie retoryki

- Vives kładł również nacisk na rozwój fizyczny (rzut oszczepem ,biegi, gra w piłkę), znaczenie gier na wolnym powietrzu

• Napisał: „ Na pseudodialektyków”- krytyka wiedzy scholastycznej i pedagogicznej

• napisał jeszcze „ O naukach”; „ O duszy życiu”

w drugiej części „ O naukach” przedstawił program reformy wychowania

• żądał od nauczycieli ukończenia studiów uniwersyteckich i zaświadczeń o walorach moralnych

• domagał się ograniczenia kar cielesnych

Szymon Marycjusz:

• Jego poglądy były mało postępowe

• Mało uwagi poświęcały wykszt. elementarnemu

• Program 7 sztuk wyzwolonych (ale nie średni.)miał przygotować szkoły do zadań świeckich

• Proponował usunąć średniowieczną scholastykę

• Zwracał uwagę na dobór nauczycieli na poziomie elementarnym

• Żądał aby studiować dzieła w całości

• Był zwolennikiem dysput

• W szkołach średnich nauczyciel powinien zwracać uwagę na zainteresowania dzieci

• Napisał: „ O szkołach” czyli akademiach

- walka z niskim poziomem umysłowym i nieróbstwem kleru

- protest przeciwko krzywdzeniu przez władze państwowe szkoły wyższej i uczonych przez Biskupców

• chciał rozszerzyć oświatę na warstwy ludowe( oświata miała być środkiem poskramiania rewolucyjnych nastrojów)

Sebastian Petrycy (1554-1626):

• profesor Akademii Krakowskiej, tłumaczył i komentował dzieło Arystotelesa (były to tzw. Przydtaki, w których wiele miejsca poświęcił sprawom wychowania)

• wychowaniu przypisywał ogromne znaczenie, bo ,,dusza dziecka jest jak wosk, który dowolnie można ukształtować

• domagał się opieki państwa nad szkolnictwem

• krytykował związki z magnaterią oraz z przedstawicielami kontrreformacji, szkolnictwo jezuickie

• upowszechniał wychowanie moralne, służące życiu prywatnemu i obywatelskiemu oraz wychowanie fizyczne służące rozrywce, a także przyszłej służbie wojskowej

• dla szlachty przewidywał tworzenie szkół szermierczych, a w szkolnictwie średnim zalecał odrębne programy, mające przygotować młodzież do urzędów Rzeczpospolitej

• dla mieszczan szkoły średnie miały zapewnić zdobycie środków do życia, przewidywał szkolnictwo wyższe, radząc studia medyczne i prawnicze

• całkowicie pomijał program kształcenia synów chłopskich

• część prac poświęcał też wychowaniu kobiet, akcentując jednak naukę praktycznych umiejętności.

Reformacja, Kontrreformacja

Luter Marcin (1483-1546):

• duchowny, reformator, profesor (utworzonego w 1508 roku uniwersytetu w Wittenberdze, na którym wykładał Pismo św.).

• W 1517 roku zapoczątkował reformację, domagając się odnowy religijności w duchu założeń biblijnych.

• Twórca koncepcji religijnej mającej wpływ na dalsze losy zarówno Kościoła (powstanie kościołów protestanckich), jak i filozofii, życia społecznego i oświaty.

• Swoje postulaty pedagogiczne zaprezentował w pismach do szlachty niemieckiej.

• Domagał się zakładania szkół chrześcijańskich dostępnych dla wszystkich.

• Oprócz wychowania w „w służbie ewangelii „ wyróżniał wychowanie do „służby światu”, którego celami były: zachowanie pokoju, poszanowanie prawa i życia oaz ukształtowanie człowieka zdolnego zachować swoje człowieczeństwo.

• Na wniosek L. w 1527roku rozpoczęto w Saksonii regularne wizytacje szkolne mające na celu podniesienie poziomu oświaty. W dwa lata później (1529). L. był kolejnym który przetłumaczył Pismo św. na język narodowy (w tym przypadku niemiecki), co miało się przyczynić do upowszechniania jego treści.

• szkoła powinna być udostępniona każdemu dziecku, niezależnie od jego pochodzenia

• język niemiecki powinien być nauczany na tych samych prawach co łaciński

• pod naciskiem książąt niemieckich Luter zmienił swój stosunek do szkół i nauczania, zaczął zwalczać język niemiecki w szkołach i dążył do zamykania szkół języka niemieckiego

• nawoływał do zakładania jak największej liczby szkół, zarówno dla chłopców jak i dla dziewczyn

• pod wpływem humanizmu opowiadał się za ograniczeniem kar fizycznych w szkole

Jan Sturm (1507-1589):

• niemiecki humanista, psycholog

• Do najważniejszych jego pism programowych należą: O dobrym urządzaniu szkół , Listy szkolne, Listy akademickie.

• W jego szkole w Strasburgu nauka w każdej klasie trwała 1 rok rozpoczynała się od nauki czytania i pisania, następnie obejmowała pamięciowe opanowanie katechizm Lutra i naukę retoryki w ostatnich 4 latach. Oprócz łaciny i greki nauczano; filozofię, matematykę i astronomię, natomiast nie przywiązywano wielkiego znaczenia do historii. Szkoła działa na podstawie systemu klasowo-lekcyjnego. W nauczaniu stosowno rozmaite formy dyskusji, deklamacji oraz ćwiczenia: pisemne, poetyckie, wymowy. Organizowano publiczne egzaminy promocyjne (popisy) w języku łacińskim, wystawiano sztuki teatralne, inscenizowano rozprawy lądowe.

• Celem kształcenia była „rozum i wymowna pobożność.

