Anatomia - egzamin

mgr D. Pisarek-Krzak

1. Komórka

1. Komórka - jest to podstawowa jednostka morfologiczno - czynnościowa organizmu, zdolna do samodzielnego wykonywania, względnie niezależnie, zasadniczych funkcji życiowych.

2. Budowa komórki

1. błona komórkowa

2. cytoplazma - znajdują się w niej organelle komórkowe i wtręty komórkowe

1. egzoplazma - część obwodowa pozbawiona ziarnistości;

2. endoplazma - część środkowa zawierająca różne ziarnistości

3. organelle komórkowe

1. siateczka śródplazmatyczna

• ziarnista - występują w niej rybosomy

• gładka

2. aparat Golgiego - czynności wydzielnicze komórki

3. mitochondria - wytwarzają w komórce energię

• błona zewnętrzna i wewnętrzna

• grzebienie - podłużne fałdy błony wewnętrznej

• macierz - zawiera RNA

4. lizosomy - biorą udział w procesach trawienia wewnątrzkomórkowego

5. peroksysomy - biorą udział w usuwaniu nadtlenku wodoru, w wytwarzaniu energii i w glukogenezie

6. centrosom - rola w podziałach komórek, daje początek rzęskom i witkom

• centriole - udział w mikrokrążeniu wewnątrzkomórkowym

• mikrotubule

mikrowłókienka komórkowe - podporowe i kurczliwe struktury komórki

• miofilamenty w komórkach mięśniowych;

• neurofilamenty w komórkach nerwowych;

• mikrotubule - dogrywają rolę w ruchu i mikrokrążeniu wewnątrzkomórkowym, uważane za szkielet komórki

• wtręty cytoplazmatyczne

1. lipidy;

2. glikogen;

3. ziarna barwnika;

4. ziarna wydzielin

• jądro komórkowe - zawiera materiał genetyczny (DNA)

1. błona jądrowa

2. plazma jądrowa (nukleoplazma, kariolimfa) -leżą w niej chromatyna i jąderko

3. chromatyna - forma istnienia chromosomów w okresie międzypodziałowym;

• euchromatyna - chromatyna luźna, genetycznie aktywna;

• heterochromatyna - skondensowana, genetycznie nieaktywna;

• jąderko - bierze udział w wytwarzaniu chromosomów

2. Tkanki

1. Tkanka - zespół komórek jednakowego pochodzenia, jednakowej budowy, pełniących tę samą czynność. Wszystkie tkanki w warunkach prawidłowych cechują się zawsze takimi samymi reakcjami morfologicznymi i czynnościowymi.

1. komórki główne

2. komórki pomocnicze - zwykle tkanka łączna

3. substancja podstawowa - bezpostaciowa struktura wypełniająca przestrzenie międzykomórkowe

2. Narząd - większa liczba tkanek, przy czym jedna z nich jest tkanką główną, odpowiedzialną za właściwą czynność narządu, a druga, to tkanka pomocnicza, wiążąca struktury tkanki głównej w charakterystyczną dla narządu całość (zwykle tkanka łączna).

3. Tkanka nabłonkowa (nabłonek) - tkanka zbudowana ze ściśle przylegających do siebie komórek, uboga w istotę międzykomórkową; okrywa ciało, wyściela jamy ciała (błony surowicze), naczynia i przewody; tworzy bariery między środowiskiem wewnętrznym a zewnętrznym oraz bariery między narządami.

1. podział tkanki nabłonkowej

1. podział ze względu na kształt:

• płaskie

• sześcienne

• walcowate

2. podział ze względu na liczbę warstw lub rzędów komórek

• jednowarstwowy/ jednorzędowy

• wielowarstwowy/ wielorzędowy

3. podział ze względu na czynności

• okrywające (powierzchowne)

• gruczołowe (wydzielnicze)

• zmysłowe (receptorowe)

4. ze względu na funkcje

• pokrywający

• ruchowy

• transportujący

• wydzielniczy

• rozrodczy

• nabłonek wielowarstwowy płaski - może zawierać melaninę, jest częścią powłoki wspólnej

1. rogowaciejący - tworzy naskórek powłoki wspólnej

2. nierogowaciejący - pokrywa jamę ustną, gardło, przełyk, pochwę, odbyt i przednią powierzchnię rogówki

3. przejściowy - w niektórych narządach moczowych

• nabłonek gruczołowy - ma zdolność wytwarzania wydzieliny

1. podział ze względu na drogę wydzielania:

• wydzielanie zewnętrzne - sekrecja

• wydzielanie wewnętrzne - inkrecja

• podział ze względu na pochodzenie wydzieliny

• wydzielanie merokrynowe - wytwór komórki bez jej uszkodzenia;

• wydzielanie apokrynowe - w wyniku częściowego rozpadu komórki;

• wydzielanie holokrynowe - w wyniku całkowitego rozpadu komórki;

• ze względu na skupienia nabłonka gruczołowego - budowa zrazikowa: tkanka gruczołowa pooddzielana tkanką łączną;

• cewki - gruczoły cewkowe (jelito cienkie);

• pęcherzyki - gruczoły pęcherzykowe (pęcherzyki nasienne);

• mieszane - cewkowo - pęcherzykowe (gruczoł krokowy);

• Tkanka łączna - zbudowana jest z istoty międzykomórkowej, w której rozmieszczone są włókna kolagenowe (klejodajne), sprężyste (elastyczne) i siateczkowate (retikulinowe)

1. tkanka łączna włóknista luźna - występuje we wszystkich narządach, wypełnia przestrzenie międzykomórkowe

1. włókna kolagenowe i sprężyste;

2. różne komórki: fibroblasty, fibrocyty, makrofagi, komórki tuczne, histocyty, komórki barwnikowe i inne.

2. tkanka łączna włóknista zwarta - tworzy więzadła, powięzie, ścięgna

1. zawiera dużą liczbę włókien kolagenowych i częściowo sprężystych grupujących się w pęczki;

2. mniej komórek - przeważają fibrocyty

3. tkanka łączna siateczkowa - występuje w grudkach chłonnych, węzłach chłonnych, śledzionie, szpiku kostnym i wątrobie;

1. włókna tworzą siateczkę, w której oczkach przebiegają włókna siateczkowe i znajdują się limfocyty;

2. wraz z komórkami śródbłonka naczyń krwionośnych włosowatych wątroby i szpiku kostnego oraz makrofagi i monocyty tworzy układ siateczkowato - śródbłonkowy ( układ makrofagów)

3. szpik kostny czerwony - szpik krwiotwórczy; powstają w nim krwinki czerwone i białe oraz płytki krwi

4. tkanka tłuszczowa

1. tkanka tłuszczowa żółta - w utkaniu podskórnym;

2. tkanka tłuszczowa brunatna - występuje w sąsiedztwie narządów

• tkanka chrzęstna - rodzaj tkanki łącznej; ma mniejszą przepuszczalność, zwiększoną spoistość, rozciągliwość i wytrzymałość na ściskanie

1. budowa

1. ochrzęstna - otacza chrząstkę od zewnątrz (tkanka łączna włóknista zwarta)

2. chondrocyt - pojedyncza komórka chrzęstna

3. komórki chrząstkotwórcze w ochrzęstnej

4. chondron - morfologiczno - czynnościowa jednostka zgrupowanych osiowo zespołów komórek chrzęstnych

2. podział ze względu na rodzaj włókna

1. chrząstka szklista

2. chrząstka włóknista

3. chrząstka sprężysta

• tkanka kostna - rodzaj tkanki łącznej; twarda i wytrzymała na ściskanie i rozciąganie;

1. budowa

1. substancja podstawowa

2. osteocyty - tworzą osteon

3. osteoblast - komórka kościotwórcza

4. osteoklast - komórki kościogubne

• tkanka mięśniowa

1. miocyt - komórka mięśniowa

1. sarkoplazma - cytoplazma komórki mięśniowej;

2. miofibryle - włókienka kurczliwe;

3. liczne jądra;

• liczne mitochondria

4. sarkolema - błona otaczająca miocyt

5. miofilamenty - włókienka budujące miofibryle

• włókna białe - ubogie w sarkoplazmę;

• włókna czerwone - bogate w sarkoplazmę

• budowa mięśnia poprzecznie prążkowanego

1. początek

2. ścięgno początkowe

3. brzusiec

4. ścięgno końcowe

5. przyczep

6. omięsna zewnętrzna - tkanka łączna na powierzchni mięśnia

7. omięsna wewnętrzna - tkanka łączna pomiędzy włóknami mięśnia

• podział mięśni

1. ze względu na kształt

• długie

• krótkie

• płaskie

• zwieracze

• ze względu na ukierunkowania włókien mięśniowych w stosunku do ścięgna

• wrzecionowate - ścięgno początkowe i końcowe

• półpierzaste

• pierzaste

• ze względu na liczbę ścięgien

• dwugłowe

• trójgłowe

• czworogłowe

• ze względu na przebieg

• prosty

• skośny

• okrężny

• ze względu na współdziałanie przy wykonywaniu czynności

• synergetyczne - współdziałające

• antagonistyczne - czynności przeciwstawne

• tkanka mięśniowa gładka - zbudowana z wrzecionowatych komórek miocytów gładkich; unerwiona przez układ autonomiczny; skurcze powolne, długotrwałe, zmęczenie powoli następuje

• tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana - komórka wrzecionowata zbudowana z miocytów poprzecznie prążkowanych; na przemian występują ciemniejsze i jaśniejsze prążki; unerwiona przez układ obwodowy;

1. sarkomer - jednostka budowy włókna kurczliwego, składa się z ½ prążka A (anizotropowych - załamują podwójnie światło) i ½ prążka I (izotropowe - załamują światło pojedynczo)

• tkanka mięśniowa sercowa - zbudowana z komórek mięśniowych sercowych kardiocyty (rozgałęziające się komórki poprzecznie prążkowane).

