Prawo - prawo konstytucyjne

1. Źródła prawa konstytucyjnego. Źródła prawa konstytucyjnego to źródło, które zawiera normy zaliczane do tej gałęzi prawa. Są to wszystkie normy dotyczące ustroju państwa, nie tylko konstytucyjne ale też normy zawarte w innych aktach normatywnych , o różnej mocy prawnej.
System źródeł prawa złożony jest z poszczególnych elementów / określonych aktów normatywnych/ np. akty prawa międzynarodowego i wewnętrznego, miejscowego i obowiązującego na całym terytorium państwa, akty ustawowe, wewnętrznie i powszechnie obowiązującego.
Konstytucja wśród aktów powszechnie obowiązujących wymienia: wewnętrznie
Konstytucję
uchwały Rady Ministrów
Ustawę
Zarządzenia premiera i ministrów
ratyfikowaną umowę międzynarodową

rozporządzenie i akty prawa miejscowego


2. Pojecie konstytucji. Geneza konstytucji pisanych.
Konstytucja - (łac. Constitutio) ustanawiać, urządzić, nadać czemuś ramy, uporządkować sytuacje w sprawowaniu władzy, konstytucja jako fundament ustroju w państwie.
Konstytucje zaczęły powstawać, aby ograniczyć władzę monarchszą (Francja, Prusy, Austria).
W krajach zachodnich była silna władza monarchsza (król sam stanowił prawo, sam wydawał wyroki). W XVII - XVIII wieku rozważono, aby ograniczyć władzę monarchszą. Król miał być, ale władzę sprawować miał za zgodą innych ludzi.
Przedstawiciele oświecenia francuskiego opracowali koncepcję i tam ograniczyli władzę.
Poglądy Jana Jakuba Reusseau przedstawiciela Szkoły Prawa Natury - zgodnie z prawem natury ludzie rodzą się i są wolni i równi.
Konstytucja jest przejawem mowy społecznej (1 - umówił się najpierw każdy z każdym jak mają wyglądać rządy, 2 - cała zbiorowość zawiera umowę z władcą). Za zgodą tej zbiorowości parlament będzie ustanawiała król będzie wykonywał ustawę.
Konstytucja to pakt między królem a społeczeństwem. Miała regulować ustrój władz państwowych, aby było wiadomo, jaki ustrój jest w państwie.
Wczesne konstytucje nie zawierały praw człowieka, obywatela.
Pierwsza konstytucja powstała w 1787 roku była to konstytucja Stanów Zjednoczonych. Miejsce króla zajmuje prezydent. Posiada ona 8 artykułów, nie dotyczy praw i wolności obywatela. Określone są kompetencje poszczególnych władz. W 1791 roku wprowadzono pierwszych 10 poprawek. Znajdują się w nich prawa i wolności człowieka (Deklaracja praw człowieka).
Rodzaje konstytucji:
a) pisane - np. konstytucja Polski (99% państw na świecie posiada konstytucje pisane),
b) niepisane - Wielka Brytania w tym kraju istnieje konstytucja tylko nie jest ona zapisana, cały ustrój państwa jest konstytucją, istnieje konstytucja rzeczywista według zwyczaju, tradycji, przede wszystkim uporządkowuje rządy. Są ustawy parlamentu, zwyczaje, konwenanse konstytucyjne.
a) sztywne - najwyższym źródłem prawa w systemie prawnym danego państwa np. polska (Trybunał Konstytucyjny orzeka czy prawo stanowiące w państwie jest zgodne z konstytucją).
b) elastyczne - konstytucja angielska jest konstytucją elastyczną, nie ma prawej ustawy, nowy zwyczaj, jaki się wykształcił wypierał stary zwyczaj.
a) stabilna - konstytucja Stanów Zjednoczonych, ciągle jest i obowiązuje
b) niestabilna - często zmieniana, konstytucja Francji, miała 13 konstytucji.
Konstytucja jest to:
- akt prawa pisanego o najwyższej mocy prawnej w systemie prawnym w danym państwie,
- akt określający podstawowe zasady ustroju danego państwa a także określa podstawowe zasady władzy państwowej,
- akt uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze, trudniejszej niż procedura uchwalenia i zmiany ustawy zwykłej.
2 kwietnia 1997 roku została uchwalona konstytucja Rzeczypospolitej polskiej przez Zgromadzenie Narodowe (połączone izby sejmu i senatu) weszła w życie po zaakceptowaniu przez naród (przeprowadzono referendum) 22 maja 1997 roku. 17 października 1997 roku zaczęła obowiązywać.
Konstytucja Rzeczypospolitej polskiej składa się ze wstępu oraz z13 rozdziałów. Konstytucja Rzeczypospolitej polskiej liczy 243 artykuły.
Czynniki wpływające na rozwój konstytucji:
- wojny napoleońskie - powstanie konstytucji, które zawierały idee konstytucji francuskich.
- Rozwój kapitalizmu - rozpowszechnienie idei liberalizmu
- Wiosna ludów - przekształcanie monarchii absolutnej w konstytucyjną
- Pozytywizm prawny - źródła prawa to tylko oficjalne teksty prawne
- Wzorce krajów demokratycznych 3. Funkcje konstytucji. Konstytucja pełni rozmaite funkcje, które się ze sobą łączą i przeplatają w praktyce jej funkcjonowania. Nie zapominając o politycznej, ideologicznej czy symbolicznej funkcji konstytucji i podkreślając fakt, że współczesną konstytucję traktować się powinno jako zobiektywizowany wyraz pewnego systemu wartości - podstawowych dla funkcjonowania całego państwa i społeczeństwa - skoncentrować się należy na funkcji prawnej konstytucji. W tym aspekcie konstytucję należy określić mianem ustawy zasadniczej państwa. Funkcja konstytucji oznacza zespół skutków społecznych wywołanych jej istnieniem.
1. funkcja prawna
- pełni rolę aktu regulującego stosunki polityczne, społeczne i gospodarcze, jest fundamentem systemu prawnego. Musi być również zorientowana na przyszłość, wyznaczać cele działalności organów państwowych i cele społeczeństwa.
funkcja stabilizacyjna
- pełni rolę gwarantu pokoju społecznego, zabezpiecza i chroni stosunki polityczne, ekonomiczne i społeczne
Funkcja integracyjna
-stymulowanie identyfikacji obywateli z państwem, u którego podstaw leży konstytucja
Funkcja organizatorska
polega na określeniu przez konstytucję zasad organizacji i funkcjonowani państwa oraz jego struktury wewnętrznej. Stanowi statut organizacyjny państwa
funkcja wykonawcza
upowszednia jedne wartości, zasady, idee a równocześnie stymuluje przyjmowanie innych
5.-
4. Cechy szczególne konstytucji. Konstytucja jest ustawą , odnoszą się więc do niej wszystkie ogólne cechy ustawy , jest aktem normatywnym i powszechnie obowiązującym. Przysługują jej jednak pewne cechy szczególne, które różnią ją od ustaw zwykłych i pozwalają na określenie jej jako ustawy zasadniczej państwa. Są to .
1. szczególna treść
2. szczególna forma
3. szczególna moc prawna Ad. 1 szczególna treść: polega na zakresie regulowanych przez nią materii i na sposobie ich regulowania.
Jeśli mówimy o zakresie należy wspomnieć, że współczesna Konstytucja reguluje całokształt kwestii ustrojowych państwa. Należy skupić się tu na trzech podstawowych zagadnieniach;
* określenie ogólnych zasad ustroju państwowego
* określenie ustroju naczelnych organów państwa, zakresu ich kompetencji i relacji wzajemnych
* określenie podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki. Mówiąc o sposobie regulowania , należy stwierdzić , że jest on różny w poszczególnych państwach ponieważ determinuje go specyfika danego państwa. I tak możemy wyróżnić konstytucje lakoniczne i takie , które obejmują swym zakresem więcej zagadnień i instytucji i dość głęboko i wyczerpująco je regulują. Jest to cecha widoczna w konstytucjach postkomunistycznych. Ma to na celu w pewien sposób "zabezpieczyć" niektóre określone prawa i wolności.
Konstytucja z 2 kwietnia 1997r. Składa się ze wstępu (preambuły) oraz 243 art. Ujętych w 13 rozdziałów. Najobszerniejsze są rozdziały o zasadach ustroju państwa "Rzeczpospolita" oraz wolnościom, prawom i obowiązkom człowieka i obywatela Rozdz.II. Ad.2 szczególna forma polega na jej :
1. szczególnej nazwie
2. trybie powstania
3. trybie zmiany Ad.1 tylko ten akt określany jest mianem Konstytucji Ad. 2 Konstytucje powstają w innym trybie jak inne ustawy. Często podlega to odrębnej regulacji konstytucyjnej. Najczęściej konstytucja jest przygotowywana w ramach parlamentu, niekiedy musi zostać poddana pod referendum w celu jej ostatecznego zatwierdzenia. )jest to typowe dla krajów postkomunistycznych - również w Polsce tak jest).
Projekt konstytucji jest często przygotowywany przez specjalne ciało polityczne, pozostające poza systemem komisji parlamentarnych , np. komisja konstytucyjna w Polsce .
Uchwalenie konstytucji przez parlament wymaga zwykle uzyskania szczególnej większości i szczególnego kworum. Ad.3. Tryb zmiany konstytucji jest jedną z podstawowych przesłanek jej "sztywności" - procedura zmian jest odrębna (trudniejsza) od procedury uchwalania (zmiany) ustaw zwykłych. Zmiana konstytucji nie może być dokonana w drodze ustawy zwykłej - zawsze konieczne jest uchwalenie tzw. Ustawy konstytucyjnej. Odrębność proceduralna konstytucji wyraża się w:
- ustanowieniu szczególnych wymogów większości i kworum, a czasem także w ustanowieniu udziału innych podmiotów w uchwaleniu poprawki konstytucyjnej,
- ustanowieniu kilku konkurencyjnych lub wykluczających się procedur zmiany konstytucji,
- ustanowieniu zakazu zmiany konstytucji w pewnych sytuacjach bądź okresach.
Zmiana konstytucji w Polsce patrz pyt.5. AD.3. szczególna moc prawna konstytucji polega na przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego. System ten jest zbudowany na zasadzie hierarchiczności poszczególnych typów aktów prawnych. Przedmiot normowania konstytucji ma charakter pierwotny i nieograniczony. Wyznacza rodzaje aktów normatywnych (źródeł prawa) , ale też ich zakres przedmiotowy oraz samoistny lub wykonawczy charakter.
Wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne, nie mogą być z nią sprzeczne.
Inne akty muszą być spójne z konstytucją tzn. musza przyjmować jej treść w możliwie najpełniejszy sposób. Konstytucja jest aktem powszechnie obowiązującym wiąże więc wszystkie organy władzy publicznej i wszystkich obywateli. 5. Tryb zmiany konstytucji RP.
Konstytucja z 2 IV 1997 r. przyjmuje procedurę swej zmiany przez parlament. Zmiana ta jest dokonywana w formie ustawy (konstytucyjnej), a więc stosuje się tu ogólną procedurę ustawodawczą, a ewentualne odstępstwa muszą wynikać z wyraźnego unormowania konstytucyjnego, które przewidują, że:
1. projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć Prezydent, Senat lub grupa posłów licząca co najmniej 1/5 ustawowego składu Sejmu (92 posłów)
2. ustawa o zmianie konstytucji musi zostać uchwalona przez sejm i nie później niż w ciągu 60 dni przez Senat. Konieczna jest więc zawsze zgoda obu izb.
3. nie przewiduje się obligatoryjnego referendum konstytucyjnego, jeżeli jednak poprawka konstytuc7jna dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, to podmioty uprawnione do inicjowania zmian konstytucji mogą zażądać w terminie 45 dni od uchwalenia poprawki przez Senat przeprowadzenia referendum. Zmiana konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli opowiedziała się za nią większość głosujących.
4. prezydent ma obowiązek podpisania ustawy zmieniającej konstytucje, nie przysługuje mu wiec w tym zakresie prawo weta.
5. konstytucja nie może być zmieniana w czasie stanu nadzwyczajnego, co oznacza, że nie można w tym okresie wnosić projektów ustaw o zmianie konstytucji, a prace nad projektami już wniesionymi należy zawiesić. 6. System zabezpieczeń konstytucyjności prawa. Nie wystarczy samo proklamowanie w konstytucji zasady jej nadrzędności. Aby stanowiła ona realną podstawe całego systemu prawa musi powstawać zapewnienie zgodności całego prawa z konstytucją.
Gwarancje zgodności prawa z konstytucją to ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych służących zapewnieniu realizacji norm konstytucyjnych.
Do najczęściej występujących gwarancji należą:
1. gwar. Bezpośrednie - sądownictwo konstytucyjne i instytucje odpowiedzialności konstytucyjnej.
2. gwar. Pośrednie - podział władzy umożliwiający organom należącym do różnych władz wzajemne kontrolowanie się pod kątem min: zgodności z konstytucją, a takie zasady jawności działania organów państwowych umożliwiających poddanie ich kontroli ze strony społeczeństwa.

7. Prewencyjny system zabezpieczeń konstytucji. Sądy konstytucyjne z reguły sprawują tez kontrolę prwewncyjną - uprzednią. Dokonywana ona jest w odniesieniu do projektu aktu w czasie jego uchwalenia albo jego po jego uchwaleniu az do momentu wejścia w życie, a przynajmniej do czasu jej promulgacji.
1. system pozaparlamentarny - kontrola sprawowana przez głowę państwa weto absolutne lub zawieszające podpisanie aktu przez głowę państwa jest stwierdzeniem , iż ustawa została uchwalona przez parlament.
Promulugacja oznacza uznanie iż ustawa została uchwalona w sposób zgodny z konstytucją i że nabiera ona mocy wiążącej. 2. System parlamentarny :
A/ system kontroli sprawowanej przez parlament in pleno - kontrola konstytucyjności ustaw przez parlament w ramach procedury ustawodawczej. B/ system kontroli sprawowany przez specjalne organy wewnątrzparlaamentarne - przez ostateczną decyzję uchwalenia ustawy, parlament powierza specjalnej komisji parlamentarnej zadanie zbadania zgodności projektu ustawy, z konstytucją .8. Amerykański system kontroli konstytucyjności prawa. Jest nazywany również mianem kontroli rozproszonej. Pojawił się na przełomie XVIII i XIX w USA. Polega on na tym, że:
1. kompetencja orzekania o zgodności ustawy z konstytucją przysługuje wszystkim
sądom i nie pozostaje skoncentrowana w jednym tylko organie sądowym. Nie ma
więc odrębnego sądu (trybunału), każdy sąd może więc orzekać o
konstytucyjności ustaw.
2. Orzekanie o konstytucyjności ma charakter incydentalny. Tzn. orzekanie takie
może być Dokonywane tylko w ramach konkretnej sprawy. Wystarczy
wątpliwość jednej ze stron o sprzeczności ustawy , na której podstawie sąd się
opiera.
3. Orzeczenie o niekonstytucyjności ustawy oznacza, że sąd odmawia zastosowania
takiej ustawy przy rozstrzyganiu zawisłej przed nim sprawy Sąd nie ma prawa do
generalnego uchylenia ustawy i wyprowadzenia jej z systemu obowiązującego pr 9. Skoncentrowany (kontynentalny) system kontroli konstytucyjności prawa. Jego podstawową cechą jest istnienie szczególnego sądowego organu - trybunału konstytucyjnego, który jest właściwy do orzekania wyłącznie o zgodności ustaw z konstytucją. Pozostałe sądy w formie pytań prawnych mogą jedynie zgłaszać się do niego z prośbą o rozstrzygnięcie. Z zapytaniem o zgodność ustawy z konstytucją mogą wystąpić również prezydent, rząd, oraz grupy deputowanych do parlamentu. Orzeczenie trybunału konstytucyjnego o niekonstytucyjności ustawy powoduje jej uchylenie , a więc ostateczne usunięcie z systemu prawa. 10. Kontrola konstytucyjności prawa w Polsce. Instytucja kontroli konstytucyjności prawa nie ma w Polsce długiej tradycji.
Do polskiego porządku prawnego Trybunał Konstytucyjny został wprowadzony 26.03.1982r. na podstawie Małej Konstytucji z 1952r. Mógł on jednak rozpocząć funkcjonowanie dopiero po uchwaleniu w dniu 25.04.1985r. ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.
Konstytucja umieściła TK w rozdziale zatytułowanym "Sądy i Trybunały" i zaliczyła go do władzy sądowniczej.
Trybunał jest organem władzy sądowej, powołany do badania zgodności z konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych . jest organem odrębnym i niezależnym od innych władz. Jego orzeczenia mają charakter ostateczny i wiążący. Sędziowie są wybierani indywidualnie ( Uchwała Sejmu ) na okres dziewięcioletniej kadencji.Konstytucja przyjęła zasadę nominacji Prezesa TK przez Prezydenta RP.Prezydent RP powołuje prezesa i wiceprezesa TK wśród 2 kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Narodowe.
11. Zakres kompetencji Trybunału Konstytucyjnego w Polsce. Polski Trybunał realizuje szereg funkcji, o ujęciu typowym dla współczesnego sądu konstytucyjnego. Wymienić należy:
1. kontrole norm, tzn. orzekanie o zgodności aktów normatywnych (zawartych w nich norm) z aktami (normami) wyższego rzędu,
2. orzekanie o skargach konstytucyjnych,
3. rozstrzyganie sporów kompetencyjnych miedzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa,
4. orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
5. rozstrzyganie o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędów przez Prezydenta RP.
Zarazem poza zakresem właściwości Trybunału pozostaje podejmowanie pewnych rozstrzygnięć powierzanych w niektórych krajach, sądowi konstytucyjnemu. Wymienić należy:
1. orzekanie o odpowiedzialności konstytucyjnej, które w Polsce należy do właściwości Trybunału Stanu jako odrębnego organu władzy sądowniczej,
2. rozstrzyganie spraw dotyczących ważności wyborów i referendów, w Polsce należy to przede wszystkim do Sądu Najwyższego,
3. ustalenie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw, które należało do właściwości Trybunału Konstytucyjnego w poprzednim stanie prawnym, a istotą tej kompetencji było ustalenie znaczenia postanowień ustawowych; była to więc forma abstrakcyjnej wykładni prawa, nowa Konstytucja nie tylko zniosła tę kompetencję, ale też pozbawiła mocy powszechnie obowiązującej wszystkie uchwały wykładnicze podjęte wcześniej w tym trybie przez Trybunał Konstytucyjny. 12. Podmioty mające prawo wszczynania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym nawiązuje do wzorów postępowania sądowego, a w sprawach nie uregulowanych odrębnie stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.