• Do gimnazjum w Strasburgu w XVI w. uczęszczali studenci wywodzące się ze szlachty z wielu krajów Europy oraz ubodzy stypendyści . Kształcili się tam również Polacy, m.in. przyszły hetman i Wielki Kanclerz Jan Zamoyski, który swoje obserwacje i doświadczenia zastosował w organizowaniu Akademii Zamoyskiej. W ten sposób osiągnięcia Sturma wywarły wpływ na okresie renesansu w szkolnictwie europejskie

• poglądy na organizację szkolną wyłożył Sturm w 1538 r. w dziele „ O dobrym urządzeniu szkół” rozszerzył w „ Listach klasycznych”

• gimnazjum Sturma dzięki doskonałej organizacji i atmosferze pedagogicznej zyskało znaczną popularność

Oświata w XVII i XVIII w. (BAROK)

Jan Amos Komeński (1592-1670):

• pedagog, reformator szkolnictwa, protestancki działacz społeczny i religijny.

• Twórca projektu reformy ludzkości poprzez prowadzone w duchu tolerancji i humanizmu kształcenie wszystkich przez całe życie.

• W swoim programie Schola Materna przewidywał naukę dziecka przed 6. rokiem życia realizowaną przez matkę w formie zabawy, w trakcie której miały być przekazywane widomości nawiązujące do przyszłych zakresów nauki szkolnej

• Reprezentował demokratyczny nurt szkolnictwa i domagał się nauki dla wszystkich, realizowanej według jednego programu w szkołach ogólnodostępnych.

• Postulował nową organizacje edukacji (czteroetapowej, po sześć lat na każdy etap), a także sformułowany przez siebie program nauczania oparty na zasadach poglądowości i aplikacji, jednakowy dla wszystkich stanów.

• Uważał, że należy każdego odpowiednio wychować i wykształcić, stosując określone reguły dydaktyczne, których wzorce można znaleźć w samej naturze.

• Wszelkie zaś działania wychowawcze powinny być dostosowane do wieku dziecka. Mając to na uwadze, podważał wartość szkolnictwa humanistycznego - zarówno pod względem treści nauczania, jak i stosowanych metod.

• Potępiał program oparty na nauce tekstów klasycznych (zamiast na Biblii), krytykował też werbalizm oraz brak jasno określonego celu nauczania.

• Nauczanie według K. powinno obejmować kształcenie umysłowe, moralność, bogobojność. Podstawową metodą stosowaną była zaś metoda poglądowa.

• Do jego najważniejszych dzieł należą (Drzwi języków otwarte) (Świat w obrazach)

John Locke (1632-1704):

• Przedstawiciel liberalizmu naukowego, szczególnie filozoficznego drugiej połowy XVII w.

• Domagał się całkowitej wolności sumienia i występował przeciwko wszelkim próbom narzucenia siłą jakichkolwiek poglądów czy wierzeń religijnych

• John Lock potępiał konsekwentnie całe wychowanie publiczne, stawiając znaczenie wyżej od niego nauczanie prywatne w rodzinnym domu chłopca

• Odrzucał idee, uważał że umysł każdego dziecka w chwili przyjścia na świat jest jak biała niezapisana kartka. Pierwsze znaki, a tym samym pierwsze wiadomości i idee zapiszą na niej dobre zmysły, które zawiadamiają umysł o doznanych wrażeniach

• Locke dowodził , że są dwa źródła wiedzy ludzkiej:

1. Zmysły (wszystko to, co człowiek stwierdza przy pomocy uszu, oczu, dotyku; )stanowi naszą wiedze o zewnętrznym świecie.

2. Wiedzą zdobytą przez zmysły , umysł ludzki dzięki własnej czynności zwanej przez Lock'a refleksja, analizuje , porównuje , rozdziela , łączy znowu w całość i tworzy idee, zasady , syntezy ,koncepcje . Ta wewnętrzna praca umysłu stanowi w przekonaniu Lock'a drugie źródło naszej wiedzy.

• Za głównym celem wychowania moralnego uważał Locke przyzwyczajenie chłopca do kierowania się zawsze rozumem.

• Locke twierdził , że dzieci powinny podlegać surowej dyscyplinie ,ale opartej na wskazaniach rozumu.

• Dziecko można poznać przez obserwację szczególnie w czasie zabawy , gier i zajęć rekreacyjnych. A więc istotą wychowania powinno być nie tylko dyscyplina i podporządkowanie się autorytetowi , ale także swobody rozwoju osobowości . Zapewnić ją może dziecku taki system wychowania ,w którym będą stosowane raczej pochwały i nagany, a kary fizyczne pozostania zjawiskiem nie znanym .

• w dziejach wychowania zapisał się jako autor dzieła „Myśli o wychowaniu” przedstawił w nim koncepcję kształcenia i wychowania gentelmana - przyszłego członka elity rządzącej w Anglii,

Jan Jakub Rousseau (1712-1778):

• Wg J.J. Rousseau wychowanie polega nie tyle na przepisach , ile na ćwiczeniach dających człowiekowi jak najwięcej odczucia życia , w czym jedna regułą powinno być : „obserwowanie natury i kroczenie drogami przez nie toczonymi”

• Obowiązek naturalnego wychowania spoczywa na rodzicach : na ojcu , a przede wszystkim na matce

• W Związku z tym , że Rousseau zbyt wiele widział w otaczającym go środowisku nieprawidłowo funkcjonujących rodzin, dlatego ratunek upatrywał u wychowawcy , który jego zdaniem miał stać się przyjacielem dziecka

• Rousseau sprzeciwiał się oddzielaniu funkcji nauczyciela od funkcji wychowawcy , ponieważ jest tylko jedna wiedza, której należy uczyć dzieci: wiedza obowiązków człowieka

• Rousseau był zdania , że wychowanie musi być dostosowane do wieku dziecka, uwzględniając jego rozwój fizyczny i umysłowy

Rousseau wyróżnił takie okresy w rozwoju dziecka jak:

1. dzieciństwo

2. chłopięctwo

3. okres kształcenia umysłu (*ten okres uważał za najbardziej wartościowy)

