Antropologia Etniczności
Wykład 1
Antropologia Etniczności- Subdyscyplina antropologii zawężona do kwestii etnicznych.
Etniczność- zjawisko społeczne i kulturowe uwarunkowane nierównościami społecznymi w obrębie danego społeczeństwa (sama tez je tworzy). Istnieje i pojawia się tam gdzie mamy do czynienia ze współżyciem różnych grup etnicznych.
Państwo narzuca określony model instytucji i kultury- grupa dominująca narzuca swoje
Prawa, zwyczaje i tradycje grupom zdominowanym. Te musza znaleźć sposób na życie obok lub w grupie dominującej, często starając się z nią nie kolidować. W takim przypadku świadomość etniczna staje się problematyczna, ponieważ status ontologiczny etniczności danej grupy staje się nieuchwytny, często wynika on ze świadomości poszczególnych jednostek, identyfikujących się z grupą. Siła etniczności wynika ze Stachu przed unicestwieniem. Etniczność jednych dzieli, a innych łączy, na zasadzie „swój” - „obcy”
Etniczność w tej opozycji zobowiązuje jednostki do solidaryzowania się ze swoimi oraz zachowania dystansu do obcych. Jest przez to stała kategoria konfliktowości lub egzotyki obok innych podziałów stratyfikujących społeczeństwa.
W społeczeństwach współczesnych, konflikty klasowe przybierają postać konfliktów etnicznych (grupy rywalizują ze sobą), w praktyce jest to walka o swoje miejsce w społeczeństwie i miejsce człowieka w grupie.
Etniczność jest relatywna- tzn., że jest zmienna w czasie i przestrzeni ( występuje mocniej lub słabiej). Alain Touraine znany badacz francuski, twierdził, że etniczność jest bardzo silnie związana z migracja.
Grupy migracyjne- mniejszości etniczne, akceptują panujące warunki kulturowe i ekonomiczne, często noszą w sobie przekonanie iż ich kultura jest gorsza niż kultura dominująca, akceptują pewne normy społeczne
Grupy teorii etniczności:
Ujęcie socjologiczne i polityczne
Grupy o charakterze kulturalistycznym
Etniczność symboliczna (nowa etniczność)
Poetniczność
Grupy odwołujące się do historii dziejów.
Etniczność symboliczna- zwana też iluzoryczna lub symboliczną, jest wywoływana na potrzeby chwili jednostki np. kiedy świadomie odwołujemy się do swych korzeni biorąc udział w festynach, celebrując zwyczaje.
Poetniczność- to stan społeczny, w którym dominują wielorasowe, wielokulturowe jednostki, jest to optymistyczna wizja społeczeństwa, ponieważ zakłada nastanie czasów gdyż znikną antagonizmy etniczne.
Hipoteza ta powstała w połowie lat 70 ubiegłego stulecia.
Herbert Ganz- prowadził badania nad poetnicznością w Ameryce, wg. niego etniczność została przesunięta z grupy na jednostkę ( przekazywanie tylko przez jednostkę, bez instytucjonalizacji, model ten można stosować tylko w odniesieniu do społeczeństwa USA) Poetniczność może być zmienna i wybiórcza, tak naprawdę rozmywa grupy etniczne. Teoria ta zakłada, więc, że w przyszłości rasa lub etniczność będzie kwestia wyboru jednostki.
Etniczność to byt nie namacalny a przez to ciężka jest do obserwacji. Ważnym komponentem etniczności jest wyróżnienie- wyeksponowanie wyraźnej cechy stanowiącej(w niej lub bardziej wyraźny sposób) o tożsamości etnicznej danej grupy. Niektóre cechy wędrują z grupą np. religia, inne wymierają np. język, czasami niektóre elementy w ogóle nie są przenoszone na obczyznę. Komponenty etniczności mogą się tworzyć na emigracji ( efekt uboczny zmian jakim podlegała grupa).Etniczność można rozpatrywać wraz z językiem religia , nacjonalizmem, a także z rasa, terytorium, z poziomem życia grupy. Etniczność jest pojęciem kulturowym odnoszącym się do wartości norm przekonań i symboli, jest relacyjna związana z samoidentyfikacja, przypisaniem społecznym.
Wykład II
Tożsamość można rozumieć, jako proces rozwijający się i zmieniający w określonych warunkach społecznych, historycznych i politycznych, wyznacza pewne granice pomiędzy tym, kim jesteśmy, a tym, kim nie jesteśmy.
Etniczność jest relacyjna- związana z samoidentyfikacją, przypisaniem społecznym.
W wielokulturowych społeczeństwach, biały kolor skóry uchodzi za coś normalnego, inni kolor skóry oznacza etniczność, dzieje się to często na poziomie podświadomości (etniczność jest przypisywana kolorowym automatycznie) zwłaszcza w społeczeństwach USA i WB.
Pojecie etniczności samo z siebie porusza wątki rasowe, kolor biały kojarzy się z czymś dobrym, pozytywnym, normalnym.
W badaniu etnicznym manipulowanie pojęciem etniczności może odwrócić naszą uwagę od problemu rasizmu, rozproszyć społeczną energię. Uwikłana jest w wiele problemów społecznych jak władza i właśnie rasizm ( często stosuje się zamiast pojęcia grupa etniczna, pojęcie rasa).
Przyjmuje się, że etniczność to wytwarzana pomiędzy poszczególnymi grupami „wieź” w ramach układu stosunków tworzących władzę.
wierze się ona z marginalizacja pewnych kultur ich peryferyjnością wiąże się również z różnymi formami nacjonalizmu.
Etnolog i antropolog badają, analizują i wyjaśniają problemy etniczne, jednak zagadnieniem tym zajmują się również inni badacze, a także reporterzy i dziennikarze.
Etnologia ma bogaty wkład w tej dziedzinie. Doradza lub uczula na pewne kwestie związane z etnicznością np. władz państwowych. Większość konfliktów światowych ma bowiem podłoże etniczne.
Etapy, zadania postępowania etnologa :
- rozpoznanie zjawiska, jego identyfikacja, skategoryzowanie, ujecie wniosków w obrebie naszej nauki
- opisanie zjawiska, jego charakteru, obiektywnie i interdyscyplinarnie.
- wpływanie na zjawisko, np. poprzez mediacje, skutki takich działań mogą być pozytywne lub negatywne.
Okres po II wojnie światowej wywołał duże zainteresowanie problemem etniczności szczególnie w państwach wielokulturowych. Wg. niektórych badaczy konflikty na tle etnicznym i narodowościowym można rozpatrywać jako zjawiska o charakterze uniwersalnym.
Ruchy i konflikty społeczne często umiejscawiamy poza Europa co jest niezgodne z prawda, gdyż występują one również ale ich eskalacja jest mniejsza.
Zjawisko konfliktów etnicznych nie jest nowym, historia dostarcza wiele przykładów zasiedlania terenów przez ludność etnicznie obcą.
Czynnikiem powodującym konflikty społeczne jest dążenie do dominacji jednej grupy nad druga.
Konflikty społeczne często przystają do ruchów społecznych,.
Ruch społeczny- wg J. Szczepańskiego, to takie serie zjawisk, które są kompleksami zbiorowych wspólnotowych dążeń i działań gr. społecznych podejmowanych w sposób zorganizowany dla osiągnięcia stanu rzeczy, który zmieniłby sytuację i położenie społeczne uczestników tego ruchu.
Jest to zgromadzenie jednostek, które zorganizowały się w celu poparcia lub przeciwstawienia się określonym zjawiskom kulturowym, społecznym.
Aby jakieś zjawisko można było uznać za ruch społeczny musi ono pełniach następujące warunki:
- Wspólnota dążeń i działań
- Zinternalizowanie celów ruchu przez jego członków (jednostka przyjmuje za swoje własne, poglądy i wartości grupy)
Ruch społeczny nie ogranicza się do działania jednostkowego- z założenia jest to działanie grupy, skierowane na osiągniecie jakiegoś celu, od jednostki zależy stopień zaangażowania grypy w te działania.
Typologia ruchów społecznych:
Elitarne- zamknięte organizacje feministyczne, jednostki się wtapiają. Liczba członków jest wyraźnie mniejsza.
Masowe- w ruchach masowych „jadra organizacji”- ośrodki decyzyjne, silnie utożsamiają się z celami ruchu, reszta „masa”- jednostki, robi to w mniejszym stopniu. Cele w przypadku ruchów masowych są wybiórcze, jednostki identyfikują się tylko z wybiórczymi aspektami, akceptują je w mniejszym lub większym stopniu. Ruch masowy sprawia wrażenie luźnej struktury gdyż przyciąga rzesze.
