Wprowadzenie:

Książka kładzie nacisk na pomaganie zdrowemu, normalnemu człowiekowi w lepszym funkcjonowaniu. Nie jest to książka o psychoterapii, ani o patologii interakcji ludzkich. Podkreślane jest znacznie podstawowej umiejętności komunikowania się.

Podporami procesu pomagania są :

• osobowość osoby pomagającej

• jej umiejętności

Rozdział 1 - Pomaganie:co to znaczy?

Osobowości pomagającego + umiejętności = warunki ułatwiające rozwój ------> specyficzne wyniki

-cechy -rozumienia (zaufanie, szacunek, wolność) (dla osoby, dla społe-

-postawy -stwarzania komfortu czeństwa)

-wartości -działania

Osobowość pomagającego w połączeniu ze specyficznymi umiejętnościami stwarza warunki rozwojowe, prowadzące do określonych rezultatów, ważnych dla jednostki i całego społeczeństwa. Osobowość i umiejętności pomagającego są podstawowymi składnikami procesu pomagania.

Specjalista dysponuje jeszcze 3 elementem: wykracza poza pojęcia podstawowe, czyta doświadczenia innych osób pomagających, oraz o osiągnięciach nauki o zachowaniu.

Pomaganie: proces umożliwiania osobie rozwoju w kierunku, jaki wybiera. Pomoc powinna być zdefiniowana głównie przez wspomaganego. On decyduje czy chce pomocy i określa cele. Dobrowolność procesu pomagania - wspomagany sam inicjuje proces pomocy. Celem pomocy jest spowodowanie by wspomagany stał się samodzielny.

Należy podejść do wspomaganego z zaufaniem do zdolności wspomaganego do działania w kierunku celów najlepszych dla niego i dla społeczeństwa. Zadanie pomagającego to raczej ułatwianie i wspieranie, niż uczenie i perswadowanie.

Kontrakt: wczesne uzgodnienie rodzaju i warunków pomocy. Rozpatrzenie i uzgodnienie oczekiwań obu stron. Uzgodnienie co do rozwoju - uzgodnienie, że wspomagany będzie próbował zmienić się z własnej inicjatywy, lecz z minimalnym uczestnictwem pomagającego.

Wychodzenie naprzeciw potrzebom wspomaganego:

Pomoc= stowrzenie warunków, wychodzących naprzeciw jego potrzebom. Rodzaj i ilosć dawanej pomocy zależy od aktualnych potrzeb wspomaganego.

Hierarchia potrzeb wg Maslow'a:

Wiele żądań pomocy dotyczy

wychodzenia naprzeciw niedoborom

w potrzebie miłości, bezpieczeństwa,

szacunku do samego siebie, czy

stymulacji społecznej. Musimy

pomóc tej osobie w zaspokojeniu

jej podstawowych potrzeb

fizycznych i psychologicznych,

zanim jest ona w stanie osiągnąć

wyższy poziom istnienia i osiągnięć

Najbardziej pomocną rzeczą jaką możemy zrobić dla drugiej osoby jest „dopomóc jej w pomaganiu sobie” poprzez stwarzanie warunków, uwalniających jej tendencje rozwojowe i zdolności do korzystania z własnych zasobów.

Efektywność profesjonalnych pomagających nie jest tak wysoka, jak by się można spodziewać. Nieprofesjonalistów zaś bardzo szybko można nauczyć efektywnych umiejętności pomagania. Wielu ludzi posiada naturalne umiejętności pomagania ze względu na swoje doświadczenia życiowe. Mogą jednak być szczególnie narażeni na błąd zniekształconego spostrzegania wspomaganego, bądź projektowania na niego swoich własnych problemów. Ważna jest świadomość tej możliwości, którą profesjonalista zyskuje w czasie szkoleń i superwizji. Nieprofesjonalista może „zarażać się” uczuciami wspomaganego. Profesjonalista nauczył się zawodowego „dystansu”.

Zmienne wpływające na skuteczność pomagania:

• podstawowa umiejętność empatii

• znajomość stanu badań i teorii

• wykonywanie swoich umiejętności

• odpowiedzialność prawna i tyczna wobec wspomaganych i agencji

• specjalistyczna wiedza oparta na szkoleniu i doświadczeniu

• ocena kompetencji ze strony współpracowników i profesjonalistów

Pomoc strukturowana i niestrukturowana:

Pomaganie ustrukturowane

Pomagacze zawodowi: np. pracownicy socjalni, księża, psychologowie, nauczyciele, doradcy szkolni, lekarze, psychiatrzy Pomagacze paraprofesjonalni (osoby o naturalnych talentach, wyposażone w niektóre umiejętności): np. wyszkoleni ankieterzy, recepcjoniści i personel pomocniczy w placówkach zajmujących się zdrowiem psychicznym, rehabilitacją itp. Ochotnicy: osoby pracując bezpłatnie, po krótkim szkoleniu w pup i w orientacji instytucji

Pomaganie niestrukturowane

Przyjaźń: nieformalne, wzajemne i niestrukturowane relacje pomocy w jakimś czasie Rodzina: nieformalny system wzajemnej pomocy, o różnym stopniu wzajemnej zależności Społeczeństwo i ogólne ludzkie zainteresowanie: nieformalne niestrukturowane i doraźne akty pomagania dla uniknięcia niebezpieczeństwa, cierpienia i deprywacji

Pomaganie nieformalne: pomoc rówieśnicza, grupy samopomocowe.

Korzyści dla osoby pomagającej:

• podwyższenie statusu i wzmocnienie obrazu siebie jako osoby poproszonej o pomoc,

• pozytywna samoocena (poprzez dawanie, a nie zabieranie),

• większe zaufanie do swojego zdrowia psych. (skoro mogę pomagać innym w potrzebie),

• odciągnięcie od własnych problemów,

• satysfakcja z dzielenia uczuć,

Pomaganie jest uczeniem samopomocy:

Pomaganie jest procesem zachęcania wspomaganego do uczenia się jak się uczyć. Uczy się nie tylko jak skutecznie radzić sobie ze swoim aktualnymi uczuciami i wymaganiami otoczenia, ale również technik rozwiązywania problemów, metod planowania, technik dokonywania wyborów. Uczy się nie tylko jak zaspokajać potrzeby teraźniejsze, ale i przyszłe.

Brammer rozdział 4 „Proces pomagania”

Relacja

Relacja pomiędzy pomagającym a wspomaganym jest dynamiczna. Stanowi główne narzędzie wyrażania i spełniania potrzeb. Jest środkiem łączącym problemy wspomaganego z ekspertyzą pomagającego. Relacja często jest definiowana jako emocjonalna jakość interakcji.

Wymiary relacji

1. Unikalność-powszechność: relacja pomagania jest czymś unikalnym, różniącym ten kontakt od innych interakcji, a z drugiej strony ma wiele wspólnego z przyjaźnią, kontaktami w rodzinie, spotkaniami z duchownym. Celem tych wszystkich sytuacji jest zaspokojenie podstawowych potrzeb ludzkich, co sprawia, że wyglądają one podobnie.

2. proporcja treści intelektualnych i emocjonalnych: relacja pomagania może być spotkaniem emocjonalnym lub głównie dotyczyć wymiany treści intelektualnych. Zwykle jest tak, że wzrasta zaangażowanie emocjonalne od początkowego poziomu zainteresowania do głębokiej przyjaźni, poprzez coraz intensywniejsze włączanie się w spotkanie. Najgłębiej - pełne miłości zainteresowanie dobrem drugiej osoby. Pomagający musi uświadamiać sobie poziom zaangażowania emocjonalnego i jego konsekwencje dla wspomaganego. Optymalny poziom zaangażowania zależy od celu. Zarówno zbyt duże wycofanie i intelektualizacja spotkań, jak i zbyt silne zaangażowanie emocjonalne naruszające obiektywizm pomagającego nie są dobre. Pomagający musi utrzymać obiektywizm, a jednocześnie uczestniczyć w relacji dostatecznie emocjonalnie, aby poziom zaangażowania wspomaganego był odpowiedni.

3. niejasność-jasność (ustrukturowanie): wstępna niejasność daje wspomaganemu możliwość projektowania własnych potrzeb, zainteresowania i uczuć, natomiast ustrukturowanie na tym etapie powoduje, że wspomagany jedynie odpowiada na wąsko postrzegane cele pomagającego. Z drugiej strony zbyt duża niejasność celów i tożsamości pomagającego wywołuje niepokój u wspomaganego lub tendencję do narzucania relacji tonu towarzyskiego. Rozwiązaniem jest podjęcie wspólnie przez pomagającego i wspomaganego decyzji o tym , co jest celem oraz wybranie odpowiedniego do celu poziomu niejasności.

4. zaufanie- nieufność : aby zaistniało zaufanie motywy pomagającego są wyraźne i atrakcyjne dla wspomaganego, wspomagany postrzega siebie jako akceptowanego i cenionego, czuje się ciepło przyjmowany, widzi pomagającego jako osobę oddaną i uczciwie odsłaniającą własne uczucia. Wspomagany powinien doświadczać relacji jako wspólnego, opierającego się na zaufaniu starania o osiągniecie rozwoju, jako wspólnego rozwiązania problemu i uczenia się, przy czym powinien czuć się niezależny. Nieufność pojawi się, gdy wspomagany uzna, że pomoc ma go zmienić, może się czuć wtedy zależny, gorsz, bezradny lub zdeprecjonowany. Zaufanie wiąże się też z reputacja pomagającego.

5. odpowiedzialność indywidualna- społeczna

6. swoboda-kontrola opisane w rozdz. wcześniejszych

7. wymiar związany z etyką

Doświadczenie procesu pomagania

Przebieg procesu pomagania:

- stwierdzenie problemu przez wspomaganego

- jasna interpretacja problemu lub doprowadzenie do uświadomienia sobie znaczenia

komunikatu, jaki próbuje się przekazać wspomaganemu.

- przeformułowanie problemu na cel

- uświadomienie konieczności uruchomienia procesu, by cel osiągnąć.

- doświadczenie strategii i metod stosowanych przez pomagającego

- doświadczenie ostatecznych efektów.

Podobny proces przechodzi pomagający: zadawanie wstępnych pytań, formułowanie wstępnych hipotez, uzgadnianie ze wspomaganym, wybór strategii pomagania, doświadczanie zmian.

Stadia procesu pomagania

Stadium 1 - Przygotowanie i rozpoczęcie (przygotowanie wspomaganego i nawiązanie

relacji)

Celem jest stworzenie podstaw zaufania, umożliwienie wspomaganemu sformułowania żądania pomocy. Pojawiający się opór ma kilka źródeł, m.in. normy kulturowe traktujące poszukiwanie pomocy jako wyrażenie niekompetencji; źródła wewnętrzne tj. naturalna tendencja do przeciwstawiania się zmianie; lęk przed konfrontacją z własnymi uczuciami. Rozwój zaufania zmniejsza opór, dlatego kolejne działania pomagającego powinny skupiać się na zwiększeniu poziomu zaufania. Towarzysząc wspomaganemu w budowaniu gotowości do wejścia w relację pomagania, pomagający musi pamiętać, że efektywne pomaganie może nastąpić, jeśli spełnione są następujące warunki: *wspomagany jest świadomy odczuwania cierpienia,

*chce zmienić aktualną sytuację lub zachowanie,

*jest świadomy możliwości i ograniczeń sytuacji pomagania,

*chce spotykać się z pomagającym.

Na łatwość rozpoczynania relacji pomagania wpływają tzw. warunki spotkania takie jak ustawienie krzeseł, wystrój gabinetu, wygląd pomagającego, styl wstępnej rozmowy prezentowany przez pomagającego. W zakresie rozpoczynania rozmowy wskazane jest, aby pomagający przybrał postawę odprężonego oczekiwania, umożliwiającą wspomaganemu przedstawienie powodów spotkania, itp. W razie kłopotów pomagający może zastosować proste naprowadzenia, pozostawiające dużo przestrzeni wspomaganemu.