4. okres wychowania społeczno- ideowego

5. Okres dzieciństwa:

• uznawał, że człowiek jest z natury dobry

• głównym celem wychowania uczynił kształtowanie człowieka poprzez wyzwalanie jego naturalnych, spontanicznych, indywidualnych sił i pozostawienie mu swobody wyboru dróg i celów życiowych

• potępiał praktykę wychowania domowego oraz szkolnego

• wierzył, że tylko wychowanie zgodnie z prawami natury i w warunkach naturalnych może ukształtować nowego człowieka, który będzie tworzył lepsze społeczeństwo przyszłości

• swoje poglądy na temat wychowania wyłożył w dziele „ Emil czyli o wychowaniu”

• Uważał, że dobry wychowawca powinien odznaczać się takimi zaletami jak: umiłowanie, własne dobre wychowanie, całkowita bezinteresowność oraz zdolność nauczenia dziecka „ wiedzy o obowiązkach człowieka

• głównym zadaniem wychowawcy stawało się ułatwienie i podtrzymywanie naturalnego rozwoju wychowanka, a także zaspokajanie jego fizycznych potrzeb

Stanisław Konarski (1700-1773):

• Konarski przeprowadził reformę całego szkolnictwa pijarskiego

• Założył w 1740 r. w Warszawie Collegium Nobilium, była to szkoła, w której mieli kształcić się dzieci magnackie aby w przyszłości rządzić państwem

• Colegium oparte było na wzorach zagranicznych

• Dążąc do wychowania reformatorów i przyszłych działaczy społecznych Konarski usiłował wyrobić w swoich wychowankach szereg cnót, takich jak: posłuszeństwo królowi, cnotę sprawiedliwości, ponieważ miała ona regulować stosunek synów magnackich do wszystkich stanów w Polsce, miłość do ojczyzny i odpowiedzialność za losy państwa

• Pod względem organizacyjnym Collegium dzieliło się na 5 klas, ale nauka w nim trwała 8 lat, ponieważ klasy II,IV i V były dwuletnie. Po ukończeniu tego etapu uczniowie mogli uczęszczać na kurs prawa ojczystego i międzynarodowego

• Do szkoły Konarski wprowadził szereg mało znanych dotychczas przedmiotów: arytmetykę fizykę i filozofię racjonalistyczną

• Jego dzieła: O poprawie błędów wymowy, Gramatyka łacińska

Ksiądz Grzegorz Piramowicz (1735-1801):

• Jezuita pedagog, działacz oświatowy, pisarz, profesor w kolegium jezuickim we Lwowie, sekretarz Komisji Edukacji Narodowej i Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych

• Był autorem wielu pism propagujących idee, założenia i programy Komisji

• W swoich pracach jawił się jako typowy przedstawiciel oświeceniowej myśli pedagogicznej

• Najważniejsze prace: Powinności nauczyciela, Wymowa i poezja dla szkół narodowych, Nauka obyczajowa

• brał udział w organizacji pracy Towarzystwa Pedagogicznego: w wyszukiwanie i pobudzanie autorów podręczników i programów w kraju i za granicą, w opracowywanie przepisów i regulaminów dla szkół oraz projektów ustaw Komisji Edukacji Narodowej

• „Nauka obyczajowa”:

• wykazał w niej dobrą znajomość psychiki dziecka i stosunków społeczności wiejskiej,

• książka ta stała się popularnym podręcznikiem mówiącym o wychowaniu społecznym w rodzinie, w środowisku wsi, w społeczności narodowej i ogólnoludzkiej zgodnego z ideologią oświeceniową

• największa popularność Piramowiczowi przyniosła książka: Powinności nauczyciela

• Piramowicz ukazuje w niej sylwetkę wzorowego nauczyciela szkoły parafialnej, pisze o fizycznym wychowaniu dzieci, o sprawach wychowawczych

Myśl pedagogiczna XVIII i XIX w. (OŚWIECENIE)

Jan Fryderyk Herbart (1776-1841):

• Wybitny filozof i pedagog niemiecki , twórca nowej koncepcji dydaktyki- herbartyzm

• Zdaniem Herbarta na wiedzę ludzką składają się wyobrażenia, które są sladami po doznanych wcześniej wrażeniach

• Wskazał na konieczność ścisłego powiązania procesu nauczania z procesem przyswajania nowych wiadomości przez ucznia

• Etapy przyswajania wiedzy:

1. uczeń kontroluje uwagę na tym co jest nowe

2. Nowe zjawisko zaczyna kojarzyć ze zjawiskami poznanymi już wcześniej

3. Pogłębianie drugiego etapu

Tym etapom powinny odpowiadać ściśle zsynchronizowane etapy procesu nauczania: jasność kojarzenie, system i metoda.

Analogicznie do tego Herbart wyróżnił stopnie formalne nauczania:

1. Przygotowanie nowej lekcji

2. Podanie nowego materiału - etap jasności

3. Powiązanie nowego materiału ze sobą i z już przyswojonym - etap kojarzenia

4. Zebranie i uporządkowanie nowego materiału - etap systemu

5. Zastosowanie nowej wiedzy - etap metody

Herbert Spencer (1820-1903):

• angielski filozof, socjolog

• był jednym z twórców socjologii

• Według S. zadaniem wychowania jest przygotować człowieka do życia praktycznego, a zatem w aspekcie kształcenia takich wartości jak: życie fiz., rodzinne zawodowe, obywatelskie

• W doborze przedmiotów nauczania preferował nauki matematyczno-przyrodnicze

• Wychowanie intelektualne powinno być dostosowane do naturalnego rozwoju umysłowego dziecka

• Edukację należy zaczynać od nauki o rzeczach, rozwijającej umiejętność obserwowania I wyciągania wniosków.