• tkanka nerwowa - zbudowana z komórek nerwowych i tkanki glejowej

1. neurosekrecja - wydzielanie przez komórkę nerwową

2. budowa komórki nerwowej

1. błona komórkowa

2. neuron - ciało komórki nerwowej wraz ze wszystkimi wypustkami

• perikarion - ciało komórki

3. cytoplazma (neuroplazma) - z jądrem nerwowym i organellami komórkowymi

• mitochondria - posiadają własny genom;

• błona zewnętrzna - zawiera dużą ilość poryn umożliwiających transport mniejszych białek;

• przestrzeń międzybłonowa - między błoną wewnętrzną a zewnętrzną;

• błona wewnętrzna - powstaje w niej ATP;

• grzebienie mitochondrialne - fałdy błony wewnętrznej;

• macierz (matrix) mitochondrialna - zawiera mitochondrialne DNA (mtDNA) i rybosomy mitochondrialne

• lizosomy - odpowiadają za trawienie wewnątrzkomórkowe;

• tigroid/ cytochromatyna/ ciałko Nissla - zasadochłonne ziarenka lub grudki zawierające kwas rybonukleinowy i skupienie rybosomów; nadaje szarą barwę istocie szarej;

• neurofibryle - struktury budulcowe

• neurofilamenty - cienkie rurki budujące neurofibryle;

• mikrotubule - pełnią funkcję cytoszkieletu;

• ziarenka barwnika

• wypustki nerwowe

• neuryt / akson - przewodzi pobudzenia od ciała komórki na obwód;

• odgałęzienia kolateralne - wędrują do innych neuronów lub komórek efektorowych

• dendryt / wypustki protoplazmatyczne - przewodzą pobudzenia z obwodu do ciała komórki przez synapsy

• podział ze względu na ilość wypustek

1. jednowypustkowe/ jednobiegunowe - komórki węchowe

2. dwuwypustkowe/ dwubiegunowe - zwój spiralny ślimaka

3. wielowypustkowe/ wielobiegunowe - większość komórek układu nerwowego

• nerw - wiązki neurytów lub dendrytów lub wiązki mieszane, przebiegające poza ośrodkowym układem nerwowym

• podział włókien nerwowych ze względu na rodzaj i liczbę osłonek

1. włókna nagie - bez osłonek

2. włókna rdzenne (mielinowe)

• okryte osłonką mielinową - włókna OUN i nerw wzrokowy;

• okryte osłonka mielinową i neurolemą - większość nerwów obwodowych;

• włókna nerwowe bezrdzenne (bezmielinowe) - okryte tylko neurolemą; układ nerwowy autonomiczny

• komórki glejowe - utkanie podporowe dla komórek nerwowych

1. glej wyściółkowy - wyściela komory mózgowia i kanał środkowy rdzenia kręgowego;

2. glej właściwy

• oligodendrocyty - wytwarzają mielinę

• astrocyty - liczne wypustki, oddzielające komórki nerwowe od bezpośredniego kontaktu z naczyniami krwionośnymi włosowatymi

• komórki mikrogleju - mają właściwości żerne i pożerają fragmenty obumarłych komórek nerwowych

• krew - jedyna tkanka płynna

1. elementy komórkowe (morfotyczne)

1. krwinki czerwone

2. krwinki białe

• limfocyty

• monocyty

• granulocyty

• obojętnochłonne

• kwasochłonne

• zasadochłonne

• płytki krwi

• środowisko płynne - osocze

• Narządy i układy

1. Narząd - zbiór tkanek, ułożonych według określonego planu, przystosowany do wykonywania konkretnych czynności. Narządy grupują się w układy.

2. Układ narządów - zespół połączonych funkcjonalnie narządów wyspecjalizowanych w wykonywaniu skomplikowanych czynności fizjologicznych koniecznych dla zachowania homeostazy. Układy narządów tworzą organizm.

1. układ kostny (szkielet)

2. połączenia kości

3. układ mięśniowy

4. układ trawienny

5. układ oddechowy

6. układ moczowo-płciowy

7. układ krążenia

8. układ chłonny (limfatyczny)

9. układ nerwowy

1. układu nie tworzą:

• gruczoły dokrewne

• narządy zmysłów

• Części i okolice ciała

1. Części ciała - wycinek organizmu jako całość; jest pojęciem trójwymiarowym.

1. głowa

1. czaszka

• części parzyste

• skronie

• małżowiny uszne

• części nieparzyste

• czoło

• szczyt

• potylica

2. twarz

• części parzyste

• oczy

• policzki

• części nieparzyste

• nos

• usta

• bródka

• szyja

1. przednia (szyja)

2. tylna (kark)

• tułów

1. klatka piersiowa

• przednia (cześć piersiowa)

• tylna (grzbietowa)

• brzuch

• dół nadbrzuszy

• boki

• lędźwie

• pachwiny

• pępek

• miednica większa

• miednica mniejsza

• wzgórek łonowy

• biodra

• pośladki

• krocze

• kończyny

1. górna lewa i prawa

• pacha

• wyrostek barkowy

• ramię

• łokieć

• przedramię

• ręka

• nadgarstek

• śródręcze

• palce ręki

• kciuk

• wskaziciel

• palec środkowy

• palec obrączkowy

• palec mały

• grzbiet ręki

• dłoń

• kończyna dolna lewa i prawa

• udo

• kolano

• goleń

• stopa

• stęp

• śródstopie

• palce stopy

• paluch

• palec II, II, IV

• palec mały

• pięta

• grzbiet stopy

• podeszwa

• Okolice ciała - jest to pojęcie dwuwymiarowe.

1. okolice głowy

1. czołowa,

2. ciemieniowa prawa i lewa,

3. potyliczna,

4. skroniowa prawa i lewa,

5. nosowa,

6. ustna,

7. bródowa,

8. oczodołowa prawa i lewa,

9. podoczodołowa prawa i lewa,

10. policzkowa prawa i lewa,

11. jarzmowa prawa i lewa,

12. przyuszniczo - żwaczowa lewa i prawa

2. okolice szyi:

1. przednia,

2. boczne lewa i prawa,

3. tylna szyi (karku),

4. mostkowo - obojczykowo - sutkowa.

3. okolice klatki piersiowej:

1. podobojczykowe

2. sutkowe

3. pachowe

4. łopatkowe

5. podłopatkowe

6. okolica kręgowa

7. okolice lędźwiowe (lędźwie należą do okolic brzucha!!)

4. okolice brzucha:

1. podżebrowa lewa i prawa,

2. nadbrzuszna lewa, środkowa i prawa,

3. boczna prawa i lewa brzucha,

4. pępkowa,

5. pachwinowa lewa i prawa,

6. łonowa,

7. krzyżowa.

5. okolica miednicy:

1. kroczowa,

2. odbytu,

3. okolice narządów płciowych

6. okolice kończyny górnej:

1. naramienna

2. przednia i tylna ramienia

3. łokciowa przednia i tylna

4. przednia i tylna przedramienia

5. grzbiet ręki

6. dłoń

7. okolice kończyny dolnej:

1. pośladkowa,

2. uda przednia, tylna, boczna i przyśrodkowa,

3. kolana przednia i tylna,

4. goleni przednia, tylna, boczna i przyśrodkowa,

5. piętowa,

6. grzbiet stopy,

7. podeszwa.

• Płaszczyzny, osie i linie ciała

1. Płaszczyzny ciała

1. płaszczyzny strzałkowe - antymery - dzielą ciało na część prawą i lewą; przebiegają między przodem i tyłem

1. płaszczyzna pośrodkowa - biegnie przez środek ciała

2. płaszczyzny czołowe - polumery - dzielą ciało na część przednią i tylną; przebiegają równolegle do czoła a prostopadle do płaszczyzn strzałkowych;

3. płaszczyzny poziome - metamery - dzielą ciało na część górną i dolną; przebiegają prostopadle do płaszczyzn strzałkowych i czołowych

2. Osie ciała - wokół osi ciało wykonuje ruch.

1. osie pionowe (podłużne) - są to osie czaszkowo - ogonowe → ruch odwodzenia i przywodzenia,

2. osie poziome (poprzeczne) → ruch zginania i prostowania,

3. osie strzałkowe (przednio - tylne) → ruch obrotowy (rotacyjny)

3. Linie topograficzne ciała

1. Linia pośrodkowa przednia - biegnie od szczytu głowy przez środek czoła, środek wcięcia szyjnego rękojeści mostka do środka brzegu dolnego spojenia łonowego;

2. Linia pośrodkowa tylna - biegnie od szczytu głowy, przez kręgosłup do kości guzicznej

3. Linia środkowo - obojczykowa (sutkowa) - biegnie od środku obojczyka przez brodawkę sutkową równolegle do linii pośrodkowej przedniej;

4. Linia pachowa środkowa - biegnie od szczytu dołu pachowego pionowo w dół po bocznej stronie klatki piersiowej;

5. Linia pachowa przednia - biegnie przez fałd pachowy przedni, utworzony przez dolny brzeg mięśnia piersiowego większego;

6. Linia pachowa tylna - biegnie przez fałd pachowy tylny, utworzony przez dolny brzeg mięśnia najszerszego grzbietu;

7. Linia mostkowa (lewa i prawa) - biegnie wzdłuż brzegu bocznego mostka;

8. Linia przymostkowa (prawa i lewa) - biegnie w połowie odległości między linią mostkową a środkowo - obojczykową;

9. Linia łopatkowa (prawa i lewa) - biegnie przez dolny kąt łopatki w dół;

10. Linie przykręgowa (lewa i prawa) - biegnie w połowie odległości między linią pośrodkową tylną a linią łopatkową.

• Jamy ciała

1. Jama klatki piersiowej - jest to przestrzeń w klatce piersiowej ograniczona jej ścianami i wysłana powięzią wewnątrzpiersiową.

1. Jamy opłucno - płucne prawa i lewa - ograniczone są przez z tyłu, boku i przodu przez ściany boczne klatki piersiowej, przyśrodkową powierzchnię płuc pokrytą opłucną śródpiersiową, od dołu przez przeponę. Ku górze otworem górnym klatki piersiowej przechodzą w przestrzenie szyi. W jamach opłucnowo - płucnych leżą płuca otoczone jamami opłucnej i oskrzela. Ujemne ciśnienie w jamach opłucnej umożliwia rozprężanie płuc.

2. Śródpiersie - ograniczone jest od tyłu przez kręgosłup i głowy żeber, od przodu przez mostek i częściowo chrząstki żebrowe, od dołu przez przeponę, bocznie przez powierzchnie przyśrodkowe płuc pokryte opłucną śródpiersiową. Ku górze przechodzi otworem górnym klatki piersiowej w przestrzenie szyi.

1. górne - powyżej płaszczyzny prowadzonej od kąta mostka do krążka międzykręgowego IV i V kręgu piersiowego, przechodzącej przez rozdwojenie tchawicy tuż powyżej podstawy serca. Leżą tu: grasica (później ciało resztkowe pograsicze), warstwa żylna, warstwa nerwowa, warstwa tętnicza, węzły chłonne, pnie współczulne.

2. przednie - przestrzeń ku tyłowi od mostka, ku przodowi od osierdzia. Leżą tu: dolne części płatów grasicy, tętnica piersiowa i dopływy żyły piersiowej, więzadła mostkowo - osierdziowe, przestrzeń łącznotkankowa zamostkowa.

3. środkowe - zawarte pomiędzy przestrzeniami przeprowadzonymi przez przednią i tylną powierzchnię osierdzia. Leżą tu: serce, osierdzie, jama osierdzia, naczynia uchodzące i wychodzące do jam serca, korzenie płuc, nerwy przeponowe, tętnice osierdziowo - przeponowe, węzły chłonne.

4. tylne - ku tyłowi od płaszczyzny przeprowadzonej od tylnej powierzchni osierdzia, a do przodu od kręgosłupa. Leżą tu: aorta piersiowa i jej gałęzie, część przełyku, część przewodu piersiowego chłonnego, nerwy błędne, pnie współczulne i odchodzące od nich nerwy trzewne, węzły chłonne. W śródpiersiu wolne przestrzenie wypełnia tkanka łączna luźna, co sprzyja się szerzeniu stanów zapalnych.