Kolejne różnice miedzy tymi dwoma ruchami opierają się o:
-cele
-środki
- różne stopnie aktywności
Warunkiem uznania kogoś za członka grupy jest jego zainteresowanie, a także aktywność wewnątrz ruchu polegająca np. na udziale w manifestacjach lub wsparcie finansowe.
Liczba uczestników ma duży wpływ na jego skuteczność. Ruchy masowe są bardziej skuteczne po mino mniejszego stopnia ich zorganizowania i aktywności członków.
Z ruchów elitarnych zrodziły się ruchy masowe, głownie przez organizowanie większych, masowych akcji.
Ruch społeczny odznacza się:
- zorganizowaniem- nie są spontanicznym ruszeniem społecznym składają się z nielicznych przywódców sporej rzeczy wyznawców czy sympatyków. Ruchy społeczne, które odniosły sukces mogą stać się organizacjami formalnymi np. partie komunistyczne.
- trwałością- względna stałość w czasie zaistniałego układu członkowskiego, zachowanie pełnej ciągłości w realizacji, zadań, celów, trwałość zapewnia ciągła rekrutacja nowych członków, trwałość programu, finansowa płynność, niezmienność.
- przestrzennością- żywotność ruchu na określonym, konkretnym obszarze (jest również wskaźnikiem trwałości)
- celami- stanowią bazę ruchu, potrzebne są do jego zaistnienia oraz realizowania, są motorem działania członków ruchu, cele mogą być rozszerzane, o nowe zasady.
- ideologią- zbiór poglądów uzasadniających określony sposób postępowania, pojmowania w sposób bardzo szeroki (jest ogólnikowa)
- taktyką- metody do osiągnięcia określonych celów, różne ruchy stosują różne taktyki:
Pokojowe (Formalne) - propaganda, postulaty, działanie parlamentarne, działania takie podwyższają zaufanie do tego rodzaju ruchów. Np. działania basków.
Siłowe- sięgają po przemoc i groźby, stawiają ultimatum.
Dwutorowe ( Formalno- siłowe) - najczęściej stosowana współcześnie metoda.
Wykład III
Program danego ruchu społecznego charakteryzuje się często brakiem prezentacji, pomaga to w osiągnięciu celów, każdy potencjalny członek może coś w nim znaleźć, zidentyfikować się, to przyciąga uczestników (precyzyjne odstrasza).
Program ruchu ( Struktura):
Obraz i krytyka aktualnie panujących stosunków społecznych (stanowi podstawę, nie jest rozbudowany, to co nam się nie podoba).
Wizja nowego ładu ( który często w swoich założeniach jest niemożliwy do osiągnięcia)
Te dwa elementy można znaleźć w każdym ruchu społecznym, bez względu na źródło powstania ruchu.
Jednostka, a ruch społeczny
1. Zaangażowanie racjonalne- świadomy, racjonalny wybór pewnych wartości, opowiedzenie się za celami, świadoma zgoda na realizacje pewnego programu.
2. Zaangażowanie emocjonalne- odwołanie do uczuć emocji, często akceptowana jest charyzmatyczność jednostki przywódczej, a nie programu.
3. Zaangażowanie racjonalno- emocjonalne- występuje najczęściej jednostka realizuje swoje indywidualne pragnienia, zapewnia większą trwałość ruchu, angażuje się większa grupa społeczeństwa.
Jednostka poszukuje w grupie akceptacji społecznej, zaspokaja swoja potrzebę angażu motywacje o potrzebach, mechanizmach manipulacyjnych wiedza organizatorzy ruchu.
Ruch powoduje samorealizację potrzeb osobistych, stwarza więzi społeczne pomiędzy członkami. Zespolenie lub integracja grupy może przybierać różne formy.
W klasyfikacji ruchów pod uwagę można brać:
Stosunek do społeczeństwa ( jak i stosunek społeczeństwa do grupy) - potępienie, obojętność, akceptacja.
Ideologie
Taktykę
Stosunek ustroju panującego
Formę organizacji
Aktywność(uczestnictwo)
Bazę partycypacyjną- partycypacja oznacza uczestnictwo, udział jednostek w większej grupie, formacji, projekcie czy instytucji. Baza odnosi się do uczestników ruchu, może być różnorodna: klasa społeczna, warstwa, grupa zawodowa, klasa chłopska, robotnicza, ruchy związkowe, wykształcenie, ruchy kombatanckie (obozy jenieckie), wspólnota przekonań religijnych, politycznych, grupa etniczna, narodowa, umiejętność posługiwania się danym językiem (mniejszości), rasa, wiek, płeć. Możliwości są niewyczerpane, bazy mogą się, bowiem ze sobą krzyżowań i nakładać na siebie.
Typologia ruchów społecznych na gruncie socjologii:
Ruchy nastawione na jednostkę
ruchy alternatywne- próbują wprowadzić zmiany w zachowaniu jednostek lub im przeciwdziałać. Rezygnują lub zastępują dana postawę inna, która jest bardziej pożądana korzystniejsza ( towarzystwo trzeźwości).
ruchy odkupieńcze- powodują radykalne, głębokie zmiany w jednostkach, dążą do stworzenia człowieka na nowo, odkupienia go ( ruchy religijne np. Krisznowcy).
Ruchy nastawione na społeczeństwo
ruchy wsteczne- powstrzymują zmiany społeczne, propagując powrót do dawnych wzorów.
ruchy reformatorskie- akceptują istniejące społeczeństwo, ale dążą do zmiany jakiegoś wybranego, ograniczonego aspektu życia społecznego, są to np. ruchy ugodowe, ekologiczne, feministyczne, konsumenckie, o umiarkowanych postulatach.
ruchy rewolucyjne- prezentują silne niezadowolenie z istniejącej sytuacji społecznej, dążą do wprowadzenia programu (ideologicznego), mającego radykalnie zmienić podstawowe struktury i zachowania społeczne.
ruchy utopijne- radykalne zmiany społeczeństwa, brak szczegółowego planu jak tych zmian dokonać, niechęć do stosowania przemocy (hipisi lat '60)
Cykl życiowy ruchu społecznego:
Postanie- reakcja na określone zapotrzebowanie społeczeństwa, grupa kumuluje niezadowolenie z sytuacji społecznej, formuje problem, aby zachęcić innych do podjęcia działania, agitacja.
Zjednoczenie- wynik agitacji wyższego grona, wzrost ilości członków, współpraca, działania w osiągnięciu celów, wyłonienie przywódcy, rozpoczęcie działania (siła i energia), popularyzacja, zebrania, demonstracje, wiece.
Biurokratyzacja- inaczej instytucjonalizacja, powstawaj procedury, kartoteki, dokumenty, w ramach ruchu wykształcają się określone role- osoby przyjmują odpowiedzialność za pewne działania, powstaje hierarchiczna struktura przywódcza, energia która mogła by być spożytkowana na działania zostaje spożytkowana na działania tego typu.
Schyłek- koniec działalności, nie następuje automatycznie, choć czasem biurokratyzacja oznacza koniec działalności.
Przyczyny schyłku ruchu:
Ruch społeczny osiąga cele i traci racje bytu, często przekształca się w cos innego (sufrażystki- prawo wyborcze dla kobiet).
Przywódcy zostają wciągani w struktury wyborcze, urzędowe, zapominają o ruchu i jego celach, odcinają się.
Brak skuteczności- kończą się środki materialne, brak silnej bazy, podstaw do realizowania programu.
Rozłam- rozbieżność poglądów w ruchu społ., często polityczny
Osłabienie zainteresowania społeczeństwa działalnością ruchu- brak odzewu mimo prowadzonych akcji, demonstracji.
Przerost biurokracji
Celowe zdławienie ruchu przez władze rządzącą.
Teorie ruchu społecznego
Teoria upośledzenia (deprywacji)- ruch społeczny powstaje wtedy gdy duża liczba jednostek czuje że została pozbawiona tego co jest niezbędne do życia, co ważne, powstaje uczucie pokrzywdzenia, upośledzenia, mechanizm ten jest połączony ze wzrostem oczekiwań jednostki, myślą ze coś im się należy.
Teoria społeczeństwa masowego- ruch społeczny powstaje w wyniku społecznej izolacji i poczucia bezsilności głównie ludzi żyjacych w społeczeństwie nowoczesnym, masowym, jest odpowiedzią na poczucie bezradności, bezsilności, powstaje wśród jednostek słabo zintegrowanych- mas (gdzie brakuje autorytetu, poczucia przynależności do grupy), jednostki są podatne na manipulacje, słabe psychicznie (teoria ta definiuje takie osoby). Teoria ma pewne słabości, ponieważ w badaniu empirycznym okazuje się, że ruchy społeczne przyciągają też osoby o silnej psychice. Wyjaśnia ona powstawanie ruchów społecznych tylko w warunkach społeczeństwa masowego.
