Socjologia, zagadnienia podstawowe

POJĘCIE SOCJOLOGII JAKO NAUKI

Pojęcie „socjologia” zostało użyte pierwszy raz przez Augusta Comte w „Kursie filozofii pozytywnej” (tom czwarty), która została wydana w 1837 roku we Francji. Termin ten służył do określenia człowieka w charakterze gatunku społecznego, nie skupiał się wyłącznie na rozpatrywaniu go pod względem biologicznym, odnosząc się w ten sposób do nurtu myślowego jaki wziął swój początek już w starożytności (Arystoteles) i uważał człowieka za istotę wyłącznie społeczną.

Etymologia wyrazu „socjologia” pokazuje, że jest on złożeniem dwóch słów ocios- społeczeństwo oraz logos-nauka, a wiec w dosłownym przekładzie jest to nauka o społeczeństwie. Na tak ogólnym określeniu tego słowa współczesna nauka jednak nie poprzestaje, gdyż do grupy nauk społecznych lub humanistycznych (np. socjologia, psychologia, prawo, kulturoznawstwo, historia, ekonomia) należy wiele dziedzin zajmujących się właśnie społeczeństwem. Ich zadaniem jest badanie człowieka w określonych zbiorowościach.

Socjologia określa współżycie w społeczeństwie, funkcjonowanie w określonych zbiorowościach ludzkich - bada zachowanie człowieka na tle ludzi. Dzieje się to na takiej samej zasadzie jak w innych dziedzinach, np. w historii bada się dawne dzieje ludzkości, prawo określa międzyludzkie zasady funkcjonowania, a ekonomia odnosi się do racjonalizmu w gospodarce.

Socjologia to nauka badająca współżycie społeczne, jego zarówno materialne, jak i niematerialne efekty, czynniki dzięki którym powstają , także ich rozwojem i zanikiem, zajmuje się badaniem ludzi pod względem ich uwarunkowania we wzajemnym współżyciu.

Socjologię można podzielić na dwa nurty: kontraktualistyczny i realistyczny. Wyznawcy tego pierwszego (Demokryt, J.J.Roussou) są przekonani, że wzajemne współżycie w społeczeństwie wynika z pewnej specyficznej umowy społecznej.

Realiści natomiast są zdania, że za współżycie jest uwarunkowane genetycznie, pierwotnie, czyli, że człowiek od zawsze żył w jakiejś zbiorowości ludzkiej, gdyż sam nie byłby w stanie przetrwać. Świadczą o tym takie fakty jak:

-natura biologiczna, czyli że człowiek rodząc się nie jest zdolny do życia w pojedynkę

-język

-cechy, które charakteryzują istotę ludzką mają swoje podłoże w kulturze

Efektem życia ludzi materialnym oraz niematerialnym jest kultura.

Z podanych wyżej rozważań wynika, że zakres jaki obejmuje nauka socjologii jest dość szeroki. Jego bogactwo wynika z jakże różnorodnego życia ludzkiego. Z uwagi na to, że w socjologii ogólnej można wyodrębnić osobne grupy socjologiczne, pojawiły się takie dyscypliny jak: socjologia wsi lub miasta, kultury, pracy medycyny, itd.

GŁÓWNE POJĘCIA POJAWIAJĄCE SIĘ W SOCJOLOGII

Współżycie społeczne określa należność człowieka do danej zbiorowości społecznej. Zbiorowość ta jest bardzo szerokim i ogólnym pojęciem jakie funkcjonuje w socjologii. Część socjologów jako bardziej ogólne dla określenia trwałej formy życia w grupie uważa pojęcie społeczeństwo. To pojęcie jednak ma odmienne znaczenie historyczne i używanie go jest czasem powodem nieporozumień. Termin zbiorowość społeczna określa neutralnie różnorodne zbiorowości ludzi.

W zbiorowościach społecznych możemy zauważyć następujące ich rodzaje: grupa społeczna, tłum, warstwa społeczne, zbiegowisko, publiczność, klasa itd.

Socjologia ma za zadanie sklasyfikować dokładnie różnorakie rodzaje zbiorowości, określenie charakteryzujących je cech, procesów jakie mogą w nich zachodzić oraz struktur, ponieważ - mimo iż zbiorowości społeczny to wytwory historyczne, czyli powstające w danym czasie w wyniku specyficznych warunków w danym okresie czasu i posiadają charakterystyczne cechy dla danego okresu w dziejach, w których zostały stworzone - to część cech procesów jakie w nich zachodzą oraz struktur jest stała i się powtarza mimo upływu czasu. Poddając analizie zbiorowości społeczne warto zwrócić uwagę na ich typy oraz struktury, będące obiektywnym obrazem ich funkcjonowania i rozwoju, a także ich obopólnego podporządkowania. Przy tym ważne jest, aby nie mylić pojęcia zbiorowości społecznej z terminem prostych zbiorów ludzkich.

Zbiorowość społeczna jest ogółem ludzi, którzy przebywają dłużej bądź krócej, przy konkretnych ramach czasowych, w takim skupisku, w którym ich wzajemna bezpośrednia styczność członków ze sobą jest wysoce prawdopodobna.

Zbiór społeczny to ogól ludzi, który powstał podczas praktyki wzajemnej symbiozy społecznej, a wiec zbiór ten obejmuje ludzi, odznaczających się jedną wspólną cechą, jaka została zauważona przez obserwatora z zewnątrz, niezależnie od tego czy ludzie ci mają tego świadomość czy też nie. Różnica między zbiorem społecznym a zbiorem logicznym jest taka, że jest on określony nie względem dowolnej cechy jaką zauważył obserwator, lecz na podstawie charakterystycznej cechy, kierujących się określonymi kryteriami, samych członków zbioru społecznego. Do głównych zbiorów społecznych zalicza się: zbiorowisko społeczne, oddzielne typy psychologiczno-społeczne oraz społeczną kategorię członkostwa.

Kategoria społeczna członkostwa jest ogółem ludzi, którzy w rozumieniu dystrybutywnym zostali sklasyfikowani podczas praktyki życia społecznego dla danej zbiorowości pod kątem określonych cech, przykładowo takich jak: płeć, miejsce pracy, wiek, stan rodzinny, stan cywilny, zawód, wykształcenie itp. Kategoria społeczna członkostwa jest powiązana z pozycją oraz rolą społeczną.

Pozycja społeczne jest zbiorem uprawnień, które z tytułu roli oraz odgrywanej funkcji posiada określona jednostka.

Rola społeczna jest to ogól działań i funkcji, jakie członek należący do zbiorowości może sprawować, czyli określa obowiązki jakie realizuje jednostka zbiorowości.

Zbiorowość społeczna to ogół ludzi, którzy są wzajemnie powiązani pod względem przynależności do zbiorowości. Do podstawowych typów zbiorowości społecznych zalicza się: zbiegowisko, publiczność, grupę społeczną oraz tłum.

Grupa społeczna to ogół ludzi, do których należy przynajmniej trzech członków wykazujących organizację społeczną we wzajemnych relacjach.

Organizacja społeczna występuje w następujących przypadkach działania:

- w podziale pracy, różnorodnym działaniu poszczególnych jednostek

- wzajemnym uzupełnianiu się tych różnorodnych działań

- w powtarzalności tychże różnych działań

- interpersonalności przedsięwzięć

- systemie, w którym kieruje się sankcjami za pomocą kar oraz nagród

Organizacja zbioru ludzi jest wówczas, gdy:

- istnieją normy społeczne, które pokazują każdemu z członków normy i zakazy jakie obowiązują w ogólnym zachowaniu

- obowiązują sankcje społeczne

Normy organizacyjne służą do określenia tego, jakie relacjami powinni kierować się członkowie określonej grupy w swoim działaniu oraz zaznaczają jakie zachowanie jest niedopuszczalne. Są one kanonem pewnych reguł i zasad postępowania dla jednostek w grupie. Klasyfikacja pozwala nam wyróżnić wzory idealne pozytywne, które określają idealne zachowanie członka grupy oraz wzory idealne negatywne, które pokazują zbiorowości jak nie należy postępować, wzory przeciętne pokazują minimum cech, jakie powinien wykazywać członek grupy. Nie należy mylić stereotypów społecznych ze wzorami społecznymi.

Stereotypy społeczne to pewne ustalone schematy, które przedstawiają rzeczy, sytuacje, osoby lub grupy społeczne, które w pewien sposób wartościują, ale nie mają charakteru normatywnego.

Powyższe elementy są charakterystyczne dla węższej lub szerszej zbiorowości społecznej i są jedną z części składającej się na całe środowisko społeczne ludzi.

Środowisko społeczne to ogół na jaki składają się poszczególne zbiory oraz zbiorowości społeczne, wartości społeczne o charakterze materialnym lub niematerialnym, którym człowiek podlega, stosunki społeczne stałe lub nietrwałe, regulowane oraz obowiązujące w grupie bądź te nieregulowane, lecz oparte na wzajemnej oraz bezpośredniej styczności z innymi grupami społecznymi lub jej pojedynczymi członkami.

POSTĘPY W SOCJOLOGII - JEJ TWÓRCY ORAZ ICH TEORIE

Twórcą socjologii uważa się filozofa Augusta Comte'a pochodzącego z Francji, który to poprzez wymyślenie tej nauki chciał przyczynić się do naprawy zaburzeń w funkcjonowaniu społeczeństwa. Comte główne skupiał się na dwóch wariantach współżycia społecznego, mianowicie:

- na stabilizacji społecznej

-na porządku społecznym

Comte wyodrębnił również dwa zakresy badawcze socjologii obejmujące:

- dynamikę społeczną, która bada zmiany w społeczeństwie i ich przyczynę

-statyka społeczna, która charakteryzuje społeczeństwo, bada je i opisuje

Uczony uważał, że najważniejszym czynnikiem, jaki sprzyja stabilizacji jest wspólnota przekonań całej społeczności. Zmianę społeczną uważał za proces przebieg ewolucyjny, poprzez który społeczeństwo jest zdolne do osiągania coraz to wyższych poziomów rozwoju. Efekt pracy Comte'a rozwinął angielski socjolog Herbert Spencer (żyjący w latach 1820-1903). Próbował on wyjaśnić zmiany społeczne oraz porządek poprzez porównanie ogółu społeczeństwa i żywego organizmu. Badacz twierdził, że socjologia pokazuje fundamentalne struktury społeczne oraz bada ich funkcjonalność na tle funkcjonowania określonego społeczeństwa. Spencer'a szczególnie lubił termin „przetrwania najlepiej przystosowanych” i posługiwał się nim w badaniach jakie prowadził nad zmianami w społeczeństwie, odnosząc się do darwinizmu społecznego, którego teoria głosiła, że wolne społeczeństwo, w które nie ingeruje w żaden sposób państwo i rząd, nieprzystosowani są skazani na unicestwienie.