• Należy zaczynać od tego co jest proste, nieokreślone, empiryczne, dochodząc do tego co złożone

• nie zalecał wykształcenia intelektualnego kobietom

Robert Owen (1771-1858):

• angielski socjalista utopijny, filantrop, rzecznik upaństwowienia szkolnictwa oraz jego dostępności dla wszystkich warstw społecznych

• Działalność reformatorską rozpoczął w 1800 roku jako dyrektor i współudziałowiec fabryk włókienniczych w New Lanark zapewniając tamtejszym robotnikom lepsze warunki pracy, płacy oraz bytowania. Ograniczył dzień pracy w fabryce włókienniczej do 12 godz., założył dla dzieci robotników szereg wzorowych instytucji oświatowo- wychowawczych, bezpłatnych i świeckich tj. „ szkołę dla małych dzieci”, „ szkołę powszechną”, dla dorosłych wprowadził odczyty, rozrywki kulturalne i porady

W przeciągu kilku lat zdołał przekształcić osiedle robotnicze (ok. 2000 osób) w ośrodek eksperymentalny, którego mieszkańców Objął działalnością reformatorską.

• Owen osobiście dobierał nauczycieli, w opracowanym systemie edukacji i wychowania zniósł zaś wszelkiego rodzaju kary i nagrody, pozostawiając dzieciom swobodę w zakresie działania i inwencji.

• Opracowany przez O. model ochronki już w 1818 roku znalazł w Anglii zastosowanie.

• Według O., jakakolwiek przemiana społeczna zależna jest od zmiany systemu wychowania i edukacji

• O. uważał, że o jakości państwa świadczy zorganizowany przez nie system wychowania narodowego, nauczanie miało być dostępne dla wszystkich stanów.

• z jego działalnością pedagogiczną wiążą się początki nowoczesnych żłobków, przedszkoli i dokształcania młodzieży, oświaty dorosłych oraz doskonalenia metod nauczania.

Jan Henryk Pestalozzi (1746-1827):

• Nowatorstwo pedagogiki J.H. Pestalozziego dotyczyło celów wychowania, poglądów dydaktyczno-wychowawczych, koncepcji organizacyjnych szkoły i wreszcie treści nauczania.

• Wielki pedagog szwajcarskich wychodzi z założenia, że celem wychowania powinno być przygotowanie dzieci warstw najniższych do życia. Według Pestalozziego przygotowanie do życia to rozwijanie osobowości dziecka przez kształtowanie jego zdolności, rozbudzenie umysłu i wyobraźni i wreszcie poczucia własnej godności.

• Zgodnie z ideologią oświecenia, a szczególni z poglądami Rousseau, Pestalozzi stał na stanowisku, że rozwojem człowieka rządzą podobne prawa, co i rozwojem przyrody. O naturalnym, a więc zgodnym z prawami natury, rozwoju dziecka decydują trzy prawa, albo jak je Pestalozzi nazywa, siły. Są to:

1. siła intelektualna - głowa

2. siła fizyczna - ręka

3. i siła moralna - serce

• Nauczanie początkowe i to zarówno na szczeblu przedszkolnym, jak i szkolnym powinno uwzględnić następujące zasady:

- wiedzę dostosować do możliwości poznawczych dziecka

- w nauczaniu wchodzić zawsze od rzeczy konkretnych, bliskich i łatwych do trudniejszych, dalszych i złożonych

- poznając elementy, dążyć do poznawania całości

- łączyć nauczanie z zabawą, by uczynić je bliskim i przyjemnym

• Pestalozzi program nauczania który opierał się na nauce rachunków, geometrii i rysunków oraz języka. Nauka języka jako podstaw myślenia dziecka powinna być punktem wyjścia wszelkiego nauczania.

• Ważnym osiągnięciem pedagogiki Pestalozziego była próba łączenia nauczania i wychowania z pracą produkcyjną. Należy zatem ćwiczyć zręczność manipulowania i posługiwania się narzędziami. Do tego celu należy wykorzystać zabawy dzieci przedszkolnych i zajęcia praktyczne dzieci szkolnych, jak np. przędzenie, tkanie, szycie, ogrodnictwo

• Pestalozzi wychodził z założenia, że szkoła powinna być przedłużeniem atmosfery wychowawczej rodziny

• był zwolennikiem poglądu, że praca wychowawcza musi być dostosowana do spontanicznego rozwoju dziecka

• kładł nacisk na wychowanie domowe, które uzupełniać miała szkoła

• założył zakład wychowawczy dla biednych

• w 1780 r. napisał aforyzmy pt. „ Wieczory pustelnika, w 1781 r. ukazała się jego powieść dydaktyczna „ Leonard i Gertruda” opisująca życie wsi szwajcarskiej, w 1805 r. wydał swoją najważniejszą pracę ,,jak Gertruda uczy swoje dzieci” - sformułował w niej swoje poglądy na nauczanie, ,,zgodne z naturą ludzkiego ducha”, pozwalające kształtować osobowość człowieka, rozwijać jego zdolności I zainteresowania

Księstwo Warszawskie i Królestwo Kongresowe:

Stanisław Kostka Potocki (1755-1827):

• polityk, działacz oświatowy, brał udział w pracy Sejmu Czteroletniego. Przewodniczący Izby Edukacyjnej, od 1817 do 1820 roku minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Królestwie Kongresowym.

• uruchomił około 1500 szkół elementarnych wiejskich, 20 szkół podwydziałowych, 18 liceów, 2 korpusy kadeckie, instytut dla dzieci głuchoniemych, 3 seminaria nauczycielskie, szkoły dla młodzieży żydowskiej, szkołę prawa i administracji, szkołę lekarską.

• Przyczynił się też do postępowych zmian w funkcjonowaniu Akademii Krakowskiej. Rozpoczął reformę Uniwersytetu Warszawskiego i jego biblioteki. Założył też szkołę kliniczną, lekarską, szkołę muzyki i śpiewu, praktyczną szkołę górnictwa oraz niedzielne szkoły dla rzemieślników i fabrykantów.

