Anatomia - egzamin
mgr D. Pisarek-Krzak
Komórka
Komórka - jest to podstawowa jednostka morfologiczno - czynnościowa organizmu, zdolna do samodzielnego wykonywania, względnie niezależnie, zasadniczych funkcji życiowych.
Budowa komórki
błona komórkowa
cytoplazma - znajdują się w niej organelle komórkowe i wtręty komórkowe
egzoplazma - część obwodowa pozbawiona ziarnistości;
endoplazma - część środkowa zawierająca różne ziarnistości
organelle komórkowe
siateczka śródplazmatyczna
ziarnista - występują w niej rybosomy
gładka
aparat Golgiego - czynności wydzielnicze komórki
mitochondria - wytwarzają w komórce energię
błona zewnętrzna i wewnętrzna
grzebienie - podłużne fałdy błony wewnętrznej
macierz - zawiera RNA
lizosomy - biorą udział w procesach trawienia wewnątrzkomórkowego
peroksysomy - biorą udział w usuwaniu nadtlenku wodoru, w wytwarzaniu energii i w glukogenezie
centrosom - rola w podziałach komórek, daje początek rzęskom i witkom
centriole - udział w mikrokrążeniu wewnątrzkomórkowym
mikrotubule
mikrowłókienka komórkowe - podporowe i kurczliwe struktury komórki
miofilamenty w komórkach mięśniowych;
neurofilamenty w komórkach nerwowych;
mikrotubule - dogrywają rolę w ruchu i mikrokrążeniu wewnątrzkomórkowym, uważane za szkielet komórki
wtręty cytoplazmatyczne
lipidy;
glikogen;
ziarna barwnika;
ziarna wydzielin
jądro komórkowe - zawiera materiał genetyczny (DNA)
błona jądrowa
plazma jądrowa (nukleoplazma, kariolimfa) -leżą w niej chromatyna i jąderko
chromatyna - forma istnienia chromosomów w okresie międzypodziałowym;
euchromatyna - chromatyna luźna, genetycznie aktywna;
heterochromatyna - skondensowana, genetycznie nieaktywna;
jąderko - bierze udział w wytwarzaniu chromosomów
Tkanki
Tkanka - zespół komórek jednakowego pochodzenia, jednakowej budowy, pełniących tę samą czynność. Wszystkie tkanki w warunkach prawidłowych cechują się zawsze takimi samymi reakcjami morfologicznymi i czynnościowymi.
komórki główne
komórki pomocnicze - zwykle tkanka łączna
substancja podstawowa - bezpostaciowa struktura wypełniająca przestrzenie międzykomórkowe
Narząd - większa liczba tkanek, przy czym jedna z nich jest tkanką główną, odpowiedzialną za właściwą czynność narządu, a druga, to tkanka pomocnicza, wiążąca struktury tkanki głównej w charakterystyczną dla narządu całość (zwykle tkanka łączna).
Tkanka nabłonkowa (nabłonek) - tkanka zbudowana ze ściśle przylegających do siebie komórek, uboga w istotę międzykomórkową; okrywa ciało, wyściela jamy ciała (błony surowicze), naczynia i przewody; tworzy bariery między środowiskiem wewnętrznym a zewnętrznym oraz bariery między narządami.
podział tkanki nabłonkowej
podział ze względu na kształt:
płaskie
sześcienne
walcowate
podział ze względu na liczbę warstw lub rzędów komórek
jednowarstwowy/ jednorzędowy
wielowarstwowy/ wielorzędowy
podział ze względu na czynności
okrywające (powierzchowne)
gruczołowe (wydzielnicze)
zmysłowe (receptorowe)
ze względu na funkcje
pokrywający
ruchowy
transportujący
wydzielniczy
rozrodczy
nabłonek wielowarstwowy płaski - może zawierać melaninę, jest częścią powłoki wspólnej
rogowaciejący - tworzy naskórek powłoki wspólnej
przejściowy - w niektórych narządach moczowych
nabłonek gruczołowy - ma zdolność wytwarzania wydzieliny
podział ze względu na drogę wydzielania:
wydzielanie zewnętrzne - sekrecja
wydzielanie wewnętrzne - inkrecja
podział ze względu na pochodzenie wydzieliny
wydzielanie merokrynowe - wytwór komórki bez jej uszkodzenia;
wydzielanie apokrynowe - w wyniku częściowego rozpadu komórki;
wydzielanie holokrynowe - w wyniku całkowitego rozpadu komórki;
ze względu na skupienia nabłonka gruczołowego - budowa zrazikowa: tkanka gruczołowa pooddzielana tkanką łączną;
cewki - gruczoły cewkowe (jelito cienkie);
pęcherzyki - gruczoły pęcherzykowe (pęcherzyki nasienne);
mieszane - cewkowo - pęcherzykowe (gruczoł krokowy);
Tkanka łączna - zbudowana jest z istoty międzykomórkowej, w której rozmieszczone są włókna kolagenowe (klejodajne), sprężyste (elastyczne) i siateczkowate (retikulinowe)
tkanka łączna włóknista luźna - występuje we wszystkich narządach, wypełnia przestrzenie międzykomórkowe
włókna kolagenowe i sprężyste;
różne komórki: fibroblasty, fibrocyty, makrofagi, komórki tuczne, histocyty, komórki barwnikowe i inne.
tkanka łączna włóknista zwarta - tworzy więzadła, powięzie, ścięgna
zawiera dużą liczbę włókien kolagenowych i częściowo sprężystych grupujących się w pęczki;
mniej komórek - przeważają fibrocyty
tkanka łączna siateczkowa - występuje w grudkach chłonnych, węzłach chłonnych, śledzionie, szpiku kostnym i wątrobie;
włókna tworzą siateczkę, w której oczkach przebiegają włókna siateczkowe i znajdują się limfocyty;
wraz z komórkami śródbłonka naczyń krwionośnych włosowatych wątroby i szpiku kostnego oraz makrofagi i monocyty tworzy układ siateczkowato - śródbłonkowy ( układ makrofagów)
szpik kostny czerwony - szpik krwiotwórczy; powstają w nim krwinki czerwone i białe oraz płytki krwi
tkanka tłuszczowa
tkanka tłuszczowa żółta - w utkaniu podskórnym;
tkanka tłuszczowa brunatna - występuje w sąsiedztwie narządów
tkanka chrzęstna - rodzaj tkanki łącznej; ma mniejszą przepuszczalność, zwiększoną spoistość, rozciągliwość i wytrzymałość na ściskanie
budowa
ochrzęstna - otacza chrząstkę od zewnątrz (tkanka łączna włóknista zwarta)
chondrocyt - pojedyncza komórka chrzęstna
komórki chrząstkotwórcze w ochrzęstnej
chondron - morfologiczno - czynnościowa jednostka zgrupowanych osiowo zespołów komórek chrzęstnych
podział ze względu na rodzaj włókna
chrząstka szklista
chrząstka włóknista
chrząstka sprężysta
tkanka kostna - rodzaj tkanki łącznej; twarda i wytrzymała na ściskanie i rozciąganie;
budowa
substancja podstawowa
osteocyty - tworzą osteon
osteoblast - komórka kościotwórcza
osteoklast - komórki kościogubne
tkanka mięśniowa
miocyt - komórka mięśniowa
sarkoplazma - cytoplazma komórki mięśniowej;
miofibryle - włókienka kurczliwe;
liczne jądra;
liczne mitochondria
sarkolema - błona otaczająca miocyt
miofilamenty - włókienka budujące miofibryle
włókna białe - ubogie w sarkoplazmę;
włókna czerwone - bogate w sarkoplazmę
budowa mięśnia poprzecznie prążkowanego
początek
ścięgno początkowe
brzusiec
ścięgno końcowe
przyczep
omięsna zewnętrzna - tkanka łączna na powierzchni mięśnia
omięsna wewnętrzna - tkanka łączna pomiędzy włóknami mięśnia
podział mięśni
ze względu na kształt
długie
krótkie
płaskie
zwieracze
ze względu na ukierunkowania włókien mięśniowych w stosunku do ścięgna
wrzecionowate - ścięgno początkowe i końcowe
półpierzaste
pierzaste
ze względu na liczbę ścięgien
dwugłowe
trójgłowe
czworogłowe
ze względu na przebieg
prosty
skośny
okrężny
ze względu na współdziałanie przy wykonywaniu czynności
synergetyczne - współdziałające
antagonistyczne - czynności przeciwstawne
tkanka mięśniowa gładka - zbudowana z wrzecionowatych komórek miocytów gładkich; unerwiona przez układ autonomiczny; skurcze powolne, długotrwałe, zmęczenie powoli następuje
tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana - komórka wrzecionowata zbudowana z miocytów poprzecznie prążkowanych; na przemian występują ciemniejsze i jaśniejsze prążki; unerwiona przez układ obwodowy;
sarkomer - jednostka budowy włókna kurczliwego, składa się z ½ prążka A (anizotropowych - załamują podwójnie światło) i ½ prążka I (izotropowe - załamują światło pojedynczo)
tkanka mięśniowa sercowa - zbudowana z komórek mięśniowych sercowych kardiocyty (rozgałęziające się komórki poprzecznie prążkowane).