Teoria napięcia strukturalnego- wg. Spencera o narastaniu ruchu decyduje kilka czynników (im więcej ich się pojawia i działają jednocześnie tym ruch działa prężniej, rozwija się).
Gotowość strukturalna- pojawia się gdy wzory życia społecznego zaczynają wywoływać dostrzegalne problemy;
Napięcie strukturalne- pojawia się konkretne napięcie, często są to zadawnione konflikty;
Tworzenie informacji o źródle problemu społecznego i rozpowszechnianie ich.
Frustracja jednostek
Czynniki inicjujące- maja wyjaśnić co wpłynęło na wybór jednostki o jej udziale w ruchu społecznym. Co warunkowało jej działania, identyfikacja się z celami ruchu.
Mobilizacja- do działania, niezbędna do dalszego rozwoju ruchu, działalność, praca na rzecz ruchu np. organizacja spotkań.
Brak kontroli społecznej- ruchy społeczne mogą powstać gdy nie ma władzy która przeciwstawiała się powstawaniu ruchów.
Teoria mobilizacji zasobów- powstałą w lata '70 jako uzupełnienie niedostatków innych teorii. Zakłada, że ruch powstaje, jako reakcja na upośledzenia społeczne i powstające napięcia (teoria 1 i 3). Istnieje, gdy są wszystkie niezbędne zasoby by dany ruch mógł się rozwijać: środki finansowe, ludzie, biura, kontrakty itp. Kładzie duży nacisk na czynniki zewnętrzne w działaniu ruchu społecznego. Stanowi model powstawania ruchów społecznych, weryfikuje poprzednie teorie.
Badacze ruchów społecznych: Moris, Chimer, Collins, Blabock, H. Blumel, G. Sorel, Ch. Damrendorf, A. Tchraine, C. Offe
Wykład IV
Ruchy społeczne można podzielić ze względu na czas ich powstania, wiele z nich ewoluowało, zmieniły się zasady i sposoby funkcjonowania grup.
Stare ruchy społeczne- nurt sięgający połowy XIX w. i trwający do lat '60 XX w. Dotyczyły społeczeństw podzielonych na klasy. Skupiały zazwyczaj uczestników należących do jednej określonej grupy społeczne np. ruchy robotnicze, chłopskie. Ustanawiały sobie cele dotyczące jednej grupy społecznej (przez co miały ograniczony krąg i zakres działania), miały charakter masowy, ich struktura była silnie zhierarchizowana- przywódca, zastępy członkowie, wielu uczestników (pochody, manifestacje, wiece),
Nowe ruchy społeczne- zaczęły powstawać w latach '60, po dziś. Skupiają uczestników należących do różnych grup społecznych, zawodowych, orientacji, ras, języków, koncentrując się na sprawach jednostek wyróżniających się np. feministki, mniejszości seksualne, mniejszości etniczne, ruchy ekologiczne, pacyfistyczne. Maja często charakter globalny.
Stare ruchy społeczne często przekształcały się w związki, partie polityczne, nowe ruchy maja charakter nieformalny, luźny, przyjmują formy stowarzyszeń, członkowie kontaktują się za pomocą sieci.
Nowe ruchy społeczne w skrócie z angielskiego NSMN- wykazują duża wojowniczość, chociaż wg. Alana Stevena rzadziej walczą publicznie, organizują się w formie manifestacji.
Przynależność do ruchu to pewna forma identyfikacji, poszukiwania własnej tożsamości. Często przyciągają ludzi chcących działać pro społecznie. Są fenomenem, lecz nie wyparły starych ruchów, które nadał działają w mniejszym lub większym stopniu. Nowe ruchy maja odmienna strukturę klasową, zajmują się własna autonomią, chcą być dostrzegane, aby muc osiągnąć swoje cele. Poświęcają dużo uwagi demokracji. Cechuje je podstawa anty autorytarna, anty industrialna, anty biurokracyjna.
Granice pomiędzy poszczególnymi ruchami zacierają się, zazębiają się.
Angażują się w działania typu bezpośredniego. Często kierują się przeciw przedsiębiorstwami, instytucjom, projektom. Nowe ruchy społeczne kwestionują kody kulturowe, używają symboli. Duża część ich działań to działania medialne- chętnie korzystają z mediów w postaci dźwięku społecznego, dostarczają widowiskowości.
Przesłanie ruchu jest zbyt szerokie, czasami doprowadza do nieprecyzyjności celu.
Wspólnota złożona z wyobrażeń, różnych płci, indywidualności.
"Wolność, równość, odmienność. Nowe ruchy społeczne w Polsce pod koniec XXI w."
Red. J. Krzemiński.
Konflikty społeczne w ujęciu socjologicznym
Podejście strukturalne- konflikt to niezgodność tkwiąca w strukturze danego systemu społecznego.
Podejście behawioralne- podejście odnoszące się do działań, relacji i stosunków, noszący znamiona walki społecznej, opiera się na zasadzie współzawodnictwa.
Podejście psychologiczne- konflikt to stan umysłowy, analizuje się stany wrogości.
W konflikcie społecznym na pierwszy plan wpływają kwestie społeczne. Istnienie konfliktu może zmienić strukturę społeczną, zintegrować lub dzielić.
Modelowa struktura Konfliktu społecznego
Spontaniczny zryw- równoważny z pojawieniem się ważnych kwestii spornych, niezgodności interesów, ujawnia się pierwsze ognisko konfliktu społecznego.
Wybuch konfliktu- gwałtowna i intensywna reakcja na konflikt, faza najczęściej ukazywana w mediach, dochodzi do zamieszek.
Pertraktacje- zaprzestanie walk, negocjacje, ustalanie warunków.
Podpisanie uzgodnień negocjacyjnych- rozbrojenie sił zaangażowanych w konflikt.
Wywiązanie się z przyjętych zobowiązań.
Model konfliktu społecznego można zastosować do badania różnych rodzajów konfliktu.
J. Mucha powołując się na amerykańskiego badacza Bantona uważa, że konflikt etniczny jest jednym z typów konfliktów społecznych.
W wyniku konfliktu interesów dochodzi do stanu wrogości- aktywnej wrogości (walka o prawa grupy). Fundamentem wrogości może stać się: terytorium, sprawy polityczne, kryzys ekonomiczny.
Dla etnologa, punktem wyjścia konfliktu etnicznego, czy społecznego powinno być zastanowienie się nad postawami:
Emic- badania kultury od wewnątrz;
Etic- badanie kultury od zewnątrz;
Teorie kultury- Etic miała być próbą stworzenia uniwersalnych modeli kultur. Antropologia etniczna miała służyć do badania wnętrza poszczególnych kultur. Aby badać konflikty etniczne należy dotrzeć do sposobności postrzegania go przez uczestników.
Wg. Kwaśniewskiego specyficzną cechę konfliktu etnicznego jest dążenie do podkreślania własnej odrębności, tożsamości kulturowej. Najczęściej zostają wywołane one z odmiennych (nie tożsamościowych, nie etnicznych) powodów. Grupa silniejsza jest agresorem, grupa słabsza musi bronić swojej niezależności.
Konflikty etniczne różnią się miedzy sobą ze względu na suwerenność:
Konflikty miedzy państwami
Konflikty etniczne wewnątrzpaństwowe (państwa wielonarodowe,)
Grupa etniczna nie ma oparcia w państwie, musi akceptować zastane prawa)
Konflikt wewnętrzny ( na własnym podwórku)
Konflikt częściowo wewnętrzny (inne państwa się angażują).
Wykład V
Przyczyny konfliktów społecznych (etnicznych) wg. Donalda Horowitz'a:
Etniczność jest pierwotną, emocjonalną, nieracjonalną przynależnością i więzią grupową, wyznacza wspólnotę ludzi, która spontanicznie odwołuje się do innych grup. Relacje między różnymi grupami mogą prowadzić do konfliktów.
Historyczny kontekst, w oparciu o niego istnieje nienawiść, prowadzi do zaistnienia nowych konfliktów tzw. " zaszłość historyczna".
Moment zderzenia kultur (może polegać na przeciwstawieniu ludzi pragnących oddzielnych rzeczy, często drobnych, może opierać się o wzajemne nie zrozumienie, brak komunikacji).
Modernizacja (może być postrzegana przez grupę etniczną, jako atak na ich odrębność kulturową, w społeczeństwie wielokulturowym może nastąpić rywalizacja o dobra uniwersalne).
Ekonomiczna konkurencja- miedzy handlowcami i kupcami, grupa społeczna może być uważana za grupę wzajemnego zaufania.
Oszustwa ekonomiczne
Etnicyzacja polityki (może się to wiązać z zaangażowaniem w określonym ruchu całej grupy lub wybranych fragmentów).