2. Jama brzuszna - ograniczona ścianami brzucha, wysłana powięzią wewnątrzbrzuszną i błoną surowiczą pokrytą nabłonkiem jednowarstwowym płaskim - otrzewną. Część otrzewnej wyścielająca jamę brzuszną nazywa się otrzewną ścienną a część pokrywającą narządy otrzewną trzewną. Miejsce połączenia obu otrzewnych stanowią krezki, zbudowane zwykle z dwóch blaszek otrzewnej, między którymi leży tkanka łączna zawierająca naczynia i nerwy. Przestrzeń między powięzią wewnątrzbrzuszną a otrzewną ścienną nazywa się przestrzenią zaotrzewnową.

1. Jama otrzewna - przestrzeń między otrzewną ścienną a otrzewną trzewną, która wypełniona jest kilkoma ml płynu surowiczego. U mężczyzn nie ma połączenia z innymi jamami ciała, u kobiet otwierają się do niej ujścia jajowodów. Jama otrzewnej ma liczne zachyłki. Największym jest torba sieciowa - przestrzeń pokrywająca ścianę tylną żołądka a otrzewną ścienną pokrywającą przednią powierzchnię trzustki, gruczoł nadnerczowy lewy i koniec górny nerki lewej.

1. Narządy zewnątrzotrzewnowe - tylko jedna ich powierzchnia pokryta jest otrzewną. Są to: nerki, moczowody, pusty pęcherz moczowy, gruczoły nadnerczowe, część zstępująca i pozioma dwunastnicy, okrężnica wstępująca i zstępująca (nie zawsze), kanał odbytniczy, trzustka, nasieniowody, gruczoł krokowy, aorta brzuszna, żyła główna dolna, pnie współczulne.

2. Narządy wewnątrzotrzewnowe - co najmniej 3 powierzchnie pokryte są otrzewną. Są to: część brzuszna przełyku, żołądek, część górna i wstępująca dwunastnicy, jelito czcze i kręte, kątnica z wyrostkiem robaczkowym, okrężnica poprzeczna i esowata, bańka odbytnicy, wątroba, pęcherzyk żółciowy, przewody żółciowe, pełny pęcherz moczowy, pęcherzyki nasienne, jądra, jajniki, jajowody, macica.

3. otrzewna tworzy:

• krezki,

• więzadła - podtrzymują narządy wewnętrzne, np. wątrobę,

• sieci - struktury otrzewnej,

• zachyłki.

4. Pomiędzy okrężnicą wstępującą a boczną ścianą brzucha powstaje kanał boczny prawy, a pomiędzy okrężnicą zstępującą i boczną ścianą brzucha - kanał boczny lewy. Ma to znaczenia dla zrozumienia kierunków szerzenia się stanów zapalnych i powstawania ropni.

5. Miednica większa - przestrzeń ograniczona przez talerze kości biodrowej i wysłana częścią powięzi wewnątrzbrzusznej.

• Jama miednicy mniejszej - ściany tworzą kości miedniczne, kość krzyżowa, kość guziczna i mięśnie dna miednicy. Dzieli się ją na kilka przestrzeni, np. dół kulszowo - odbytniczy, przestrzeń krocza głęboka i powierzchowna. Wysłana jest powięzią ścienną miednicy. Powięź miednicy dzieli się na powięź ścienną, wyścielającą jej ściany, i powięź trzewną miednicy, otaczającą niektóre jej narządy.

1. W jamie miednicy mniejszej znajdują się: końcowa część okrężnicy esowatej, odbytnica, część moczowodów, pęcherz moczowy, jajniki, jajowody, macica, nasieniowody, gruczoł krokowy, pęcherzyki nasienne, gruczoły opuszkowo - cewkowe.

• Kości

1. Układ kostny składa się z tkanki kostnej i chrzęstnej (→ punkt II.5)

1. kręgosłup

2. kości klatki piersiowej

3. kości kończyn górnych i dolnych

4. kości czaszki

2. Budowa kości

1. podział ze względu na kształt

1. długie - kończyny górne i dolne;

• trzon

• okostna - zawiera komórki kościotwórcze;

• istota zbita;

• wyściółka jamy szpikowej

• jama szpikowa

• szpik

• koniec bliższy i dalszy/ nasady bliższa i dalsza

• chrząstka stawowa (do 15 - 17 r.ż. chrząstka nasadowa)

2. płaskie - zawierają szpik kostny czerwony;

• istota zbita;

• istota gąbczasta - śródkoście;

• szpik kostny

• krótkie - kości nadgarstka, stępu;

• różnokształtne - kość podniebienia;

• pneumatyczne - kości czaszki;

• trzeszczki - kości zawarte w utkaniu ścięgien lub więzadeł

• kręg

1. część przednia - trzon;

2. część tylna - łuk kręgu;

• nasada łuku;

• cieśń łuku;

• blaszka

• wyrostki od łuku kręgu

• wyrostek kolczysty

• po 2 wyrostki stawowe górne i dolne

• po 2 wyrostki poprzeczne

• otwór kręgowy

• kanał kręgowy - tworzą łączące się ze sobą otwory kręgowe sąsiednich kręgów

• Kręgosłup - składa się z 31 - 33 kręgów

1. 7 kręgów szyjnych - C;

2. 12 kręgów piersiowych - Th;

3. 5 kręgów lędźwiowych - L;

4. 5 kręgów krzyżowych - S;

5. 1 - 3 kręgi guziczne

1. kręgi rzekome - zrośnięte kręgi krzyżowe i guziczne

• kość krzyżowa

• kość guziczna

• Klatka piersiowa

1. kręgi piersiowe - 12;

2. żebra - 12 par;

1. kość żebrowa - część tylna;

• głowa

• szyja

• trzon żebra

• kąt żebra

• bruzda żebra

• chrząstka żebrowa - część przednia;

• żebra prawdziwe - 7 górnych par żeber łączących się z mostkiem;

• żebra rzekome - 3 niższe pary żeber zrastających się z wyżej położonymi

• łuk żebrowy

• żebra wolne - 2 najniższe pary nie zrastające się z niczym;

• mostek

1. rękojeść

2. trzon

3. wyrostek mieczykowaty

4. kąt mostka - wyniosłość w miejscu połączenia rękojeści z trzonem;

• Kości kończyny górnej

1. kości obręczy kończyny górnej

1. obojczyk

• koniec mostkowy

• trzon

• koniec barkowy

2. łopatka

• brzeg przyśrodkowy, boczny i górny

• kąt dolny, boczny i górny

• grzebień łopatki - kończy się wyrostkiem barkowym

• kości części wolnej kończyny

1. kość ramienna

• głowa

• szyjka chirurgiczna

• koniec bliższy i dalszy

• kość łokciowa

• kość promieniowa

• kości nadgarstka

• kości śródręcza

• kości palców ręki

• Kości kończyny dolnej

1. obręcz kończyny dolnej

1. kość miedniczna

• kość biodrowa

• trzon

• talerz kości biodrowej

• grzebień biodrowy - górny brzeg talerza

• kość kulszowa

• kość łonowa

• trzon

• gałęzie dolna i górna

• część wolna kończyny dolnej

1. kość udowa

• głowa kości udowej,

• szyjka

• rzepka - trzeszczka

• podstawa

• wierzchołek

• kość piszczelowa

• strzałka

• kość piszczelowa i strzałka tworzą kości goleni

• kości stępu

• kość skokowa

• kość piętowa

• kości śródstopia

• kości palców stopy

• Miednica

1. kość miedniczna prawa i lewa

2. kość krzyżowa

3. kość guziczna

1. miednica większa - do poziomu grzebieni biodrowych;

2. miednica mniejsza - część dolna miednicy;

3. kresa graniczna - dzieli miednicę większą i mniejszą;

• Kości czaszki

1. kości części mózgowej

1. sklepienie

2. podstawa

• kość potyliczna

• kość klinowa

• kości skroniowe

• kości ciemieniowe

• kość czołowa

• kość sitowa

• kości części twarzowej

1. małżowiny nosowe dolne

2. kości łzowe

3. kości nosowe

4. kości jarzmowe

5. szczęka

6. kości podniebienne

7. lemiesz

8. żuchwa

• Połączenia kości

1. Typy połączeń

1. Połączenia ścisłe - dwie kości połączone są nieruchomo

1. więzozrosty

• włókniste - składają się z tkanki łącznej włóknistej

• elastyczne

• szwy - sposób połączenia kości czaszki

• prawdziwe - linia połączenia ząbkowana,

• rzekome - linie są lekko falujące, proste

• klinowanie - sposób osadzenia zęba w zębodole

2. chrząstkozrosty

• włókniste

• szkliste

• spojenie, np. łonowe

• ciemiączko u niemowląt

3. kościozrosty - powstają w wyniku zwapnienia więzo- i chrząstkozrostów

• Połączenia półścisłe (stawy płaskie) - charakteryzuje je mała ruchomość i budowa zbliżona do stawów.

• Połączenia ruchome (stawy)

1. chrząstka stawowa

2. torebka stawowa

3. jama stawowa

• maź stawowa

• więzadła, krążki stawowe, rąbki stawowe

• łączność kości w stawie powodują: torebka stawowa, więzadła, mięśnie i powięzie oraz skóra.

• Podział stawów

1. Podział ze względu na ruch

1. jednoosiowe - umożliwiają jedną parę ruchów

• zawiasowy

• obrotowy

2. dwuosiowe - umożliwiają 2 pary ruchów

• kłykciowy

• siodełkowy

• wieloosiowe - co najmniej 3 pary ruchów

• kulisty

• panewkowy

• Podział ze względu na budowę

1. prosty - utworzony jest z dwóch kości

2. złożony - utworzony z więcej niż 2 kości

3. zespołowy - zawiera krążek stawowy

• Rodzaje stawów

1. Połączenia kręgosłupa i czaszki:

1. szczytowo - potyliczny - staw kłykciowy; tworzą go kłykcie kości potylicznej i kręg szczytowy; pochylanie, prostowanie i ruchy boczne głowy;

2. szczytowo - obrotowy - staw obrotowy; tworzą go ząb kręgu obrotowego i łuk przedni kręgu szczytowego; ruch obrotowy - ruch przeczenia;

3. połączenia między trzonami kręgów - tworzą je krążki międzykręgowe (zbudowane z pierścienia włóknistego i jądra miażdżystego);

4. połączenia wyrostków stawowych kręgów - stawy płaskie;

5. żebrowo - kręgowe - stawy płaskie utworzone przez kość żebrową oraz trzony i wyrostki poprzeczne wyrostków piersiowych;

6. mostkowo - żebrowe - stawy płaskie i chrząstkozrosty; mostek i cząstki chrzęstne żeber;

7. połączenia między kośćmi czaszki - szwy prawdziwe i rzekome;

8. wklinowanie - umieszczenie zębów w zębodołach;

9. żuchwowo - skroniowy - staw zawiasowy; wyrostek kłykciowy żuchwy i dół żuchwowy kości skroniowej, zawiera krążek stawowy; ruchy otwierania i zamykania ust, ruchy obrotowe (żucia), ruchy saneczkowe (wysuwania i cofania żuchwy);

2. Obręcz kończyny górnej - zawierają krążki stawowe:

1. staw barkowo - obojczykowy - staw płaski; wyrostek barkowy łopatki i koniec barkowy obojczyka;

2. staw mostkowo - obojczykowy - staw płaski; wcięcie obojczykowe mostka obojczyka;

