Dr Robert Grzeszczak

Materiały do przeczytania na zajęcia (ćwiczenia) z zakresu dla grup z SOP (SSA i NSA):

System Ochrony Prawnej w UE

System sądownictwa Unii Europejskiej

Cz. I:

Uwagi wprowadzające

Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich składa się z dwóch sądów, tj.: Trybunału Sprawiedliwości, Sądu Pierwszej Instancji oraz powołanej przy SPI sądu (jest to izba sądowa), a zatem najmłodszego - Sądu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej. Ich podstawowym zadaniem jest kontrola legalności aktów wspólnotowych i zapewnienie jednolitej wykładni i stosowania prawa wspólnotowego.

Powstanie i nazwa Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich

Trybunał Sprawiedliwości został utworzony na mocy Traktatu o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali w 1952. Jest zatem, obok PE i Komisji, najstarszą instytucją wspólnotową. Oficjalna nazwa to Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich (ang.: Court of Justice of the European Communities). Instytucja ta potocznie nazywana jest jednak Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości (tu dalej: Trybunał Sprawiedliwości lub TS).

Zadania Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich

TS zapewnienia jednolite stosowanie prawa wspólnotowego w państwach członkowskich oraz sprawuje kontrolę nad ważnością i legalnością aktów wtórnego prawa wspólnotowego. Przyczynia się do rozwoju prawa wspólnotowego. Dlatego uznaje się, że pełni funkcje prointegracyjne.

Trybunał odgrywa także ważną rolę w formułowaniu zasad ogólnych prawa, które nie zostały wprost wyrażone w Traktatach założycielskich czy w prawie pochodnym, ale znalazły wyraz w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości (np. zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego, skutku bezpośredniego).

TS gwarantem ochrony prawa wspólnotowego

TS zajmuje centralne miejsce w systemie wspólnotowej ochrony prawnej. Każde z 27 państw członkowskich UE zobowiązały się do poddawania wszystkich sporów wynikających z wykładni i stosowania prawa wspólnotowego rozstrzygnięciom Trybunału Sprawiedliwości.

Podstawy prawne TS

Prawną podstawą działalności Trybunał Sprawiedliwości są Traktaty założycielskie (art. 220 do 245 TWE) oraz kilka dodatkowych aktów prawnych, tj.: TWE, EURATOM, TUE, Statut Trybunału Sprawiedliwości i Regulamin proceduralny TS.

Skład TS

W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi 27 sędziów i 8 rzeczników generalnych. Sędziowie i rzecznicy generalni są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich na 6 lat. Mandat może być odnawiany. Tak sędziowie jak i rzecznicy są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mających wymagane w ich państwach kwalifikacje do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych, lub są prawnikami o uznanych kompetencjach, np. profesorami prawa.

Sędziowie Trybunału wybierają spośród siebie prezesa Trybunału na 3 lata. Prezes kieruje pracami i administracją Trybunału.

Rzecznicy generalni

Ośmiu rzeczników generalnych wspomaga prace TS. Ich zadaniem jest przedstawianie, w sposób całkowicie bezstronny i niezależny, opinii prawnej w sprawach, które zostaną im przydzielone. Instytucja ta wywodzi się z francuskiego wymiaru sprawiedliwości.

Sekretarz Sądu

Sekretarz pełni rolę sekretarza generalnego instytucji, kierując jej administracją z upoważnienia prezesa Trybunału. Taką samą funkcję pełni sekretarz Sądu Pierwszej Instancji.

Obrady TS i składy sędziowskie

Trybunał może obradować w pełnym składzie (27 sędziów), w składzie wielkiej izby (13 sędziów) albo w izbach złożonych z 5 lub 3 sędziów. Trybunał obraduje w pełnym składzie w przypadkach określonych w swoim Statucie. Taki wymóg dotyczy np. sytuacji, kiedy Trybunał chciałby zdymisjonować rzecznika praw obywatelskich czy orzec o dymisji członka Komisji Europejskiej, który naruszył ciążące na nim zobowiązania. Generalnie są to sprawy o wyjątkowym znaczeniu. W składzie wielkiej izby Trybunał obraduje na żądanie państwa członkowskiego albo instytucji, które są stroną w postępowaniu, a także w sprawach szczególnie ważnych lub skomplikowanych.

TS organem ponadnarodowym

TS jest organem ponadnarodowym, sądem Wspólnot Europejskich, który działa w ich granicach i nie pozostaje w hierarchicznej zależności z sądami krajowymi. Oznacza to, że TS w żadnym wypadku nie jest kolejną instancją w postępowaniach przed sądami krajowymi. Nie może zmieniać ani uchylać orzeczeń wydanych przez sądy krajowe.

Funkcje Trybunału jako sądu konstytucyjnego

Sąd luksemburski orzeka o zgodności z prawem pierwotnym aktów prawnych Rady i Komisji Europejskiej, aktów prawnych wydawanych wspólnie przez Parlament Europejski i Radę, aktów prawnych Parlamentu Europejskiego oraz Europejskiego Banku Centralnego, które mają skutki prawne w stosunku do osób trzecich.

Funkcje Trybunału jako sądu najwyższego

W kompetencjach TS odnajdujemy analogie do funkcji krajowych sądów najwyższych. Trybunał rozpatruje bowiem środki odwoławcze od wyroków Sądu Pierwszej Instancji, posiada także uprawnienia instancji odwoławczej w stosunku do pewnej kategorii decyzji Komisji Europejskiej, np. decyzji w zakresie ochrony konkurencji, nakładających na przedsiębiorstwa kary pieniężne.

Funkcje Trybunału jako sądu międzynarodowego

TS jako trybunał międzynarodowy rozpatruje spory pomiędzy państwami członkowskimi UE. Są to oczywiście spory, które wynikają ze stosowania prawa wspólnotowego oraz spory wynikające z realizacji Traktatów.

Funkcje Trybunału jako sądu cywilnego

W charakterze sądu cywilnego TS rozstrzyga spory o naprawienie szkód wynikających z działań podjętych przez funkcjonariuszy Wspólnot (pracowników organów) przy podejmowaniu przez nich czynności służbowych.

Funkcje Trybunału jako sądu pracy

W kompetencjach Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich odnajdujemy także takie, które zbliżają go do funkcji sądu pracy. Trybunał rozpatruje bowiem spory pomiędzy Wspólnotami a ich funkcjonariuszami (a więc urzędnikami, zatrudnionymi w organach wspólnotowych).

Legitymacja procesowa

Wyróżnia się legitymację czynną i bierną do występowania przed sądami. Legitymacja czynna oznacza możliwość wystąpienia ze skargą do sądu, a legitymacja bierna możliwość bycia postawionym w stan oskarżenia (strona pozywająca i pozwana).

Uprzywilejowanie w legitymacji procesowej do TS

Wyróżnia się podmioty o legitymacji uprzywilejowanej, częściowo uprzywilejowanej i nieuprzywilejowanej.

Podmiotami uprzywilejowanymi są państwa członkowskie, Rada, Komisja, Parlament. Natomiast częściowo uprzywilejowane są Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny, które mogą występować przed TS wyłącznie w celu ochrony swoich uprawnień. Nieuprzywilejowanymi podmiotami są osoby fizyczne i prawne (jednostki i np. firmy typu spółki prawa handlowego, stowarzyszenia czy fundacje). Podmioty nieuprzywilejowane mogą wnosić skargi tylko na wspólnotowe akty prawne, które dotyczą ich bezpośrednio i indywidualnie.

Co TS może zasądzić tytułem kary?

Trybunał uznając (bądź nie uznając) roszczenia ze skargi zasądza o kosztach postępowania, obciążając nimi co do zasady stronę, która postępowanie przegrywa. Interwenci zazwyczaj ponoszą koszty własne. Trybunał może nakazać zapłatę kar pieniężnych. Są to kary ryczałtowe bądź okresowe. Od niedawna kary te stosuje łącznie, jest to tzw. kara kumulatywna - zarówno pieniężna kara okresowa, jak i ryczałt. Trybunał Europejski zastosował po raz pierwszy w wyroku z dnia 12 lipca 2005 roku w sprawie C - 304/02 Komisja przeciwko Francji (karą obciążył budżet Francji).

Kumulatywne stosowanie kar ma w założeniu wzmocnić skuteczność stosowania prawa wspólnotowego poprzez zmotywowanie państwa członkowskiego do możliwie najszybszego usunięcia naruszenia i zniechęcenie go do popełniania naruszeń w przyszłości. To połączenie kar jest stosowane gdy państwo uchyla się od wykonania wyroku Trybunału.

Wysokość kar

Kary są obliczane według tzw. stawek dziennych. Ryczałt jest naliczany za okres pomiędzy pierwszym i drugim wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości lub za okres od pierwszego wyroku do jego wykonania - jeżeli wykonanie nastąpiło po ponownym wniesieniu sprawy do Trybunału Sprawiedliwości.

Natomiast okresowa kara pieniężna jest naliczana od dnia wydania drugiego wyroku Trybunału do wykonania nałożonego nim zobowiązania. Wysokość kar musi być proporcjonalna do wagi naruszenia oraz możliwości finansowych państwa członkowskiego. Kary wobec państw opłacane są ze środków budżetu państw, a więc de facto z pieniędzy podatników!

Rodzaje skarg przed TS

Rodzaje skarg przed Trybunałem Sprawiedliwości

Trybunał Sprawiedliwości, zgodnie z regulacjami z TWE i z własnego Statutu rozstrzyga następujące typy skarg:

• skierowane przeciwko państwom członkowskim w zakresie niewywiązywania się przez nie ze zobowiązań wynikających z Traktatu (art. 226 i 227 TWE)

• o skontrolowanie legalności bezwzględnie obowiązujących aktów prawnych wydanych przez główne organy Wspólnoty oraz Europejski Bank Centralny (art. 230 TWE)

• na bezczynność Parlamentu Europejskiego, Rady lub Komisji, która stanowi naruszenie Traktatu (art. 232 TWE)

• skarg państw członkowskich wobec innych państw UE, jeżeli ich przedmiot dotyczy zakresu stosowania Traktatu oraz został poddany rozstrzygnięciu TS na mocy porozumienia pomiędzy nimi (art. 227 TWE)

• sprawy oddane TS do rozstrzygnięcia na mocy klauzul arbitrażowych w kontraktach prawa publicznego albo prywatnego - ale tylko tych, w które zostały zawarte przez Wspólnotę lub w jej imieniu, albo w innych enumeratywnie określonych przypadkach (przede wszystkim art. 238 TWE)

• pewne skargi wynikające z działania Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz Europejskiego Systemu Banków Centralnych (art. 237 TWE).

Skarga o naruszenie Traktatów (Komisja przeciwko państwu członkowskiemu, art. 226 TWE)

Skarga o naruszenie traktatów ma zasadnicze znaczenie i jest instrumentem, z którego korzysta Komisja w zapewnianiu przestrzegania przez państwa prawa unijnego. Dlatego warto przyjrzeć się jej nieco dokładniej. Skarga przeciwko państwu członkowskiemu z art. 226 TWE jest nazywana skargą w trybie nadzoru. Zasadnicza rola Komisji - tj. strażniczki Traktatów, przejawia się właśnie w tej procedurze. Tylko Komisja, uzyskując informację, że państwo uchybiło bądź niedopełniało zobowiązań, korzysta z prawa do wystąpienia ze skargą z art. 226 TWE.

