Bezrobocie to sytuacja, w której istnieje grupa pracowników zdolna do pracy oraz gotowych ją podjąć, lecz nie znajdująca możliwości zatrudnienia. Zjawisko to jest mierzone procentem siły roboczej, która nie znajduje zatrudnienia. O tym, że bezrobocie stało się kwestią społeczną świadczyła dynamika, skala i struktura tego zjawiska, jak i jego negatywne konsekwencje odczuwane coraz silniej. Brak pracy jest czynnikiem, który mam wpływ na zaspokajanie ważnych potrzeb społecznych w różnych sferach życia. Prowadzi też do narastania kwestii społecznych jak: kwestia ubóstwa, edukacyjna, zdrowotna itd. Zmiany gospodarcze i polityczne jakie dokonały się w Polsce w latach `89 i `90 doprowadziły do tego, że Polska dołączyła do grupy krajów o gospodarce rynkowej, co z kolei spowodowało ujawnienie się problemu bezrobocia na szeroką skalę. Trwające przemiany ustroju gospodarczego wywołały wiele procesów społecznych mających różnorodny wpływ na polski rynek pracy. Jednym ze zjawisk o negatywnych skutkach stało się bezrobocie. Jest ono definiowane w różnorodny sposób, ale podstawą każdej definicji jest założenie, że zjawisko to charakteryzuje się pewną liczbą osób bez pracy. Jak podaje słownik terminów ekonomiczno prawnych bezrobocie, to zjawisko, które polega na tym, że pewna liczba pracowników zdolnych do pracy oraz gotowych do jej podjęcia nie znajduje zatrudnienia.
Pod pojęciem bezrobotnego można rozumieć osobę niezatrudnioną, nie prowadzącą działalności gospodarczej i nie wykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia (w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy). Jest to szeroka definicja. Natomiast wąską stosują państwowe Urzędy Pracy (powiatowe lub wojewódzkie). I tak bezrobotnym w rozumieniu przepisów Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy jest osoba, która:
nie ukończyła 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn,
aktualnie nie uczy się na żadnym szczeblu kształcenia lub nie jest skierowana na szkolenie przez PUP,
jest zameldowana lub pozostaje w naszym kraju legalnie lub jej pobyt może zostać zalegalizowany (azyl polityczny, karta stałego lub czasowego pobytu, obywatele UE).
Stopa bezrobocia jest to iloraz bezrobotnych przez aktywnych zawodowo w danej kategorii ludności. Aktywni zawodowo definiowani są przez GUS jako osoby pracujące plus osoby poszukujące pracy plus bezrobotni plus niepełnosprawni (z możliwością zatrudnienia w niektórych zawodach). Natomiast do aktywnych zawodowo cywili nie wlicza się pracowników: wojska, policji oraz służb ochrony państwa.
Faza 3 Wchodzenie w sytuację bezrobocia i optymizm - efekt urlopu, traktowanie sytuacji jako przejściowej, aktywność, wiara w sukces;
Faza 4 Pesymizm i rezygnacja - negatywne reakcje emocjonalne, problemy zdrowotne i finansowe;
Podstawowym miernikiem wielkości bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby ludności aktywnej zawodowo (tj. pracującej i bezrobotnej łącznie) wyrażony w procentach. W innych krajach używa się innych kryteriów, przez co porównywanie stopy bezrobocia pomiędzy państwami jest trudne. Stopa bezrobocia nie jest szczególnie precyzyjną miarą. Można temu zaradzić na kilka sposobów, np. ustalając międzynarodowe standardy mierzenia bezrobocia, bądź używając innych mierników takich jak stosunek ilości zatrudnionych do ludności w wieku ekonomicznie czynnym.