Trybunał rozpatruje sprawy o kontrole norm w składach pięcioosobowych, gdy chodzi o kontrole ustawy lub umowy międzynarodowej, lub trzyosobowych, gdy chodzi o kontrolę aktu podustawowego. Składy orzekające są wyznaczane przez Prezesa Trybunału Konstytucyjnego odpowiednio do kolejności wpływu spraw. Każda sprawa może być rozpatrywana w pełnym składzie, wówczas wymagana jest obecność co najmniej 9 sędziów. Jeżeli wynika to ze szczególnej zawiłości sprawy, a zwłaszcza, gdy orzeczenie może spowodować konieczność dokonania nakładów finansowych nie przewidzianych w ustawie budżetowej. Uczestnikami postępowania są: wnioskodawca tj. podmiot, który złożył pytanie prawne, organy, który wydał zakwestionowany akt normatywny oraz Prokurator Generalny. Jeżeli orzeczenie Trybunału może wywołać skutki wiążące się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w budżecie, opinie przedstawia także Rada Ministrów.
Sprawy z wniosków lub pytań prawnych zawsze muszą być rozpoznane na rozprawie. Po zamknięciu rozprawy skład orzekający udaje się na naradę i wydaje orzeczenie. Orzeczenie musi zapaść większością głosów. Z wnioskiem o wszczęcie postępowania wystąpić mogą:
1. Prezydent RP, Marszałek Sejmu Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30senatorów,
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes NSA, Prokurator Generalny, Prezes NIK,
Rzecznik Praw Obywatelskich,
2. Krajowa Rada Sądownictwa (jeśli dotyczy to niezależności sądów i niezawisłości sędziów
3. Organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego
4. Ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych
5. Kościoły i inne związki wyznaniowe
wg art. 79 Konstytucji , każdy, czyje wolności i prawa zostały naruszone
13. Pytania prawne w postępowaniu przed Trybunałem konstytucyjnym w Polsce. Z pytaniem prawnym mamy do czynienia gdy w przypadku rozpatrywania konkretnej sprawy występują wątpliwości co do zgodności z Konstytucją przepisu prawnego, który ma się stać podstawą rozstrzygnięci sądowego.
Pytanie prawne jest to uprawnienie wyłącznie sądu (każdego). Może być ono realizowane na każdym etapie postępowania sądowego. Strony postępowania mogą tylko wnosić o przedstawienie pytania prawnego, ale decyzja zawsze pozostaje w gestii sądu orzekającego.
Musi być też spełniona przesłanka relatywności - pytaniem prawnym można objąć tylko ten przepis, który ma być podstawą rozstrzygnięcia sprawy. Przedstawienie pytania prawnego powoduje zawieszenie postępowania, na tle którego sformułowano pytanie. Po wydaniu orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny , postępowanie zostaje podjęte, a sprawę rozstrzyga się zgodnie z tym orzeczeniem.
Z pytaniem prawnym mamy do czynienia przy tzw. Kontroli konkretnej (dotyczącej danej sprawy). 14. Skarga konstytucyjna.
Istotą skargi konstytucyjnej jest bezpośrednie powiązanie tej procedury z ochroną praw jednostki.
Skarga konstytucyjna jest to szczególny środek prawny pozwalający jednostce (innym podmiotom praw i wolności konstytucyjnych) na zwrócenie się do sadu konstytucyjnego o zweryfikowanie ostatecznych rozstrzygnięć władz publicznych, o ile rozstrzygnięcia te naruszają konstytucyjnie zagwarantowane prawa bądź wolności skarżonego. Istotne są tu 4 elementy:
1. incydentalny charakter skargi, stanowiącej prawo każdego podmiotu praw bądź wolności konstytucyjnych i związanej z konkretnym przypadkiem ich naruszenia,
2. ograniczenie podstawy skargi tylko do naruszeń praw i wolności o konstytucyjnym charakterze,
3. subsydiarny charakter skargi, pozwalający na jej wniesienie dopiero po bezskutecznym wyczerpaniu innych środków prawnych,
4. przyznanie praw rozpoznawania skarg organom sadownictwa konstytucyjnego, których rozstrzygnięcia wiążą wszystkie organy państwowe.
Istnieją dwa ujęcia skargi konstytucyjnej. Węższa polega na ograniczeniu podstaw skargi do zarzutu, że orzeczenie naruszające prawa bądź wolności skarżącego zostało wydane w oparciu o przepis praw sprzecznych z konstytucją - jest to wiec skarga przeciwko normie. Ujecie szersze pozwala tez na postawienie zarzutu, że samo orzeczenie zostało wydane w sposób naruszający konstytucje, może to być więc skarga zarówno przeciwko normie, jak i przeciwko orzeczeniu.
Prawo do skargi przysługuje każdemu podmiotowi praw i wolności konstytucyjnych. Przedmiotem skargi może być tylko konkretnie określona ustawa lub inny akt normatywny, na tle którego wniesiono skargę i wg której wydano ostateczne rozstrzygnięcie skargi.
Postępowanie toczy się wg tego samego modelu co postępowanie w sprawie kontroli norm. Z małymi wyjątkami:
1. inny jest skład trybunału nadającego bieg sprawie- 1 sędzia
2. w toku rozstrzygania skargi trybunał może wydać postanowienie o tymczasowym wstrzymaniu lub zawieszeniu wykonania orzeczenia
3. o nadaniu skardze biegu informuje się Rzecznika Spraw Obywatelskich , który może w nim uczestniczyć
4. skarga jest rozpatrywana w składzie 3 lub 5 sędziów a w sprawach zawiłych przez cały skład.
Orzeczenie o niekonstytucyjności aktu skutkuje pozbawieniem tego aktu mocy obowiązującej. Skarżący będzie mógł żądać wznowienia postępowania na zasadach ogólnych.
15. Konstytucyjny system źródeł prawa. System prawa w Polsce opiera się na hierarchiczności
Konstytucja jest najważniejszym aktem prawa , wszystkie inne akty muszą być z nią zgodne.
Polska Konstytucja przewiduje dwa rodzaje regulacji systemu źródeł prawa. Są to : 1. przepisy powszechnie obowiązujące
2. przepisy wewnętrzne przepisy powszechnie obowiązujące
art. 87 Konstytucji sformułował zasadę zamkniętego systemu źródeł prawa, ale tylko w odniesieniu do prawa powszechnie obowiązującego, które może wiązać wszystkie podmioty w państwie, w szczególności obywateli i "podmioty podobne ". Rozróżniamy dwa aspekty tego prawa; a) aspekt przedmiotowy
oznacza, że Konstytucja wyczerpująco wymieniła formy aktów, w jakich mogą być zawierane normy o powszechnie obowiązującym charakterze. Wyczerpujący charakter tego wyliczenia oznacza, że ustawy zwykłe nie mogą go rozszerzać i nie mogą przewidywać dodatkowych, nieznanych Konstytucji aktów prawa powszechnie obowiązującego. Z mocy art. 87 Konstytucji źródłami prawa powszechnie obowiązującego mogą być:
1. Konstytucja ( mają charakter samoistny)
2. Ustawy ( mają charakter samoistny)
3. Ratyfikowane umowy międzynarodowe
4. Rozporządzenia ( mają charakter wykonawczy)
5. Akty prawa miejscowego ( mają charakter wykonawczy)
Inne, konstytucyjnie przewidziane akty , w których mogą być stanowione normy powszechnie obowiązującego prawa , to rozporządzenia Prezydenta z mocą ustawy ( może je wydać jedynie w stanie wojennym, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie), a także przepisy stanowione przez organizację międzynarodową b) aspekt podmiotowy
oznacza, że Konstytucja wymieniła w sposób wyczerpujący organy upoważnione do stanowienia prawa powszechnie obowiązującego.
Rozporządzenia mogą wydawać - Prezydent , Rada Ministrów , Prezes RM, poszczególnym ministrom i przewodniczący komitetów, Kraj. Radzie Rad. I Tel. Przepisy wewnętrznie obowiązujące
Są to akty normatywne, obowiązujące wyłącznie jednostki, które są organizacyjnie podległe organowi wydającemu dany akt. To: 1.Uchwały Rady Ministrów
2.Zarządzenia prezesa RM i ministrów. Jednak na potrzeby poprawnego funkcjonowania aparatu państwowego dopuszczono do otwarcia systemu aktów prawa wewnętrznego. I tak wydawane są różnego rodzaju regulacje . Ponieważ jednak akty te nie mogą być adresowane do obywatela , nie ma niebezpieczeństwa, że taka rozszerzająca interpretacja mogła by kolidować z ochroną praw i wolności obywatela. Każdy akt prawa wewnętrznego podlega kontroli co do jego zgodności z powszechnie obowiązującym prawem. Akty pr. Wewnętrznego musza odpowiadać następującym wymaganiom:
1. mogą być adresowane tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu akt
2. mogą obowiązywać tylko te jednostki, a nie może działać " na zewnątrz" , w szczególności nie może być podstawa decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów,
3. może być wydany tylko na podstawie ustawy, która musi określać ogólną kompetencję danego organu do wydawania aktów prawa wewnętrznego. Akty pr. Wewnętrznego mogą stanowić wszelkie organy państwowe lub samorządowe w wymaganej formie prawnej, zawsze jednak tylko pod adresem tych podmiotów i jednostek, które pozostają w sferze ich organizacyjnej podległości. 16. Akty prawa powszechnie obowiązujące.
Źródłami powszechnie obowiązującego prawa mogą być:
- Konstytucja,
- Ustawy,
- Ratyfikowane umowy międzynarodowe,
- Rozporządzenia,
- Akty prawa miejscowego.
Konstytucja i ustawy mają charakter aktów samoistnych, tzn. mogą być wydawane w ramach ogólnej kompetencji organu uprawnionego do ich stanowienia; nie jest w tym celu konieczne żadne szczegółowe upoważnienie.. Natomiast rozporządzenia muszą mieć zawsze charakter aktów wykonawczych, tzn. mogą być wydawane tylko na podstawie upoważnienia ustawowego, a upoważnienie to musi mieć charakter szczegółowy pod względem podmiotowym, przedmiotowym i treściowym. Podobnie wykonawczy charakter muszą mieć akty prawa miejscowego. 17. Akty prawa wewnętrznego.
Organy państwa mogą stanowić akty prawa wewnętrznego, tzn. akty obowiązujące wyłącznie jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty. W żadnym razie nie mogą one być podstawą decyzji w stosunku do obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. Zarazem muszą być one zgodne z przepisami prawa powszechnie obowiązującego, co w szczególności jest gwarantowane przez władzę sądowniczą, która jest władna do uchylenia (Trybunał Konstytucyjny) lub odmowy zastosowania (inne sądy) aktu prawa wewnętrznego, który wykracza poza dozwolony krąg adresatów.
Konstytucja nie enumeruje podmiotów uprawnionych do wydawania aktów prawa wewnętrznego. Należy uznać, że w tym zakresie system tych aktów zachowuje charakter otwarty - mogą je stanowić wszelkie organy państwowe lub samorządowe i we wszelkich wymaganych formach prawnych, zawsze jednak tylko pod adresem tych podmiotów i jednostek, które pozostają w sferze ich organizacyjnej podległości. 18. Umowa międzynarodowa jako źródło prawa RP. Konstytucja określając miejsce źródeł prawa międzynarodowego w systemie prawa wyrażnie odniosła się tylko do umów międzynarodowych. Zalicza się je do źródeł prawa powszechnie obowiązującego, wyróżniając dwa ich rodzaje: 1. umowy ratyfikowane na podstawie zgody wyrażonej w ustawie przyjętej w normalnym postępowaniu ustawodawczym lub w procedurze szczególnej, bądź zgody wyrażonej w referendum.
2. Umowy, dla której ratyfikacji nie ma wymogu uzyskania takiej zgody. Tylko umowy ratyfikowane stanowią źródła prawa powszechnie obowiązującego, umowy takie po ich ogłoszeniu stanowią część polskiego porządku prawnego i są bezpośrednio stosowane, chyba, że ich stosowanie zależy od wcześniejszego wydania ustawy.
Włączenie prawa międzynarodowego do wewnętrznego porządku prawnego, określamy mianem transformacji polegającej na recepcji norm prawa międzynarodowego przez prawo krajowe.
Konstytucja dopuszcza istnienie umów innych niż ratyfikowane, nie maja one jednak charakteru aktów powszechnie obowiązujących. 19. Pojecie i zasady ustroju politycznego. Każda konstytucja określa pewne zasady podstawowe, które rozstrzygają o charakterze ustrojowym danego państwa i określają panujący w nim system władzy - tożsamość konstytucyjna. Zasady te wskazują przede wszystkim tego, do kogo należy władza w państwie (określają suwerena), ustanawiają podstawowe formy wykonywania tej władzy i rodzaje (typy) organów państwowych do tego powołanych. Zasady te określają podstawowe sposoby i treści wykonywania tej władzy, wskazując idee i cele jakie powinny być w tym procesie urzeczywistniane.
Konstytucyjne zasady ustroju nie zawsze muszą być zapisane w odrębnych postanowieniach tego aktu. Jest bowiem regułą, że tekst konstytucji posługuje się skrótami myślowymi, pojeciami-kluczmi, milcząco zakładając, że znaczenie tych pojęć jest na tyle oczywiste, iż nie wymaga legalnych definicji. W ten sposób zasady ustroju nabierają znacznej elastyczności, i o ich rzeczywistej roli i znaczeniu można często mówić dopiero na tle orzecznictwa sądowego dokonującego ich konkretyzacji. W polskiej konstytucji najważniejsze zasady ustrojowe odnajdziemy w rozdziale I pt. " Rzeczpospolita" oraz w rozdz. II i XII , ale zasady te możemy odnaleźć również w innych rozdziałach konstytucji jak i we Wstępie.
Wyróżniamy osiem podstawowych zasad:
1. suwerenności Narodu
2. niepodległości i suwerenności państwa
3. demokratycznego państwa prawnego
4. hierarchicznego systemu źródeł prawa
5. społeczeństwa obywatelskiego
6. podziału władz
7. społecznej gospodarki rynkowej
8. przyrodzonej godności człowieka20. Konstytucyjne zasady ustroju gospodarczego. Zasada społecznej gospodarki rynkowej dokonuje najbardziej ogólnej charakterystyki ustroju gospodarczego. Istotą jest oparcie ustroju gospodarczego na powiązaniu dwóch podstawowych idei: gospodarki rynkowej i państwa socjalnego. O idei gospodarki rynkowej można powiedzieć, że musi to być gospodarka, której podstawowym motorem rozwoju mają być mechanizmy rynkowe, na które państwo może oczywiście oddziaływać, ale których nie może zastępować własnymi decyzjami.
Trzy podstawy społecznej gospodarki rynkowej:
1. wolność działalności gospodarczej, oznacza ona swobodę podejmowania działalności gospodarczej, swobodę jej prowadzenia przez wszelkie podmioty.
2. własność prywatna, którą rozumieć należy jako wszelką własność należącą do podmiotów autonomicznych w stosunku do państwa i sektora jego własności gospodarczej.
3. solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych.
Ogólna zasada społecznej gospodarki rynkowej odnosi się do wszystkich sektorów i branż gospodarki, a więc także do ustroju rolnictwa.
Podstawowym i generalnym celem polityki społeczno-gospodarczej jest systematyczne polepszania warunków życia społeczeństwa.
Zasada społecznej gospodarki rynkowej- państwo musi uczestniczyć w funkcjonowaniu gospodarki rynkowej tak ,aby swoim działaniem nie ograniczać możliwości innych podmiotów gospodarczych ( osobom fizycznym i prawnym ). 21. Pojecie demokratycznego państwa prawnego. Pojecie państwo prawne jest ono właściwie równoznaczne z sumą cech ustrojowych współczesnego państwa demokratycznego. Jako element państwa prawnego traktuje się zasadę podziału władz, zwierzchnictwa konstytucji, niezależności sądów i niezawisłości sędziów, szczególnej roli ustawy jako podstawowego i powszechnego źródła prawa. Podstawowe zasady:
1. suwerenności narodu - traktowana jako podstawa demokratycznej legitymacji władzy państwowej i demokratycznego systemu tworzenia prawa oraz instytucji określających
dpowiedzialność organów państwowych.
2. Wolności i równości wobec prawa - determinuje charakter stosunków między państwem a jednostką ,implikująca oparcie ich stosunków na konstytucyjnym systemie praw podstawowych,
3. Konstytucjonalizmu - oznacza uznanie konstytucji za podstawę porządku prawnego i najwyższy akt prawny
4. Podziału władz - zakłada przyporządkowanie określonym strukturom organów państwowych poszczególnych funkcji oraz wzajemną kontrolę i równowagę tych władz.
5. Legalizmu - zakłada, że w prawo stanowić ma podstawę i granice wszystkich działań państwa, implikująca związanie ustawodawcy normami konstytucyjnymi, a władzy wykonawczej i sądowniczej ustawą, wszystkich zaś organów władzy publicznej normami pozakrajowymi, które państwo zobowiązała się przestrzegać. Z punktu widzenia jednostki oznacza to trwałość i przewidywalność rozstrzygnięć państwowych.
6. Prawo do sądu mające swoje źródło w przekonaniu, że tylko ochrona sądowa zapewnia pełną , efektywną ochronę prawną. Ochronę tę realizuje system niezależnych i niezawisłych sądów, opierających swoje postępowanie na ustawie.
7. Odpowiedzialności państwa za błędne działania
8. Zakaz podejmowania przez państwo działań ponad potrzebę, co pociąga za sobą odpowiedzialność, konieczność i proporcjonalność aktów państwowych.
9. System instytucji samorządowych jako formy udziałów społeczeństwa w samodzielnym zaspokajaniu potrzeb zbiorowych o znaczeniu lokalnym bądź grupowym.

22. Demokratyczne państwo prawne w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego z lat 1989-97 zarysowała się tendencja do traktowania klauzuli demokratycznego państwa prawnego jako zbiorczego wyrazu szeregu zasad i reguł o bardziej szczegółowym charakterze, które nie są wprawdzie wyraźnie zapisane w konstytucji, ale z niej wynikają w sposób pośredni. Zasada zaufania nakazuje, aby organ państwowy traktował obywateli z zachowaniem pewnych minimalnych reguł uczciwości. Przepisy prawne nie mogą wiec zastawiać pułapek, formułować obietnic bez pokrycia bądź nagle wycofywać się ze złożonych obietnic lub ustalonych reguł postępowania, nie mogą stwarzać organom państwowym możliwości nadużywania swojej pozycji wobec obywatela itp.