Karol Marks (1818-1883) Uważany jest za kolejnego twórcę socjologii. Uczony ten był zdania, że główne prawa jakie dotyczą życia w społeczeństwie możliwe są do odnalezienia w ekonomicznej strukturze państwowej. Dokonał on podziału społeczeństwa na dwie klasy, mianowicie:

- ludzi, którzy posiadają środki produkcji

-ludzi, którzy nie posiadają środków produkcji

Podział ten według niego jest ciągłą przyczyną konfliktu między-klasowego, do konfliktu, który staje się przyczyną kryzysów ekonomicznych, a te pociągają za sobą początek nieznanych dotąd struktur społecznych. Tą teorię nazwano materializmem społecznym.

Za kolejnego uczonego w dziedzinie socjologii uważa się Emila Durkheima. Zainspirowany wynikami prac Spencer'a i Comte'a skupił się na problemie scalania społeczeństwa oraz tym co ma istotny wpływ na porządek społeczny. To czym się zajmował zostało określone za funkcjonalistyczne. Badacz pokazuje jak duży wpływ mają różne aspekty życia społecznego dla zachowania jedności całego społeczeństwa, przykładowo elementem spajającym są przekonania, wyznawane wartości, itd. Zgodność przyczynia się do stworzenia społeczeństwa, co razem Durkheim określił pojęciem solidarność mechaniczna. Wskazywał przy tym, że równolegle z rozwojem oraz zróżnicowaniem w społeczeństwie, ludzie rozpoczęli pracę nad bardzo trudnymi i wyspecjalizowanym zadaniami przez co stali się zależni od siebie i wręcz sobie niezbędni. Tak pojęty związek pomiędzy poszczególnymi osobnikami w społeczeństwie, który sprowadza się do wzajemnej współzależności oraz wsparcia wg uczonego został nazwany solidarnością organiczną.

Następnym uczonym w tej dziedzinie, który pokazał nowe sfery współżycia w społeczeństwie był Max Weber (żyjący w latach 1864-1920). Naukowiec ten zasłużył się w rozkwicie wiedzy społecznej, a także metodologii socjologicznej. Podstawą jego zaabsorbowania były działania społeczne, zwłaszcza ; przekonania, zmiany, wartości, czy postawy jakimi ludzie kierują się w swoim zachowaniu. W celu wyjaśnienia czyjegoś postępowania powinniśmy najpierw go zrozumieć. Badacz sugerował socjologię, będącą wolną od wartościowania. Postulował eliminacje w przebiegu badań wszelkich założeń wstępnych oraz znaczących uprzedzeń. Weber był autorem tzw. typów idealnych, jest to konstrukcja pojęć jakiegokolwiek zjawiska, która określa najbardziej istotne jego części i która nadawałaby się do tego, aby przyrównać ją do dowolnego zjawiska z życia społeczeństwa.

Inną ważną postacią dziedziny socjologii był Georg Simmel (żyjący w latach 1858-1918).Odszedł on od porównywania wysuniętego przez Spencera społeczeństwa w odniesieniu do organizmu ludzkiego. Według niego społeczeństwo jest jak skomplikowana pajęczyna, skupisko wielokrotnych obopólnych relacji jakie zachodzą między jego poszczególnymi jednostkami, które są jak ciągłe interakcje. Ich postać stanowi najważniejsze zainteresowanie uczonego Simmel'a. Socjologia badacza została nazwana formalną. W swoich doświadczeniach pokazał wspólne aspekty dla struktur formalnych ludzi, sklasyfikował typy jakie istnieją w społeczeństwie i ze szczególnym zainteresowaniem poddawał analizie zjawisko „obcego”, to jaką odgrywa rolę w kontakcie ze społeczeństwem. Simmel „obcym” nazywał tego, który wnosi znikomy wkład w życie zbiorowości, mimo iż formalnie uważany jest za jego członka, mimo iż jest raczej nieakceptowany i nie jest w stanie zintegrować się z grupą.

TEORIE SOCJOLOGII WE WSPÓŁCZESNOŚCI

Jako teorię uważa się wzajemnie powiązane zespoły pojęć oraz tez o tematyce wyjaśniającej procesy oraz zjawiska jakie zachodzą w rzeczywistości.

Za teorie socjologiczną uznaje się zbiór twierdzeń oraz pojęć, które mają za zadanie wyjaśnić zjawiska i zachowania społeczne. Odpowiednia teoria z dziedziny socjologii pozwala bowiem:

-zrozumieć sposób przebiegu pewnych zjawisk i procesów

-sformułować na tej zasadzie prognozę na przyszłość

-przewidzieć konieczne postępowanie dla postawionego konkretnego celu

Teorie socjologiczne w swej budowie zawierają najogólniejsze sensy dotyczące:

-co to jest społeczeństwo

*założenia naturalistyczne - obejmujące teorie, które uważają społeczeństwo za wytwór podobny do organizmu biologicznego

*założenia antynaturalistyczne - obejmujące teorie, w których społeczeństwo nie ma nic wspólnego ze zjawiskami natury biologicznej, czy przyrodniczej, akcentują przy tym fakt, że charakterystyczne dla społeczeństwa są: języki, kultura, symbole i wartości, a cechy te w przyrodzie nie maja miejsca

- jak należy badać społeczeństwo

* założenia formułujące sugestie indywidualizmu oraz fizykalizmu, czyli twierdzące, że do badania społeczeństwa należy wykorzystywać elementy ze świata przyrody

*założenia antynaturalistyczne oraz humanistyczne mówią, że do zbadania społeczeństwa najlepiej służą metody właściwe humanistyce.

Do założeń socjologii, które obecnie są najbardziej znane można zaliczyć teorie, które badają i wyjaśniają funkcjonowanie społeczne na skalę makro-społeczną oraz te, które zajmują się zjawiskami w skali mikro-społecznej. Dlatego powstał podział na następujące teorie:

- makropoziomowe- założenia, które opierają się o konflikt społeczny, strukturalno-funkcjonalistyczne

- mikropoziomowe, założenia które opierają się na wymianie społecznej, interakcjonizm symboliczny,

Termin funkcjonalizm (wspomniany przy nazwiskach takich jak Spencer, Durkheim, Tuner, Parsons) opiewa się na założeniu, że rzeczywistość społeczna jest systemem, który składa się z wzajemnie powiązanych elementów, będących przedmiotem badania w związku z ich konsekwencjami, lub funkcjami jakie odgrywają w większym systemie, przykładowo: za podstawową komórkę w społeczeństwie uważa się rodzinę, z tego względu, że umożliwia ona byt społeczeństwa w większej zbiorowości, oddziałuje na życie jednostki społeczeństwa oraz odbija się na członków w społeczeństwie. Pod pojęciem funkcjonalizmu rozumiane są zjawiska społeczne, które mają za zadanie zaspokoić potrzeby znacznych struktur społecznych, z którymi funkcjonują, co dzieje się na zasadzie, że część działa dla dobra całości. Funkcjonalizm jest to założenie, w którym ważne jest wyjaśnienie pewnych zjawisk w społeczeństwie, dzięki ustaleniom odpowiednich funkcji, jakie powinny one pełnić w kulturze danego społeczeństwa. Obecni wyznawcy funkcjonalizmu twierdzą, że główną tezą systemów społecznych jest wzrastające zróżnicowanie w strukturze poszczególnych części, podsystemów, ról, instytucji oraz pozycji społecznych itp.

Teoria konfliktu pokazuje, że społeczeństwo samo angażuje się według zasady, która mówi o podporządkowaniu się pewnych grup innym zbiorowością społecznym, a podleganie takie jest trwałe dzięki systemowi normatywnemu, prawo bądź świadomość społeczną. Z uwagi na to, że problemy poszczególnych grup są odmienne, część grup chce utrzymać władze i panowanie, a inne grupy walczą o zmianę sytuacji. Definiowana teoria konfliktu stawia nacisk na to, jakie skutki mogą przynieść tego rodzaju konflikty nierówności społecznych (ze względu na władzę, bogactwo, pieniądze, prestiż, opiekę zdrowotną czy mieszkanie) wśród ludzi. Z powodu tego rodzaju nierówności dochodzi do spięć, które narastając prowadzą do wybuchu różnego typu konfliktów społecznych czego wyrazem są strajki, zamieszki, protesty, demonstracje, zbrodnie, wojny, agresja biednych w stosunku do bogatych, kobiet wobec mężczyzn, konflikty pracowników z przełożonymi itd. Teoria głównie kładzie nacisk na sam konflikt, rywalizację pomiędzy grupami wchodzącymi w strukturę społeczeństwa. Omawiana wyżej teoria konfliktu została wyznaczona według Karola Marksa, który zauważył, że najbardziej widocznym problemem jest konflikt pomiędzy poszczególnymi klasami społecznymi. Inną teorię zauważają współcześni teoretycy, tacy jak Mils, Dorendof czy Colins, oni dopatrują się głównego konfliktu na tle etycznym, rasowym czy religijnym, lub międzypłciowego. Popierający tą koncepcję odwołują się często do prac Georgia Simmel'a, gdyż właśnie on w różnorakim stopniu pokazywał jaką moc ma siła dzieląca, a jaka spajająca ludzi. L.Coser jest zdania, że konflikt poza tym, że jest cechą immanentną społeczeństwa to dodatkowo czyni pewne wartości społeczne bardziej wyraźnymi. Jego zdaniem nasze członkostwo w różnego rodzaju grupach społecznych, religijnych, etnicznych, państwowych lub określonej płci, nie zezwala na to, aby społeczeństwo mogło się dzielić na dwie odrębne strony będące ze sobą na ścieżce wojennej, siły rozłamowe nie mogą przerwać więzi, gdyż każdy z nas posiada różną tożsamość. Uczeni, krytykujący teorię konfliktu zauważają jej skłonność do skupiania się na problemach dzielących ludzi, przynoszących konflikty w życiu i między ludźmi, jednocześnie nie zauważa ona wielu aspektów połączenia oraz zgody.