Działanie państwa sprzeczne prawem traktatowym, to niewypełnienie zobowiązań tak traktatowych jak i tych, których źródłem są akty prawa wtórnego. Owo naruszenie prawa może mieć postać wytworzenia się w państwie członkowskim stanu prawnego sprzecznego z Traktatem, niezgodnej z nim praktyki administracyjnej - np. w toku działania np. marszałka województwa, wojewody bądź burmistrza (wójta, prezydenta miasta). Przy czym państwo członkowskie nie może powoływać się na swoje prawa wewnętrzne lub na trudności w realizacji prawa UE dla obrony przed zarzutem naruszenia zobowiązań unijnych.

Etapy postępowania w skardze, art. 226 TWE

Postępowanie w przypadku skargi z art. 226 jest trójetapowe. Pierwsza faza jest nieformalna. Komisja może zażądać od danych instytucji państwowych przygotowania i przesłania dodatkowych informacji na dany temat. Może także skierować swe pytania do podmiotów innych niż państwowe organy (np. do przedsiębiorstw, jednostek komunalnych), jeżeli tylko mają one jakiś szczególny interes w sprawie.

Po przejrzeniu dokumentacji sprawy Komisja decyduje czy rzeczywiście doszło do naruszenia prawa przez państwo członkowskie. Wówczas przesyła do państwa opinię dotyczącą sprawy, wraz z uzasadnieniem, rozpoczynając tym samym drugą fazę postępowania. Opinia wzywa państwo m.in. do zajęcia przez państwo stanowiska w określonym terminie. Po uzyskaniu informacji od państwa Komisja formułuje ponowną uzasadnioną opinię uszczegóławiającą twierdzenia z opinii wcześniejszej.

Jeżeli do tego momentu państwo członkowskie uzna twierdzenia Komisji i dokona czynności przywracających pożądany stan, postępowanie zostaje umorzone. Właściwe postępowanie sporne przed sądem luksemburskim rozpoczyna się z chwilą, gdy Komisja prześle opinię do Trybunału Sprawiedliwości. Uczyni ona tak wtedy, gdy otrzyma odpowiedź państwa członkowskiego odrzucającą twierdzenia opinii w całości bądź w części, albo jeżeli nie otrzyma w ogóle żadnej odpowiedzi w wyznaczonym terminie. Ostateczna opinia Komisji ma postać klasycznego pozwu. Co ważne, po przesłaniu przez Komisję pozwu do TS uznanie skargi Komisji przez skarżone państwo nie wstrzymuje już postępowania.

W pierwszej kolejności TS ocenia poprawność przeprowadzenia postępowania przygotowawczego przez Komisje, a następnie wydaje wyrok. TS może przyznać rację skarżonemu państwu, uznając, że nie naruszyło ono prawa, albo uznać rację Komisji.

Skarga o naruszenie Traktatów (państwo przeciwko państwu, art. 227 TWE)

Także jeśli któreś z państw UE uzna, że inne państwo członkowskie nie wypełniło zobowiązań wynikających z prawa wspólnotowego, może wnieść do TS sprawę przeciwko temu państwu. Postępowanie z art. 227 TWE wykazuje wiele podobieństw do pretury z art. 226 TWE. Skarga może dotyczyć naruszenia tak wtórnego jak i pierwotnego prawa wspólnotowego. Państwo zawiadamia Komisję, stwarzając tym samym możliwość polubownego załatwienia sprawy. Komisja zapewnia obu zainteresowanym państwom możliwość wypowiedzenia się (pisemnie i ustnie). Następnie jest wydawana opinia, która nie ma mocy wiążącej. Jeżeli Komisja nie wyda opinii w 3 miesiące, państwo może wystąpić do TS. W praktyce TS skargi te są spotykane niezwykle rzadko.

Skarga o stwierdzenie nieważności wspólnotowych aktów prawnych (art. 230 TWE)

Art. 230 TWE stanowi, iż TS jest uprawniony do kontroli legalności bezwzględnie obowiązujących aktów prawnych uchwalonych przez Radę z Parlamentem Europejskim, przez samą Radę, Komisję bądź też przez Europejski Bank Centralny.

Skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawnego któregoś z organów wspólnotowych może być wniesiona w terminie 2 miesięcy od daty publikacji aktu prawnego w Dz.U. UE. Po upływie tego czasu nie zostanie przyjęta przez TS. W ten sposób nie dopuszcza się do sytuacji, w której akty prawne funkcjonujące od dłuższego czasu w obrocie prawnym, będą uchylne. Byłoby to sprzeczne z zasadą pewności prawa. Wyróżnia się kilka podstaw unieważnienia aktu wspólnotowego:

• brak kompetencji wydania aktu prawego (gdy następuje wkroczenie w kompetencje innych organów, gdy wydaje inny akt niż przewidziany w kompetencjach np. dyrektywę zamiast rozporządzenia)

• naruszenie istotnego wymogu proceduralnego (np. niezasięgnięcie opinii PE czy Komitet Regionów, w procedurach, w których opinia taka jest obligatoryjna)

• naruszenie Traktatu lub jakiejkolwiek innej normy prawnej co do jego stosowania - chodzi tu o naruszenia wyższego rangą prawa wspólnotowego

• nadużycie władzy - gdy na podstawie obiektywnych, zgodnych i logicznych poszlak można ustalić, ze akt został wydany w innym celu niż deklarowany, a rzeczywisty cel jest niezgodny z prawem.

Kto może wystąpić ze skargą w trybie art. 230 TWE?

Rozróżnia się 2 rodzaje podmiotów uprawnionych do wystąpienia ze skargą w trybie art. 230 TWE. Są to podmioty uprzywilejowane, tzn. takie, które mogą skarżyć na niezgodność z prawem aktów prawnych w nim określonych w każdym zakresie oraz nieuprzywilejowane czyli takie, które mogą tą drogą jedynie chronić swoje prerogatywy albo indywidualny, bezpośredni interes.

Do podmiotów uprzywilejowanych należą w tym przypadku: państwa członkowskie, Rada i Komisja. Podmiotami nieuprzywilejowanymi są natomiast Parlament Europejski, Trybunał Obrachunkowy oraz Europejski Bank Centralny (mogą występować w obronie swoich kompetencji). Również jednostki (osoby fizyczne i osoby prawne) są podmiotami nieuprzywilejowanymi. Mogą zaskarżyć jedynie te decyzje, które są kierowane do nich indywidualnie, albo tego rodzaju rozporządzenia lub decyzje indywidualne, kierowane do kogoś innego, jeżeli wykażą, że mają one dla nich indywidualne i bezpośrednie znaczenie.

Terminy w trybie skargi z art. 230 TWE

Przepis art. 230 wymaga zachowania przez skarżących terminu 2 miesięcy od daty ogłoszenia zaskarżonego aktu lub jego doręczenia. Jeżeli ani ogłoszenie, ani doręczenie nie wchodziło w grę, termin 2 miesięcy liczy się od momentu, w którym skarżący powziął wiadomość o tym akcie.

Skarga na bezczynność organów (zaniechanie)

Kolejną skargą jest skarga na bezczynność instytucji. Bezczynność Parlamentu, Rady lub Komisji, a także Europejskiego Banku Centralnego ma miejsce wówczas, gdy należało zasadnie oczekiwać, iż w określonym czasie podejmą one określone działanie, lecz tego, bez usprawiedliwionej przyczyny, nie uczyniły.

Wniesienie skargi na bezczynność organów dopuszczalne jest wówczas, gdy organ któremu zarzuca się zaniechanie został uprzednio wezwany do działania. Jeśli w ciągu 2 miesięcy organ nie zajął stanowiska, skarga może być wniesiona przed TS w ciągu następnych 2 miesięcy. Jeżeli jednaj organ podejmie działanie skarga jest niedopuszczalna. Jeśli organ odmówi wydania żądanego aktu w drodze decyzji, to przeciw tej decyzji przysługuje skarga o jej unieważnienie.

Podobnie jak w przypadku postępowania na podstawie art. 230 TWE, tak i tu mamy do czynienia z podmiotami o uprzywilejowanym i nieuprzywilejowanym prawie do składania skargi. Do tej pierwszej grupy należą państwa członkowskie, PE, Rada, Komisja i Trybunał Obrachunkowy.

Podmiotami nieuprzywilejowanymi będą natomiast Europejski Bank Centralny oraz osoby fizyczne i prawne. Te grupy podmiotów mogą korzystać z tego typu skargi tylko wówczas, gdy zdołają wykazać, iż miał do nich indywidualnie zostać skierowany akt bezwzględnie obowiązujący, ale wbrew uzasadnionym oczekiwaniom tak się nie stało.

Skarga odszkodowawcza

Skarga odszkodowawcza dotyczy rozstrzygania sporów w zakresie pozaumownym. Odpowiedzialność umowna podlega bowiem prawu danego kontraktu (czyli umowy, a więc danego państwa UE). Wspólnota pokrywa szkody wyrządzone, które zaistniały wskutek działania jej organu lub funkcjonariuszy (urzędników) podczas wykonywania swoich obowiązków. Skarga ta przysługuje wszystkim osobo fizycznym i osobom prawnym, a przedawnia się po upływie 5 lat.

Orzeczenia w trybie prejudycjalnym (art. 234 TWE)

Sądy krajowe, które napotykają na problemy w zakresie wykładni, ważności lub nieważności aktów prawa wspólnotowego mogą lub muszą zwracać się do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem prejudycjalnym, a jeśli dana kwestia była już przedmiotem orzekania Trybunału i została przezeń dostatecznie wyjaśniona - zastosować się do wykładni dokonanej przez Trybunał.

Instytucja orzeczenia prejudycjalnego, wydawanego na mocy art. 234 TWE jest tym bardziej istotna, iż w drodze tych właśnie orzeczeń, Trybunał Sprawiedliwości wywiera silny wpływ na praktykę orzeczniczą sądów krajowych. Przejawia się to w tym, iż sąd krajowy nie może, co do zasady, orzec wbrew wykładni Trybunału, gdyż narazi się w ten sposób na zarzut naruszenia prawa wspólnotowego. Oznacza to jednocześnie, iż prawo wspólnotowe nakłada na sądy polskie szereg nowych obowiązków związanych z jego stosowaniem i interpretacją.

Jeżeli sąd krajowy poweźmie wątpliwości co do interpretacji prawa krajowego wydaje postanowienie o skierowaniu pytania prejudycjalnego. Następnie zostaje złożony wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, którego treść podaje się do wiadomości w drodze zawiadomienia publikowanego w Dzienniku Urzędowym UE.

Dalszym etapem jest wydanie opinii przez rzecznika generalnego. Opinia wprawdzie nie wiąże Trybunału, ale praktyka wskazuje, że w większości przypadków sędziowie podzielają argumenty rzecznika generalnego. Następnie Trybunał Sprawiedliwości wydaje wyrok (orzeczenie prejudycjalne). Po otrzymaniu wykładni, sąd krajowy wydaje wyrok w sprawie będącej przedmiotem sporu przed tym sądem, biorąc pod uwagę rozwiązanie zaproponowane przez Trybunał.

Wiążący dla sytuacji prawnej stron postępowania (i podstawą egzekucji) będzie wyrok polskiego sądu rozstrzygający daną sprawę, a nie wyrok Trybunału Sprawiedliwości w sprawie interpretacji prawa wspólnotowego. Jeżeli sąd polski nie weźmie pod uwagę prawa wspólnotowego i rozstrzygnie sprawę wbrew przepisom prawa wspólnotowego, będzie można wskazać to w odwołaniu, zażaleniu, apelacji lub kasacji, na takich samych zasadach, jak gdyby sąd lub organ administracji nie wziął pod uwagę prawa polskiego.