Istnieje wiele powodów, dla których osoby chcące pracować i zdolne do pracy nie znajdują zajęcia odpowiadającego ich aspiracjom i wymaganiom finansowym:
Osoby poprzednio pracujące mogły stracić pracę ze względu na przekształcenia gospodarcze, zmiany technologiczne czy upadek całych gałęzi przemysłu (bezrobocie strukturalne). W Polsce na początku lat 90. XX wieku była to bardzo duża grupa, co spowodowane było między innymi nadmiernym zatrudnieniem w okresie gospodarki planowanej a także restrukturyzacją przemysłu. Do tej grupy bezrobotnych należą m.in. górnicy, hutnicy, stoczniowcy, pracownicy PGR-ów. Duża liczba bezrobotnych, bez odpowiednich kwalifikacji, na niewielkim obszarze powoduje, że gospodarka regionu (często osłabiona upadkiem firm, w których bezrobotni poprzednio pracowali) nie może stworzyć wystarczająco szybko miejsc pracy i wchłonąć bezrobotnych. Bezrobocie takie utrzymuje się przez wiele lat na wysokim poziomie,
Osoby które zakończyły edukację, ale nie mają jeszcze doświadczenia zawodowego nie są poszukiwaną grupą zawodową (z wyjątkiem niektórych specjalności). Wymagają one długiego szkolenia i nabywania doświadczenia, będąc przez ten czas mało produktywnymi. Z tego powodu absolwenci często nie mogą znaleźć pracy nawet, jeśli istnieje popyt na pracowników w danej branży,
Osoby potrafiące wytworzyć wartość dodaną na poziomie X, a których koszt zatrudnienia (płaca minimalna, podatki, składki na ubezpieczenie społeczne, koszty przeszkoleń i inne) są większe od X nie znajdą zatrudnienia. Obniżenie podatków lub płacy minimalnej może spowodować zwiększenie zatrudnienia w tej grupie, jest jednak politycznie kontrowersyjne,
Na rozmiar zjawiska bezrobocia wpływ mają czynniki społeczne, ponieważ jest to zjawisko wytworzone w społeczeństwie. Rozmiar bezrobocia zależy od systemu gospodarczego i aktualnie prowadzonej polityki krajowego rynku pracy. Związane jest zwykle z poziomem nowych inwestycji i trwałym zatrudnianiem pracowników w nowo powstałych i nowoczesnych zakładach pracy sektora publicznego lub prywatnego.
Istnieją problemy z zebraniem rzetelnych danych, ponieważ:
Osoby pracujące nielegalnie mogą rejestrować się jako bezrobotne celem osiągnięcia korzyści z systemu pomocy społecznej.
Zgodnie z prawem Okuna, okresy, w których poziom bezrobocia jest wysoki, to okresy, w których faktyczny poziom PNB spada poniżej jego poziomu potencjalnego. A zatem wysokiemu poziomowi bezrobocia towarzyszy wysoki poziom produktu, którego wytworzenia zaniechano - zupełnie tak samo jak gdyby tę właśnie ilość zmarnotrawionych, nie wytworzonych samochodów, środków żywności i budynków po prostu utopiono w odmętach oceanu. Jak wielkie jest marnotrawstwo wynikające z wysokiego bezrobocia? Straty ponoszone w okresach wysokiego bezrobocia to największe udokumentowane marnotrawstwo we współczesnej gospodarce. Są one wielokrotnie większe od szacowanych strat wynikających z nieefektywności (zbędnych strat) w następstwie monopolu czy też marnotrawstwa wywołanego stosowaniem ceł i kontyngentów w wymianie zagranicznej.
Szacuje się, że na każdy procent, o jaki faktyczna stopa bezrobocia przewyższa naturalną stopę bezrobocia, realny PKB jest niższy o 3% od PKB potencjalnego przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.