W ramach tej zasady ogólne Trybunał Konstytucyjny sformułował szereg konkretnych zasad stanowienia prawa, które muszą być przestrzegane w demokratycznym państwie prawnym:
- zakaz działania prawa wstecz,
- nakaz zachowania odpowiedniego okresu dostosowawczego przy wprowadzeniu nowych norm prawnych w życie,
- zasada ochrony praw nabytych,
- zasada określoności prawa: przepisy prawne muszą być formułowane w sposób na tyle jasny, aby adresat mógł bez trudności określić prawne konsekwencje swego postępowania,
- zasada proporcjonalności, inaczej zwana zakazem nadmiernej ingerencji; dotyczy ona treści stanowionego prawa i nakazuje, aby środki zastosowane do osiągnięcia założonego przez prawodawcę celu były do tego celu proporcjonalne.
23. Konstytucyjna zasada suwerenności Narodu.
Zasada ta określa suwerena, a więc wskazuje tego, do kogo należy władza w państwie. Określenie Narodu jako podmiotu suwerenności oznacza odrzucenie koncepcji, zgodnie z którą podmiotem władzy może być jakaś klasa czy grupa społeczna, partia polityczna czy jednostka. Nie może być tym samym grup społecznych czy kategorii obywateli, które mogłyby zostać postawione poza pojęciem Naród. Pojęcie Naród należy odnosić do wspólnoty wszystkich obywateli Rzeczypospolitej, rzeczywistym źródłem władzy są decyzje tylko tych obywateli, którzy posiadają prawo wyborcze.
Reprezentowanych przez Parlament. 24. Formy realizacji zwierzchnictwa Narodu.
Rozróżniamy dwie podstawowe formy wykonywania władzy przez Naród: demokracja bezpośrednia i demokracja pośrednia (przedstawicielska).
Demokracja bezpośrednia to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogół wyborców, bez pośrednictwa jakichkolwiek (nawet demokratycznie wyłonionych) organów państwowych.
Demokracja pośrednia, zwana też przedstawicielską, to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje są w imieniu suwerena podejmowane przez organ przedstawicielski (parlament) pochodzący z wyborów. W czasach współczesnych jest to podstawowy sposób sprawowania władzy, jako że instytucje demokracji bezpośredniej albo są technicznie niemożliwe do zastosowania na szczeblu ogólnopaństwowym (zgromadzenie wyborców), albo stosowane mogą być tylko w wypadkach szczególnych (referendum). Istotą demokracji pośredniej jest podejmowanie decyzji w imieniu suwerena przez organ (organy) przedstawicielski pochodzący z wyborów. 25. Pojecie i formy demokracji bezpośredniej.
Demokracja bezpośrednia to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogół wyborców, bez pośrednictwa jakichkolwiek (nawet demokratycznie wyłonionych) organów państwowych. Podstawowe formy demokracji bezpośredniej to ogólne zgromadzenie wyborców oraz referendum (głosowanie ogółu wyborców, przedmiotem którego jest podjecie decyzji w określonej sprawie lub sprawach). Wymienić też należy inicjatywę ludową (uprawnienie określonej grupy wyborców do wniesienia projektu ustawy do parlamentu lub też do poddania określonej sprawy pod referendum) oraz weto ludowe (uprawnienie określonej grupy wyborców do poddania pod referendum ustawy parlamentu, która budzi ich sprzeciw). Inicjatywa i weto rodzą jednak wiążące skutki tylko w aspekcie proceduralnym, i tym różnią się od referendum, które pozwala na podejmowanie rozstrzygnięć o charakterze merytorycznym. 26. Referendum i jego rodzaje.
referendum jest klasyczną formą demokracji bezpośredniej. Polega na wypowiadaniu się przez wyborców w formie głosowania, na tematy będące przedmiotem tego głosowania, a dotyczące spraw całego państwa lub jego określonej części. Istotą referendum jest nadanie mu formy głosowania, które przebiega w oparciu o podstawowe zasady prawa wyborczego(powszechność, równość, bezpośredniość i tajność) oraz sformułowane alternatywy tak lub nie bądź opcji, której wyborca daje preferencję w głosowaniu.
Rodzaje referendów wg poszczególnych kryteriów:
w oparciu o kryterium zasięgu terytorialnego
1. ogólnokrajowe 2. lokalne
w oparciu o kryterium obowiązku przeprowadzenia referendum
2. obligatoryjne ( gdy podjęcie decyzji o obowiązywaniu określonego aktu musi zostać
podjęte w drodze refer. Np. Konstytucja RP)
3. fakultatywne ( gdy podmioty zarządzające refer. uznają to za konieczność)
w oparciu o kryterium skutków prawnych
4. wiążące - gdy akt lub decyzja w nim podjęta nabiera bezpośredniej skuteczności prawnej
5. konsultatywne - gdy wynik referendum stanowi tylko wskazówkę do podjęcia decyzji
w oparciu o kryterium momentu przeprowadzenia
6. uprzednie - wynik jego ma być przesłanką wiążącą lub sugerującą przy podejmowaniu decyzji
7. następcze - takie , które zatwierdza akt lub decyzję podjętą przez organ upoważniony.
Szczególnym rodzajem refer. jest refer. ustawodawcze, polegające na uchwaleniu ta drogą ustawy jest ono jednak w Polsce nieznane.
Referendum w Polsce może zarządzić tylko Sejm lub Prezydent działający za zgoda Sejmu 27. REFERENDUM W PRAWIE POLSKIM
Referendum jest zagwarantowane przez Konstytucję, mówi o tym art. 4 ust.2 : Naród sprawuje władzę przez swych przedstawicieli lub bezpośrednio. Uwidacznia się tu charakter demokracji przedstawicielskiej , której uosobieniem na szczeblu ogólnopaństwowym jest parlament. Procedury demokracji bezpośredniej tj referendum i inicjatywa ludowa mają charakter uzupełniający wobec działalności organów przedstawicielskich Sejmu i Senatu.
Konstytucja Polska przewiduje procedurę referendum zarówno na szczeblu ogólnokrajowym jak i lokalnym. Wyróżnia się dwie sytuacje w których może dojść do referendum:
1. poprzez referendum może dojść do wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej 2. referendum może stać się częścią procedury zmiany Konstytucji, ale dopiero po uchwaleniu przez Sejm i Senat ustawy zmieniającej Konstytucję i tylko spełnieniu 2 przesłane:.
1. zmiana musi dotyczyć rozdz. I,II lub XII Konstytucji.
2. Przeprowadzenia referendum musi zażądać prezydent, Senat lub grupa posłów ( co najmniej 1/5 ustawowego składu Sejmu).
Jeśli opowie się za nią większość wyborców zmiana Konstytucji musi zostać przyjęta.
Zasady i tryb przeprowadzenia referendum określa ustawa. Referendum ogólnokrajowe
Przedmiotem ref. mogą być tylko sprawy o szczególnym znaczeniu dla Państwa. Zawsze konieczny jest bezpośredni związek z interesami Państwa jako pewnej całości.
Podmiotem prawa zarządzenia referendum jest
* Sejm - podejmuje uchwałę w sprawie zarządzenia referendum bezwzględna większością głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Może to uczynić z własnej inicjatywy bądź na wniosek określonych podmiotów (Senatu, Rady Ministrów, lub co najmniej 500 000 wyborców (inicjatywa wyborców nie może dotyczyć wydatków i dochodów oraz obronności państwa a także amnestii)
* Prezydent działający za zgodą Sejmu - prezydent ustala treść zarządzenia o przeprowadzeniu referendum. Senat tylko odrzuca lub zatwierdza ten projekt /poprzez głosowanie w bezwzględnej większości głosów tj co najmniej 1/2 ustawowej liczby posłów/. Znaczenie i tryb przeprowadzania referendum są w znacznej mierze wzorowane na procedurze wyborczej. Przeprowadza je Państwowa Komisja Wyborcza oraz wojewódzkie i obwodowe komisje ds. referendum.
Po ustaleniu wyników głosowania Pań. Kom. Wyborcza ustala wynik referendum, podając go do wiadomości publicznej i przekazuje Sądowi Najwyższemu . Procedury demokracji bezpośredniej, tj. referendum i inicjatywa ludowa, mają zaś charakter uzupełniający wobec działalności organów przedstawicielskich - Sejmu i Senatu. Tym samym szczegółowe konstytucyjne unormowania referendum należy traktować jako rozwiązania wyjątkowe wobec zwykłego, tzw. Parlamentarnego trybu podejmowania decyzji państwowych.
28. Konstytucyjna zasada demokracji przedstawicielskiej.
Demokracja pośrednia, zwana też przedstawicielską, to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje są w imieniu suwerena podejmowane przez organ przedstawicielski (parlament) pochodzący z wyborów. W czasach współczesnych jest to podstawowy sposób sprawowania władzy, jako że instytucje demokracji bezpośredniej albo są technicznie niemożliwe do zastosowania na szczeblu ogólnopaństwowym (zgromadzenie wyborców), albo stosowane mogą być tylko w wypadkach szczególnych (referendum). Istotą demokracji pośredniej jest podejmowanie decyzji w imieniu suwerena przez organ (organy) przedstawicielski pochodzący z wyborów. Jest niesporne, że charakter tak rozumianego organu przedstawicielskiego należy przypisać parlamentowi. W warunkach polskich cecha ta odnosi się w równym stopniu do Sejmu i Senatu, jako że system wyborczy do obu izb opiera się na zasadzie powszechności. Konstytucja określa posłów jako przedstawicieli Narodu; tak samo należy traktować senatorów. Konstytucja nie określa natomiast Prezydenta mianem przedstawiciela Narodu, choć pochodzi on z wyborów o równie demokratycznym charakterze jak wybory parlamentarne. Charakter organów przedstawicielskich można też przypisać radom gmin, radom powiatowym i sejmikom wojewódzkim, jako że też pochodzą one z wyborów. Z uwagi jednak na ograniczony terytorialnie zakres ich legitymacji nie można ich traktować jako organów reprezentacji Narodu.
29. Pojęcie partii politycznej i jej funkcje.
Swoboda tworzenia i działania partii politycznych stanowi jedną z wolności politycznych obywateli.
Partie polityczne to zorganizowane struktury jednoczące obywateli dla formułowania, wyrażania i realizowania ich celów politycznych, dążących do zdobycia władzy politycznej w państwie, przede wszystkim poprzez zdobycie większości w państwowych i samorządowych organach przedstawicielskich. 30. Sposób tworzenia partii politycznej.
Konstytucja określa cechy, jakim musi odpowiadać dana organizacja, by mogła zostać uznana za partię polityczna:
1. członkami partii mogą być tylko obywatele polscy,
2. zrzeszać się mogą w partii na zasadach dobrowolności i równości,
3. celem działalności partii jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy publicznej.
Powiązanie tych 3 cech odróżnia partię polityczna od innych organizacji (stowarzyszeń, zrzeszeń, związków) działających tak w sferze polityki, jak i poza nią. Zarazem przepisy prawne przyznają partią stanowisko szczególne, zwłaszcza gdy chodzi o udział w kształtowaniu życia politycznego (wybory, funkcjonowanie organów przedstawicielskich, dostęp do środków masowego przekazu).
Partia polityczna, aby zostać za taką uznana przez prawo, musi zostać wpisania do ewidencji partii politycznych. Prowadzi ją Sąd Wojewódzki w Warszawie, który nie może odmówić dokonania wpisu, jeśli organizacja pretendująca do miana partii spełnia wskazane wyżej warunki formalne. 31. Kontrola legalności partii politycznych w Polsce.
Wolność tworzenia partii nie ma charakteru nieograniczonego, bo w Polsce doświadczenia historyczne skłoniły do wprowadzenia pewnych zakazów w tym zakresie. Zakazy te odnoszą się do:
1. programowo-ideologicznego charakteru partii - zakazane jest istnienie partii politycznych:
a) odwołujących się w swych programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu,
b) których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową,
2. metod i zasad organizacyjnych partii - zakazane jest istnienie partii politycznych, których program lub działalność:
a) zakłada lub dopuszcza stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa,
b) przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.
Organizacja, której charakterystyka odpowiada choćby jednej ze wskazanych wyżej cech, nie może zostać uznana za partię polityczną, a jeżeli występowanie takich cech zostanie stwierdzone w odniesieniu do już istniejącej partii politycznej, może dojść do uznania, że jej cele lub działalność są sprzeczne z Konstytucją, co powoduje likwidację partii. Orzeczenie w tym przedmiocie może wydać tylko Trybunał Konstytucyjny.
32. Zasada legalności.
Wpis do ewidencji partii politycznych ma dla niej istotne znaczenie art.1 ust.2 ustawy z 27.06.1997r. o partiach politycznych stanowi, że dopiero po jego uzyskaniu partia może korzystać z praw wynikających z tej ustawy i nabywa osobowość prawną.
Partię do ewidencji wpisuje Sąd Wojewódzki w Warszawie(prowadzący ewidencję) niezwłocznie po złożeniu zgłoszenia jeśli wypełnia ono wymogi przewidziane prawem. Gdy zgłoszenie zawiera wady , sąd wzywa do ich usunięcia. Sąd zawiesza postępowanie wpisu do ewidencji w razie wątpliwości co do zgodności z Konstytucją celów lub zasad działania partii określonych w statucie i występuje do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności celów partii z Konstytucją. Orzeczenie TK o sprzeczności tych celów skutkuje odmową wpisania partii do ewidencji. Partiopm przysługuje od orzeczenia apelacja . prawomocne postanowienie o wpisaniu partii do ewidencji ogłasza sąd w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz przekazuje Państwowej Kom. Wyborcze
33. Zasada podziału władz.
Zasada podziału władz nie ma charakteru absolutnego. Jej podstawową treścią jest odrzucenie możliwości skumulowania całej władzy w rękach jednego podmiotu. Zasada ta nigdy nie był rozumiana jako wprowadzająca całkowity zakaz przynależności do rządu (ministrów) pewnych kompetencji z zakresu stanowienia prawa, a do parlamentu - pewnych decyzji z zakresu wykonywania prawa.
Zasada podziału władz jest to jedna z najstarszych zasad, towarzyszących rozwojowi myśli ustrojowej już w czasach Arystotelesa. Rozwinęła się w XVII i XVIII w. Przez Johana Locke`a i Monteskiusza znalazła miejsce niemal we wszystkich demokratycznych konstytucjach współczesnego świata.
Podział funkcjonalny.
W każdym państwie wyodrębnia się jego 3 podstawowe funkcje:
1. funkcja polegająca na stanowieniu prawa, -
2. funkcja polegająca na wykonywaniu tego prawa, rządzeniu, administrowaniu,
3. funkcja polegająca na wymierzaniu sprawiedliwości, ściganiu przestępców, sądzenie.
Podział organizacyjny.
Podział podmiotowy:
1. funkcja pierwsza w postaci stanowienia prawa powinna należeć do parlamentu,
2. funkcja druga powinna należeć do władcy i aparatu dworskiego,
3. funkcja trzecia powinna należeć do niezależnych i niezawisłych sądów.
Należy przyjąć system hamulców i równowagi. Muszą istnieć instrumenty zapewniające równowagę władz. Instrumenty hamujące, instrumenty utrzymujące równowagę władz:
- prawo veta,
- prawo głowy państwa, władcy do rozwiązania parlamentu,
- podzielenie parlamentu na dwie izby.
Konstytucja marcowa zapisała wprost zasadę podziału władz. 34. Pojęcie i rodzaje systemu rządów.
Zasad podziału władz zakłada oparcie stosunków między poszczególnymi władzami na systemie wzajemnych hamulców, które gwarantować mają współdziałanie i równowagę tych władz. Na tym tle ukształtowały się dwa zasadnicze modele stosunków między władzą ustawodawczą i władzą wykonawczą, określane mianem systemów parlamentarnego (parlamentarno-gabinetowego) i systemu prezydenckiego. W obu systemach struktura i organizacja władzy ustawodawczej (parlamentu) są do siebie zbliżone. Odróżnia je natomiast struktura władzy wykonawczej i sposób ujęcia jej stosunków z parlamentem.
System rządów parlamentarno-gabinetowy.
Mamy parlament oraz władzę wykonawczą, którą wykonuje rząd i głowa państwa (monarcha lub prezydent). Państwem rządzi rząd na czele z premierem. Król (prezydent) panuje, ale nie rządzi, sprawuje rolę reprezentacyjną. W tym, systemie rząd jest zależny od parlamentu. Aby działać musi mieć poparcie parlamentu. Parlament może postawić wotum nieufności wobec całego rządu lub pojedynczemu ministrowi.
Instytucja charakterystyczna dla tego systemu rządów jest instytucja kontrasygnata. Prerogatywy prezydenta są to akty wolne od kontrasygnaty.
Głowa państwa oraz członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną za złamanie konstytucji, za dokonanie przestępstwa.
System rządów zwany prezydenckim - charakterystyczny dla USA.
Władza wykonawcza należy do jednej człowieka. Nie występuje rząd. W tym systemie głowa państwa jest prezydentem i szefem rządu. Nie ma tam ministrów, ale są sekretarze. Prezydenta wybierają obywatele z tym, że obywatele wybierają elektorów, a oni wybierają prezydenta na 4 lata. Mogą być tylko dwie czteroletnie kadencje prezydenckie. Prezydent podlega odpowiedzialności konstytucyjnej za złamanie konstytucji lub popełnienie przestępstwa.
System rządów zwany prezydencjalny lub półprezydencki.
Uformował się pod rządami 5 republiki francuskiej z roku 1958. Jest podzielona władza wykonawcza (egzekutywa) między prezydenta i radę ministrów, na czele której stoi premier. Ciężar sprawowania władzy w państwie spoczywa na prezydencie, który przewodniczy radzie. Prezydent pochodzi z wyborów bezpośrednich. Wybierany jest na 7 lat i na dwie kadencje. 35. System rządów w Konstytucji RP.