W tym zakresie orzeczenie TS ma charakter precedensowy, a więc przypomina system anglosaski prawa, gdzie sądy w drodze swoich orzeczeń tworzą prawo.

Pojęcie sądu w postępowaniu prejudycjalnym

TS określił cechy sądów w rozumieniu art. 234 TWE. Są to zatem organy wykonujące funkcje orzecznicze, działające na podstawie ustawy, rozstrzygające spory między stronami, funkcjonujące w sposób stały, których orzecznictwo jest obowiązkowe, orzekające na podstawie prawa, a nie tylko zasad słuszności, a także niezależne w orzekaniu.

TS pozwalał na występowanie z pytaniami prawnymi również organom kolegialnym, które nie są sądami, ale specyficznymi organami administracyjnymi, wykonującymi funkcje orzecznicze. Nie mogą z owego zapytania skorzystać organy niesądowe, np. organy prawodawcze, administracyjne, doradcze itp., a także sądy arbitrażowe, powołane do orzekania na podstawie umowy stron (tzw. umowna klauzula arbitrażowa). TS odmawiał również kompetencji do wystąpienia z pytaniami prawnymi sądom w postępowaniu rejestrowym ze względu na brak przeciwstawnych stron postępowania i sporu między nimi. Z pytaniem prawnym może wystąpić do ETS wyłącznie sąd krajowy. Nie są natomiast do tego legitymowane strony postępowania przed sądem krajowym. Z brzmienia art. 234 TWE można wnosić, że sąd występuje z pytaniem prawnym na wniosek strony, przyjmuje się także, iż sąd może wystąpić także z własnej inicjatywy.

Znaczenie orzeczeń wstępnych

Orzeczenia wydawane w trybie prejudycjalnym często miały charakter wręcz rewolucyjny dla rozumienia prawa wspólnotowego. W tym trybie TS wyinterpretował bowiem takie zrębowe zasady prawa wspólnotowego jak skutek bezpośredni przepisów traktatowych dla jednostki (oznacza to, że w pewnych przypadkach przysłowiowy Kowalski może powołać się na jasne i bezwarunkowe przepisy z TWE przed sądem, np. art. 13 TWE - ogólny zakaz dyskryminacji ze względu na pochodzenie państwowe), zasadę nadrzędności prawa wspólnotowego względem prawa krajowego (także względem narodowych konstytucji).

Reforma z 2008

Pod koniec 2007 roku zawiązał się Komitet ds. reformy postępowania w sprawie orzeczeń prejudycjalnych. W efekcie jego prac (na wyraźne życzenie samego Trybunału Sprawiedliwości WE) w styczniu 2008 roku zmianie uległ Statut Trybunału.

Wprowadzenie trybu pilnego

Jak się okazało w praktyce orzeczniczej Trybunału luksemburskiego, zwykły tryb prejudycjalny nie umożliwiał Trybunałowi wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie przedłożonych mu pytań tak szybko, jak wymagałyby tego okoliczności niektórych spraw.

Dotychczas przewidywany tryb przyspieszony w art. 104a regulaminu TS WE w odniesieniu do wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym zawiera te same etapy co zwykły tryb prejudycjalny. Dodatkowo jego stosowanie jest dopuszczalne w wyjątkowych sytuacjach. W efekcie przyspieszenie wydania orzeczenia wstępnego otrzymywano wyłącznie przez przyznanie, na wszystkich etapach postępowania, pierwszeństwa danemu wnioskowi o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym

względem wszystkich innych zawisłych spraw.

Dlatego w styczniu 2008 roku wprowadzono osobną procedurę trybu pilnego. Ograniczono (nie wchodząc w zawiłości tego zagadnienia) i uproszczono etapy procedury prejudycjalnej.

Wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym pilnym zostały ograniczone do dziedzin objętych tytułem VI TUE (a więc postanowień dotyczących współpracy policyjnej i sądów w sprawach karnych) lub tytułem IV części trzeciej TWE (tj. wizy, azyl, imigracja i inne polityki związane ze swobodnym przepływem osób). Procedura ta zamiast aktualnych kilku miesięcy (a nawet roku) mogłaby trwać kilka tygodni.

Sąd Pierwszej Instancji

Kompetencje Sądu

Sąd Pierwszej Instancji jest właściwy do rozpoznawania następujących rodzajów skarg:

• bezpośrednich wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne przeciwko aktom prawnym instytucji wspólnotowych (których są one adresatami lub które dotyczą ich bezpośrednio i indywidualnie)

• przeciwko zaniechaniu działania przez te instytucje

• wniesionych przez Państwa Członkowskie przeciwko Komisji

• wniesionych przez Państwa Członkowskie przeciwko Radzie

• dotyczących aktów z dziedziny pomocy państwa, handlowych środków ochronnych („dumping”) oraz aktów, za pomocą których korzysta ona z uprawnień wykonawczych

• o odszkodowanie za szkody wyrządzone przez instytucje wspólnotowe lub ich pracowników

• dotyczących umów zawartych przez Wspólnoty, w których właściwość Sądu została wyraźnie określona

• z zakresu wspólnotowych znaków towarowych

Skład Sądu

W skład Sądu Pierwszej Instancji wchodzi co najmniej jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego (oznacza to, że może być ich więcej niż jeden, jednak w roku 2007 jest ich 27). Sędziowie mianowani są za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich na 6 lat. Mandat jest odnawialny. Sędziowie wybierają spośród siebie na 3 lata Prezesa. Mianują także sekretarza.

Sędziowie pełnią swoje funkcje przy zachowaniu całkowitej bezstronności i niezależności. W przeciwieństwie do Trybunału Sprawiedliwości przy Sądzie nie ustanowiono stałych rzeczników generalnych. Rolę tę może w wyjątkowych przypadkach pełnić jeden z sędziów, gdy zdecyduje tak Prezes Sądu.

Sąd orzeka w izbach złożonych z 5 lub 3 sędziów, a w niektórych przypadkach w składzie 1 sędziego. Może on również orzekać w składzie wielkiej izby (13 sędziów) albo w pełnym składzie (27 sędziów), jeżeli uzasadnia to stopień zawiłości prawnej lub waga sprawy. W większości spraw wniesionych do Sądu orzekają składy trzyosobowe.

Odwołania od orzeczeń

Od orzeczeń wydanych przez Sąd Pierwszej Instancji do TS przysługuje ograniczone do kwestii prawnych odwołanie do Trybunału Sprawiedliwości w terminie 2 miesięcy. Spory między Wspólnotami a ich pracownikami podlegają właściwości Sądu do spraw Służby Publicznej (omówiony w następnym podrozdziale książki). Od jego orzeczeń przysługuje jednak ograniczone do kwestii prawnych odwołanie do Sądu Pierwszej Instancji.

Praktyka orzecznicza Sądu Pierwszej Instancji

Od początku swej działalności do końca 2006 r. Sąd ten wydał orzeczenia w 5200 spraw. Rozwój orzecznictwa Sądu nastąpił w szczególności w dziedzinie własności intelektualnej, konkurencji i pomocy państwa.

Język pracy i skarg przed sądami wspólnotowymi

Generalnie tak przed TS, jak i Sądem Pierwszej Instancji i Sądem ds. Służby Publicznej UE, w przypadku skarg bezpośrednich, językiem postępowania w danej sprawie, tj. językiem, w którym będzie się ono toczyć, jest język skargi. Oznacza to, że może to być jeden z 23 języków urzędowych Unii Europejskiej, m.in. polski. Zależy to od tego, jaki język wybierze strona skarżącą. Zazwyczaj wybiera się język ojczysty.

W przypadku orzeczeń prejudycjalnych (wstępnych) językiem postępowania jest język sądu krajowego, który skierował odesłanie do Trybunału Sprawiedliwości. Wymiana stanowisk w toku rozpraw tłumaczona jest wedle potrzeby symultanicznie na różne języki urzędowe Unii Europejskiej. Sędziowie naradzają się bez tłumaczy w jednym wspólnym języku, którym zgodnie z tradycją jest język francuski.

Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej

Najmłodszy organ sądowy Wspólnot Europejskich

Sąd ds. Służby Publicznej UE jest wyspecjalizowanym organ sądowym. Składa się z 7 sędziów. Został powołany do orzekania w sprawach dotyczących służby publicznej Unii Europejskiej. Przed jego powołaniem (na mocy Decyzji Rady z 2.11.2004) sprawy te należały

do właściwości Sądu Pierwszej Instancji.

Orzeczenia tego Sądu mogą być przedmiotem (ograniczonego do kwestii prawnych) odwołania do Sądu Pierwszej Instancji. W wyjątkowych tylko sytuacjach, mogą zostać też poddane kontroli Trybunału Sprawiedliwości.

Sąd do spraw Służby Publicznej UE, rozpoczął działalność w 2005 roku. Powołanie tego ciała przewidziano w Traktacie z Nicei. O powołaniu zadecydowały względy efektywności postępowań (skrócenie czasu i usprawnienie).

Część II:

Praktyka postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości WE

Podstawowe zasady wyinterpretowane przez orzecznictwo TS

I. Zasada skutku bezpośredniego

W części orzecznictwa (zapoczątkowanej w 1963 r. wyrokiem w sprawie Van Gend en Loos) Trybunał wprowadził zasadę bezpośredniego skutku prawa wspólnotowego w państwach członkowskich, dając obywatelom europejskim możliwość bezpośredniego powoływania się na przepisy wspólnotowe w postępowaniu przed sądem krajowym.

Holenderskie przedsiębiorstwo transportowe Van Gend en Loos, importujące chemikalia z Niemiec, zostało zobowiązane do zapłacenia cła. Była to decyzja organów celnych niderlandzkich, co należy rozumieć jako decyzję państwa. Jednak Traktat ustanawiający EWG zakazywał państwom wprowadzania ceł i opłat cłom podobnych. Sąd niderlandzki, przed którym toczył się spór w tej sprawie zadał w trybie art. 234 TWE (postępowanie prejudycjalne)pytanie o wykładnie Traktatu. Sąd luksemburski odpowiadając sformułował doktrynę skutku bezpośredniego niektórych przepisów traktatowych, gwarantując w ten sposób przedsiębiorcy transportowemu możliwość domagania się od sądu krajowego ochrony jego praw wynikających z prawa wspólnotowego.

Dla przypomnienia - skutek bezpośredni wywierają te przepisy Traktatów założycielskich, traktatów akcesyjnych czy nawet umów stowarzyszeniowych oraz rozporządzeń i decyzji, które są jasne, precyzyjne i bezwarunkowe (inaczej ma się rzecz w przypadku dyrektyw, por. rozdział książki o źródłach prawa).

II. Zasada pierwszeństwa (prymatu) prawa wspólnotowego

W 1964 r. w wyroku w sprawie Costa (nazwa sprawy wzięła się od nazwiska włoskiego adwokata, który ją bezpośrednio zainicjował przed sądem włoskim) zostało ustanowione pierwszeństwo prawa wspólnotowego przed prawem krajowym. W sprawie tej włoski sąd zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem, czy włoska ustawa o nacjonalizacji sektora produkcji i dystrybucji energii elektrycznej (firmie ENEL) była zgodna z określonymi przepisami Traktatu EWG. Trybunał wprowadził zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego, wywodząc ją ze specyficznej natury wspólnotowego porządku prawnego, podlegającego jednolitemu stosowaniu we wszystkich państwach członkowskich. Bez wątpienia orzeczenie to stało się fundamentem systemu prawnego UE.