• Wprowadził do ustawy szkolnej z 1808 r. postanowienie, że żadne dziecko, bez względu na pochodzenie społeczne i wyznawaną religię nie może mieć utrudnionego dostępu do oświaty. Oświatą publiczną pragnął objąć też dzieci żydowskie, kształcące się dotychczas w chederach

• Program oświatowy Stanisława Potockiego:

- podporządkowanie szkolnictwa centralnego władzom państwowym

- objęcie wszystkich warstw społecznych, zgodnie z potrzebami rozwoju ekonomicznego państwa

- budowa gęstej sieci szkół świeckich, elementarnych utrzymywanych z funduszy publicznych pod nadzorem przedstawicieli społeczeństwa

- zakładanie szkół ponadelementarnych, średnich, zawodowych

Stanisław Staszic (1755-1826):

• uczony, działacz i pisarz polityczny, gospodarczy i oświatowy

• ksiądz: jeden z głównych ideologów polskiego oświecenia

• współinicjator reformy Sejmu Czteroletniego

• Występował jako rzecznik polskiego mieszczaństwa

• Owocem jego rozmyślań politycznych była praca pt. Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego

• Staszic był przekonany, że wadliwy ustrój społeczno - polityczny demoralizuje człowieka, dlatego domagał się reform, których skuteczność uzależniał od reformy wychowania

• Jego zdaniem system wychowania i nauczania w Polsce nie sprzyjało kształceniu ludzi pracowitych i rozumnych. Za upadek moralny i umysłowy ówczesnego społeczeństwa obwiniał szkoły Równocześnie uważał, że upadek postępuje równolegle z upadkiem politycznym państwa, za co winę ponoszą magnaci

• Całość zadań wychowania, w ujęciu Staszica, sprawdzała się do wychowania społeczno-obywatelskiego, fizycznego i przygotowania do zawodu. był to dość surowy, ale całkowicie utylitarystyczny ideał wychowania

• Do prac Komisji Edukacji Narodowej Staszic odnosił się z entuzjazmem, uważał bowiem, że będzie ona realizować ideał wychowania obywatelskiego

• Zdaniem Staszica, Komisja Edukacji Narodowej zorganizowała jedynie państwowe szkolnictwo średnie i wyższe

• Twierdził też, że nauczanie na pierwszym stopniu powinno się rozpoczynać w 6. r.ż., a program powinien być oparty na znajomości psychiki ucznia

• Religi nie traktował jako nauki, lecz jako zasadę nauki moralnej

• W 1808 r. powierzono Staszicowi funkcje prezesa Towarzystwa Przyjaciół Nauki, którą pełnił przez 18 lat.

• Zaproponował powołanie szkół departamentowych, wydziałowych i podwydziałowych

Aleksander Wielopolski (1803-1877):

• Polonizował urzędy i szkolnictwo

• Dążył do rozbudowa szkolnictwa ludowego

• Chciał rozszerzyć program szkoły początkowej

• Chciał otwierać szkoły zawodowe

• jednolitość programu szkół powiatowych i gimnazjum w zakresie 3- 4 klas

• zniesienie rządowych szkół żeńskich i oddanie tej edukacji w ręce szkół prywatnych

• Dążył do otwarcia szkół wyższych

Jan Władysław Dawid (1859-1914):

• polski pedagog i psycholog.

• Przedmiotem szczególnego zainteresowania studiów Dawida było nauczanie początkowe.

• Według Dawida jednym z ważnych celów nauczania miało być rozwijanie zainteresowań i kształcenie zdolności przedmiotowego poznania.

• Kładł nacisk na kształtowanie u dzieci spostrzegawczości, a także na zaznajamianie ich z najbliższym środowiskiem.

• Jako przedstawiciel kierunku wychowania społeczno-moralnego za podstawowy cel wychowania uważał wprowadzenie wychowanka w życie społeczne.

• Postulował, aby zadania wychowawcze koncertowały się na formowaniu charakteru moralnego, co osiąga się przez rozwój zainteresowań i przystosowanie do życia społecznego. Realizacją tak stawianych zadań ma zając się szkoła, która przez nauczania wychowujące zaszczepia określone wyobrażenia oraz rozwija uczucia, utrwala nawyki i i sposoby postępowania.

• W okresie 1898-1906 stał się aktywnym działaczem radykalnego ruchu politycznego na ziemiach polskich. W tych latach redagował kolejno pisma, takie jak „Głos”, „Przegląd Społeczny”, „Społeczeństwo”.

• Wykładał też na tajnych kursach przeznaczonych dla kobiet.

• Ideał nauczyciela ukazał jako przewodnika duchowego, odznaczającego się „miłością dusz ludzkich”, wyrzeczeniem oraz ofiarnością, a także umiejętnością nawiązywania kontaktu z wychowankiem.

• Jan Władysław Dawid jako pedagog i psycholog przyczynił się w sposób decydujący do unaukowienia pedagogiki polskiej. Jako autor licznych prac naukowych z dziedziny pedagogiki, psychologii, a także filozofii stał się inicjatorem psychologii wychowawczej w Polsce. Jednocześnie nieustannie wpływał na organizowanie żywego ruchu pedagogicznego i przez szeroką działalność prelekcyjną wywarł ogromny wpływ na nauczycielstwo.