Stadium 2 - Klaryfikacja (ustalenie problemu i powodów szukania pomocy)

Celem etapu jest wyjaśnienie, dlaczego wspomagany chce pomocy i dokładniejsze odczucie, jak wspomagany widzi swój problem i ogólną sytuację życiową. W tym momencie nie należy przechodzić do zadawania pytań. Głównie powinno się słuchać i odbijać uczucia wyrażane przez wspomaganego. Pomagający ma ograniczyć osądy i diagnozowanie, zwłaszcza w początkowych stadiach. Należy pamiętać, że wspomagani najczęściej mają wiele niejasności co do odczuwanego dyskomfortu, słabą świadomość przyczyn, itp., dlatego nie wskazane są pytania typu „ dlaczego”(np. „Dlaczego tak się czujesz) . Lepiej koncentrować wspomaganego na uczuciach i myślach poprzez pytania typu „co” (np. „Co teraz czujesz). Na ty etapie ważne jest pomoc wspomaganemu w określeniu, kto jest „właścicielem” problemu (np. problem ma dziecko przyprowadzone do psychologa, czy matka, którą niepokoi zachowanie dziecka i to ona jest tak naprawdę osobą wspomaganą).

Celem jest więc również ustalenie, kto jest głównym wspomaganym.

Stadium 3 - Strukturowanie (sformułowanie kontraktu i struktury)

Celem jest ustalenie, czy proces pomagania w ogóle będzie trwał i na jakich zasadach. Aby te cele osiągnąć wspomagany i pomagający muszą odpowiedzieć sobie na szereg pytań:

Pomagający:

- czy jestem w stanie pracować z tą osoba?

- czy chcę z nią pracować?

- czy mogę sprostać jej oczekiwaniom?

- jakiego rodzaju struktury potrzebujemy (nieformalne rozumienie, kontrakt)

- czego od niej oczekuję (np. czas, wysiłek, zaangażowanie)

Wspomagany:

- czy jest to osoba, której mogę zaufać?

- czy będzie mi pomocna?

- jakie będą jej warunki?

- czy wejdę w tę relację bardziej niż tego chcę?

- czy chcę podporządkować się uzgodnieniu warunków, jakie on proponuje, czy ustalimy

je wspólnie?

- jeśli przystanę na „kontrakt” to, czy mogę go zerwać?

Strukturowanie definiuje istotę, granice i cele przyszłej relacji pomagania. Określone zostają role, odpowiedzialność, wzajemne zobowiązania. Pomagający powinien wskazać kroki potrzebne do osiągnięcia celów wspomaganego, by wiedział jaką drogę ma przed sobą. Poza tym wspomagany powinien wiedzieć na jakich zasadach działa instytucja, do której się zgłosił, kim jest pomagający i dlaczego wspomagany tutaj jest (cel rozmowy). Niektórzy uważają, że struktura rozwija się naturalnie sama i nie trzeba jej omawiać, ale Brammer uważa, że brak jasnej struktury niepotrzebnie wywołuje niepokój u wspomaganego, z drugiej strony może też prowadzić do tego, że wspomagany odczuwa potrzebę strukturowania łagodzącego ten lęk. Na pewno korzystna jest płynąca ze strukturowania jasność co do czasu pojedynczych spotkań i całego procesu, opłat, wyjaśnienie wspomaganemu ewentualnych konfliktów zawartych w rolach (np. nauczyciel w roli pomagającego).

Struktura procesu to kolejny element stadium trzeciego. Łączy się on z normami procesu takimi jak ta, że wspomagany musi akceptować swoją odpowiedzialność za udział w procesie, że musi umieć wyrażać siebie w sposób pozwalający pomagającemu na bycie pomocnym, a wartościowe są zachowania ujawniające uczucia, oczekiwane jest wyrażanie emocji. Normą procesu jest też zasada stopniowego wzrostu ustrukturowania wywiadu (początkowo niejasny, porozrywany przebieg w miarę czasu staje się bardziej uporządkowany). Taka struktura kształtuje się naturalnie, oraz wynika ze skutecznego modelowania odpowiednich zachowań u wspomaganego.

Kontrakty formalne typowe są dla podejścia behawioralnego. Jest to porozumienie między pomagającym a wspomaganym co do tego, że działają w kierunku określonego celu, że każdy z nich ponosić będzie określoną odpowiedzialność za osiąganie tego celu i że dowodem na skuteczność pomocy będą określone wyniki.

Stadium 4 - Relacja (budowanie relacji pomagania)

Celem jest pogłębienie relacji i intensywniejsze zaangażowanie wspomaganego.

Cisza jest szczególnie ważna w tym stadium. Przerwy mogą mieć różne znaczenie: opór, niechęć do dalszego odsłaniania, chwilowe zatrzymanie w eksploracji, moment zastanowienia wynikający z potrzeby zebrania myśli, uczuć. Ważne, by dać wspomaganemu przestrzeń, właśnie poprzez ciszę.

Stadium 5 - Eksploracja (eksplorowanie problemów, formułowanie celów, planowanie

strategii, zbieranie faktów, wyrażanie głębszych uczuć, uczenie

nowych umiejętności)

W tym stadium pomagający staje się bardziej aktywny i asertywny. Dotąd głównie słuchał, klasyfikował, strukturował, teraz ma już lepsze rozeznanie w tym, kim jest wspomagany, czego oczekuje i jak można mu pomóc. Na tym etapie dwa kluczowe pytania: 1.Jakie zmiany w zachowaniu wspomaganego są odpowiednie i potrzebne dla osiągnięcia celu. 2. Jakie strategie interwencji dadzą takie wyniki?

Cele pomagającego w tym stadium to:

1) Utrzymanie i spotęgowanie związku (zaufanie, łatwość, bezpieczeństwo);

2) Radzenie sobie z uczuciami wspomaganego i własnymi, które zakłócają drogę do celu.

3) Ośmielenie wspomaganego do głębszej eksploracji, by poszerzyć jego świadomość

4) Zachcenie wspomaganego do wyjaśniania i dalszego precyzowania celów

5) Zbieranie informacji potrzebnych do rozwiązania problemu

6) Decyzja o zakończeniu lub kontynuowaniu relacji

7) Uczenie się umiejętności potrzebnych do osiągnięcia celów (demonstrowanie, modelowanie, trenowanie)

8)Inicjowanie zadań domowych (próby-ewaluacja-postęp)

Można w tym stadium zakończyć relację, ale należy uważać, czy rzeczywiście osiągnięto cel, czy tylko wspomagany doznaje ulgi ponieważ rozładował napięcie. Możliwe też, że wspomagany w tym momencie dozna zniechęcenia i będzie chciał zakończyć proces z powodu wyczerpania lub rozczarowania jego przebiegiem. Wtedy trzy wyjścia: zredukować intensywność eksploracji, kontynuować na głębszym poziomie, zakończyć proces z obecnym pomagającym.

W tym stadium mogą intensywnie wystąpić uczucia przeniesieniowe i przeciwprzeniesieniowe. Przeniesienie rozumie Brammer jako uczucia odczuwane kiedyś wobec kogoś bliskiego obecnie projektowane na pomagającego. Podobnie może reagować pomagający (przykładowe oznaki tego, że zjawisko takie zachodzi to np. senność, trudności z koncentracją, sympatyzowanie ze wspomaganym, przedstawianie argumentów.

Stadium 6 - Konsolidacja (eksplorowanie alternatyw, przepracowanie uczuć,

praktykowanie nowych umiejętności)

Na tym etapie wspomagany musi podjąć decyzję lub zacząć działać. To, co tu zachodzi wynuka z eksploracji, a prowadzi do planowania. Cele to dalsza klaryfikacja uczuć, zmuszanie do alternatywnych działań, praktykowanie nowych umiejętności.

Stadium 7 - Planowanie (rozwijanie planu działania przy zastosowaniu strategii

rozwiązywania konfliktów, redukowaniu przykrych uczuć,

włączaniu nowych umiejętności, w kontynuowaniu

samodzielnie podejmowanych działań)

Cele to doprowadzenie tego, co zostało przedyskutowane wcześniej do etapu planu działania i zdecydowanie, że rozwój doszedł do momentu, kiedy wskazane jest zakończenie relacji. Przepracowuje się wszystkie pozostałości nieprzepracowanych uczuć, zniechęca się do podejmowania nowych wątków.

Stadium 8 - Zakończenie (ewaluacja wyników, zakończenie relacji)

Tutaj dokonuje się podsumowania osiągnięć, oceny tego, co zostało zrobione z perspektywy zakładanych celów. Jeśli cele nie zostały osiągnięte, dyskutuje się przyczyny takiej sytuacji. Pożegnanie nie jest problemem, jeśli wcześniejsze stadia przeszły pomyślnie.

Brammer rozdz. 5. „Jak uczyć się podstawowych umiejętności pomagania”

Są trzy podstawowe strategie uczenia: praktykowanie umiejętności, wiedza doświadczalna, wiedza dydaktyczna.

Podejścia częściowe i całościowe

Metody mikroumiejętności. Główną metodą uczenia podstaw pomagania jest trenowanie mikroumiejętności, czyli prostych, wyuczalnych komponentów zachowania. Głównym ograniczeniem tej metody jest trudność w fazie integracji tych pojedynczych umiejętności w naturalnie przebiegający proces pomagania. Szkolenie w zakresie podstawowych elementów procesu pomagania wraz z rozumieniem samego siebie przez pomagającego i jego szeroką świadomością zadania są najbardziej skutecznym przygotowaniem do pomagania.

Symulacje. Odgrywanie ról, gdy szkolony wchodzi w rolę wspomaganego, a następnie pomagającego trenując podstawowe umiejętności. Odmianą tej metody jest sytuacja, gdy trzy osoby wychodzą, grupa ustala problem wspomaganego, następnie wszyscy trzej jako pomagający kolejno wchodzą i grupa ma możliwość porównania stylów. Ważnym elementem są informacje zwrotne od wspomaganego i grupy.

Uczenie przez doświadczenie

Podstawowa jego cechą jest rozpoczynanie od prawdziwego doświadczenia (zrób-spójrz-ucz się). Tu też najistotniejsze są informacje zwrotne w postaci opisu reakcji emocjonalnych i intelektualnych wspomaganego i pomagajacego. Grupa omawia, czego nauczyła się z tego doświadczenia. Ten sposób uczenia jest jednak ryzykowny dla wspomaganego, któremu pomocy udziela niewykształcony pomagacz (kwestia etyki).

Do tej kategorii uczenia zalicza się tez wszelkie grupy rozwoju, których celem jest poszerzenie świadomości osób pomagających i dostarczenie im możliwości ćwiczenia umiejętności. W grupie dochodzi do interakcji na coraz głębszym poziomie zaufania. Lider przerywa akcję i skłania grupę, by przyjrzała się sytuacji, co ma wartość edukacyjną. W trakcie procesu grupowego uczestnicy stale dają i otrzymują informacje o swoich umiejętnościach pomagania.

Odmiana uczenia przez doświadczenie jest też poznawanie procesu poprzez analizę własnego doświadczenia w sytuacji jeden szkolący się na jednego nauczyciela, jest to tzw. „analiza dydaktyczna”.

Strategia kombinowana łączy mikroumiejętności, uczenie się przez doświadczenie, strategie dydaktyczne.

Podstawowa teoria stosowania umiejętności:

Cztery watki teoretyczne łączące ze sobą umiejętności pomagania.

1. Potrzeby (t. psychoanalityczna)

Odwołanie się do potrzeb jako głównego motoru działań. Celem umiejętności pomagania jest pomaganie wspomaganemu w zaspokajaniu potrzeb zrozumienia, komfortu i działania.

2. Uczenie (t. behawioralne)

Z teorii tej pochodzi pojęcie modelowania, polegającego na zastosowaniu przykładów efektywnych i nieefektywnych umiejętności pomagania. Drugie pojęcie to wzmacnianie, czyli dostarczanie nagród. Zasada przenoszenia - umiejętność wyuczona w sytuacji symulowanej jest przenoszona na realną . Inne ważne pojęcia tego podejścia to ustalanie celów i rozwiązywanie problemów.