tkanka nerwowa - zbudowana z komórek nerwowych i tkanki glejowej
neurosekrecja - wydzielanie przez komórkę nerwową
budowa komórki nerwowej
błona komórkowa
neuron - ciało komórki nerwowej wraz ze wszystkimi wypustkami
perikarion - ciało komórki
cytoplazma (neuroplazma) - z jądrem nerwowym i organellami komórkowymi
mitochondria - posiadają własny genom;
błona zewnętrzna - zawiera dużą ilość poryn umożliwiających transport mniejszych białek;
przestrzeń międzybłonowa - między błoną wewnętrzną a zewnętrzną;
błona wewnętrzna - powstaje w niej ATP;
grzebienie mitochondrialne - fałdy błony wewnętrznej;
macierz (matrix) mitochondrialna - zawiera mitochondrialne DNA (mtDNA) i rybosomy mitochondrialne
lizosomy - odpowiadają za trawienie wewnątrzkomórkowe;
tigroid/ cytochromatyna/ ciałko Nissla - zasadochłonne ziarenka lub grudki zawierające kwas rybonukleinowy i skupienie rybosomów; nadaje szarą barwę istocie szarej;
neurofibryle - struktury budulcowe
neurofilamenty - cienkie rurki budujące neurofibryle;
mikrotubule - pełnią funkcję cytoszkieletu;
ziarenka barwnika
wypustki nerwowe
neuryt / akson - przewodzi pobudzenia od ciała komórki na obwód;
odgałęzienia kolateralne - wędrują do innych neuronów lub komórek efektorowych
dendryt / wypustki protoplazmatyczne - przewodzą pobudzenia z obwodu do ciała komórki przez synapsy
podział ze względu na ilość wypustek
jednowypustkowe/ jednobiegunowe - komórki węchowe
dwuwypustkowe/ dwubiegunowe - zwój spiralny ślimaka
wielowypustkowe/ wielobiegunowe - większość komórek układu nerwowego
nerw - wiązki neurytów lub dendrytów lub wiązki mieszane, przebiegające poza ośrodkowym układem nerwowym
podział włókien nerwowych ze względu na rodzaj i liczbę osłonek
włókna nagie - bez osłonek
włókna rdzenne (mielinowe)
okryte osłonką mielinową - włókna OUN i nerw wzrokowy;
okryte osłonka mielinową i neurolemą - większość nerwów obwodowych;
włókna nerwowe bezrdzenne (bezmielinowe) - okryte tylko neurolemą; układ nerwowy autonomiczny
komórki glejowe - utkanie podporowe dla komórek nerwowych
glej wyściółkowy - wyściela komory mózgowia i kanał środkowy rdzenia kręgowego;
glej właściwy
oligodendrocyty - wytwarzają mielinę
astrocyty - liczne wypustki, oddzielające komórki nerwowe od bezpośredniego kontaktu z naczyniami krwionośnymi włosowatymi
komórki mikrogleju - mają właściwości żerne i pożerają fragmenty obumarłych komórek nerwowych
krew - jedyna tkanka płynna
elementy komórkowe (morfotyczne)
krwinki czerwone
krwinki białe
limfocyty
monocyty
granulocyty
obojętnochłonne
kwasochłonne
zasadochłonne
płytki krwi
środowisko płynne - osocze
Narządy i układy
Narząd - zbiór tkanek, ułożonych według określonego planu, przystosowany do wykonywania konkretnych czynności. Narządy grupują się w układy.
Układ narządów - zespół połączonych funkcjonalnie narządów wyspecjalizowanych w wykonywaniu skomplikowanych czynności fizjologicznych koniecznych dla zachowania homeostazy. Układy narządów tworzą organizm.
układ kostny (szkielet)
układ chłonny (limfatyczny)
układu nie tworzą:
gruczoły dokrewne
narządy zmysłów
Części i okolice ciała
Części ciała - wycinek organizmu jako całość; jest pojęciem trójwymiarowym.
głowa
czaszka
części parzyste
skronie
małżowiny uszne
części nieparzyste
czoło
szczyt
potylica
twarz
części parzyste
oczy
policzki
części nieparzyste
nos
usta
bródka
szyja
przednia (szyja)
tylna (kark)
tułów
klatka piersiowa
przednia (cześć piersiowa)
tylna (grzbietowa)
brzuch
dół nadbrzuszy
boki
lędźwie
pachwiny
pępek
miednica większa
miednica mniejsza
wzgórek łonowy
biodra
pośladki
krocze
kończyny
górna lewa i prawa
pacha
wyrostek barkowy
ramię
łokieć
przedramię
ręka
nadgarstek
śródręcze
palce ręki
kciuk
wskaziciel
palec środkowy
palec obrączkowy
palec mały
grzbiet ręki
dłoń
kończyna dolna lewa i prawa
udo
kolano
goleń
stopa
stęp
śródstopie
palce stopy
paluch
palec II, II, IV
palec mały
pięta
grzbiet stopy
podeszwa
Okolice ciała - jest to pojęcie dwuwymiarowe.
okolice głowy
czołowa,
ciemieniowa prawa i lewa,
potyliczna,
skroniowa prawa i lewa,
nosowa,
ustna,
bródowa,
oczodołowa prawa i lewa,
podoczodołowa prawa i lewa,
policzkowa prawa i lewa,
jarzmowa prawa i lewa,
przyuszniczo - żwaczowa lewa i prawa
okolice szyi:
przednia,
boczne lewa i prawa,
tylna szyi (karku),
mostkowo - obojczykowo - sutkowa.
okolice klatki piersiowej:
podobojczykowe
sutkowe
pachowe
łopatkowe
podłopatkowe
okolica kręgowa
okolice lędźwiowe (lędźwie należą do okolic brzucha!!)
okolice brzucha:
podżebrowa lewa i prawa,
nadbrzuszna lewa, środkowa i prawa,
boczna prawa i lewa brzucha,
pępkowa,
pachwinowa lewa i prawa,
łonowa,
krzyżowa.
okolica miednicy:
kroczowa,
odbytu,
okolice narządów płciowych
okolice kończyny górnej:
naramienna
przednia i tylna ramienia
łokciowa przednia i tylna
przednia i tylna przedramienia
grzbiet ręki
dłoń
okolice kończyny dolnej:
pośladkowa,
uda przednia, tylna, boczna i przyśrodkowa,
kolana przednia i tylna,
goleni przednia, tylna, boczna i przyśrodkowa,
piętowa,
grzbiet stopy,
podeszwa.
Płaszczyzny, osie i linie ciała
Płaszczyzny ciała
płaszczyzny strzałkowe - antymery - dzielą ciało na część prawą i lewą; przebiegają między przodem i tyłem
płaszczyzna pośrodkowa - biegnie przez środek ciała
płaszczyzny czołowe - polumery - dzielą ciało na część przednią i tylną; przebiegają równolegle do czoła a prostopadle do płaszczyzn strzałkowych;
płaszczyzny poziome - metamery - dzielą ciało na część górną i dolną; przebiegają prostopadle do płaszczyzn strzałkowych i czołowych
Osie ciała - wokół osi ciało wykonuje ruch.
osie pionowe (podłużne) - są to osie czaszkowo - ogonowe → ruch odwodzenia i przywodzenia,
osie poziome (poprzeczne) → ruch zginania i prostowania,
osie strzałkowe (przednio - tylne) → ruch obrotowy (rotacyjny)
Linie topograficzne ciała
Linia pośrodkowa przednia - biegnie od szczytu głowy przez środek czoła, środek wcięcia szyjnego rękojeści mostka do środka brzegu dolnego spojenia łonowego;
Linia pośrodkowa tylna - biegnie od szczytu głowy, przez kręgosłup do kości guzicznej
Linia środkowo - obojczykowa (sutkowa) - biegnie od środku obojczyka przez brodawkę sutkową równolegle do linii pośrodkowej przedniej;
Linia pachowa środkowa - biegnie od szczytu dołu pachowego pionowo w dół po bocznej stronie klatki piersiowej;
Linia pachowa przednia - biegnie przez fałd pachowy przedni, utworzony przez dolny brzeg mięśnia piersiowego większego;
Linia pachowa tylna - biegnie przez fałd pachowy tylny, utworzony przez dolny brzeg mięśnia najszerszego grzbietu;
Linia mostkowa (lewa i prawa) - biegnie wzdłuż brzegu bocznego mostka;
Linia przymostkowa (prawa i lewa) - biegnie w połowie odległości między linią mostkową a środkowo - obojczykową;
Linia łopatkowa (prawa i lewa) - biegnie przez dolny kąt łopatki w dół;
Linie przykręgowa (lewa i prawa) - biegnie w połowie odległości między linią pośrodkową tylną a linią łopatkową.
Jamy ciała
Jama klatki piersiowej - jest to przestrzeń w klatce piersiowej ograniczona jej ścianami i wysłana powięzią wewnątrzpiersiową.
Jamy opłucno - płucne prawa i lewa - ograniczone są przez z tyłu, boku i przodu przez ściany boczne klatki piersiowej, przyśrodkową powierzchnię płuc pokrytą opłucną śródpiersiową, od dołu przez przeponę. Ku górze otworem górnym klatki piersiowej przechodzą w przestrzenie szyi. W jamach opłucnowo - płucnych leżą płuca otoczone jamami opłucnej i oskrzela. Ujemne ciśnienie w jamach opłucnej umożliwia rozprężanie płuc.
Śródpiersie - ograniczone jest od tyłu przez kręgosłup i głowy żeber, od przodu przez mostek i częściowo chrząstki żebrowe, od dołu przez przeponę, bocznie przez powierzchnie przyśrodkowe płuc pokryte opłucną śródpiersiową. Ku górze przechodzi otworem górnym klatki piersiowej w przestrzenie szyi.
górne - powyżej płaszczyzny prowadzonej od kąta mostka do krążka międzykręgowego IV i V kręgu piersiowego, przechodzącej przez rozdwojenie tchawicy tuż powyżej podstawy serca. Leżą tu: grasica (później ciało resztkowe pograsicze), warstwa żylna, warstwa nerwowa, warstwa tętnicza, węzły chłonne, pnie współczulne.
przednie - przestrzeń ku tyłowi od mostka, ku przodowi od osierdzia. Leżą tu: dolne części płatów grasicy, tętnica piersiowa i dopływy żyły piersiowej, więzadła mostkowo - osierdziowe, przestrzeń łącznotkankowa zamostkowa.
środkowe - zawarte pomiędzy przestrzeniami przeprowadzonymi przez przednią i tylną powierzchnię osierdzia. Leżą tu: serce, osierdzie, jama osierdzia, naczynia uchodzące i wychodzące do jam serca, korzenie płuc, nerwy przeponowe, tętnice osierdziowo - przeponowe, węzły chłonne.
tylne - ku tyłowi od płaszczyzny przeprowadzonej od tylnej powierzchni osierdzia, a do przodu od kręgosłupa. Leżą tu: aorta piersiowa i jej gałęzie, część przełyku, część przewodu piersiowego chłonnego, nerwy błędne, pnie współczulne i odchodzące od nich nerwy trzewne, węzły chłonne. W śródpiersiu wolne przestrzenie wypełnia tkanka łączna luźna, co sprzyja się szerzeniu stanów zapalnych.
Jama brzuszna - ograniczona ścianami brzucha, wysłana powięzią wewnątrzbrzuszną i błoną surowiczą pokrytą nabłonkiem jednowarstwowym płaskim - otrzewną. Część otrzewnej wyścielająca jamę brzuszną nazywa się otrzewną ścienną a część pokrywającą narządy otrzewną trzewną. Miejsce połączenia obu otrzewnych stanowią krezki, zbudowane zwykle z dwóch blaszek otrzewnej, między którymi leży tkanka łączna zawierająca naczynia i nerwy. Przestrzeń między powięzią wewnątrzbrzuszną a otrzewną ścienną nazywa się przestrzenią zaotrzewnową.