3. Połączenia kończyny górnej wolnej:

1. staw ramienny - staw kulisty; zagłębienie stawowe łopatki i głowę kości ramiennej;

2. staw łokciowy - staw zawiasowo - obrotowy; kłykieć kości ramiennej, głowa kości promieniowej i wcięcie bloczkowe kości łokciowej; ruch zgięcia, prostowania, nawracania i odwracania;

3. staw promieniowo - nadgarstkowy - staw kłykciowy; powierzchnia stawowa końca dalszego kości promieniowej i szereg bliższy kości nadgarstka; ruchy zgięcia grzbietowego, dłoniowego, odwodzenia promieniowego i odwodzenia łokciowego;

4. staw śródnadgarstkowy - połączenie półścisłe; bliższy i dalszy szereg kości nadgarstka;

5. stawy nadgarstkowo - śródręczne - stawy płaskie, staw nadgarstkowo - obręczny kciuka jest stawem siodełkowym; dalszy szereg kości nadgarstka i podstawy kości śródręcza; ruch odwodzenia i przywodzenia kciuka, opozycji (przeciwstawiania) i repozycji;

6. stawy śródręczno - paliczkowe - stawy kuliste; głowy kości śródręcza i paliczki bliższe; ruchy zginania, prostowania, odwodzenia i przywodzenia;

7. stawy międzypaliczkowe ręki - stawy zawiasowe; pomiędzy sąsiednimi paliczkami palców; ruch zginania i prostowania;

4. Połączenia obręczy kończyny dolnej

1. stawy krzyżowo - biodrowe - połączenia półścisłe; kość krzyżowa i kości biodrowe;

2. spojenie łonowe - chrząstkozrost; kości łonowe prawa i lewa;

5. Połączenia kończyny wolnej dolnej

1. staw biodrowy - staw panewkowy; panewka kości miednicznej i głowa kości udowej; ruch zgięcia do przodu i tyłu, przywodzenia i odwodzenia, obrót zewnętrzny i wewnętrzny;

2. staw kolanowy - staw zawiasowo - obrotowy; kość udowa, kość piszczelowa i rzepka; jama stawowa podzielona przez łękotki przyśrodkową i boczną na piętro niższe i wyższe; ruchy zginania i prostowania (piętro wyższe), obrót zewnętrzny i wewnętrzny (piętro niższe);

3. staw skokowo - goleniowy - staw zawiasowy; kostka boczna strzałki, kostka przyśrodkowa piszczeli i kość skokowa; ruch zgięcia grzbietowego i podeszwowego;

4. staw skokowo - piętowy - staw obrotowy; kość skokowa i kość piętowa; odwracania i nawracania;

5. stawy międzystępowe - połączenia półścisłe; między kośćmi stępu;

6. stawy stępowo - śródstopne - połączenia półścisłe; między kośćmi stępu a śródstopia;

7. stawy śródstopno - paliczkowe - stawy kuliste; głowy kości śródstopia i bliższe paliczki palców; ruch zginania, prostowania, odwodzenia i przywodzenia;

8. stawy międzypaliczkowe stopy - stawy zawiasowe; między sąsiednimi paliczkami; ruch zginania i prostowania palców;

• Więzadła

1. Są to pasma tkanki łącznej włóknistej zwartej. Ich zadania to:

1. wzmacnianie połączeń stawowych

1. więzadła zewnątrzstawowe - w każdym typowym stawie; wzmacniają torebki stawowe, leżą na zewnętrznej ścianie torebki stawowej;

2. więzadła wewnątrzstawowe (krzyżowe) - przebiegają w jamie stawu krzyżując się w niej, np. w stawie kolanowym;

3. Każda torebka stawowa ma więzadła na zewnątrz i wewnątrz.

2. ograniczają przestrzenie lub otwory - np. rozstęp naczyń i mięśni, otwór kulszowy większy i mniejszy;

3. więzadła żółte - występują między łukami kręgów, zbudowane są z włókien elastycznych.

• Układ krążenia

1. Serce

1. Leży w śródpiersiu środkowym, 2/3 serca leży na lewo od płaszczyzny pośrodkowej ciała, 1/3 na prawo od tej płaszczyzny, pomiędzy IV a VIII kręgiem piersiowym, pomiędzy linią mostkową prawą a linią poprowadzoną 3cm przyśrodkowo od linii środkowo - obojczykowej lewej, pomiędzy III a VI żebrem.

2. Budowa serca

1. podstawa serca

2. wierzchołek serca

3. jamy serca

• przedsionek lewy i prawy

• do przedsionka lewego uchodzi żyła główna dolna oraz ujścia żył płucnych i żył serca najmniejszych;

• do przedsionka prawego uchodzi żyła główna górna

• komora prawa i lewa

• z prawej komory krew przechodzi do pnia płucnego przez ujście pnia płucnego

• zastawka pnia płucnego - składa się z 3 płatków półksiężycowatych;

• w komorze lewj znajduje się ujście aorty

• zastawka aorty - składa się z 3 płatków półksiężycowatych

• przegroda międzyprzedsionkowa

• przegroda międzykomorowa

• przegroda przedsionkowo - komorowa

• ujście przedsionkowo - komorowe prawe

• zastawka przedsionkowo - komorowa prawa - zastawka trójdzielna;

• ujście przedsionkowo - komorowe lewe

• zastawka przedsionkowo - komorowa lewa - zastawka dwudzielna (mitralna)

4. ściany serca

• wsierdzie

• mięsień sercowy

• część przedsionkowa - zbudowana z 2 warstw

• powierzchowna

• głęboka

• część komorowa - zbudowana z 3 warstw

• zewnętrzna skośna

• środkowa okrężna

• wewnętrzna podłużna

• szkielet serca - struktury leżące wokół ujść serca

• układ przewodzący - rola w utrzymaniu rytmicznej pracy serca i koordynacji czynności poszczególnych jego części

• osierdzie - otacza serce

• blaszka ścienna

• blaszka trzewna

• jama osierdzia - zawiera płyn surowiczy

• Unerwienie serca

1. unerwienie współczulne

• pień współczulny - nerwy sercowe szyjne górne, środkowy i dolny, nerwy sercowe piersiowe;

• unerwienie przywspółczulne

• nerw błędny - gałęzie sercowe szyjne górna i dolna i sercowe piersiowe tworzące sploty sercowe powierzchowny i głęboki

• unerwienie czuciowe

• nerwy przeponowe

• Ukrwienie serca - krążenie wieńcowe

1. tętnice wieńcowe lewa i prawa - rozpoczynają się w opuszce aorty w zatokach aorty

2. żyły serca - odprowadzają krew do zatoki wieńcowej, do żył sercowych przednich i sercowych najmniejszych

• Naczynia krwionośne

1. Podział naczyń krwionośnych ze względu na krążenie krwi

1. tętnice - krew płynie nimi od serca do narządów

2. żyły - krew płynie z narządów do serca

3. naczynia krwionośne włosowate - zespalają tętnice z żyłami

4. sieć dziwna tętniczo - tętnicza - w nerkach naczynia tętnicze włosowate łączą się ponownie w naczynia tętnicze

5. sieć dziwna żylno - żylna - w wątrobie naczynia żylne włosowate zespalają się z powrotem w żyły

6. krążenie otwarte - w śledzionie i łożysku krew z naczyń krwionośnych włosowatych wylewa się do miazgi czerwonej miąższu śledziony lub do przestrzeni międzykosmkowych łożyska, z których ponownie wchłaniana jest do żył

2. Budowa ścian naczyń - trójwarstwowa

1. błona wewnętrzna

• wysłana śródbłonkiem

2. błona środkowa

• z 2 warstw mięśni gładkich i włókien sprężystych

• błona zewnętrzna

• Podział naczyń krwionośnych ze względu na budowę i średnicę

1. tętnice

• tętnice typu sprężystego - dobrze wykształcone włókna sprężyste w błonie środkowej → duże tętnice jak aorta i jej gałęzie;

• tętnice typu mięśniowego - mniejsza średnica i elastyczność

• tętniczki - w warstwie środkowej tylko jedna warstwa mięśni gładkich

• tętniczki przedwłosowate

• naczynia krwionośne włosowate tętnicze

• żyły

• naczynia krwionośne włosowate żylne

• żyłka pozawłosowata

• żyła typu bezmięśniowego

• żyła typu mięśniowego

• zastawki żylne - zapobiegają cofaniu krwi; zbudowane ze zdwojonego śródbłonka tworzącego 1 - 3 płatków

• Krążenie małe (płucne)

1. z komory prawej rozpoczyna się pniem płucnym

2. tętnice płucne

3. tętnice płatowe - we wnęce płuca:

1. 3 po prawej stronie

2. 2 po lewej stronie

4. tętnice segmentowe

5. naczynia tętnicze włosowate oplatające pęcherzyki płucne - wymiana gazowa czyli oddychanie zewnętrzne

6. naczynia żylne włosowate

7. żyły segmentowe

8. żyły płucne - 2 lewe i 2 prawe

9. uchodzą do przedsionka lewego

• Krążenie duże (ogólne)

1. rozpoczyna się w komorze lewej aortą

1. aorta wstępująca

• tętnice wieńcowe serca lewa i prawa

2. łuk aorty

• pień ramienno - głowowy

• tętnica szyjna wspólna lewa

• tętnica podobojczykowa lewa

• tętnica tarczowa najniższa

• gałęzie oskrzelowe

• aorta zstępująca

• aorta piersiowa

• tętnice międzyżebrowe tylne i przeponowe górne

• gałęzie przełykowe, oskrzelowe, osierdziowe i śródpiersiowe

• aorta brzuszna

• tętnica biodrowa wewnętrzna i zewnętrzna

• tętnica udowa

• żyły krążenia dużego

1. dopływy żyły głównej górnej - krew z części ciała zaopatrywanych przez gałęzie łuku aorty i aorty piersiowej

• żyły ramienno - głowowe

• żyła podobojczykowa

• żyła szyjna wewnętrzna

• dopływy żyły głównej dolnej - zbierają krew z klatki piersiowej, jamy brzusznej, miednicy mniejszej i kończyn dolnych

• żyły biodrowe wspólne prawa i lewa

• żyła biodrowa zewnętrzna i wewnętrzna

• żyła udowa

• żyła wrotna - zbiera krew z nieparzystych narządów jamy brzusznej

• Krążenie wrotne - jest zarazem krążeniem czynnościowym wątroby

1. żyła wrotna - doprowadza krew do wątroby z żyły śledzionowej i żył krezkowych górnej i dolnej (żołądek, jelito cienkie, jelito grube, trzustka, śledziona)

2. pień żyły wrotnej - wnika do wątroby przez wnękę

1. gałąź prawa i lewa

2. żyły międzyzrazikowe

3. żyły okołozrazikowe

4. żyła środkowa zrazika

5. żyły podzrazikowe

3. żyły wątrobowe - powstają z żył podzrazikowych i odprowadzają krew do żyły głównej dolnej siecią dziwną żylno - żylną