3. Świadomość (t. fenomenologiczne)

Idea świadomości uczuć i ich efektów. Rozumienie jako indywidualny sposób widzenia świata przez wspomaganego.

4. Komunikacja (t. interakcyjne)

Jednym z założeń pomagania jest, że ludzie nie rozumieją się, bo nie umieją komunikować się ze sobą.

W rozdziale piątym została przedstawiona klasyfikacja umiejętności pomagania:

W zakresie rozumienia:

1. słuchanie

2. prowadzenie

3. odzwierciedlanie

4. podsumowywanie

5. konfrontowanie

6. interpretowanie

7. informowanie

W dawaniu komfortu i postępowaniu w sytuacji kryzysu:

1. wspieranie

2. interweniowanie w kryzysie

3. skupianie się

4. kierowanie

W pozytywnym działaniu:

1. rozwiązywanie problemu i podejmowanie decyzji

2. zmienianie zachowania

Ten rozdział ma tylko kilka stron i jest właściwie o niczym, dlatego opracowanie takie króciutkie

Rozdział 6. UMIEJĘTNOŚCI POMAGANIA WAŻNE DLA ROZUMIENIA

Zespoły umiejętności:

1. U. Słuchania

1. Uważanie: zauważanie zachowań werbalnych i niewerbalnych;

2. Parafrazowanie: odpowiadanie na podst. komunikat;

3. Wyjaśnianie, odsłanianie się, ogniskowanie dyskusji;

4. Sprawdzanie percepcji: określ. dokładności słyszenia;

2. U. Kierowania:

1. kierowanie pośrednie;

2. kierowanie bezpośrednie;

3. ogniskowanie;

4. pytania otwarte i zamknięte;

3. U. Odzwierciedlenia

1. odzwierciedlanie uczuć;

2. odzwierciedlanie doświadczenia;

3. odzwierciedlanie treści;

4. U. Podsumowywania

5. U. Konfrontowania

1. rozpoznawanie własnych uczuć;

2. opisywanie i dzielenie uczuć;

3. komunikaty zwrotne;

4. medytowanie;

5. kojarzenie;

6. powtarzanie;

6. U. Interpretowania

7. U. Informowania

Podstawy teoretyczne szkolenia w umiejętnościach:

Założenie: nauczywszy się komponentów umiejętności można połączyć je w złożone zachowanie.

Zespół umiejętnośći nr 1 SŁUCHANIE

• słuchanie ǂ bierny akt przyjmowania treści

• słuchanie = aktywny proces odpowiadania na całość przekazów;

• Reik /1984/ „słuchanie trzecim uchem”

• Wspomagający: milczenie przez większość czasu

• Słuchanie = odp. na pytanie „Co dzieje się z tą osobą właśnie teraz w jej/jego przestrzeni życiowej”

• Słuchanie to podstawa dla: zebrania info., prowadzenia pogłębionego wywiadu, pomagania nieformalnego;

SŁUCHANIE

• Kontekst kulturowy (np. normy dot. zachowań niewerbalnych)!

• Komponenty /Ivey i in., 1968/:

(1) kontakt wzrokowy: okazanie zainteresowania; nie powinien być nieustanny i nieruchomy, lecz naturalny; ustalenie wygodnego dystansu - obserwacja reakcji wspomaganego w celu wychwycenia oznak dyskomfortu;

(2) postawa: swobodne wychylenie w str. wspomaganego, brak swobody => napięci ;

(3) gestykulacja: trzeba zwracać uwagę na swoje przekazy niewerbalne;

(4) zachowanie słowne pomagające: związane z wypowiedzią wspomaganego np. „Rozumiem co masz na myśli”;

• Efekt nagradzający dla wspomaganych;

• Zachęcanie do swobodnego werbalizowanie myśli i uczuć;

• Wybiórcza nieuwaga może spowodować niechęć;

• Kontrolujący efekt słuchania;

• Początkowa trudność: pozwolenie na swobodną wypowiedź bez licznych pytań etc.;

• Słuchanie jako rodzaj zabezpieczenia pogłębia cele eksploracji dokonywanej przez wspomaganych, minimalizuje prawdopodobieństwo szkodliwych interwencji;

• Przewodnik:

1. ustal kontakt poprzez patrzenie na badanego, kiedy mówi;

2. utrzymaj naturalną, swobodną postawę wskazującą na twoje zainteresowanie;

3. używaj naturalnych gestów, komunikujących zamierzone przez ciebie przekazy;

4. używaj twierdzeń łączących się ze stwierdzeniami badanego, bez przerywania, pytań czy zmieniania tematu;

Parafrazowanie

• metoda przeformułowania podstawowego komunikatu wspomaganego przy użyciu podobnych, lecz zazwyczaj w mniejszej ilości słów;

• sposób na sprawdzenie rozumienia pacjenta;

• test na umiejętność słuchania;

• komunikat dla wspomaganego, że się go próbuje zrozumieć i, że się za nim nadąża, osoba czuje się słuchana i rozumiana, rozwijają wypowiedź;

• obiektywne potwierdzenie rozumienia;

• treść znaczeniowa taka sama jak u wspomaganego (nie dodaje się nic od siebie);

• kiedy? W momencie naturalnej przerwy w toku wypowiedzi wspomaganego;

• szczególnie pomocna, gdy wypowiedzi osoby mają mieszaną/ podwójną treść;

• należy śledzić oznaki czy parafraza byłą trafna ;

• uwaga na maniery (np. zaczynanie parafrazy zawsze w ten sam sposób)!

zatem cechy parafrazy:

• zawartość: taka sama, ale innymi słowami;

• język: im mniej słów tym lepiej, dopasowany do języka wspomaganego;

• głębia: mniej więcej na tym samym poziomie, co wypowiedź osoby;

• znaczenie: nie powinno się pomijać ani dodawać znaczeń;

Wskazówki:

1. wsłuchaj się w podstawowy komunikat;

2. sformułuj i przedstaw zwięzłe i proste podsumowanie podstawowego komunikatu;

3. obserwuj oznaki ze str. wspomaganego lub zażądaj odpowiedzi - czy parafraza była trafna;

Klaryfikowanie

• „wyostrzenie widzenia nieostrego materiału”;

• kiedy prowadzący nie rozumie wspomaganego;

• kiedy wspomagany: niejasne komunikaty/ mylące słowa/ pokrętne rozumowanie/ złożony styl;

• psycholog podkreśla, że to on czegoś nie rozumie, by uniknąć wrażania o krytykowaniu pacjenta;

• brak zrozumienia może wynikać z nieuwagi pomagającego;

• powinna prowadzić do jaśniejszych wypowiedzi;

Wskazówki:

1. przyznaj się do niezrozumienia komunikatu wspomaganego;

2. spróbuj ponownego sformułowania lub poproś o klaryfikację, powtórzenie lub zilustrowanie;

Sprawdzanie percepcji

• polega na poproszeniu wspomaganego, aby zweryfikował twą percepcję tego, co sam powiedział;

• metoda dawania i odbierania sprzężenia zwrotnego dot. dokładności komunikowania się;

• wspomagany czuje się rozumiany;

• funkcja: służy korygowaniu błędów percepcji, zanim urosną do rozmiaru nieporozumienia;

Wskazówki:

1. sparafrazuj to, co usłyszałeś;

2. poproś badanego o bezpośrednie potwierdzenie tego, czy twoja percepcja była dokładna;

3. pozwól wspomaganemu skorygować twoją percepcję, jeśli była niedokładna;

Zespół umiejętności nr 2. PROWADZENIE

• cel: zachęcanie wspomaganego do otwartego odpowiadania na komunikowanie się;

• szczególnie przydatna w początkowych stadiach relacji - zachęca do ekspresji werbalnej;

• metoda stymulowania rozmowy poprzez wyprzedzanie kierunku rozumowania wspomaganego;

• def.: akt antycypowania tego, dokąd zmierza badany i zachęcanie go odpowiednimi uwagami;

• cele:

- zachęcanie do eksplorowania i przepracowywania uczuć;

- pozwolenie na swobodną eksplorację w różnych kierunkach i swobodne reagowanie na tok eksploracji;

- zachęcenie wspomaganych do aktywności w toku procesu oraz zachowania podstawowej odpowiedzialności za kierunek rozmowy;

Kierowanie pośrednie

• cel: skłonienie wspomaganego do rozpoczęcia, a nast. utrzymywania odpowiedzialności za podtrzymywanie rozmowy;

• szczególnie na początku, dla wspomaganych: zachęta, ośmielenie, poczucie odpowiedzialności za relację;

• może być zagrażające, kiedy pacjent oczekuje wypytywania;

Wskazówki:

1. określ jasno cel zachęty;

2. zachęta powinna być ogólnikowa i rozmyślnie nieprecyzyjna;

3. zrób pauzę na tyle długą, by wspomagany podchwycił zachętę;

Kierowanie bezpośrednie

• metoda bardziej szczegółowego ustalenia tematu rozmowy;

• zachęca do przepracowywania, klaryfikowania lub ilustrowania tego co powiedzieli;

• czasem: silny element sugestii;

• wspomagany: zazwyczaj podporządkowanie;

• cel: rozszerzenie świadomości wspomaganego poprzez dokładniejszą eksplorację uczuć;

Wskazówki:

1. określ cel zachęty;

2. wyraź ten cel w słowach, które spowodują konkretność wypowiedzi;

3. pozwól wspomaganemu na swobodę podjęciu zachęty;

Ogniskowanie/ koncentrowanie

• skupianie się na temacie, którego eksploracja mogłaby być owocna wg psychologa;

• gdy wspomagany wypowiada się chaotycznie;

• kiedy kierowanie pośrednie powoduje błędne koło;

• sposób na nawiązanie kontaktu wspomaganego z własnymi uczuciami;

• cel: redukcja zmieszania, rozproszenia i chaotyczności badanego;

• cel końcowy: bardziej znacząca werbalizacja i większe zrozumienie;

• badany więcej mówi o swoich dośw. uczuciowych;

• sterujący wpływ na badanego;

Wskazówki:

1. wykorzystaj takie wskazówki jak własne pomieszanie, czy poczucie kierunku rozumowania wspomaganego do zadecydowania kiedy zastosować koncentrowanie;

2. bądź gotowy do odebrania komunikatu zwrotnego, dotyczącego priorytetu ważności poruszanych tematów;

3. pomagaj rozmówcy koncentrować się na uczuciach, które mogą kryć się pod treścią rozmowy;

Zadawanie pytań

• pytania otwarte nakierowują na dalszą eksplorację;

• pozostawiają swobodę wyboru kierunku eksploracji;

• mają pomoc wspomaganemu w rozumieniu;

• lepiej `co' i `jak' niż `czy';

Wskazówki:

1. zadawaj pytania otwarte, na które nie można odpowiedzieć `tak' lub `nie';

2. zadawaj pytania dotyczące raczej uczuć związanych z tym co wspomagany mówił, niż informacji;

3. zadawaj pytania, które prowadzą do klaryfikacji wspomaganego, a nie otrzymania informacji przez pomagającego;

Zespół umiejętności nr 3. ODZWIERCIEDLANIE

• wyrażenie osobie badanej, że podzielamy jej system odniesienia i jesteśmy zainteresowani jej problemem;

• główny cel: rozumienie doświadczenia wspomaganego oraz przekazanie mu, że rozumie się świat tak, jak on;

Odzwierciedlanie uczuć

• wyrażanie własnymi słowami podstawowych uczuć wspomaganego wypowiedzianych wprost lub wynikających z rozmowy;

• cel: koncentracja na uczuciach po to, by ujawnić nieświadome uczucia i sprawić by wspomagany poczuł się ich `właścicielem';

• ustalenie, jakie uczucia wyraża wspomagany, jasne opisanie tego uczucia, obserwowanie efektu, osądzenie (na podst. reakcji wspomaganego) czy miało charakter facylitatywny czy obstruktywny;