Teoria interakcyjna, inaczej interakcjonizm symboliczny, który skupia swą uwagę na konkretnych osobach, między którymi istnieje kontakt, relacje poprzez różne związki, symboliczne gesty, ludzie odbierają swoje wzajemne nastroje, przeobrażenia, metody postępowania i często błędnie odczytują. Na podstawie gestów spotkanych ludzi możemy odgadnąć ich myśli i przewidzieć ich zachowanie. Omawiana teoria próbuje wyjaśnić całość życia w społeczeństwie poprzez procesy wzajemnych relacji międzyludzkich, które są analizowane bez kontekstu historycznego, za kładą nacisk na subiektywny obraz, zwłaszcza na rolę symboli. Interakcjonizm symboliczny był inspirowany rozważaniami Maxa Wezera. Za największy dorobek uważa się osiągnięcia uczonych Uniwersytetu Chicago, zwracając uwagę na dwa nazwiska G.H.Heade i Gosmana, oni bowiem wyjaśnili na czym polega założenie mówiące o tym, że każdy odwet jednostki odbywa się przy użyciu symboli o konkretnym znaczeniu. Dzięki obserwacji relacji, jakie zachodzą pomiędzy ludźmi możliwe jest odczytanie znaczenia tych symboli, gdyż ich myślenie oraz odczuwanie pewnych bodźców odbywa się na tej samej zasadzie. Sprzymierzeńcy omawianej teorii skupiają swą uwagę na pojęciu tożsamości, zwracając największą uwagę na poczucie siebie, jako jednostka badają rozwijanie się tożsamości w procesie społecznym. Pokazują, że natura wzajemnych relacji między jednostkami oraz sposób w jaki się pokazują należy poddawać analizie w odniesieniu do wyobrażeń oraz zaistniałej sytuacji. Tak rozpatrywany problem pokazuje aktywną rolę jaką spełnia jednostka w swoim własnym rozwoju. Taka teoria nie traktuje ludzi jako obojętne jednostki społeczeństwa, lecz za osoby, które mogą dokonać wyboru i reagować na sytuacje jakie spotykają ich w codziennym życiu. Jednostka w tej teorii wysunęła się na centralną pozycją, czego nie można było zauważyć w teoriach funkcjonalnej oraz konfliktu. Teoria interakcyjna jest krytykowana za to, że pomija sformalizowane oraz zorganizowane przejawy życia społecznego, brak w niej zauważalnego wpływu, jakie zachodzą w kontakcie między ludźmi czy w wyniku sił społecznych. Według krytyków interakcjonizm symboliczny przecenia rolę aspektów świadomości oraz nie zauważa bogatych emocji jakie drzemią w człowieku.

Teoria wymiany społecznej, inaczej utylitarna, pokazuje społeczeństwo jako układ oddziaływań między ludźmi, a nie całościowy system. Swój początek wzięła od z pomysłu A. Smith'a na człowieka racjonalistę. Teoria przyjmuje, że stosunki jakie zachodzą w społeczeństwie są rodzajem wymiany pomiędzy poszczególnymi jej uczestnikami odpowiednich kosztów oraz korzyści dla osiągnięcia konkretnego celu. Badając wzajemne relacje międzyludzkie, i odnosząc się do omawianej teorii, uczeni stwierdzili, że to jak się człowiek zachowuje jest reakcją na to jak postępuje wcześniej inny człowiek, jednocześnie zaznaczając, że jest to podążanie za jak największą nagrodą przy jak najmniejszej karze. Teoria wymiany społecznej traktuje całokształt życia jako tzw. rynek ekonomiczny, w którym bez przerwy są dokonywane wymiany, transakcje pewnych wartości powiązanych z nagrodą lub karą. Społeczeństwo wraz z kulturą zradzają się dlatego, gdyż ludzie rozumni widzą w tym korzyści takie jak; dobre samopoczucie, szacunek, duma, kontrola, miłość czy inne, które scalają społeczeństwo. Wspomniana teoria wymiany w tym przypadku odnosi się do psychologii behawioralnej lub ekonomii. Życie społeczeństwa w myśl tego przekonania jest transakcją handlową oraz negocjacją w uzyskaniu jak najlepszych korzyści. Gdy czerpane korzyści z wzajemnych relacji są większe niż wysiłek konieczny do jej utrzymania, wzajemne relacje będą się utrzymywać dopóki ich się nie zakończy.

Teoria wymiany społecznej , której reprezentantem jest Georgia Romans została obecnie rozszerzona o badania wzajemnej styczności obyczajów oraz motywacji jakimi kierują ludzkie zachowania. W poglądzie skupienie zazwyczaj obejmuje relacje międzyludzkie, ze szczególnym naciskiem na trwałe związki jak przyjaźń czy małżeństwo. Przeciwnicy teorii uważają, że z łatwością można poddać wątpliwości jej główne założenie, gdyż ludzie bardzo często nie mają świadomości jakie skutki przyniesie ich zachowanie. Teoria wymiany postuluje bezpodstawnie, że ludzie operują w swych wzajemnych relacjach tzw. rachunkiem hedonistycznym, czyli chcą odnieść jak największą przyjemność i uniknąć bólu, co w praktyce powoduje coraz większe wzmaganie się w nich napięcia. Kolejną ujmą teorii jest to, że ignoruje ona wiele prawd społecznych , aktów takich jak heroizm lub miłość.

Ekonomia bada jak ludzie potrafią gospodarować, zaś psychologia skupia się na tym, jak poszczególne jednostki się zachowują. Socjologia traktuje o współistnieniu w społeczeństwie, a współczesne badania i nauki socjologiczne odpowiadają na pytanie: czym jest społeczeństwo.

TYPY ORAZ STRUKTURY W SPOŁECZEŃSTWIE

Społeczeństwo, jest jednym z podstawowych kategorii w socjologii, mimo to nie ma jednoznacznej definicji. Jako pojęcie zaczęło funkcjonować w filozofii społecznej około XVIII w., wówczas, gdy ludzie uświadomili sobie, że przy zbiorowych formach życia, które są zorganizowane, takich jak państwo, są także formy, tworzące się w sposób naturalny i spontaniczny, niezależnie od woli pojedynczej jednostki, a także że wspomniane formy tworzą pewną całość, która jest odpowiedzialna za wyznaczenie wszystkich zjawisk, jakie wiążą się z życiem społecznym. Takich koncepcji można się dopatrzeć głównie w badaniach przeprowadzonych przez Spencer'a i Comte'a.

We współczesnym pojęciu wg Jana Szczepańskiego społeczeństwo można podzielić na pięć grup, mianowicie:

- pierwszą grupę uznaje społeczeństwo za formę najszerszego skupiska ludzi, przykładowo za społeczeństwo uważane są ogromne zbiorowości terytorialne (europejskie, amerykańskie, azjatyckie czy afrykańskie) albo ogół zbiorowości, który zamyka się w określonym szerokim gronie. Jest to definicja społeczeństwa jaką podał Florian Znaniecki, był on zdania, że społeczeństwo jest ogółem zbiorowości w których skład wchodzi całokształt współistniejących oraz krzyżujących się z sobą grup, bądź też skrzyżowanych podporządkowanych pojedynczej przewodniej grupie , którą może być państwo, naród lub religie

-druga z grup definiuje społeczeństwo jako rozległą zbiorowość, będącą powiązaną z charakterystycznymi typami stosunków, zwłaszcza stosunków produkcji. Dlatego też określa się np. społeczeństwo feudalne, kapitalistyczne, niewolnicze czy komunistyczne

- trzecia z grup definiują terminy organizacyjne, które pokazują społeczeństwo jako całość urządzeń oraz instytucji, które to pozwalają jednostkom na zaspokojenie potrzeb oraz harmonijne współżycie, wspólny rozwój oraz rozszerzanie kultury. Państwo jako organizacja łączy ludzi, daje poczucie bezpieczeństwa, stara się zapewnić dobro jednostce, daje równouprawnienie oraz jednakowy rozwój tak dla miast jak i dla wsi.

- czwarta grupa terminów definiuje społeczeństwo, jako formę egzystencji człowieka, która uzupełnia bądź sprzeciwia się oddzielnemu funkcjonowaniu

- piąta grupa często rozumiana jest jako odmienne formy istnienia zbiorowego ludzi, nie należące do organizacji państwowej, przykładowo rząd a społeczeństwo lub władze miasta dla społeczeństwa.

W dzisiejszej socjologii wyjątkowo popularna stała się typologia społeczeństw z powodu uczestnictwa ludności podczas produkcji przemysłowej, dlatego wyodrębniono trzy rodzaje społeczeństw, mianowicie:

- społeczeństwo przedprzemysłowe (inaczej agrarne lub preindustrialne), czyli jeszcze nie uprzemysłowione, w którym przynajmniej 60% ludzi zajmuje się rolnictwem

- społeczeństwo przemysłowe (inaczej industrialne), czyli takie które częściowo zostało uprzemysłowione i przynajmniej 60% ludności pracuje w nim czynnie w zawodach nie związanych z rolnictwem

- społeczeństwo poprzemysłowe (inaczej postindustrialne), czyli takie, w którym większość ludzi zatrudnia się w usługach, a społeczeństwo po uprzemysłowieniu cechuje się:

* w obszarze sfery ekonomicznej szczególną rolę mają finanse, handel, ubezpieczenia, usługi, administracja państwowa, nauka i oświata

* w sferze społecznej dominującą rolę mają zawody personalne, mające związek z nauką

* w sferze technologii główną rolę ma technologia intelektualna opierająca się na informatyce oraz teorii informacji

* w strukturze metodologii centralna abstrakcyjna myśl jest związana z symulacją, modelowaniem oraz analizach systemowych

* prognozy na przyszłość (futurologia)

* przyjęcie wiedzy za najwyższy czynnik przy rozwiązywaniu kulturalnym, ekonomicznym czy politycznym

Klasyfikacja społeczeństwa pod kątem typów stosunków w społeczeństwie:

- masowe

- globalne

Społeczeństwo masowe to zbiorowość, w której znacznie mniej ludzi wyraża swe poglądy, w stosunku do ludzi którzy je odbierają, przyczyną tego jest organizacja środków mających za zadanie masowy przekaz, nie pozwala ona bowiem jednostce na przedstawienie własnych racji. Charakterystyczną cechą społeczeństwa masowego jest to, że przetwarzanie poglądów jest kontrolowane przez władze.

W celu zrozumienia społeczeństwa należy dostrzec zróżnicowanie społeczne, różnice w poglądach, cechach społecznych, oraz odniesienie się do tychże cech, czy też wynikłe z nich zachowania. Odmienność społeczna daje się zauważyć w wielu strukturach czy przekrojach. Do głównych z nich należą struktury: demograficzna, narodowo-społeczna, zatrudnieniowa, klasowo-warstwowa, polityczna itd.

Społeczeństwo globalne to szeroka i liczebna zbiorowość, w której powstają określone wzory działań, formy kulturowe, czy nieformalne instytucje, poprzez które formują się ogólne prawidła życia w tejże zbiorowości zapewniając jej jednocześnie jedność kulturową dla jednostek żyjących w odmiennych systemach wartości.

STRATYFIKACJA W SPOŁECZEŃSTWIE

Pod pojęciem stratyfikacji społecznej kryje się klasyfikacja społeczeństwa na odpowiednie grupy bądź kategorie, w których członkostwo daje możliwość danej pozycji społecznej, która jest wysoka lub niska, korzystna lub niekorzystna, może też pozwalać na uzależnienie od własnej osoby ludzi, którzy funkcjonują w innych kategoriach lub grupach społecznych.

Aby zobrazować klasy, stany, warstwy oraz kasty społeczne określono pewne poziomy wyższe bądź niższe. Gdy jednostce uda się przejść z jednej z ustalonych kategorii podziału do innej, to w zależności od tego czy poszedł wyżej czy niżej to otrzymuje on awans społeczny lub zostaje zdegradowany społecznie.