• Śledziona - narząd krwiotwórczy

1. Leży wewnątrzotrzewnowo w lewym podżebrzu, rzutuje na żebra IX - XI

1. koniec tylny

2. koniec przedni

3. powierzchnia przeponowa

4. powierzchnia trzewna

• wnęka śledziony

• Unaczynienie śledziony

1. doprowadzanie krwi

• tętnica śledzionowa

• tętnice beleczkowe

• tętnice środkowe

• tętniczki pędzelkowate

• odprowadzanie krwi

• naczynia zatokowe

• żyły miazgi

• żyły beleczkowe

• żyła śledzionowa

• Budowa

1. błona surowicza - tworzy ją otrzewna trzewna

2. błona włóknista - mięśnie gładkie

• beleczki śledziony

• miazga śledziony

• miazga czerwona śledziony - krwiotwórcza (krwinki czerwone i białe, płytki krwi)

• miazga biała śledziony - grudki chłonne tworzące limfocyty

• Układ chłonny (limfatyczny)

1. Należą do niego:

1. naczynia chłonne

1. naczynia chłonne włosowate - nie mają zastawek, mają rozszerzenia zwane zbiornikami chłonki

2. naczynia chłonne małe - mają zastawki chłonne

3. naczynia chłonne duże - zespalają się z żyłami w tzw. kątach żylnych

• pnie chłonne

• przewody chłonne

• przewód piersiowy

• część brzuszna - zbiera chłonkę z kończyn dolnych, jelita cienkiego

• część piersiowa

• część szyjna - zbiera chłonkę z lewej połowy głowy i szyi oraz kończyny górnej lewej

• przewód chłonny prawy - zbiera chłonkę z ¼ części ciała: z klatki piersiowej, z prawej połowy głowy i szyi oraz kończyny górnej prawej

• węzły chłonne - nie występują w wątrobie, trzustce, przełyku i gruczole tarczowym

1. torebka - otacza węzeł chłonny i tworzy beleczki węzła w głębi miąższu

2. miąższ -

• kora

• płaciki chłonne

• grudki chłonne - wytwarzają limfocyty

• rdzeń węzła

• zatoki węzła - przestrzenie między beleczkami węzła a miąższem węzła

• naczynia chłonne doprowadzające - 3 do 11

• naczynia chłonne odprowadzające - 2 do 3

• chłonka - składa się z części płynnej i elementów komórkowych

1. chłonka pierwotna - chłonka naczyń chłonnych włosowatych

2. chłonka wtórna - zagęszczona chłonka pierwotna w naczyniach chłonnych małych i dużych

• mlecz - zawiera dużo tłuszczu, jest mętny

1. zbiornik mleczu - powstaje w miejscu zespolenia pni lędźwiowych tworzących przewód piersiowy

• Układ oddechowy

1. Należą do niego:

1. nos zewnętrzny wraz z zatokami przynosowymi

2. krtań

3. tchawica

4. oskrzela główne

5. płuca wraz z opłucną i jamami opłucnej

2. Podział kliniczny

1. górne drogi oddechowe

1. nos zewnętrzny

2. gardło

3. krtań - przedsionek i kieszonki krtaniowe

2. dolne drogi oddechowe

1. pozostała część krtani - jama podgłośniowa

2. tchawica

3. oskrzela główne

3. płuca

3. Nos zewnętrzny i jama nosowa

1. Budowa zewnętrzna

1. nasada nosa

2. grzbiet nosa

3. koniec nosa

4. skrzydła nosa

2. Budowa wewnętrzna

1. małżowiny nosowe

• górna, środkowa, dolna

2. nozdrza przednie

3. przedsionek jamy nosowej

4. jama nosowa

• przegroda nosowa

• przewody nosowe

• przewód nosowy górny, środkowy i dolny

• nozdrza tylne

• zatoki przynosowe

• zatoki klinowe

• zatoki sitowe przednie, środkowe i tylne

• zatoki czołowe

• zatoki szczękowe

• błona śluzowa

• okolica oddechowa

• okolica węchowa

• pręciki węchowe

• gruczoły węchowe

• Krtań

1. chrząstki krtani

1. chrząstka tarczowata - tworzy jabłko Adama

2. chrząstka pierścieniowata

3. chrząstka nagłośniowa

4. chrząstki nalewkowate

5. chrząstki rowkowate

6. chrząstki klinowate

2. więzadła krtani - wzmacniają połączenia stawowe (stawy pierścienno - tarczowe i pierścienno - nalewkowe) i łączą ze sobą poszczególne chrząstki krtani

3. mięśnie

1. ze względu na położenie

• powierzchowne

• głębokie

2. ze względu na czynności

• napinające fałdy głosowe

• rozszerzające szparę głośni

• zwężające szparę głośni

• mięśnie wejścia do krtani

• jama krtani

1. nagłośnia - nieparzysty fałd zamykający wejście do krtani

2. fałd przedsionkowy - parzysty fałd na bocznych ścianach krtani - fałd głosowy rzekomy

3. fałd głosowy - parzysty fałd na bocznych ścianach krtani

• głośnia - fałdy głosowe wraz ze szparą głośni (szpara między fałdami głosowymi)

• Tchawica

1. część szyjna

2. część piersiowa

3. 16 - 20 chrząstek tchawicznych

4. więzadła pierścieniowate

5. ściana błoniasta - zawiera mięśnie gładkie

6. błona śluzowa - nabłonek wielorzędowy migawkowy wyścielający tchawicę

• Oskrzela

1. Oskrzela główne

1. oskrzele główne prawe - krótsze, większa średnica, jakby przedłużenie tchawicy

2. oskrzele główne lewe

2. Podział we wnęce płuc

1. oskrzela płatowe

2. oskrzela segmentowe

3. drzewo oskrzelowe w wyniku tworzenia rozgałęzień

4. oskrzela pławikowe

5. oskrzeliki oddechowe

• przewodziki pęcherzykowe

• woreczki pęcherzykowe

• pęcherzyki płucne

• drzewo pęcherzykowe

• gronko płucne

• Budowa oskrzeli

1. chrząstki pierścieniowate połączone mięśniami gładkimi o okrężnym przebiegu

2. błona śluzowa - nabłonek wielorzędowy migawkowy

• Płuca

1. Budowa zewnętrzna

1. podstawa

2. szczyt

3. 3 powierzchnie

• żebrowa,

• śródpiersiowa/ przyśrodkowa

• wnęka płuc - przechodzą przez nie oskrzela, naczynia i nerwy tworząc korzeń płuca

• przeponowa

4. 2 brzegi

• brzeg przedni - w lewym płucu z wcięciem na serce

• brzeg dolny

• Płuco prawe - podzielone szczeliną poziomą i skośną na 3 płaty

1. płat górny

2. płat środkowy

3. płat dolny

• Płuco lewe - podzielone szczeliną skośną na 2 płaty

1. płat górny

2. płat dolny

• Budowa morfologiczna

1. segmenty oskrzelowo - płucne - 10 w płucu prawym, 8 w płucu lewym

• płaciki płucne

• gronka płucne

• Krążenie płucne

1. krążenie czynnościowe - krążenie małe

• komora prawa, pień płucny, 2 tętnice płucowe, tętnice płatowe, tętnice segmentowe, tętniczki, naczynia tętnicze włosowate - krew odtlenowana

• naczynia włosowate żylne, żyły segmentowe, żyły płatowe, 3 - 4 żyły płucne, przedsionek lewy

• krążenie odżywcze

• łuk aorty, aorta piersiowa, tętnica piersiowa wewnętrzna - gałęzie oskrzelowe

• żyły oskrzelowe, żyła główna górna, żyły nieparzyste, żyły piersiowe wewnętrzne

• Opłucna

1. opłucna płucna - przechodzi na powierzchnie międzypłatowe płuc

2. opłucna ścienna - przylega do wewnętrznej powierzchni ścian klatki piersiowej

1. opłucna żebrowa

2. opłucna śródpiersiowa

3. opłucna przeponowa

4. osklepek płuca - opłucna pokrywająca szczyt płuc

3. jama opłucnej - jest w niej kilka mililitrów płynu surowiczego

4. zachyłki opłucnej

• Układ trawienny

1. Należą do niego:

1. jama ustna wraz ze ścianami i zawartymi w niej narządami

2. gardziel

3. gardło

4. przełyk

5. żołądek

6. jelito cienkie

7. jelito grube

8. wątroba

9. trzustka

2. Jama ustna

1. szpara ust

2. przedsionek jamy ustnej

3. jama ustna właściwa

4. ściany jamy ustnej

1. wargi

2. policzki

3. podniebienie

• twarde - część przednia

• podniebienie miękkie - część tylna

4. dno jamy ustnej

5. narządy jamy ustnej

1. zęby

• budowa zewnętrzna

• korona zęba - część zęba pokryta szkliwem

• szyjka zęba - część zęba na styku szkliwa z kostniwem

• korzeń lub korzenie zęba - część zęba pokryta kostniwem

• szkliwo - najtwardsza substancja w organizmie

• budowa wewnętrzna

• zębina

• jama zęba

• kanał korzenia zęba

• miazga zęba

• język

• nasada

• migdałek językowy - skupisko grudek chłonnych

• trzon

• wierzchołek języka

• grzbiet

• brodawki językowe w błonie śluzowej

• powierzchnia dolna

• ślinianki

• ślinianki przyuszne

• ślinianki podżuchwowe

• ślinianki podjęzykowe

• Gardziel

1. 2 parzyste łuki: podniebienno - językowy i podniebienno - gardłowy

2. migdałek podniebienny

3. cieśń gardzieli

4. podniebienie miękkie

• Gardło

1. Od sklepienia gardła do VI kręgu szyjnego

2. ściana gardła - błona śluzowa, błona mięśniowa i błona łącznotkankowa

3. jama gardła

1. część nosowa

• migdałek gardłowy

• ujście gardłowe trąbki słuchowej

• migdałek trąbkowy

2. część ustna

3. część krtaniowa

• Przełyk

1. Od VI kręgu szyjnego do XI kręgu piersiowego

2. część szyjna

3. część piersiowa

4. część brzuszna

5. zwężenia

1. górne/ krtaniowe

2. środkowe/ aortalne

3. dolne/ brzuszne

• Żołądek - leży na wysokości XI kręgu piersiowego i VI lewego żebra; rzutuje na okolicę nadbrzuszną, podżebrową lewą i pępkową

1. część wpustowa - wpust

2. dno żołądka

3. trzon żołądka

4. część odźwiernikowa - odźwiernik

5. ściana przednia i tylna

6. krzywizna większa i mniejsza żołądka w miejscu połączenia ścian

7. sok żołądkowy

1. podpuszczka - ścina białko mleka;

2. pepsynogen - rozpoczyna trawienie białka;

3. kwas solny - nadaje odczyn kwaśny ok. 1,5 pH;

4. lipaza żołądkowa - rozpoczyna trawienie tłuszczów;

5. śluz - chroni ścianę żołądka przed uszkodzeniem chemicznym, termicznym, biologicznym, mechanicznym, samostrawieniem, działa również bakteriobójczo.