• gdy wyrażane są dwa sprzeczne uczucia, odzwierciedlenie klaryfikuje ich istnienie;

Odzwierciedlanie doświadczenia

• opisowe sprzężenie zwrotne, które obrazuje szeroki zakres obserwacji psychologa;

• bez komentarza od pomagającego;

• wykracza poza zwerbalizowane uczucie bo psycholog wnioskuje o uczuciach na podstawie zachowania (niewerbalnego przekazu cielesnego) pacjenta;

• dobrze jest najpierw opisać zachowanie;

Odzwierciedlanie treści

• podobnie jak w parafrazowaniu, powtarzanie w krótszych i nowych słowach, zasadniczych myśl wspomaganego;

• służy klaryfikowaniu idei;

* W praktyce wszystkie rodzaje odzwierciedlenia zlewają się ze sobą;

* Wspomagani czują się rozumiani, stają się zdolni do bardziej efektywnego identyfikowania

i wyrażania uczuć, a także `przyswajania' własnych uczuć;

* wspomagani są bardziej zdolni do kontynuowania wyrażania uczuć;

* pospolite błędy w odzwierciedlaniu:

° stereotypowość odpowiedzi pomagającego

° błędy o charakterze czasowym (odzwierciedlanie każdego zdania lub odzwierciedlanie po długim monologu);

° zbyt duża głębokość;

° niewłaściwy język - żargon psychologiczny/ mowa zbyt potoczna;

`wspomagani są zdumiewająco tolerancyjni wobec naszego partactwa'

Wskazówki:

1. odczytuj cały komunikat;

2. dobierz odpowiednią proporcję uczuć i treści;

3. dokonaj odzwierciedlenia;

4. poczekaj na reakcję wspomaganego i potraktuj ją jako wskazówkę;

Zespół umiejętności nr 4. PODSUMOWYWANIE

• zważanie na to, co badany mówi (treść), jak to mówi (uczucia) oraz na cel czas i efekt wypowiedzi (proces);

• polega na połączeniu w jedno stwierdzenie wielu myśli i uczuć przy końcu rozmowy lub na jej zakończenie;

• wychwyt głównych punktów i najważniejszych tematów spośród wyrażonych treści i uczuć;

• podsumowanie procesu - ustalenie dokąd zmierzał;

• cel: danie wspomaganemu poczucia postępu w eksplorowaniu idei i uczuć oraz postępu w uczeniu się i rozwiązywaniu problemu;

• pozwala w sposób naturalny zakończyć rozmowę, klaryfikować rozproszone myśli i przygotować grunt dla nowych idei;

• sprawdzian dokładności odbioru dla prowadzącego;

• zapewnia ciągłość;

• podsumowania przez wspomaganych: test dla rozumienia, utrzymywanie odpowiedzialności za relację;

Wskazówki:

1. śledź uważnie tematy i tony emocjonalne;

2. zbierz myśli i uczucia w szeroką wypowiedź n.t ich znaczenia;

3. nie dodawaj nowych koncepcji;

4. zdecyduj czy lepiej podsumować samemu, czy poprosić o to badanego, weź pod uwagę cel podsumowania:

• czy ma zebrać rozproszone myśli i uczucia;

• czy ma zamknąć dyskusję;

• czy ma sprawdzić twoje rozumienie;

• czy ma zachęcić wspomaganego do eksploracji;

• czy ma być oceną postępu;

• czy ma upewnić badanych, że rozmowy idą we właściwym kierunku;

Zespół umiejętności nr 5. KONFRONTOWANIE

• polega na szerszym stwierdzeniu oraz komunikowaniu wprost wspomaganemu tego co się dzieje w relacji (lub co ci się wydaje);

• rezultat: wyzwanie, odsłonięcie lub zagrożenie;

• czasem pojawia się niepokój a czasem poczucie przyjemności;

• ryzyko oporu;

• pożądana otwartość w komunikowaniu się ;

• metoda `prosto z mostu' może zagrozić lub przestraszyć - zależy od momentu procesu i gotowości wspomaganego;

Rozpoznawanie uczuć

• rozpoznawanie uczuć wspomaganego bazuje na rozpoznawaniu własnych uczuć

• wyrażanie uczuć vs. realizacja celów relacji

• ! przeciwprzeniesienie

Opisywanie i dzielenie się uczuciami

• bardziej intensywna forma samo-otwarcia;

• pomaga wyjaśnić jak pomagający się czuje;

• model dla wspomaganego;

• na otwartym dzieleniu się uczuciami buduje się zaufanie;

• modelowanie idei `bycia sobą' poprzez `dzielenie się doświadczeniami' /Brammer i Shosrtom 1977/;

• swobodne wyrażanie uczuć = wentylacja;

• wspomagani: ulga od napięcia, satysfakcja;

• ograniczenia:

# wspomagany może czuć się po `wentylacji' tak dobrze, że uważa to za niezbędne przy aktywnym rozwiązywaniu problemów

# mechanizmy obronne mogą ulec załamaniu, a zachowanie - zakłóceniu pod wpływem przedłużającego się catharsis - pomagający może potrzebować wówczas pomocy;

! czasami wyrażenie uczuć jest celem samym w sobie;

Bądź ostrożny ze swobodnym wyrażaniem uczuć, gdy:

1. wiadomo, że osoba wspomagana ma poważne zaburzenia emocjonalne;

2. życie wspomaganego było wypełnione kryzysami i sytuacjami o silnej presji emocjonalnej a rozmawianie o nich mobilizuje więcej uczuć, niż są oni w stanie kontrolować;

3. wiadomo, że osoba w przeszłości niepewnie radziła sobie z kryzysami emocjonalnymi;

4. silny opór wobec eksploracji uczuć;

5. wątpliwa jest twoja adekwatność jako osoby pomagającej osobom z zaburzeniami;

6. twoje własne życie emocjonalne jest nieuporządkowane;

7. nie ma dostatecznie dużo czasu na dokładne przepracowanie uczuć;

8. nie jest dostępna (lub jest ograniczona)pomoc specjalistyczna;

9. założenia programowe instytucji nie zachęcają do intensywnej eksploracji emocji;

10. nie zostały zbadane postawy i oczekiwania rodziców lub opiekunów młodych klientów;

Uwagi:

• przesadne dzielenie się uczuciami vs. nadmierna powściągliwość/ignorancja!!!

Wskazówki

1. dziel się swoimi uczuciami, traktując to jako model;

2. proś wspomaganych, aby dzielili się swoimi uczuciami;

3. bądź ostrożny co do głębokości i zakresu dzielenia się uczuciami;

Komunikaty zwrotne

• podanie osobie informacji w postaci naszych opinii i reakcji;

• osoba ma w rezultacie lepszy pogląd na to, jak funkcjonuje i może wykorzystać tą informację do zmiany zachowania;

• szczere sprzężenie zwrotne o tym, jakie osoba wywołuje wrażenie;

Wskazówki:

1. kiedy badany jest gotowy; może mieć również postać komentarza krytycznego; jeśli nie jest gotowy - opór;

2. opisz zachowanie, zanim podasz swoją reakcję na nie; reakcje opisowe a nie oceniające;

3. opinia o zachowaniu a nie o osobie;

4. podawaj informacje zwrotne o rzeczach, które badany jest w stanie zmienić;

5. powinno być podawane w małych dawkach, tak by wspomagany mógł w pełni odebrać reakcję wspomaganego;

6. sprzężenie zwrotne powinno stanowić szybką odpowiedź na bieżące konkretne zachowanie, a nie na niezałatwione sprawy emocjonalne z przeszłości;

7. pytaj wspomaganego o reakcje na twoje sprzężenie zwrotne;

Medytacja

• forma konfrontacji ze samym sobą;

• zatrzymuje aktywny przepływ myśli i działań i pozwala wspomaganemu na wejście w kontakt z samym sobą;

• otwiera możliwość świadomości własnego ja w stosunku do świata;

Wskazówki

1. zapoznaj się przez osobiste doświadczenie z jedynym lub kilkoma stylami medytacji;

2. wyjaśnij wspomaganemu wartość tej metody;

3. poproś by przyjął wygodną, odprężoną pozycję z zamkniętymi oczami;

4. poleć by był spokojny i pozwolił myślom odpłynąć;

5. poleć by skoncentrował się na oddechu, dla nawiązania kontaktu z własnymi procesami i odczuciami cielesnymi;

6. po kilku minutach poleć by otworzył oczy i opisał swoje doświadczenia, !zwroty podsuwające określenia o uczuciach;

7. poleć praktykować tę formę konfrontacji w domu, jeśli uzna ją za produktywną i satysfakcjonującą;

Powtarzanie

• forma konfrontacji z samym sobą wywodząca się z tradycji gestalt;

• wspomagany powtarza słowo, zwrot lub krótkie zdanie (które ma dla niego szczególne znaczenie) raz lub wiele razy;

• cel: wytwarzanie w miarę powtarzania coraz większej ilości uczuć kojarzących się z tymi słowami;

• dyskusja nad uczuciami/ wylanie uczuć;

• mały opór badanego;

• prosty schemat myślenia przełamany przez wyrafinowane słownictwo;

• sposób na koncentrowanie się na swoich znaczących uczuciach oraz na uniknięcie pokusy szybkiego przejścia do bezpiecznych tematów;

• ta sama technika może zostać zastosowane dla gestów - koncentruje uwagę na emocjonalnym podłożu tego gestu;

• powtarzanie doprowadza dotkliwe uczucia do punktu, w którym można je otwarcie przedyskutować;

Wskazówki

1. spostrzegaj zdania lub gesty, które implikują uczucia;

2. poproś rozmówcę, by powtórzył kluczowe słowo, frazę lub krótkie zdanie raz lub więcej razy - aż uczucie ujawni się ;

3. zachęcaj by zwrot był powtarzany w czasie teraźniejszym;

4. zostaw czas by wspomagany mógł wydzielić i odczuć emocjonalne znaczenie;

Kojarzenie

• ułatwia uwalnianie uczuć;

• bardziej precyzyjna forma metody wolnych skojarzeń;

• cel: uwolnienie od logicznych, zaplanowanych stwierdzeń, przejście w nieuporządkowany świat uczuć;

• odmiana: wychwycenie z wypowiedzi słowa o silnym zabarwieniu emocjonalnym a następnie prośba, by podał wszystkie słowa, które w związku z tamtym przychodzą mu na myśl;

• cel: uwolnienie uczuć;

Wskazówki

1. poproś wspomaganego by powiedział wszystko, co przychodzi mu na myśl;

2. wyjaśnij, że potok myśli nie musi być spójny ani logiczny;

3. wykorzystaj rezultaty tak, by pomóc wspomaganemu w dalszej eksploracji uczuć lub w dyskusji na temat rezultatów kojarzenia;

4. dla odmiany, wybierz słowo o domniemanym emocjonalnym znaczeniu i poproś wspomaganego by bez zastanowienia wypowiedział wszystkie myśli i uczucia wywoływane przez to słowo;

Zespół umiejętności nr 6. INTERPRETOWNIE

• aktywny proces wyjaśniania wspomaganemu znaczenia tak, aby mógł ujrzeć swe problemy w nowy sposób;

• cel: nauczenie wspomaganych samodzielnego interpretowania zdarzeń zachodzących w ich życiu ;

• pomagający oferuje nowy system odniesienia, dodaje do podstawowego komunikatu nowe znaczenie;

• stosowana raczej w formalnej psychoterapii - pomagający musi myśleć diagnostycznie;

• ograniczenie: przesunięci punktu ciężkości na zewnętrzny system odniesienia - pomagający musi cały czas myśleć na temat wspomaganego lub z wyprzedzeniem w stosunku do wspomaganego, a nie razem z nim;

• Wyrażane są w formie domniemań lub hipotez;

• Trafna interpretacja przyspiesza rozmowę;

• Prowadzenie wspomaganego w kierunku poszukiwania szerszego zrozumienia własnych uczuć i rozleglejszej percepcji;