Rywalizacja elit- elity manipulują etnicznością w celu zdobycia władzy, podejmują akcje promocji, etniczności
Poczucie zagrożenia, (gdy członkowie grup zaczynają odczuwać poczucie zagrożenia różnego typu)
Emocje niechęci do innych grup społecznych są uwarunkowane genetycznie członków grupy społeczne postrzegają ją, jako rozszerzona rodzinę.
Wszystkie te przyczyny można sprowadzić do 4 paradygmatów, doszukujących się podłoża, natury konfliktów społecznych:
Paradygmat naturalistyczny- powołuje się na ustalenia socjobiologów i wskazuje na biologiczne determinacje człowieka (wykształcone w toku ewolucji). Konflikt etniczny odwołuje się do problemu naturalnej ludzkiej terytorialności, hierarchiczności agresji. Poszukuje genezy współczesnych konfliktów etnicznych w biologii człowieka. Terytorium jest związane z agresją i walką. Mamy mechanizm rozróżniania na swoich obcych, co prowadzi do wzajemnego postrzegania i oceniania grup etnicznych.
Paradygmat instrumentalistyczny- tożsamość etniczna jest zmienna i elastyczna, granice grupy etnicznej cały czas się zmieniają, co jest zależne od warunków zewnętrznych i wewnętrznych, niektórzy redukują wież etniczna do interesów ekonomicznych. Konflikt jest następstwem konfliktu ekonomicznego. Wspólnota etniczna odznacza się grupą wzajemnego zaufania. Poszczególne grupy czuja się pozbawione określonych dóbr, czuja się dyskryminowane, przyczynia się do tego np. nie równa dystrybucja dóbr w różnych regionach, to prowadzi do konfliktów, wojna etniczna to dążenie do bezpieczeństwa.
Paradygmat modernizacji- związana z teorią rozwoju społeczno-gospodarczego, w dziejach ludzkości następowało zastępowanie mniej zorganizowanych, czy też mniej zintegrowanych grup społecznych, na coraz bardziej skomplikowane. Społeczeństwa rozwijają się od struktur prostych do coraz bardziej skomplikowane, większe. Natura ludzka jest plastyczna, dostosowuje się do zmian w strukturach (powstawanie większych państw narodowych). Obecnie w teorii globalizacji wskazuje się na zróżnicowanie i fragmentaryczność.
Paradygmat humanistyczny- traktuje konflikt etniczny, jako rezultat barier kulturowych, uniemożliwiających komunikowanie się, brak wspólnego kodu, zbliżonych wartości symbolicznych. Konflikt to wynik zderzenia systemu wartości.
L. Nijakowski "Demony symboliczne. Konflikty narodowe i etniczne" Reszów 2007
W ramach pierwszego paradygmatu zakłada się hipotezę o narastaniu ruchów grup etnicznych
W drugim główna podstawa konfliktu jest sytuacja ekonomiczna.
Trzecia wskazuje na ruchy nacjonalistyczne, wyjaśnia największą liczbę konfliktów.
Czwarty jest krytykowany przez badaczy.
Kwaśniewski doszukując się specyfiki problemów etnicznych stwierdził, że można uczynić taką opozycję, w której stronami są grupy etniczne, a chodzi im o tożsamość etniczną i kulturową. Konflikt ma tym bardziej etniczny charakter im bardziej dotyczy strony słabszej. Dzieje się tak bo starcia nie są zawsze odbierane jako zagrożenie tożsamości narodowej czy etnicznej. Strona słabsza chce utrzymać swoja odrębność. Silniejszemu antagoniście chodzi o korzyści np. terytorialne, a nie o zniszczenie tożsamości kulturowej. Konflikt uznaje się za mniej etniczny im mniejszy jest antagonizm miedzy stronami ma charakter obronny. Konflikto-twórcza jest sytuacja wprowadzenia grupy etnicznej do wielokulturowego państwa narodowego.
Grupa etniczna- grupa, której uczestników łączy wspólne dziedzictwo kulturowe i społeczne oraz świadomość przynależności do owej grupy, istnieje wspólnota współświadomości. Wiara we wspólne pochodzenie.
Świadomość grupy etnicznej różni się od świadomości grupy narodowej. Grupa etniczna nie ma rozbudowanej, skrystalizowanej świadomości. Niema tu instytucji kształtującej świadomość, tak jak na płaszczyźnie grupy narodowotwórczej, przekaz wzorów kulturowych dokonuje się spontanicznie.
Ruch etniczny- ruch, w którym podmioty działające to członkowie grupy społecznej (etnicznej), a istotę programu ruchu społecznego stanowi manifestacja ich pragnień i dążeń do realizacji.
Analiza przyczyn ruchów etnicznych, dokonuje się na dwa sposoby:
Podejście jednoczynnikowe- bada się źródła z uwzględnieniem jednej wybranej płaszczyzny;
Podejście wieloczynnikowe- uwzględnia się kilka wypranych płaszczyzn;
Podejścia systemowe- nakazuje wyjść z założenia, że społeczeństwo jest ustrukturowane, wielkie zmiany polegają na tym ze jeden zmieniony element powoduje zmianę całego sytemu. Analiza ta wymaga szerszej interdyscyplinarnej wiedzy naukowej.
Literatura traktuje ten problem bardzo powierzchownie, brakuje teorii.
Formułowane koncepcje badawcze:
Koncepcja Donalda Noela- stratyfikacja etniczna, ruch etniczny jest współtworzony przez występowanie trzech zjawisk:
Etnocentryzm- postawa określająca afirmatywny stosunek do kultury własnej, deprecjonujący stosunek do kultury obcej. Postawa ta utrudnia nawiązanie kontaktu z innymi grupami, nietolerancja, wrogość dyskryminacja.
Można wyróżnić etnocentryzm:
Fundamentalny- związany z identyfikacja z własna grupą, ma podłoże psychokulturowe, podstawowy punkt widzenia dale ludziom możliwość uporządkowania obrazu świata, który ciężko jest zburzyć.
Umiarkowany- podlega kontroli w największym zakresie, jest to postawa afirmatywna wobec własnej kultury i jej wartości, nie musi pociągać za sobą aktywnej nietolerancji wobec innych kultur.
Agresywny- prowadzi do skrajnych relacji, dyskryminacja, fanatyzm, wiąże się z podejmowaniem konkretnych działań wobec kultury, której się nie akceptuje.
Rywalizacja międzygrupowa- grupy pożądają tych samych określonych dóbr, ale ich ilość jest niewystarczająca dla zaspokojenia potrzeb obu.
Różnicowany udział we władzy- jest jedna dominująca grupa etniczna, uprzywilejowana, a inne są zdominowane.
Noel twierdził, że koniczne dla wystąpienia konfliktu etnicznego czy społecznego jest jednoczesne wystąpienie tych trzech elementów. W modelowej sytuacji następuje sprzężenie, warunkiem jest osiągniecie przez grupy wysokie stopnia etnocentryzmu.
Wykład VI
Społeczeństwa wieloetniczne charakteryzuje występowanie obok grupy dominującej wielu grup podporządkowanych. Ruchy etniczne mogą być analizowane nie tylko w płaszczyźnie ekonomicznej i gospodarczej, ale i na płaszczyźnie psychologicznej
Koncepcja G. W. Allporta w "Istocie uprzedzenia". Badacz amerykański skupiał się na podłożu psychologicznym, wg niego kluczowym zagadnieniem jest uprzedzenie nieżyczliwe uczucie do osoby, grupy, ukształtowane wcześniej i nieoparte na żadnych doświadczeniu. Uprzedzenie cechuje stałość, niezmienność pomimo faktów, które świadczą o fałszywości sadu oraz odporność na zmiany.
Wg. Allporta uprzedzeń często nie da się wykorzenić na gruncie jednego pokolenia, jest to proces długo falowy, potrzeba kilku generacji. Allport zajmował się także jednostką i jej skłonnościami do uprzedzeń, posługiwaniem się stereotypami, każdy człowiek jest na takie myślenie podatny. Mniej podatne na takie myślenie są grupy odporne na frustracje. Warunki społeczne, w jakich żyje jednostka a także indywidualne predyspozycje jednostki maja ogromny wpływ na kształtowanie się myślenia i postrzegania przez nią rzeczywistości.
Przyczyny rozwoju konfliktów etnicznych oraz stereotypów:
Niejednorodność populacji (heterogeniczność).
Łatwość dokonywania się ruchów pionowych- przemieszczaniach się w klasach, szczeblach społecznych.
Anomia społeczna- stan niepewności, zakupienia wywołany gwałtownymi zmianami społeczeństwa, poczucie zagrożenia.
Ciemnota, niewiedza, nie doinformowanie.
Gęstość grup etnicznych stanowiących mniejszość, (gdy grupa staje się bardziej widoczna, może prowokować powstawanie uprzedzeń).
Rzeczywista rywalizacja i utajone konflikty miedzy grupami.