• Jelito cienkie

1. Składa się z:

1. dwunastnica

2. jelito czcze

3. jelito kręte

2. Dwunastnica - leży między żołądkiem a jelitem czczym; rzutuje na okolicę nadbrzuszną i pępkową

1. Budowa zewnętrzna

• część górna

• bańka/ opuszka dwunastnicy - wygładzona błona śluzowa

• część zstępująca

• część pozioma

• część wstępująca

2. Budowa wewnętrzna

• ściana dwunastnicy

• fałdy okrężne - poza opuszką dwunastnicy

• fałd podłużny

• brodawka większa dwunastnicy - miejsce ujścia przewodu żółciowego wspólnego i przewodu trzustkowego

• brodawka mniejsza dwunastnicy - uchodzi do niej przewód trzustkowy dodatkowy, jeśli występuje

• Jelito czcze i jelito kręte - nie są ostro odgraniczone od siebie

1. Leży wewnątrzotrzewnowo zawieszone na krezce

2. trójwarstwowa budowa ściany

• fałdy okrężne

• kosmki jelitowe

• grudki chłonne pojedyncze i skupione

• Jelito grube

1. jelito ślepe (kątnica) wraz z wyrostkiem robaczkowym

2. okrężnica

1. okrężnica wstępująca

2. okrężnica poprzeczna

3. okrężnica zstępująca

4. okrężnica esowata

3. odbytnica

1. bańka odbytnicy - część górna położona wewnątrzotrzewnowo

2. kanał odbytniczy - część dolna otoczona przeponą miednicy

3. odbyt

4. ściana jelita ma budowę trójwarstwową

1. błona surowicza

2. błona mięśniowa

3. błona śluzowa

• Wątroba leży w podżebrzu prawym, w okolicy nadbrzusznej i podżebrzu lewym (płat lewy)

1. Budowa zewnętrzna

1. powierzchnia przeponowa

2. powierzchnia trzewna

• bruzda prawa

• dół pęcherzyka żółciowego

• pęcherzyk żółciowy

• bruzda żyły głównej

• bruzda lewa

• wrota wątroby - pomiędzy bruzdami dla przejścia naczyń, nerwów i przewodów żółciowych (triada wątrobowa DVA)

3. 4 płaty

• płat prawy - największy

• płat lewy

• płat ogoniasty

• płat czworoboczny

• Budowa morfologiczna

1. płaty

• płat prawy

• segment przedni i tylny

• płat lewy

• segment przyśrodkowy i boczny

• płat ogoniasty

• płat czworoboczny

• segmenty

• zraziki - najmniejsza jednostka morfologiczno - czynnościowa wątroby

• hepatocyty - komórki wątrobowe

• blaszki wątrobowe - z jednej warstwy komórek

• beleczka wątrobowa - podłużny przekrój blaszki

• kanaliki żółciowe

• Krążenie krwi

1. Krążenie czynnościowe

• żyła wrotna - doprowadza krew

• sieć włosowata żylno - żylna

• żyły wątrobowe - odprowadzają krew

• Krążenie odżywcze

• tętnica wątrobowa właściwa - doprowadza krew

• żyły wątrobowe

• żyła główna dolna

• Żółć

1. kanaliki i przewodziki żółciowe

2. przewody żółciowe - przewody wątrobowe prawy i lewy

3. przewód wątrobowy wspólny

4. przewód pęcherzykowy

5. pęcherzyk żółciowy - leży na powierzchni trzewnej wątroby w dole pęcherzyka żółciowego; rzutuje na przednią ścianę brzucha w miejscu skrzyżowania brzegu prawego mięśnia prostego brzucha z prawym łukiem żebrowym

• dno

• trzon

• szyjka

• przewód żółciowy wspólny prowadzący do bańki wątrobowo - trzustkowej dwunastnicy

• Trzustka - położona wewnątrzotrzewnowo, na tylnej ścianie jamy brzusznej

1. Budowa zewnętrzna

• głowa trzustki

• trzon trzustki

• powierzchnia przednia, tylna i dolna

• brzeg górny, przedni i dolny

• ogon trzustki

• Część zewnątrzwydzielnicza

• płaciki trzustkowe - tworzą wydzielinę

• odcinki wydzielnicze

• przewodziki wyprowadzające

• przewodziki trzustkowe

• przewód trzustkowy

• Część dokrewna trzustki

• wyspy trzustkowe

• Układ moczowy

1. Należą do niego

1. nerki

2. miedniczki nerkowe

3. moczowody

4. pęcherz moczowy

5. cewka moczowa

2. Nerka - leży zaotrzewnowo, prawa nieco niżej Th12 - L3, lewa Th11 - L2; promieniuje do pachwin

1. Budowa zewnętrzna

1. powierzchnia przednia i tylna

2. koniec górny i dolny

3. brzeg boczny i przyśrodkowy

• wnęka nerkowa - przechodzą przez nią moczowód, naczynia i nerwy

4. 5 segmentów: górny, dolny, przedni górny, przedni dolny, tylny

2. Budowa wewnętrzna

1. nerkę otaczają

• powięź

• torebka włóknista

• torebka tłuszczowa

2. kora nerkowa - część zewnętrzna

• słupy nerkowe

• piramidy nerkowe

• rdzeń nerkowy - część wewnętrzna

• nefron - jednostka morfologiczno - czynnościowa nerki

• ciałko nerkowe

• kłębuszek - tworzy go sieć dziwna tętniczo - tętnicza naczyń krwionośnych włosowatych

• torebka kłębuszka - składa się z dwóch blaszek, pomiędzy którymi powstaje biegun kanalikowy

• kanaliki nerkowe - przechodzi w pętlę nefronu

• wstawka

• kanaliki nerkowe zbiorcze

• przewód brodawkowy - kilka połączonych w piramidach kanalików nerkowych zbiorczych

• Miedniczki nerkowe

1. 2 - 3 kielichów nerkowych większych

2. 8 - 10 kielichów nerkowych mniejszych

• Moczowody

1. część brzuszna - od miedniczki do kresy granicznej

1. odcinek przynerwowy

2. odcinek podnerkowy

2. część miedniczna - od kresy granicznej do pęcherza moczowego

1. odcinek ścienny

2. odcinek trzewny

3. zwężenie górne - szyjka moczowodu

4. zwężenie środkowe (brzeżne)

5. zwężenie dolne (pęcherzowe)

• Pęcherz moczowy - położony śródotrzewnowo (pełny) lub wewnątrzotrzewnowo (pusty) w miednicy mniejszej za spojeniem łonowym

1. szczyt pęcherza

2. trzon pęcherza

3. dno pęcherza

4. szyja pęcherza - przechodzi w cewkę moczową

• Cewka moczowa

1. Mięsień zwieracz

1. zewnętrzny - poprzecznie prążkowany

2. wewnętrzny -gładki

2. Cewka moczowa męska - odprowadza mocz i nasienie

1. część sterczowa

• grzebień cewki moczowej

• wzgórek nasienny - uchodzą na nim przewody wytryskowe

• zatoka sterczowa

2. część błoniasta

3. część gąbczasta

• Cewka moczowa żeńska

1. grzebień cewki moczowej

2. przewody przycewkowe

• Gruczoły dokrewne

1. Przysadka - część międzymózgowia (podwzgórza)

1. torebka przysadki - otacza przysadkę

2. płat przedni - przysadka gruczołowa

1. część guzowa

2. część pośrednia

3. część obwodowa

3. płat tylny - przysadka nerwowa

4. wydziela:

1. GH - hormon wzrostu;

2. PRL - prolaktyna;

3. ACTH - hormon adrenokortykotropowy;

4. TSH - hormon tyreotropowy;

5. FSH - hormon folikulotropowy;

6. LH - hormon luteinizujący;

7. Endorfiny PEA;

8. MSH - melanotropina;

9. Oksytocyna;

10. ADH - wazopresyna

2. Szyszynka - część międzymózgowia (nadwzgórze)

1. otacza ją opona miękka

2. miąższ szyszynki

1. pinealocyty - komórki szyszynki

2. piasek szyszynki - złogi utworzone z węglanu wapnia i hydroksyapatytu

3. wydziela

1. Melatonina - opóźnia dojrzewanie płciowe, wpływa na sen i czuwanie, na rozróżnianie pór dnia i roku;

3. Gruczoły nadnerczowe - parzyste narządy położone zaotrzewnowo w jamie brzusznej

1. powierzchnia nerkowa, przednia i tylna

2. brzeg górny i przyśrodkowy

3. torebka nadnercza - otacza gruczoł nadnerczowy

4. miąższ nadnerczowy

1. kora nadnerczy

2. rdzeń nadnercza

5. wydziela:

1. Aldosteron - mineralokortydoid;

2. Kortyzol - glikokortykoid;

3. Kortykosteron - glikokortykoid;

4. Testosteron - androgen;

5. Estradiol - androgen;

6. Adrenalina;

7. Noradrenalina;

4. Gruczoł tarczowy - nieparzysty narząd położony w dolnej części przestrzeni szyi środkowej

1. płat prawy i lewy

2. węzina gruczołu tarczowego

3. płat piramidowy - odchodzi od węziny ku górze

4. torebka włóknista - otacza gruczoł tarczowy

5. przegrody łącznotkankowe - tworzą zrąb gruczołu

1. grudki chłonne

6. płaciki

1. pęcherzyki gruczołu tarczowego - wypełnione są koloidem

7. wydziela

1. Tyroksyna;

2. Trijodotyronina;

3. Kalcytonina - hamuje resorpcję wapnia i odwapnia kości;

5. Gruczoły przytarczyczne - położone na tylnej powierzchni płatów gruczołu tarczowego

1. gruczoł przytarczyczny górny prawy i lewy

2. gruczoł przytarczyczny dolny prawy i lewy

1. Parathormon - zwiększa wchłanianie wapnia w przewodzie pokarmowym;

6. Trzustka

1. wyspy trzustkowe

1. komórki wysp kwasochłonne - A - wydzielają glukagon

2. komórki wysp zasadochłonne - B - insulina

3. komórki wysp niezróżnicowane - D - somatostatyna

2. wydzielają

1. Glukagon - podwyższa poziom glukozy

2. Insulina - obniża poziom glukozy

3. Somatostatyna - wpływa na proces krzepnięcia

7. Grasica - położona w dolnej części szyi, do przodu od tchawicy oraz w klatce piersiowej tuż za mostkiem

1. płat prawy i lewy

2. torebka - otacza płaty

3. płaciki grasicy

1. komórki gwiaździste

2. limfocyty grasicy - tymocyty

3. ciałko grasicy - ciałka Haskala

4. wytwarza hormony wpływające na wzrost i dojrzewanie płciowe

1. Tyrozyna;

2. Tymopoetyna;

3. Tymulina;

4. Tymostymulina;

• Receptory

1. Podział w zależności od położenia

1. eksteroreceptory - położone w powłoce wspólnej, odbierają czucie eksteroreceptywne (powierzchowne)

2. proprioreceptory - położone w mięśniach, ścięgnach, podwięziach, torebkach stawowych, okostnej, odbierają czucie proprioreceptywne (głębokie)

3. interoreceptory - położone w jamach i narządach ciała, odbierają czucie interoreceptywne (ból, zmiany w środowisku wewnętrznym)

4. telereceptory - odbierają czucie telereceptywne (wrażenia zewnętrzne na odległość)

1. narząd powonienia

2. narząd wzroku

3. narząd przedsionkowo - ślimakowy

• Układ nerwowy

1. Funkcje układu nerwowego:

1. reakcje na bodźce - powstawanie odruchów;

2. czynności świadome;

3. integracja i kojarzenie;

4. przejawy życia psychicznego;

5. zapewnienie kontaktu organizmu ze światem zewnętrznym, z otoczeniem;

6. koordynacja i regulacja czynności narządów w organizmie;

7. umożliwia dostosowanie się do otoczenia i zachodzących w nim zmian.