• Celem jest samointerpretacja wspomaganego i zwiększenia jego zdolności skutecznego działania;

Pytania interpretacyjne

• mniejsze ryzyko;

• efekt koncentrujący;

Fantazja i metafora

• wprowadzenie interpretacji poprzez nadawanie jej formy fantazjowania (marzeń na jawie) przy zastosowaniu obrazowego języka metafor;

• trudność: pomagający przesuwa się we własny system odniesienia, zmuszając wspomaganego do zajmowania się nim/ jego fantazjami;

• czasem korzystnie podać swoją reakcję tylko w formie metafory

• Poziomy interpretowania:

# płytki (parafrazowanie)

# ogólne odzwierciedlenie uczuć

# łagodne interpretowanie - dodanie prostego pojęcia

# interpretacja - dodanie bardziej złożonych pojęć

# interpretacja głębszego poziomu - związane z potrzebami

# interpretacja stwierdzenia zgodna z założeniami teoretycznymi

• konsekwencja interpretacji dal wspomaganego: poszerzenie percepcji znaczenia jego zachowań i uświadomienie sobie istnienia różnych sposobów widzenia jego problemów i możliwych zachowań;

• Dzięki nowej perspektywie mogą oczekiwać głębszego rozumienia własnych problemów;

• Efekt intensyfikowania zaangażowania uczuciowego - wspomagani podejmują większą odpowiedzialność za własne interpretowanie;

Wskazówki

1. wyszukaj podstawowy komunikat wspomaganego;

2. sparafrazuj go;

3. dołącz twoje rozumienie znaczenia komunikatu, formułując je w kategoriach twojej teorii lub twojego ogólnego sposobu wyjaśniania motywów, mechanizmów obronnych, potrzeb, stylów;

4. staraj się, aby twój język był prosty a poziom zbliżony do poziomu komunikatu;

5. poprzedź woje poglądy zwrotami wskazującymi, że jest to twój ostrożny domysł, na temat tego, co słowa lub zachowania znaczą;

6. postaraj się uzyskać reakcję rozmówcy na twoją interpretację;

7. ucz wspomaganych sztuki samodzielnego interpretowania;

Zespół umiejętności nr 7. INFORMOWANIE

• dzielenie się z rozmówcą prostymi faktami;

Udzielanie porad

• pospolity rodzaj informowania;

• powszechne między osobami, które się znają i ufają sobie wzajemnie;

• dane Kornera na temat `lokalnego poradnictwa' zob. s 136;

• kontrowersje: udzielanie porad jest aroganckie, nieefektywne, rodzące zależność vs. pomocne w pewnych sytuacjach;

• lepsze jest dawanie sugestii;

• często właściwa w sytuacjach kryzysowych;

• jest rzeczą niewłaściwą kiedy ma dotyczyć ważnego osobistego wyboru;

• negatywne aspekty udzielania porad:

° wspomagani często się nie stosują do rad

° syt. udzielania porad wymusza na pomagającym rolę eksperta, co przesuwa na niego odpowiedzialność za wypracowanie rozwiązania

° pomagający może dokonywać projekcji własnych potrzeb, problemów i systemu wartości na treść porady, zamiast stawiać na pierwszym miejscu potrzeby wspomaganego;

° wspomagany może zastosować się do porady a potem stwierdzić, że była niewłaściwa - obciąży wówczas winą pomagającego;

Wskazówki:

1. bądź poinformowany;

2. powinieneś przejść przeszkolenie w zakresie stosowania testów i instrumentów;

3. stosuj ostrożne sugestie oparte na ekspertyzie;

VII rozdz. Bramera-

Najważniejszy czynnik- osobowość pomagającego - ja, jako instrument.

Sytuacje stressowe, grożące kryzysem:

• utrata spowodowana działaniem czynnika zewnętrznego- bezrobocie, rozwód, żałoba;

• cierpienie wewnętrzne niezależne od przyczyny - rozpacz, depresja, znużenie bitewne;

• stany przejściowe wymagające reakcji adaptacyjnej- zmiana pracy, nowy członek rodziny, choroba;

Hill - kryzysy w rodzinach:

• wewnętrzne- samobójstwo, brak oparcia, alkoholizm, niewierność;

• zewnętrzne- wojna, prześladowania, katastrofy naturalne;

kryzys- zmniejszenie się poziomu kompetencji rodziny w radzeniu sobie ze swoimi problemami zmniejsza się, co prowadzi do dezintegracji;

Efekty kryzysu:

• wyłącznie zmniejszenie- śmierć członka rodziny, hospitalizacja, rozłąka wojenna;

• wyłącznie dołączenie- niechciana ciąża, powrót dezertera, pojawienie się macochy, ojczyma, opieka nad starszym dziadkami;

• wyłącznie demoralizacja- odmowa wsparcia, niewierność, przestępczość, narkomania, alkoholizm;

• demoralizacja + zmniejszenie lub dołączenie- nieślubne dziecko, ucieczka, opuszczenie, rozwód, uwięzienie, samobójstwo, zabójstwo, hospitalizacja psychiatryczna;

Stress:

- utrzymujące się napięcie;

• presja, by zredukować napięcie może prowadzić do dezadaptacyjnych rozwiązań;

• bardziej dotkliwy i mniej intensywny, niż kryzys;

• może trwać bez obecności powodującego go bodźca;

• może się kumulować w efekcie prowadząc do kryzysu;

Kryzys:

• stan dezorganizacji, frustracja w zakresie ważnych celów;

• zaburzenia w ważnych obszarach życia i metodach radzenia sobie;

• trwa nie dłużej niż kilka tygodni;

kryzysy

- rozwojowe;

• sytuacyjne;

• egzystencjalne;

Kryzys musi zostać usunięty w spos. konstruktywny w toku normalnego życia, albo procesu pomagania, inaczej przejawi się w postaci uczuć takich jak nuda, bezcelowość, poczucie wyłączenia, rozpacz nad koniecznością podjęcia odpowiedzialności, dokonania wyboru, panika, dezintegracja życia.

4 fazy kryzysu:

• początkowe napięcie pobudzające zwykłe reakcje adaptacyjne;

• ciągłe działanie bodźców powoduje przyrost napięcia, osoba doświadcza braku sukcesu w radzeniu sobie z redukcją napięcia;

• napięcie narasta do momentu mobilizacji wew. i zew. środków adaptacyjnych, dzięki którym kryzys może ulec czasowemu złagodzeniu;

• ostra faza kryzysu- jeżeli kryzys nie zostanie rozwiązany w fazie 3, lub oddalony przez zaprzeczenie lub rezygnację, pojawiają się dysfunkcje zachowania, następuje utrata kontroli emocjonalnej;

3 typy reakcji, efektów kryzysu:

• dysfunkcja;

• brak reakcji;

• rozwój- jeżeli osoba jest gotowa wejść na wyższy poziom samorealizacji, w czasie kryzysu jest się podatnym na wpływy;

5 typowych cech syt. kryzysowej:

• znajomość wydarzenia powodującego kryzys;

• nagłość wystąpienia;

• obecność dyskomfortu;

• wewnętrzne świadectwa załamania w zachowaniu;

• szybkość ustępowania;

Wsparcie- wspomagany otrzymuje poczucie bezpieczeństwa i komfortu psychicznego;

3 źródła:

• sama relacja pomagania- akceptacja i ciepło ze strony pomagającego;

• bezpośrednia pomoc- uspokojenie i wsparcie społeczne;

• doświadczenie tego, że pomagający przejmuje na siebie odpowiedzialność - czasowy środek redukujący stress;

Zdania pomagających na temat wsparcia są podzielone - część mówi, że jest ono konieczne, a część, że zbędne, że wręcz hamuje rozwój, a pomoc powinna ograniczać się do przyjaznej i obdarzającej uwagą obecności.

Zalety udzielania wsparcia:

• redukcja upośledzającego niepokoju, w efekcie komfort psychiczny;

• wspomagany otrzymuje informacje, że nie musi być natychmiast silny i zdolny do działania;

• wspomagany ma poczucie, ze nie jest samotny;

• wspomagany ma możliwość wyrażenia silnych uczuć rozpaczy frustracji, bez narażenia się na dalsze urazy;

• wspomagany upewnia się, że jest w stanie pomóc sam sobie, że jest zdolny, wartościowy itd.;

• wspomagany nie podejmuje impulsywnych działań, które mogłyby pogorszyć jego sytuację, uczy się wykorzystywać czas do namysłu, analizy;

Wady udzielania wsparcia:

• wytworzenie zależności od wspomaganego jako źródła wsparcia;

• poczucie zagrożenia spowodowane nadmiarem ciepła i bliskości- u osób nie nauczonych funkcjonowania w bliskich relacjach;

• nadmierne pocieszanie sprawia wrażenie nieszczerości i sztuczności;

Najlepsze efekty- obiektywne informacje zwrotne.

Nadzieja i rozpacz

nadzieja:

• niesprecyzowana wartość, życzeniowe panaceum, a nie rzeczywisty środek do rozw. problemów;

• wzbudza poczucie domniemanej pewności, ze zagrażające zdarzenie nie pojawi się;

• ma fundamentalne znaczenie dla życia jednostki, pozwala uniknąć rozpaczy;

• główna cecha- osobista zależność od tego, co się zdarzy, bez budowania żadnych działań na oczekiwaniach, że musi się to zdarzyć, aby uniknąć wydarzeń niepożądanych i przerażających, zależność od samej myśli (Korner)

Zalety:

• chwilowy komfort psychiczny, ulga;

• mobilizacja rezerw energii;

Wady:

• łatwo przekształca się w ucieczkę;

• łatwo przekształca się w powierzchowne, nierealistyczne życzenia;

rozpacz- rezygnacja, przygnębienie, akceptacja nieuchronności zagrażającego zdarzenia.

Utrata nadziei jest bardziej dotkliwe, niż poddanie się nierealistycznym życzeniom.

Żałoba, żal, utrata

Cechy normalnej reakcji żałoby ( Lindemann):

• reakcja fizyczna- osłabienie cielesne, duszności, bezsenność, zaburzenia trawienia, apetytu, krótki oddech, słabość;

• uczucia pustki, napięcia, wyczerpania, utraty ciepła;

• sporadyczne zajmowanie się wyobrażeniami o zmarłych;

• sporadyczne poczucie winy, ze się nie zrobiło czegoś więcej, samooskarżenia;

• zmiana wzorców aktywności, aktywność bezcelowa, niespokojna + brak energii i motywacji;

Reakcje chorobliwe- przesadne formy normalnych reakcji, mogą tez przybrać formę cząstkową, lub opóźnioną, inne:

• przedłużająca się izolacja;

• ucieczka w ekspansywność, powodzenie;

• drażliwość i wrogość wobec bliskich;

• przedłużająca się depresja;

Lindemann- w przypadku np. rozłąki wojennej, może nastąpić przedwczesna reakcja żałoby, pogodzenie się ze stratą i zanik uczuć, w efekcie zadziwiająca obojętność w przypadku ewentualnego powrotu.