Wyzysk ekonomiczny pomiędzy grupami.
Jednej z grup przypisuje się sytuację kozła ofiarnego- grupa dominująca zrzuca winę na grupę zdominowaną.
Należy rozgraniczyć uprzedzenie od antypatii.
Wg. Allporta stereotypy nakładają się na uprzedzenia (maja znaczący na nie wpływ). Stereotypy są sposobem porządkowania rzeczywistości, sposobem postrzegania, kategoryzowania otaczającego nas świata.
Stereotypy mogą nieść treści:
Negatywne- są bardziej widoczne posiadające większe znaczenie;
Pozytywne- brak zabarwienia emocjonalnego;
Opisowe- neutralne;
Obojętne- np. włosi są wysocy.
Stereotypy negatywne ujawniają się w trzech sytuacjach
1. Gdy określone grupy pozostają ze sobą w konflikcie;
2. Gdy u jednej z grup pojawia się silny etnocentryzm- zapatrzenie w kulturę własną, występuje dystans kulturowy- im większy dystans tym bardziej negatywny stereotyp.
3. Gdy grupa pozytywnego odniesienia staje się grupa obcą. Zafascynowanie obca kulturą, negatywna ocena własnej (oikofobia).
Stereotypy negatywne maja największy wpływ na kształtowanie się stosunków międzygrupowych. Częste kontakty miedzy grupami również mogą stać się przyczynkiem powstania stereotypów.
Budując negatywny stereotyp grupy- starając się ja zwalczyć, zaszczepiamy subiektywne, często mylne wrażenie, wierzenie na temat jakiejś grupy.
Funkcje stereotypów (pespektywy ich funkcjonowania):
aspekt kognitywny- poznawczy, chęć uporządkowania świata
aspekt emocjonalny
aspekt pragmatyczny- integruje zbiorowość, stanowi formę obrony, ideologiczną, polityczną
Tworzenie stereotypów związane jest z chęcią dowartościowania własnej grupy. Tworzą się również w przypadku braku kontaktu między grupami, np. poprzez emigrację. W krajach wielonarodowościowym konflikty maja częściej podłoże ekonomiczne niż etniczne.
Stosunki miedzy etniczne i ich dynamika
Podział stosunków miedzy etnicznych:
Selektywne- zróżnicowanie etniczne jest najważniejszym czynnikiem zróżnicowania jednostek, jednostki świadome są inności i odmienności członków innych grup.
Nie selektywne- jednostki maja różną przynależność etniczną, nie rzutuje ona na stosunki i wzajemne relacje.
Teoria ładu społecznego- współżycie wielu grup etniczny, wielokulturowych bez zbędnych napięć, konfliktów.
Typy zachowań selektywnych;
współzawodnictwo i rywalizacja;
konflikt i agresja;
segregacja i dyskryminacja;
współpraca i przyjazne łączenie się;
Zasada pluralizmu separatystycznego- dotyczy sytuacji, w której na zasadzie tych samych praw występują w harmonii więcej niż jedna grupa etniczna. Utrzymywany jest stan zróżnicowania, grupy maja różne prawo obyczajowe, maja dostęp do określonych dóbr.
Postawy grup dominujących do zdominowanych grup etnicznych, grupy zdominowane z założenia znajdują się w gorszej sytuacji:
akceptacja sytuacji- gdy grupa jest mała, słaba, nie buntuje się i nie walczy o swoje prawa;
ucieczka w izolację- jedna lub więcej grup, wykonuje unik zakładając z góry, żę i tak znajdują się na straconej pozycji, występuje najczęściej.
asymilacja- grupa zdominowana dąży do włączenia się do grupy dominującej, zgadza się na bycie w sytuacji niższej, wybiera wtopienie się w tło, stanie się częścią wieloetnicznego państwa. Asymilacji mogą uleganie nie tylko całe grupy etniczne lecz poszczególne jednostki np. jednostki wybitne, elitarne, grupa dominująca może unikać asymilacji masowej. Asymilacja jest najlepszym sposobem bezpieczeństwa. Często zachodzi bez względu na to czy tego chcemy czy nie. Tłumi agresję
postawa agresji- grupy zdominowane nie zgadzają się na bycie w sytuacji niższej, nie zgadzają się na podporządkowanie. Agresja nie musi przybierać postaci otwartych konfliktów- może przybrać postać propagandy.
Typy agresji
bojkotowanie różnych działań, którym patronuje grupa dominująca;
sabotaż ;
demonstracje- kulturowej żywotności i siły;
manifestacje;
Wykład VII
Wielo kulturowość nie musi oznaczać konfliktu.
Agresja nie musi się wiązać z działaniami siłowymi, manifestacje, różnego rodzaju demonstracje, mogą zapowiadać nadchodzący konflikt.
W USA najczęściej organizowano projekty badawcze, nad wielokulturowością, różnymi grupami etnicznymi. Badania na gruncie amerykańskim stałym się pewnym modelem, schematem, stosowanym w badaniach na innych kontynentach, powstało pytanie na ile wyniki tych badań mogą być przeniesione na społeczeństwa innego typu. Zauważono ze wszystkie relacje miedzy grupami etnicznymi maja pewne wspólne punkty, niezależne od rodzaju społeczeństwa.
Cechy wspólne ruchów społecznych:
Stosunki miedzy grupami maja charakter dynamiczny, zmieniają się w czasie, powstają, rozwijają, zanikają, w tym przypadku najłatwiej je zauważyć, tak jak wtedy gdy się zaostrzają.
Faza zbliżenia- asymilacji, zbliżenie, pełniejsze uczestnictwo dostrzegalne zwłaszcza w życiu zbiorowym, różne grupy (w tym podporządkowane) uzyskują różne prawa, uprawnienia, Grupy osiągają pewną płaszczyznę porozumienia, grupy akceptują się nawzajem, ale w każdej chwili mogą ta akceptacje wycofać. Kontakt pozornie stwarza wrażenie poprawy sytuacji, ale tak naprawdę zbliżenie może być zwiastunem wybuchu konfliktu.
Ruchy etniczne mogą zaistnieć w sytuacji:
koegzystencji różnych grup etnicznych, które wykazują namacalną odrębność kulturową, maja świadomość swojej odrębności, prawdopodobieństwo jej zaistnienia jest znaczne.
relacje miedzy grupami odbywają się na zasadzie podporządkowania, dziedzin np. gospodarczych, kulturowych, politycznych.
uchwytna zmiana położenia jednej z grup- jej przedstawiciele są świadomi swojego położenia ( pogorszenia sytuacji). Pogorszenie sytuacji jest najbardziej dostrzegane gdy grupy są ze sobą mocno zbliżone.
degradacja- odczuwana bardzo mocno i subiektywnie
przemiana grupy nie towarzyszy zmiana statusu (ograniczenie grupy podporządkowanej przez grupę dominującą)
grupa czuje się pokrzywdzona- ważny aspekt świadomościowy
wzrost poczucia dyskryminacji u członków grup etnicznych- wybuch konfliktu może wyniknąć z bardzo błahych powodów, często widoczna jest duża niechęć grup do grupy dyskryminowanej.
sytuacja kryzysowa w społeczeństwie wieloetnicznym
grupa zdominowana wybierana jest na kozła ofiarnego, przez grupę dominującą (spychanie winy na grupy mało liczebne, słabe, zauważalne ze względu na swoje cechy etniczne)
Antropolog etniczność powinien:
stwierdzać czy wymienione zjawiska występują w życiu społecznym;
określić w jakie natężenie przybierają zmiany związane z nowymi grupami etnicznymi
ustalić prawdopodobieństwo wystąpienia określonego rodzaju ruchu społecznego
prognozować jaka formę przybierze i jakie działania możemy podjąć w celu złagodzenia konfliktu;
Procesy narodowotwórcze
Zagadnienie jest związane z faktem tworzenia nowych narodów.
W tworzeniu się narodu grupa etniczna może stanowić pewnie etap - grupa etniczna posiada własny język, kulturę, wspólną tożsamość, elementy te są najczęstszymi cechami charakteryzującymi grupy etniczne.
Proces narodowotwórczy:
Etap pierwszy Etap drugi Etap trzeci
grupa etniczna narodowość naród
Grupa etniczna to materiał wyjściowy, homogeniczna.
Narodowość- forma, racja społeczna, będąca grupą etniczna lecz nie narodem- ma tylko pewne jego cechy
Naród- odznacza się większą różnorodnością, heterogenicznością, skomplikowaniem się procesów kulturowych. w procesie narodowo twórczym ważna jest wspólnota dziejów oraz świadomość pochodzenia- wiar w więzy krwi.
