TWORY NABŁONKOWE SKÓRY

Nabłonek nie tylko pokrywa powierzchnie skóry. Wchodzi on w jej głąb, tworząc

wiele narządów pomocniczych, o różnych kształtach i czynnościach. Należą do nich: włosy, paznokcie i gruczoły skóry.

WŁOSY

Włosy są to nabłonkowe twory skóry podobne do sierści większości ssaków, u których pokrywa ona całe ciało, tworząc otulinę powietrzną odgrywającą ważną rolę w regulacji cieplnej. U człowieka włosy utraciły tę rolę i zachowały się tylko w niektórych okolicach: na głowie, w dołach pachowych, okolicy łonowej. W innych okolicach ciała owłosienie ma charakter szczątkowy.

Ciało płodu pokrywa meszek, który w większej części zanika jeszcze podczas ciąży, zachowuje się jedynie w niektórych okolicach, częściej u kobiet - na twarzy, szyi, tułowiu i kończynach. U noworodków płci męskiej meszek zachowuje się po stronie zginaczy przedramienia, na kolanach i na grzbiecie stopy. W okresie pokwitania pojawiają się włosy pach i włosy łonowe, a u mężczyzn - włosy twarzy - broda i wąsy. U kobiet włosy łonowe są od góry ograniczone linią pozioma, natomiast u mężczyzny zajmują okolicę trójkątną wierzchołkiem skierowaną ku pępkowi. W wieku dorosłym i starczym wyrastają także włosy nozdrzy i włosy przewodu usznego. U mężczyzny w wieku dojrzałym wyrastają włosy na piersiach, ramionach, udach i goleniach i rozwijają się w różnym stopniu. U kobiet mogą się takie włosy pojawiać co najwyżej na dolnej połowie ciała.

Rozwój i charakter uwłosienia pozostają pod wpływem gruczołów dokrewnych i należą do cech płciowych.

Poza wymienionymi wyżej rodzajami owłosienia występują jeszcze na głowie trzy inne rodzaje włosów. Są to: włosy głowy, rzęsy i brwi.

Włos składa się z części zewnętrznej, zwanej łodygą, wystającej ponad skórę oraz tkwiącego skośnie w skórze - korzenia włosa. Zgrubiały jego koniec dolny nazywa się opuszką włosa. Opuszka jest osadzona na łącznotkankowej brodawce, która doprowadza do opuszki naczynia krwionośne. Dzielące się komórki opuszki tworzą włos rosnący ku górze w postaci rogowaciejącej nici. Ośrodek wzrostu znajduje się w miejscu, gdzie brodawka włosa wpukla się do opuszki. Zniszczenie tej macierzy powoduje trwałą utratę włosa.

Włos leży w zagłębieniu skórnym tworzącym kanał zwany mieszkiem włosa. Mieszek ten otwiera się lejkowatym zagłębieniem na powierzchni skóry, w którym znajdują się ujścia kanałów łojowych.

Ukształtowany włos ma na przekroju kształt owalny lub fasolowaty. Okrągłe są tylko bardzo cienkie włosy.

Barwa włosów zależy od ziarnistego barwnika brązowego i rozpuszczonego barwnika czerwonego. U osób rudych nie wytwarza się barwnik brązowy, u blondynów barwnik występuje tylko w zewnętrznej warstwie kory włosa, u brunetów silna koncentracja barwnika nadaje włosom kolor czarny. Siwienie jest spowodowane ustaniem produkcji barwnika w macierzy opuszki i pojawianiem się drobnych pęcherzyków powietrza miedzy komórkami.

Na głowie włosy wyrastają w skupieniach po dwa do pięciu. W sumie liczba ich wynosi ok. 120 tysięcy. Okres życia włosa na głowie i na brodzie zależny jest od jego długości i wynosi 3-5 lat, natomiast włosy rzęs odnawiają się co 100-150 dni.

Większość włosów wyposażona jest w mięsień przywłosowy gładki przyczepiony do opuszki włosa. Skurcz tego mięśnia powoduje wyprostowanie włosa (jeżenie się) i powstawanie „gęsiej skórki”.

PAZNOKCIE

Paznokieć jest wytworem nabłonkowym skóry w postaci zrogowaciałej płytki pokrywającej końcowe paliczki palców rąk i nóg. Na palcach rąk stawiają one przy dotyku opór dla opuszki palca wyposażonej w bardzo czuły aparat dotykowy. Opuszka palca pozbawiona paznokcia jest mniej wrażliwa na dotyk.

Paznokieć leży na podłożu utworzonym przez skórę właściwą, zwanym macierzą i otoczony jest z trzech stron podkowiastym fałdem skórnym. Fałd ten jest najgłębszy od tyłu, gdzie sięga do 0,5 cm i pokrywa korzeń paznokcia. Przednią granicę macierzy tworzy białe pole, tzw. obłączek, najwyraźniej widoczny na kciuku. Znajduje się tu warstwa rozrodcza paznokcia, który w miarę nawarstwiania masy rogowej przesuwa się ku przodowi. Zniszczenie tej warstwy prowadzi do trwałej utraty paznokcia.

GRUCZOŁY SKÓRY

GRUCZOŁY ŁOJOWE

Gruczoły łojowe występują w skórze przede wszystkim w najbliższym otoczeniu włosów. Są to holokrynowe gruczoły pęcherzykowe, których wydzielina - łój skórny natłuszcza włosy i skórę utrudniając jej zwilżanie. Położone są najczęściej w kącie pomiędzy mieszkiem a mięśniem przy włosowym. Mają one ujście do torebki włosowej, skąd ich wydzielina wypływa na powierzchnię skóry.

Szczególnie duże gruczoły łojowe występują w skórze nosa i policzków, a także na małżowinach usznych. Ich otwory wypełnione zgęstniałym łojem tworzą widoczne gołym okiem zaskórniki. Często zasiedla je pasożyt - niżeniec ludzki z gatunku roztocza.

Do typowych chorób gruczołów łojowych należy trądzik pospolity i czyraki.

GRUCZOŁY POTOWE

Gruczoły potowe są to ekrynowe gruczoły cewkowe zwinięte na końcu w kłębek położony najczęściej w tkance podskórnej uchodzący na powierzchni skóry. Kanał wyprowadzający gruczołu jest wyłożony nabłonkiem walcowatym lub sześciennym. Najwięcej tych gruczołów występuje na czole, na dłoni i podeszwie oraz na grzbiecie. Całkowitą ich liczbę szacuje się na ok. 2 miliony.

Wydzielina gruczołów potowych - pot jest płynem o odczynie kwaśnym złożonym głównie z wody (98%); ponadto zawiera on ok. 0,8% roztworu fizjologicznego NaCl oraz niewielką ilość mocznika, kwasu moczowego i amoniaku. Wydzielanie potu ma duże znaczenie w procesie termoregulacji ustroju.

Poza opisanymi wyżej gruczołami potowymi występują u człowieka w postaci resztkowej - gruczoły potowe o charakterze apokrynowym związane z mieszkami włosowymi, których sekrecja rozpoczyna się w okresie pokwitania i pozostaje w związku z czynnością gruczołów płciowych. Występują one w skórze dołu pachowego, dołu pachwinowego, krocza, moszny, warg sromowych większych, wzgórka łonowego i jego okolicy. Wydzielina ich zawiera swoiste substancje wonne decydujące o zapachu indywidualnym i rasowym.

---