Przebieg żałoby:

• zaakceptowanie procesu;

• wyrażanie uczuć żałoby;

• postępowanie z pamięcią o zmarłym;

• przystosowanie do nowego otocznia bez zmarłego;

• budowanie nowych relacji;

Strategie pomagania w kryzysie:

4 kroki interwencji kryzysowej:

• ocena aktualnego stanu i głębokości kryzysu, ustalenie ewentualnego ryzyka i tego, jak znacznych zaburzeń doświadcza osoba;

• wybór najbardziej odpowiedniego typu osoby;

• działanie w sposób bezpośrednio pomocny;

• wzmaganie umiejętności adaptacji, wcześniej mobilizowanych dla redukcji napięcia w fazach rozwiązywania kryzysu;

Strategia wielowymiarowa- ekstensywne i intensywne działanie wspierające połączone z aktywnym programem zmiany zachowania- zazwyczaj prowadzona przez zespoły instytucji i specjalistów, z których każdy wywiera swój wpływ w odpowiednim czasie, med.- społ.- psych.; odizolowane ośrodki czasowego pobytu- 1, lub kilkudniowy program

nadzieja- antidotum na rozpacz;

równowaga- równanie nadziei pomiędzy zew. źródłami stressu, a nadzieją

Ogólna strategia pomagania w kryzysie:

• wyrażanie uczuć;

• integracja poznawcza;

• mobilizacja do działania- wyrwanie z letargu;

cel- mobilizacja mocnych stron, zatrzymanie deterioracji, przywrócenie do funkcjonowania na minimalnym poziomie;

Ellis- podejście poznawcze w kroku drugim, racjonalno - emocjonalne- celem jest zbadanie katastroficznych i samodestrukcyjnych elementów rozumowania badanego;

Wspomagani preferują bezpośrednie porady

Strategie na etapie odchodzenia o poczucia beznadziejności:

• kontynuowanie rozumiejącego wsparcia- wzmocnienie odnawiającej nadziei;

• zaprzestanie myślenia o nadziei, spojrzenie wprost na sytuację lub przyczyny kryzysu;

• konstruowanie nowych struktur nadziei lepiej dostosowanych i bardziej funkcjonalnych dla danej osoby;

Strategie odnowy i rozwoju:

• wyszukiwanie w ludziach mocnych stron, uświadomienie im ich, pomaganie w opracowaniu planu uwolnienia potencjału- jest to strategia burząca równowagę, dążąca do rozwoju, przeznaczona dla osób wychodzących z kryzysu;

Ośrodki całodobowe i instytuty:

• silnie nieformalne;

• treningi, integracja gestalt, sztuki twórcze, praca w grupach- wypróbowywanie nowych doświadczeń, sprzężenie zwrotne w bezpiecznej atmosferze grupy;

• strategie mają charakter eksperymentalny i wysoce specjalistyczny;

• dobre dla kogoś, kto już przebył kryzys i jest w stanie odbudowy;

Wady:

• popularność przyciąga oportunistów i niskich kwalifikacjach;

• uboczne efekty i nadużycia wielu potencjalnie korzystnych rzeczy;

• nawet dobry ośrodek może nie być odpowiedni dla konkretnego wspomagającego w konkretnym okresie jego życia;

Ośrodek kryzysowy:

• długotrwały stress wyraża się w zachowaniach autodestrukcyjnych, przestępczych;

• połączenie służb medycznych, psychologicznych i organizacyjnych + działania ochotników i grup rówieśników;

• wiele z ośrodków tego typu ma telefon zaufania;

Domy przejściowe:

• przejście z ośrodka kryzysowego, lub instytucji leczniczej do normalnego życia- w połowie drogi;

• urządzone jak mieszkanie, pomagający mieszkają tam na stałe- ochronna atmosfera;

Ośrodki lecznicze:

• od szpitala, przez oddziały dzienne do poradni zdrowia psychicznego i małych ośrodków pobytu całodobowego, np. Synanon;

• też obozy i farmy dla nastolatków problemowych;

Strategia poradnictwa terapeutycznego:

• wielorakie oddziaływania w warunkach kontrolnych;

• rozmowa- poradnictwo- logoterapia- zmiana sposobu w jaki ludzie konstruują swoje istnienie, behawioralne- zmiana otoczenia;

Strategia pocieszania:

• podejście duchowne;

• potężna strategia dla osób reagujących na religijne rytuały, teksty etc.;

• z osobą duchownego wiążą się skojarzenia mocy i opieki;

Umiejętności konieczne do zapewniania komfortu i utylizacji kryzysu.

1. Umiejętności kontaktowania się:

• kontakt wzrokowy;

• kontakt fizyczny- silne właściwości sprowadzania komfortu, z drugiej strony mocno kontrowersyjny i ryzykowny, powinien być dyskretny, dostosowany do sytuacji+ pomagający musi by świadomy własnej potrzeby kontaktu- w sensie czyja potrzebę zaspokaja;

Decyzję o zastosowaniu fizycznego kontaktu podejmuje się na podstawie:

• dobrego osądu co do potrzeb wspomagającego;

• świadomości pomagającego co do własnych potrzeb i etyki;

• rozwiązanie jest bardziej korzystne z punktu widzenia pomagającego;

• rozważenie ryzyka, jakie jest gotów podjąć pomagający;

2. Umiejętności uspokajania:

• upewnianie wspomaganych, co do kompetencji ich działań, ma funkcje nagradzającą;

• wyrażanie aprobaty dla stwierdzeń wspomagającego, efekt paradoksalny- fiksowanie sformułowanego poglądu- wspomagający jest mniej skłonny do zmiany zaaprobowanego poglądu;

• przewidywanie wyników;

• upewnianie co do faktów- powiedzenie wspomaganemu, ze jego problem jest rozwiązywalny, ze ludzie radzą sobie z takimi, że objawy utapia po przewidywalnym czasie- redukuje stress;

Wady:

• łatwe w użyciu- pokusa nadużycia;

• może powodować wrogość wspomaganego-poczucie, że jego potrzeby są bagatelizowane;

• może brzmieć jak nieszczera sympatia;

• zachęca do zależności;

• wspomagany może poczuć się złapany w pułapkę swoich własnych myśli i działań;

Powinno być stosowane oszczędnie w roli czynnika wymuszającego kontynuowanie zachowań.

3. Umiejętności relaksacji:

• Jacobson- relaksacja progresywna;

• słowne metody powodowania relaksacji;

• koncentracja na oddechu;

• wydawanie dźwięków;

• ulga od napięcia, stresu;

• szybki efekt;

• redukcja napięcia do poziomu, na którym można zastosować techniki werbalne;

• mogą być częścią sekwencji działań;

4. Zespół umiejętności ześrodkowywania:

• nawiązywanie kontaktu, dostrajanie się do osobowości wspomaganego;

• daje świadomość spokoju, harmonii i siły;

• założenie, ze wspomagający posiada centrum, rdzeń istnienia;

• postępujące naprowadzanie świadomości;

• dla ludzi będących ze sobą w stanie wojny- powrót do jedności;

• Corliss i Rabe- 2 tryby istnienia: zewnętrzny- działanie, zmiana otoczenia, wewnętrzny- wewnętrzne stany osobowości;

• analiza siły- ześrodkowanie poczucia siły i ufności, niekoniecznie w walce ze stresem, może być tak po prostu, skoncentruj się na mocnych stronach

• przegląd doświadczeń rozw.- koncentracja na doświadczeniach, które miały wpływ na rozwój, pozytywne- wzmacnianie pozytywnego obrazu siebie;

5. Umiejętności interweniowania w kryzysie:

• powodują komfort psychiczny- wsparcie, zrozumienie, zmiana reakcji przez zmianę otoczenia;

• dotyk;

• zmiana miejsca, użycie leków;

• kierowanie do specjalisty;

6. Opracowanie alternatywnych działań:

• zawężanie percepcji osób w kryzysie;

• zachęcanie do rozważania alternatyw, wręcz wyciąganie ze wspomaganych pomysłów;

• przywrócenie realistycznej percepcji zdarzeń;

• Messic i Aguiler- koncepcja równowagi między problemami a rozwiązaniem, kryzys- niewystarczające umiejętności i możliwości radzenia sobie

7. Umiejętność kierowania do innego specjalisty:

• znaj możliwości swojej społeczności w zakresie różnych usług;

• znaj gotowość wspomaganego do przeniesienia się;

• wyraź swój zamiar w sposób szczery i bezpośredni;

• przedyskutuj kwestię z instytucją, do której kierujesz wspomaganego, osobami, które miały z nim kontakt i rodzicami, jeśli wspomagany jest nieletni;

• bądź uczciwy przy opisie usług tej drugiej instytucji,

• pozwól, by wspomagany samodzielnie umówił się z tą druga instytucją;

• nie przekazuj informacji dot. wspomaganego bez jego zgody;

• jeżeli jesteś pierwsza osobą z która wspomagany wszedł w relację, podtrzymuj ją dopóki nie domkniecie wszystkich spraw i nie rozpocznie się nowa relacja;

8. Odnawianie lub budowanie systemu wsparcia psychicznego:

• konieczność dołączenia osoby do systemu wsparcia psychicznego;

• system = zachęta, miłość, bezpieczeństwo, odnowienie poczucia osobistej wartości;

• w późniejszej fazie sys. daje możliwość sprawdzenia realności oczekiwań względem otoczenia i szczere sprzężenie zwrotne na temat zachowania;

• przykładowe grupy- bliscy sąsiedzi, organizacje kościelne, osoby zaprzyjaźnione;

• grupa rodzinna o bliskich zwiazkach jest najlepszym z możliwych źródłem wsparcia;

• pomagający musi znać dostępne w danej społeczności formy pomocy, odpowednie w różnych sytuacjach, na wypadek gdyby był pozbawiony rodzinnej grupy wsparcia-

BRAMMER; ROZDZIAŁ 8

UMIEJĘTNOŚCI POWODOWANIA POZYTYWNYCH DZIAŁAŃ I ZMIANY.

- Ludzie zwracają się o pomoc głownie dlatego, że są niezadowoleni z pewnego aspektu swego zachowania.

- Każda pomoc ma w zasadzie na celu osiągnięcie wyników w postaci pewnego rodzaju działań.

Jeśli dotyczy ona pewnych konkretnych działań to proces taki określany jest zazwyczaj nazwą modyfikacji zachowania.

- Zmiana dotyczy nie tylko działań obserwowalnych lecz także zachowań ukrytych lub wewnętrznych (co osoba myśli o samym sobie, co czuje w stosunku do innych ludzi, jak postrzega otaczający ja świat)

Takie wewnętrzne stany odczytujemy z wypowiedzi słownych wspomaganych, jak też obserwujemy zachowania, które mogłyby zweryfikować wypowiedź.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

- Pomagający bierze na siebie znaczną część odpowiedzialności za osiągnięcie konkretnych behawioralnych wyników procesu pomagania; poszukuje dowodów na to iż wspomagany osiąga cele, określone w początkowym stadium procesu pomagania.

ale też i

- Wspomagany bierze szeroki udział zarówno w ustalaniu celów jak i ocenie ich wykonania, co nazywamy programowaniem działań w warunkach odpowiedzialności.

POZYTYWNE DZIAŁANIA- 2 TYPY PROCESÓW:

1. Zespół procesów i umiejętności rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji

2. Zespół umiejętności ukierunkowany na wywoływanie pewnych konkretnych zachowań- raczej nabywanie nowych umiejętności, a nie usuwania niedostatków.

Pomagający podejmuje rolę nauczyciela umiejętności rozwiązywania problemów, zmiany zachowania i osiągania wyższych poziomów funkcjonowania.

[Metody zmiany zachowania- wzbudzają dużo kontrowersji, niekiedy są całkowicie odrzucane, są one poważnym narzędziem zmiany zachowania i mogą być nadużywane przez osoby pozbawione skrupułów, mogą one w różnorodny sposób zwiększać zakres wolności wspomaganego, rozszerzając zbiór możliwych do wybrania reakcji - wszystko zależy od tego czy metody te stosowane są w sposób etyczny czy nieetyczny]

BEHAWIORALNE PODEJŚCIE DO POMAGANIA

Charakterystyka.

- koncentracja na zmianach konkretnych zachowań osób wspomaganych.

- stosowanie metod ukierunkowanych na działanie, charakteryzujących się obiektywnym, empirycznym podejściem do celów osoby wspomaganej i do zmian otoczenia.

Główne cechy charakterystyczne poradnictwa behawioralnego:

1. szczegółowa ocena zachowań wspomaganego oraz warunków, które powodują to zachowanie.

2. uzgadnianie dokładnych celów w zakresie nowych zachowań.

3. stosowanie głównie opisanych niżej umiejętności zmiany, choć korzystanie również ze wszystkich umiejętności pomagania.

4. ocena wyników w stosunku do zamierzeń.

5. wykorzystywanie informacji zwrotnych do doskonalenia procesu.