Zasada odpowiedzialności państw za naruszenie prawa wspólnotowego

W 1991 w wyroku w sprawie Francovich i inni, TS sformułował kolejne pojęcie o fundamentalnym znaczeniu, tj. pojęcie odpowiedzialności państwa członkowskiego wobec podmiotów prywatnych za szkody będące konsekwencją naruszenia przez to państwo członkowskie prawa wspólnotowego. Od 1991 r. obywatelom europejskim przysługuje zatem roszczenie o odszkodowanie przeciw państwu, które narusza przepis wspólnotowy.

W sprawie Frankovich dwaj obywatele włoscy, którym przysługiwało wynagrodzenie od pracodawców w upadłości, we wniesionych sprawach powołali się na bezczynność państwa włoskiego, które nie dokonało transpozycji przepisów wspólnotowych chroniących pracowników w wypadku niewypłacalności pracodawcy.

W odpowiedzi na pytanie sądu włoskiego Trybunał orzekł, że dyrektywa, której sprawa dotyczyła, miała na celu przyznanie podmiotom prywatnym praw, których zostały one pozbawione z powodu bezczynności państwa, które nie dokonało jej transpozycji. W ten sposób TS utorował drogę do domagania się odszkodowania od samego państwa członkowskiego.

Zmiany jakościowe w postępowaniach przed sądami wspólnotowymi

Statystyki czasu trwania postępowań przed TS

W roku 2006 wzmocnieniu uległa tendencja do skracania się czasu trwania postępowań, zaobserwowana już w latach 2003-2005. W odniesieniu do odesłań prejudycjalnych, średni czas trwania postępowania wynosi obecnie 19,8 miesiąca, podczas gdy czas ten wynosił 25,5 miesiąca w 2003, 23,5 miesiąca w 2004 r. i 20,4 miesiąca w 2005 r. Z analizy porównawczej wynika, że w 2006 r. średni czas trwania postępowania w sprawach prejudycjalnych był najkrótszy od 1995. W przypadku skarg bezpośrednich i odwołań średni czas ich rozpoznawania wynosił odpowiednio 20 miesięcy i 17,8 miesiąca (21,3 miesiąca i 20,9 miesiąca w 2005).

Zmniejszyła się liczba spraw w toku i to pomimo znaczącego wzrostu liczby spraw wniesionych. W 2006 bowiem do Trybunału wpłynęło 537 nowych spraw, co oznacza wzrost o 13,3% w stosunku do liczby spraw wniesionych w roku 2005 (474 sprawy). Liczba spraw w toku na koniec 2006 wynosiła 731 (w porównaniu do 974 spraw na koniec 2003, 840 na w 2004 i 740 w 2005 roku). W 2006 TS zakończył 546 spraw, co oznacza niewielkie zmniejszenie w porównaniu do roku 2005, kiedy to zakończono 574 sprawy.

Statystyki czasu trwania postępowań przed Sądem Pierwszej Instancji

W 2006 Sąd Pierwszej Instancji rozstrzygnął więcej spraw niż zostało do niego wniesionych (436 spraw rozstrzygniętych wobec 432 wniesionych). Liczba wniesionych spraw zmalała (432 wobec 469 w 2005). Spadek należy tłumaczyć faktem, że w 2006 nie wpłynęły do Sądu sprawy z zakresu służby publicznej, jako że należą one już do właściwości nowopowstałego Sądu ds. Służby Publicznej UE.

Odnotowano znaczący wzrost w odniesieniu do niektórych dziedzin, np. w sprawach z dziedziny znaków towarowych wyniósł on 46% (143 w 2006 w porównaniu z 98 w 2005), a w odniesieniu do spraw dotyczących dziedzin innych niż własność intelektualna i służba publiczna - 26% (244 w porównaniu ze 193).

Średni czas rozstrzygania spraw wzrósł w trakcie 2006 roku, osiągając - z wyłączeniem spraw z zakresu służby publicznej i własności intelektualnej - 27,8 miesiąca w 2006 (w porównaniu z 25,6 miesiąca w 2005).

Sąd do spraw Służby Publicznej UE

Rok 2006 jest pierwszym pełnym rokiem funkcjonowania Sądu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej. W 2006 do Sądu wpłynęło 148 skarg, co oznacza niewielkie zmniejszenie w stosunku do liczby spraw z zakresu służby publicznej wniesionych w roku 2005 (164 skargi). Od czasu utworzenia Sądu wpłynęło bezpośrednio do niego 161 spraw, do których należy dodać 118 spraw przekazanych przez Sąd Pierwszej Instancji.

Łącznie, od powstania Sądu, wpłynęło więc do niego 279 spraw. W 2006 zakończone zostały 53 sprawy. W tym względzie zauważyć należy dość znaczną liczbę uchyleń, takie bowiem rozstrzygnięcie zapadło w 10 wyrokach. W pierwszym roku działalności orzeczniczej Sądu należy również odnotować jego starania o przychylenie się do postulatu Rady Unii Europejskiej dotyczącego ułatwiania polubownego rozstrzygania sporów na każdym etapie postępowania.

Część III

Praktyka orzecznicza w „sprawach polskich”

• wybrane sprawy w trybie spornym oraz prejudycjalnym!!!

Polska obecność przed TS

Podczas, bez mała 4 letniego okresu członkostwa Polski w Unii Europejskiej, sprawy polskie przed Trybunałem Sprawiedliwości są już niejako „codziennością”. Tak jak Polska skarżyła instytucje wspólnotowe (słynna sprawa z 2004 roku, przegrana przez Polskę, przeciwko Radzie UE dotycząca zakresu dopłat rolniczych), tak również instytucje wnosiły skargi przeciwko Polsce (m.in. Komisja w sprawie doliny Rospudy i budowanej tam obwodnicy autostradowej).

Sądy polskie coraz częściej sięgają do instytucji pytania prejudycjalnego (wstępnego). Szczególnie często spotykane są pytania w obszarze prawa podatkowego (np. opisywana w dalszej części rozważań sprawa akcyzy pobieranej od sprowadzanych używanych samochodów, VAT w handlu wewnątrz-unijnym). Ze względu na wagę owych pytań prejudycjalnych (wstępnych) zostaną one krótko przedstawione i opisane w dalszej części ksiązki.

Część skarg bezpośrednich (a więc kierowanych przez Polskę bądź przeciwko Polsce) doczekało się wyroków TS, kilka zostało umorzonych, wiele z ich jest zaś w toku. Wiele sądów polskich, o czym będzie mowa, wciąż czeka na interpretację prawa wspólnotowego.

Spodziewane są oczywiście kolejne skargi przeciwko Polsce. Jak można sądzić z dotychczasowych wydarzeń, także Polska będzie wnosiła skargi do Trybunału celem ochrony swoich interesów. Sądy krajowe, co należy ocenić pozytywnie, coraz odważniej powołują się na prawo wspólnotowe i coraz częściej korzystają z pytań prejudycjalnych.

Na powyższe wskazują liczne zastrzeżenia Komisji wobec Polski, która w jej opinii mozolnie, niedokładnie, a także nieskutecznie wdraża prawo wspólnotowe.

Zarzuty najczęściej dotyczą ochrony środowiska, w tym zobowiązań ciążących na Polsce w obszarze ograniczenia emisji gazów cieplarnianych (niewłączania się Polski do rejestrów elektronicznych umożliwiających przedsiębiorcom handel prawami emisji dwutlenku węgla), prawa farmaceutycznego, telekomunikacyjnego i podatkowego. Jeśli Polska nie zmieni prawodawstwa, bądź też uzasadniając dotychczasowy stan rzeczy, nie przekona Komisji Europejskiej co do zasadności (nie-)przyjętych regulacji, kolejne sprawy trafią do Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu.

Spośród nowoprzyjętych członków, to Polska ma najwyższą liczbę i największy przyrost procedur dyscyplinujących dotyczących przepisów rynku wewnętrznego UE. W 2006 roku Komisja rozpoczęła przeciwko Polsce aż 20 kolejnych procedur (wobec Węgier 11, Republiki Czeskiej tylko 7).

W 2007 roku pojawiło się 5 spraw z inicjatywy właśnie Komisji Europejskiej (brak, niepełna lub nieprawidłowa transpozycja dyrektyw), a mianowicie:

• C-416/06 - dyrektywa 2002/22/WE dotycząca usługi powszechnej

• C-423/06 - dyrektywa 74/556/EWG dotycząca handlu i dystrybucji środków toksycznych i działalności w tym zakresie

• C-149/07 - import równoległy środków ochrony roślin do Polski

• C-170/07 - wymóg badań technicznych importowanych pojazdów używanych przed ich rejestracją

• C-197/07 i C-193/07 R - dyrektywa 92/43/EWG dotycząca ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory.

Komisja jedną swoją skargę z 2007 roku wycofała, a mianowicie dotyczącą dyrektywy nr 74/557/EWG dotycząca handlu i dystrybucji środków toksycznych (sprawa C-422/06).

1. Skargi bezpośrednie

Sprawy „polskie” w TS

Sprawy „polskie” są tu rozumiane jako te, które zostały zainicjowane wnioskami sądów krajowych bądź skargami bezpośrednimi pochodzącymi z Polski lub też skierowanym przeciwko Polsce. Poniższy wykaz zawiera krótki opis wybranych spraw w toku oraz spraw już zakończonych.

1. Polska przeciwko Radzie Unii Europejskiej, skarga z 2004 roku

Zasady dopłat dla rolników (sprawa C-273/04)

28.06.2004 do TS wniesiona została skarga przez stronę polską przeciwko Radzie UE. Polska domagała się uznania rozporządzenie Rady za dyskryminujące polskich rolników. Wyrok (niekorzystny dla Polski) wydany został przez TS w składzie Wielkiej Izby 23 października 2007 roku (Dz. U. C 315 z 22.12.2007, s. 2), a więc po ponad 3 latach od złożenia skargi!

Kopenhaski kalendarz dopłat dla rolników z Polski

W zaskarżonym przez Polskę rozporządzeniu z marca 2004 roku, Rada UE określiła wysokość dopłat w kilku sektorach rolniczych (m.in. mleko) w nowych państwach członkowskich, w tym w Polsce. Zastosowała przy tym tzw. kalendarz z Kopenhagi, tzn. ustalony w trakcie negocjacji przedakcesyjnych, system różnicowania dopłat dla rolników państw przyjmowanych w 2004 roku i ich sukcesywnego „podciągania” do pełnej kwoty subsydiowania w okresie kolejnych lat członkostwa (100% dopłat przewidziane jest od 2013 roku. Do tego czasu różnice w wysokości dopłat wypłacane są z budżetów danego państwa („starzy” członkowie dostają 100% a „nowi” 55% i z każdym rokiem więcej o odpowiednia stawkę procentową).

Już po akcesji Polski do UE ta rozszerzyła te zasady na nowe, kolejne dopłaty w sektorach, których uzgodniony kalendarz nie obejmował, a mianowicie: masła, mleka w proszku, roślin energetycznych i orzechów. Wynikało to z przeprowadzonej w 2003 roku reformy wspólnej polityki rolnej.

Racje stron

Według Rady UE i Komisji, decyzja była technicznym dostosowaniem Traktatu Akcesyjnego do zasad reformy wspólnej polityki rolnej z 2003 roku. Trybunał zgodził się z tym rozumowaniem, odrzucając skargę Polski. Decyzja, jak uznał sąd luksemburski, nie naruszyła zasady niedyskryminacji i dobrej wiary.