Jama otrzewna - przestrzeń między otrzewną ścienną a otrzewną trzewną, która wypełniona jest kilkoma ml płynu surowiczego. U mężczyzn nie ma połączenia z innymi jamami ciała, u kobiet otwierają się do niej ujścia jajowodów. Jama otrzewnej ma liczne zachyłki. Największym jest torba sieciowa - przestrzeń pokrywająca ścianę tylną żołądka a otrzewną ścienną pokrywającą przednią powierzchnię trzustki, gruczoł nadnerczowy lewy i koniec górny nerki lewej.
Narządy zewnątrzotrzewnowe - tylko jedna ich powierzchnia pokryta jest otrzewną. Są to: nerki, moczowody, pusty pęcherz moczowy, gruczoły nadnerczowe, część zstępująca i pozioma dwunastnicy, okrężnica wstępująca i zstępująca (nie zawsze), kanał odbytniczy, trzustka, nasieniowody, gruczoł krokowy, aorta brzuszna, żyła główna dolna, pnie współczulne.
Narządy wewnątrzotrzewnowe - co najmniej 3 powierzchnie pokryte są otrzewną. Są to: część brzuszna przełyku, żołądek, część górna i wstępująca dwunastnicy, jelito czcze i kręte, kątnica z wyrostkiem robaczkowym, okrężnica poprzeczna i esowata, bańka odbytnicy, wątroba, pęcherzyk żółciowy, przewody żółciowe, pełny pęcherz moczowy, pęcherzyki nasienne, jądra, jajniki, jajowody, macica.
otrzewna tworzy:
krezki,
więzadła - podtrzymują narządy wewnętrzne, np. wątrobę,
sieci - struktury otrzewnej,
zachyłki.
Pomiędzy okrężnicą wstępującą a boczną ścianą brzucha powstaje kanał boczny prawy, a pomiędzy okrężnicą zstępującą i boczną ścianą brzucha - kanał boczny lewy. Ma to znaczenia dla zrozumienia kierunków szerzenia się stanów zapalnych i powstawania ropni.
Miednica większa - przestrzeń ograniczona przez talerze kości biodrowej i wysłana częścią powięzi wewnątrzbrzusznej.
Jama miednicy mniejszej - ściany tworzą kości miedniczne, kość krzyżowa, kość guziczna i mięśnie dna miednicy. Dzieli się ją na kilka przestrzeni, np. dół kulszowo - odbytniczy, przestrzeń krocza głęboka i powierzchowna. Wysłana jest powięzią ścienną miednicy. Powięź miednicy dzieli się na powięź ścienną, wyścielającą jej ściany, i powięź trzewną miednicy, otaczającą niektóre jej narządy.
W jamie miednicy mniejszej znajdują się: końcowa część okrężnicy esowatej, odbytnica, część moczowodów, pęcherz moczowy, jajniki, jajowody, macica, nasieniowody, gruczoł krokowy, pęcherzyki nasienne, gruczoły opuszkowo - cewkowe.
Kości
Układ kostny składa się z tkanki kostnej i chrzęstnej (→ punkt II.5)
kręgosłup
kości klatki piersiowej
kości kończyn górnych i dolnych
kości czaszki
Budowa kości
podział ze względu na kształt
długie - kończyny górne i dolne;
trzon
okostna - zawiera komórki kościotwórcze;
istota zbita;
wyściółka jamy szpikowej
jama szpikowa
szpik
koniec bliższy i dalszy/ nasady bliższa i dalsza
chrząstka stawowa (do 15 - 17 r.ż. chrząstka nasadowa)
płaskie - zawierają szpik kostny czerwony;
istota zbita;
istota gąbczasta - śródkoście;
szpik kostny
krótkie - kości nadgarstka, stępu;
różnokształtne - kość podniebienia;
pneumatyczne - kości czaszki;
trzeszczki - kości zawarte w utkaniu ścięgien lub więzadeł
kręg
część przednia - trzon;
część tylna - łuk kręgu;
nasada łuku;
cieśń łuku;
blaszka
wyrostki od łuku kręgu
wyrostek kolczysty
po 2 wyrostki stawowe górne i dolne
po 2 wyrostki poprzeczne
otwór kręgowy
kanał kręgowy - tworzą łączące się ze sobą otwory kręgowe sąsiednich kręgów
Kręgosłup - składa się z 31 - 33 kręgów
7 kręgów szyjnych - C;
12 kręgów piersiowych - Th;
5 kręgów lędźwiowych - L;
5 kręgów krzyżowych - S;
1 - 3 kręgi guziczne
kręgi rzekome - zrośnięte kręgi krzyżowe i guziczne
kość krzyżowa
kość guziczna
Klatka piersiowa
kręgi piersiowe - 12;
żebra - 12 par;
kość żebrowa - część tylna;
głowa
szyja
trzon żebra
kąt żebra
bruzda żebra
chrząstka żebrowa - część przednia;
żebra prawdziwe - 7 górnych par żeber łączących się z mostkiem;
żebra rzekome - 3 niższe pary żeber zrastających się z wyżej położonymi
łuk żebrowy
żebra wolne - 2 najniższe pary nie zrastające się z niczym;
mostek
rękojeść
trzon
wyrostek mieczykowaty
kąt mostka - wyniosłość w miejscu połączenia rękojeści z trzonem;
Kości kończyny górnej
kości obręczy kończyny górnej
obojczyk
koniec mostkowy
trzon
koniec barkowy
łopatka
brzeg przyśrodkowy, boczny i górny
kąt dolny, boczny i górny
grzebień łopatki - kończy się wyrostkiem barkowym
kości części wolnej kończyny
kość ramienna
głowa
szyjka chirurgiczna
koniec bliższy i dalszy
kość łokciowa
kość promieniowa
kości nadgarstka
kości śródręcza
kości palców ręki
Kości kończyny dolnej
obręcz kończyny dolnej
kość miedniczna
kość biodrowa
trzon
talerz kości biodrowej
grzebień biodrowy - górny brzeg talerza
kość kulszowa
kość łonowa
trzon
gałęzie dolna i górna
część wolna kończyny dolnej
kość udowa
głowa kości udowej,
szyjka
rzepka - trzeszczka
podstawa
wierzchołek
kość piszczelowa
strzałka
kość piszczelowa i strzałka tworzą kości goleni
kości stępu
kość skokowa
kość piętowa
kości śródstopia
kości palców stopy
Miednica
kość miedniczna prawa i lewa
kość krzyżowa
kość guziczna
miednica większa - do poziomu grzebieni biodrowych;
miednica mniejsza - część dolna miednicy;
kresa graniczna - dzieli miednicę większą i mniejszą;
Kości czaszki
kości części mózgowej
sklepienie
podstawa
kość potyliczna
kość klinowa
kości skroniowe
kości ciemieniowe
kość czołowa
kość sitowa
kości części twarzowej
małżowiny nosowe dolne
kości łzowe
kości nosowe
kości jarzmowe
szczęka
kości podniebienne
lemiesz
żuchwa
Połączenia kości
Typy połączeń
Połączenia ścisłe - dwie kości połączone są nieruchomo
więzozrosty
włókniste - składają się z tkanki łącznej włóknistej
elastyczne
szwy - sposób połączenia kości czaszki
prawdziwe - linia połączenia ząbkowana,
rzekome - linie są lekko falujące, proste
klinowanie - sposób osadzenia zęba w zębodole
chrząstkozrosty
włókniste
szkliste
spojenie, np. łonowe
ciemiączko u niemowląt
kościozrosty - powstają w wyniku zwapnienia więzo- i chrząstkozrostów
Połączenia półścisłe (stawy płaskie) - charakteryzuje je mała ruchomość i budowa zbliżona do stawów.
Połączenia ruchome (stawy)
chrząstka stawowa
torebka stawowa
jama stawowa
maź stawowa
więzadła, krążki stawowe, rąbki stawowe
łączność kości w stawie powodują: torebka stawowa, więzadła, mięśnie i powięzie oraz skóra.