Zaznaczenie klasyfikacji w społeczeństwie ma związek z podziałem dóbr społecznych. Mianowicie są osoby o znaczących majątkach lub potężniejsze od innych, wówczas różnice między jednostkami są szczególnie widoczne i pokazują nierówności społeczne lub mogą wynikać z różnych aspektów, na przykład z tego, że ktoś ciężej pracuje lub z tego, że pracuje w zawodzie, który daje większą władze niż inne.

Zróżnicowaniem społecznym nazywa się odmienność pomiędzy zupełnymi kategoriami społecznymi, nie jedynie poszczególnymi jednostkami. W momencie gdy ludzie należący do poszczególnych kategorii będą sklasyfikowanie w odpowiednim hierarchicznym porządku, który to zapewni im zróżnicowane dojście do dóbr społecznych to będziemy mieli do czynienia z uwarstwieniem, czyli stratyfikacją społeczną. Jednostki należące do jednej warstwy będą miały zbliżone szanse życiowe takiego rodzaju jak: ogólny standard, zdrowie, czy poziom wykształcenia, itp.

Termin stratyfikacja społeczna odnosi się do całych społeczeństw, nie używa się go dla pojedynczych jego członków. Stratyfikacja może przybierać różnorodne formy, zależnie od systemu jaki funkcjonuje w owym społeczeństwie. Stratyfikacja może charakteryzować społeczeństwo zamknięte bądź otwarte. Zilustrować stratyfikację społeczeństwa zamkniętego można na przykładzie systemu kastowego, w którym to położenie jednostki jest uwarunkowane od rodziny w jakiej przyszła na świat, a ewentualna zmiana pozycji społecznej jest często niemożliwa, gdyż status społeczny wywodził się z urodzenia. Za przykład można tu podać społeczeństwo hinduskie, w którym istnieje podział na pięć głównych kast:

- braminianie, ludzie wykonujący zajęcia intelektualne

- kaszatrianie, żołnierze oraz wojownicy

- wajsjowie, kupcy

- siudrowie, ludzie pracujący fizycznie oraz robotnicy

- pariasowi, ludzie zajmujący się pracami nieczystymi, ich kasta jest nietykalna

Stratyfikacja społeczeństwa otwartego za swój przykład może podać system klasowy. Do klasy społecznej można zaliczyć dużą zbiorowość ludzi , którzy mają ten sam status społeczny, ale mogą zmienić swą przynależność klasową, a więc i status społeczny, przykładowo dzięki małżeństwu, dzięki pracy w konkretnym zawodzie, do którego człowiek doszedł własną pracą, a nie poprzez to w jakiej rodzinie się urodził. Dzięki temu, że system klasowy jest otwarty powstają ruchliwości społeczne, a więc awansowanie lub deklasacja w klasowej strukturze społeczeństwa. Na tej samej zasadzie co kasta, klasa odgrywa dużą rolę w życiowych perspektywach jednostki. Ludzie urodzeni w tzw. wyższych klasach zazwyczaj mają ułatwiony dostęp do różnego rodzaju dóbr, takich jak: praca, opieka zdrowotna i przede wszystkim wykształcenie. Z uwagi jednak na otwarcie społeczeństwa, oraz ruchliwość jednostki na tle społeczeństwa może ona sama decydować o swoich szansach bez względu na status urodzenia. Klasa społeczna jest strukturą wielowymiarową, czyli jest parę czynników, którymi można zmieniać swój status na tle społeczeństwa, należą do nich: majątek, prestiż społeczny czy władza. W najbardziej znanym i ogólnym pojęciu klasy społecznej istnieje jej klasyfikacja na :

*wyższą

*średnią

*niższą

Do klasy wyższej zaliczają się jednostki, których ród od pokoleń może się pochwalić dużym majątkiem, prestiżem czy władzą.

Za klasę średnią, która jest dość zróżnicowana, należą ludzie, którzy dzięki ciężkiej pracy dorobili się majątku poprzez prowadzenie biznesu , wolnego zawodu lub jako urzędnicy czy przy zawodzie usługowym. Niżej niż klasa średnia jest klasa robotnicza, której jednostki dzięki pracy własnych rąk zarabiają na utrzymanie.

Klasa niższa jest najniższą w hierarchii społecznej, jej członkowie albo są bez pracy, albo zarabiają tak nie wiele, że nie są w stanie wyżyć bez pomocy rządu.

Stratyfikacja społeczna w każdym ze społeczeństw stara się być wyjaśniona poprzez różnorodne poglądy, szczególnie teorie konfliktu oraz strukturalistyczno-funkcjonalistyczną

Davis wraz z Moorem zaproponowali bardzo funkcjonalne wytłumaczenie stratyfikacji społecznej, mianowicie stwierdzili, że podanie formę stratyfikacji jest konieczne i nieuniknione społecznie. W ich mniemaniu na społeczeństwo składa się cały system pozycji, statusów oraz ról społecznych. Aby społeczeństwo prawidłowo funkcjonowało pozycje społeczne muszą być przeznaczone dla odpowiednio wykwalifikowanych jednostek, a z uwagi na to, że objęcie znaczącej pozycji wymaga trudnej i żmudnej praktyki, nieliczni mają chęć do przeznaczenia ku temu swego czasu, środków pieniężnych oraz ciężkiej pracy. Konieczny jest system odpowiednich nagród, mających na celu zachęcenie pracowitych i uzdolnionych do dalszego poświęcenia i zdobywania doświadczenia. System stratyfikacji ma za zadanie zmotywować, tych który posiadają konieczne umiejętności, aby mogli zająć zgodne z ich kwalifikacjami pozycje i rzetelnie spełniać swoje obowiązki.

Teoria Davis'a i Moor'a została zanegowana przez Tumiego który zauważył tzw. meritokrację, określającą zależność między cechami jakie ma jednostka, a nagrodami, które otrzymuje nie oddaje rzeczywistości. Jest tak, ponieważ sukcesy lub porażki w odniesieniu do zdobywania za nie nagród w danym pokoleniu wynikają z wychowania rodzinnego jakie jest przekazywane z pokolenia na pokoleniem a to nie pozwala na odpowiednie dopasowanie zdolności do nagród.

Odmienne spojrzenie na stratyfikację społeczną daje teoria konfliktu, zapoczątkowana przez Karola Marksa, który dostrzegł, że w każde ze społeczeństw można się dopatrzeć dwóch klas:

- do pierwszej należą ci, którzy są w posiadaniu środków produkcji

- do drugiej należą ci, którzy ich nie posiadają.

Według Marksa stratyfikacja nie jest niezbędna ani nieuchronna, pod warunkiem, że środki produkcji będą należały do całej zbiorowości a nie poszczególnych jednostek.

Opisana teoria miała swoich przeciwników z wielu powodów. Głównie zaatakowano ją z uwagi na to, że według niej stratyfikacja społeczna jest zbudowana na nierówności ekonomicznej. Wezer uważał stratyfikację za termin wielowymiarowy i wyróżnił trzy sfery jakie poróżniają ludzi:

- sfera społeczna

- sfera ekonomiczna

- sfera polityczna

Wezer uważał, że sferę ekonomiczną powinno się rozpatrywać jako kontinuum z pozycji wyższej do tej niższej, zaś pozycję społeczną powinno się odnosić do szacunku i prestiżu w społeczeństwie, jaką posiada określona duża zbiorowość. Sferę polityczną Weber nazwał partią, która jest w stanie objąć władze.

Powyższe rozważanie pokazują pewną konieczność funkcjonowania stratyfikacji społecznej, ze względu na inteligencje, umiejętności oraz zdolności wraz z różnymi aspektami osobistymi oraz dobra społeczne ,które nie są sprawiedliwie rozdzielone. Stopień samej stratyfikacji zależy wyłącznie od zbiorowości w jakiej funkcjonuje, gdyż jeśli społeczeństwo posiada na wysokim poziomie przemysł i jest postindustrialne to będzie uwarstwione znacznie mocniej.

System stratyfikacji jaki się cały czas zachowuje w społeczeństwie jest spowodowany wpływem instytucji oraz spraw społecznych, które to mają za zadanie wspierać i utrwalać obecny system stratyfikacji. Do wspomnianych instytucji można zaliczyć:

- rodzinę, która swoje dobra społeczne przekazuje kolejnym pokoleniom

- ekonomię, która pokazuje nierówny rozdział dóbr oraz usług w społeczeństwie

- porządek w polityce, który jest konieczny z uwagi na znaczenie państwa , które pomaga w niezmienności systemu stratyfikacji

- religię oraz różnego rodzaju ideologie

- procesy natury społecznej, mające za zadanie wspierać obecny system stratyfikacji, z którym w parze idą selekcja lub kooptacja (czyli wprowadzenie do systemu zagrażających jej nie tylko istnieniu ale i przetrwaniu )

- zasadę mnożenia korzyści

System stratyfikacji społecznej wspierają poza instytucjami społecznymi częściowo procesy społeczne, wśród których możemy wymienić:

- kooptacja, a więc dopuszczenie możliwości korzystania z dóbr przeciwników systemu

-zasada mnożenia korzyści, zwana też strategią mateusza przez uczonego Roberta Mertona, pozwalała ona na wykorzystanie stratyfikacji w celu kumulowania korzyści, które stają się coraz większe i pogłębiają przepaść w podziale społeczeństwa.

MAKROSTRUKTURY I MAKROSTRUKTURY W SPOŁECZEŃSTWIE

W strukturze należącej do danego społeczeństwa zawsze można wyodrębnić dwa poziomy organizacyjne, mianowicie:

- mikrostrukturalne

- makrostrukturalne

Zależności między wymienionymi poziomami są dość interesującym zjawiskiem w socjologii.

Pod pojęciem makrostruktura rozumie się specyficzną w każdym społeczeństwie grupę klas, kategorii oraz warstw w społeczeństwie, które są z sobą odpowiednio powiązane. Szerzej określona makrostruktura posiada liczne schematy instrukcji, takie jak państwo oraz zrzeszone grupy takie jak grupy narodowe, partie polityczne występujące w badanym społeczeństwie. Makrostruktura jest związana z częściami systemu społecznego stanowiącymi ramowy, ogólnikowy i z łatwością zauważany schemat organizacji w społeczeństwie. Sama socjologia na początku swego kształtowania skupiała się głównie na tematyce i procesach jakie zachodziły w społeczeństwie w sposób dość ogólny, na poziomie makrospołecznym. Głównym obiektem zainteresowań było społeczeństwo; z czego się składa, jakie panują wewnątrz niego relacje oraz które z czynników są odpowiedzialne za jedność i rozłamy w nim.