2. Podział układu nerwowego:

1. podział topograficzny

1. układ nerwowy ośrodkowy - położony w jamie czaszki i kanale kręgowym; jest to zbiór wielu ośrodków odpowiedzialnych za wszystkie funkcje organizmu; nie ma w nim nerwów

• mózgowie

• kresomózgowie

• mózg

• międzymózgowie

• pień mózgu

• śródmózgowie

• tyłomózgowie

• rdzeń kręgowy

2. układ nerwowy obwodowy

• nerwy czaszkowe - 12 par

• nerwy rdzeniowe - 31 par - gałęzie brzuszne tworzą sploty (poza Th1 - Th12, które biegną jako nerwy międzyżebrowe)

• splot szyjny

• splot ramienny

• nerwy międzyżebrowe

• splot lędźwiowy

• splot krzyżowy

• splot sromowy

• splot guziczny

• podział czynnościowy

1. układ nerwowy somatyczny - efektorami są mięśnie poprzecznie prążkowane

• układ piramidowy - ruchy świadome

• układ pozapiramidowy - ruchy zautomatyzowane i napięcie mięśni

• układ nerwowy autonomiczny - efektorami są mięśnie gładkie, mięsień sercowy i gruczoły; częściowo zależny jest od ośrodkowego układu nerwowego;

• część współczulna

• część przywspółczulna

• Kresomózgowie

1. kresomózgowie parzyste

1. półkule mózgu

• powierzchnia górno - boczna, przyśrodkowa, dolna

• brzeg górny, dolny, przyśrodkowy

• biegun czołowy, potyliczny i skroniowy

2. płaszcz - warstwa zewnętrzna mózgowia, zbudowany z istoty szarej;

• kora mózgu - okrywa półkule mózgowe

• wyspa

• węchomózgowie

• hipokamp

• budowa płaszcza

• warstwa drobinowa

• warstwa ziarnista zewnętrzna

• warstwa piramidalna zewnętrzna

• warstwa ziarnista wewnętrzna

• warstwa piramidalna wewnętrzna (warstwa zwojowa)

• warstwa komórek wielokształtnych

• jądra kresomózgowia (jądra podstawne) - są to skupiska istoty szarej w obrębie istoty białej

• jądro ogoniaste

• jądro soczewkowate

• przedmurze

• ciało migdałowate

• istota biała półkul

• torebka wewnętrzna

• torebka zewnętrzna

• torebka ostatnia

• komory boczne - przestrzeń ograniczona przez jądra kresomózgowia i istotę białą, wypełniona płynem mózgowo - rdzeniowym

• splot naczyniówkowy komory bocznej - wytwarza płyn mózgowo - rdzeniowy

• kresomózgowie nieparzyste

1. ciało modzelowate

2. sklepienie

3. przegroda przezroczysta

4. spoidło przednie

• układ limbiczny (układ brzeżny, układ rąbkowy) - koordynacja czynności układu somatycznego i autonomicznego oraz stany emocjonalne

1. część ośrodkowa węchomózgowia

2. przegroda przezroczysta

3. ciało migdałowate

4. sklepienie

• Międzymózgowie

1. wzgórzomózgowie

1. wzgórze - zbudowane ze skupień istoty szarej pooddzielanych przez pasma istoty białej

• jądra wzgórza - skupiska istoty szarej

• jądra przednie wzgórza

• jądro przyśrodkowe wzgórza

• jądra boczne wzgórza

• jądro środkowo - pośrodkowe

• blaszki rdzenne wzgórza - pasma istoty białej

2. zawzgórze

3. nadwzgórze

• szyszynka - gruczoł dokrewny

• podwzgórze - powierzchnia tylna i przyśrodkowa półkul

• blaszka krańcowa - cienkie pasmo istoty białej

• skrzyżowanie wzrokowe

• pasma wzrokowe

• guz popielaty - blaszka istoty szarej w dnie komory trzeciej

• przysadka - gruczoł dokrewny poniżej guza popielatego

• płat przedni - przysadka gruczołowa

• płat tylny - przysadka nerwowa

• ciała suteczkowate - utworzone przez istotę białą i szarą (jądra)

• jądra podwzgórza - skupienia istoty szarej

• jądro nadwzrokowe i jądro przykomorowe - wytwarzają oksytocynę i wazopresynę

• niskowzgórze - skupienia istoty szarej, których czynności wiążą się z układem pozapiramidowym i autonomicznym

• komora trzecia - łączy się z komorami bocznymi przez otwory międzykomorowe, a z komorą czwartą przez wodociąg mózgu

• Śródmózgowie

1. konary mózgu - łączą półkule z mostem

2. pokrywa śródmózgowia - zawiera jądra i pasma istoty białej

1. jądro pasma wzrokowego

3. wodociąg mózgu - otoczony istotą szarą środkową

• Tyłomózgowie wtórne

1. móżdżek - zbudowany z istoty szarej i białej

1. kora móżdżku - istota szara

2. jądra móżdżku - istota szara

3. ciało rdzenne - istota biała położona w głębi móżdżku

4. robak

5. półkule móżdżku

2. most - zespala konary mózgu z rdzeniem przedłużonym

1. część brzuszna - włókna nerwowe ze skupiskami istoty szarej (jądra mostu)

2. część grzbietowa - istota szara środkowa

3. namiot móżdżku - część opony twardej oddzielająca móżdżek od płatów potylicznych

• Rdzeniomózgowie

1. rdzeń przedłużony

1. szczelina pośrodkowa - dzieli rdzeń przedłużony na 2 części

2. piramidy - drogi nerwowe korowo - rdzeniowe (impulsy od kory do rdzenia przedłużonego)

3. oliwki

• jądro oliwki - skupisko istoty szarej

4. skrzyżowanie piramid - droga rzutowa zstępująca

5. skrzyżowanie wstęg - droga rzutowa wstępująca

6. skupiska istoty szarej w rdzeniu przedłużonym:

• twór siatkowaty

• jądro smukłe

• jądro klinowate

• oliwka

• jądra nerwów czaszkowych V, IX, X, XI i XII

• ośrodki autonomiczne w rdzeniu przedłużonym

• oddechowe

• sercowe

• naczynioruchowe

• wydalające

• komora czwarta - łączy się z komorą trzecią wodociągiem mózgu, ku dołowi przechodzi w kanał środkowy rdzenia kręgowego

1. twór siatkowy - skupisko istoty szarej

• Pień mózgu

1. rdzeń przedłużony (7a)

2. most (6b)

3. śródmózgowie (5)

4. twór siatkowaty

1. zdolność czuwania,

2. stan przytomności,

3. zdolność wybudzania ze śpiączki

4. czynności odruchowe: ssanie, rzucie, przełykanie, wymioty, kaszel, kichanie, mruganie powiekami, pocenie, regulowanie przemiany materii.

5. ośrodki funkcji życiowych w rdzeniu przedłużonym

1. ośrodek oddychania,

2. ośrodek regulujący pracę serca,

3. ośrodek regulujący ciśnienie tętnicze,

4. ośrodek regulujący temperaturę organizmu,

5. ośrodek regulujący metabolizm,

6. gruczoł dokrewny - przysadka,

7. ośrodki odruchowe wzroku i słuchu,

8. ośrodek integracji bodźców czuciowych i ruchowych,

• Rdzeń kręgowy - dolna część ośrodkowego układu nerwowego położona w kanale kręgowym

1. szczelina pośrodkowa - na powierzchni przedniej

2. bruzda pośrodkowa - na powierzchni tylnej

3. 31 par nerwów rdzeniowych

1. 8 szyjnych,

2. 12 piersiowych,

3. 5 lędźwiowych,

4. 5 krzyżowych,

5. 1 guziczny

4. bruzda pośrednia tylna - w części szyjnej i piersiowej w ½ odległości między szczeliną pośrodkową a bruzdą boczną tylną

5. istota biała leży na obwodzie rdzenia otaczając położoną w głębi istotę szarą (odwrotnie niż w mózgowiu)

1. sznur przedni, boczny i tylny - istota biała

2. słup przedni, boczny i tylny - istota szara

• Opony - łącznotkankowe błony otaczające mózgowie i rdzeń kręgowy

1. opona miękka - ściśle przylega do mózgowia i rdzenia kręgowego

2. pajęczynówka - cienka, beznaczyniowa opona, od której odchodzą włókna łącznotkankowe do opony miękkiej

3. opona twarda - pełni również funkcję okostnej;

1. blaszka zewnętrzna i zewnętrzna

4. jama podpajęczynówkowa i jama podtwardówkowa - oddzielają od siebie opony

1. zbiorniki podpajęczynówkowe - rozszerzenia jamy podpajęczynówkowej wypełnionej płynem mózgowo - rdzeniowym napływającym z komór;

5. jama nadtwardówkowa - oddziela oponę twardą od kanału kręgowego; zawiera tkankę tłuszczową i sploty żylne

• Płyn mózgowo - rdzeniowy - wytwarzany jest we wszystkich komorach mózgowia przez sploty naczyniówkowe

1. Kłębki naczyniówkowe pokryte są blaszką nabłonkową opony miękkiej. Naczynia włosowate są miejscem powstawania płynu mózgowo - rdzeniowego przez filtrację części osocza;

2. Płyn krąży w komorach mózgowia: z komór bocznych przez otwory międzykomorowe do komory trzeciej, wodociągiem mózgu do komory czwartej, dalej do kanału rdzenia kręgowego lub jamy podpajęczynówkowej a stąd do żył.

• Zwoje nerwowe - zgrupowania komórek nerwowych poza ośrodkowym układem nerwowym (w OUN są to ośrodki nerwowe), związane z układem autonomicznym częścią współczulną i przywspółczulną.

• Ośrodek nerwowy - skupienie ciał komórek nerwowych w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, pełniące określoną czynność.

• Droga nerwowa - wiązka wypustu ciał komórek nerwowych przebiegająca w obrębie ośrodkowego układu nerwowego

• Istota szara - komórki nerwowe bez wypustek (ciała komórek nerwowych); buduje płaszcz mózgowia (warstwę zewnętrzną), korę mózgowia (jest to część płaszcza), słupy nerwowe w rdzeniu kręgowym i jądra nerwowe w obrębie mózgowia (wzgórze, podwzgórze - największe skupiska istoty szarej) i rdzenia mózgowego

• Istota biała - jest zbudowana z wypustek komórek nerwowych; wypełnia wnętrze półkul.