Podział stawów
Podział ze względu na ruch
jednoosiowe - umożliwiają jedną parę ruchów
zawiasowy
obrotowy
dwuosiowe - umożliwiają 2 pary ruchów
kłykciowy
siodełkowy
wieloosiowe - co najmniej 3 pary ruchów
kulisty
panewkowy
Podział ze względu na budowę
prosty - utworzony jest z dwóch kości
złożony - utworzony z więcej niż 2 kości
zespołowy - zawiera krążek stawowy
Rodzaje stawów
Połączenia kręgosłupa i czaszki:
szczytowo - potyliczny - staw kłykciowy; tworzą go kłykcie kości potylicznej i kręg szczytowy; pochylanie, prostowanie i ruchy boczne głowy;
szczytowo - obrotowy - staw obrotowy; tworzą go ząb kręgu obrotowego i łuk przedni kręgu szczytowego; ruch obrotowy - ruch przeczenia;
połączenia między trzonami kręgów - tworzą je krążki międzykręgowe (zbudowane z pierścienia włóknistego i jądra miażdżystego);
połączenia wyrostków stawowych kręgów - stawy płaskie;
żebrowo - kręgowe - stawy płaskie utworzone przez kość żebrową oraz trzony i wyrostki poprzeczne wyrostków piersiowych;
mostkowo - żebrowe - stawy płaskie i chrząstkozrosty; mostek i cząstki chrzęstne żeber;
połączenia między kośćmi czaszki - szwy prawdziwe i rzekome;
wklinowanie - umieszczenie zębów w zębodołach;
żuchwowo - skroniowy - staw zawiasowy; wyrostek kłykciowy żuchwy i dół żuchwowy kości skroniowej, zawiera krążek stawowy; ruchy otwierania i zamykania ust, ruchy obrotowe (żucia), ruchy saneczkowe (wysuwania i cofania żuchwy);
Obręcz kończyny górnej - zawierają krążki stawowe:
staw barkowo - obojczykowy - staw płaski; wyrostek barkowy łopatki i koniec barkowy obojczyka;
staw mostkowo - obojczykowy - staw płaski; wcięcie obojczykowe mostka obojczyka;
Połączenia kończyny górnej wolnej:
staw ramienny - staw kulisty; zagłębienie stawowe łopatki i głowę kości ramiennej;
staw łokciowy - staw zawiasowo - obrotowy; kłykieć kości ramiennej, głowa kości promieniowej i wcięcie bloczkowe kości łokciowej; ruch zgięcia, prostowania, nawracania i odwracania;
staw promieniowo - nadgarstkowy - staw kłykciowy; powierzchnia stawowa końca dalszego kości promieniowej i szereg bliższy kości nadgarstka; ruchy zgięcia grzbietowego, dłoniowego, odwodzenia promieniowego i odwodzenia łokciowego;
staw śródnadgarstkowy - połączenie półścisłe; bliższy i dalszy szereg kości nadgarstka;
stawy nadgarstkowo - śródręczne - stawy płaskie, staw nadgarstkowo - obręczny kciuka jest stawem siodełkowym; dalszy szereg kości nadgarstka i podstawy kości śródręcza; ruch odwodzenia i przywodzenia kciuka, opozycji (przeciwstawiania) i repozycji;
stawy śródręczno - paliczkowe - stawy kuliste; głowy kości śródręcza i paliczki bliższe; ruchy zginania, prostowania, odwodzenia i przywodzenia;
stawy międzypaliczkowe ręki - stawy zawiasowe; pomiędzy sąsiednimi paliczkami palców; ruch zginania i prostowania;
Połączenia obręczy kończyny dolnej
stawy krzyżowo - biodrowe - połączenia półścisłe; kość krzyżowa i kości biodrowe;
spojenie łonowe - chrząstkozrost; kości łonowe prawa i lewa;
Połączenia kończyny wolnej dolnej
staw biodrowy - staw panewkowy; panewka kości miednicznej i głowa kości udowej; ruch zgięcia do przodu i tyłu, przywodzenia i odwodzenia, obrót zewnętrzny i wewnętrzny;
staw kolanowy - staw zawiasowo - obrotowy; kość udowa, kość piszczelowa i rzepka; jama stawowa podzielona przez łękotki przyśrodkową i boczną na piętro niższe i wyższe; ruchy zginania i prostowania (piętro wyższe), obrót zewnętrzny i wewnętrzny (piętro niższe);
staw skokowo - goleniowy - staw zawiasowy; kostka boczna strzałki, kostka przyśrodkowa piszczeli i kość skokowa; ruch zgięcia grzbietowego i podeszwowego;
staw skokowo - piętowy - staw obrotowy; kość skokowa i kość piętowa; odwracania i nawracania;
stawy międzystępowe - połączenia półścisłe; między kośćmi stępu;
stawy stępowo - śródstopne - połączenia półścisłe; między kośćmi stępu a śródstopia;
stawy śródstopno - paliczkowe - stawy kuliste; głowy kości śródstopia i bliższe paliczki palców; ruch zginania, prostowania, odwodzenia i przywodzenia;
stawy międzypaliczkowe stopy - stawy zawiasowe; między sąsiednimi paliczkami; ruch zginania i prostowania palców;
Więzadła
Są to pasma tkanki łącznej włóknistej zwartej. Ich zadania to:
wzmacnianie połączeń stawowych
więzadła zewnątrzstawowe - w każdym typowym stawie; wzmacniają torebki stawowe, leżą na zewnętrznej ścianie torebki stawowej;
więzadła wewnątrzstawowe (krzyżowe) - przebiegają w jamie stawu krzyżując się w niej, np. w stawie kolanowym;
Każda torebka stawowa ma więzadła na zewnątrz i wewnątrz.
ograniczają przestrzenie lub otwory - np. rozstęp naczyń i mięśni, otwór kulszowy większy i mniejszy;
więzadła żółte - występują między łukami kręgów, zbudowane są z włókien elastycznych.
Układ krążenia
Serce
Leży w śródpiersiu środkowym, 2/3 serca leży na lewo od płaszczyzny pośrodkowej ciała, 1/3 na prawo od tej płaszczyzny, pomiędzy IV a VIII kręgiem piersiowym, pomiędzy linią mostkową prawą a linią poprowadzoną 3cm przyśrodkowo od linii środkowo - obojczykowej lewej, pomiędzy III a VI żebrem.
Budowa serca
podstawa serca
wierzchołek serca
jamy serca
przedsionek lewy i prawy
do przedsionka lewego uchodzi żyła główna dolna oraz ujścia żył płucnych i żył serca najmniejszych;
do przedsionka prawego uchodzi żyła główna górna
komora prawa i lewa
z prawej komory krew przechodzi do pnia płucnego przez ujście pnia płucnego
zastawka pnia płucnego - składa się z 3 płatków półksiężycowatych;
w komorze lewj znajduje się ujście aorty
zastawka aorty - składa się z 3 płatków półksiężycowatych
przegroda międzyprzedsionkowa
przegroda międzykomorowa
przegroda przedsionkowo - komorowa
ujście przedsionkowo - komorowe prawe
zastawka przedsionkowo - komorowa prawa - zastawka trójdzielna;
ujście przedsionkowo - komorowe lewe
zastawka przedsionkowo - komorowa lewa - zastawka dwudzielna (mitralna)
ściany serca
wsierdzie
mięsień sercowy
część przedsionkowa - zbudowana z 2 warstw
powierzchowna
głęboka
część komorowa - zbudowana z 3 warstw
zewnętrzna skośna
środkowa okrężna
wewnętrzna podłużna
szkielet serca - struktury leżące wokół ujść serca
układ przewodzący - rola w utrzymaniu rytmicznej pracy serca i koordynacji czynności poszczególnych jego części
osierdzie - otacza serce
blaszka ścienna
blaszka trzewna
jama osierdzia - zawiera płyn surowiczy
Unerwienie serca
unerwienie współczulne
pień współczulny - nerwy sercowe szyjne górne, środkowy i dolny, nerwy sercowe piersiowe;
unerwienie przywspółczulne
nerw błędny - gałęzie sercowe szyjne górna i dolna i sercowe piersiowe tworzące sploty sercowe powierzchowny i głęboki
unerwienie czuciowe
nerwy przeponowe
Ukrwienie serca - krążenie wieńcowe
tętnice wieńcowe lewa i prawa - rozpoczynają się w opuszce aorty w zatokach aorty
żyły serca - odprowadzają krew do zatoki wieńcowej, do żył sercowych przednich i sercowych najmniejszych
Naczynia krwionośne
Podział naczyń krwionośnych ze względu na krążenie krwi
tętnice - krew płynie nimi od serca do narządów
żyły - krew płynie z narządów do serca
naczynia krwionośne włosowate - zespalają tętnice z żyłami
sieć dziwna tętniczo - tętnicza - w nerkach naczynia tętnicze włosowate łączą się ponownie w naczynia tętnicze
sieć dziwna żylno - żylna - w wątrobie naczynia żylne włosowate zespalają się z powrotem w żyły
krążenie otwarte - w śledzionie i łożysku krew z naczyń krwionośnych włosowatych wylewa się do miazgi czerwonej miąższu śledziony lub do przestrzeni międzykosmkowych łożyska, z których ponownie wchłaniana jest do żył
Budowa ścian naczyń - trójwarstwowa
błona wewnętrzna
wysłana śródbłonkiem
błona środkowa
z 2 warstw mięśni gładkich i włókien sprężystych
błona zewnętrzna
Podział naczyń krwionośnych ze względu na budowę i średnicę
tętnice
tętnice typu sprężystego - dobrze wykształcone włókna sprężyste w błonie środkowej → duże tętnice jak aorta i jej gałęzie;
tętnice typu mięśniowego - mniejsza średnica i elastyczność
tętniczki - w warstwie środkowej tylko jedna warstwa mięśni gładkich
tętniczki przedwłosowate
naczynia krwionośne włosowate tętnicze
żyły
naczynia krwionośne włosowate żylne
żyłka pozawłosowata
żyła typu bezmięśniowego
żyła typu mięśniowego
zastawki żylne - zapobiegają cofaniu krwi; zbudowane ze zdwojonego śródbłonka tworzącego 1 - 3 płatków
Krążenie małe (płucne)
z komory prawej rozpoczyna się pniem płucnym
tętnice płucne
tętnice płatowe - we wnęce płuca:
3 po prawej stronie
2 po lewej stronie
tętnice segmentowe
naczynia tętnicze włosowate oplatające pęcherzyki płucne - wymiana gazowa czyli oddychanie zewnętrzne
naczynia żylne włosowate
żyły segmentowe
żyły płucne - 2 lewe i 2 prawe
uchodzą do przedsionka lewego
Krążenie duże (ogólne)
rozpoczyna się w komorze lewej aortą
aorta wstępująca
tętnice wieńcowe serca lewa i prawa
łuk aorty
pień ramienno - głowowy
tętnica szyjna wspólna lewa
tętnica podobojczykowa lewa
tętnica tarczowa najniższa
gałęzie oskrzelowe
aorta zstępująca
aorta piersiowa
tętnice międzyżebrowe tylne i przeponowe górne