Z biegiem czasu dostrzeżono, że mimo iż dzięki makrostrukturze określone zostały normy życia w społeczeństwie, to poszczególne sfery wypełniające ją są bardziej osobliwe i odpowiedzialne za kształtowanie , mowa tu o poziomie mikrostrukturalnym. Praktyka pokazała, że makrostruktura w wielu przypadkach społeczeństw jest zbliżona do siebie w swej budowie zewnętrznej, znaczące różnice są dostrzegalne dopiero na poziomie mikrostruktury. W obecnym świecie, rządzonym różnymi modami, dostrzega się społeczeństwa, które upodabniają się do siebie w wielu różnych aspektach, o ich odrębności stanowi wówczas wyłącznie mikrostruktura społeczna. Składają się na nią charakterystyczne dla danego społeczeństwa ideały wspólnych działań oraz więzi społecznych, a także grupy formalne i nieformalne, do których zalicza się np. szkołę, rodzinę, grupy pracownicze lub społeczności lokalne. Sama mikrostruktura ma bardzo duże oddziaływanie na funkcjonowanie życia społecznego, wpływa na różne dziedziny życia, i od niej uwarunkowane są :

- procesy kształtowania się charakterystycznych dla grupy członków oraz socjalizacja

- procesy formowania się poglądów pojedynczych członków grupy dotyczących różnych spraw( religijnych, społecznych, politycznych, ekonomicznych itd.)

- procesy kształtowania się poglądów na świat oraz ustosunkowanie się do niego, odkrycie aspiracji, jego postaw , wartości itp.

Pomijając mikrostruktury społeczne nie można zrozumieć jak zachowuje się jednostka oraz w jaki sposób przebiegają procesy zachodzące wewnątrz zbiorowości. Strukturę pozwalają regulować ludzie, którzy kulturowo

Tacy, którzy mimo nacisku potrafili sprzeciwić się narzucanym im ideałom osobowości i umieli zapoczątkować nowe są przez Znanieckiego nazywani zboczeńcami.

Uzależnienie osobowości jednostki od środowiska, w jakim się wychował i uległ socjalizacji podają typologie socjologiczne.

Uwarunkowania osobowości (mikro-społeczne oraz makro-społeczne)

W celu określenia charakteru człowieka, należy poza poznaniem jego przeżyć, ambicji, kwalifikacji, wyznawanych wartości odnieść się także do zbiorowości w jakiej dorastał i się kształtował. Wpływ na osobowość jednostki, jej charakterystyczne cechy ma uczestnictwo w życiu ogółu, w jakim człowiek się znalazł, w jakim funkcjonuje i jaki jest jego udział w życiu zbiorowości. Różnorodność kontaktów, relacje międzyludzkie oraz aktywne uczestnictwo w życiu otaczającego ogółu nadają kształt osobowości człowieka. Struktura ludzka pozwala na zauważenie dwóch poziomów społecznych, makro-społecznego i mikro-społecznego, w którymi człowiek cały czas się styka, co wpływa na kształt jego osobowości.

PROCECY SPOŁECZNE I ICH RODZAJE

Terminem proces społeczny określa się zdarzenie, fakt lub zjawisko, które odnosi się do charakteru grup społecznych oraz grup, które z sobą współpracują i są wzajemnie zależne przyczynowo lub strukturalno-funkcjonalnie, co jest powodem stosownych skutków oraz przekształceń społecznych.

Leopold von Wiese ogół procesów społecznych, jakie mogą zachodzić w kontaktach międzyludzkich sklasyfikował na:

- asocjatyczne, czyli takie, które zbliżają do siebie ludzi

- takie które oddalają od siebie ludzi

Do tych pierwszych należą przykładowo przystosowanie, koleżeństwo, zjednoczenie, czy przyjaźń. Jako te negatywne, które dzielą ludzi, wymienia się konflikt, współzawodnictwo, walka, opozycja czy wojna.

Taki podział spotkał się z negacją Georgia Simmel'a, który to jest zdania, że zarówno opozycja jak i walka służy do zbliżenia się wrogich sobie stron, ponieważ przy prowadzeniu walki, bardzo istotne jest aby znać słabe i mocne punkty swego wroga, a więc go Dorze poznać.

Współczesna nauka socjologii będąca sprawą społeczną bardzo ogólnie mówiąc określa zbiór zjawisk, jakie dotyczą charakteru poszczególnych zbiorowości i grup, które łączy tylko to, że należą do zjawisk społecznych, przykładowo tok adaptacji opiera się na dostosowaniu się osobowości do nieznanych warunków kulturowych oraz struktury osobowości po tym jak przesiedlono się do nieznanego środowiska. Proces społeczny traktując bardzo ogólnie określa wszystkie grupy zjawisk technologicznych, technicznych, etycznych, ekonomicznych, czy religijnych. Owe procesy w tak rozumianym znaczeniu stanowią logiczną całość zjawisk, które w społeczności można spotkać, np. proces urbanizacji, integracji, ruchliwości społecznej, czy też globalizacji.

Patrząc na życie społeczne można by się dopatrzeć ogromnej ilości różnych procesów społecznych, oto jeden z możliwych podziałów:

- układ, który przebiega według procesów

- dążenia oraz ambicje poszczególnych członków oraz całych zbiorowości

- zmiany jakie mają miejsce w strukturze społecznej oraz jej przestrzeni

- konsekwencje w kontaktach międzyludzkich

Z uwagi na układ, w jakim zachodzą procesy możemy dokonać klasyfikacji na:

-procesy intrapersonalne, które odbywają się w środku osobowości człowieka, tu przykładem może być procesy samorozwoju, samodoskonalenia, samokształcenia czy samokontroli

-procesy jakie są zauważalne w kontaktach międzyludzkich, tzw. ekstrapersonalne, przykładowe procesy to: przyjaźń, współpraca, konflikt, wrogość

-procesy jakie mogą zachodzić w styczności pojedynczej jednostki z grupą społeczną, przykładowe procesy to: identyfikacja, oderwanie, sprzeczność, dążenie do przewagi, bunt.

- procesy do jakich może dojść w wyniku spotkania się dwóch zbiorowości, przykładowe procesy to: współpraca, tolerancja, wzajemna pomoc, współistnienie, niechęć, wrogość, walka, konflikt, wojna.

Rozpatrując jednostkę oraz zbiorowość pod kątem ich dążeń mamy klasyfikację na:

- procesy dostosowania się - można je zaobserwować podczas tego, jak członek grupy lub cała grupa społeczna znalazła się w nieznanej dla niej dotąd sytuacji, podczas której stosowane dotąd schematy nie sprawdzają się i nie pozwalają na zaspokojenie potrzeb oraz możliwość na przetrwanie w życiu zbiorowym.

- procesy współpracy albo współdziałania, które opierają się na ustalonym działaniu oraz wykonywaniu postawionych sobie celów dla osiągnięcia wspólnej satysfakcji ekonomicznej, politycznej lub towarzyskiej

-procesy konkurencji albo rywalizacji- ich przyczyną są różne cele w interesach

-procesy konfliktowe powstają wtedy, gdy członek grupy lub ona cała postawi sobie określone cele i poprzez podporządkowanie sobie jednostki o podobnych celach lub też eliminację czy zniszczenie niewygodnej sobie jednostki lub całej grupy dąży do ich realizacji

Z uwagi na zmiany w organizacji grupy społecznej podział procesów jest następujący:

-procesy rozwoju, które mają pozytywny zamiar ukierunkowywania

-procesy postępy, w których możemy wyróżnić podgrupy:

* procesy dekadencji, czyli rozpadu obowiązującego systemu wartości, nie podporządkowywanie się znanym, dla całej zbiorowości, normom społecznym

* procesy przebudowy społecznej, które są po to, by dostosować, ułożyć i zintegrować system instytucji nowościami w krytyce ocen i wzorów zachowań

-procesy dezorganizacji w społeczeństwie, które są zwiastunem pojawienia się odmiennych zjawisk od obowiązujących w społeczeństwie zasad, naruszenie wszystkim znanych norm i praw, tj. alkoholizm, korupcja, przestępczość, narkomania

Z uwagi na reperkusje w relacjach między ludźmi procesy społeczne można sklasyfikować na:

-procesy, które potrafią zmienić światopogląd, przekształcające świadomość społeczną, przykładowo proces zmiany religii(sekularyzacja), zmiana nauki (scjentyzm),czy też zmiana techniki (robotyzacja) lub informatyzacja.

-procesy, poprzez które ulega zmianie cała społeczność lokalna

*urbanizacja- rozpowszechnianie miejskiego stylu życia jako lepszego niż styl wiejski

-ruralizacja- popularność stylu wiejskiego wprowadzona w mieście

-procesy, poprzez które ulegał człowiek lub grupa, do której należał w społeczeństwie, przykładowo ruchliwość społeczna, awansowanie na lepszą pozycję lub degradacja na niższą, zaplanowane obrazy zachowań w społeczeństwie.

Z jednej strony mogą to być uosobienia postawy aklimatyzującej się w otoczeniu, które chcą zmienić obce zachowanie bez porachunków i gróźb, czyli poprzez prośbę, naśladownictwo, świadome podporządkowanie się w celu osiągnięcia zaplanowanych celów, przez zachęcanie lub perswazję. Można się też spotkać z odmiennymi wzorcami, które są przeciwne, kierują się opozycją, dążą do zmiany obcych zachowań poprzez zastraszanie, czyli bunt, przeciwstawianie represję, wrogość i agresję przejawiającą się w niekontrolowany sposób. Opisane wyżej wzory zachowań z czasem, z ewolucją ulegają z pewnością pewnym przemianom, modyfikacjom. Do głównych części mikrostruktury społecznej zostały zaliczone:

-kręgi społeczne, będące grupami ludzi będących w stałym kontakcie i wzajemną styczność, czego odzwierciedleniem są więzi koleżeńskie, przyjacielskie, klubowe czy sąsiedzkie.

- zbiorowości lokalne, wśród których za przykład można podać uczelnie, społeczność wiejską bądź miejską

- niewielkie zbiorowości społeczne, których przykładami są grupa pracownicze lub studencka, czy też rodzina.

POJĘCIE RODZINY W SOCJOLOGII

Za rodzinę w socjologii uznano naturalną grupę społeczną, która jest najważniejszą częścią mikrostruktury społecznej. Do grupy społecznej muszą należeć przynajmniej trzy osoby, małżeństwo bez dziecka nie jest uważane za rodzinę.

Rodzina to podstawowa część społeczeństwa, której zasady regulują oraz zapewniają jednostce przetrwanie z następujących powodów:

- zapewniają poszczególnym jej członkom, a szczególnie tym, którzy się dopiero narodzili oraz młodzieży naturalne przetrwanie

- kreuje zachowania w sferze seksualnej oraz małżeńskiej, unika dzięki temu napięć i konfliktów, jakie mogłyby się mnożyć wokół tej pierwotnej firmy działalności jednostki społecznej

- stanowi trwały wzorzec socjalizacji, który potwala dzieciom przyswoić sobie kulturę i zdolność wykonywania zajęć koniecznych w dorosłym życiu

- daję dzieciom i dorosłym pełną wsparcia społecznego atmosferę

- pomaga i organizuje wprowadzenie młodzieży, która dorosła na pozycje społeczne, mające charakter reprodukcyjny (w przypadku porodu i wychowywania dzieci) oraz produkcyjnym (w przypadku gospodarki)

Gdy wymienione wyżej potrzeby nie zostaną zaspokojone to socjologowie mogą zacząć się obawiać o to, czy gatunek ludzki przetrwa.