Skutki bezrobocia:
możliwość realokacji zasobów ludzkich przy głębokich przemianach strukturalnych gospodarki z zawodów nieopłacalnych i nieefektywnych do zawodów nowoczesnych i efektywnych,
walka z inflacją, wyższy poziom bezrobocia oznacza bowiem osłabienie pozycji pracowników i związków zawodowych w przetargach płacowych z pracodawcami, co z kolei prowadzi do zmniejszenia presji na wzrost płac. Wzrost bezrobocia osłabia także dynamikę popytu na towary, która odgrywa rolę w kształtowaniu inflacji,
wzrost motywacji pracowników do bardziej efektywnej i solidnej pracy oraz ograniczenie nadmiernej fluktuacji kadr, przez co dochodzi do racjonalizacji zatrudnienia i poprawy efektywności gospodarowania,
niewykorzystany, nieproduktywny potencjał ludzki,
znaczne koszty materialne związane z utrzymaniem bezrobotnych oraz służb zajmujących się ich problemami i obsługą,
spadek dochodów rodzin, rozszerzenie się społecznych kręgów ubóstwa,
degradacja psychiczna i moralna osób pozostających bez pracy (poczucie beznadziejności, pesymizm, uczucie społecznej bezużyteczności),
zjawiska patologii społecznej - alkoholizm, narkomania, przestępczość itd.,
utrata kwalifikacji.
Przyczyny bezrobocia:
likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa,
zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi,
ograniczanie produkcji,
brak informacji o miejscach pracy,
brak mobilności,
przeniesienie zakładu do innego rejonu,
niedostosowane do potrzeb rynku wykształcenia pracowników,
zmiany w technologii,
wysokie obciążenia fiskalne.
Ogólny podział bezrobocia:
bezrobocie strukturalne - mówimy o nim wtedy, gdy występuje niedopasowanie struktury podaży pracy i popytu na pracę ze względu na posiadane kwalifikacje, wykształcenie, zawód czy miejsce zamieszkania. Wynika ono z niedopasowania kwalifikacji pracowników do nowej technologii i braku kompetencji, trudności w dostosowaniu się do zmian systemu produkcyjnego. Ten rodzaj bezrobocia może mięć charakter dosyć trwały, ponieważ jego likwidacja wymaga zazwyczaj zmiany zawodu, kwalifikacji czy tez miejsca zamieszkania.
bezrobocie frykcyjne - związane z naturalną płynnością siły roboczej, możliwą dzięki pełnej swobodzie zmiany miejsca pracy i wyboru stanowiska pracy. W dynamicznie rozwijającej się gospodarce często pojawiają się niedopasowania między wolnymi miejscami pracy, napływem i odpływem siły roboczej z rynku pracy oraz zmianie miejsc pracy przez pracowników. Rezultatem tych procesów jest to, że występuje pewna liczba wolnych miejsc pracy i osób bezrobotnych. Jest to spowodowane niedostatecznie szybkim przepływem informacji między pracodawcami a pracownikami, zatem musi upłynąć czas zanim bezrobotni znajdą czekające na nich miejsca pracy. Decyzje o zwolnieniu z pracy w celu znalezienia innego zajęcia podejmują sami pracownicy, a czas poszukiwania nowej pracy jest stosunkowo krótki, bowiem wynosi mniej niż 3 miesiące.
bezrobocie długookresowe - dotyczy osób. które pozostają bez pracy od 6 do 12 miesięcy. Może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, bowiem czym dłuższa przerwa w pracy, tym maleją szanse na ponowne jej uzyskanie. Rosnące wymagania pracodawców, zmiany technik i organizacji pracy, konieczność uzupełniania kwalifikacji lub w ogóle zmiany zawodu nie sprzyjają skracaniu okresu pozostawania bez pracy. Dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje, że ewentualni kandydaci stają się, ze względu na dezaktualizację swoich wiadomości i doświadczeń, mało interesujący dla pracodawców.
bezrobocie długotrwałe (chroniczne) - trwa znacznie dłużej niż 12 miesięcy. Spowodowane jest podobnymi przyczynami co bezrobocie długookresowe.
bezrobocie ukryte - rozumiane jako bezrobocie wśród zatrudnionych. Dotyczy ludzi nie ujętych w statystykach bezrobocia, ponieważ nie rejestrują się w urzędach pracy. Osoby te posiadają dochód, ale nie mają zawartego stosunku ubezpieczeniowego.
bezrobocie cykliczne - powstaje na skutej spadku zagregowanego popytu w gospodarce. W czasie kiedy występuje zapotrzebowani na wytwarzane produkty, nie ma problemów z miejscami pracy. Kiedy jednak zapotrzebowanie to maleje zaczynają się problemy z pracą. Producenci w celu zmniejszenia kosztów produkcji zwalniają pracowników.
bezrobocie z wyboru - pojawia się w niektórych krajach, gdzie wysokość zasiłków przyznawanych bezrobotnym jest na tyle wysoka, aby zrekompensować utratę stałego zarobku i tym samym stworzyć zachętę do pozostawania zawodowo bezczynnym.