gałęzie przełykowe, oskrzelowe, osierdziowe i śródpiersiowe
aorta brzuszna
tętnica biodrowa wewnętrzna i zewnętrzna
tętnica udowa
żyły krążenia dużego
dopływy żyły głównej górnej - krew z części ciała zaopatrywanych przez gałęzie łuku aorty i aorty piersiowej
żyły ramienno - głowowe
żyła podobojczykowa
żyła szyjna wewnętrzna
dopływy żyły głównej dolnej - zbierają krew z klatki piersiowej, jamy brzusznej, miednicy mniejszej i kończyn dolnych
żyły biodrowe wspólne prawa i lewa
żyła biodrowa zewnętrzna i wewnętrzna
żyła udowa
żyła wrotna - zbiera krew z nieparzystych narządów jamy brzusznej
Krążenie wrotne - jest zarazem krążeniem czynnościowym wątroby
żyła wrotna - doprowadza krew do wątroby z żyły śledzionowej i żył krezkowych górnej i dolnej (żołądek, jelito cienkie, jelito grube, trzustka, śledziona)
pień żyły wrotnej - wnika do wątroby przez wnękę
gałąź prawa i lewa
żyły międzyzrazikowe
żyły okołozrazikowe
żyła środkowa zrazika
żyły podzrazikowe
żyły wątrobowe - powstają z żył podzrazikowych i odprowadzają krew do żyły głównej dolnej siecią dziwną żylno - żylną
Śledziona - narząd krwiotwórczy
Leży wewnątrzotrzewnowo w lewym podżebrzu, rzutuje na żebra IX - XI
koniec tylny
koniec przedni
powierzchnia przeponowa
powierzchnia trzewna
wnęka śledziony
Unaczynienie śledziony
doprowadzanie krwi
tętnica śledzionowa
tętnice beleczkowe
tętnice środkowe
tętniczki pędzelkowate
odprowadzanie krwi
naczynia zatokowe
żyły miazgi
żyły beleczkowe
żyła śledzionowa
Budowa
błona surowicza - tworzy ją otrzewna trzewna
błona włóknista - mięśnie gładkie
beleczki śledziony
miazga śledziony
miazga czerwona śledziony - krwiotwórcza (krwinki czerwone i białe, płytki krwi)
miazga biała śledziony - grudki chłonne tworzące limfocyty
Układ chłonny (limfatyczny)
Należą do niego:
naczynia chłonne
naczynia chłonne włosowate - nie mają zastawek, mają rozszerzenia zwane zbiornikami chłonki
naczynia chłonne małe - mają zastawki chłonne
naczynia chłonne duże - zespalają się z żyłami w tzw. kątach żylnych
pnie chłonne
przewody chłonne
przewód piersiowy
część brzuszna - zbiera chłonkę z kończyn dolnych, jelita cienkiego
część piersiowa
część szyjna - zbiera chłonkę z lewej połowy głowy i szyi oraz kończyny górnej lewej
przewód chłonny prawy - zbiera chłonkę z ¼ części ciała: z klatki piersiowej, z prawej połowy głowy i szyi oraz kończyny górnej prawej
węzły chłonne - nie występują w wątrobie, trzustce, przełyku i gruczole tarczowym
torebka - otacza węzeł chłonny i tworzy beleczki węzła w głębi miąższu
miąższ -
kora
płaciki chłonne
grudki chłonne - wytwarzają limfocyty
rdzeń węzła
zatoki węzła - przestrzenie między beleczkami węzła a miąższem węzła
naczynia chłonne doprowadzające - 3 do 11
naczynia chłonne odprowadzające - 2 do 3
chłonka - składa się z części płynnej i elementów komórkowych
chłonka pierwotna - chłonka naczyń chłonnych włosowatych
chłonka wtórna - zagęszczona chłonka pierwotna w naczyniach chłonnych małych i dużych
mlecz - zawiera dużo tłuszczu, jest mętny
zbiornik mleczu - powstaje w miejscu zespolenia pni lędźwiowych tworzących przewód piersiowy
Układ oddechowy
Należą do niego:
nos zewnętrzny wraz z zatokami przynosowymi
krtań
tchawica
oskrzela główne
płuca wraz z opłucną i jamami opłucnej
Podział kliniczny
górne drogi oddechowe
nos zewnętrzny
gardło
krtań - przedsionek i kieszonki krtaniowe
dolne drogi oddechowe
pozostała część krtani - jama podgłośniowa
tchawica
oskrzela główne
płuca
Nos zewnętrzny i jama nosowa
Budowa zewnętrzna
nasada nosa
grzbiet nosa
koniec nosa
skrzydła nosa
Budowa wewnętrzna
małżowiny nosowe
górna, środkowa, dolna
nozdrza przednie
przedsionek jamy nosowej
jama nosowa
przegroda nosowa
przewody nosowe
przewód nosowy górny, środkowy i dolny
nozdrza tylne
zatoki przynosowe
zatoki klinowe
zatoki sitowe przednie, środkowe i tylne
zatoki czołowe
zatoki szczękowe
błona śluzowa
okolica oddechowa
okolica węchowa
pręciki węchowe
gruczoły węchowe
Krtań
chrząstki krtani
chrząstka tarczowata - tworzy jabłko Adama
chrząstka pierścieniowata
chrząstka nagłośniowa
chrząstki nalewkowate
chrząstki rowkowate
chrząstki klinowate
więzadła krtani - wzmacniają połączenia stawowe (stawy pierścienno - tarczowe i pierścienno - nalewkowe) i łączą ze sobą poszczególne chrząstki krtani
mięśnie
ze względu na położenie
powierzchowne
głębokie
ze względu na czynności
napinające fałdy głosowe
rozszerzające szparę głośni
zwężające szparę głośni
mięśnie wejścia do krtani
jama krtani
nagłośnia - nieparzysty fałd zamykający wejście do krtani
fałd przedsionkowy - parzysty fałd na bocznych ścianach krtani - fałd głosowy rzekomy
fałd głosowy - parzysty fałd na bocznych ścianach krtani
głośnia - fałdy głosowe wraz ze szparą głośni (szpara między fałdami głosowymi)
Tchawica
część szyjna
część piersiowa
16 - 20 chrząstek tchawicznych
więzadła pierścieniowate
ściana błoniasta - zawiera mięśnie gładkie
błona śluzowa - nabłonek wielorzędowy migawkowy wyścielający tchawicę
Oskrzela
Oskrzela główne
oskrzele główne prawe - krótsze, większa średnica, jakby przedłużenie tchawicy
oskrzele główne lewe
Podział we wnęce płuc
oskrzela płatowe
oskrzela segmentowe
drzewo oskrzelowe w wyniku tworzenia rozgałęzień
oskrzela pławikowe
oskrzeliki oddechowe
przewodziki pęcherzykowe
woreczki pęcherzykowe
pęcherzyki płucne
drzewo pęcherzykowe
gronko płucne
Budowa oskrzeli
chrząstki pierścieniowate połączone mięśniami gładkimi o okrężnym przebiegu
błona śluzowa - nabłonek wielorzędowy migawkowy
Płuca
Budowa zewnętrzna
podstawa
szczyt
3 powierzchnie
żebrowa,
śródpiersiowa/ przyśrodkowa
wnęka płuc - przechodzą przez nie oskrzela, naczynia i nerwy tworząc korzeń płuca
przeponowa
2 brzegi
brzeg przedni - w lewym płucu z wcięciem na serce
brzeg dolny
Płuco prawe - podzielone szczeliną poziomą i skośną na 3 płaty
płat górny
płat środkowy
płat dolny
Płuco lewe - podzielone szczeliną skośną na 2 płaty
płat górny
płat dolny
Budowa morfologiczna
segmenty oskrzelowo - płucne - 10 w płucu prawym, 8 w płucu lewym
płaciki płucne
gronka płucne
Krążenie płucne
krążenie czynnościowe - krążenie małe
komora prawa, pień płucny, 2 tętnice płucowe, tętnice płatowe, tętnice segmentowe, tętniczki, naczynia tętnicze włosowate - krew odtlenowana
naczynia włosowate żylne, żyły segmentowe, żyły płatowe, 3 - 4 żyły płucne, przedsionek lewy
krążenie odżywcze
łuk aorty, aorta piersiowa, tętnica piersiowa wewnętrzna - gałęzie oskrzelowe
żyły oskrzelowe, żyła główna górna, żyły nieparzyste, żyły piersiowe wewnętrzne
Opłucna
opłucna płucna - przechodzi na powierzchnie międzypłatowe płuc
opłucna ścienna - przylega do wewnętrznej powierzchni ścian klatki piersiowej
opłucna żebrowa
opłucna śródpiersiowa
opłucna przeponowa
osklepek płuca - opłucna pokrywająca szczyt płuc
jama opłucnej - jest w niej kilka mililitrów płynu surowiczego
zachyłki opłucnej
Układ trawienny
Należą do niego:
jama ustna wraz ze ścianami i zawartymi w niej narządami
gardziel
gardło
przełyk
żołądek
jelito cienkie
jelito grube
wątroba
trzustka
Jama ustna
szpara ust
przedsionek jamy ustnej
jama ustna właściwa
ściany jamy ustnej
wargi
policzki
podniebienie
twarde - część przednia
podniebienie miękkie - część tylna
dno jamy ustnej
narządy jamy ustnej
zęby
budowa zewnętrzna
korona zęba - część zęba pokryta szkliwem
szyjka zęba - część zęba na styku szkliwa z kostniwem
korzeń lub korzenie zęba - część zęba pokryta kostniwem
szkliwo - najtwardsza substancja w organizmie
budowa wewnętrzna
zębina
jama zęba
kanał korzenia zęba
miazga zęba
język
nasada
migdałek językowy - skupisko grudek chłonnych
trzon
wierzchołek języka
grzbiet
brodawki językowe w błonie śluzowej
powierzchnia dolna
ślinianki
ślinianki przyuszne
ślinianki podżuchwowe
ślinianki podjęzykowe
Gardziel
2 parzyste łuki: podniebienno - językowy i podniebienno - gardłowy
migdałek podniebienny
cieśń gardzieli
podniebienie miękkie
Gardło
Od sklepienia gardła do VI kręgu szyjnego
ściana gardła - błona śluzowa, błona mięśniowa i błona łącznotkankowa
jama gardła
część nosowa
migdałek gardłowy
ujście gardłowe trąbki słuchowej
migdałek trąbkowy
część ustna
część krtaniowa
Przełyk
Od VI kręgu szyjnego do XI kręgu piersiowego
część szyjna
część piersiowa
część brzuszna
zwężenia
górne/ krtaniowe
środkowe/ aortalne
dolne/ brzuszne
Żołądek - leży na wysokości XI kręgu piersiowego i VI lewego żebra; rzutuje na okolicę nadbrzuszną, podżebrową lewą i pępkową
część wpustowa - wpust
dno żołądka
trzon żołądka
część odźwiernikowa - odźwiernik
ściana przednia i tylna
krzywizna większa i mniejsza żołądka w miejscu połączenia ścian
sok żołądkowy
podpuszczka - ścina białko mleka;
pepsynogen - rozpoczyna trawienie białka;
kwas solny - nadaje odczyn kwaśny ok. 1,5 pH;
lipaza żołądkowa - rozpoczyna trawienie tłuszczów;
śluz - chroni ścianę żołądka przed uszkodzeniem chemicznym, termicznym, biologicznym, mechanicznym, samostrawieniem, działa również bakteriobójczo.