Polska starała się przekonać ETS, że kopenhaski kompromis dotyczył tylko istniejących wtedy dopłat w innych sektorach, zaś dopłaty do wyrobów mleczarskich, orzechów i roślin energetycznych od razu należą się polskim rolnikom w pełnej wysokości. Co za tym idzie, że wszystkie nowe, które pojawić się mogą w przyszłości, rodzaje dopłat rolniczych, będą realizowane w tym samym zakresie (100 % kwot) wobec „starych” i „nowych” państw członkowskich.

Rząd Polski dowodził w Luksemburgu, że była to istotna zmiana warunków przystąpienia Polski do UE określonych w traktacie akcesyjnym. Ponadto podnosił zarzut naruszenia zasady niedyskryminacji, bowiem sporny przepis prowadzi do zwiększenia nierówności pomiędzy producentami rolnymi z państw starej Piętnastki i z nowych krajów członkowskich.

Przegrana Polski w Luksemburgu

Sąd uznał, że wszyscy polscy rolnicy muszą czekać na pełne unijne dopłaty rolne według kalendarza uzgodnionego podczas negocjacji akcesyjnych. Odrzucił zatem polską skargę na rozszerzenie mechanizmu stopniowego wprowadzania dopłat w nowych sektorach.

Trybunał stwierdził, że sporną decyzję należy uznać za "niezbędne dostosowanie aktu przystąpienia" w następstwie reformy polityki rolnej i że Rada UE nie przekroczyła swoich uprawnień i nie może być mowy o dyskryminacji polskich rolników. Różne traktowanie jest uzasadnione w tym wypadku, gdyż sytuacja rolnictwa w nowych państwach członkowskich różniła się radykalnie od sytuacji w starych państwach członkowskich, co uzasadniało stopniowe wprowadzanie pomocy wspólnotowej.

Była to pierwsza sprawa skierowana przez Polskę do Trybunału Sprawiedliwości WE. Polskę wspierały w sporze inne nowe kraje członkowskie (jako tzw. interwenci): Litwa, Łotwa i Węgry. Radę poparła natomiast Komisja Europejska.

Polska przeciwko Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Unii Europejskiej, sprawa z 2005 roku

Sprawa C-460/05 (Swobodny przepływ pracowników, uznawanie uznanie praw nabytych pielęgniarek i położnych)

W 23.12.2005 do Trybunału Sprawiedliwości WE wpłynęła skarga Rzeczpospolitej Polskiej przeciwko Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Unii Europejskiej. Sprawa dotyczyła kwestii związanych z nieuznawaniem kwalifikacji polskich pielęgniarek i położnych, a co za tym idzie naruszeniem swobody przepływu pracowników (osób).

Treść skargi

Polska wnosiła do Trybunału o stwierdzenie nieważności art. 33 ust. 2 oraz art. 43 ust. 3 dyrektywy 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 07.09.2005 w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych oraz o rozpoznanie sprawy w języku polskim i obciążenie kosztami postępowania Rady oraz Parlamentu Europejskiego.

Zarzuty i główne argumenty

Polska podniosła zarzut naruszenia istotnego wymogu proceduralnego poprzez niedostateczne uzasadnienie przyjętego brzmienia art. 33 ust. 2 oraz art. 43 ust. 3 dyrektywy 2005/36/WE.

Zasada ochrony praw nabytych

Generalnie - treścią zasady praw nabytych jest zakaz stanowienia przepisów arbitralnie (jednostronnie) odbierających lub ograniczających prawa podmiotowe przysługujące jednostce (są to prawa majątkowe i niemajątkowe, np. prawo własności czy prawo do określonych ulg socjalnych) lub innym podmiotom prywatnym (np. firmom) występującym w obrocie prawnym. Zarówno w poprzednim jak i w aktualnym stanie prawnym zasada ochrony praw nabytych wywodzona jest z ogólnej zasady państwa prawnego. Zasadę tę respektuje UE, w drodze m.in. orzecznictwa TS.

Przedmiotem oceny przewidzianej w zasadzie praw nabytych jest przysługujące już określonej osobie prawo podmiotowe, w interesującym nas przypadku - uznanie prawa polskich pielęgniarek do wykonywania zawodu w innych państwach członkowskich UE na podstawie uzyskanych w Polsce kwalifikacji zawodowych).

Nie ma przy tym znaczenia czy prawo to zostało nabyte na podstawie indywidualnego aktu organu władzy, czy wprost na podstawie ogólnego aktu prawnego (np. polskiej ustawy czy wspólnotowego rozporządzenia) z chwilą spełnienia określonych w niej przesłanek. Zasadą ochrony praw nabytych objęte są zarówno prawa nabyte w drodze skonkretyzowanych decyzji przyznających świadczenia, jak i prawa nabyte in abstracto (generalnie dla dużej grupy adresatów).

Ochrona praw nabytych nie ma charakteru absolutnego. Możliwe są zatem odstępstwa od niej, przy czym ocena dopuszczalności odstępstwa może być dokonana na tle konkretnej sytuacji przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności. Uzasadnieniem naruszenia zasady ochrony praw nabytych może być w szczególności potrzeba zapewnienia realizacji innej wartości istotnej dla systemu prawnego.

Kwestionowane przepisy wspólnotowe

Przepisy kwestionowanych artykułów określają odrębne zasady uznawania tzw. praw nabytych, mające zastosowanie w odniesieniu do polskich kwalifikacji pielęgniarek odpowiedzialnych za opiekę ogólną oraz położnych, które stanowią wyjątek od reguł dotyczących uznawania praw nabytych pielęgniarek odpowiedzialnych za opiekę ogólną oraz położnych, obowiązujących w odniesieniu do kwalifikacji uzyskanych w pozostałych państwach członkowskich. W preambule dyrektywy 2005/36/WE brak jest uzasadnienia przyjęcia powyższych odmiennych reguł uznawania praw nabytych pielęgniarek odpowiedzialnych za opiekę ogólną oraz położnych, legitymujących się polskimi kwalifikacjami zawodowymi.

Przepisy te są niekorzystne dla posiadaczy niektórych polskich dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji (dyplomów szkół). Wydłużają one okres doświadczenia zawodowego, którym powinni się wykazać, jeśli szkolenie zawodowe, o którym mowa, nie spełnia minimalnych wymogów nałożonych przez dyrektywę 2005/36, aby móc podlegać uznaniu automatycznemu kwalifikacji. W chwili składania wniosku o uznanie posiadacze takich dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji muszą wykazać się pięcioletnim nieprzerwanym doświadczeniem zawodowym nabytym w trakcie siedmiu lat poprzedzających złożenie takiego wniosku. Natomiast od posiadaczy dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji uzyskanych w innych państwach członkowskich dyrektywa wymaga jedynie trzech nieprzerwanych lat doświadczenia w trakcie pięciu lat poprzedzających złożenie takiego wniosku o ich uznanie kwalifikacji.

Wyrok Trybunału z 18 lipca 2007 roku oddalił jednak skargę Polki, uznając, że ta uczestnicząc w pracy nad tekstem Dyrektywy, wiedziała i godziła się z takim jej brzmieniem.

Komisja Europejska przeciwko Polsce, sprawa z 2007 roku

Środowisko naturalne i konsumenci: C-193/07 R

Postępowanie Komisji przeciwko Polsce z 2007 roku dotyczy zastosowania tzw. środków tymczasowych, tj. zawieszenia wykonania i o zastosowanie środków tymczasowych w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Sprawa jest związana z konfliktem dotyczącym budowy obwodnicy Augustowa nad rezerwatem Dolina Rospudy.

Po stronie polskiej w charakterze interwenta występuje Litwa (od 16.10.2007), dzień później, 17.10.2007 roku, także w charakterze interwenta, przyłączyła się do strony pozwanej Słowacja (podobnie jak w przypadku litewskim także i tu na wyraźną prośbę strony polskiej). Słowacja, podobnie do Litwy, jest zainteresowana szybką budową Via Baltica, której część stanowi właśnie obwodnica Augustowa.

Treść sprawy

Komisja Europejska wniosła do TS o nakazanie Rzeczypospolitej Polskiej, by ta nie rozpoczynała lub zawiesiła, bezzwłocznie i do czasu ogłoszenia wyroku Trybunału rozstrzygającego sprawę C-193/07 co do istoty, prac mających na celu realizację projektu zalesienia na terenie Pojezierze Sejneńskie - który powinien zostać zaproponowany jako teren mający znaczenie dla Wspólnoty zgodnie z dyrektywą Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory - będącego środkiem kompensacji strat w obszarze specjalnej ochrony (dalej: OSO) Puszcza Augustowska.

Komisja wniosła również o tymczasowe uwzględnienie wniosku przed przedstawieniem uwag przez stronę przeciwną, do czasu ogłoszenia postanowienia kończącego postępowanie w sprawie zastosowania środków tymczasowych.

Zarzuty Komisji Europejskiej

Powyższe wnioski zostały przedstawione w ramach postępowania ze skargi o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego (tryb z art. 226 TWE), wniesionej przez Komisję i mającej na celu stwierdzenie przez Trybunał, że:

• nie podejmując w ramach postępowania w sprawie zezwolenia na budowę obwodnicy Augustowa, w północno-wschodniej Polsce, odpowiednich działań pozwalających uniknąć pogorszenia stanu siedlisk i poważnego niepokojenia gatunków w OSO Puszcza Augustowska

• nie poddając planu budowy obwodnicy miejscowości Wasilków, również w północno-wschodniej Polsce, stosownej ocenie skutków dla OSO Puszcza Knyszyńska, zezwalając na przeprowadzenie inwestycji stanowiącej wykonanie tego planu mimo jej negatywnego wpływu na integralność wymienionego obszaru i rozpoczynając realizację tej inwestycji;

• proponując realizację projektu zalesienia na terenie Pojezierze Sejneńskie jako środka kompensacji strat w OSO Puszcza Augustowska

• zezwalając na zniszczenie siedliska Puszcza Augustowska, znajdującego się na obszarze Ostoja Augustowska, który również powinien zostać zaproponowany jako teren mający znaczenie dla Wspólnoty

Co więcej, Komisja wniosła również, na podstawie art. 84 § 2 akapit drugi regulaminu, o tymczasowe uwzględnienie wniosku przed przedstawieniem uwag przez stronę przeciwną, do czasu ogłoszenia postanowienia kończącego postępowanie w sprawie zastosowania środków tymczasowych

Zakres zarzuconego uchybienia przez Polskę

Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom, które ciążą na niej na mocy dyrektywy 92/43, a w szczególności jej art. 6 ust. 2 i 3 w związku z art. 7, w świetle wykładni tych przepisów wynikającej z wyroków: z  13.01.2005 w sprawie Dragaggi i inni oraz z  14.09.2006 w sprawie Bund Naturschutz in Bayern i inni, a mającej za przedmiot wniosek o zawieszenie wykonania i o zastosowanie środków tymczasowych na podstawie art. 242 i 243 TWE oraz art. 84 § 2 akapit drugi regulaminu, złożony 05.04.2007.

Postanowienie Prezesa Trybunału Sprawiedliwości WE z 18.07.2007

18 lipca 2007 roku Prezes TS, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, wydał postanowienie, w którym przyjął wniosek Komisji o nakazanie, by Polska nie rozpoczynała lub zawiesiła, bezzwłocznie i do czasu ogłoszenia wyroku Trybunału rozstrzygającego sprawę co do istoty, prac mających na celu realizację projektu zalesienia na terenie Pojezierze Sejneńskie - który powinien zostać zaproponowany jako teren mający znaczenie dla Wspólnoty zgodnie z dyrektywą Rady 92/43/EWG z  21.05.1992 w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz.U. L 206, s. 7).