W zależności od warunków, w jakich osoby zdolne do pracy i poszukujące ją byłyby gotowe ją podjąć, trzeba wyróżnić dwa rodzaje bezrobocia:
bezrobocie dobrowolne - spowodowane jest tym że część pracowników poszukujących pracy nie akceptuje poziomu płacy realnej są skłonni pracować przy wyższej stawce, a pracodawcy gotowi są ich zatrudnić poniżej płacy realnej. Zjawisko to jest głównym powodem powstawania tej odmiany bezrobocia gdzie preferencje siły roboczej nie pokrywają się z rachunkiem opłacalności pracodawców.
bezrobocie przymusowe - czyli niezależne od zachowania bezrobotnych. Ekonomia klasyczna tłumaczy je tym, że istnienie ustawowej gwarancji płacy minimalnej, zafałszowuje sygnały na rynku pracy, stan równowagi rynkowej zostaje zniekształcony, nawet przy spadku cen i popytu, wzroście bezrobocia, place i tym samym koszty nie maleją, poprzez strajki związki zawodowe wymuszają stawki powyżej wolnej ceny rynkowej.
Rodzaje bezrobocia można rozpatrywać zarówno ze względu na przyczyny jak i formy w których zjawisko to występuje (ze względu na przyczyny).
bezrobocie strukturalne - które charakteryzuje się zastojem gospodarczym i nowe roczniki napływające na rynek pracy nie mogą jej znaleźć. Istnienie wiec samego zjawiska bezrobocia tłumaczone jest tym że chęć podjęcia pracy i zgłoszonej jej podaży nie daje się w pełni urzeczywistnić,
bezrobocie technologiczne - wynika ze zmiany techniki, technologii, oraz z zastąpienia pracy żywej pracą maszyn,
bezrobocie koniunkturalne - Keynesowska teoria przymusowego bezrobocia przyjmuje, że jest ono wywołane zbyt małym popytem konsumpcyjnym i inwestycyjnym, który powoduje zbyt małe wykorzystanie zdolności produkcyjnych, poziom popytu stale ulega wahaniom, czyli jest zależny od koniunktury, stad nazwa bezrobocia. W fazach wysokiej koniunktury popyt rozszerza się i bezrobocie spada nawet do poziomu bezrobocia naturalnego.
bezrobocie frykcyjne - obejmujące również ludzi zmieniających prace, przejściowo jej poszukujących z rożnych powodów.
bezrobocie sezonowe - uzależnione od pór roku (np. budownictwo);
Patrząc ze względu na formę jego występowania wyróżniamy:bezrobocie krótkookresowe - do 3 miesięcy bez zatrudnienia.
bezrobocie średniookresowe - od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia.
bezrobocie długookresowe - dotyczy osób, które pozostają bez pracy od 6 do 12 miesięcy. Może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, bowiem czym dłuższa przerwa w pracy, tym maleją szanse na ponowne jej uzyskanie. Rosnące wymagania pracodawców, zmiany technik i organizacji pracy, konieczność uzupełniania kwalifikacji lub w ogóle zmiany zawodu nie sprzyjają skracaniu okresu pozostawania bez pracy. Dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje, że ewentualni kandydaci stają się, ze względu na dezaktualizację swoich wiadomości i doświadczeń, mało interesujący dla pracodawców,
bezrobocie ukryte - rozumiane jako bezrobocie wśród zatrudnionych. Dotyczy ludzi nie ujętych w statystykach bezrobocia, ponieważ nie rejestrują się w urzędach pracy. Osoby te posiadają dochód, ale nie mają zawartego stosunku ubezpieczeniowego. Występuje głównie na wsi (nadmiar rąk do pracy, dawniej - przerost administracji).
bezrobocie jawne - zarejestrowane (da się określić).