Konstytucja z 2 IV 1997 r. utrzymała w Polsce parlamentarny system rządów. Organizacja władzy wykonawczej oparta jest na zasadzie dualizmu (prezydent oraz rząd na czele), rząd (i poszczególni ministrowie) ponoszą polityczną odpowiedzialność przed Sejmem, prezydentowi nie przysługują kompetencje, które pozwalałyby mu przejąć kierowanie sprawami rządowymi. Nie jest to jednak czysta postać systemu parlamentarnego, bo nadal pozostał w nim przynajmniej jedna kompetencja typowa dla systemu prezydenckiego, a mianowicie wybór prezydenta w głosowaniu powszechnym, a nie przez parlament. Nie oznacza to jednak wprowadzenia systemu prezydenckiego, bo kompetencje głowy państwa w nowej konstytucji istotnemu ograniczeniu. Centralne miejsce w systemie organów państwowych przysługuje Sejmowi, wiele jednak jego decyzji musi być podejmowanych bezwzględną lub kwalifikowaną większością głosów, a jeśli takiej większości zabraknie, Sejm musi się pogodzić z wolą Senatu czy prezydenta. Konstytucja mówi o oparciu stosunków miedzy władzą ustawodawczą a wykonawczą na wzajemnej równowadze, to dalsze postanowienia konstytucyjne nadają zdecydowanie silniejszą pozycję parlamentowi, a w jego ramach - Sejmowi. 36. Pojecie podstawowych wolności, praw i obowiązków jednostki. O wolności mówimy w sytuacjach, gdy władza publiczna ma obowiązek powstrzymania się od ingerencji w działalność jednostki (a wiec wtedy, gdy mamy do czynienia z prawem negatywnym), o prawie - sytuacji, gdy władza publiczna ma obowiązek podjęcia działań pozytywnych. prawa i wolności osobiste:
prawa i wolności polityczne:
do życia,

do prywatności
wyborcze
do wolności sumienia i czynu
do stowarzyszenia się wolności
do spraw sądu
do zgromadzeń
do nietykalności osobistej
wolności środków masowego przekazu
nienaruszalności mieszkania



37. Prawa człowieka i prawa obywatelskie.
Prawa człowieka - to postać praw i wolności jednostki, służąca ochronie jej interesów, przypisywanych każdej osobie ludzkiej, niezależnie od przynależności państwowej i od jakichkolwiek cech różniących. Żródłem tak rozumianych praw człowieka nie jest państwo i tworzony przez nie określony system prawny, lecz prawo naturalne , zgodnie z którym podstawą większości praw jednostki jest przyrodzona godność istoty ludzkiej.
Prawa obywatelskie - przysługują z racji posiadania obywatelstwa, nie znajdującymi zastosowania do innych osób znajdujących się na terenie danego państwa. Są prawami o charakterze publicznym - nie dotyczą relacji pomiędzy obywatelami ale wyłącznie między jednostką a państwem. Dają jednostkom możliwość dochodzenia ich praw przy pomocy środków procesowych w postępowaniu przed odpowiednim organem. Prawa obywatelskie podzielic można na: gwarantowane konstytucyjne i prawa chronione na podstawie ustaw. Różnią się mocą prawną i systemem prawnej ochrony. 38. Konstytucyjne wolności jednostki.
Zasada wolności człowieka została wymieniona we Wstępie do Konstytucji. Określa ona ogólne pojecie wolności jako zakaz zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje, gwarantuje poddanie wolności człowieka ochronie prawnej, ale jednocześnie wyraźnie zobowiązuje, aby każdy szanował wolności i prawa innych. Zasada wolności ma ograniczony charakter, bo swoboda działań człowieka musi uwzględniać zarówno nakazy interesu publicznego, jak i konieczności poszanowania wolności innych ludzi. Zasadę wolności należy rozpatrywać w 2 aspektach. W znaczeniu pozytywnym oznacza ona swobodę czynienia wszystkiego, co nie jest przez prawo zakazane. Człowiek nie musi więc wskazywać podstawy prawnej swoich działań. W znaczeniu negatywnym, zasad wolności oznacza, że nałożenie na jednostkę nakazu podjęcia określonego działania może nastąpić jedynie wtedy, kiedy prawo to przewiduje. Oba te aspekty składają się na formalne pojmowanie zasady wolności. 39. Zasada równości wobec prawa.
Zasad równości została ogólnie zapisana w Konstytucji. Podstawowe wymiary równości to:
1. w sytuacji prawnej obywateli,
2. w możliwościach wpływania obywateli na proces sprawowania władzy politycznej,
3. w sytuacji ekonomicznej i szansach jej poprawienia.
Konstytucja określa:
1. zasadę równości wobec prawa,
2. zasadę równego traktowania wszystkich przez władze publiczne,
3. zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.
Po pierwsze zasada równości oznacza w tym samym stopniu równość wobec prawa (tzn. nakaz równego traktowania przez organy władzy publicznej w procesie stosowania prawa), co i równość w prawie (tzn. nakaz uwzględniania zasady równości przy kształtowaniu treści obowiązującego prawa).
Po drugie, zasada równości oznacza nakaz jednakowego traktowania podmiotów i sytuacji podobnych (identycznych), a wiec kryje się w niej nakaz równego traktowania podmiotów i sytuacji, które nie mają podobnego (identycznego) charakteru.
Po trzecie, zasad równości odnosi się do sytuacji prawnej adresata, i nie kryje się w niej zakaz istnienia faktycznych (socjalno-ekonomicznych) nierówności w społeczeństwie.
Po czwarte, zasada równości nie ma charakteru bezwzględnego, a wiec w pewnych sytuacjach pozwala na różnicowanie sytuacji prawnej podmiotów podobnych.
Po piąte, zasad równości musi być rozpatrywana w ścisłym związku z zasadą sprawiedliwości społecznej.
Po szóste, zasada równości ma charakter uniwersalny, bo odnosi się do wszelkich dziedzin funkcjonowania społeczeństwa i do wszelkich zróżnicowań wprowadzanych przez prawo.
Konstytucja z 1997 r. dodatkowo zaznacza też kilka szczególnych aspektów zasady równości. Po pierwsze, oddzielnie formułuje zasadę równości kobiet i mężczyzn, nieco dokładniej określają istotę tej równości. Po drugie wprowadza zasadę równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych. Po trzecie, oddzielnie formułuje zasadę równości prawa wyborczego, co wynika ze związku tej zasady z regulacjami prawa wyborczego.
40. Systematyka podstawowych praw jednostki w Konstytucji RP.
Konstytucja z 1997 r. przyjmuje przedmiotową klasyfikację praw i wolności jednostki. W Konstytucji wyróżniono kolejno: wolności i prawa osobiste, wolności i prawa polityczne oraz wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne.
Prawa i wolności osobiste:
1. prawo do życia jego podmiotem jest każdy człowiek, a obowiązkiem państwa jest zapewnienie każdemu prawnej ochrony życia.
2. nietykalność osobistą:
a) zakaz poddawania eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnej zgody,
b) zakaz poddawania torturom i okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu,
c) zakaz pozbawiania wolności z wyjątkiem przypadków określonych ustawowo,
d) nienaruszalność mieszkania - przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach wskazanych w ustawie i w sposób w niej określony.
3. prawo do rzetelnej procedury sądowej:
a) prawo do sądu, odnoszące się nie tylko do procedury karnej, ale do wszelkich spraw i sporów, w których jednostka jest stroną,
b) prawo do obrony, odnoszące się sytuacji jednostki w postępowaniu karnym, na wszystkich jego stanowiskach.
4. prawo do ochrony, które obejmuje prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia, a także prawo do decydowania o swoim życiu osobistym. W szczególności nikt nie może być przez organ władzy publicznej zobowiązany do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.
5. wolność poruszania się:
a) swoboda poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej,
b) swoboda wyboru miejsca zamieszkania i pobytu,
c) swoboda opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej (prawo do paszportu).
6. wolność sumienia i religii, tj. wyznania:
a) wolność wyznaniowa lub przyjmowania religii według własnego uznania,
b) swoboda uzewnętrzniania religii - indywidualnie lub zbiorowo, publicznie lub prywatnie - zwłaszcza przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, nauczanie i praktykowanie,
c) swobodę posiadania świątyń i innych miejsc kultu,
d) prawo osób wierzących do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują,
e) prawo rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego zgodnie ze swoimi przekonaniami.
7. wolność wyrażania poglądów i opinii: wolność wyrażania poglądów, wolność pozyskiwania informacji oraz wolność rozpowszechniana informacji.
8. prawo uzyskiwania w Rzeczypospolitej azylu lub statusu uchodźcy; podmiotami tego prawa są jedynie cudzoziemcy.
Prawa i wolności polityczne.
1. prawa związane z udziałem w życiu publicznym:
a) prawo głosowania w wyborach i referendach,
b) prawo kandydowania w wyborach,
c) prawo inicjatywy ustawodawczej, prawo dostępu do służby publicznej,
d) prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne,
e) prawo składania petycji, wniosków i skarg, tak w interesie publicznym jak i własnym bądź osób trzecich.
2. wolność zgromadzeń obejmuje swobodę organizowania zgromadzeń, a także swobodę uczestniczenia w nich.
3. wolność zrzeszania się - swoboda zakładania zrzeszeń.
Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne.
1. prawo własności, swoboda działalności gospodarczej,
2. uprawnienia pracownicze - nowa Konstytucja nie przyznaje obywatelom prawa do pracy, wychodząc z założenia, iż w nowych warunkach gospodarczych byłoby to nierealne.
3. prawo do zabezpieczenia społecznego,
4. prawo do ochrony zdrowa, prawo do nauki
5. prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska. 41. Podstawowe obowiązki obywatelskie w Konstytucji RP. W wielu konstytucjach normowane są nie tylko prawa i wolności, ale także obowiązki jednostki. Daje to wyraz wzajemnej zależności korzystania z praw (wolności) i wywiązywania się z obowiązków, bez której żadne państwo istnieć nie może. Odrębne wyliczenie obowiązków nie ma charakteru wyczerpującego. Toteż wyliczenie konstytucyjne ma na celu wskazanie jedynie najważniejszych obowiązków. Katalog podstawowych obowiązków obejmuje:
1. obowiązek wierności Rzeczypospolitej, w którym kryje się też obowiązek troski o dobro wspólne; szczególną postacią tego obowiązku jest obrona ojczyzny i wynikający z niej obowiązek służby wojskowej - dopuszczalne jest przy tym odbywanie służby zastępczej w przypadkach motywowanych względami religijnymi lub sumienia; podmiotami tych obowiązków są tylko obywatele polscy,
2. obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej, ciążący na każdym pozostającym w obszarze obowiązywania tego prawa,
3. obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków,
4. obowiązek dbałości o stan środowiska, z czym łączy się ustanowienie procedur odpowiedzialności za spowodowanie szkody w tym stanie.
42. Środki ochrony wolności i praw.
Podstawowym środkiem ochrony praw i wolności jest droga sądowa, bo tylko w tej procedurze możliwe jest ich dochodzenie przez jednostkę. Wynika to z ogólnej zasady, która zakazuje zamykania drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych wolności i praw, oraz zasada dwuinstancyjności postępowania. W tym kontekście Konstytucja podkreśla też zasadę cywilnej odpowiedzialności państwa (samorządu) za niezgodne z prawem działania funkcjonariuszy.
Konstytucja ustanawia też dwie dalsze procedury służące ochronie konstytucyjnych wolności i praw:
1. skargę konstytucyjną, którą każdy może wnieść bezpośrednio do Trybunału Konstytucyjnego w razie naruszenia jego konstytucyjnych praw i wolności - ostatecznym orzeczeniem wydanym przez sąd lub organ administracji publicznej,
2. wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich, z którym każdy może wystąpić o pomoc w ochronie swych wolności i praw naruszonych przez organy władzy publicznej.
43. Rzecznik Praw Obywatelskich - pozycja ustrojowa, zadania i prawne środki działania.
Rzecznik Praw Obywatelskich jest samodzielnym organem konstytucyjnym. Najwłaściwszym określeniem ustrojowego charakteru urzędu rzecznika jest uznanie go za organ ochrony prawa. Zadania rzecznika są bowiem zorientowane w znacznym stopniu na ochronę obywatela i z tego punktu widzenia są one bliższe zadaniom władzy sądowniczej. Dla pozycji ustrojowej Rzecznika Praw Obywatelskich podstawowe znaczenie mają dwie zasady:
1. zasada powiązania z sejmem,
2. zasad niezależności od pozostałych organów państwa.
Rzecznik jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na pięcioletnią kadencję. Rzecznikowi przysługuje immunitet i nietykalność - ich uchylenie należy do Sejmu, wyjątkowo jednak Rzecznik może być zatrzymany w razie ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa. Rzecznik nie może być posłem ani senatorem, nie może zajmować żadnego innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych, nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Rzecznik może być odwołany przed upływem kadencji tylko w sytuacjach szczególnych, takich jak zrzeczenie się funkcji, trwała niezdolność do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności lub upadku sił; sprzeniewierzenie się złożonemu ślubowaniu. Rzecznik jest organem jednoosobowym (monokratycznym), a swoje zadania wykonuje przy pomocy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich. Podstawowym zadanie Rzecznika jest stanie na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Jego działalność ma być więc w pierwszym rzędzie zorientowana na ochronę jednostki. W aspekcie podmiotowym działalność Rzecznika dotyczy ochrony praw i wolności zarówno obywateli, jak i bezpaństwowców oraz cudzoziemców, tych ostatnich jednak tylko w zakresie tych praw i wolności, jakie im przysługują w Polsce. Ochrona ta nie ogranicza się jednak tylko do praw i wolności konstytucyjnych, ale może dotyczyć wszelkich praw i wolności, jeśli tylko były określone w akcie normatywnym, tzn. w jakimkolwiek akcie wydanym przez organ władzy publicznej i formułującym normy prawne. Realizacja powyższych zadań następuje w dwóch podstawowych formach: poprzez wystąpienia i interwencje w sprawach indywidualnych oraz poprzez wystąpienia, inicjatywy i wnioski dotyczące ogólnych problemów ochrony praw i wolności obywateli. 44. Pojecie obywatelstwa, podstawowe zasady prawa o obywatelstwie polskim.
Podstawowe znaczenie ma rozróżnienie statusu obywateli i cudzoziemców. Konstytucja ustala podstawowe zasady dotyczące obywatelstwa.
1. obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi lub w inny sposób określony przez ustawę. Ustawa z dnia 15 II 1962 roku o obywatelstwie polskim przewiduje kilka innych sytuacji, gdy możliwe jest nabycie obywatelstwa (następuje ono z mocy prawa, np. w odniesieniu do repatriantów lub osób, które zawarły małżeństwo z obywatelem polskim), uznanie obywatelstwa (następuje ono na mocy decyzji administracyjnej - poddanej kontroli Naczelnego Sądu Administracyjnego - m. in. wobec cudzoziemców stale zamieszkałych w Polsce i nie mających innego obywatelstwa) lub nadanie obywatelstwa (następuje ono aktem prezydenta RP, akt ten ma w zasadzie charakter dyskrecjonalny, ale w tej chwili znajduje się NSA pytanie prawne, czy podlega on kontroli sądowej).
2. obywatelstwo polskie można utrącić tylko na podstawie wniosku (zrzeczenia się) zainteresowanej osoby, nie dopuszczalne jest natomiast pozbawienie obywatelstwa wbrew woli zainteresowanego. Warto nadmienić, że możliwość taka istniała jeszcze przed wejściem w życie Konstytucji, obecnie odpowiednie fragmenty ustawy o obywatelstwie polskim stały się sprzeczne z konstytucją.\ 45. Sposoby nabywania obywatelstwa polskiego.
Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi lub w inny sposób określony przez ustawę. Ustawa z dnia 15 II 1962 roku o obywatelstwie polskim przewiduje kilka innych sytuacji, gdy możliwe jest nabycie obywatelstwa (następuje ono z mocy prawa, np. w odniesieniu do repatriantów lub osób, które zawarły małżeństwo z obywatelem polskim), uznanie obywatelstwa (następuje ono na mocy decyzji administracyjnej - poddanej kontroli Naczelnego Sądu Administracyjnego - m. in. wobec cudzoziemców stale zamieszkałych w Polsce i nie mających innego obywatelstwa) lub nadanie obywatelstwa (następuje ono aktem prezydenta RP, akt ten ma w zasadzie charakter dyskrecjonalny, ale w tej chwili znajduje się NSA pytanie prawne, czy podlega on kontroli sądowej). 46. Podstawowe zasady prawa wyborczego.
Podstawowe zasady prawa wyborczego są to zasady, ukształtowane w rozwoju historycznym i traktowane dzisiaj jako konieczne przesłanki demokratyzmu wyborów. Podstawowe zasady prawa wyborczego określa się tradycyjnie mianem przymiotniki wyborcze, które stanowią pewien kanon i dopuszczają się do praw wyborczych obywatela i sposobu głosowania - mówi się wiec, że wybory są powszechne, równe i bezpośrednie, a głosowanie - tajne. Stąd wywodzi się pojecie wyborów czteroprzymiotnikowych. Piąty przymiotnik - proporcjonalność odnosi się do innego zagadnienia, a mianowicie do sposobu ustalania wyników wyborów. Jeżeli wybory nie są oparte o zasadę proporcjonalności, to odbywają się według zasady większości, ponieważ jednak zasada większości jest historycznie wcześniejsza, miano wyborów pięcioprzymiotnikowych odnosi się tylko do wyborów przeprowadzanych według zasady proporcjonalności.
47. Zasada powszechności wyborów.
Zasada ta określa krąg podmiotów, którym przysługują prawa wyborcze i wymaga, by wszystkim, w zasadzie, dorosłym obywatelom państwa przysługiwało co najmniej czynne prawo wyborcze. Przesłanki posiadania czynnego prawa wyborczego:
1. posiadanie obywatelstwa polskiego,
2. uzyskanie czynnego prawa wyborczego jest ukończenie 18 roku życia, co musi nastąpić najpóźniej w dniu głosowania.
3. posiadanie pełni praw publicznych,
4. posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnej. 48. Zasada równości wyborów.
W znaczeniu formalnym zasadę równości sprowadzić można do reguły: jeden człowiek - jeden głos. Oznacza to, że nie może być sytuacji, w której jednemu wyborcy przypadałaby większa liczba głosów niż innym bądź w której jeden wyborca może głosować w imieniu innych. W dzisiejszych czasach ten aspekt zasady równości ma charakter oczywisty i powszechnie przyjęty: każdy wyborca może głosować tylko jeden raz i może oddać tyle samo głosów, co inni wyborcy w danym okręgu. W znaczeniu materialnym zasad równości wymaga, by głos każdego wyborcy miał tę samą siłę, a więc, by mniej więcej w tym samym stopniu wpływał na wynik wyborów. Materialny aspekt zasady równości nie znajduje zastosowania w wyborach do senatu.