• Jego książki „Nauka o rzeczach”,„O duszy nauczycielstwa”,

• za szczególną cechę dobrego nauczyciela uważał Dawid „miłość dusz ludzkich”,

• przeciwstawiał się modelowi tradycyjnemu, opartemu na encyklopedyzmie i stopniach formalnych herbartystów, lansował model „szkoły humanitarnej”, która urabiała charaktery i zaszczepiała u wychowanków ludzki pogląd na świat,

• w proponowanym modelu szkoły Dawid nakazywał:

- * nie przeciążać uczniów nauką

- * łączyć teorię z praktyką

- * domagał się rozwijania zainteresowań i zdolności poznawczych ucznia

- pragnął aby nauczyciele mieli poczucie doniosłości swojego zawodu, odpowiedzialności za wyniki własnej pracy i stałą potrzebę samodoskonalenia

Aniela Szycówna (1869 - 1921):

• pedagog, psycholog, metodyk, społecznik. Urodziła się 31 lipca 1869 r. w Warszawie

• Na początku XX w .zaczęła się starać o założenie w Polsce instytucji, której celem miało być prowadzenie badań nad dziećmi. Zwieńczeniem tych zabiegów było powołanie w 1907 r. Towarzystwa Badań na Dziećmi. Szycówna prowadzoniła w nim badania psychologiczno-pedagogiczne dotyczące rozwoju umysłowego i fizycznego dzieci, popularyzowała wiedze pedagogiczną wśród nauczycieli i rodziców, publikowała wyniki pomiarów i obserwacji prowadzonych przez członków Towarzystwa

• Jej główny dobytek naukowy stanowią pracę psychologiczne, kwestionariusze do badania dzieci oraz sprawozdania z badań.

• Według Szycówny obowiązek wychowania dziecka, spoczywa na rodzicach, którzy powinni być wzorem dla swojego dziecka. Gdy skończ ono 7 lat, należy mu zapewnić jak najlepsze wykształcenie. Rodzice powinni też wspierać nauczyciela w jego pracy, nie wyłączać się z procesu wychowawczego

• Każdy nauczyciel powinien mieć świadomość, że najsilniej oddziałują na dzieci własnym przykładem. Aby być dla uczniów autorytetem, pedagog powinien w ich obecności bardzo się kontrolować, być otwarty na ich potrzeby, unikać sztuczności , nie moralizować, lecz oddziaływać właściwym słowem i sugestią. Przed rozpoczęciem nauczania powinien najpierw dobrze poznać dziecko sprawdzić, co, wie, jaki jest jego temperament i zdolności. Następnie powinien opracować indywidualny program nauczania dostawny do predyspozycji wychowanka.

• W nauczaniu należało stosować metody: poglądowe, heurystyczne, indukcyjne, dedukcyjne i wykład akroamatyczny, zasady: stopniowania trudności i koncentracji oraz wykorzystywać różnego rodzaju środki dydaktyczne

• Szycówna zalecała nauczycielom prowadzenie tzw. dzienników uczniów, w których mieli zapisywać wszystkie spostrzeżenia o danym uczniu. Miało to pomóc im później w analizie zachowań dzieci.

• Ważną role we wszechstronnym rozwoju dzieci odgrywały zabawy. Należało zatem zapewnić dzieciom jak najwięcej możliwości do podejmowania zabaw ruchowych rozwijających wyobraźnie, twórczych ćwiczących umysł i pamięć, towarzyskich.

• Kary i nagrody zalecała Szycówna ograniczać do minimum. Za najlepszą nagrodę uważała pochwałę

• Aktywność pedagogiczna Szycówny skupiała się na pracy nad organizacją oświaty powszechnej i pomocy nauczycielom. Na jej pracach kształciło się pierwsze pokolenie nauczycieli w odrodzonej Polsce

Stanisław Karpowicz (1864-1921):

• jeden z czołowych pedagogów w Królestwie Polskim przełomu XIX i XX w. drugi, po Bronisławie Ferdynandzie Trentowskim

• przedstawiciel polskiej myśli pedagogicznej, który podjął próbę opracowania systemu pedagogicznego, opierając go na wynikach badań dwu zespołów dyscyplin: przyrodniczych i społecznych

• Współpracował z zespołem pedagogów, którzy organizowali Uniwersytet dla Wszystkich. Interesował się również sprawami edukacji przedszkolnej oraz nauczania początkowego.

• Swoje rozprawy w tej dziedzinie publikował na łamach czasopism „Nowe Tory” i „Społeczeństwo”

• W 1911 r. powstał Dom Dziecięcy, który stał się terenem pracy pedagogicznej i placówką eksperymentalną Karpowicza w weryfikowaniu jego poglądów teoretycznych. Pracę wychowawczą opierał tutaj na zasadzie kooperacji i samorządu dziecięcego. Ponadto zwracał uwagę na wyzwalanie inicjatywy i samodzielności dzieci oraz indywidualizowanie w oddziaływaniu wychowawczym

• W1918 r. Karpowicz powrócił do Warszawy, gdzie podjął wykłady z pedagogiki w Towarzystwie Kursów Nauczycielskich oraz współpracę z Komitetem Społecznym, zajmującym się organizacją klubów dziecięcych dla dzieci robotniczych

• Ponadto opracował program nauczania początkowego i przedłożył go władzom oświatowym.

• „Ideały i metody wychowania współczesnej mu szkoły”- w dziele tym poddał ostrej krytyce współczesną mu szkołę i jej klasowe oblicze, a także ukazał perspektywy rozwojowe pedagogiki naukowej,

• był zwolennikiem gimnastyki a także gier i zabaw na świeżym powietrzu.

Tadeusz Czacki (1765-1813):

• Tadeusz Czacki jako pierwszy podjął próbę reformy wychowania dziewcząt. Wraz z Hugo Kołłątajem przedstawił plan utworzenia instytutu kształcenia dla ubogich dziewcząt pragnących zostać nauczycielkami.

• założyciel szkoły w Krzemieńcu:

liceum składało się z dwóch szkół:

• niższa czteroklasowa

• wyższa, która miała trzy dwuletnie kursy

• starannie dobrana kadra pedagogiczna

• Czacki znał każdego ucznia osobiście

• dbano o ćwiczenia i gry na świeżym powietrzu, urządzano zamiejskie wycieczki

• dla uboższej młodzieży stworzono konwikty

• panował ostry dozór

• wprowadzenie sądu studenckiego

• T Czacki proponował wychowanie domowe dziewcząt pod okiem matek przy pomocy „mistrzyń” wykształconych w Seminarium dla Guwernantek. Projekt ten jednak nie został zrealizowany

• Główne zainteresowanie Staszica koncertowało się na organizacji szkolnictwa zawodowego.