Osoby pomagające ukierunkowane behawioralnie zajmują się aktualnym zachowaniem wspomaganego i złożonym otoczeniem, w którym dzieje się to zachowanie.

Poświęcają minimalna uwagę cechom i problemom psychologicznym wspomaganego.

Założenia.

Zachowanie - rezultat interakcji między zewnętrznymi czynnikami otoczenia a wewnętrznymi czynnikami dziedziczności.

-Utrwalone reakcje są wynikiem uczenia się na drodze naśladowania przy obecności nagradzania.

-Zachowanie jest modyfikowane też przez procesy myślowe, nie jest więc automatyczną odpowiedzią na otoczenie, udzielające nagród.

-Uczenie się zachowań społecznych jest funkcja interakcji pomiędzy wczesnymi wzorcami zachowania danej osoby a warunkami otoczenia społecznego.

-Otoczenie ma głęboki wpływ na zachowanie ludzi, jednak niekiedy ich zachowanie również zmienia w znacznym stopniu otoczenie społeczne.

-Teoria społecznego uczenia się - Bandura- główna podstawa pojęciowa dla metod pomagania ukierunkowanych na działanie.

! Zastosowanie metod zmiany zachowania opiera się na założeniu, że wspomagany zwraca się po fachową pomoc pragnąc zmiany pewnego konkretnego zachowania i nie poszukuje psychicznego wsparcia w przyjaznej relacji, ani nie pragnie zająć się swym systemem wartości.

Implikacje.

- pomagający i wspomagany wspólnie usiłują ustalić cele, znaleźć rozwiązania i układać plany.

- konkretność- przez mówienie ze wspomaganym w bardzo konkretny sposób, o konkretnych wynikach usuwamy z procesu pomagania wszelką niejasność i mistycyzm.

- mimo wszystko spore znaczenie ma odnoszenie się z ciepłem, empatią i szczerością do wspomaganego- osoby pomagające o nastawieniu behawioralnym, posiadający powyższe cechy osiągali dużo lepsze rezultaty w wytwarzaniu u wspomaganych reakcji, niż Ci, którzy tych cech nie posiadali.

Problemy i cele.

Pomagający rozpoczyna podobnie jak w innych stylach pomagania od wysłuchania po to, by zrozumieć.

Usiłuje zakomunikować co zrozumiał i często wspomagany dzięki temu może poczuć zrozumienie i komfort psychiczny.

Wspomagający gromadzi informacje o różnych szczegółach życia wspomaganego (jak widzi on siebie i innych czego pragnie…)

Pomagający i wspomagany wspólnie opisują jak działa on obecnie i jak chciałby działać!

W ten sposób zostają sformułowane cele, w kierunku których wspomagany ma zmierzać, otrzymując od wspomaganego pewną pomoc, w formie sugestii co do metod postępowania.

KRYTERIA JAKIE MUSZĄ SPEŁNIAC CELE (WG KRUMBOLTZA):

1. są pożądane przez wspomaganego i do niego dostosowane.

(muszą zostać sformułowane w unikalnym i konkretnym języku osoby wspomaganej)

2. pomagający chce pomóc mu w pracy nad osiągnięciem tych celów.

(cele osoby wspomaganej musza pozostawać w zgodzie z etycznymi prawnymi i kompetencyjnymi wymaganiami pomagającego)

3. osiągnięcie celu jest obserwowalne i poddaje się ocenie.

Trudności w ustalaniu celów.

Przetwarzanie problemów wspomaganego na konkretne cele o obserwowalnych rezultatach stwarza największe trudności w procesie pomagania nastawionym na działania.

Problemy:

1. Ustalić kto jest osoba wspomaganą (np. gdy rodzic kieruje dziecko do poradni- z definicji

wspomaganym jest ten kto przychodzi z problemem do pomagającego)

2. Wspomagani wyrażają swoje problemy jako uczucia (np. `jestem sfrustrowany')

Należy zapytać `co mógłby zrobić by tak się nie czuć? - opiera się to na założeniu, że wspomagany powinien podjąć jakieś działanie przeciwstawne wyrażonym uczuciom po to by otrzymać reakcje jakiej oczekuje.

3. Osoby o wysokich aspiracjach, stawiające sobie nierealistyczne wymagania, nieustannie przyrównujące

się do innych ludzi.

Pomoc w takich sytuacjach polega głównie na odbiorze dokładnej informacji na temat uczuć, planowaniu realistycznie zakrojonych osiągnięć oraz akceptowaniu prawdziwości frustracji i rozczarowania.

4. Brak celu i nieznajomość własnych potrzeb osoby wspomaganej.

Osoby takie musza uświadomić sobie, że wartości i celów się nie odkrywa, lecz tworzy się je dla samego siebie. Najlepszą forma pomocy to zachęcenie do konstruowania celów dla ich własnego życia lub adaptowanie celów innych grup i w ten sposób nadanie celu ich istnieniu.

5. Pożądane cele mogą być nieodpowiednie lub niejasne.

Można zaoferować osobie swoją opinię, jako dodatkowe informacje, które mógłby wziąć pod uwagę. „Najlepiej jeśli osoba wspomagana podzieli ta opinię”…

6. Konflikt wyboru.

Ogólna strategii pomagania polega na zdecydowaniu czy wspomagany powinien wyuczyć się umiejętności rozwiązywania problemów czy tez powinien przebadać pełny zakres alternatywnych możliwości, W każdym przypadku pomagający musi postawić wspomaganego przed koniecznością sprecyzowania celów, takich jak eksploracja wszystkich możliwych konsekwencji każdego z wariantów wyboru.

7. Brak prawdziwego problemu, chęć rozmowy- nie potrzebuje celu w postaci działań.

Pomagający musi zadecydować czy chce przeznaczyć czas na tego typu relację.

Czynności następujące po ustaleniu celów.

Podstawowe cechy charakterystyczne procesu pomagania ukierunkowanego na działanie:

1. Pomagający wykorzystuje swe umiejętności wysłuchiwania i odzwierciedlania do odkrycia głównych problemów i dokonania oceny sytuacji wspomaganego.

2. Pomagający pomaga wspomaganemu sformułować problemy w kategoriach behawioralnych, jako cele, które należy osiągnąć.

3. Pomagający i wspomagany uzgadniają priorytety w zbiorze problemów, które maja być rozwiązane, a także uzgadniają jaki poziom wyników zostanie uznany za sukces.

4. Pomagający wykorzystuje pełny zakres swych umiejętności w pracy zmierzającej do osiągnięcia celów wspomaganego.

5. Wspomagany pokazuje, że jest świadomy konsekwencji każdego z alternatywnych działań.\

6. Proces podlega nieustannej obserwacji. Pomagający i wspomagany uzgadniają poglądy co do oceny postępu i w przypadku każdej zmiany strategii postępowania. Jeżeli wspomagany nie zmierza w kierunku wspólnie ustalonych celów- procedura korygująca.

7. Pomagający i wspomagany planują przejście od uczenia się umiejętności radzenia sobie do podejmowania i kontynuowania nowych zachowań w naturalnym otoczeniu wspomaganego, poza relacja pomagania.

8. Pomagający i wspomagany decydują, czy został osiągnięty podstawowy cel i cele cząstkowe oraz czy wspomagany nauczył się zasad i etapów procesu samodzielnego rozwiązywania problemów.

9. Cały proces pomagania podlega ocenia i zostaje przebadany w poszukiwaniu wskazówek, które można by zastosować w przyszłych relacjach pomagania.

Omówione podejście pasuje zarówno do rozwiązywania problemów jak i do zmieniania/ dodawania nowych konkretnych zachowań.

ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW I PODEJMOWANIE DECYZJI.

-bezpośrednie nauczanie procedury rozwiązywania problemów;

-symulacja z wykorzystaniem sztucznie stworzonych sytuacji lub gier przypominających prawdziwe sytuacje życiowe;

PROCES ROZWIAZYWANIA PROBLEMÓW:

1. Nawiązanie relacji i pozwolenie by wspomagany w nią wszedł. Wspomagany musi być zainteresowany przebiegiem procesu i musi wierzyć, że ma siłę potrzebną do podejmowania decyzji, które wywrą głęboki wpływ na ich życie.

2. Sformułowanie i sklasyfikowanie problemu, a także określenie celów. Krok ten jest szczególnym przypadkiem procesu ustalania celów, opisanego w poprzednim rozdziale.

3. Określenie i przebadanie możliwości alternatywnych w stosunku do rozwiązań najbardziej oczywistych.

4. Zbieranie dotyczących sprawy informacji.

5. Przebadanie implikacji zebranych danych oraz konsekwencji alternatywnych możliwości.

6. Sklasyfikowanie wartości leżących u podstaw osobistych wyborów. Wspomagany musi wiedzieć czego chce, a także musi znać kolejność według której wartościuje swe pragnienia.

7. Ponowne przejrzenie celów, alternatywy wyboru, stopnia ryzyka i konsekwencji.

8. Zdecydowanie się na jedną z alternatywnych możliwości i sformułowanie planu, czy ciągu działań zmierzających do urzeczywistnienia tej decyzji.

9. Dokonanie uogólnienia tego procesu na inne sytuacje życiowe.

10. Sprawdzanie przebiegu realizacji planu, dokonywanie okresowej jego ewaluacji w świetle nowych informacji czy zmian sytuacji.

UMIEJĘTNOŚCI POTRZEBNE PRZY ROZWIĄZYWANIU PROBLEMÓW.

-umiejętności identyfikacji problemów, ustalania celów, informowania, interpretowania, diagnozowania i posługiwania się sprzężeniem zwrotnym;

- analiza pola siły- przydatna w kroku 3- polega na porównywaniu wielkości osobowościowych i społecznych sił, popychających i odpychających wspomaganego do i od założonego celu;

ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW, W SKRÓCIE

1. Wciągnij wspomaganego.

2. Sformułuj problem, oceń okoliczności i określ ich cel.

3. Sformułuj i przebadaj alternatywy.

4. Zbierz informacje.

5. Przebadaj implikacje.

6. Sklasyfikuj wartości.

7. Zbadaj ponownie cele, alternatywy wyboru, ryzyko, konsekwencje.

8. Zdecyduj się na jedną z możliwości.

9. Uogólnij na inne sytuacje.

10. Oceń cały proces.

UMIEJĘTNOŚCI ZMIANY ZACHOWANIA.

MODELOWANIE

- metoda uczenia się poprzez doświadczenie zastępcze lub naśladowanie.

- poprzez modelowanie można dokonywać zmian w szerokiej klasie zachowań.

- wspomagani maja tendencję robienia tego co robią pomagający- pomagający, który modeluje (sobą) wyrażanie uczuć stwarza wspomaganemu jaśniejszy obraz tego, jakiego zachowania po nim się oczekuje. Wymaga się aby zachowanie wspomagającego było na wyższym poziomie funkcjonowania niż zachowanie wspomaganego.

- modelowanie jest najbardziej skuteczne gdy model charakteryzuje się odpowiednim statusem, poziomem kompetencji, wiedzą i znaczeniem. Modelowanie jest bardziej efektywne jeśli model posiada cechy podobne do osób wspomaganych.

-modelowanie może przebiegać przy użyciu filmów, nagrań lub na żywo.

OGÓLNE ZASADY MODELOWANIA.

1. Określ jakie cechy modelu byłyby najbardziej atrakcyjne dla wspomaganego.

2. Zdecyduj o celach modelowania.

3. Wybierz wiarygodne modele, podobne do wspomaganego pod względem wieku, płci.

4. Zdecyduj czy bardziej odpowiednie i praktyczne będzie modelowanie na żywo czy symulowane.

5. Zaprojektuj schemat modelowania, scenariusz lub scenkę z rolami.

6. Przeprowadź ćwiczenie modelujące.

7. Przedyskutuj reakcje wspomaganego w kategoriach uczuć, nowo nauczonych informacji, sugestii.

8. Zdaj sobie sprawę z tego, iż w sposób nieformalny modelujesz nieustannie zachowania wspomaganych.

NAGRADZANIE

-zachowania nagradzane maja tendencję do częstszego powtarzania się, a rolę czynnika nagradzającego (wzmocnienia) mogą odgrywać bardzo różnorodne zdarzenia.