Grupa etniczna nie posiada ukształtowanego własnego wizerunku, tak bogatego jak dojrzały naród. grupa etniczna nie kultywuje cech istotnych dla narodu, jest bardziej spontaniczna. Naród łączą wspólne wzory kulturowe- w grupie etnicznej takich instytucji niema (np. system edukacyjny). nie posiadają tez często pewnych teorii, schematów.
W narodzie powstaje elita budująca ideologie danego narodu (stad też w czasie trwania konfliktu, najpierw atakuje się elitę.)
Terytorium etniczne zawsze współkształtuje kulturę danej grupy, czy narodu.
Terytorium etniczne- obiektywna i historyczna komunikacja cech prowadzących do odrębności etnicznej czy narodowościowej. Terytorium etniczne często nabiera symbolicznego znaczenia- staje się wyróżnikiem odrębności grupy etnicznej. Terytorium etniczne często naciera symbolicznego znaczenia- staje się wyróżnikiem odrębności grupy etnicznej. ma wpływ na świadomość i kulturę jednostek. Naród nadaje specjalne znaczenie granicom etnicznym, nadając im status granic narodowych.
St. Ossowski wyróżnił dwie cechy terytorium:
ekologiczną
ideologiczną- zyskuje dla narodu pewna wartość, przypisany zostaje jako kraj.
Ważna funkcja geograficzną terytorium jest jego krajotwórczość. Terytorium etniczne przekształca się z czasem w terytorium mityczne. Terytorium własne staje się podłożem rozwoju tożsamości narodowej.
Obszar kulturowy- zasięg geograficzny w obrębie, którego występuje większa liczba faktów kulturowych- takie elementy ,które nie występują poza jego granicami, lub występują w rożnych kombinacjach. regiony etnograficzne różnią się kombinacją faktów kulturowych.
Krąg kulturowy- nie silnego związku z pojęciem obszaru kulturowego.
Region kulturowy- wyodrębniamy go na podstawie cech kulturowych w obrębie terytorium narodowego lub poza nim. Ma również znaczenie ponad kulturowe, danego obszaru- próba określenia specyfiki większych obszarów kulturowych. Jeśli region jest jednostka ponad kulturową często szuka się elementów ponad granicznych, scalających pewien obszar (np. euroregiony)
Wykład VIII
Naród- poważne rozbieżności dotyczące definicji wynikaj a z ich konwencjonalnego charakteru.
Cztery ujęcia teoretyczne definicji Narodu:
Związane z położeniem biologicznym- wspólnota pochodzenia i więzy krwi
Koncepcje kulturalistyczne- (A. Kłoskowska) związki pomiędzy narodami, a pochodzeniem etnicznym grupy;
polityczna koncepcja narodu (Gellner)- relacja naród i nacjonalizm, powstanie narodu to ekspresja idei nacjonalizmu.
Koncepcje wywodzące się z oświeceniowych teorii narodu i państwa - kładą duży nacisk na relacje pomiędzy tymi dwoma pojęciami, za najważniejszy czynnik narodotwórczy uważa się struktury państwowe ( np. organizacji polityczne, federacje). Rola państwa jest łączenie narodu w polityczna i kulturalna całość.
Każdy naród powstaje w wyniku długiego procesu, który nie ma charakteru linearnego (choć często wychodzimy z założenia, że tak jest). Jęli dana społeczność posiada cechy narodu to będzie dążyć do stworzenia państwa.
„Naród” amerykanów często określa się mianem cywilizacji lub nowego typu narodu. Społeczność ta składa się bowiem z wielu różnorodnych grup kulturowych, emigrantów znajdujących się w państwie z własnego wyboru czy przymusu, państw „zagarniętych” przez USA (np. Alaska) itp.
W naszym rozumieniu naród to wspólnota kulturowa, historyczna, wspólny korzeń biologiczny (kontynent europejski). W przypadku USA posługiwanie się pojęciem „Naród” nie jest tak oczywiste.
Zbudowanie państwa na terenie zamieszkiwanym przez różne grupy etniczne jest o wiele trudniejsze.
Dla J.S. Milla konkurencje miedzy grupami można było złagodzić przez asymilacji lub reparację. Obecnie każdy naród posiada grupę dominującą, przez co mniejszości nierzadko…
Państwo uważa się za gwaranta stosunków demokratycznych, zakłada ze wszyscy obywatele są równi wobec siebie, a instytucje państwowe tych praw maja strzec. Państwo to polityczna organizacja społeczeństwa
Państwo powinno posiadać (model europejski)
stała ludność
terytorium
suwerenność
określone zasady prawne, kierujące jego strukturą
zdolność wchodzenia organów państwowych w relacje z innymi państwami
kryterium powszechności (obowiązuje wszystkich) państwo istnieje jeśli jego istnienie uznawane jest przez inne państwa, prawo międzynarodowe .państwo powstaje niezależnie od nich państw, jego powstanie nie jest uwarunkowane prawem narodowym;
Każdy naród ma prawo do samostanowienia
Powstaniu państwa sprzyjają:
konflikty zbrojne
upadek imperium
wybuch wojny;
w nielicznych przypadkach powstanie państwa odbyło się na drodze pokojowej (Norwegia, Czechy, Słowacja)
Procesem państwo twórczym w przeszłości najczęściej towarzyszyły wojny i różne zmagania o władzę, bogactwo, wpływy. Niewiele zmieniło się do czasów nam współczesnych.
Do konfliktów międzynarodowych dochodzi bardzo często pod pretekstem ochrony grup mniejszościowych (woła o prawa, poprawce sytuacji)
Wielonarodowe państwa musza często przystosować się do zachodzących procesów wielokulturowych, mutacji etnicznych.
Problemem państw wieloetnicznych często polega na tym jak przygotować państwo do prawidłowego funkcjonowania (możliwości koegzystowania w nim różnych grup etnicznych).
Funkcje państw, na arenie międzynarodowej:
imperialne- USA Rosja
bankowe- Szwajcaria
negatywne - pranie brudnych pieniędzy Monako
nietypowe- Watykan
Państwo zawładnęło pojęciem narodu.
Jest to
umowa społeczna
wspólne dobro
aparat panowania klasowego
Koncepcje kulturalistyczne państwa:
R. Breton określa wzajemne stosunki w relacji naród- państwo, jako równanie nierozwiązywalne, pełne napięć i nieporozumień, które traktowane jest jako stała konfliktowość pomiędzy, grupami, narodami, mniejszościami.
We współczesnej definicji państwa, narody można podzielić na
uprzywilejowane- posiadają swoja suwerenność i państwowość, dominują.
nieuprzywilejowane- zdominowane, nie posiadają własnej suwerenności, wymaga się aby wyrzekły się narodowości w imię spokoju.
Dążenia narodów do państwowości mobilizuje nobilitacja- uzyskanie niepodległości. Państwo decyduje jak będzie wyglądać polityka etniczna- kto będzie mniejszością, a kto będzie dominował.
Ambicją większości państw jest homogeniczność etniczna, dążenie do jedności, ujednolicenia. Często jest to krzywdzące właśnie dla mniejszości etnicznych.
Definiowane kryteria:
obiektywne- mogą być bardzo łatwo podważone, własny język kultura, historia, religia, są pojęciami trudnymi, do ujęcia w jasne definicje narodu (przenikanie się kultur- migracje). Kategorie te nie zawsze są adekwatne do stwierdzenia, że dana formacja społeczna ma charakter narodu.
subiektywne- są bardziej wiarygodne, są to te elementy świadczące o stanie świadomości członków danej zbiorowości.
Współczesność narzuca duże tempo zmian dlatego nauka nie nadąża za tworzeniem adekwatnych definicji, odzwierciedlającej prawdziwe oblicze narodu.
Naród - (z łac. natio- urodzić się), grupa podlegająca władzy określonego aparatu, ustroju. Z rewolucja francuska naród utożsamił się z „Ludem”
proces tworzenia każdego narodu państwa jest tak różny ze występuje problem ze stworzeniem jednej pełnej, definicji
Naród przez migracje i wzrost etniczny, oraz jego istnieniem jako struktura, nie jest bytem danym raz na zawsze.
E. Regan do czynników narodotwórczych zalicza język historie i pochodzenie
- Narodotwórcza rola państwa (czynniki państwowe)
- państwotwórcza rola narodu ( czynniki narodowe- kultura, historia)
Istnienie narodu poprzedzone jest formą społeczno kulturową, często utożsamiana z ludem (pamięć narodowa mity)
Lud protonaród nie posiadający ideologii, ale tworzy ja w procesie stawiania się narodem,
E. Hobrbawn twierdzi, ze nacjonalizm kształtuje narodowe idee.
Wykład IX
Problemy etniczne współczesnego świata wynikają z tego ze zamożne państwa zmuszone zostały do otwarcia się na zewnątrz, wpłynęło to na wzmożony przepływ towarów, ale przede wszystkim ludności, siły roboczej. Dawniej państwa nie widziały w tym problemu, obecnie dostrzega się problem wielokulturowości państw.