Polska przegrała przed ETS sprawę o odliczanie VAT od paliw

Polska przegrała w poniedziałek przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości (ETS) w Luksemburgu sprawę dotyczącą możliwości odliczenia VAT od paliw do firmowych samochodów osobowych.

Zdaniem Jerzego Martiniego, doradcy podatkowego z kancelarii Baker & McKenzie, może to kosztować budżet miliardy złotych.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości orzekł w poniedziałek, że Polska z chwilą wejścia do UE nie miała prawa zmienić na niekorzyść podatników przepisów o VAT dotyczących odliczenia podatku naliczonego przy zakupie paliwa do samochodów firmowych.

ETS wskazał, że o tym, czy zmienione przepisy ograniczyły prawo do odliczenia VAT od paliw, zdecydują sądy polskie.

"Powyższy przepis (dyrektywy o VAT - PAP) w każdym razie stoi na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie zmieniło później swoje ustawodawstwo, obowiązujące od wyżej wskazanego dnia, w sposób, który rozszerza zakres zastosowania tych ograniczeń w stosunku do sytuacji istniejącej przed tym dniem" - czytamy w uzasadnieniu orzeczenia.

"Koszty wyroku dla budżetu państwa będą liczone raczej w miliardy złotych, niż setki milionów"

Zdaniem Martiniego, który występował przed ETS w imieniu firmy Magoora, orzeczenie oznacza, że Polska nie mogła 1 maja 2004 r. zlikwidować odliczenia dla paliwa do tzw. samochodów z kratką i zastąpić go tzw. wzorem Lisaka. Podobnie nie mogła też odstąpić później od wzoru Lisaka, aby wprowadzić obecnie obowiązujący mechanizm.

"Koszty wyroku dla budżetu państwa będą liczone raczej w miliardy złotych, niż setki milionów" - ocenia Martini. Według niego firmy, które w wyniku zmian straciły prawo do odliczenia VAT od paliwa, będą mogły złożyć korekty deklaracji i wystąpić o zwrot pieniędzy. W przypadku faktur zapłaconych w 2004 r. termin upływa do końca tego roku.

Zdaniem Martiniego firmy, które mają samochody z kratką lub spełniające wzór Lisaka mogą zacząć odliczać VAT od paliwa do tych pojazdów.

"Co prawda wyrok dotyczy odliczenia VAT od paliw, ale odliczenie to jest ściśle powiązane z ograniczeniami w odliczeniu VAT od samochodu. To oznacza, że firmy, które z powodu zmian nie mogły odliczyć podatku w przypadku kupna pojazdu lub leasingu, także będą mogły wystąpić z korektą" - informuje Martini.

"Nieprawdziwe i nieuzasadnione są rozpowszechniane informacje, że skutki z tytułu wyroku ETS mogłyby sięgać miliardów zł"

"Urzędy skarbowe powinny stosować orzeczenie ETS wprost. Nie ulega wątpliwości, że obie zmiany ograniczyły prawo do odliczenia VAT. Niewykluczone jednak, że rozstrzygnięciami będą musiały zająć się sądy" - dodał ekspert.

Według Martiniego, inną konsekwencją wyroku może być pojawienie się wkrótce na rynku samochodów "z kratką" lub aut spełniających wzór Lisaka, gdyż będzie możliwe odliczenie VAT od takich samochódów i paliwa do nich zużytego.

Ministerstwo Finansów poinformowało w komunikacie, że skutki budżetowe z tytułu przyznania zgodnie z wyrokiem ETS odliczenia podatku od nabywanych przez podatników paliw, zostaną w części zredukowane skutkami w podatkach dochodowych. "W przypadku podatników, którzy zaliczyli wydatki z tytułu nieodliczonego podatku naliczonego w koszty uzyskania przychodów, ewentualna korekta w podatku od towarów i usług (i odliczenie tego podatku) skutkowałaby koniecznością dokonania korekty w podatku dochodowym (+wyrzuceniu+ tych wydatków z kosztów uzyskania przychodów)" - podał resort.

"Nieprawdziwe i nieuzasadnione są rozpowszechniane informacje, że skutki z tytułu wyroku ETS mogłyby sięgać miliardów zł. Skutki te będą z pewnością o wiele niższe i nie powinny mieć istotnego wpływu na wykonanie budżetu przyszłego roku" - zaznaczono w komunikacie.

"Trudno jest, biorąc pod uwagę wszystkie aspekty związane z dokonaniem takiej korekty, w tym równoczesną konieczność dokonania korekty w podatku dochodowym, określić skalę tych skutków, gdyż nie wiadomo, ilu podatników zdecyduje się na korektę w podatku od towarów i usług" - czytamy dalej.

W ogłoszonym w poniedziałek wyroku ETS odpowiedział na pytanie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie w sprawie zgodności z przepisami unijnymi polskich regulacji dotyczących odliczenia VAT od paliwa do samochodów. Chodzi o likwidację tzw. wzoru Lisaka, który obowiązywał ponad rok - od momentu wejścia Polski do UE do sierpnia 2005 roku.

Właściciele samochodów, które spełniały wzór Lisaka (w praktyce miały ładowność powyżej 697 kg), mogli odliczyć pełen VAT zawarty w cenie auta oraz odliczyć go od paliwa wykorzystanego do takiego pojazdu. Przed wejściem Polski do UE przepisy były bardziej liberalne - pozwalały na odliczenie VAT przy zakupie samochodów z kratką, o dopuszczalnej ładowności powyżej 500 kg.

ETS zajmował się polskim VAT na paliwa i samochody za sprawą spółki Magoora.

22 sierpnia 2005 r. wzór Lisaka został skreślony z ustawy o VAT. Nowe przepisy znacznie zawęziły katalog aut umożliwiających pełne odliczenie VAT. Znalazły się w nim m.in. pick-upy czy samochody z jednym rzędem siedzeń.

ETS zajmował się polskim VAT na paliwa i samochody za sprawą spółki Magoora. Wiosną 2005 r. wzięła ona w leasing samochód spełniający wzór Lisaka. Odliczała VAT od rat leasingowych i od paliwa do tego samochodu. Po 22 sierpnia 2005 r. nadal odliczała podatek od rat leasingowych (na podstawie tzw. rejestracji umowy), ale straciła prawo do odliczenia VAT od paliwa. Sprawa trafiła do sądu, a ten skierował pytanie do ETS.

Zgodnie ze stanowiskiem Polski do sprawy, uchylenie z dniem wejścia Polski do UE ówczesnego ograniczenia dotyczącego odliczenia podatku zawartego w cenie paliw do samochodów i wprowadzenie w jego miejsce innego, było zgodne z dyrektywą.

Podobnie - zdaniem Polski - nie było przeszkód, by kryteria odliczenia zmienić ponownie w sierpniu 2005 r.

Za Rzeczpospolitą:

Wyroki ETS są ważne dla polskich podatników

(2009-04-29)

Od czasu akcesji, czyli przez ostatnie pięć lat, Polska 15 razy trafiała na wokandę Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS) w Luksemburgu. Jego wyroki wywarły duży wpływ na polskie ustawodawstwo.

Z informacji uzyskanej przez PAP z Wydziału Kontaktów z Mediami ETS, dotychczas zakończyło się 15 polskich spraw. W tzw. trybie prejudycjalnym (chodzi o pytania wstępne zadawane przez polskie sądy - PAP) rozpoznano osiem spraw. Siedem wyroków zapadło w efekcie złożenia do ETS skarg przeciwko Polsce. Ich autorami byli podatnicy bądź Komisja Europejska.

"Obecnie przed ETS toczy się 18 postępowań w sprawach polskich, w tym siedem z odesłań prejudycjalnych polskich sądów i 11 spraw ze skarg bezpośrednich" - poinformowała Aleksandra Barańska z Wydziału Kontaktów z Mediami ETS.

Większość wyroków ETS było niekorzystnych dla Polski; Trybunał orzekał niezgodność polskich regulacji z prawem europejskim.

Rozpoznawane przez ETS polskie sprawy dotyczyły w ponad 50 proc. podatków, ale również np. ubezpieczeń społecznych, prawa telekomunikacyjnego, swobody przepływu osób, niedyskryminacji osób i towarów w ramach Wspólnoty.

"Analizując wyroki ETS w polskich sprawach, warto wskazać mający ogromne znaczenie dla polskich emerytów i rencistów wyrok w sprawie ze skargi Haliny Nerkowskiej przeciwko ZUS w Koszalinie. Dotyczył o­n swobody przemieszczania się obywateli UE i zakazu tworzenia przez organy publiczne państw członkowskich prawa, które dyskryminuje osoby, zależnie od kraju ich zamieszkania" - powiedział PAP radca prawny w kancelarii Chałas i Wspólnicy w Toruniu Aleksander Barczewski.

W sprawie ze skargi Haliny Nerkowskiej chodziło o prawo do renty inwalidzkiej dla osoby, która po II wojnie światowej była deportowana do ZSRR, potem wróciła do Polski, gdzie mieszkała i pracowała przez ok. 30 lat. Następnie na stałe wyjechała do Niemiec, skąd wystąpiła o polską emeryturę. Ponieważ ZUS jej odmówił, Nerkowska składała kolejno skargi do sądów polskich, aż ostatecznie dotarła do ETS. Twierdziła, że odmowa wypłaty przez ZUS świadczenia przyznawanego na rzecz ofiar wojny lub represji tylko dlatego, że nie mieszkają na stałe w Polsce, jest sprzeczna z prawem wspólnotowym.

Trybunał uznał, że niedozwolone są jakiekolwiek "ograniczenia możliwości przemieszczania się, polegające zarówno na bezpośrednim zakazie, jak i na ograniczeniu możliwości korzystania z określonych świadczeń w związku z opuszczeniem kraju".

"Ten wyrok ma ogromne znaczenie - pokazuje, że świadczenia emerytalne nie mogą być wstrzymywane tylko dlatego, że ich beneficjent korzysta z możliwości przemieszczania się w ramach Wspólnoty" - powiedział Barczewski.

Jego zdaniem, "skutkiem wyroku w sprawie Haliny Nerkowskiej, jest konieczność nowelizacji polskich przepisów, która została już zapowiedziana przez resort pracy".

Inny wyrok o ogromnym znaczeniu dla polskich obywateli zapadł po skardze złożonej przeciwko Polsce przez Komisję Europejską, a dotyczył akcyzy od energii elektrycznej. ETS stwierdził w nim, że polskie przepisy nieprawidłowo wskazywały podmioty zobowiązane do zapłaty akcyzy, tj. producentów energii elektrycznej a nie - jak wynika to w unijnej dyrektywie akcyzowej - jej dystrybutorów i redystrybutorów.

"Ten wyrok jest bardzo ważny nie tylko dla dużych podmiotów zajmujących się produkcją energii elektrycznej, ale także dla zwykłych obywateli. W jego następstwie państwo polskie najprawdopodobniej będzie musiało zwracać producentom energii nienależnie zapłacony podatek i to z odsetkami. Ponieważ pieniądze na te zwroty będą pochodziły z budżetu, to przynajmniej w części zostaną zapłacone przez wszystkich podatników" - powiedział szef Departamentu Podatkowego w kancelarii Chałas i Wspólnicy Paweł Jabłonowski.