Jelito cienkie
Składa się z:
dwunastnica
jelito czcze
jelito kręte
Dwunastnica - leży między żołądkiem a jelitem czczym; rzutuje na okolicę nadbrzuszną i pępkową
Budowa zewnętrzna
część górna
bańka/ opuszka dwunastnicy - wygładzona błona śluzowa
część zstępująca
część pozioma
część wstępująca
Budowa wewnętrzna
ściana dwunastnicy
fałdy okrężne - poza opuszką dwunastnicy
fałd podłużny
brodawka większa dwunastnicy - miejsce ujścia przewodu żółciowego wspólnego i przewodu trzustkowego
brodawka mniejsza dwunastnicy - uchodzi do niej przewód trzustkowy dodatkowy, jeśli występuje
Jelito czcze i jelito kręte - nie są ostro odgraniczone od siebie
Leży wewnątrzotrzewnowo zawieszone na krezce
trójwarstwowa budowa ściany
fałdy okrężne
kosmki jelitowe
grudki chłonne pojedyncze i skupione
Jelito grube
jelito ślepe (kątnica) wraz z wyrostkiem robaczkowym
okrężnica
okrężnica wstępująca
okrężnica poprzeczna
okrężnica zstępująca
okrężnica esowata
odbytnica
bańka odbytnicy - część górna położona wewnątrzotrzewnowo
kanał odbytniczy - część dolna otoczona przeponą miednicy
odbyt
ściana jelita ma budowę trójwarstwową
błona surowicza
błona mięśniowa
błona śluzowa
Wątroba leży w podżebrzu prawym, w okolicy nadbrzusznej i podżebrzu lewym (płat lewy)
Budowa zewnętrzna
powierzchnia przeponowa
powierzchnia trzewna
bruzda prawa
dół pęcherzyka żółciowego
pęcherzyk żółciowy
bruzda żyły głównej
bruzda lewa
wrota wątroby - pomiędzy bruzdami dla przejścia naczyń, nerwów i przewodów żółciowych (triada wątrobowa DVA)
4 płaty
płat prawy - największy
płat lewy
płat ogoniasty
płat czworoboczny
Budowa morfologiczna
płaty
płat prawy
segment przedni i tylny
płat lewy
segment przyśrodkowy i boczny
płat ogoniasty
płat czworoboczny
segmenty
zraziki - najmniejsza jednostka morfologiczno - czynnościowa wątroby
hepatocyty - komórki wątrobowe
blaszki wątrobowe - z jednej warstwy komórek
beleczka wątrobowa - podłużny przekrój blaszki
kanaliki żółciowe
Krążenie krwi
Krążenie czynnościowe
żyła wrotna - doprowadza krew
sieć włosowata żylno - żylna
żyły wątrobowe - odprowadzają krew
Krążenie odżywcze
tętnica wątrobowa właściwa - doprowadza krew
żyły wątrobowe
żyła główna dolna
Żółć
kanaliki i przewodziki żółciowe
przewody żółciowe - przewody wątrobowe prawy i lewy
przewód wątrobowy wspólny
przewód pęcherzykowy
pęcherzyk żółciowy - leży na powierzchni trzewnej wątroby w dole pęcherzyka żółciowego; rzutuje na przednią ścianę brzucha w miejscu skrzyżowania brzegu prawego mięśnia prostego brzucha z prawym łukiem żebrowym
dno
trzon
szyjka
przewód żółciowy wspólny prowadzący do bańki wątrobowo - trzustkowej dwunastnicy
Trzustka - położona wewnątrzotrzewnowo, na tylnej ścianie jamy brzusznej
Budowa zewnętrzna
głowa trzustki
trzon trzustki
powierzchnia przednia, tylna i dolna
brzeg górny, przedni i dolny
ogon trzustki
Część zewnątrzwydzielnicza
płaciki trzustkowe - tworzą wydzielinę
odcinki wydzielnicze
przewodziki wyprowadzające
przewodziki trzustkowe
przewód trzustkowy
Część dokrewna trzustki
wyspy trzustkowe
Układ moczowy
Należą do niego
nerki
miedniczki nerkowe
moczowody
pęcherz moczowy
cewka moczowa
Nerka - leży zaotrzewnowo, prawa nieco niżej Th12 - L3, lewa Th11 - L2; promieniuje do pachwin
Budowa zewnętrzna
powierzchnia przednia i tylna
koniec górny i dolny
brzeg boczny i przyśrodkowy
wnęka nerkowa - przechodzą przez nią moczowód, naczynia i nerwy
5 segmentów: górny, dolny, przedni górny, przedni dolny, tylny
Budowa wewnętrzna
nerkę otaczają
powięź
torebka włóknista
torebka tłuszczowa
kora nerkowa - część zewnętrzna
słupy nerkowe
piramidy nerkowe
rdzeń nerkowy - część wewnętrzna
nefron - jednostka morfologiczno - czynnościowa nerki
ciałko nerkowe
kłębuszek - tworzy go sieć dziwna tętniczo - tętnicza naczyń krwionośnych włosowatych
torebka kłębuszka - składa się z dwóch blaszek, pomiędzy którymi powstaje biegun kanalikowy
kanaliki nerkowe - przechodzi w pętlę nefronu
wstawka
kanaliki nerkowe zbiorcze
przewód brodawkowy - kilka połączonych w piramidach kanalików nerkowych zbiorczych
Miedniczki nerkowe
2 - 3 kielichów nerkowych większych
8 - 10 kielichów nerkowych mniejszych
Moczowody
część brzuszna - od miedniczki do kresy granicznej
odcinek przynerwowy
odcinek podnerkowy
część miedniczna - od kresy granicznej do pęcherza moczowego
odcinek ścienny
odcinek trzewny
zwężenie górne - szyjka moczowodu
zwężenie środkowe (brzeżne)
zwężenie dolne (pęcherzowe)
Pęcherz moczowy - położony śródotrzewnowo (pełny) lub wewnątrzotrzewnowo (pusty) w miednicy mniejszej za spojeniem łonowym
szczyt pęcherza
trzon pęcherza
dno pęcherza
szyja pęcherza - przechodzi w cewkę moczową
Cewka moczowa
Mięsień zwieracz
zewnętrzny - poprzecznie prążkowany
wewnętrzny -gładki
Cewka moczowa męska - odprowadza mocz i nasienie
część sterczowa
grzebień cewki moczowej
wzgórek nasienny - uchodzą na nim przewody wytryskowe
zatoka sterczowa
część błoniasta
część gąbczasta
Cewka moczowa żeńska
grzebień cewki moczowej
przewody przycewkowe
Gruczoły dokrewne
Przysadka - część międzymózgowia (podwzgórza)
torebka przysadki - otacza przysadkę
płat przedni - przysadka gruczołowa
część guzowa
część pośrednia
część obwodowa
płat tylny - przysadka nerwowa
wydziela:
GH - hormon wzrostu;
PRL - prolaktyna;
ACTH - hormon adrenokortykotropowy;
TSH - hormon tyreotropowy;
FSH - hormon folikulotropowy;
LH - hormon luteinizujący;
Endorfiny PEA;
MSH - melanotropina;
Oksytocyna;
ADH - wazopresyna
Szyszynka - część międzymózgowia (nadwzgórze)
otacza ją opona miękka
miąższ szyszynki
pinealocyty - komórki szyszynki
piasek szyszynki - złogi utworzone z węglanu wapnia i hydroksyapatytu
wydziela
Melatonina - opóźnia dojrzewanie płciowe, wpływa na sen i czuwanie, na rozróżnianie pór dnia i roku;
Gruczoły nadnerczowe - parzyste narządy położone zaotrzewnowo w jamie brzusznej
powierzchnia nerkowa, przednia i tylna
brzeg górny i przyśrodkowy
torebka nadnercza - otacza gruczoł nadnerczowy
miąższ nadnerczowy
kora nadnerczy
rdzeń nadnercza
wydziela:
Aldosteron - mineralokortydoid;
Kortyzol - glikokortykoid;
Kortykosteron - glikokortykoid;
Testosteron - androgen;
Estradiol - androgen;
Adrenalina;
Noradrenalina;
Gruczoł tarczowy - nieparzysty narząd położony w dolnej części przestrzeni szyi środkowej
płat prawy i lewy
węzina gruczołu tarczowego
płat piramidowy - odchodzi od węziny ku górze
torebka włóknista - otacza gruczoł tarczowy
przegrody łącznotkankowe - tworzą zrąb gruczołu
grudki chłonne
płaciki
pęcherzyki gruczołu tarczowego - wypełnione są koloidem
wydziela
Tyroksyna;
Trijodotyronina;
Kalcytonina - hamuje resorpcję wapnia i odwapnia kości;
Gruczoły przytarczyczne - położone na tylnej powierzchni płatów gruczołu tarczowego
gruczoł przytarczyczny górny prawy i lewy
gruczoł przytarczyczny dolny prawy i lewy
Parathormon - zwiększa wchłanianie wapnia w przewodzie pokarmowym;
Trzustka
wyspy trzustkowe
komórki wysp kwasochłonne - A - wydzielają glukagon
komórki wysp zasadochłonne - B - insulina
komórki wysp niezróżnicowane - D - somatostatyna
wydzielają
Glukagon - podwyższa poziom glukozy
Insulina - obniża poziom glukozy
Somatostatyna - wpływa na proces krzepnięcia
Grasica - położona w dolnej części szyi, do przodu od tchawicy oraz w klatce piersiowej tuż za mostkiem
płat prawy i lewy
torebka - otacza płaty
płaciki grasicy
komórki gwiaździste
limfocyty grasicy - tymocyty
ciałko grasicy - ciałka Haskala
wytwarza hormony wpływające na wzrost i dojrzewanie płciowe
Tyrozyna;
Tymopoetyna;
Tymulina;
Tymostymulina;
Receptory
Podział w zależności od położenia
eksteroreceptory - położone w powłoce wspólnej, odbierają czucie eksteroreceptywne (powierzchowne)
proprioreceptory - położone w mięśniach, ścięgnach, podwięziach, torebkach stawowych, okostnej, odbierają czucie proprioreceptywne (głębokie)
interoreceptory - położone w jamach i narządach ciała, odbierają czucie interoreceptywne (ból, zmiany w środowisku wewnętrznym)
telereceptory - odbierają czucie telereceptywne (wrażenia zewnętrzne na odległość)
narząd powonienia
narząd wzroku
narząd przedsionkowo - ślimakowy
Układ nerwowy
Funkcje układu nerwowego:
reakcje na bodźce - powstawanie odruchów;
czynności świadome;
integracja i kojarzenie;
przejawy życia psychicznego;
zapewnienie kontaktu organizmu ze światem zewnętrznym, z otoczeniem;
koordynacja i regulacja czynności narządów w organizmie;
umożliwia dostosowanie się do otoczenia i zachodzących w nim zmian.