August Cieszkowski (1814-1894):

• założyciel Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu (1857) i pierwszy jego prezes,

• organizator wiejskich ochronek na terenie Wielkopolski.

• Był założycielem „Biblioteki w Warszawskiej”

• Był autorem koncepcji wychowania przedszkolnego, w myśli której kraj „powinien być pokryty siecią ochrony” - uważanych za instytucje najbardziej przydatną w rozwiązywaniu problemów społecznych.

• W pracy O ochronkach wiejskich podkreślał, iż zakładanie ich jest tak ważne jak zakładanie szkół elementarnych.

• programy ochronek oparte były na zabawie, śpiewie i nauce tańców ludowych, gdyż za główny element rozwoju psychicznego dziecka uważał kontakt w grupie społecznej.

• propagował ideę wakacyjnych kolonii dla dzieci i młodzieży

WSPÓŁCZESNE NAUKI PEDAGOGICZNE

Wiek XX zaznaczył się w historii rozwoju nauk pedagogicznych niebywałym ożywieniem.

Do najbardziej prężnie rozwijających się kierunków w pedagogice XX stulecia prof. Ewa Brodacka-Adamowicz zalicza:

• pedagogikę Nowego Wychowania

• pedagogikę pragmatyczną

• socjalizm pedagogiczny

• pedagogikę personalistyczną

• pedagogikę kultury

• pedagogikę religii

1. W pedagogice Nowego Wychowania najważniejszym punktem działalności wychowawczej było dziecko, stanowiące najwyższą wartość. Do jego indywidualnych potrzeb dostosowywano programy i metody wychowania. Na pierwszym miejscu kierunek ten stawiał prawa dziecka, żądał nieograniczonej swobody, usunięcia wszelkich ograniczeń związanych z przymusem i dyscypliną. Spośród koncepcji tego kierunku wiele znalazło zastosowanie w praktyce wychowawczej np. system Marii Montessori, koncepcja pedagogiczna Ellen Key, plan daltoński Heleny Parkhust, koncepcja wychowania funkcjonalnego Edwarda Claperda.

• MARIA MONTESSORI (1870-1952)

Z pochodzenia Włoszka, reformatorka wychowania przedszkolnego, stworzyła swój system pedagogiczny i opracowała własną metodę nauczania. Od jej nazwiska została nazwana metodą Montessori.

• Celem metody było przygotowanie wychowanka do samodzielnego życia przez wspieranie jego możliwości

• Montessori uważała, że każde dziecko ma swój własny, naturalny plan rozwoju. Należy jedynie przygotować odpowiednio środowisko wychowawcze.

• Do podst. Elementów jej systemu pedagogicznego należało przekonanie, że powodzenie metod wychowawczych zależy przede wszystkim od środowiska rodzinnego dziecka, od urządzenia samej szkoły oraz od zaangażowania wychowawcy.

• W szkołach Montessori proces nauczania dokonuje się dzięki własnej aktywności uczniów, uczeń samodzielnie zdobywa wiedzę i doświadczenie. Każde dziecko może pracować we własnym tempie i zgodnie z własnymi zainteresowaniami. Relacje między nauczycielem a uczniem są oparte na wzajemnym szacunku i mają charakter podmiotowy

• Kładła nacisk na swobodę dziecka, która ukazywała w sposób naturalny charakter dziecka. Granicą swobody był jednak interes zbiorowy, grzeczne zachowanie i takt w postępowaniu. Jedyny zakaz dotyczył obrażania przez dziecko innych i szkodzenie innym. I jedynie w takich przypadkach zastosować można było karę (izolowanie dziecka na jakiś czas od współtowarzyszy)

• Maria Montessori wniosła ogromny wkład do światowej myśli pedagogicznej. Największą popularność zdobyła dzięki książce Domy dziecięce. Obecnie w Polsce działa ok. 30 przedszkoli opartych na założeniach pracy montessoriańskiej oraz w Warszawie i Łodzi szkoły Montessori.

2. Socjologizm pedagogiczny - był kierunkiem antagonistycznym do pedagogiki Nowego Wychowania. Kładł nacisk na sferę moralną dziecka, a proces wychowania przedstawiciele tego kierunku rozumieli jako kształtowanie psychiki jednostki zgodnie z modelem akceptowanym przez daną grupę społeczną. Wychowanie więc posiadało w tym przypadku charakter społeczny i miało na celu przystosowanie jednostki do życia. Czołowymi przedstawicielami socjologizmu w pedagogice są: Emil Durkheim i Owidiusz Decroly.

• OWIDIUSZ DECROLY (1871-1932)

Belgijski lekarz, psycholog i pedagog. Należał do pierwszych twórców nowej szkoły usiłującej przygotować dziecko do życia przez życie. Podstawowe założenia metody Decroly'ego to:

• zasada wychowania życia przez życie

• uznanie zainteresowań dziecka za podstawowy czynnik doboru materiału do nauczania poszczególnych klas

• całościowe ujmowanie materiał nauczania bez rozbijania go na rozdzielne przedmioty w czasie rozbijania go na oddzielne przedmioty w czasie opracowywania zjawisk występujących w życiu.

Położył nacisk na zorganizowanie nauczania za pomocą metody poglądowości wokół zainteresowań dziecka, wypływających z jego naturalnych potrzeb życiowych, do których zaliczył:

• potrzebę odżywiania się oddychania i czystości

• potrzebę walki z wpływami atmosferycznymi

• potrzebę obrony przed niebezpieczeństwami

• potrzebę przy i ruchu, potrzebę rozrywek

1. Szkoła Decroly'ego to mała wspólnota społeczna, gdzie dzieci współpracują i wspierają się wzajemnie w zajęciach, które wnoszą do szkoły atmosferę ruchu i życia. Dzieci mogą swobodnie poruszać się korzystać z tego co jest im potrzebne a zarazem porozumiewać się z kolegami i nauczycielem w sprawie wykonywanej pracy.