Ekspert zaznaczył, że "wprawdzie polski ustawodawca zmienił już przepisy akcyzowe wskazując, że zobowiązani do zapłaty akcyzy są dystrybutorzy energii elektrycznej, ale zrobił to zbyt późno".

Istotną dla licznej grupy naszych obywateli sprawą, którą ETS dopiero rozpozna, jest sprawa ze skargi Komisji Europejskiej przeciwko Polsce dotycząca VAT na ubranka dla dzieci oraz pieluchy. W Polsce stosowana jest na nie stawka obniżona, 7 proc. Tymczasem unijna dyrektywa w sprawie VAT nie wymienia tego rodzaju towarów wśród tych, które mogą być objęte stawką obniżoną. Oznacza to, że ubranka dla dzieci oraz pieluchy podlegać mają stawce podstawowej, która w Polsce wynosi 22 proc.

"7-proc. stawka VAT na ubranka dla dzieci i pieluchy stosowana jest w Polsce tradycyjnie. Obowiązywała bowiem jeszcze przed naszą akcesją do Unii. Jednak wszystko wskazuje na to, że wyrok ETS nie będzie dla Polski korzystny" - powiedział Jabłonowski.

Ekspert przypomniał, że "nie ma przepisów unijnych, które pozwalałyby państwom członkowskim stosować na dziecięce ubranka i pieluchy innej stawki niż podstawowa, co w wypadku Polski oznacza 22 proc. I to do tej wysokości, po wyroku ETS, polski ustawodawca prawdopodobnie będzie musiał podnieść stawkę VAT na dziecięce ubranka i pieluchy".

ETS został ustanowiony w 1952 r., na mocy Traktatu Paryskiego (wygasł o­n w 2002 r. - PAP), zawartego przez członków Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Po ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom), na mocy Konwencji w sprawie pewnych wspólnych instytucji Wspólnot Europejskich z 25 marca 1957 r. oraz Protokołu o Statucie Trybunału Sprawiedliwości, ETS objął swoją jurysdykcją sprawy wszystkich trzech Wspólnot i stał się Trybunałem Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich.

Zadaniem ETS jest zapewnienie jednolitej interpretacji i stosowania prawa europejskiego we wszystkich państwach Unii. Trybunał rozstrzyga spory między państwami członkowskimi, instytucjami UE, a także skarg osób prawnych i fizycznych na dotyczące ich akty prawa wspólnotowego.

Sąd krajowy każdego państwa członkowskiego może zwrócić się do ETS o odpowiedź w sprawie wykładni lub ważności danego przepisu prawa wspólnotowego, jeżeli jest mu to niezbędne do rozstrzygnięcia rozpoznawanego sporu. Jest to pytanie prejudycjalne. Sąd państwa członkowskiego zwraca się z nim do ETS po zawieszeniu prowadzonego w kraju postępowania, oczekując następnie na rozstrzygnięcie sprawy przez Trybunał poprzedzone nierzadko stanowiskiem Rzecznika Generalnego wyrażonym w opinii.

Po wydaniu przez ETS orzeczenia, sąd krajowy rozstrzyga spór, stosując się do wykładni Trybunału w Luksemburgu.

Obecnie polskim sędzią ETS jest prof. Jerzy Makarczyk. Od 2 października br. sześcioletnią kadencję na stanowisku sędziego ETS rozpocznie były prezes TK, prof. Marek Safjan.

Po objęciu stanowiska sędziego ETS, sędziowie z poszczególnych państw stają się sędziami wspólnotowymi i mogą orzekać w sprawach dotyczących wszystkich państw członkowskich Wspólnoty.

Pytania prejudycjalne kierowane przez polskie sądy do Trybunału Sprawiedliwości

Uwagi ogólne

Ilość pytań prejudycjalnych kierowanych przez sądy polskie wciąż rośnie. W przeważającej mierze dotyczą one prawa podatkowego i zadawane są przez sądy administracyjne. Świadczy to zarówno o skomplikowanym systemie prawa podatkowego w Polsce jak i o jego niedostosowaniu do standardów unijnych.

I tak, rok 2008 rozpoczął się od wydania dwóch opinii rzecznika generalnego, a mianowicie w sprawie Alicja Sosnowska przeciwko Dyrektorowi Izby Skarbowej we Wrocławiu (C-25/07) oraz w sprawie Halina Nerkowska przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Koszalinie (C-499/06). W obu tych postępowaniach zapadły już wyroki. Także w sprawie M. Brzeziński przeciwko Dyrektorowi Izby Celnej w Warszawie (C-313/05), Trybunał Sprawiedliwości wydał już wyrok. Z kolei w sprawie Ceramika Paradyż Sp. z o.o. przeciwko Dyrektorowi Izby Skarbowej w Łodzi (C-168/06), przy czym tutaj Trybunał Sprawiedliwości zakończył postępowanie stwierdzając brak swej właściwości. W innych jeszcze sprawach, jak na przykład Dariusz Krawczyński przeciwko Dyrektorowi Izby Celnej w Białymstoku (C-426/07) oraz Magoora Sp. z o.o. przeciwko Dyrektorowi Izby Skarbowej w Krakowie (C-414/07) wnioski o wydanie orzeczeń w trybie prejudycjalnym wpłynęły całkiem niedawno. W sprawie I FSK 1062/06 Najwyższy Sąd Administracyjny w Warszawie oraz w sprawie I SA/Wr 971/07 Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu wydały postanowienia o skierowaniu pytań prejudycjalnych w tych sprawach. Część z tych spraw została przedstawiona poniżej.

Pytanie w sprawie Brzeziński - (C-313/05)

Pytanie prejudycjalne Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie w sprawie Maciej Brzeziński przeciwko Dyrektorowi Izby Celnej w Warszawie skierowane zostało postanowieniem z 22 maja 2005 r.

WSA w Warszawie zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości o udzielenie odpowiedzi na pytania dotyczące zgodności z prawem wspólnotowym nałożenia podatku akcyzowego na samochody używane sprowadzane do Polski z innych państw członkowskich.

Zgodnie z polską ustawą z dnia 23 stycznia 2004 r. o podatku akcyzowym , podatek akcyzowy nakładany jest w związku z nabyciem używanych pojazdów pochodzących z innych państw członkowskich, lecz nie jest nakładany w związku z nabyciem używanych pojazdów zarejestrowanych już w Polsce, na które to pojazdy został już nałożony przed ich pierwotnym zarejestrowaniem. W przypadku samochodów nowych lub mających mniej niż dwa lata stawka akcyzy wynosi 3,1% lub 13,6% w zależności od pojemności silnika. Natomiast w przypadku samochodów starszych niż dwa lata stawka ta zmienia się wraz z wiekiem samochodu i może dochodzić do 65 % podstawy opodatkowania.

M. Brzeziński nabył w Niemczech Volkswagena Golfa II wyprodukowanego w 1989 r., którego następnie przywiózł do Polski. Złożył on deklarację uproszczoną dotyczącą nabycia tego samochodu we Wspólnocie i uiścił kwotę 855 PLN tytułem podatku akcyzowego. Oceniając, że podatek ten jest sprzeczny z postanowieniami TWE, zażądał zwrotu zapłaconego podatku akcyzowego.

Jako że organy celne nie uwzględniły jego wniosku, M. Brzeziński wniósł skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. Sąd ten zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniami w przedmiocie zgodności polskiego podatku akcyzowego z prawem wspólnotowym.

Trybunał przypomniał, że art. 90 WE służy zagwarantowaniu całkowitej neutralności podatków wewnętrznych w aspekcie konkurencji pomiędzy produktami znajdującymi się już na rynku krajowym a produktami przywożonymi z zagranicy. Badając zgodność podatku akcyzowego pod kątem art. 90 WE, Trybunał wyjaśnił, że należy porównać skutki podatku akcyzowego obciążającego samochody przywożone z innego państwa członkowskiego ze skutkami rezydualnego podatku akcyzowego obciążającego używane samochody osobowe znajdujące się już na rynku polskim, które zostały już opodatkowane tym podatkiem przy pierwszej ich rejestracji.

W swoim wyroku, Trybunał doszedł do wniosku, że prawo wspólnotowe sprzeciwia się podatkowi akcyzowemu w zakresie, w jakim kwota podatku nakładana na pojazdy używane starsze niż dwa lata, nabyte w państwie członkowskim innym niż Polska, przewyższa rezydualną kwotę tego podatku zawartą w wartości rynkowej podobnych pojazdów, które zostały zarejestrowane wcześniej w Polsce. Ponadto Trybunał uznał, że nie ma podstaw ograniczenia skutku tego wyroku w czasie.

W następstwie orzeczenia prejudycjalnego, WSA w Warszawie dnia 6 marca 2007 r. wydał wyrok.

Pytanie w sprawie Alicji Sosnowskiej - (C-25/07)

Dalej w ramach spraw dotyczących polskich podatników, do Trybunału wpłynął wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w sprawie Alicja Sosnowska przeciwko Dyrektorowi Izby Skarbowej we Wrocławiu. A. Sosnowska walczyła z wrocławską Izbą Skarbową o zwrot VAT. Właścicielka firmy odzieżowej ze Świdnicy domagała się zwrotu nadwyżki VAT (ponad 44 tysięcy złotych) naliczonego nad należnym za styczeń 2006 r. w terminie 60 dni od złożenia deklaracji. Jej firmie jako nowo założonej zwrot przysługiwałby w takim terminie, gdyby złożyła wymaganą przez polskie przepisy kaucję gwarancyjną w wysokości 250 tysięcy złotych. Ale A. Sosnowska takiej kaucji nie złożyła, więc władze skarbowe wydłużyły termin zwrotu do 180 dni. Naczelnik Urzędu Skarbowego w Świdnicy oddalił jej wniosek, powołując się na polską ustawę o VAT. Zdaniem urzędu, A. Sosnowska nie miała prawa do zwrotu nadwyżki w terminie 60 dni, gdyż po pierwsze, nie rozpoczęła działalności co najmniej 12 miesięcy wcześniej, po drugie, nie złożyła w organie podatkowym kaucji w wysokości 250 tys. zł. Na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej we Wrocławiu, A. Sosnowska wniosła skargę do WSA we Wrocławiu. Ten z kolei, mając wątpliwości co do zgodności polskich przepisów z prawem unijnym, skierował do Trybunału Sprawiedliwości pytania prejudycjalne.

Wątpliwości m.in. zgodności art. 97 ust. 5 i 7 ustawy o VAT z art. 5 ust. 3 TWE w związku z art. 2 Pierwszej dyrektywy Rady 67/227/EWG i art. 18 ust. 4 Szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG. A konkretnie, terminu zwrotu nadwyżki podatku naliczonego nad należnym w przypadku podatników, którzy zarejestrowali się na VAT unijny, a dopiero rozpoczynają działalność, względnie prowadzą tę działalność przez okres krótszy niż 12 miesięcy. Zgodnie z art. 97 ust. 5 i 7 ustawy o VAT, termin zwrotu nadwyżki podatku naliczonego w przypadku takich podatników wydłuża się z 60 do 180 dni, przy czym wydłużenie to nie ma zastosowania, jeżeli podatnicy ci złożą kaucję gwarancyjną w wysokości 250 tysięcy złotych. WSA powziął wątpliwość co do tego, czy taka formuła nie prowadzi do nieuzasadnionego zróżnicowania sytuacji podatników, czy trzykrotne wydłużenie terminu stanowi środek proporcjonalny do zamierzonego przez ustawodawcę i wreszcie czy kaucja gwarancyjna stanowi środek specjalny, o którym mowa w art. 27 Szóstej dyrektywy.