Wielokulturowość uznawana jest za pewna platformę współistnienia wielu, różnych grup etnicznych na terytorium jednego państwa.
Idea wielokulturowości ze swej istoty musi i powoduje mutacje narodu, grupa zaczyna opierać się na etniczności, naród zatraca ideologie, następuje erozja państwa, grupa dominująca czuje się zagrożona, zmienia się polityka mniejszościowa- uderza w grupy
Innym zagadnieniem jest fakt, że drogi prowadzacie do powstania i funkcjonowania narodu, państwa, mogą być różne w kontekście wielokulturowości, niema jednego modelu, każda sytuacja jest inna. Nie można ujac wszystkich tych procesów:
Państwa afrykańskie, Białoruś zostały wybite na niepodległość mimo woli. Grupa etniczna nie osiągnęła w pełni świadomości narodowej.
Wiele grup posiada świadomość narodu, ale odmawia się im prawa do państwowości, suwerenności np. Baskowie
Problemy tego typu wynikają z europejskiej koncepcji państwa. Narody europejskie ustanowiły wiele państw poza kontynentem, tubylcy nie mieli zbyt dużego wpływu na ich ukształtowanie i wytyczenie granic, USA były tworzone przez europejczyków, Ameryka Środkowa i Południowa, państwa Afryki. Działania te nie ustały, wiele narodów sama się realizowała-realizuje oraz rozwijała prowadząc do państwowości.
Systemy polityczne również nie były zgodne ze zwyczajami obecnymi na danym terenie, były tworzone, z góry nadawane przez europejczyków.
Wielokulturowość, powstawanie państw nie terytorialnych, zamieszkałych w innych państwach.
Państwo i naród według wielu polityków, dyplomatów to to samo. Analiza przykładów wielu konstytucji uzmysławia, że pojecie narodu i ludu to fikcja polegająca na tym że rządy są przedstawicielami narodu. Specjaliści prawa narodowego również uważają ze stosuje się te pojęcia dla wygody.
Prezydent T. Masaryk (Czechosłowacja) twierdził, że naród jest podstawową jednostką organizacji ludzi, a nie państwo.
Etnicyzm- to ruch społeczny etnicznego odrodzenia, którego funkcjonowanie zaobserwowano w wielu współczesnych społeczeństwach, szczególnie tych o charakterze wieloetnicznym, pluralistycznym. Obejmuje grupy o charakterze mniejszościowym, post emigracyjnym. Istnienie i działanie takich grup jest zagrożone przez asymilacje i akulturację społeczeństwa dominującego.
Grupy etniczne zajmują określone miejsce w strukturze społeczeństwa i stopniowa zatracają swoja tożsamość kulturowa. Asymilacja zostaje przyspiesza z konieczności podporządkowania się większości. Niższą pozycję zajmują pod wpływem ekonomicznym.
Etnicyzm wynika ze wzrostu świadomości własnej tożsamości takiej grupy.
Etnicyzm wyraża się w różnych formach działania, ma postać spontaniczną, ale i zorganizowaną. Może mieć również postać pokojową i agresywną
Ruch społeczny, którego fundamentem jest etnicyzm dąży do:
rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego
uznanie odrębności, specyfiki
rewindykacja należnych grupie praw, stopień roszczeniowy narasta, od podstawowych do wyraźnego ustalenia regulacji prawnych.
Ruch zasadza się na uświadomieniu wartości własnej kultury.
Może trwać w postaci utajnionej, ale świadczy zawsze o wzroście świadomości w grupie.
W USA i Kanadzie mówi się o pojawieniu nowego rodzaju etnicyzm - rewiwalizm etniczny, dotyczy wybranej kategorii wielokulturowych społeczności, mianowicie dotyczy potomków emigrantów, jest formą odkrywania dziedzictwa kulturowego, członkowie tych grup, zaczynają szukać swoich korzeni, utraconego dziedzictwa, opierają się na świadomości własnej genealogii etnicznej, szukają w ten sposób własnej tożsamości. Kiedyś uznawano, że 3 i 4 pokolenie (wg. badaczy) całkowicie asymiluje się ze społeczeństwem przyjmującym, ale obecnie badacze twierdza, że jest inaczej to 1 i 2 pokolenie się asymiluje, a właśnie 3 i 4 odkrywa swoje pochodzenie etniczne.
W Europie tak pojęte rozbudzenie świadomości zaobserwowano w latach `60-`70 XX w., etnicyzm stał się elementem społecznym.
Podstawy zaistnienia ruchu:
Modernizacja- pozbawiła możliwości izolowania się różnych grup, powoduje niwelacje, zatracanie, zanikanie elementów kulturowych, przejmowanie elementów obcych.
Mas media- szybki przepływ informacji może przyśpieszyć integrowanie się grupy wokół wspólnych celów, możliwe jest szybkie upowszechnianie haseł.
Wzrost poziomu edukacji- przekłada się na możliwość rozumienia informacji przekazywanych np. przez media, wzrost świadomości członków grupy przez poznawanie np. historii; wpływa na zróżnicowanie wewnętrzne grupy.
Polityka państwa- zmierzająca do asymilacji, popiera procesy przyśpieszające asymilacje, grupy mogą się temu sprzeciwiać, lub poddawać.
Wybuch etnicyzm w jednej grupie szybko powoduje wychucha w innych grupach, wzajemnie się inspirują, łączą w celu osiągnięcia zamierzonych celów.
Etnicyzm przybiera różne postacie od radykalnej (stworzenie autonomii) aż po działania na rzecz ruchu swojej odrębności kulturowej (np. przypominania faktów z przeszłości, )
Współczesny etnicyzm przejawia się w trzech formach:
Etnicyzm separatystyczny- jego celem jest doprowadzenie do wzrostu świadomości, która umożliwi uformowanie odrębnej struktury, organizacji.
Etnicyzm autonomistyczny- ruch w ramach, którego grupy mniejszościowe dążą do równouprawnienia w polityce państwa, postulują kultywowanie swojej odrębności kulturowej.
Etnicyzm rewaloryzacyjny- ruch ten nie chce odłączyć się od państwa, jego celem jest osiągnięcie autonomii kulturalnej, głownie grup, które podlegały przemianom po emigracji. Celem jest wzmocnienie słabnącej etniczności, działa się przeciwko dyskryminacji. Przykładem mogą być działania w latach '60 XX w. głównie w USA, na rzecz Indian, latyno-amerykanów i afro-amerykanów.
Wykład X
Problem zróżnicowania Etnicznego i Rasowego USA
Rasa i etniczność. Do połowy lat '90 pojęcie rasa i etniczność było rzadko rozróżniane i definiowane, ich znaczenia przenikały się ze sobą. W USA klasyfikacja rasowa była głównym kryterium kształtowania rzeczywistości społecznej, ponieważ w społeczeństwie wieloetnicznym rasa i etniczność są elementami spostrzeganym najpierw, określały granice miedzy zbiorowościami dominującymi i mniejszościami, a granice administracyjne ten podział utrzymują.
Struktura etniczna USA
Biali anglosascy protestanci, stanowią grupę dominująca, jest ich około 25%, grupa ta ukształtowała w znacznym stopniu strukturę amerykańskiego społeczeństwa, zajmowali zazwyczaj wyższe stanowiska społeczne.
Afroamerykanie (Amerykanie pochodzenia afrykańskiego) stanowią około 12%. W ostatnich latach stworzyli chyba najbardziej widoczną grupę. Pierwszych czarnoskórych przywieźli na tereny ameryki Holendrzy w XVIII wieku (1619). Byli to głównie niewolnicy, przywiezieni do pracy na plantacjach. W 1661 roku w Wirginii zalegalizowano niewolnictwo, które zostało zniesione w XIX wieku ( dokładnie w roku 1865), w wyniku konfliktu PÓŁNOC- POŁUDNIE. Mimo że niewolnictwo zostało zniesione, segregację rasową podtrzymywano nadal. Do II Wojny Światowej czarni zamieszkiwali głównie tereny wiejskie, na południu kraju, gdy zaczęli poszukiwać pracy w miastach, przenieśli się na północ. W tym samym czasie do Ameryki przybywali Europejczycy, również w poszukiwaniu pracy, narodził się konflikt ekonomiczny i konkurencyjny trwający do dziś, wraz z dyskryminacja rasową. Sytuacja utrzymywała się do lat `60 XX wieku. Narodził się wtedy ruch na rzecz praw obywatelskich i zniesienia segregacji rasowej oraz dyskryminacji ( wszyscy mieli być równi). Wprowadzono ustawę o prawach obywatelskich ( np. prawie do głosowania i kandydowania na wyższe urzędy państwowe). W sferze zatrudnienia, wszyscy mieli mieć równy dostęp do zawodów, instytucji i sfer publicznych. Ale nawet dzisiaj segregacja rasowa jest obecna choć ma bardzo nieoficjalny charakter. Zauważono, że pomimo wprowadzonych zmian, zniesienia barier i rozwoju klasy średniej, przedstawiciele tej grupy nadal pozostają na zasiłkach, albo wykonują niszą społecznie pracę, mniej opłacalną, przez co standard ich życia nie podniósł się, podczas gdy biali przenieśli się już na przedmieścia, czarni mieszkają głównie w dzielnicach biedoty, slumsach, gettach. Stały się one tłem dla rozwoju przestępczości, również tej zorganizowanej, narkomani i prostytucji. Coraz większa redukcja pieniędzy na szkoły, policję i opiekę społeczną pogłębiają tą sytuację. 20 % arfoamerykanów można zaliczyć do średniej klasy społecznej, w populacji białych jest to 40%.