Rodzina to zbiorowość ludzi, którzy są z sobą powiązani przez powinowactwo, pokrewieństwo, małżeństwo lub adopcję. Rodzina jest niewątpliwie grupą społeczną i tworzą ją związani ze sobą ludzie za pomocą małżeństwa bądź rodzicielstwa. W rodzinie występują zarówno relacje między małżonkami jak i między rodzicami a ich dziećmi. Nawiązuje się silna więź pokrewieństwa natury biologicznej lub też zastępcze pokrewieństwo.

Do podstawowych komórek rodziny należą normy określające dziedziny życia, zwracając szczególną uwagę na dziedziczność, pokrewieństwo oraz małżeństwo.

Z uwagi na to, z kim zawiera się związek małżeński została stworzona następująca klasyfikacja:

-monogamiczne- to związki, w których mężczyzna może być związany z tylko jedną kobietą

-poligamiczne, w których następuje osobny podział na:

*poligeniczne - czyli taki, w których mężczyzna może związać się z większą ilością kobiet

* poliandryczne - czyli taki, w których to kobieta wiąże się z wieloma mężczyznami

Z uwagi na to, między jakimi osobami jest zawierany związek małżeński klasyfikacja jest następująca:

- endogamiczne, w którym małżeństwo zawarte jest wewnątrz konkretnej grupy społecznej

- egzogamiczne, w którym małżeństwo łączy dwie odrębne grupy społeczne

Z punktu miejsca zamieszkania współmałżonków dzieli się małżeństwa na:

*matrilokalne - małżonkowie zamieszkują u matki żony

*patrylokalne - małżonkowie zamieszkują u ojca męża

*awulokalne - małżonkowie zamieszkują u brata żony

*neolokalne - małżonkowie zamieszkują w dowolnie wybranym przez nich miejscu

Z uwagi na dziedziczność można podzielić rodzinę na:

*patrylinearne, za priorytet jest uważana męska część rodziny, czyli przykładowo dziedzictwo przypada na syna po ojcu

*matrylinearne, za priorytet jest uważana żeńska część rodziny, czyli przykładowo dziedzictwo przypada na męską część rodziny po matce

*bilateralne, w których nie odgrywa znaczenia kto dziedziczy i wszyscy mają takie same możliwości dziedziczenia

Z uwagi na miejsca, w którym rodzina decyduje się zamieszkać wyróżniamy rodziny:

- wiejskie,

- miejskie.

Pod względem zawodu Kali wykonują członkowie rodziny istnieje klasyfikacja rodziny na:

- chłopską,

- nauczycielską,

- robotniczą,

- górniczą,

- inteligencką itp.

Specyficzną cechą jest to, że dawne społeczeństwa rodzin myśliwskich oraz zbieraczy były w bardzo zbliżony sposób zorganizowane, jak największe np. w USA środowiska społeczne. Zarówno pierwotne jak i współczesne rodziny zbieraczy i myśliwych odznaczają się:

- dziedziczenie bilateralne

- zakaz kazirodztwa, oznaczający, że stosunki seksualnych opiekunów nad dziećmi są surowo karalne

- zasada neolokalna zapewnia wolność w wyborze miejsca swojego zamieszkania oraz mieszkających z nimi osób

- egzogamia, nakazuje wybrać za współmałżonka osobę z grupy społecznej, do której się należy

- endogamia, wyraźnie wskazuje grupę społeczną, z której należy wybrać współmałżonka

- ściśle ustalony podział obowiązków

- rodzina egalitarna, w której jest równy podział rządów, mężczyźni oraz kobiety mają podobną władzę oraz autorytet

- rodzina nuklearna, w skład której wchodzi matka z ojcem oraz ich dzieci

- możliwość zakończenia małżeństwa jest ułatwiona

Funkcje jakie powinna spełniać rodzina:

- opiekuńczo-zabezpieczające

- seksualne

- prokreacyjne - umożliwiająca narodzenie nowych członków w każdej z grup społecznych

- materialno - ekonomiczna

- socjalizacyjno - wychowawcze, które nauczą jak żyć, pokarzą cenne wartości w życiu, godność oraz wskażą kim chcemy być

- rekreacyjno - towarzyskie

- legalizacyjno - kontrolna- mające kontrolę nad postępowaniem swoich członków

- kulturalne - pokazujące prawidła postępowania, normy oraz wartości

- emocjonalno-ekspresyjna

- klasowa- członkostwo w rodzinie odzwierciedla nasze miejsce w hierarchii społecznej

Nie realizowanie wymienionych funkcji może doprowadzić do nasilenia się problemów rodzinnych, czego konsekwencjami są konflikty rodzinne, rozwody, przestępstwa na życiu lub zdrowiu swojej rodziny, nie płacenie alimentów swoim dzieciom, czy niepełne rodziny. Obecnie zawieranie związków małżeńskich następuje w znacznie późniejszym okresie niż było to we wcześniejszych latach. Do przyczyn rozpadu małżeństw zalicza się takie problemy jak: alkoholizm, powody ekonomiczne( brak pracy) czy zdrada.

NARÓD W POJĘCIU SOCJOLOGII

Na takiej samej zasadzie jak człowiek funkcjonuje w rodzinie jako mikrostruktura społeczna, tak i przynależność narodowa jest częścią makrostruktury społecznej.

Socjologia na początku swego funkcjonowania, z dużą uwagą analizowała procesy oraz zjawiska jakie można było obserwować na tle makro-społecznym, Jako najważniejszy przedmiot obserwacji postawiła sobie poszczególne części należące do makrostruktury oraz oddziaływanie między nimi.

Szczególne zainteresowanie w socjologii wzbudził naród, jako część makrostruktury społeczeństwa. Wobec szerokiego zainteresowania w literaturze socjologicznej pojawiło się wiele prac podejmujących tematykę narodu i badających ją w przeróżnych perspektywach.

Najbardziej zrozumiale można powiedzieć, że naród to ogromna zbiorowość ludzi mających jedną ojczyznę. Grupa tych ludzi kształtuje dzieje historyczne na terenie swojego terytorium, poprzez swoje doświadczenia, więzy ekonomiczne, język, poglądy polityczne, systemem kultury jaki tworzy, swoją odrębnością w porównaniu z innymi grupami etnicznymi i przede wszystkim tożsamością. Naród jest trwałą wspólnota, ma znaczenie historyczne i funkcjonuje dzięki wspólnym dziejom, terytorium, językowcowi, kulturze czy życiu ekonomicznemu, które to przesiąkły do świadomości jednostek narodu. Naród jest ściśle powiązany ze sferą tożsamości, świadomością oraz wartością (naród jest związany ze sferą uczuciową)Uczony Weber był zdania, że naród to przede wszystkim wartość, dzięki temu są skupiska ludzi wśród których spodziewać się można szczególnej solidarności. Naród jest dla swoich członków postrzegany jako schronienie, własna grupa ,na którą może on zawsze liczyć. Naród jest ogromną zbiorowością ludzi, o narodotwórczych cechach takich jak:

- wspólne osiedlanie się na obszarze pewnego terytorium, wyznaczane przez siły matury (góry lub morze) dawało poczucie własnej ojczyzny jego mieszkańcom

- państwo - stawiało sobie za zadanie podporządkować ludzi osiedlających się na jego obszarze i dawało mu życie we wspólnocie

- ta sama historia pozwalała na równoczesne przeżywanie klęsk o porażek co złożyło się na tradycję narodową

- taka sama kultura zarówno w sferze materialnej i osobistej

-ten sam język, jednoczący ludzi

-czynniki natury ekonomicznej

Naród jest całością, wspólnotą, wewnątrz którego wszyscy ludzie czują się zjednoczeni bez względu na zawód, poglądy czy szerokość geograficzną.

Przy narodzie nie sposób zapomnieć o pojęciu etniczności lub grupy etnicznej, której istotą jest posiadanie tożsamości zbiorowej oraz przeświadczenie o swojej inności. Grupy etniczne są niezwykle zjednoczone i złączone z sobą mocną więzią, co daje im świadomość odizolowania od wszystkich z poza grupy. Są przeświadczeni, że jako członkowie grupy etnicznej posiadają inne cechy odróżniające je od pozostałych ludzi, są kształtowani w tych samych okolicznościach posiadają te same obyczaje, religie, język oraz wygląd fizyczny. Niezwykle ważną role w etniczności odgrywa przekonanie o tych samych więzach krwi, wspólnocie pochodzenia jego wszystkich członków. Wobec wymienionych cech można stwierdzić, że ukształtowanie grup etnicznych nastąpiło w sposób naturalny, niezależnie od ich woli.

Obecnie w Polsce mniejszości etniczne i narodowe nie mają dużego udziału w roli państwa. Wynika to z granic państwa, które po drugiej wojnie światowej zostały przesunięte w kierunku zachodnim i przyjęto stwierdzenie „ jeden naród, jedno państwo”. Dzięki temu Polska stała się państwem o wspólnej , jednolitej narodowości, co potwierdzenie znajduje w tym, że blisko 95% ludzi zamieszkujących państwo polskie nazywa samych siebie Polakami. Społeczeństwo polskie ma następującą strukturę narodowościową:

- 98,8 % mieszkańców to Polacy

- 1,2 % to mniejszości narodowościowe

Jeśli chodzi o strukturę narodowościową mniejszości w Polsce to przedstawia się ona następująco:

KULTURA ORAZ JEJ MISJA W ŻYCIU LUDZKIM

Kultura w socjologii jest nieco inaczej pojmowana, niż pokazuje nam to życie codzienne. Potoczny język pokazuje nam kulturę jako coś nadające nam wartości i dzięki któremu możemy się wzajemnie oceniać. Socjologia natomiast podaje, że kultura nadaje neutralno opisowy sens, znaczy to, że każdy z ludzi oraz każde ze społeczeństw ma kulturę, przy czym nie ma społeczeństw posiadających jednakową kulturę.

Ogólnie można powiedzieć, że całokształt będący wytworem ludzi nie będącym skutkiem działania przyrody to właśnie kultura. Za przeciwieństwo jej można uznać naturę gdyż w całości jest naturalnie tworzona przez przyrodę.

Sam termin ”kultura” ma swoje korzenie w łacińskim słowie „kultura” oznaczającego uprawę, ponieważ niegdyś odnoszono się tak mówiąc o uprawie ziemi. Przekształcenie społeczeństw ze zbierackich w myśliwskie dało taką przemianę i uniezależniło człowieka od sił przyrody. Cycero uważał kulturę za uprawę ducha, związaną z filozofią (potem określaną jako kulturę duchową)

Platon dokonał podziału kultury na:

-materialną

-niematerialną

Pod terminem kultura materialna rozumieć należy wszystkie wytwory materii, czyli budowle, narzędzia, budynki, środki transportu, stroje, instrumenty, technologię czy technikę, a więc ogólnie rzecz biorąc wszystkie wytwory mające za zadanie zaspokojenie potrzeb ludzkich a wytworzone w sposób sztuczny. Inaczej też mówi się o niej kultura cywilizacyjna, czyli prościej cywilizacja.