49. Pojecie i rodzaje systemów wyborczych.
Od pojęcia prawa wyborczego odróżnić musimy pojęci e systemu wyborczego.
System wyborczy jest to całokształt prawnych i pozaprawnych elementów określających sposób przygotowania , przeprowadzenia i ustalenia wyników wyborów. Prawo wyborcze jest zawsze elementem systemu wyborczego. Na system wyborczy będą składały się oprócz norm prawnych również różnego rodzaju normy o charakterze pozaprawnym, zwłaszcza pewne zasady i zwyczaje polityczne.. np. normy regulujące wewnątrzpartyjne procedury wyłaniania kandydatów na obierane stanowiska państwowe.
W państwach demokratycznych, w których istnieje ustabilizowany system partyjny , aby móc zostać wybranym do parlamentu trzeba zwykle być zgłoszonym przez jedną z liczących się partii politycznych. Członek lub kandydat oprócz wypełnienia wymogów przewidzianych ordynacją wyborczą przejść musi pewną procedurę nominacyjną.
System prawa : 1. Większościowy 2. Proporcjonalny 50. System wyborczy większościowy.
Zasada ta odnosi się do sposobu ustalania wyniku głosowania i występuje alternatywnie wobec zasady większości. Ta ostania, stanowiąca najprostszy sposób ustalania wyników, oznacza, że wybrany został ten, kto uzyskał największą liczbę głosów. Jeśli jest to warunek wystarczający, to mówimy o zasadzie większości względnej: aby zostać wybranym należy uzyskać więcej głosów niż inni kandydaci. Jest to system najprostszy, bo wtedy głosowanie zawsze musi przynieść rozstrzygnięcie, jako że nie jest konieczne przekroczenie jakiegokolwiek odsetka ogółu od danych głosów. Wówczas jednak ów wybrany kandydatem będzie reprezentantem nielicznej grupy wyborców. Zasada większości bezwzględnej narzuca wymóg uzyskania nie tylko większej liczby głosów, ale określa również odsetek oddanych głosów, który musi być wyższy niż 50%. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska więcej niż 50% głosów, to przeprowadzana jest druga tura głosowania. Pozostają w niej dwaj kandydaci, którzy uzyskali największą liczbę głosów i nie zrzekli się kandydowania, jeden z nich musi więc uzyskać więcej niż 50% głosów.
51. System wyborczy proporcjonalny.
Istotą zasady proporcjonalności jest dokonywanie rozdziału mandatów w okręgu wyborczym proporcjonalnie do odsetka głosów, jakie uzyskały poszczególne partie czy ugrupowania konkurujące w wyborach. Tym samym, nieodzowną przesłanką ustanowienia systemu proporcjonalnego jest istnienie wielomandatowych okręgów wyborczych, a także konkurencja list wyborczych zgłaszany przez poszczególne partie i ugrupowania. System proporcjonalny wymaga przeprowadzenia tylko jednej tury wyborów, bo zawsze możliwe jest odpowiednie rozdzielenie mandatów. Sposób owego rozdzielenia wymaga jednak skomplikowanych operacji matematycznych.
52. Zgłaszanie kandydatów w wyborach do Sejmu i Senatu. Zgłaszanie kandydatów do Senatu. Prawo zgłaszania przysługuje partiom politycznym i wyborcom - jedni i drudzy tworzą w tym celu tzw. Komitety wyborcze. Kandydować można tylko w jednym okręgu wyborczym, nie można równocześnie kandydować do Sejmu. Kandydat musi wyrazić zgodę na kandydowanie oraz złożyć oświadczenie lustracyjne, które jest podawane do publicznej wiadomości. Prawdziwość tych oświadczeń jest weryfikowana po wyborach - orzeczenie sądu o złożeniu fałszywego oświadczenia powoduje wygaśnięcie mandatu. Każde zgłoszenie kandydatury na senatora musi być poparte podpisami co najmniej 3000 wyborców stale zamieszkałych w danym województwie. Kandydatów rejestruje okręgowa komisja wyborcza, a w razie odmowy rejestracji ostateczne rozstrzygnięcie należy do Państwowej Komisji Wyborczej.
W wyborach do Sejmu procedura zgłaszania kandydatów jest bardziej skomplikowana, bo po pierwsze, zawsze konieczne jest zgłoszenie listy kandydatów, a po drugie, obok list okręgowych zgłaszane są też listy ogólnopolskie. Prawo zgłaszania kandydatów (list) przysługuje partiom politycznym oraz wyborcom. Partie mogą utworzyć koalicję wyborczą dla zgłoszenia wspólnych list kandydatów, a wyborcy (w liczbie przynajmniej 15) muszą utworzyć komitet wyborczy. Do wyborów sejmowych stosuje się system progów wyborczych, każda partia, koalicja czy komitet wyborczy musi więc uzyskać odpowiedni odsetek głosów w skali kraju. Okręgowe listy kandydatów na posłów zgłaszane są przez władze partii lub przez komitety wyborcze, podobnie jak w wyborach do Senatu każdy kandydat musi wyrazić pisemną zgodę oraz złożyć oświadczenie lustracyjne. Lista okręgowa musi być poparta podpisami co najmniej 3000 wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu wyborczym. Od tego wymogu zwolnione są jednak komitety wyborcze, które już zarejestrowały listy w co najmniej połowie okręgów wyborczych, a także komitety tych partii lub koalicji, które bezpośrednio po poprzednich wyborach zgłosiły powstanie sejmowego klubu liczącego co najmniej 15 posłów. Liczba kandydatów na liście nie może przekraczać dwukrotności ogólnej liczby mandatów w danym okręgu. Kolejność umieszczania na liście ustalana jest przez komitet zgłaszający.
Okręgowe listy kandydatów na posłów zgłaszane są przez władze partii lub komitety wyborcze, kandydaci musza złożyć oświadczenie lustracyjne. Listy wymagają poparcia 3 000 głosów. Liczba kandydatów na liście nie może przekraczać dwukrotności ogólnej liczby mandatów w danym okręgu. Listy zgłaszane są do okręgowej komisji wyborczej - odwołanie do PKW.
Ogólnopolskie listy kandydatów mogą być zgłaszane tylko przez komitety wyborcze, które zarejestrowały listy okręgowe w co najmniej połowie okręgów wyborczych, lub te, które bezpośrednio po poprzednich wyborach zgłosiły istnienie klubu sejmowego liczącego co najmniej 15 kandydatów. Listy są rejestrowane przez Państwową Komisje Wyborczą - odwołanie do Sądu Najwyższego. 53. Weryfikacja wyborów parlamentarnych.
Konieczną przesłanką ważności wyborów jest ich zgodny z prawem przebieg. Badanie ważności wyborów należy obecnie niepodzielnie do władzy sądowniczej. Procedura tego badania jest rozłożona na dwa stadia:
* najpierw orzeka się o protestach wyborczych (o ile zostaną one wniesione), potem o ważności wyborów. Protest wyborczy jest to skierowany do sądu wniosek wyborcy wskazujący określone uchybienie w przeprowadzeniu wyborów i domagający się unieważnienia wyborów w całości lub w części. Prawo wniesienia protestu ma każdy wyborca, a także pełnomocnik każdego komitetu wyborczego. W wyborach parlamentarnych podstawą protestu może być dopuszczenie się przestępstwa przeciwko głosowaniu lub naruszeniu przepisów Ordynacji dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów. Unieważnienie wyborów następuje jedynie w sytuacji takiego naruszenia prawa, które mogło wywrzeć wpływ na wynik wyborów. Protest wnosi się na piśmie do Sądu Najwyższego najpóźniej siódmego dnia od ogłoszenia wyników wyborów przez Państwową Komisję Wyborczą.
* Teraz dopiero można zająć się badaniem ważności wyborów. Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rozpatruje sprawozdanie Państwowej Komisji Wyborczej z wyborów oraz opinie swoich składów orzekających o poszczególnych protestach i na tej podstawie rozstrzyga o ważności wyborów. W wyborach parlamentarnych Sąd Najwyższy ma na to 90 dni, a efektem orzeczenia może też być stwierdzenie nieważności wyboru określonego posła czy posłów (senatorów). W takim przypadku mandat posła (senatora) wygasa i przeprowadza się tzw. wybory ponowne. 54. Uzupełnianie składu Sejmu i Senatu.
Problem uzupełnienia składu pojawia się wtedy, jeżeli w trakcie kadencji wygaśnie mandat posła lub senatora. Następuje to w razie odmowy złożenia ślubowania, utraty prawa wybieralności (biernego prawa wyborczego), zrzeczenie się mandatu, śmierci, zajęcia przez posła 9senatora) jednego ze stanowisk wymienionych w art. 103 Konstytucji, orzeczenia o złożeniu przez posła (senatora) fałszywego oświadczenia lustracyjnego. Wygaśnięcie mandatu stwierdza Marszałek Sejmu lub Senatu.
Jeżeli wygaśnie mandat senatora, to jedyną możliwością jego obsadzenia jest przeprowadzenie tzw. Wyborów uzupełniających. Powinno się to odbywać w ciągu 6 miesięcy, ale wyborów uzupełniających nie przeprowadza się w ostatnim półroczu kadencji Senatu.
Jeżeli wygaśnie mandat posła, to stosuje się technikę wstąpienia następnego z listy. Marszałek Sejmu postanawia więc o zajęciu mandatu przez kandydata z tej samej okręgowej listy wyborczej, który uzyskał kolejno największą liczbę głosów w wyborach. Jeśli chodzi o posłów wybranych z list ogólnopolskich, mandat przydzielany jest kolejnemu z danej listy. W ten sposób w Sejmie niemal nie zdarzają się nieobsadzone mandaty. 55. Status prawny posła i senatora.
Dla określenia statusu prawnego używa się ogólnego pojęcia: mandat parlamentarny. Trzeba jednak pamiętać, że pojecie to ma charakter wieloznaczny i używa się go przynajmniej w 3 znaczeniach:
1. jako wynikające z wyborów pełnomocnictwo udzielone członkowi parlamentu przez wyborców,,
2. jako całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty,
3. jako określenie funkcji członka parlamentu.
Dla właściwego wykonywania mandatu niezwykle istotne jest stworzenie posłowi pełnych gwarancji niezależności, które z jednej strony, utrudnią wywieranie na posła różnego rodzaju nacisków zewnętrznych, a z drugiej strony, uchronią go od pokus związanych z konfliktem interesów. Do gwarancji najważniejszych należy zaliczyć immunitety parlamentarne i zasadę niepołączalności.
Immunitet pełni dwie podstawowe funkcje:
1. ochrony niezależności członków parlamentu i zagwarantowania im swobody wykonywania mandatu,
2. ochrony niezależności i autonomii parlamentu jako takiego.
Prawo konstytucyjne wyróżnia dwie postacie immunitetu:
1. immunitet materialny, tzn. wyłączenie karalności określonych czynów,
2. immunitet formalny, tzn. ograniczenie dopuszczalności ścigania za czyny, będące przestępstwem lub innym czynem karalnym.
Nietykalność oznacza zakaz zatrzymania lub aresztowania posła (senatora) bez zgody Sejmu (Senatu). Prawo dopuszcza wyjątkowe zastosowanie środków przymusu wobec posła bez uprzedniego uzyskania zgody Sejmu - konieczne jest wówczas niezwłoczne powiadomienie Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Zasadę niepołączalności należy rozpatrywać w 2 aspektach:
1. formalnym, jako zakaz łączenia mandatu z innymi funkcjami lub stanowiskami państwowymi,
2. materialnym, jako zakaz podejmowania lub wykonywania określonych rodzajów działalności zawodowej lub podobnej.
Uprawnienia oraz obowiązki posłów i senatorów można podzielić na 3 zasadnicze grupy:
1. uprawnienia i obowiązki związane z działalnością Izby i jej organów,
a) udział posła w posiedzeniach Sejmu oraz komisji, których jest członkiem,
b) prawo kandydowania i zasiadania w organach Sejmu, przede wszystkim w komisjach,
c) prawo organizowania się w kluby, koła i zespoły poselskie,
d) prawo zgłaszania interpelacji i zapytań, a także pytań w sprawach bieżących, pod adresem premiera i pozostałych członków rządu - prawo to nie przysługuje senatorom.
2. uprawnienia i obowiązki związane z wykonaniem mandatu.
a) obowiązek informowania wyborców o swej pracy w Izbie oraz o działalności Izby, do której poseł, senator został wybrany,
b) prawo uzyskiwania informacji i wyjaśnień od członków Rady Ministrów oraz od przedstawicieli właściwych instytucji i organów państwowych lub samorządowych, dotyczących spraw wynikających z wykonywania obowiązków członka parlamentu,
c) prawo uzyskiwania informacji i materiału oraz wglądu w działalność organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego,
d) prawo podejmowania interwencji w organach administracji rządowej i samorządu terytorialnego, w zakładzie lub przedsiębiorstwie państwowym oraz w organizacji społecznej dla załatwienia sprawy wniesionej w imieniu własnym lub wyborcy,
e) prawo zorganizowania w terenie biura poselskiego, do zatrudniania pracowników tego biura i do uzyskiwania na te cele środków finansowych z budżetu Izby.
3. uprawnienia i obowiązki dotyczące indywidualnej sytuacji prawnej posła lub senatora:
a) prawo do diety parlamentarnej,
b) prawo do bezpłatnych przejazdu środkami transportu publicznego na terenie kraju,
c) prawo do korzystania z funduszu świadczeń socjalnych i szereg szczegółowych uprawnień z tego wynikających,
d) obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym.
Powyższe uprawnienia i obowiązki odnoszą się do wszystkich posłów i senatorów. Każdy z nich może też otrzymać urlop bezpłatny w miejscu stałej pracy i wówczas staje się tzw. Posłem zawodowym. W takim wypadku przysługuje mu stałe miesięczne uposażenie oraz cały szereg dodatkowych świadczeń finansowych i socjalnych.
Wyróżniamy dwa rodzaje mandatów:
1. mandat imperatywny - związany - określa posła jako reprezentanta tych którzy go wybrali, a więc swojego okręgu wyborczego. Tym samym poseł jest związany wolą swoich wyborców , ponosi przed nimi odpowiedzialność za swe działania .
2. mandat wolny opiera się na założeniu , że poseł reprezentuje Naród, korpus wyborczy - zasada uniwersalności
zasada niezależności - ani wyborcy, ani ich organizacje nie mają prawnej możliwości narzucenia posłowi sposobu działania, zwłaszcza głosowania w izbie.
zasada nieodwołalności - ani wyborcy ani ich organizacje nie mogą doprowadzić do przedterminowego wygaśnięcia mandatu.
Działalność parlamentarna staje się głównym źródłem utrzymania dla większości posłów i senatorów. Powstaje tu problem niepołączalności materialnej , ponieważ wg Konstytucji istnieje zakaz podejmowania przez posłów i senatorów np. działalności gospodarczej, w ramach, której osiągane są korzyści z majątku Skarbu Państwa, lub samorządu terytorialnego, oraz zakaz łączenia mandatu z innymi funkcjami i stanowiskami państwowymi. Chodzi tu o zapobieganie korupcji i uniknięcie konfliktu interesów.
Dla właściwego wykonywania mandatu parlamentarzystom przysługują pewne gwarancje niezależności , są to immunitety. Mają one na celu ochronę niezależności członków parlamentu oraz zagwarantowanie im swobody działania, oraz ochrony niezależności i autonomii parlamentu . zapewnia posłom wykluczenie bądź ograniczenie odpowiedzialności za naruszenia prawa. Odpowiedzialność posłów i senatorów ulega ograniczeniu z uwagi na instytucję immunitetu. W zakresie nie objętym immunitetem ponoszą oni odpowiedzialność cywilną, pracowniczą, zawodowa czy dyscyplinarną jak wszyscy obywatele.56. System organów państwowych RP
Parlament jest to naczelny organ państwowy złożony z demokratycznie wybieranych przedstawicieli Narodu, realizujący władzę ustawodawczą i sprawującego kontrolę nad funkcjonowaniem władzy wykonawczej, jest cechą wspólną dla wszystkich demokratycznych systemów ustrojowych. W parlamencie dwuizbowym konkretne istnienie przysługuje tylko izbom, gdy zaś zlewają się one w jeden organ, musi to być wyraźnie przewidziane przez konstytucję. Parlament jest jedynym organem państwowym powoływanym w taki sposób, że jego skład odzwierciedla podstawowe orientacje i preferencje polityczne ogółu wyborców.
Konstytucja z 2 IV 1997 określa Sejm i Senat jako organ władzy ustawodawczej. Sejm składa się z 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym. Senat składa się ze 100 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych i bezpośrednich, w głosowaniu tajnym.
Konstytucja z 1997 r. nie przejęła zasady równouprawnienia izb. Pozycja izby silniejszej jest przyznana Sejmowi. Władza ustawodawcza jest powierzona wspólnie Sejmowi i Senatowi, ale sprawowanie kontroli nad działalnością rządu jest wyłączną domeną Sejmu. Kompetencje Senatu w zasadzie ograniczają się do udziału w ustawodawstwie, przy czym jednak sejm może narzucić Senatowi swoje stanowisko. Ponadto Senat uczestniczy w powoływaniu niektórych organów państwowych; Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, 2 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, 3 członków Rady Polityki Pieniężnej. Senat nie uczestniczy natomiast w wykonywaniu funkcji kontrolnych wobec rządu, nie bierze udziału w powoływaniu rządu i egzekwowaniu jego odpowiedzialności parlamentarnej. Sejm powoduje rozwiązanie Senatu.
57. Pozycja prawna Sejmu.
Konstytucja z 1997 r. nie przejęła zasady równouprawnienia izb. Pozycja izby silniejszej jest przyznana Sejmowi. Władza ustawodawcza jest powierzona wspólnie Sejmowi i Senatowi, ale sprawowanie kontroli nad działalnością rządu jest wyłączną domeną Sejmu. Sejm powoduje rozwiązanie Senatu.