Latynosi , grupa hiszpańskojęzyczna, stanowi około 6%, odznacza się dużym poziomem nielegalnych imigrantów (stąd trudność w ocenie ich liczebności) oraz szybkim tempem rozwoju pod względem ilościowym (dużo kobiet rodzących liczne potomstwo oraz migracje rodzinne), wchodzą w związki afroamerykanami i ludnością rdzenna, grupa bardzo zróżnicowana wewnętrznie, wpływ na rozwój tej grupy ma tez bliskość Ameryki Pn i środkowej; są to amerykanie pochodzenie
meksykańskiego tzw. Chicanos, jest to grupa najliczniejsza, duże skupiska głownie w Pd- Zach. stanach. Byli tanią siła robocza zatrudnianą na dużych farmach. Środowisko miejskie nie było im przychylne, żyją w gettach- barrios, widać duże różnice w statusie ekonomicznym, niski poziom edukacji, grupa ta jest bardzo silnie przywiązana do swojej kultury języka, świadomości, pochodzenia, posiadają silne poczucie odrębności.
Portorykańczycy, zaczęli napływać do ameryki gdy USA przejęło w 1898 Portoryko, w 1917 r. ludności przyznano obywatelstwo, liczba szacunkowa to ok. 2 mln osób, grupa ta skupia się wokół nowego Yorku, głownie w gettach hiszpańskojęzycznych, chcą zachować swój język i tożsamość. Maja niskie dochody, praktycznie ½ tego co amerykanie, pomimo przyznanego im obywatelstwa.
Kubańczycy- trzecia co do wielkości grupa , ok. 1 mln. osób, osiedlali się głównie w Miami , w części wywodzą się ze średniej klasy społecznej, są lepiej wykształceni, szybciej się dostosowują, w pierwszej fazie imigracji stali się siła polityczna, mieli lepsze dochody, dopiero w drugiej fazie (lata `80) napotykali pewne trudności, byli to w większości ludzie łodzi, których społeczeństwo amerykańskie nie przyjęło tak chętnie.
Azjaci (Amerykanie pochodzenia azjatyckiego), stanowią około 2- 3%. Bardzo dobrze sobie radzili w sferze ekonomicznej, tą grupę wyróżnia wyższe wykształcenie oraz status ekonomiczny, rozwija się szybko i dynamicznie, chociaż jest bardzo rozwarstwiona.
Chińczycy, byli pierwszymi azjatyckimi emigrantami, w okresie gorączki złota. Kalifornia 1849, duża fala na wybrzeżu zachodnim, początkowo była to tania siła robocza, w drugiej połowie XIX wieku w skutek rywalizacji o miejsca pracy i słabej ochrony prawnej imigranci znaleźli się w trudnej sytuacji prawnej, dlatego tworzyli w miastach grupy samopomocy i sieci wsparcia. Ścisły związek wewnętrzny grupy wpłynął na zwiększenie szans walki przeciwko asymilacji, po zniesieniu ograniczeń grupę tą zaczęła charakteryzować większą ruchliwość społeczna, mimo to większość przedstawicieli tej grupy pozostało w gettach, np. China Town.
Japończycy, emigrowali później niż chińczycy, mieli jednak wcześniej kontakt z USA, prace znaleźli głównie w rolnictwie, ich sytuacja znacznie się pogorszyła po ataku japończyków na Pearl Harbour- lata '40 XX wieku. 90% zamknięto w obozach, utrzymuje się, że to z powodów bezpieczeństwa. Dopiero po II WŚ zaczęto ich doceniać, lepiej pracowali i byli lepiej wykształceni, zamieszkiwali w miastach,, szybko się asymilując
Filipińczycy, Filipiny stały się terytorium USA w 1898 r, trwało to do 1935 roku kiedy odzyskały niepodległość, migrowali zwłaszcza w latach '20 XX wieku, do pracy w hodowlach drzew, jako tania siła robocza, 1965 r. chroni ich i prawo emigracyjne, wzrasta liczba, za nie długo mogą się stać najliczniejszą grupą azjatyckich imigrantów w USA. Zdobywają wykształcenie, osiedlają się w miastach, wtapiają w ludność, mieli ułatwiony start, prawo ich chroniło.
Koreańczycy,
Hawajczycy,
ludność pochodząca z Indochin,
Wietnamczycy.
Indianie, czyli Ludność rdzenna-, stanowią około 1% (0,8%), Eskimosi, jest to grupa która doznała największych krzywd ze strony rządu USA i amerykanów, zostali pozbawieni ziemi, zamknięto ich w rezerwatach, obecnie około 2/3 Indian mieszka w nich lub w ich pobliżu, wielu zginęło w walkach między plemiennych. Stałym zjawiskiem w tej grupie jest duże bezrobocie dochodzące do 50%, słaby poziom wykształcenie, alkoholizm, duża liczba samobójstw. Mimo to są grupą dobrze zorganizowaną i wojowniczą, walczą o odzyskanie ziemi lub odszkodowań od USA, opierają się USA i starają zachować swoją tożsamość i kulturę.
Biali- ludność pochodzenia europejskiego (bez WB) około 50 %. Tworzą odrębne społecznośći, osiedlają się w dużych miastach
Polacy (Chicago)
Włosi (Pn. Boston)
Niemcy (Pensylwania)
Irlandczycy (Pd. Boston)
Ormianie
Grupy spójne, wysoki poziom świadomość etnicznej, zostali dotknięci zmianami w latach '60 XX wieku, osiągnęli wtedy wyższy status społeczny, lepiej płatne zawody. W XIX i XX wieku zwiększyła się migracja, mieli lepiej sprecyzowane cele, chcieli się wtopić w społeczeństwo Amerykańskie, dzieci miały mówić tylko po angielsku, niektórzy zmienili nawet nazwiska.
Rasa- początkowo termin związany z pracą Georga de Bufona, który w 1749 roku wydał książkę Historia naturalna, gdzie odwołując się do Lineusza, podzielił ludzkość na typy rasowe,
nurt rasowo-antropologiczny za K. Darwinem,
nurt rasowo- kulturowy Herder.
Rasa- określenie grupy ludzkiej charakteryzującej się określonymi, specyficznymi dla niej właściwościami biologicznymi, przejawiającymi się w wyglądzie zewnętrznym ( kształt nosa, brwi, kolor włosów, skóry),
Rasy podstawowe
Biała
Żółta
Czarna
Rasizm
Teoria rasy nie uwzględnia możliwości istnienia różnić rasowych, wiec stała się podstawa do przekonania o wyższości jednej rasy nad drugą, to rodzi problem rasizmu (wartościowanie ras) i determinizmu rasowego w życiu społecznym
To rodzi z kolei dyskryminację. Ludność zagarniętych obszarów to ta niższa, na gorszym etapie rozwoju.
Rasizm do przede wszystkim narzędzie ekonomiczne dominujących grup. Ideologia służyła usprawiedliwieniu racji.
Rasizm w USA, ma postać:
Osobistą
Instytucjonalną, np. popieranie projektów, których skutkiem jest nierówne traktowanie grup rasowych, „inni” mieli mniejsze szanse na znalezienie pracy.
Odpowiedzią społeczeństwa na tego typu działania były akcje afirmatywne, mające za zadanie wyrównanie szans i dysproporcji, akcje te miały na celu włączenie osób w życie społeczne, prace.
Teoria Wilsona pokazywała, że prześladowania arfoamerykanów tak naprawdę wywodziły się z ich pozycji klasowej w społeczeństwie, a nie z podłoże rasowe. Oznacza to, że Afroamerykanie są podwójnie dyskryminowanie, i ze względu na rasę i ze względu na przynależność do klasy. Gdy poziom gospodarki maleje- nasila się proces dyskryminacji, natomiast gdy stan gospodarki rośnie- rasizm maleje i łagodnieje.
Uprzedzenie to stosunek do danej grupy, dyskryminacja to działanie
14