Podział układu nerwowego:
podział topograficzny
układ nerwowy ośrodkowy - położony w jamie czaszki i kanale kręgowym; jest to zbiór wielu ośrodków odpowiedzialnych za wszystkie funkcje organizmu; nie ma w nim nerwów
mózgowie
kresomózgowie
mózg
międzymózgowie
pień mózgu
śródmózgowie
tyłomózgowie
rdzeń kręgowy
układ nerwowy obwodowy
nerwy czaszkowe - 12 par
nerwy rdzeniowe - 31 par - gałęzie brzuszne tworzą sploty (poza Th1 - Th12, które biegną jako nerwy międzyżebrowe)
splot szyjny
splot ramienny
nerwy międzyżebrowe
splot lędźwiowy
splot krzyżowy
splot sromowy
splot guziczny
podział czynnościowy
układ nerwowy somatyczny - efektorami są mięśnie poprzecznie prążkowane
układ piramidowy - ruchy świadome
układ pozapiramidowy - ruchy zautomatyzowane i napięcie mięśni
układ nerwowy autonomiczny - efektorami są mięśnie gładkie, mięsień sercowy i gruczoły; częściowo zależny jest od ośrodkowego układu nerwowego;
część współczulna
część przywspółczulna
Kresomózgowie
kresomózgowie parzyste
półkule mózgu
powierzchnia górno - boczna, przyśrodkowa, dolna
brzeg górny, dolny, przyśrodkowy
biegun czołowy, potyliczny i skroniowy
płaszcz - warstwa zewnętrzna mózgowia, zbudowany z istoty szarej;
kora mózgu - okrywa półkule mózgowe
wyspa
węchomózgowie
hipokamp
budowa płaszcza
warstwa drobinowa
warstwa ziarnista zewnętrzna
warstwa piramidalna zewnętrzna
warstwa ziarnista wewnętrzna
warstwa piramidalna wewnętrzna (warstwa zwojowa)
warstwa komórek wielokształtnych
jądra kresomózgowia (jądra podstawne) - są to skupiska istoty szarej w obrębie istoty białej
jądro ogoniaste
jądro soczewkowate
przedmurze
ciało migdałowate
istota biała półkul
torebka wewnętrzna
torebka zewnętrzna
torebka ostatnia
komory boczne - przestrzeń ograniczona przez jądra kresomózgowia i istotę białą, wypełniona płynem mózgowo - rdzeniowym
splot naczyniówkowy komory bocznej - wytwarza płyn mózgowo - rdzeniowy
kresomózgowie nieparzyste
ciało modzelowate
sklepienie
przegroda przezroczysta
spoidło przednie
układ limbiczny (układ brzeżny, układ rąbkowy) - koordynacja czynności układu somatycznego i autonomicznego oraz stany emocjonalne
część ośrodkowa węchomózgowia
przegroda przezroczysta
ciało migdałowate
sklepienie
Międzymózgowie
wzgórzomózgowie
wzgórze - zbudowane ze skupień istoty szarej pooddzielanych przez pasma istoty białej
jądra wzgórza - skupiska istoty szarej
jądra przednie wzgórza
jądro przyśrodkowe wzgórza
jądra boczne wzgórza
jądro środkowo - pośrodkowe
blaszki rdzenne wzgórza - pasma istoty białej
zawzgórze
nadwzgórze
szyszynka - gruczoł dokrewny
podwzgórze - powierzchnia tylna i przyśrodkowa półkul
blaszka krańcowa - cienkie pasmo istoty białej
skrzyżowanie wzrokowe
pasma wzrokowe
guz popielaty - blaszka istoty szarej w dnie komory trzeciej
przysadka - gruczoł dokrewny poniżej guza popielatego
płat przedni - przysadka gruczołowa
płat tylny - przysadka nerwowa
ciała suteczkowate - utworzone przez istotę białą i szarą (jądra)
jądra podwzgórza - skupienia istoty szarej
jądro nadwzrokowe i jądro przykomorowe - wytwarzają oksytocynę i wazopresynę
niskowzgórze - skupienia istoty szarej, których czynności wiążą się z układem pozapiramidowym i autonomicznym
komora trzecia - łączy się z komorami bocznymi przez otwory międzykomorowe, a z komorą czwartą przez wodociąg mózgu
Śródmózgowie
konary mózgu - łączą półkule z mostem
pokrywa śródmózgowia - zawiera jądra i pasma istoty białej
jądro pasma wzrokowego
wodociąg mózgu - otoczony istotą szarą środkową
Tyłomózgowie wtórne
móżdżek - zbudowany z istoty szarej i białej
kora móżdżku - istota szara
jądra móżdżku - istota szara
ciało rdzenne - istota biała położona w głębi móżdżku
robak
półkule móżdżku
most - zespala konary mózgu z rdzeniem przedłużonym
część brzuszna - włókna nerwowe ze skupiskami istoty szarej (jądra mostu)
część grzbietowa - istota szara środkowa
namiot móżdżku - część opony twardej oddzielająca móżdżek od płatów potylicznych
Rdzeniomózgowie
rdzeń przedłużony
szczelina pośrodkowa - dzieli rdzeń przedłużony na 2 części
piramidy - drogi nerwowe korowo - rdzeniowe (impulsy od kory do rdzenia przedłużonego)
oliwki
jądro oliwki - skupisko istoty szarej
skrzyżowanie piramid - droga rzutowa zstępująca
skrzyżowanie wstęg - droga rzutowa wstępująca
skupiska istoty szarej w rdzeniu przedłużonym:
twór siatkowaty
jądro smukłe
jądro klinowate
oliwka
jądra nerwów czaszkowych V, IX, X, XI i XII
ośrodki autonomiczne w rdzeniu przedłużonym
oddechowe
sercowe
naczynioruchowe
wydalające
komora czwarta - łączy się z komorą trzecią wodociągiem mózgu, ku dołowi przechodzi w kanał środkowy rdzenia kręgowego
twór siatkowy - skupisko istoty szarej
Pień mózgu
rdzeń przedłużony (7a)
most (6b)
śródmózgowie (5)
twór siatkowaty
zdolność czuwania,
stan przytomności,
zdolność wybudzania ze śpiączki
czynności odruchowe: ssanie, rzucie, przełykanie, wymioty, kaszel, kichanie, mruganie powiekami, pocenie, regulowanie przemiany materii.
ośrodki funkcji życiowych w rdzeniu przedłużonym
ośrodek oddychania,
ośrodek regulujący pracę serca,
ośrodek regulujący ciśnienie tętnicze,
ośrodek regulujący temperaturę organizmu,
ośrodek regulujący metabolizm,
gruczoł dokrewny - przysadka,
ośrodki odruchowe wzroku i słuchu,
ośrodek integracji bodźców czuciowych i ruchowych,
Rdzeń kręgowy - dolna część ośrodkowego układu nerwowego położona w kanale kręgowym
szczelina pośrodkowa - na powierzchni przedniej
bruzda pośrodkowa - na powierzchni tylnej
31 par nerwów rdzeniowych
8 szyjnych,
12 piersiowych,
5 lędźwiowych,
5 krzyżowych,
1 guziczny
bruzda pośrednia tylna - w części szyjnej i piersiowej w ½ odległości między szczeliną pośrodkową a bruzdą boczną tylną
istota biała leży na obwodzie rdzenia otaczając położoną w głębi istotę szarą (odwrotnie niż w mózgowiu)
sznur przedni, boczny i tylny - istota biała
słup przedni, boczny i tylny - istota szara
Opony - łącznotkankowe błony otaczające mózgowie i rdzeń kręgowy
opona miękka - ściśle przylega do mózgowia i rdzenia kręgowego
pajęczynówka - cienka, beznaczyniowa opona, od której odchodzą włókna łącznotkankowe do opony miękkiej
opona twarda - pełni również funkcję okostnej;
blaszka zewnętrzna i zewnętrzna
jama podpajęczynówkowa i jama podtwardówkowa - oddzielają od siebie opony
zbiorniki podpajęczynówkowe - rozszerzenia jamy podpajęczynówkowej wypełnionej płynem mózgowo - rdzeniowym napływającym z komór;
jama nadtwardówkowa - oddziela oponę twardą od kanału kręgowego; zawiera tkankę tłuszczową i sploty żylne
Płyn mózgowo - rdzeniowy - wytwarzany jest we wszystkich komorach mózgowia przez sploty naczyniówkowe
Kłębki naczyniówkowe pokryte są blaszką nabłonkową opony miękkiej. Naczynia włosowate są miejscem powstawania płynu mózgowo - rdzeniowego przez filtrację części osocza;
Płyn krąży w komorach mózgowia: z komór bocznych przez otwory międzykomorowe do komory trzeciej, wodociągiem mózgu do komory czwartej, dalej do kanału rdzenia kręgowego lub jamy podpajęczynówkowej a stąd do żył.
Zwoje nerwowe - zgrupowania komórek nerwowych poza ośrodkowym układem nerwowym (w OUN są to ośrodki nerwowe), związane z układem autonomicznym częścią współczulną i przywspółczulną.
Ośrodek nerwowy - skupienie ciał komórek nerwowych w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, pełniące określoną czynność.