2. Decroly respektuje wolność i samodzielność wychowanków, czego konsekwencją jest ich poczucie odpowiedzialności za własne postępy w nauce i własne zachowanie.

3. Decroly wprowadza pogadanki, których tematy związane są z treścią lekcji. Dzieci samodzielnie przygotowują wskazane zagadnienia.

4. W programie szkolnym nie ma podziału wiadomości na odrębne przedmioty. Na miejsce zwykłych przedmiotów nauczania wprowadza się ośrodki zainteresowań.

5. W szkole Decerolly'ego klasy zastąpione gabinetami, zespoły dzieci są koedukacyjne i nieliczne, dobierane według poziomu intelektualnego. Cechą charakterystyczną jest brak podręczników, w miejsce których pojawiają się dzienniczki obserwacji.

6. Decroly proponuje różne formy wyrażenia siebie np. lepienie, szycie, rysowanie, malowanie itp. Owidiusz Decrolly pierwszy wprowadza metodę globalną nauki czytania i pisania oraz gry wychowawcze i dydaktyczne. Gry dzieli na trzy grupy :

1. Indywidualne ćwiczenia - gry

2. Ćwiczenia - gry wykonywane w małych grupach

3. Ćwiczenia gry dla całej klasy zwane kolektywnymi

3. Pedagogika personalistyczna była kierunkiem dążącym do zaznaczenia w wychowaniu czynników społecznych i indywidualnych. Przedstawiciele tego kierunku przeciwstawiali się zarówno pedagogice swobody, usuwającej wszelkie naciski zewnętrzne, jak pedagogice socjologicznej podporządkowującej jednostkę społeczeństwu. Zakładano, że osobowość może rozwijać się tylko będących wynikiem twórczego działania człowieka, które wiążą osobowość ze światem kultury. Ośrodkiem praktyki pedagogicznej było dziecko, jego życie i potrzeby. Przedstawiciel: Sergiusz Hessen (1887-1950):

• Był zwolennikiem zarówno pedagogiki kultury jak i pedagogiki personalistycznej

• W jego ujęciu, wychowanie ma strukturę wielowarstwową i jest zarazem procesem dialektycznym (osobowość i społeczeństwo wzajemnie się przenikają).

• Główny celem wychowania jest kształtowanie osobowości poprzez wdrażanie w wartości kulturalne

• Hessen wyróżnił cztery warstwy wychowania:

1. życie biologiczne → rozwój psychofizyczny

2. warstwa społeczna → uspołecznianie jednostki przez grupę społeczną

3. warstwa kultury duchowej → częściowo pokrywa się ze społeczną, jest wyrazem ducha przedmiotowego

4. warstwa doskonałej wspólnoty moralnej → jej podstawą jest doskonała miłość bliźniego.

4. Antagonizmy między pedagogiką Nowego Wychowania i socjalna próbowała przezwyciężyć Pedagogika Kultury. Przedstawiciele tego kierunku wykazywali, że życie kulturalne ma swe historyczne uwarunkowania, a człowiek jest istotą kulturalną tworzącą nowe wartości. Najbardziej reprezentatywnymi jego przedstawicielami byli Georg Kerschensteiner, Wilhelm Dilthey i Edward Spranger.

George Kerchensteiner (1854-1932):

• niemiecki pedagog, jeden z twórców tzw. szkoły pracy. Swoje koncepcje realizował w założonej przez siebie eksperymentalnej szkole w Monachium oraz w niemieckim szkolnictwie zawodowym.

• Krytykując dotychczasowy model nauczania przeciwstawił mu nową koncepcję zwaną „szkołą pacy”. Wszystkie szkoły wyposażone zostały w laboratoria fizyczne i chemiczne a wśród przedmiotów nauczania znalazły się oprócz języka ojczystego, realiów, rachunków i geometrii - tzw. umiejętności czyli: kaligrafia, rysowanie, śpiew, gimnastyka, roboty ręczne i gospodarstwo domowe dla dziewcząt. Szkoła przekształcona została z instytucji wyłącznie nauczającej - w instytucje kształcącą i wychowującą. Zagadnienia szkoły pracy łączył w jedną całość z zagadnieniami wychowania obywatelskiego opartego na przekonaniu że wychowanie ma uczynić z wszystkich ludzi użytecznych obywatel Cesarstwa Niemieckiego.

• Wg niego zadaniem wychowania jest wychowywać obywatela dla państwa, natomiast państwo od obywatela wymaga aby uzyskał określony zawód, służący nie tylko jemu osobiście lecz i celom ogólnym oraz aby umiał oddziaływać moralnie na innych w kierunku realizowania „ idealnych celów państwowych”

5. Pedagogika religii - Zwolennicy tego kierunku na pierwszym miejscu stawiali poddanie się porządkowi nadprzyrodzonemu. Celem wychowania religijnego było kształtowanie charakteru moralnego, co miało wpłynąć na uniezależnienie się człowieka od nacisków zewnętrznych. Do najwybitniejszych przedstawicieli tego kierunku należał Wilhelm Foerster.

Wilhelm Foerster:

• uważał, że jednostki trzeba przygotowywać przez wychowanie do odporności przeciw złym wpływom do wyrabiania w sobie mocnego oparcia wewnętrznego

• służy temu szereg środków higienicznych jak panowanie nad sobą, pewne wyobrażenie etyczne, przyzwyczajenie się do ofiarności i miłości, dobrowolne ograniczenie się i wychowawcze znaczenie cierpienia.

---