Rys.1 Bezrobocie na świecie (w %).
Jak informuje GUS liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w końcu lutego br. wyniosła 1718,8 tys. osób (w tym 909,9 tys. kobiet) i była wyższa niż przed miesiącem o 84,4 tys. osób (tj. o 4,9%). W ujęciu rocznym obniżyła się ona o 59,8 tys. (w analogicznym okresie 2008 roku zanotowano jej spadek o 552,6 tys.).Z ogólnej liczby bezrobotnych 44,9% mieszkało na wsi.
W stosunku do stycznia 2009 r. odnotowano wzrost liczby bezrobotnych we wszystkich województwach, najbardziej znaczący w: wielkopolskim (o 7,7%), pomorskim (o 7,5%), śląskim (o 7,1%) oraz dolnośląskim (o 6,8%). Natomiast w porównaniu do analogicznego okresu 2008 roku bezrobocie zmniejszyło się w 10 województwach, najbardziej znaczący spadek odnotowano w województwach: śląskim (o 10,4%), mazowieckim (o 9,2%), zachodniopomorskim (o 8,8%) oraz łódzkim (o 8,2%).
Bezrobotni zarejestrowani w urzędach pracy w końcu lutego 2009 r. stanowili 10,9% cywilnej ludności aktywnej zawodowo (w styczniu 2009 r. - 10,5%; w lutym 2008 r. - 11,3%). Najwyższa stopa bezrobocia utrzymywała się nadal w województwach: warmińsko-mazurskim (18,9%), zachodniopomorskim (15,3%), świętokrzyskim (15,1%), kujawsko-pomorskim (15,0%) oraz lubuskim (14,7%). Najniższą stopą bezrobocia charakteryzowały się województwa: wielkopolskie (7,7%), mazowieckie i śląskie (po 8,2%) oraz małopolskie (8,8%).
W kwietniu bezrobocie spadło o 0,2 pkt. proc. i ponownie wynosiło 11 proc. Według danych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, bez pracy pozostawało 1.721 tys.
osób. Może to oznaczać, że pierwsza faza kryzysu jest już za nami. Świadczy o tym fakt spadku bezrobocia w 14 województwach, a w 2 - śląskim i wielkopolskim - utrzymania się na poprzednim poziomie. Na poprawę sytuacji na rynku pracy wpłynął wzrost ofert prac sezonowych i propozycji prac subsydiowanych, proponowanych przez urzędy pracy. Ponadto nie zmalało zatrudnienie w sektorze budowlanym, a pracownicy sezonowi powrócili do turystyki i rolnictwa. Nie pogarsza się sytuacja w firmach motoryzacyjnych, a o jakości rynku pracy świadczy też fakt, że do 65 proc. - o 10 pkt. proc. - zmalała liczba osób długotrwale bezrobotnych.Z kolei Fundusz Pracy odnotował za I kwartał 26,5 proc. wpływów rocznych, co jest lepszym wynikiem od planowanego.
Zob. Ł. Gęsicki, M. Gęsicki „Słownik terminów ekonomiczno - prawnych”. Agencja Wydawnicza
INTERFART, Łódź 1996.
wg psychologicznego modelu Jahody i Lazarsfelda
E. Kwiatkowski, Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, wyd. PWN, Warszawa 2002
Zob. http://www.money.pl/gospodarka/inflacjabezrobocie/edukacja/bezrobocie.
Zob. I. Kienzler, Leksykon Unii Europejskiej, Świat Książki, Warszawa 2003, s. 19.
Stopa bezrobocia została obliczona jako procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie ludności aktywnej zawodowo.
Informacja GUS o poziomie bezrobocia w Polsce,
http://www.wspolczesna.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20090524/PRACA/808572806.
2
Wyszukiwarka