W swej opinii z 26 lutego 2008, rzecznik generalny Jan Mazak uznał, że ograniczenia narzucone przez polskie przepisy są nieproporcjonalnie surowe. Zaznaczył również, że przepisy o kaucji i wydłużonym zwrocie nie mogą być uznane za tzw. środek specjalny mający na celu zapobieżenie pewnym rodzajom oszustw podatkowych. Tym samym, rzecznik generalny zakwestionował przepisy polskiej ustawy o VAT, które niezgodnie - jego zdaniem - z prawem UE wydłużają z 60 do 180 dni termin zwrotu nadwyżki VAT tzw. nowych podatników VAT, chyba, że złożą oni kaucję w wysokości 250 tysięcy złotych.. Rzecznik generalny twierdzi, że "prawo wspólnotowe sprzeciwia się co do zasady przepisom krajowym, takim jak zawartym w polskiej ustawie o VAT, które są nieproporcjonalne i jako takie podważają stosowanie podstawowych zasad wspólnego systemu podatku VAT, w szczególności prawa do odliczenia".

Rzecznik wskazał ponadto, że Polska nie uzyskała zgody na odstępstwa od unijnej dyrektywy o VAT, więc nie może twierdzić, że chodzi o tzw. środki specjalne, mające na celu zapobieżenie pewnym rodzajom oszustw podatkowych lub unikania opodatkowania.

"Konieczność oczekiwania przez 180 dni na otrzymanie zwrotu nadwyżki podatku VAT lub pozbawienie się możliwości dysponowania kwotą 250 tysięcy złotych może mieć znaczący wpływ na wynik finansowy podatnika" - zauważył rzecznik. Jego zdaniem, może to być przeszkoda nie do pokonania zwłaszcza dla małych i średnich przedsiębiorstw, które próbują rozwinąć działalność na unijnym rynku.

Pytanie w sprawie Haliny Nerkowskiej - (C-499/06)

Materiały opisane w artykułach i komentarzu:

R. Grzeszczak i K. Gawlik, Polskie pytania prejudycjalne, [w:] Europejski Przegląd Sądowy nr 11/2008[Author ID1: at Tue Oct 27 12:01:00 2009 ]

o[Author ID1: at Tue Oct 27 12:01:00 2009 ]raz:[Author ID1: at Tue Oct 27 12:00:00 2009 ]

K. Gawlik, R. Grzeszczak, Glosa do sprawy Nerkowska przeciwko ZUS, wyrok ETS z 2008-07-21, C 499/06 [Author ID1: at Tue Oct 27 12:00:00 2009 ][Author ID1: at Tue Oct 27 12:00:00 2009 ][Author ID1: at Tue Oct 27 12:00:00 2009 ][Author ID1: at Tue Oct 27 12:00:00 2009 ][Author ID1: at Tue Oct 27 12:00:00 2009 ]http://prawaczlowieka.edu.pl/index.php?dzial=komentarze&komentarz=5f1cd7c3fb68ae7c679f8c33966610670d32ff1e-c0[Author ID1: at Tue Oct 27 12:00:00 2009 ][Author ID1: at Tue Oct 27 12:00:00 2009 ][Author ID1: at Tue Oct 27 11:58:00 2009 ]

Do orzeczeń stanowiących fundament systemu prawnego UE należą orzeczenia: w sprawie Van Gend en Loos (C-26/62), w sprawie Flaminio Costa v. ENEL (C-6/64), w sprawie Defrenne przeciwko Sabena (C-43/75), w sprawie Fratelli Costanzo (C-103/88), w sprawie Solange I i Solange II (w sprawie Traktatu z Maastricht), w sprawie Francovich i Bonifacy przeciwko Włochom (C 6-9/90), w sprawie P. F. Dori przeciwko Recreb Srl (C-91/92), w sprawie Simmenthal (C-106/77).

Omówienie skarg w tej książce zostało przygotowane na podstawie informacji z oficjalnej strony TS, tj.: www.curia.europa.eu

Dlatego w słynnej sprawie z 2007 roku (sprawa C - 193/07R), dotyczącej budowy obwodnicy nad Doliną Rospudy, bez znaczenia był przytaczany przez rząd Polski fakt, że zmiana jej trasy spowoduje znaczne komplikacje.

Przykładem tego typu postępowania była skarga z 2007 roku osoby prawnej z Polski (Fabryka FSO), która zaskarżyła decyzję Komisji Europejskiej z 2006 roku, zezwalającą na dofinansowanie ze środków publicznych pomocy dla fabryki, ale pod warunkiem ograniczenia do 20011 roku produkcji samochodów.

Por. bogatą literaturę przedmiotu w tym zakresie, m.in.: W. Sadowski, Odpowiedzialność odszkodowawcza państw członkowskich UE za orzeczenia sądów krajowych naruszające prawo wspólnotowe, [w:] Państwo i Prawo, 12/2004; K. Kowalik-Bańczyk, Odpowiedzialność państwa członkowskiego za naruszenie prawa wspólnotowego spowodowane działaniem sądu, [w:] Prawo Unii Europejskiej, 2 (26)/2004; N. Półtora, Odpowiedzialność … op. cit.; M. Górka, Zasada odpowiedzialności odszkodowawczej państwa w świetle orzeczeń Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, [w:] Przegląd Prawa Europejskiego, nr 2/1997.

Sąd obowiązany jest zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem prejudycjalnym, jeżeli jest sądem ostatniej instancji w danej sprawie. Po otrzymaniu wyroku (interpretacji) z TS, polski sąd rozstrzygnie sprawę, biorąc pod uwagę wyrok Trybunału Sprawiedliwości.

Zadanie rzeczników generalnych polega na przedkładaniu Trybunałowi, przy zachowaniu całkowitej niezależności, propozycji rozstrzygnięć prawnych w sprawach, które rozpatrują. Jego zadaniem jest przedkładanie Trybunałowi, z zachowaniem całkowitej niezależności, propozycji rozstrzygnięć prawnych.

Precedens to zasada lub regułą prawa stworzona przez sąd i obowiązująca we wszystkich podobnych sprawach w przyszłości. Wyrok ma zatem charakter precedensowy gdy zastosowano w nim oryginalną interpretację prawa. W tradycji systemu prawa anglosaskiego (tzw. prawie precedensowym) na sądach ciąży obowiązek wzorowania się na wcześniejszych rozstrzygnięciach w podobnych stanach faktycznych (w podobnych sprawach). Są to precedensy. Widać zatem analogie do orzeczeń wstępnych TS.

Linki (w języku polskim) do zmian w regulaminie Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2008:179:0012:0013:PL:PDF

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2008:200:0018:0019:PL:PDF

Szerzej por. www.curia.europa.eu/pl/instit/presentationfr/index_cje.htm gdzie znajdują się także przykłady konkretnych orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji.

W UE obowiązują 23 języki urzędowe. Są to: bułgarski, angielski, czeski, duński, estoński, fiński, francuski, grecki, hiszpański, irlandzki, litewski, łotewski, maltański, niderlandzki, niemiecki, polski, portugalski, rumuński, słowacki, słoweński, szwedzki, węgierski i włoski. 

M. Perkowski, Sąd ds. Służby Publicznej Unii Europejskiej. Uwagi wprowadzające, [w:] Przegląd Prawa Europejskiego 2 (20)/2005.

Por. artykuły 220 i 225 TWE oraz Deklarację nr 16 dołączoną do Traktatu z Nicei w 2001 roku.

Szerzej por. M. Perkowski, Sąd ds. Służby … op. cit.

Opracowanie powstało na podstawie danych z Wydziału ds. kontaktów z mediami i informacji Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, http://www.curia.europa.eu; por. także B. Kurcz, Zasady i przebieg postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, [w:] Przegląd Prawa Europejskiego 2(13)/2003.

Dane dostępne na www.curia.europa.eu

Rozporządzenie Rady (WE) nr 1782/2003 z dnia 29 września 2003 r. ustanawiające wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpośredniego w ramach wspólnej polityki rolnej i ustanawiające określone systemy wsparcia dla rolników oraz zmieniające rozporządzenia (EWG) nr 2019/93, (WE) nr 1452/2001, (WE) nr 1453/2001, (WE) nr 1454/2001, (WE) nr 1868/94, (WE) nr 1251/1999, (WE) nr 1254/1999, (WE) nr 1673/2000, (EWG) nr 2358/71 i (WE) nr 2529/2001 (Dz.U. L 270, str. 1, i sprostowanie Dz.U. 2004, L 94, str. 70).

Rozporządzenie (WE) nr 1782/2003 przewiduje odpowiednio: 25% dopłat dla nowych państw członkowskich w porównaniu do poziomu dopłat dla strych państw członkowskich w 2004, 30% w 2005, 35% w 2006, 40% w 2007, 50% w 2008, 60% w 2009, 70% w 2010, 80% w 2011, 90% w 2012, 100% od 2013.

Por. postanowienie Prezesa TS z dnia 18.04.2007.

Dla przypomnienia: Komisja bada nie tylko sam fakt wdrożenia dyrektyw, ale także, w jaki sposób przepisy wdrażające funkcjonują (efektywność, egzekwowalność). Na każdym z etapów kontroli może wskazać, że państwo członkowskie znajduje się w stanie naruszenia prawa wspólnotowego, i wystąpić do TS o nałożenie kary finansowej. Instrumenty Komisji, oparte przede wszystkim na artykułach 226 i 227 TWE i są de facto czterostopniowe: Komisja podejmuje rozmowy z danym państwem członkowskim; przekazanie oficjalnego zawiadomienia, do którego, co do zasady, dane państwo winno się ustosunkować; wydanie uzasadnionej opinii; w razie jej bezskuteczności (braku satysfakcjonującej odpowiedzi) wnosi sprawę do TS.

Najczęściej wojewódzkie sądy administracyjne. Ponadto, do tej pory jedno pytanie prejudycjalne zostało skierowane przez Naczelny Sąd Administracyjny. Patrz strona NSA http://www.nsa.gov.pl.

Postanowienie NSA w Warszawie z dnia 31 lipca 2007 r. o skierowaniu pytania prejudycjalnego w sprawie I FSK 1062/06 oraz postanowienie WSA we Wrocławiu z dnia 3 października 2007.

Postanowienie dostępne na stronie internetowej: http://www.nsa.gov.pl/ramki/main/1a.pdf. Zawiadomienie w Dzienniku Urzędowym UE C 281 z 12.11.2005, str. 5.

Dz. U. z 2004 r. nr 29, poz. 257.

Wyrok z dnia 18 stycznia 2007, na dostępny stronie internetowej

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:62005J0313:PL:HTML.

Wcześniej opinia rzecznika generalnego z 21 września 2006 dostępna na stronei internetowej

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:62005C0313:PL:HTML.

http://www.nsa.gov.pl/ramki/main/1b.pdf.

Dz. U. UE C 69 z 24.3. 2007, str. 7. Patrz również postanowienie WSA we Wrocławiu z 22 grudnia 2006 r. o skierowaniu pytania prejudycjalnego w sprawie I SA/Wr 1238/06 dostępne na stronie: http://www.nsa.gov.pl/ramki/main/3a.pdf. Zawiadomienie o wpłynięciu sprawy o sygn. C-25/07 zostało opublikowane w Dz.U. UE C 69 z 23.3.2007, str. 7.

Idem wyżej.

Idem wyżej.

Idem wyżej.

Opinia dostępna na stronie:

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:62007C0025:PL:HTML.

---