1. włókna kojarzeniowe (asocjacyjne) - krótkie włókna łączące ośrodki korowe w tej samej półkuli;

2. włókna spoidłowe (komisuralne) - łączą ośrodki między obydwoma półkulami;

3. włókna rzutowe (projekcyjne)

1. zstępujące - impulsy od kory mózgu do niższych ośrodków w rdzeniu kręgowym;

2. wstępujące - od ośrodków w rdzeniu lub mózgowiu ku górze

• Synapsa - styk; zakończenie aksonu, dzięki któremu odbywa się przekazanie impulsu

1. błona presynaptyczna - w neuronie przekazującym impuls;

2. pęcherzyki synaptyczne - z mediatorem chemicznym;

3. szczelina synaptyczna - mikroskopijna przestrzeń między neuronami;

4. błona postsynaptyczna - w neuronie odbierającym impuls;

• Budowa łuku odruchowego

1. Odruch - odpowiedź efektora wyzwolona przez bodziec zewnętrzny lub wewnętrzny działający na receptor i wyzwolona za pośrednictwem układu nerwowego.

1. nabyte - warunkowe - mogą zanikać, jeśli ich nie wykorzystujemy;

2. proste - rdzeniowe - dwie komórki łączą się ze sobą za pomocą jednej synapsy;

3. złożone - polisynaptyczne - wiele komórek łączy się ze sobą;

2. Łuk odruchowy - droga impulsu od receptora do efektora:

1. receptor - narząd odbierający bodziec, który jest zamieniany na impuls nerwowy;

2. włókno nerwowe dośrodkowe (wstępujące, aferentne) - prowadzi impuls do ośrodka nerwowego;

3. ośrodek nerwowy - trafia do niego impuls, który jest tam analizowany, zrozumiany i kierowany do włókna nerwowego odśrodkowego;

4. włókno nerwowe odśrodkowe (eferentne, zstępujące) - przewodzi impulsy z ośrodka na obwód;

5. efektor - narząd wykonawczy → włókno mięśniowe poprzecznie prążkowane.

• Łuk odruchowy wywołuje szybką reakcję obronną - reakcję autonomiczną, która nie angażuje naszej woli → odruch bezwarunkowy.

• Ośrodkowy układ nerwowy - chroniony przez kości czaszki

1. układ piramidowy

1. ośrodki znajdują się w obrębie kory mózgu, zakręcie przyśrodkowym i w przedniej części płacika okołośrodkowego (kora ruchowa)

2. drogi układu piramidowego - są to drogi korowo - mięśniowe

• droga korowo - jądrowa

• droga korowo - rdzeniowa (droga piramidowa)

• układ pozapiramidowy - zapewnia tworzenie automatyzmów ruchowych (praksji), reguluje postawę ciała i napięcie mięśniowe

1. ośrodki korowe (tylne części zakrętów czołowych górnego, środkowego i dolnego) oraz podkorowe (ciało prążkowane, jądro niskowzgórzowe, istota czarna, jądro czerwienne), móżdżek, jądra oliwki, rdzeń przedłużony.

2. drogi układu pozapiramidowego tworzą połączenia wewnętrzukładowe, łączą go z układem piramidowym, z korowymi ośrodkami czucia i z układem autonomicznym

• W skład ośrodkowego układu nerwowego wchodzą:

1. mózgowie:

• rdzeń przedłużony - ośrodki kierujące odruchami bezwarunkowymi - ośrodek oddechowy, regulacji pracy serca, ciśnienia krwi, żucia, połykania, wydzielania śliny, równowagi, kojarzeniowe słuchu;

• tyłomózgowie - kontrola, regulacja, koordynacja ruchów i równowagi ciała;

• śródmózgowie - ośrodek analizy wzroku i słuchu;

• międzymózgowie - ośrodek głodu/ sytości, termoregulacji, pragnienia, agresji/ ucieczki, popędu płciowego i instynktu macierzyńskiego;

• kresomózgowie:

• płat czołowy - pamięć, uwaga, kontrola zachowania, planowanie, hamowanie reakcji, ośrodki ruchowe, pole Broca - ekspresja mowy;

• płat ciemieniowy - czucie skórne, rozumienie, kojarzenie;

• płat potyliczny - ośrodki wzrokowe;

• płat skroniowy - ośrodek rozumienia wrażeń słuchowych, ośrodki związane z emocjami i pamięcią;

• rdzeń kręgowy:

• nerwy rdzeniowe - sznur tylny, boczny i przedni.

• Obwodowy układ nerwowy - część somatyczna

1. Efektorami są mięśnie poprzecznie prążkowane

2. 12 par nerwów czaszkowych

1. Podział ze względu na funkcje

• nerwy czuciowe: I, II i VIII;

• nerwy ruchowe: III, IV, VI, XI i XII;

• nerwy mieszane czuciowo - ruchowe: V, VII, IX i X;

• nerwy zawierające również włókna przywspółczulne: III, VII, IX i X.

2. funkcje nerwów czaszkowych

I - nerw węchowy - rozpoczyna się w komórkach węchowych błony śluzowej nosa, a kończy w węchomózgowiu;

II - nerw wzrokowy - rozpoczyna się w komórkach dwubiegunowych siatkówki, a kończy w mózgowiu;

III - nerw okoruchowy - prowadzi również włókna przywspółczulne - prowadzi od śródmózgowia do mięśni poprzecznie prążkowanych wewnątrzgałkowych i zewnątrzgałkowych;

IV - nerw bloczkowy - rozpoczyna się w śródmózgowiu, unerwia mięsień skośny górny oka;

V - nerw trójdzielny - dzieli się na 3 gałęzie: nerw oczny, nerw szczękowy i nerw żuchwowy;

VI - nerw odwodzący - biegnie od mostu do mięśnia prostego bocznego oka;

VII - nerw twarzowy - zawiera również włókna przywspółczulne - rozpoczyna się w moście (część ruchowa) i kanale nerwu twarzowego (włókna czuciowe), a kończy splotem wewnątrzprzyuszniczym, dającym dalsze gałęzie (część ruchowa), włókna przywspółczulne są włóknami wydzielniczymi dla gruczołów;

VIII - nerw przedsionkowo - ślimakowy - przebiega w uchu wewnętrznym;

IX - nerw językowo - gardłowy - zawiera również włókna przywspółczulne - unerwia język i gardło;

X - nerw błędny - jest też największym nerwem układu przywspółczulnego - rozpoczyna się w rdzeniu przedłużonym (włókna ruchowe i przywspółczulne) i unerwia mięśnie podniebienia miękkiego, gardła i krtani (włókna ruchowe), krtań, gardło, ucho zewnętrzne, błona bębenkowa (włókna czuciowe) oraz narządy głowy, szyi, klatki piersiowej i jamy brzusznej (włókna przywspółczulne);

XI - nerw dodatkowy - rozpoczyna się w rdzeniu przedłużonym i unerwia mięsień czworoboczny i mostkowo - obojczykowo - sutkowy;

XII - nerw podjęzykowy - rozpoczyna się w rdzeniu przedłużonym i unerwia mięśnie języka.

3. 31 par nerwów rdzeniowych

1. Są to:

• nerwy szyjne - 8 par

• nerwy piersiowe - 12 par

• nerwy lędźwiowe - 5 par

• nerwy krzyżowe - 5 par

• nerwy guziczne - 1 - 3 par

2. sploty nerwów rdzeniowych

• splot szyjny;

• splot ramienny;

• splot lędźwiowo - krzyżowy;

• splot krzyżowy.

• Obwodowy układ nerwowy - część autonomiczna

1. Efektorami są mięśnie gładkie, mięsień sercowy i gruczoły zewnętrznego i wewnętrznego wydzielania.

2. Ośrodki autonomicznego układu nerwowego są w

1. płaszczu:

• zakręty oczodołowe

• wyspa

• zakręt obręczy

2. podwzgórzu

• jądro przednie - wytwarzają wazopresynę i oksytocynę; ich uszkodzenie prowadzi do moczówki prostej;

• jądra środkowe - uszkodzenie prowadzi do zwyrodnienia tłuszczowo - płciowego;

• jądra tylne - ich uszkodzenie prowadzi do hipotermii i zespołu Korsakowa

• Sploty układu autonomicznego

1. splot sercowy - jama klatki piersiowej

2. splot trzewny - „splot społeczny”

3. splot krezkowy górny i dolny - jelita

4. splot podbrzuszny górny i dolny - narządy miednicy mniejszej

• Część współczulna

1. jądro pośrednio - boczne (część ośrodkowa) - słupy boczne od Th1 do L3;

• włókna przedzwojowe - gałęzie łączące białe

• włókna zazwojowe - gałęzie łączące szare (brak osłonki mielinowej)

• pnie współczulne prawy i lewy - boczna powierzchnia trzonów kręgowych od podstawy czaszki do kości guzicznej; zwoje dają gałęzie naczyniowe i trzewne

• gałęzie międzyzwojowe - łączą zwoje tego samego pnia współczulnego

• włókna poprzeczne - między prawym i lewym pniem współczulnym

• zwoje szyjne

• zwój szyjny górny - od wyrostków poprzecznych kręgów C2 - C4;

• nerw szyjno - tętniczy wewnętrzny

• nerwy szyjno - tętnicze zewnętrzne

• gałęzie krtaniowo - gardłowe

• nerw sercowy szyjny górny

• zwój szyjny środkowy - na wysokości kręgu C6;

• nerwy szyjno - tętnicze wspólne

• nerw sercowy szyjny środkowy

• gałęzie tarczowe

• gałęzie przytarczyczne

• zwój szyjny dolny (zwój gwiaździsty, zwój szyjno - piersiowy) - między wyrostkiem poprzecznym kręgu C7 a szyjką I żebra;

• nerw kręgowy

• gałęzie splotu podobojczykowego i tętnicy piersiowej wewnętrznej

• nerw sercowy szyjny dolny

• zwoje piersiowe - tylna część śródpiersia górnego i tylnego na głowach żeber, przykryte od strony bocznej opłucną ścienną;

• gałęzie do splotu aortowego piersiowego i splotu płucnego

• nerw trzewny piersiowy większy, mniejszy i najniższy przechodzą do jamy brzusznej, gdzie tworzą splot trzewny

• zwoje lędźwiowe

• zwoje krzyżowe

• Część przywspółczulna

1. część mózgowiowa - jądra i włókna przywspółczulne nerwów czaszkowych III (nerw okoruchowy), VII (nerw twarzowy), IX (nerw językowo - gardłowy) i X (nerw błędny)

2. część rdzeniowa (krzyżowa)

• przedzwojowe włókna przywspółczulne rozpoczynające się w jądrze pośrednio - przyśrodkowym w rogach bocznych części krzyżowej rdzenia kręgowego S3, wchodzą w skład splotu krzyżowego, oddzielają się jako nerwy trzewne miedniczne, dochodzą do zwojów miednicznych i zwojów śródściennych narządów miednicy mniejszej

• zazwojowe włókna przywspółczulne unerwiają narządy miednicy mniejszej oraz niektóre narządy w jamie brzusznej

• Antagonizm czynnościowy

1. bezpośredni - te same efektory unerwione są przez obie części układu autonomicznego

2. pośredni - dwa różne mięśnie gładkie mają antagonistyczne działanie, ale każdy z nich jest unerwiony tylko przez jedną część układu autonomicznego

6

---