Droga nerwowa - wiązka wypustu ciał komórek nerwowych przebiegająca w obrębie ośrodkowego układu nerwowego
Istota szara - komórki nerwowe bez wypustek (ciała komórek nerwowych); buduje płaszcz mózgowia (warstwę zewnętrzną), korę mózgowia (jest to część płaszcza), słupy nerwowe w rdzeniu kręgowym i jądra nerwowe w obrębie mózgowia (wzgórze, podwzgórze - największe skupiska istoty szarej) i rdzenia mózgowego
Istota biała - jest zbudowana z wypustek komórek nerwowych; wypełnia wnętrze półkul.
włókna kojarzeniowe (asocjacyjne) - krótkie włókna łączące ośrodki korowe w tej samej półkuli;
włókna spoidłowe (komisuralne) - łączą ośrodki między obydwoma półkulami;
włókna rzutowe (projekcyjne)
zstępujące - impulsy od kory mózgu do niższych ośrodków w rdzeniu kręgowym;
wstępujące - od ośrodków w rdzeniu lub mózgowiu ku górze
Synapsa - styk; zakończenie aksonu, dzięki któremu odbywa się przekazanie impulsu
błona presynaptyczna - w neuronie przekazującym impuls;
pęcherzyki synaptyczne - z mediatorem chemicznym;
szczelina synaptyczna - mikroskopijna przestrzeń między neuronami;
błona postsynaptyczna - w neuronie odbierającym impuls;
Budowa łuku odruchowego
Odruch - odpowiedź efektora wyzwolona przez bodziec zewnętrzny lub wewnętrzny działający na receptor i wyzwolona za pośrednictwem układu nerwowego.
nabyte - warunkowe - mogą zanikać, jeśli ich nie wykorzystujemy;
proste - rdzeniowe - dwie komórki łączą się ze sobą za pomocą jednej synapsy;
złożone - polisynaptyczne - wiele komórek łączy się ze sobą;
Łuk odruchowy - droga impulsu od receptora do efektora:
receptor - narząd odbierający bodziec, który jest zamieniany na impuls nerwowy;
włókno nerwowe dośrodkowe (wstępujące, aferentne) - prowadzi impuls do ośrodka nerwowego;
ośrodek nerwowy - trafia do niego impuls, który jest tam analizowany, zrozumiany i kierowany do włókna nerwowego odśrodkowego;
włókno nerwowe odśrodkowe (eferentne, zstępujące) - przewodzi impulsy z ośrodka na obwód;
efektor - narząd wykonawczy → włókno mięśniowe poprzecznie prążkowane.
Łuk odruchowy wywołuje szybką reakcję obronną - reakcję autonomiczną, która nie angażuje naszej woli → odruch bezwarunkowy.
Ośrodkowy układ nerwowy - chroniony przez kości czaszki
układ piramidowy
ośrodki znajdują się w obrębie kory mózgu, zakręcie przyśrodkowym i w przedniej części płacika okołośrodkowego (kora ruchowa)
drogi układu piramidowego - są to drogi korowo - mięśniowe
droga korowo - jądrowa
droga korowo - rdzeniowa (droga piramidowa)
układ pozapiramidowy - zapewnia tworzenie automatyzmów ruchowych (praksji), reguluje postawę ciała i napięcie mięśniowe
ośrodki korowe (tylne części zakrętów czołowych górnego, środkowego i dolnego) oraz podkorowe (ciało prążkowane, jądro niskowzgórzowe, istota czarna, jądro czerwienne), móżdżek, jądra oliwki, rdzeń przedłużony.
drogi układu pozapiramidowego tworzą połączenia wewnętrzukładowe, łączą go z układem piramidowym, z korowymi ośrodkami czucia i z układem autonomicznym
W skład ośrodkowego układu nerwowego wchodzą:
mózgowie:
rdzeń przedłużony - ośrodki kierujące odruchami bezwarunkowymi - ośrodek oddechowy, regulacji pracy serca, ciśnienia krwi, żucia, połykania, wydzielania śliny, równowagi, kojarzeniowe słuchu;
tyłomózgowie - kontrola, regulacja, koordynacja ruchów i równowagi ciała;
śródmózgowie - ośrodek analizy wzroku i słuchu;
międzymózgowie - ośrodek głodu/ sytości, termoregulacji, pragnienia, agresji/ ucieczki, popędu płciowego i instynktu macierzyńskiego;
kresomózgowie:
płat czołowy - pamięć, uwaga, kontrola zachowania, planowanie, hamowanie reakcji, ośrodki ruchowe, pole Broca - ekspresja mowy;
płat ciemieniowy - czucie skórne, rozumienie, kojarzenie;
płat potyliczny - ośrodki wzrokowe;
płat skroniowy - ośrodek rozumienia wrażeń słuchowych, ośrodki związane z emocjami i pamięcią;
rdzeń kręgowy:
nerwy rdzeniowe - sznur tylny, boczny i przedni.
Obwodowy układ nerwowy - część somatyczna
Efektorami są mięśnie poprzecznie prążkowane
12 par nerwów czaszkowych
Podział ze względu na funkcje
nerwy czuciowe: I, II i VIII;
nerwy ruchowe: III, IV, VI, XI i XII;
nerwy mieszane czuciowo - ruchowe: V, VII, IX i X;
nerwy zawierające również włókna przywspółczulne: III, VII, IX i X.
funkcje nerwów czaszkowych
I - nerw węchowy - rozpoczyna się w komórkach węchowych błony śluzowej nosa, a kończy w węchomózgowiu;
II - nerw wzrokowy - rozpoczyna się w komórkach dwubiegunowych siatkówki, a kończy w mózgowiu;
III - nerw okoruchowy - prowadzi również włókna przywspółczulne - prowadzi od śródmózgowia do mięśni poprzecznie prążkowanych wewnątrzgałkowych i zewnątrzgałkowych;
IV - nerw bloczkowy - rozpoczyna się w śródmózgowiu, unerwia mięsień skośny górny oka;
V - nerw trójdzielny - dzieli się na 3 gałęzie: nerw oczny, nerw szczękowy i nerw żuchwowy;
VI - nerw odwodzący - biegnie od mostu do mięśnia prostego bocznego oka;
VII - nerw twarzowy - zawiera również włókna przywspółczulne - rozpoczyna się w moście (część ruchowa) i kanale nerwu twarzowego (włókna czuciowe), a kończy splotem wewnątrzprzyuszniczym, dającym dalsze gałęzie (część ruchowa), włókna przywspółczulne są włóknami wydzielniczymi dla gruczołów;
VIII - nerw przedsionkowo - ślimakowy - przebiega w uchu wewnętrznym;
IX - nerw językowo - gardłowy - zawiera również włókna przywspółczulne - unerwia język i gardło;
X - nerw błędny - jest też największym nerwem układu przywspółczulnego - rozpoczyna się w rdzeniu przedłużonym (włókna ruchowe i przywspółczulne) i unerwia mięśnie podniebienia miękkiego, gardła i krtani (włókna ruchowe), krtań, gardło, ucho zewnętrzne, błona bębenkowa (włókna czuciowe) oraz narządy głowy, szyi, klatki piersiowej i jamy brzusznej (włókna przywspółczulne);
XI - nerw dodatkowy - rozpoczyna się w rdzeniu przedłużonym i unerwia mięsień czworoboczny i mostkowo - obojczykowo - sutkowy;
XII - nerw podjęzykowy - rozpoczyna się w rdzeniu przedłużonym i unerwia mięśnie języka.
31 par nerwów rdzeniowych
Są to:
nerwy szyjne - 8 par
nerwy piersiowe - 12 par
nerwy lędźwiowe - 5 par
nerwy krzyżowe - 5 par
nerwy guziczne - 1 - 3 par
sploty nerwów rdzeniowych
splot szyjny;
splot ramienny;
splot lędźwiowo - krzyżowy;
splot krzyżowy.
Obwodowy układ nerwowy - część autonomiczna
Efektorami są mięśnie gładkie, mięsień sercowy i gruczoły zewnętrznego i wewnętrznego wydzielania.
Ośrodki autonomicznego układu nerwowego są w
płaszczu:
zakręty oczodołowe
wyspa
zakręt obręczy
podwzgórzu
jądro przednie - wytwarzają wazopresynę i oksytocynę; ich uszkodzenie prowadzi do moczówki prostej;
jądra środkowe - uszkodzenie prowadzi do zwyrodnienia tłuszczowo - płciowego;
jądra tylne - ich uszkodzenie prowadzi do hipotermii i zespołu Korsakowa
Sploty układu autonomicznego
splot sercowy - jama klatki piersiowej
splot trzewny - „splot społeczny”
splot krezkowy górny i dolny - jelita
splot podbrzuszny górny i dolny - narządy miednicy mniejszej
Część współczulna
jądro pośrednio - boczne (część ośrodkowa) - słupy boczne od Th1 do L3;
włókna przedzwojowe - gałęzie łączące białe
włókna zazwojowe - gałęzie łączące szare (brak osłonki mielinowej)
pnie współczulne prawy i lewy - boczna powierzchnia trzonów kręgowych od podstawy czaszki do kości guzicznej; zwoje dają gałęzie naczyniowe i trzewne
gałęzie międzyzwojowe - łączą zwoje tego samego pnia współczulnego
włókna poprzeczne - między prawym i lewym pniem współczulnym
zwoje szyjne
zwój szyjny górny - od wyrostków poprzecznych kręgów C2 - C4;
nerw szyjno - tętniczy wewnętrzny
nerwy szyjno - tętnicze zewnętrzne
gałęzie krtaniowo - gardłowe
nerw sercowy szyjny górny
zwój szyjny środkowy - na wysokości kręgu C6;
nerwy szyjno - tętnicze wspólne
nerw sercowy szyjny środkowy
gałęzie tarczowe
gałęzie przytarczyczne
zwój szyjny dolny (zwój gwiaździsty, zwój szyjno - piersiowy) - między wyrostkiem poprzecznym kręgu C7 a szyjką I żebra;
nerw kręgowy
gałęzie splotu podobojczykowego i tętnicy piersiowej wewnętrznej
nerw sercowy szyjny dolny
zwoje piersiowe - tylna część śródpiersia górnego i tylnego na głowach żeber, przykryte od strony bocznej opłucną ścienną;
gałęzie do splotu aortowego piersiowego i splotu płucnego
nerw trzewny piersiowy większy, mniejszy i najniższy przechodzą do jamy brzusznej, gdzie tworzą splot trzewny
zwoje lędźwiowe
zwoje krzyżowe
Część przywspółczulna
część mózgowiowa - jądra i włókna przywspółczulne nerwów czaszkowych III (nerw okoruchowy), VII (nerw twarzowy), IX (nerw językowo - gardłowy) i X (nerw błędny)
część rdzeniowa (krzyżowa)
przedzwojowe włókna przywspółczulne rozpoczynające się w jądrze pośrednio - przyśrodkowym w rogach bocznych części krzyżowej rdzenia kręgowego S3, wchodzą w skład splotu krzyżowego, oddzielają się jako nerwy trzewne miedniczne, dochodzą do zwojów miednicznych i zwojów śródściennych narządów miednicy mniejszej
zazwojowe włókna przywspółczulne unerwiają narządy miednicy mniejszej oraz niektóre narządy w jamie brzusznej
Antagonizm czynnościowy
bezpośredni - te same efektory unerwione są przez obie części układu autonomicznego
pośredni - dwa różne mięśnie gładkie mają antagonistyczne działanie, ale każdy z nich jest unerwiony tylko przez jedną część układu autonomicznego
6