Kultura niematerialna to kultura semiotyczna, a więc duchowa i należą do nie wszystkie wytwory, jakie powstały dzięki człowiekowi dążące do tak wzniosłych ideałów jak dobro, prawda, piękno, czy sprawiedliwość. Należy też zaliczyć do niej przedmioty w których uwieńcza się te wyżej wymienione ideały. Tak rozumiana kultura pokazuje jaka jest świadomość społeczeństwa i zalicza się do niej następujące formy: estetyka, prawo, nauka, etyka, sztuka itd. Kultura niematerialna spaja społeczeństwo jest narzędziem wspomagającym komunikację i zaspokaja wiele potrzeb.

Poza przedstawionymi kulturami w socjologii zauważona ważną ze względu na odgrywającą rolę kulturę socjalną. Obejmuje ona organizację społeczeństwa oraz wynikające z niej normy i kanony zachowań społecznych a także powstałe w jej rozwoju stosunki między ludźmi i społeczeństwem. Zjednoczony system kulturowy jest związany z tym jak działają duże zbiorowości społeczne takie jak klasy czy narody. Wewnątrz nich można dopatrzeć się istnienia subkultur, a więc kultur charakteryzujących mniejsze grupy, na przykład subkultury młodzieżowe, chłopskie lub studenckie.

Poza wymienionymi typami kultury można także określić kulturę osobistą pojedynczych członków społeczeństwa lub określonej zbiorowości.

Kultura osobista jednostki pokazuje zbiór postępowań, myśli , metod działania oraz pojęć, które określają ją. Ta kultura zawsze mieści się w ramach kultury większej zbiorowości.

Kultura grupy, zbiorowości jest zazwyczaj wynikiem tych działań, myśli wartości oraz sposobów działania, które stworzone przez grupę nabrały wyjątkowego znaczenia dla jednostek, co pozwoliło na ich indywidualne dopasowanie. Powstały też zachowania obowiązujące, np. nakazy przyzwoitości oraz zatwierdzonego postępowania. Socjolodzy badają kulturę określonej zbiorowości i odnajdują w niej cechy podstawowe danej kultury.

Do cech lub elementów kultury należą takie idee, wzory, przedmioty lub czynności, które pokazują istotne dla przetrwania i rozwoju grupy zachowania oraz działania, Socjolodzy badają kulturę pod kątem zależności między zjawiskami a procesami , które mają miejsce w społeczeństwie, a także wywieranie wpływu na życie zbiorowe poprzez kulturę.

Znaczenie kultury na życie w społeczeństwie objawia się, gdy nowo narodzona jednostka w zbiorowości od początku swojego istnienia znajduje dzięki wierze, przedmiotom, urządzeniom sposobowi wychowania w rodzinie jest poddawana socjalizacji kulturowej. To kultura ustanowiła kryteria i systemy wartości., wzory zachowań, reagowania na pewne bodźce, ustaliła ideały oraz modele jakimi się posługujemy w życiu.

TERMIN OSOBOWOŚCI W SOCJOLOGII

Człowiek, poza tym, że jest członkiem określonej zbiorowości społecznej, narodu, państwa, rodziny jest przede wszystkim istotą, która ma prawo do samodzielnego życia duchowego, które kreuje w nim wizję świata czy też specyficzny sposób reakcji na pewne zjawiska. Całość wymienionych pozornie trwałych cech jednostki wraz z jej poglądem na świat jest osobowością.

Socjologia badając osobowość człowieka zadaje sobie takie pytania jak:

- która z cech upodabnia członka do zbiorowości do której należy, jakie ma z nią cechy wspólne, oraz co ją od nich różni, czy ma niepowtarzalne i specyficzne cechy tylko dla siebie?

- jakim sposobem psychika jednostki potrafi się zjednoczyć ze swoją zbiorowością podczas pewnych działań społecznych?

- jak jednostka wtapia się w środowisko do którego należy oraz jaki ma udział w życiu zbiorowości i co dostaje dzięki temu?

- na jakiej zasadzie procesy psychiczne oraz zjawiska (zainteresowania, uzdolnienia itd.)jakie może wywołać jednostka , łączą się w charakterystyczną indywidualną całość?

Osobowość ma duże znaczenie w socjologii, ponieważ składa się na nią ogrom czynników łączących z sobą psychicznie świat jednostki ze społeczeństwem. Samo źródło słowa pojęcia „osoba” pochodzi z łaciny „persona” i oznacza maskę, którą aktorzy używali w przedstawieniach w starożytności, tak więc człowiek ma do spełnienia rolę w życiu społecznym. Także zewnętrzna sylwetka jednostki wskazuje na wartość człowieka oraz możliwości jego działania.

Obecnie termin „osobowość” posiada minimum trzy znaczenia, mianowicie:

- osobowość jako układ niezmiennych cech albo mechanizmów , które regulują zachowanie się jednostki

- osobowość, w której najważniejsza jest jedność oraz tożsamość człowieka

- osobowość rozumiana jako ideał, do którego należy dążyć przez sposób wychowania

Socjologia traktująca o osobowości ma na względzie osobowość społeczną, czyli ogół kanonów, wzorów oraz ról jakie realizuje i pełni jednostka wobec innych ludzi ze swojej społeczności. Tak pojęta osobowość społeczna posiada elementy kształtujące się podczas całego etapu rozwoju jednostki dzięki środowisku w którym wyrasta, wychowaniu oraz aktywności czy cech dziedzicznych lub wrodzonych swojego organizmu

Do głównych części osobowości należy zaliczyć:

- poglądy

- potrzeby

- zainteresowania

- motywacje

- mechanizm kontroli

- wartości

- temperament

- inteligencja

- postawy

- zdolności

Elementy składowe osobowości mogą być:

- biogenne

- socjogenne

- psychogenne

Za biogenne elementy uważa się takie części osobowości jak kod biologiczny, który zawiera informacje o anatomii , działaniu hormonów lub gruczołów, właściwościach fizjologicznych itd. Socjolodzy uważają, że elementy biogenne są niezbędne w kształtowaniu osobowości, ale też niewystarczające

Elementy socjogenne według socjologów stanowią najważniejszą część osobowości ludzkiej i zalicz się do nich:

- kulturowy ideał osobowości, który to narzuca jednostce poprzez zbiorowość socjalizację, a szczególnie wychowanie

- jaźń subiektywną, która jest wyobrażeniem o sobie

- jaźń odzwierciedloną, która jest wyobrażeniem własnej osoby, którą stworzyły opinie ludzi, z którymi ma się najczęstszą styczność

- role społeczne jakie występują w grupach społecznych, mające za zadanie wykonanie zorganizowanych przez te grupy czynności

Do psychogennych elementów należą wola, uczucia, pamięć, wyobraźnia, inteligencja, temperament, spostrzegawczość.

W celu określenia, jaką człowiek ma osobowość oraz zrozumienia swojego bytu i istnienia, niezbędna jest znajomość cech biogennych, kulturowych oraz psychicznych, określają one, kiedy wzór jest godny naśladowania, jaką odgrywa rolę społeczną oraz z kim chciałby być człowiek utożsamiony. Również poznanie wyobrażenia o sobie przez jednostkę, oraz reakcja na nią otoczenia. Widać na tej podstawie, że osobowość człowieka jest niezwykle złożona i posiada wiele uwarunkowań.

W związku z zależnością od przewyższania pewnych zespołów cech, jaki można obserwować można mówić o różnego rodzajach osobowościach, do najbardziej ogólnych z nich należą typologie:

- stworzona już przez Hipokratesa wyróżnia następujące osobowości:

* sangwinik - człowiek, który łatwo wybucha i szybko tłumi złość, łatwo się rozpraszający, zmienny w swych działaniach i z łatwością ulegający uczuciom

*choleryk - człowiek niezwykle pobudliwy tak jak sangwinik, ale jest stały w uczuciach i wytrwały w swym działaniu

* flegmatyk - człowiek bardzo niewiele pobudzony, łatwo poddaje się uczuciom, kończy rozpoczęte zajęcia, niezwykle długo trzyma w sobie sympatie oraz urazy

* melancholik - człowiek, który trudno reaguje na uczucia, jest mało pomysłowy, ale wytrwały w uczuciach i działaniu

Typologia jaką przedstawił niegdyś Hipokrates ma charakter aspołeczny i obrazuje osobowość pod kątem psychologicznym

- w podobnym kontekście została stworzona nieco inna typologia, która uwypukla biogenne uwarunkowania osobowości, potwierdza, że osobowość zależy od cech biologicznych, najbardziej znana tego typu osobowość została przedstawiona przez Kreczmara w XX wieku, obejmuje ona cztery rodzaje osobowości , a więc:

*pyknik - typ pykniczny, gdzie człowiek o umięśnionej posturze ciała, krótszej szyi oraz źle rozwiniętych kończynach, posiadający skłonność do tycia, może ulegać naprzemiennie skrajnym stanom depresji oraz euforii

* atletyk - typ atletyczny, człowiek mający świetnie rozwinięty kościec oraz umięśnienia, duża pojemność płuc, swoim uosobieniem nieco zbliżony do schizotymika

* dysplastyk - tym dysplastyczny- człowiek, który ma nieregularną nieharmonijną budowę

Innym przykładem typów osobowości jest teoria stworzona dzięki Jurgi, który dokonał klasyfikacji:

* introwertyków- ludzi którzy swą energią zachowują w swym wnętrzu, poprzez analizę sytuacji

* ekstrawertyków - przekazujący swą energię na zewnątrz

Do socjologicznych typologii osobowości należy również klasyfikacja osobowości według F. Znanieckiego, czyli:

-osobowość człowieka pracy

-osobowość człowieka o dobrym wychowaniu

- osobowość człowieka zabawy

-osobowość człowieka zboczeńca

Człowiek pracy to osobowość, która od dzieciństwa przebywała wśród ludzi pracujących, wobec czego ma uzmysłowione uczestnictwo w pracy i żyje według maksymy: „człowiek żyje po to, aby pracować”.

Człowiek o dobrym wychowaniu odznacza się dużą towarzyskością, ale także ma dobre wykształcenie. Poza tym szanuje autorytety oraz wartości uznane w społeczeństwie oraz ma zakodowane dążenie do pozytywnego odbioru w środowisku jakim się otacza oraz z wykonywanej pracy.

Człowiek zabawy, to ten, który kształtował się wśród rówieśników, w dzieciństwo oraz młodość upływały mu wesoło i z zabawą. Typ ten jest specyficzny dla klas oraz warstw zmuszanych do pracy w celu utrzymania się i żyją według maksymy „nie po to człowiek żyje, aby pracować”.