58. Uprawnienia Senatu RP.
Władza ustawodawcza jest powierzona wspólnie Sejmowi i Senatowi, ale sprawowanie kontroli nad działalnością rządu jest wyłączną domeną Sejmu. Kompetencje Senatu w zasadzie ograniczają się do udziału w ustawodawstwie, przy czym jednak sejm może narzucić Senatowi swoje stanowisko. Ponadto Senat uczestniczy w powoływaniu niektórych organów państwowych; Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, 2 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, 3 członków Rady Polityki Pieniężnej. Senat nie uczestniczy natomiast w wykonywaniu funkcji kontrolnych wobec rządu, nie bierze udziału w powoływaniu rządu i egzekwowaniu jego odpowiedzialności parlamentarnej. Sejm powoduje rozwiązanie Senatu.
59. Pojecie i rola regulaminu parlamentarnego.
Organizację wewnętrzną i porządek prac Sejmu oraz tryb powoływania i działalność jego organów , jak tez sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków i planów państwowych wobec Sejmu określa regulamin Sejmu uchwalony przez Sejm w formie uchwały. Przepis ten stosuje się odpowiednio do Senatu.
Ma to istotne znaczenie z punktu znaczenia zasady autonomii izb, bo uchwały podejmuje każda z izb, samodzielnie, bez konieczności współdziałania z jakimkolwiek innym podmiotem, a legalność regulaminu podlega tylko kontroli Trybunału Konstytucyjnego.
Regulaminy nie są aktami prawa powszechnie obowiązującego, nie są również aktami tylko wewnętrznie obowiązującymi, bo wiele spraw dodatkowo regulują konkretne (np. organy państwowe) ustawy, z regulamin ma charakter wtórny, proceduralny. 60. Immunitet parlamentarny w prawie polskim.
Immunitet stanowi jedną z najstarszych instytucji parlamentarnych. Rozumiany jako wykluczenie bądź ograniczenie odpowiedzialności deputowanego za naruszenie prawa, pełni dwie podstawowe funkcje:
1. ochrony niezależności członków parlamentu i zagwarantowania im swobody wykonywania mandatu,
2. ochrony niezależności i autonomii parlamentu jako takiego.
Instytucja immunitetu nie może być natomiast traktowana jako przywilej zapewniający posłowi bezkarność.
Prawo konstytucyjne wyróżnia dwie postacie immunitetu:
1. immunitet materialny, tzn. wyłączenie karalności określonych czynów, co oznacza wyłączenie piastuna immunitetu spod działania materialnego prawa karnego,
2. immunitet formalny, tzn. ograniczenie dopuszczalności ścigania za czyny, będące przestępstwem lub innym czynem karalnym, co oznacza wyłączenie piastuna immunitetu ze zwykłego toku procedury karnej. 61. Organy wewnętrzne Sejmu i Senatu.
Każdy parlament jest ciałem na tyle skomplikowanym, że może funkcjonować tylko w oparciu o sformalizowaną strukturę organów wewnętrznych. Jest to konieczne zarówno z uwagi na znaczną liczbę posłów czy senatorów, jak i ze względu na polityczny kontekst działania parlamentu. Organy wewnętrzne muszą, z jedne strony, zapewniać efektywność prac parlamentarnych, a z drugiej strony - umożliwiać wszystkim liczącym się ugrupowaniom parlamentarnym wywieranie wpływu na te prace.
Powszechnie rozróżnia się orany kierownicze oraz organy pomocnicze sejmu i Senatu. Do pierwszych zalicza się Marszałka Sejmu 9Senatu) oraz Prezydium Sejmu (Senatu), a także szczególny organ polityczno-doradczy - Konwent Seniorów. Do drugich zalicza się i komisje sejmowe (senackie), a w ramach izb powołuje się też sekretarzy sejmu (Senatu), choć nie mają już oni pozycji samodzielnego organu.
organy kierownicze
Marszałek Sejmu, Senatu- jest wybierany z grona posłów, senatorów , pierwszeństwo do tego stanowiska ma członek ugrupowania wchodzącego w skład koalicji większości. Zajmuje stanowisko neutralnego arbitra i organizatora prac parlamentarnych. Również jest przewodniczącym gromadzenia Narodowego, sprawuje zastępstwo Prezydenta gdy ten nie jest w stanie sprawować urzędu lub w przypadku opróżnienia urzędu prezydenta, zarządza wybory prezydenckie,
Prezydium Sejmu , Senatu - składa się z Marszałka i Wicemarszałków , jest organem reprezentującym najważniejsze ugrupowania polityczne .
Zadania Prezydium :
- ustalanie planu prac , organizacja współpracy między komisjami sejmowymi
- dokonywanie wykładni i inicjowanie zmian w regulaminie
- decydowanie o dietach i ryczałtach dla posłów
- opiniowanie zgodności z prawem projektów ustaw, uchwał.
Konwent Seniorów- organ polityczny w ramach , którego zapadają najważniejsze ustalenia dotyczące funkcjonowania Sejmu ( ustala terminy posiedzeń, wydaje opinie dot. Projektów porządku dziennego, tryb dyskusji). Jest organem doradczym Prezydium. Skład:Marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący klubów poselskich, przedstawiciele kół parlamentarnych,
organy pomocnicze
Komisje sejmowe, senackie są organem pomocniczym Sejmu, zajmują się rozpatrywaniem, opiniowaniem i przygotowywaniem spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu, a w szczególności wyrażaniem opinii o sprawach przekazywanych pod ich obrady przez Sejm, Marszałka lub Prezydium.Rozróżniamy komisje stałe (przewidziane przez regulamin Sejmu. nadzwyczajne tworzone doraźnie dla zajęcia się określoną sprawą i cel zasady i tryb działania określa Sejm. Po wykonaniu zadania są rozwiązywane. Członkami komisji są wyłącznie posłowie, wybierani przez Sejm. Komisje formułują sprawozdania , wnioski i opinie
Sekretarze Sejmu są to posłowie w liczbie 20, wybierani przez Sejm. Pełnią funkcje pomocnicze przy prowadzeniu obrad Sejmu przez Marszałka, a w szczególności: prowadzą listę mówców, przyjmują wystąpienia posłów, obliczają głosy w głosowaniu .
To stanowisko ma charakter tradycyjny.
Marszałek, Prezydium, Konwent Seniorów oraz komisje są organami izb, co oznacza, że mogą składać się wyłącznie z posłów , senatorów, a ich skład personalny musi być kształtowany bezpośrednio przez Sejm. Do różnic pomiędzy Sejmem a Senatem zaliczamy:
- różną ilość członków ( Senat -100 osób, Sejm - 460),
- odmienna strukturę komisji stałych
- konstytucja nie przyznaje Senatowi uprawnień kontrolnych rządu,
- brak możliwości powołania w Senacie komisji śledczej
62. Formy organizacji posłów i senatorów w parlamencie. Formami politycznej organizacji posłów i senatorów są kluby, koła i zespoły.
Kluby i koła muszą być zorganizowane na zasadzie politycznej tzn., że muszą grupować członków prezentujących określona orientacje polityczną.
Poseł lub senator może należeć tylko do jednego klubu lub koła, choć nie występuje zakaz zmiany barw klubowych w trakcie kadencji. Zawsze tez występuje grupa posłów-senatorów nie zrzeszonych.
Dla zorganizowania klubu wymagana jest liczba co najmniej 15 posłów bądź 7 senatorów, jeśli jest ich mniej mogą zorganizować tylko koło.
Klubom przyznane jest uprzywilejowane miejsce w izbie, są z mocy prawa reprezentowane w Konwencie Seniorów, a z mocy zwyczaju parlamentarnego w składzie Prezydium.
Rolą klubów i kół jest stworzenie politycznych przesłanek funkcjonowania izby i podejmowania przez nią aktów i rozstrzygnięć. Ogólna struktura klubów i kół wyznacza przede wszystkim podział na obóz rządzący i opozycję.
W ramach klubów formułowane są polityczne stanowiska poszczególnych partii i ugrupowań wobec kwestii, które są rozpatrywane przez parlament.
Spoiwem i gwarantem jednolitości klubu jest tzw. dyscyplina klubowa. Polega na założeniu, że stanowisko wypracowane przez klub będzie reprezentowane przez jego członków w debatach i głosowaniach. W sprawach wyższej wagi klub podejmuje formalne uchwały wiążące jego członków.
Naruszenie dyscypliny klubowej może mieć różne skutki np. brak poparcia przez klub w następnych wyborach. 63. Organizacja i zakres działania w komisjach parlamentarnych.
Komisje sejmowe są wyspecjalizowanymi organami wewnętrznymi Sejmu, zajmującymi się rozpatrywaniem, opiniowaniem i przygotowaniem spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu, a w szczególności wyrażaniem opinii o sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, jego Marszałka lub jego Prezydium. Komisje są organami pomocniczymi Sejmu w tym znaczeniu, że przygotowują one tylko akta i rozstrzygnięcia, które są następnie podejmowane przez Sejm, a same nie dysponują możliwością ich podejmowania. Konstytucja rozróżnia komisje stałe i komisje nadzwyczajne. Komisje stałe to komisje, których utworzenie przewiduje regulamin Sejmu. Tym samym Sejm ma obowiązek je utworzyć, a istnieją one przez okres całej kadencji. Komisje nadzwyczajne to komisje, które tworzone są przez Sejm doraźnie, dla zajęcia się określoną sprawą lub sprawami. Sejm określa cel, zasady i tryb działania komisji nadzwyczajnych; zasadą jest, że komisja nadzwyczajna zostaje rozwiązana po wykonaniu swojej misji. Komisje sejmowe mogą składać się wyłącznie z posłów. Skład osobowy poszczególnych komisji jest wybierany przez Sejm, na wniosek Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, możliwe jest też w każdym czasie dokonanie zmian w składzie komisji. Pracami komisji kieruje jej prezydium, wybierane przez samą komisję. Komisje sejmowe obradują na posiedzeniach, a ich działania przybierają różny charakter, w zależności od tego, z jaką funkcją Sejmu są one związane. Jeśli chodzi o funkcję ustawodawczą, to komisje pełnią rolę organów przygotowujących rozstrzygnięcia, które zapadną na posiedzeniu plenarnym Sejmu, formułując sprawozdania, wnioski i opinie, a więc występują w charakterze organów pomocniczych. W przypadku funkcji kontrolnych komisji ich samodzielność rysuje się najwyraźniej, ponieważ większość działań komisji jest adresowana na zewnątrz i nie przekłada się na późniejsze akty czy rozstrzygnięcia Sejmu.64. System prac Sejmu.
Sposób funkcjonowania parlamentu odpowiada współcześnie jednej z dwóch zasad:
1. zasada sesyjności - polega na tym, że w ramach kadencji Sejmu wyodrębnia się krótsze - kilkumiesięczne odcinki czasowe tzw. sesje, w ramach których izby mogą się zbierać na posiedzenia plenarne. W okresie międzysesyjnym nie ma możliwości zwołania posiedzeń izby, chyba, że zostanie zwołana tzw. sesja nadzwyczajna. Prawo zwoływania sesji przysługuje prezydentowi , a dopiero na sesji możliwe jest zwoływanie posiedzeń izby przez prezydium lub jej przewodniczącego. Terminy są jednak przeważnie regulowane przez prawo.
2. zasada permanencji - polega na tym, że kadencja parlamentu ma charakter jednolity, więc nie istnieje podział na okresy sesji i okresy międzysesyjne. Posiedzenia może zwoływać przewodniczący izby lub jej prezydium w dowolnym czasie , wg potrzeb.
Zasadę tą wprowadzono w Polsce nowelą sierpniową z 1989.obecnie nasza konstytucja przewiduje wg art. 109, że Sejm i Senat obradują na posiedzeniach.

Posiedzenie Sejmu to zgromadzenie pełnego składu izby w celu obradowania nad sprawami objętymi porządkiem dziennym. Posiedzenia trwa tak długo aż porządek dzienny zostanie wyczerpany. Posiedzenie może być zwołane w każdej chwili. Terminy spotkań określa Prezydium Sejmu, zwykle na zakończenie poprzedniego posiedzenia a samo zwołanie posiedzenia leży w gestii Marszałka. 65. Funkcje Sejmu. Funkcja ustawodawcza stanowi podstawowa przesłankę określania roli parlamentu jako organu władzy ustawodawczej i polega na stanowieniu aktów prawnych o szczególnej mocy prawnej, najwyższej w systemie prawa wewnętrznego. Funkcję tę parlament sprawuje na zasadzie wyłączności. Oznacza to, że:
1) żaden inny organ państwowy nie może stanowić aktów o randze ustawy, chyba, że Konstytucja dopuszcza to w sposób wyraźny,
2) kompetencje prawodawcze innych organów państwowych muszą mieć charakter podporządkowany , musza być traktowane jako wyjątek i poddawane interpretacji zwężającej. Funkcja kontrolna odnosi się przede wszystkim do rządu i systemu podporządkowanej mu administracji.
1) istotą systemu parlamentarnego jest przyznanie Izbie wpływu na powoływanie rządu, kontrolę i możliwości spowodowania dymisji rządu i poszczególnych jego członków. Przesłanka do tego typu działań musi być faktyczna wiedza o funkcjonowaniu rządu i administracji, którą Parlament zdobywa na posiedzeniach Sejmu, na których ministrowie i inni przedstawiciele organów rządowych powinni być obecni aby udzielić wszelkich informacji , które będą potrzebne Parlamentowi do udzielanie ewentualnych sugestii, do których te organy będą musiały ustosunkować.
2) Konstytucja przewiduje powierzenie Sejmowi pewnych uprawnień do wykonania , dotyczą one np. stanów wyjątkowych. Tylko Sejm może wydać postanowienie o stanie wojny i tylko Sejm decyduje o zawarciu pokoju. Sejmowi musi zostać przedłożone rozporządzenie Prezydenta o wprowadzeniu stanu wojennego lub stanu wyjątkowego i ma on prawo uchylić takie rozporządzenie. Zgoda Sejmu jest też potrzebna dla przedłużenia stanu wyjątkowego i stanu klęski żywiołowej, ponad konstytucyjne maximum. Są to sytuacje szczególne, gdy potrzeba starannej kontroli decyzji władzy wykonawczej przeważa nad ogólnymi konsekwencjami zasady podziału władz. Funkcja kreacyjna polega na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu innych organów konstytucyjnych państwa oraz osób wchodzących w skład tych organów, zwłaszcza na egzekwowaniu ich odpowiedzialności, bądź na inny rodzaj wpływu na skład personalny tych organów.
Jeśli chodzi o rząd i ministrów , jest to w sposób ścisły powiązane z wykonywaniem funkcji kontrolnej, stanowiące niejako jej podsumowanie, ale kompetencje kreacyjne sięgają znacznie dalej, odnosząc się w różny sposób do prawie wszystkich organów konstytucyjnych państwa.
Są to organy:
- Prezydent, Rada Ministrów,
- Ministrowie
- NIK
- Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu
- Rzecznik Spraw Obywatelskich
- Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
- Narodowy Bank polski
Krajowa Rada Sadownictwa

66. Funkcja ustawodawcza Sejmu.
Funkcja ustawodawcza stanowi podstawową przesłankę określania roli parlamentu jako organu władzy ustawodawczej i polega na stosowaniu aktów prawnych o szczególnej mocy prawnej, najwyższej w systemie prawa wewnętrznego. Funkcję tę parlament sprawuje na zasadzie wyłączności. Oznacza to, iż:
1. żaden inny organ państwowy nie może stanowić aktów o randze ustawy, chyba że konstytucja dopuszcza to w sposób wyraźny,
2. kompetencje prawodawcze innych organów państwowych muszą mieć charakter podporządkowany, muszą być traktowane jako wyjątek i poddawane interpretacji zwężającej. 67. Pojęcie i cechy charakterystyczne ustawy.
Ustawa jest to:
a. akt parlamentu,
b. o charakterze normatywnym,
c. zajmujący najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa krajowego,
d. o nie ograniczonym zakresie przedmiotowym, przy czym niektóre materie mogą być regulowane tylko w drodze ustawy lub z jej wyraźnego upoważnienia,
e. dochodzący do skutku w szczególnej procedurze, która w swych zasadniczych zrębach znajduje unormowanie konstytucyjne.
Charakter ustawy jako aktu parlamentu oznacza, że żaden inny organ państwowy nie może stanowić ustawy, co jest oczywistą konsekwencją zarówno zasady podziału władz, jak i zasady demokratycznego państwa prawnego. Stwierdzenie, że ustawa jest aktem parlamentu, oznacza, że w jej dochodzeniu do skutku muszą zawsze brać udział obie izby parlamentu.
Charakter ustawy jako aktu normatywnego oznacza, że wszystkie postanowienia ustawy muszą być ujęte w sposób pozwalający im stać się budulcem dla norm prawnych, nie może być w ustawie wypowiedzi pozbawionych normatywnego charakteru.
Ustawa zajmuje najwyższe miejsce w systemie prawa krajowego, bo żaden inny akt normatywny nie łączy w sobie cechy szczególnej mocy prawnej i nie ograniczonego zakresu przedmiotowego.
Ustawa jest aktem o nieograniczonym zakresie przedmiotowym, co oznacza, że za jej pośrednictwem można regulować wszelkie materie, byle tylko zachować normatywny charakter jej postanowień i pozostać w zgodzie z treściami zawartymi w konstytucji i w umowach międzynarodowych.
Charakterystyczną cechą ustawy jest też zasada jej wyłączności dla regulowania określonych materii, a więc przyjęcie założenia z którego wynika że pewne najważniejsze kwestie mogą być regulowane tylko w formie ustawy.
Ostatnią cechą ustawy jest ujęcie procesu jej dochodzenia do skutku w szczególną procedurę, zwaną trybem ustawodawczym. 68. Konstytucyjny tryb ustawodawczy.
Jedną z cech ustawy jest ujęcie procesu jej dochodzenia do skutku w szczególną procedurę, zwaną trybem ustawodawczym. Jest to całokształt parlamentarnych i pozaparlamentarnych etapów dochodzenia ustawy do skutku, tak jak określa je Konstytucja. W obecnym stanie prawnym wyróżnić należy:
1. inicjatywę ustawodawczą,
2. rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm i ewentualne uchwalenie ustawy,
3. rozpatrzenie ustawy przez Sejm i ewentualnie uchwalenie poprawek lub uchwalenie odrzucenia ustawy w całości; a w takich przypadkach następuje
4. rozpatrzenie przez Sejm poprawek Senatu lub jego uchwały o odrzucenie ustawy;
5. podpisanie ustawy przez prezydenta - na tym etapie możliwe jest też skierowanie ustawy przez prezydenta do trybunału Konstytucyjnego lub zastosowanie weta ustawodawczego, które powoduje konieczność ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów;
6. ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw, co jest warunkiem jej wejścia w życie.69. Uprawnienia Senatu w procesie ustawodawczym.