Nagradzanie stosujemy po to by:

1. Przezwyciężyć niedostatki w zachowaniu (np. wspomaganego do planowania przyszłości)

2. Zmienić zachowania niepożądane (np. wyeliminować chroniczną skłonność do kradzieży)

3. Podtrzymać bierzące reakcje (np. zachęcać do wyrażania uczuć)

Zasady stosowania technik nagradzania:

1. Nagroda lub system premiowania musi powodować utrzymywanie się wysokiego poziomu działania przez długi czas (uczenie powinno być trwałe)

2. Nagroda powinna być uzależniona od obecności pożądanego zachowania.

3. Nagroda musi być dostatecznie silna i pojawiać się dostatecznie często.

Schemat wzmocnień- stosujemy bodźce (np. pochwały) ze stosowną siłą i częstością aż do momentu, gdy pożądane zachowanie zacznie przejawiać się z pożądaną siłą i częstością. Strategia rozpoczyna się od znalezienia odpowiedniego czynnika wzmacniającego o odpowiednim typie i sile.

Bardziej pożądanymi wzmocnieniami są wzmocnienia o charakterze społecznym niż nagrody konkretne.

Nagrody konkretne zdają się być na miejscu jeśli nie są używane do:

1. Kontrolowania innych.

2. Nagradzania czynności życia codziennego.

3. Likwidowania zachowań niepożądanych (np. dawanie lodów w nagrodę za to, że dziecko przestaje płakać)

4. Zastępowania nagród o charakterze wewnętrznym.

5. Wpływania na innych w sposób niekorzystny (np. faworyzowanie za pomocą nagród)

Wzmocnienia konkretne można zastosować do wywołania pożądanego zachowania lecz należy je wyeliminować możliwie jak najszybciej na rzecz nagród o bardziej osobistym, wewnętrznym charakterze.

Należy unikać zdań warunkowych, ponieważ implikują one wątpliwość co do ochoty lub zdolności danej osoby do wykonania pewnego zadania. Czyli zamiast powiedzieć `Jeśli nauczysz się listy tych słówek, będziesz mógł zjeść loda' mówimy `Kiedy nauczysz się listy…'

Chwalimy, nagradzamy działanie a nie osobę.

Wzmocnienia należy aplikować możliwie jak najszybciej po pojawieniu się pożądanego zachowania.

Jest sprawą etyki aby osoba wspomagana zrozumiała istotę metody nagradzania i wyraziła na nią zgodę.

Opisane powyżej metody można stosować w przypadku grupy, bazujemy na tych samych zasadach, tylko że na poziomie układu społecznego.

UZGADNIANIE

- metoda systematycznego aranżowani nagród tak, by prawdopodobieństwo właściwej reakcji rosło.

- rodzaj umowy ze wspomaganym, w której określa się konkretne zadania , jakie mają wykonać zarówno wspomagany, jak pomagający w zamian za konkretne nagrody- `ja robię coś konkretnego dla Ciebie, w zamian za to Ty robisz cos konkretnego dla mnie i w ten sposób możemy osiągnąć nasze wspólne cele'

- raczej jest to umowa ustna, spisywana tylko gdy istnieje wątpliwość co do zrozumienia natury umowy lub co do tego, ze wspomagani będą reagować odpowiedzialnym zachowaniem.

Formalne umowy zazwyczaj zawierają postanowienia co do:

1. przywilejów.

2. obowiązków.

3. premii i sankcji za wykonanie lub nie wykonanie uzgodnionych działań wchodzących w zakres obowiązków.

4. tego kto i jak będzie nadzorował umowę.

Do spraw, które należy określić przed zawarciem umowy należą:

1. określenie konkretnych zachowań, które są niewłaściwe.

2. określenie konkretnych pożądanych zachowań.

3. określenie warunków, które powodują i podtrzymują niewłaściwe zachowanie (co uruchamia dane zachowanie, co ta osoba wtedy robi i jaka jest nagroda za zrobienie tego)

4. zebranie danych o tym kiedy, kiedy niewłaściwe zachowanie występuje.

5. określenie warunków, które pobudzają właściwe zachowanie.

6. określenie czynników wzmacniających (nagród i schematu wzmacniania)

7. negocjowanie umowy ze wszystkimi zainteresowanymi osobami i sprawienie, by przystąpiły do niej na określony czas.

Umowy pomiędzy rodzicami a dziećmi, czy mężami a żonami:

1. nagrody powinny być udzielane w sposób liberalny, nawet po małym przybliżeniu się do pożądanego zachowania.

2. nagrody, w małych ilościach, powinny być dawane natychmiast po działaniu.

3. umowy powinny być dla wszystkich zainteresowanych zrozumiałe, uczciwe i rozsądne.

4. umowa powinna być sformułowana w kategoriach pozytywnych, a nie negatywnych.

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE UZGODNIEŃ:

1. KONKRETNOŚĆ- wspomagani wiedza czego się od nich oczekuje i jakie są konsekwencje wykonania lub nie wykonania uzgodnionych zadań- uczą się dzięki temu podejmować decyzję i brać odpowiedzialność za własne zachowanie.

2. BEZOSOBOWOŚĆ- wspomagany nie jest emocjonalnie zobowiązany do wykonania umówionego zadania, ani tez pomagający nie wiąże z zadaniem emocji.

3. WYKONALNOŚĆ- konkretne zachowanie musi leżeć w granicach repertuaru zachowań wspomaganego.

Zasady dotyczące techniki zawierania uzgodnień:

1. Uważaj uzgodnienie jako umowę pomiędzy Tobą a wspomaganym dotyczącą natury i zakresu Twoich obowiązków.

2. Zdecyduj, czy formalna umowa ułatwi stosowanie techniki wzmocnień w problemach zmiany zachowania, czy też wystarczy uzgodnienie nieformalne.

3. Sprecyzuj uzgodnienie na konkretny czas.

4. Upewnij się, czy wszystkie strony rozumieją uzgodnienie i czy zgadzają się na nie.

5. Zapewnij, by ktoś nadzorował umowę oraz zdecydował, kiedy ma się ona zakończyć.

WYGASZANIE ZACHOWAŃ

-umiejętność wygaszania zachowań jest ściśle związana z metodami wzmacniania, ponieważ zachowanie stopniowo słabnie i wreszcie zanika, jeżeli przerwie się jego nagradzanie.

CHARAKTERYSTYCZNE CECHY WYGASZANIA:

1. szybkość wygaszania jest różna, zależnie od stopnia regularności wzmacniania, wysiłku związanego z zachowaniem, postrzeganych zmian we wzorcu wzmacniania oraz dostępności reakcji alternatywnych.

2. zachowanie typu unikania można wygasić poprzez wyeliminowanie czynników stanowiących karę.

3. zachowanie nie ginie, lecz jest zastępowane innym, ponieważ może być szybko przywrócone gdy zmianie ulegnie schemat nagradzania.

4. zastosowanie wygaszania nie gwarantuje , że pojawią się bardziej pożądane wzorce zachowania.

Po wygaszeniu działania niepożądanego, należy zazwyczaj podjąć wysiłek w kierunku wywołania i nagradzania zachowania pożądanego. Najbardziej skuteczną metodą przeprowadzania zmian zachowania jest metoda kombinowanej strategii wygaszania niepożądanego zachowania jednocześnie z modelowaniem i wzmacnianiem zachowania pożądanego.

Metody wygaszania:

1. proste usuwanie czynnika wzmacniającego (np. nie słuchanie osoby nadmiernie gadatliwej)

2. stopniowe zmienianie zewnętrznego bodźca powodującego niepożądane zachowanie (np. eksponowanie osoby na budzącą jej lęk sytuację, zwiększanie natężenia tej sytuacji)

Implozja- wystawienie wspomaganego na zmasowane szkodliwe bodźce bez niszczących konsekwencji (np. oduczanie picia alkoholu poprzez skłonienie wspomaganego aby wypił go tak dużo aż poczuje się źle i zacznie go unikać…); proces ten jednak nie nadaje się do praktycznego zastosowania przez większość pomagających.

KONTROLA AWERSYJNA

- technika spokrewniona z użyciem wzmacniania i wygaszania, wiąże się z procesem usuwania niepożądanych zachowań poprzez zastosowanie `karania' lub bodźców `awersyjnych'.

Podstawowa zasada mówi, że karanie powoduje uwarunkowany lęk, który ma działanie wstrzymujące lub tłumiące.

- sterowanie awersyjne jest stosowane do redukowania trwałych reakcji, które mają charakter samo-wyzwalający się (np. nadmierne przejadanie się)

- aby były skuteczne metody awersyjne powinny być uzupełnione programem pozytywnego wzmacniania zachowań pożądanych,

- metody sterowania awersyjnego pozbawiają wspomaganych znacznej części przyjemności- stąd wspomagani muszą być niezwykle skłonni do współpracy i muszą intensywnie chcieć zmiany zachowania.

Zasady sterowania awersyjnego:

1. podaj bodziec stanowiący karę w chwili gdy, dana osoba angażuje się w niepożądane zachowanie.

2. wypracuj schemat pozytywnego wzmacniania nowych zachowań kiedy zachowanie szkodliwe zanikło.

3. uważaj na niepożądane efekty uboczne (narastanie lęku, negatywna postawa w stosunku do pomagającego)

ODCZULANIE

- metoda redukowania emocjonalnej reakcji na bodźce zagrażające lub nieprzyjemne poprzez wprowadzenie czynności nie związanej z reakcja lekową. Inaczej przewarunkowywanie.

- większość działań związanych z odczulaniem polega na wprowadzeniu poczucia odprężenia w wyimaginowanej obecności niepokoju (także gniewu, winy)

Procedura odczulania- kroki:

1. dyskutowanie warunków, w których pojawia się problem.

2. wyjaśnianie wspomaganemu samej metody i jej uzasadnienia.

3. trening w relaksacji.

4. konstruowanie tzw. hierarchii niepokoju.

5. przepracowywanie tej hierarchii

Kroki od 1 do 3 są związane z definiowaniem problemu i wywoływaniem relaksacji.

Krok 4 przebiega równolegle z treningiem relaksacji.

Hierarchia niepokoju to lista 12- 14 sytuacji wywołujących niepokój, a mających wspólny temat. Te które powodują najmniejszy niepokój umieszczane są na szczycie, a te które powodują największy na jej dole. Poszczególne pozycje w hierarchii powinny reprezentować prawdziwe doświadczenia życiowe danej osoby. Powinny być także w takim stopniu szczegółowe, by ułatwiały wywołanie w wyobraźni wyrazistego obrazu wydarzenia. Należy je konstruować tak, aby wspomagany mógł ujrzeć siebie w roli osoby aktywnie biorącej udział w sytuacji, a nie w roli biernego obserwatora.

Podsumowanie wskazówek związanych z użyciem techniki odczulania:

1. przedyskutuj problem ze wspomaganym.

2. Zadecyduj czy można zastosować odczulanie.

3. Naucz techniki relaksacji.

4. Wspólnie ze wspomaganym skonstruuj hierarchię.

5. Sprawdź hierarchie zarówno pod względem tego, czy kolejność pozycji obrazuje rosnącą zdolność do wywoływania niepokoju, jak i tego, czy odległości między sytuacjami są równomierne.

6. Przeprowadź odczulanie, odczytując kolejno pozycje z listy- zaczynając od najsłabszych- w około 30 minutowych sesjach.

7. Sprawdzaj relaksację i powtarzaj pozycje z listy dopóki stan relaksu się utrzymuje, a zatrzymaj się i wracaj do ćwiczeń relaksacyjnych, jeśli nie możesz posuwać się dalej bez wywoływania niepokoju.

8. Przejdź tak całą hierarchię.

35

samoaktualizacji

fizjologiczne

bezpieczeństwa

Miłości i przynależności

Osiągnięć i szacunku do siebie

---