Powyższy podział typów osobowości według Znanieckiego pozwala zauważyć, że znaczny wpływ na rozwój osobowości człowieka mają kręgi:

- wychowania

- rówieśniczy

- pracy

Pod pojęciem industrializacji kryje się zmiana gospodarki społeczeństwa z rolniczej na przemysłową. Ważną rolę w uprzemysłowieniu odgrywa skupienie robotników, urządzeń oraz maszyn jakie służą w ogromnych zakładach przemysłowych do standardowej i ekonomicznej produkcji. Industrializacja to proces, w którym wzrasta znacznie udział zarówno przemysłu jak i technik uprzemysłowionych oraz robotników, a za tym idą zmiany ekologiczne, polityczne oraz kulturowe.

Industrializację można rozpatrywać socjologicznie, biorąc pod uwagę zachodzące zmiany w życiu społecznym, ambicjach, aspiracjach, czy zainteresowaniach, które kierują do osiedlenia się w zależności od rodzaju przemysłu w konkretnej wsi lub mieście.

Rozpatrując rodzaj oraz wielkość zakładu przemysłowego, który jest uruchamiany należy się liczyć z określonymi tego skutkami, czyli przykładowo lokalizacja dla ciężkiego przemysłu będzie mieć zupełnie inne konsekwencje niż dla zakładu zajmującego się przetwórstwem rolnym. Uprzemysłowienie sprawia, że następują znaczne zmiany stylu życia, w konsekwencji dokonania industrializacji w Polsce zupełnie odwróciły się stosunki ludności rolniczej, do tej nie mającej styczności z uprawami rolnymi. Powstało też sporo problemów społecznych. Z powodu szerokiego uprzemysłowienia znacząco wzrósł procent zatrudnianych kobiet oraz chłopów robotników. Jednak szybko okazało się, że poziom ich kultury przemysłowej jest za niski, i ich kwalifikacje wymagały uzupełnienia, a gospodarka narzekała na brak bodźców do trwałego polepszania techniki, bowiem wiązałoby się to z redukcją robotników, a pozostającym należałoby znacznie podnieść przygotowanie zawodowe. Istotną kwestią jest także konieczność wysokiego nakładu finansowego na takie przedsięwzięcie. Wszystkie te problemy złożyły się na restrukturyzację przemysłu w naszej gospodarce.

W konsekwencji uprzemysłowienia społeczeństwo stanie się cywilizacją industrialną z charakterystycznymi poglądami myślowymi oraz typami zachowań. Typy te mogą stracić swój urok w społeczeństwie postindustrialnym. Jest tak, ponieważ sposób myślenia w społeczeństwie przemysłowym jest zupełnie inny niż w środowisku poprzemysłowym, mianowicie pierwszy z nich oparty jest na zależności masowych produkcji-konsumpcji, a drugi z wymienionych za priorytet stawia się wysoki poziom usług.

Społeczeństwo poprzemysłowe zmienia wcześniejsze zasoby ekonomicznej racjonalizacji na nowoczesne zdolności w obszarze techniki oraz kontaktach z potencjalnymi klientami. Tradycyjne gałęzie przemysłu coraz bardziej tracą na swej użyteczności, a robotnicy tracą zatrudnienie. Taki proces to dezindustrializacją.

Skutkiem uprzemysłowienia oraz dezindustrializacji jest urbanizacja wraz z ruralizacją.

Pod pojęciem urbanizacja kryje się proces kulturowy i społeczny, w którym to z dużą szybkością rozwija się i rośnie liczba ośrodków miejskich, a wszystko to jest konsekwencją rozwoju handlu i przemysłu. Dzięki temu następuje ogromny napływ ludności ze wsi do miast, rozbudowują się obszary miejskie i rośnie liczba udziału miejskiej ludności na tle całego zaludnienia.

Z urbanizacji wynika rozpowszechnienie miejskich walorów kultury i stylu na życie.

Urbanizacja działa na czterech płaszczyznach

- przestrzennej

- demograficznej

- ekonomicznej

- społecznej

Urbanizacja przestrzenna skupia się na wzroście obszarów miast i ich pojemności, dzięki nowym i coraz wyższym budynkom, co jest przyczyną przekształcania się środowiska na typowo miejskie.

Urbanizacja demograficzna pokazuje ruch ludności ze wsi do miast, ich zainteresowanie miastem i ciągłym wzrostem zamieszkiwania miejskich obszarów

Urbanizacja ekonomiczna wiąże się z trwałym powiększaniem się ludzi pracujących w pozarolniczych zawodach oraz wzroście różnorodności zawodowych tejże ludności w porównaniu z ludnością zajmującą się rolnictwem.

Urbanizacja społeczna ma za zadanie pokazać uroki miejskiego stylu życia ludziom przybyłym ze wsi, ale także zakorzenienia miejskich obyczajów na wsi.

Wszystkie te przemiany i urbanizacja przyczyniają się do zmniejszenia różnic jakie wcześniej były widoczne między środowiskiem miejskim i wiejskim.

Społecznym następstwem urbanizacji jest skupienie się w miastach i odejście człowieka od ziemi, co sprowadza się do coraz większym zatraceniu naturalności na rzecz sztucznego świata.

Z tego powodu urbanizacja ma wielu przeciwników, którzy są zdania, że przez nią:

- miejskie życie odsuwa człowieka od natury, zabiera mu związane z nią piękno i duchowość

- wieś swoją pracę oraz naturę wiąże z koniecznością jaka wynika z praw przyrody ( żniwa, siewy, wykopki odbywają się według naturalnego kalendarza)

- ludzie na wsi darzą się większym szacunkiem, mają z sobą lepszy kontakt, człowiek w mieście narażony jest na utratę partnerstwa i jest „sam w tłumie”

-wieś jest inspiracją w obyczajowości, która nadaje gotowe odpowiedzi w zachowaniu dla każdej sytuacji, uwzględnia prawidła moralne, w mieście człowiek jest tak zagubiony, że w wielu sytuacjach nie potrafi się odnaleźć.

Wymienione wyżej skutki urbanizacji wpłynęły na to, że część grup społecznych zaczęło budować swoje ideologie dotyczące życia wiejskiego, które ma wyższość nad życiem w mieście.

Procesem przeciwnym do urbanizacji stała się ruralizacji. W jej wyniku zostały utworzone parki, ogródki oraz place zabaw urbanistów, które miały za zadanie zbliżyć do siebie nawzajem ludzi, spowodować więzi koleżeńskie, sąsiedzkie czy przyjacielskie.

Z wszystkimi omówionymi procesami, czyli z industrializacją, dezindustrializacją, urbanizacją oraz ruralizacją jest związane przemieszczanie się społeczności. Ruchliwość społeczna jest zależna od przemieszczania się jednostki lub całej grupy społecznej w celu podwyższenia swojej pozycji w społeczeństwie, co powoduje awans społeczny którego przeciwieństwem jest degradacja.

Gdy pojedyncza jednostka lub cała grupa przenosi się w inną przestrzeń geograficzną oraz wtóruje temu inna pozycja społeczna to można mówić o ruchliwości poziomej, a jej wyrazem są przesiedlenia, dojazdy do pracy lub migracje.

Szczególnie intensywne procesy przemieszczania występowały podczas okresów dużych zmian zachodzących w społeczeństwie. Ruchliwość społeczeństwa ma znaczeni dla kultury, zwyczajów, obyczajów, stereotypów zachowań oraz więzi społecznych czy systemów wartości.

W wyniku opisanych procesów może dojść do rozwoju społeczeństwa i cywilizacji, ale także wręcz odwrotnie, mogą się pojawić zjawiska patologii społecznej i dezorganizacji, pod którą rozumie się rozpad wyznawanego systemu wartości przez społeczeństwo, które dawało im jedność oraz funkcjonalność pewnych norm , jednostek oraz środków kontroli. Organizacja społeczna jest wyrazem ładu i uporządkowania dzięki którym poszczególne grupy społeczne mogą swobodnie funkcjonować. Dezorganizacja zaś wprowadza nieporządek, stan w których jednostka żyje w niezgodzie z kanonami społecznymi. Negatywne działania w związku z dezorganizacją to korupcja, pijaństwo, przestępczość , terroryzm, prostytucja, bezrobocie, hazard narkomania, upadek etyczny pracy, konflikty, zwiększenie rozpadu rodziny, absencja pracownicza, strajki itp.

Złe zjawiska jakie można obserwować w społeczeństwie określa się jako patologię społeczną. Eliminacja wymienionych negatywnych zjawisk społecznych wymaga zbadanie jej dokładnych przyczyn, (mogących mieć źródło w czynnikach politycznych, społeczno-kulturowych czy też ekonomicznych) rozmiarów oraz skutków.

Społeczeństwo polskie zostało zmuszone do przekształcenia gospodarki i całego społeczeństwa polskiego, czego przyczyną był limit możliwości na ekstensywny rozwój gospodarki oraz nie zaspokojenie potrzeb społeczeństwa przez nią. Zaowocowało to uruchomieniem procesów przekształceń całego ustroju, celem procesów było:

*poprawienie standardów życia obywateli

*spowodowanie znacznego wzrostu gospodarczego

*wzrost innowacyjności podmiotów gospodarczych należących do grupy techniczno-technologicznej

*osiągnięcie znacznej jakości oraz efektywności w gospodarowaniu

*wyjście z dołka cywilizacyjnego kraju

*eliminacja kompleksu społeczeństwa niegospodarnego

* utworzenie odpowiedniego wzoru gospodarki, dzięki której przedmioty gospodarcze będą mogły funkcjonować samodzielnie na rynku, ale też wdrażać się przemieszczać oraz być finansjerami przedsięwzięć umożliwiających im dalszy byt oraz rozwój zakładu, rozwiązywać kłopoty wewnątrz prosperującej firmy, być otwartymi dla rynku oraz konkurencji nie tylko polskiej, ale i zagranicznej poprzez zasilenie się systemem preferencji, dotacji czy ulg

Dzięki transformacji ustroju można odejść od specyficznych do tej pory zasad totalitarnych czy gospodarczych jako nakazowo-rozdzielczych i tworzy się społeczeństwo kierujące się w pełni demokratycznymi poglądami w mechanice rynkowej gospodarki.

Za najważniejsze filary w ustrojowej transformacji uznaje się :

- demokrację

- rynek

- własność prywatną

Wśród nich odbywają się dyskusje zarówno teoretyczne jak i aksjologiczne.

Rodzą one wiele pytań dotyczących rynku: który z modelów gospodarki rynkowej zostanie zrealizowany w dzisiejszym państwie polskim, co powinno być uznane za towar, a co nie. W konsekwencji tychże dyskusji w Konstytucji Artykułu 20 ustanowiono, że gospodarka będzie wspierała swe fundamenty na założeniach społecznych gospodarki rynkowej. W Polsce niezwykle burzliwie przebiegały spory wokół prywatyzacji, a więc przekształcenie własności z państwowej na prywatną. Także demokracja zrodziła wiele nieporozumień w społeczeństwie.

---