Rozpatrzenie ustawy przez Senat jest koniecznym etapem postępowania ustawodawczego, ale trzeba podkreślić, że Senat nie pełni roli równouprawnionego partnera pierwszej izby. Tylko bowiem w odniesieniu do zmiany konstytucji zawsze konieczna jest zgoda Senatu na przyjęcie tekstu uchwalonego przez Sejm, we wszystkich pozostałych wypadkach Sejm może odrzucić propozycje Senatu.
Dodatkowo prace Senatu są poddane ścisłym ramom czasowym: w odniesieniu do ustaw zwykłych termin dla zajęcia stanowiska przez Senat wynosi 30 dni od przekazania mu ustawy uchwalonej przez Sejm; nieco inne terminy odnoszą się do ustawy budżetowej i do ustaw pilnych. Jeżeli w tym terminie senat nie podejmie żadnej uchwały, to ustawę uznaje się za przyjętą w brzmieniu uchwalonym przez Sejm, a Marszałek Sejmu przekazuje je do podpisu prezydentowi. Procedura rozpatrywania ustawy przez Senat jest podobna do procedury jej uchwalania przez Sejm. Marszałek Senatu kieruje tekst ustawy do właściwej komisji senackiej. Komisja (komisje) powinna w terminie 2 tygodni zaproponować sposób ustosunkowania się Senatu do ustawy; następnie odbywa się posiedzenie Senatu, debata i głosowanie. Senat może podjąć uchwałę o:
1. przyjęcie ustawy bez poprawek - pozwala to na natychmiastowe przekazanie ustawy Prezydentowi, bez czekania na upływ 30 dniowego terminu,
2. odrzucenia ustawy, co nie jest dopuszczalne w odniesieniu ustawy, co nie jest dopuszczalne w odniesieniu do ustawy budżetowej,
3. wprowadzeniu poprawek do tekstu ustawy.
Senat podejmuje swoją uchwałę zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Uchwała jest przekazana Marszałkowi Sejmu. 70. Uprawnienia prezydenta w procesie ustawodawczym.
Po zakończeniu postępowania w Senacie Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi. Podpisywanie ustaw przez głowę państwa należy do rozwiązań tradycyjnych. Podpisanie ustawy określa się mianem promulgacji, łącząc z tą czynnością szereg skutków prawnych. Utrzymanie kompetencji promulgacyjnych przez głowę państwa jest o tyle logiczne, że w wielu krajach prezydent lub monarcha dysponuje prawem weta wobec ustawy. Weto może mieć charakter absolutny i od razu powodować nie dojście ustawy do skutku. Weto może też mieć charakter względny i może zostać odrzucone przez parlament. Konstytucja przewiduje, że prezydent podpisuje ustawę w terminie 21 dni od dnia jej przedstawienia przez Marszałka Sejmu. Termin ten ulega skróceniu do 7 dni w odniesieniu do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym oraz w odniesieniu do ustaw, które zostały uchwalone w trybie pilnym. Podpisanie ustawy jest obowiązkiem prezydenta. Dotyczy on zawsze całej ustawy. Obowiązek podpisania ustawy ma najpierw charakter względny, bo prezydent może skorzystać z przysługujących mu procedur zakwestionowania ustawy.
Przed podpisaniem ustawy Prezydent może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności tej ustawy z konstytucją. Jest to uprawnienie prezydenta o charakterze wyłącznym, żaden inny podmiot nie może na tym etapie istnienia ustawy zakwestionować jej przed Trybunałem Konstytucyjnym i samodzielnym, bo nie jest wymagane uzyskanie kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów. Uprawnienie to należy widzieć na tle ogólnej komisji Prezydenta, nakładającej na niego obowiązek czuwania nad przestrzeganiem konstytucji. Prezydent może zakwestionować przed Trybunałem Konstytucyjnym każdą ustawę, poza ustawami zwykłymi, a więc także ustawy budżetowe oraz ustawy o prowizorium budżetowy, co do których TK obowiązany jest wydać orzeczenie w ciągu 2 miesięcy. Jeżeli TK uzna ustawę za zgodną z Konstytucją, po stronie Prezydenta pojawia się bezwzględny obowiązek jej podpisania. Jeżeli natomiast TK uzna ustawę za nie zgodną z Konstytucją, to po stronie prezydenta pojawia się bezwzględny obowiązek odmowy podpisania ustawy. Jeżeli Prezydent nie wystąpił do TK z wnioskiem o prewencyjną kontrolę konstytucyjności ustawy, to może on zastosować weto ustawodawcze, tzn. przekazać Sejmowi ustawę do ponownego rozpatrzenia. Weto nie może dotyczyć ustaw budżetowych i ustaw o prowizorium budżetowym, a także ustaw o zmianie konstytucji. Prawnym skutkiem prezydenckiego weta jest zahamowanie postępowania ustawodawczego i ponowne przekazanie ustawy Sejmowi do jej rozpatrzenia. Ostatnią czynnością proceduralną Prezydenta jest zarządzenie ogłoszenia ustawy w Dzienniku Ustaw. Na tej podstawie czynność ogłoszenia zostaje dokonana przez Prezesa Rady Ministrów.
71. Etapy procesu ustawodawczego.
To całokształt parlamentarnych i pozaparlamentarnych etapów dochodzenia ustawy do skutku, tak jak określa je Konstytucja. Mamy więc:
1. inicjatywę ustawodawczą
2. rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm i ewentualnie uchwalenie ustawy
3. rozpatrzenie ustawy przez Sejm i ewentualnie uchwalenie poprawek lub odrzucenie ustawy w całości , a w takich przypadkach następuje:
4. rozpatrzenie przez Sejm poprawek Senatu lub jego uchwały o odrzuceniu ustawy
5. podpisanie ustawy przez prezydenta ( może on skierować ustawę do Tryb. Konstyt. Lub zastosować weto ustawowe, co powoduje ponowne uchwalenie ustawy przez Sejm większością 3 / 5 głosów
6. ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw , co jest warunkiem jej wejścia w życie. 72. Prawo inicjatywy ustawodawczej.
Jest to konstytucyjne prawo podmiotów do wnoszenia projektów ustaw do Sejmu, które skutkuje obowiązkiem jej rozpatrzenia w szczególnej procedurze.
Podmioty mające prawo do wnoszenia projektów ustaw:
1. posłowie ( wg Regulaminu Sejmu , co najmniej 15, lub ich komisje)
2. Senat - uchwałą całej izby , nie mogą grupy senatorów
3. Prezydent
4. Rada Ministrów Art.118 ust.2 Konstytucji dopuszcza również tzw. inicjatywę ludową, co najmniej 100 000 obywateli uprawnionych mających prawo wyborcze do Sejmu, wtedy tryb postępowania określa ustawa. Nie ma przeszkód do wniesienia projektu ustawy w sprawie, w której równocześnie wystąpił z inicjatywą inny podmiot.
Niedopuszczalne jest wniesienie projektu ustawy w sprawach, w których Konstytucja zastrzega wyłączność inicjatywy innym podmiotom tzn:
- projekt ustawy budżetowej i spraw związanych z sytuacją finansową państwa
- projektu ustawy o zmianie Konstytucji.
Projekt ustawy musi posiadać uzasadnienie, które min przedstawia skutki finansowe jej wykonania, musi również posiadać:
- potrzebę i cel wydania ustawy
- przewidywane skutki społeczne, gospodarcze i prawne
- stan rzeczy e dziedzinie, która ma być unormowana
- wskazanie źródeł finansowania, jeśli pociąga za sobą obciążenie budżetu państwa
- stwierdzenie o zgodności projektu z prawem Unii Europej. Lub jej niezgodności.
Projekty składa się u Marszałka, który może go zwrócić w przypadku gdy uzasadnienie nie odpowiada wskazanym wyżej wymaganiom. 73. Obrady nad projektem ustawy w Sejmie.
Obrady odbywają się w trzech terminach, przedzielonych pracami komisji sejmowych.
I czytanie odbywa się na posiedzeniu plenarnym bądź posiedzeniu komisji sejmowej i obejmuj
- Uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę
- Pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy
- Debatę nad ogólnymi zasadami projektu
Jeśli przeprowadzane jest na posiedzeniu Sejmu, to kończy się podjęciem uchwały o skierowaniu projektu do komisji lub odrzuceniu go w całości.
Właściwe prace toczą się następnie w komisjach sejmowych, które mogą: przyjąć projekt bez poprawek, przyjąć projekt z poprawkami, odrzucić projekt.
Wnioskodawca może żądać umieszczenia w sprawozdaniu wnioski i propozycje poprawek odrzucone przez komisję.
II czytanie - odbywa się po opracowaniu przez komisję sprawozdania i obejmuje:
- przedstawienie sprawozdania o projekcie
- przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków, każdy poseł ma prawo do zgłaszania wniosków również wnioskodawcy i Rada Ministrów. Marszałek może choć nie musi przyjąć poprawek, których poprzednio nie przedłożono w komisji.
Następnie, jeśli projektu nie skierowano ponownie do komisji, to bezpośrednio po zakończeniu II czytania , przeprowadza się III czytanie.
III czytanie obejmuje przedstawienie stanowiska komisji lub posła sprawozdawcy wobec zgłoszonych poprawek i wniosków oraz głosowanie. Najpierw poddaje się pod głosowanie wniosek o odrzucenie projektu ustawy w całości - jeśli taki wniosek został złożony, następnie poprawki w kolejności merytorycznego znaczenia, a wreszcie projekt w całości, w brzmieniu zaproponowanym przez komisję ze zmianami wynikającymi z poprawek.
Dla uchwalenia projektu konieczna jest zwykła większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W momencie uchwalenia projekt staje się ustawą. Ustawę uchwalona przez Sejm Marszałek przekazuje Senatowi. 74. Rozpatrzenie ustawy przez Senat Jest koniecznym etapem postępowania ustawodawczego.
W odniesieniu do ustaw zwykłych termin zajęcia stanowiska przez Senat wynosi 30 dni od przekazania ustawy uchwalonej przez Sejm. Dla ustawy budżetowej i ustaw pilnych jest to obowiązują inne terminy. Jeżeli Senat w ustalonym terminie nie podejmie żadnej uchwały, ustawa zostaje uznana za przyjęta w brzmieniu uchwalonym przez Sejm, a Marszałek Sejmu przekazuje ustawę do podpisu Prezydentowi.
Procedura rozpatrywania ustawy przez Senat:
- przyjęcie ustawy bez poprawek
- odrzucenie ustawy z wyłączeniem ustawy budżetowej
- wprowadzenie poprawek do tekstu ustawy.
Senat podejmuje swoją uchwałę zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Uchwała przekazana zostaje Marszałkowi Sejmu do rozpatrzenia w przypadku poprawek lub przekazania do podpisu Prezydentowi w przypadku ich braku. 75. Podpisanie i ogłoszenie ustawy. Po zakończeniu postępowania w Senacie Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi. Podpisywanie ustaw przez głowę państwa należy do rozwiązań tradycyjnych. Podpisanie ustawy określa się mianem promulgacji, łącząc z tą czynnością szereg skutków prawnych. Utrzymanie kompetencji promulgacyjnych przez głowę państwa jest o tyle logiczne, że w wielu krajach prezydent lub monarcha dysponuje prawem weta wobec ustawy. Weto może mieć charakter absolutny i od razu powodować nie dojście ustawy do skutku. Weto może też mieć charakter względny i może zostać odrzucone przez parlament. Konstytucja przewiduje, że prezydent podpisuje ustawę w terminie 21 dni od dnia jej przedstawienia przez Marszałka Sejmu. Termin ten ulega skróceniu do 7 dni w odniesieniu do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym oraz w odniesieniu do ustaw, które zostały uchwalone w trybie pilnym. Podpisanie ustawy jest obowiązkiem prezydenta. Dotyczy on zawsze całej ustawy. Obowiązek podpisania ustawy ma najpierw charakter względny, bo prezydent może skorzystać z przysługujących mu procedur zakwestionowania ustawy. Ostatnią czynnością proceduralną Prezydenta jest zarządzenie ogłoszenia ustawy w Dzienniku Ustaw. Na tej podstawie czynność ogłoszenia zostaje dokonana przez Prezesa Rady Ministrów. Ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw jest warunkiem jej wejścia w życie, co następuje 14 dnia po dniu ogłoszenia, tzn. po dacie, jaką oznaczony jest dany numer Dziennika Ustaw. Sama ustawa może jednak ustalić inny termin swego wejścia w życie.
76. Postępowanie z projektem ustawy budżetowej.
Szczególną postać procedura ustawodawcza przybiera w odniesieniu do ustawy budżetowej, co wynika zarówno z kluczowej roli budżetu dla funkcjonowania państwa, jak i z konieczności terminowego uchwalenia tego aktu. Treścią ustawy budżetowej jest ustalenie dochodów i wydatków państwa na okres roku kalendarzowego; bez istnienia budżetu nie można prowadzić gospodarki finansowej państwa. Tym samym budżet jest aktem o istotnym znaczeniu politycznym, a procedury zarówno jego uchwalania, jak i kontroli jego wykonania zajmują znaczące miejsce w działalności parlamentu. Budżet jest uchwalany w formie ustawy. Skoro budżet przybiera formę ustawy, to procedura jego uchwalania ujęta jest w schemat ogólnej procedury ustawodawczej, jednak występują tu liczne odrębności wprowadzane przepisami zawartymi w Konstytucji, w ustawie prawo budżetowe z 5 styczna 1991 r., która jest odrębną ustawą określającą procedurę corocznego przygotowania i uchwalania projektu ustawy budżetowej, a także procedurę wykonywania ustawy budżetowej i kontroli jej wykonania, oraz w regulaminie Sejmu.
Jeśli chodzi o inicjatywę ustawodawczą, to należy ona wyłącznie do Rady Ministrów i jest ujęta jako obowiązek rządu: projekt ustawy budżetowej powinien być przedłożony Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego, tzn. przed dniem 1 października, chyba że zaistnieje wyjątkowy przypadek. Takim przypadkiem mogą by np. wybory parlamentarne i konieczność odczekania z wniesieniem projektu do powstania nowego rządu. Jeśli chodzi o procedurę rozpatrywania projektu przez Sejm, to przebiega ona w 3 czytaniach w myśl ogólnej zasady. Pierwsze czytanie musi odbyć się na posiedzeniu Sejmu, następnie projekt kierowany jest w całości do Komisji Finansów Publicznych, a poszczególne jego części - do pozostałych komisji sejmowych, odpowiednio do ich zakresu działania. Komisje te przekładają swoje propozycje poprawek KFP, a ta opracowuje ostateczne sprawozdanie i przedstawia je Sejmowi, który po szerokiej debacie polityczne uchwala ustawę budżetową.
Jeśli chodzi o procedurę rozpatrywania ustawy budżetowej przez Senat, to skróceniu do 20 dni ulega termin, w którym może on zająć stanowisko. Senat nie ma możliwości zaproponowania odrzucenia ustawy, może tylko uchwalać do niej poprawki, które w ogólnym trybie, podlegają rozpatrzeniu przez Sejm. Prezydent ma 7 dni na podpisanie ustawy budżetowej, nie może skierować przeciw niej weta ustawodawczego, może ją natomiast kierować do Trybunału Konstytucyjnego w trybie kontroli prewencyjnej i wówczas Trybunał Konstytucyjny obowiązany jest do wydania orzeczenia nie później niż w terminie 2 miesięcy. 77. Zakres przedmiotowy ustawy.
Ustawa posiada nieograniczony zakres przedmiotowy co oznacza, że może regulowac wszystkie materie, pod warunkiem zachowania normatywnego charakteru jej postanowień i pozostać w zgodzie z treściami zawartymi w konstytucji i umowach międzynarodowych. Jeśli chodzi o przedmiot normowania to obecnie konstytucja wskazuje ograniczenie dla ustawy tylko w przypadku regulaminu izb parlamentu.
Ustawa jako akt prawny ma wyłączność do normowania;
- sytuacji prawnej obywatela i podmiotów podobnych, określanie ich praw i obowiązków
- podstawowych elementów ustroju aparatu wladzy publicznej, a w szczególności organizacji, kompetencji i procedury działania organów realizujących funkcje władcze.
Nie oznacza to jednak całkowitego zakazu normowania tych kwestii innymi aktami podustawowymi , ale muszą one być wydane na podstawie ustaw i w celu ich wykonania.
78. Funkcje kontrolne Sejmu.
Funkcja kontrolna stanowi drugie klasyczne zadanie parlamentu. Odnosi się ona przede wszystkim do rządu i systemu podporządkowanej mu administracji, a jej kształt i cel należy rozpatrywać na tle dwóch zasad ustrojowych.
- istotną systemu parlamentarnego jest przyznanie Izbie wpływu na powołanie rządu i możliwości spowodowania dymisji rządu i poszczególnych jego członków.
- Istotą współczesnego parlamentu jest istnienie opozycji, która - w ramach Izby - musi mieć możliwość wglądu do działania rządu i administracji, także w sytuacjach, które dla większości parlamentarnej mogą okazywać się niewygodne.
Podstawową treścią funkcji kontrolnej jest dokonywanie samodzielnych ustaleń stanu faktycznego, dotyczących funkcjonowania rządu, ministrów i podległych im podmiotów. Ogólnie można to określić jako prawo żądania informacji, a towarzyszy mu też prawo żądania obecności ministrów i innych przedstawicieli organów rządowych na posiedzeniach Sejmu lub komisji.
Kontrolne działania parlamentu muszą być zawsze rozpatrywane w dwóch płaszczyznach: prawnej i politycznej. Na płaszczyźnie prawnej rodzić one będą po stronie adresatów obowiązki o charakterze przede wszystkim proceduralnym (obowiązek udzielania informacji, zajęcia stanowiska itp.). na płaszczyźnie politycznej mogą one mieć znaczenie bardziej imperatywne skutki, zwłaszcza gdy określone działania zostaną podjęte przez większość parlamentarną, od której zależy dalsze istnienie rządu czy ministra.
Podstawowym instrumentem kontroli sejmowej jest prawo żądania informacji. Szczegółowe uregulowanie znajduje ono na szczeblu komisji sejmowych. Odnosi się do ministrów, kierowników naczelnych organów administracji rządowej oraz kierowników innych urzędów i instytucji państwowych zobowiązując ich do: przedstawiania sprawozdań,
- udzielania informacji,
- uczestniczenia w posiedzeniach komisji.
Realizacja ogólnych instrumentów kontroli sejmowej przebiega w oparciu o plany pracy komisji sejmowych i przy stałym współdziałaniu z odpowiednimi jednostkami organizacyjnymi NIK. Do szczególnych procedur kontrolnych należy zaliczać:
- tworzenie komisji śledczych,
- interpelacje i zapytania,
- kontrolę wykonania budżetu państwa.
-
79. Inicjatywa absolutorium parlamentarnego.
Absolutorium jest to pozytywne skwitowanie wykonania przez Radę Ministrów ustawy budżetowej w minionym roku budżetowym. W praktyce nabiera ono waloru szerszego, stanowiąc polityczną ocenę całokształtu działalności rządu. W obecnym stanie prawnym odmowa udzielania absolutorium nie pociąga za sobą żadnych bezpośrednich skutków prawnych, choć można przypuszczać, że w aspekcie politycznym jest ona równoznaczna z wezwaniem rządu do podania się do dymisji. Jest jednak możliwe tylko jednak pod warunkiem, że gabinet urzędujący w momencie udzielenia absolutorium jest tym samym gabinetem, który wykonał budżet w roku poprzednim. Jeśli tym czasem dojdzie do zmiany rządy, procedura udzielania absolutorium nabierze znaczenia symbolicznego. 80. Realizacja funkcji kontrolnej Sejmu za pośrednictwem komisji.
Wiele ustaw regulujących poszczególne zagadnienia zobowiązuje rząd lub odpowiedniego ministra regularnego przedstawiania sprawozdań i informacji w określonym zakresie. Materiały te stają się przedmiotem obrad komisji lub nawet całej izby. Prawo żądania wysłucha przyjmuje na szczeblu komisji sejmowych postać dezyderatów i opinii. Dezyderat jest to uchwała komisji, zawierająca postulaty w określonej sprawie, kierowana do Rady Ministrów, poszczególnych jej członków, prezesa NIK, prezesa NBP oraz Głównego Inspektora Pracy. Adresat nie ma prawa obowiązku wykonania postulatów zawartych w dezyderacie, ale musi zająć wobec nich stanowisko w terminie 30 dni. Odpowiedz jest rozpatrywana przez komisję, a w razie uznania jej za niezadowalającą lub udzielaną po terminie komisja może ponowić dezyderat lub przedstawić Sejmowi propozycję podjęcia odpowiedniej uchwały. Opinia zawiera stanowisko komisji w określonej sprawie. Kierować ją można do wszystkich centralnych organów i instytucji w systemie administracji rządowej; na żądanie komisji adresat musi zająć stanowisko w terminie 30 dni.
81. Interpelacje i zapytania poselskie.
Interpelacje i zapytania to indywidualne wystąpienia poselskie, które mogą być kierowane do premiera i poszczególnych członków Rady Ministrów i które rodzą obowiązek udzielenia odpowiedzi w terminie 21 dni. Różnice polegają na przedmiocie, bo interpelacje dotyczą spraw o zasadniczym charakterze, zaś zapytania - spraw pozostałych. Odpowiedzi udzielane są w formie pisemnej, niektóre są czynione przedmiotem obrad Sejmu i wtedy możliwe jest przeprowadzenie debaty. Oprócz tego istniej procedura tzw. Pytań w sprawach bieżących, wymagających bezpośredniej odpowiedzi na posiedzeniu Sejmu. Nad odpowiedzią nie przeprowadza się dyskusji, możliwe jest natomiast stawianie pytań dodatkowych. 82. Powoływanie przez Sejm organów państwowych.
Inaczej nazywana funkcja kreacyjną, polega na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu innych organów konstytucyjnych państwa oraz osób wchodzących w ich skład zwłaszcza na egzekwowaniu ich odpowiedzialności ,bądź innych formach wpływu. Kompetencje Sejmu sięgają znacznie dalej i w odniesieniu do:
1. Prezydenta - izby działając jako Zgromadzenie Narodowe mogą uznać trwałą niezdolność Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia lub mogą postawić go w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu, co może pociągać za sobą jego zwolnienie
2. Rada Ministrów - Sejm powołuję ją w skomplikowanej procedurze. Może wyrazic wotum nieufności , co rodzi obowiązek dymisji rządu
3. Ministrowie - i inni członkowie Rady M. - nie powołuje ich indywidualnie w przypadku zmian osobowych , ale może wystąpić z wotum nieufności , co rodzi obowiązek dymisji poszczególnych ministrów
4. Trybunał Konstytucyjny - Sejm wybiera wszystkich jego członków, zasada niezawisłości wyklucza możliwość odwołania,
5. Trybunał Stanu - Sejm wybiera wszystkich jego członków
6. NIK - Sejm za zgodą Senatu wybiera prezesa
7. RPO - jw.
8. KRRiT - Sejm wybiera 4 jej członków 2 Senat , 3 Prezydent,
9. NBP - Sejm wybiera Prezesa
10. KRS - Sejm powołuje 4 członków ,Senat 283. Zgromadzenie Narodowe. Skład i zadania. Określenie charakteru ustrojowego Zgromadzenia Narodowego nie zostało dokonane w Konstytucji. Zgromadzenie ma pewne kompetencje własne, a przy ich wykonaniu działa jako jedno ciało parlamentarne, bez rozróżniania Sejmu (posłów) i Senatu (senatorów). W swej istocie Zgromadzenie składa się nie tyle z Sejmu i Senatu, co z posłów i senatorów, którzy obradują i głosują wspólnie i których należy traktować jako członków Zgromadzenia. W tym sensie Zgromadzenie Narodowe jest czymś zupełnie innym niż tzw. Wspólne posiedzenia Izb, w ramach których nie można podejmować żadnych aktów prawnie wiążących, a Sejm i Senat zachowują własną tożsamość.
Organizacja wewnętrzna i tryb funkcjonowania Zgromadzenia są ukształtowane w sposób właściwy ciałom parlamentarnym. Konstytucja przesądza jedynie dwie zasady.
1. Zgromadzeniu przewodniczy Marszałek Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałek Senatu,
2. formą działania Zgromadzenia są wspólne obrady pełnego składu obu izb.
Dalsze konkrety ustali regulamin Zgromadzenia, stanowi, że ZN działa w przypadkach określonych w Konstytucji. Określenie kompetencji Zgromadzenia opiera się o zasadę enumeracji: wszystkie przypadki, w których może działać Zgromadzenie muszą być w sposób wyraźny określone w przepisach konstytucyjnych - ani ustawodawstwo zwykłe, ani praktyka nie mogą rozszerzyć katalogów tych przypadków. Konstytucja pozostawiła Zgromadzeniu kompetencje związane jedynie z osobą Prezydenta Rzeczypospolitej polskiej, a mianowicie:
1. przyjmowanie przysięgi od nowego wybranego prezydenta,
2. stwierdzanie trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, nie dotyczy to jednak sytuacji gdy niezdolność do sprawowania urzędu ma charakter przejściowy,
3. stawianie prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu.
Zgromadzeni nie ma natomiast żadnych kompetencji związanych z procedurą dokonywania zmian w Konstytucji.
84. Prezydent RP - miejsce w systemie organów państwowych. Ustrojową pozycję Prezydenta określa zasada podziału władz. Konstytucja wymienia urząd Prezydenta jako jedno z dwóch podstawowych ogniw władzy wykonawczej. Konstytucja z 1997 roku utrzymała w Polsce parlamentarny system rządów, a ustrojowa pozycja Prezydenta może być określona 6 podstawowymi zasadami.
1. zgodnie z istotą systemu parlamentarnego organizacja władzy wykonawczej oparta jest na zasadzie dualizmu, czyli odrębnego funkcjonowania Prezydenta oraz rządu z Premierem na czele.
2. przyjęcie koncepcji parlamentaryzmu zracjonalizowanego zakłada jednak pewną aktywność głowy państwa, w każdym razie w sytuacji, gdy w Sejmie zabraknie stabilnej większości. Choć więc pozycja Prezydenta ulega osłabieniu to nadal jest on zdolny czuwać nad konstytucyjną ciągłością państwa i interweniować w razie zakłócenia "normalnego" obrazu stosunków między Sejmem a rządem.
3. ta rola Prezydenta jest dodatkowo zaakceptowana utrzymaniem zasady jego wyboru przez Naród.
4. urząd Prezydenta ma charakter kadencyjny i ograniczony w czasie - 5 letnia kadencja i tylko raz dopuszczalna możliwość ponownego wyboru.
5. należność Prezydenta w wykonaniu swych konstytucyjnych zadań i kompetencji należy postrzegać na tle zasad jego odpowiedzialności: stosownie do założeń systemu parlamentarnego, nie ponosi on odpowiedzialności politycznej wobec parlamentu, a podlega tylko odpowiedzialności konstytucyjnej w razie naruszenia prawa.
6. należność Prezydenta znajduje też wyraz w zasadzie połączalności. Zapewnić to ma Prezydentowi dystans wobec pozostałych konstytucyjnych organów państwa, ale nie oznacza apolityczności tego urzędu.
Kadencja Prezydenta upływa w 5 lat po objęciu urzędu, licząc od dnia złożenia przysięgi ale w wypadkach wyjątkowych urząd prezydenta może wcześniej ulec opróżnieniu, nastąpić to może w razie:
1. śmierci Prezydenta,
2. zrzeczenie się urzędu - należy przyjąć, że Prezydent może dokonać zrzeczenia się w każdym czasie, a akt zrzeczenia staje się skuteczny z momentem jego złożenia,
3. trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia - stwierdzenie tej niezdolności należy do ZN, a uchwała w tej sprawie musi być podjęta większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN, tzn. co najmniej 374 głosami, należy przyjąć, że jest to tryb zupełnie wyjątkowy, wynikający z rozbieżności poglądów między parlamentem a prezydentem co do jego stanu zdrowia, w innej bowiem sytuacji nastąpi zrzeczenie się urzędu,
4. złożenie Prezydenta z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu - nastąpi to w razie pociągnięcia prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej za naruszenie Konstytucji lub innej ustawy bądź do odpowiedzialności karnej za przestępstwo,
5. stwierdzenie nieważności wyboru Prezydenta lub innych przyczyn nie objęcia urzędu po wyborze. 85. Kompetencje prezydenta RP.
Relacje z pozostałymi władzami.
W tym zakresie najwyraźniej rysuje się funkcja arbitrażu. Prezydentowi przysługuje szereg poważnych kompetencji, które wiążą się ze zorganizowaniem i personalnym ukształtowaniem władz pozostałych, ale także umożliwiających hamowanie działalności tych władz.
Uprawnienia Prezydenta wobec parlamentu można podzielić na:
1. organizacje - zarządzanie wyborów, zwoływanie pierwszych posiedzeń izb,
2. inicjatywne - inicjatywa ustawodawcza, zarządzanie referendum,
3. hamujące - weto ustawodawcze, kwestionowanie ustaw przed Trybunałem Konstytucyjnym, w procedurze kontroli prewencyjnej bądź następczej, a także rozwiązanie Sejmu.
Sprawy stosunków zagranicznych.
Kompetencje Prezydenta w sprawach zagranicznych można [podzielić na 4 grupy.
1. reprezentowanie państwa w stosunkach zewnętrznych - prezydent nie jest powołany do samodzielnego prowadzenia polityki zagranicznej. Niemniej, jako głowa państwa składa on państwowe wizyty za granicą i przyjmuje w kraju delegacje najwyższego szczebla z czym wiąże się prowadzenie rozmów i negocjacji, podpisywanie różnego rodzaju deklaracji, komunikatów czy apeli, które mogą mieć poważne znaczenie dla sytuacji Polski na arenie międzynarodowej.
2. podejmowanie decyzji personalnych - prezydent mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach oraz przy organizacjach międzynarodowych, przyjmuje także listy uwierzytelniające i akredytuje przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych. Akt powołania i odwołania wymagają kontrasygnaty, a więc muszą być uzgodnione zarówno z Premierem jak i z ministrem spraw zagranicznych.
3. ratyfikacja i wypowiadanie umów międzynarodowych,
4. postanawianie o stanie wojnie - ta kompetencja Prezydenta ma charakter zastępczy, bo decydowanie o sprawach wojny i pokoju należy do Sejmu. Jeżeli jednak Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, a spełnione zostaną przesłanki dopuszczające wprowadzenie stanu wojny, decyzję może podjąć Prezydent z tym że konieczne będzie uzyskanie kontrasygnaty Premiera.
Sprawy obronności i bezpieczeństwa państwa.
W czasie pokoju, w normalnej sytuacji politycznej, konkretne kompetencje prezydenta sprowadzają się do podejmowania decyzji personalnych. Mianuje on Szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców rodzajów sił zbrojnych, ale trzeba pamiętać, że ustawa o urzędzie Ministra Obrony Narodowej powierza temu ministerstwu przekładanie odpowiednich wniosków w tym zakresie, a akty prezydenta wymagają kontrasygnaty. Prezydent nadaje też pierwszy stopień oficerki oraz stopnie generalskie. Rola prezydenta wzrasta natomiast w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Na czas wojny prezydent na wniosek Premiera mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, może też w razie bezpośredniego zagrożenia zewnętrznego bezpieczeństwa państwa, na wniosek premiera, zarządzić częściową lub całkowitą mobilizację oraz użycie sił zbrojnych do obrony państwa.
Stanowienie prawa.
Konstytucja z 1997 r. podobnie jak i poprzedzające je unormowania z 1989 r. i 1992 r., przyznaje prezydentowi bardzo skromne kompetencje prawodawcze. Prezydent nie ma więc możliwości stanowienia aktów o mocy ustawy, chyba że w okresie stanu wojennego okaże się, iż Sejm nie może się zebrać na posiedzenie. Wówczas prezydent może wydać rozporządzenie z mocą ustawy. Wymaga to kontrasygnaty premiera, a po zebraniu się Sejmu rozporządzenia muszą zostać zatwierdzone, co traktować należy jako formę kontroli następczej. We wszystkich innych sytuacjach Prezydent może wydać tylko akty podustawowe:
1. rozporządzenia,
2. zarządzenia.
Nieco szersze są natomiast możliwości Prezydenta w kwestii kształtowania treści obowiązującego prawa. Istotne z tego punktu widzenia jest prawo inicjatywy ustawodawczej, weto ustawodawcze oraz prawo zwracania się do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności przepisów prawa z konstytucją.
Tradycyjne kompetencje głowy państwa.
W każdym systemie głowie państwa przysługują pewne kompetencje tradycyjne, których z uwagi na ich specyfikę nie da się powierzyć innemu organowi państwa. W gruncie obecnej kontroli można uzyskać 3 takie kompetencje:
1. prawo łaski,
2. nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego,
3. nadawanie orderów i odznaczeń.
86. Akty prawotwórcze prezydenta RP. Jak wyżej stanowienie prawa
87. Odpowiedzialność prezydenta RP.
Za swoją działalność urzędową prezydent nie ponosi odpowiedzialności parlamentarnej, natomiast w razie naruszenia Konstytucji lub ustawy może zostać pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej.
Konstytucja z 1997 r. przyjmuje typowy model odpowiedzialności konstytucyjnej Prezydenta. Ponoszona jest ona za czyny, którymi Prezydent w zakresie swojego urzędowania lub związku z zajmowanym urzędem, w sposób zawiniony naruszył Konstytucje lub inną ustawę. Pociągnięcie Prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej może nastąpić praktycznie jedynie w razie poważnego kryzysu konstytucyjnego i pod warunkiem, że przeciwko Prezydentowi opowie się kwalifikowana większość posłów i senatorów.
88. Pojęcie kontrasygnaty. Kontrasygnata w prawie polskim.
Jednym z podstawowych rozwiązań charakteryzujących system parlamentarnych jest instytucja kontrasygnaty, polegająca na uzależnieniu ważności aktów podejmowanych przez głowę państwa od ich zaakceptowania przez Premiera lub odpowiedniego ministra. Ponieważ akceptacja ta tradycyjnie przybiera formie złożenia podpisu na akcie monarchy bądź prezydenta, określano ją zaczerpniętym z języka francuskiego mianem kontrasygnaty.
Instytucja kontrasygnaty pełni dwie funkcje ustrojowe.
1. skoro udzielana jest przez Premiera lub innego przedstawiciela rządu, a jej udzielenie jest warunkiem ważności aktu głowy państwa, to uzależniona możliwości działania głowy państwa od uzgodnienia tych działań z rządem.
2. rolą kontrasygnaty jest przejęcie przez Premiera lub ministra, którzy złożyli podpis na akcie głowy państwa, politycznej odpowiedzialności za ten akt przed parlamentem.
Konstytucja 1997 r. objęła obowiązkiem uzyskania kontrasygnaty akty urzędowe prezydenta, użyła więc innego pojęcia niż akty prawne używanego w przepisach z 1989 r. i 1992 r. Jest to pojecie szersze, bo odnosi się do wszystkich decyzji i działań podjętych przez Prezydenta w okresie wykonywania jego urzędu. W szczególności obejmuje ono:
1. akty normatywne, wydawane przez prezydenta rozporządzenia,
2. inne akty prawne, tzn. akty, które rodzą wiążące skutki prawne po stronie swych adresatów; mogą to być skutki materialno-prawne lub proceduralne,
3. pozostałe akty urzędowe, tzn. akty, które nie wywołują wiążących skutków prawnych po stronie adresatów, ale dokonywane są w ramach wykonywania urzędów (np. orędzie prezydenta)
89. Pojecie kontroli. Klasyfikacja rodzajów kontroli. Istotą kontroli norm jest orzekanie o hierarchiczności zgodności aktów normatywnych niższego rzędu z aktami normatywnymi wyższego rzędu a w przypadku stwierdzenia raku tej zgodności na ich eliminowaniu z systemu prawa.
Rodzaje:
1. następczy - dotyczy aktów już uchwalonych, które narały mocy prawnej alo znajduja się w okresie vacatio legis.
2. Prewencyjny - uprzedni - do jej inicjowania ma prawo Prezydent ( weto i oddaje do Sejmu lu występuje do TK o zadanie zgodności z konstytucją).
Przedmiotem kontroli może yć każda regulacja podustawowa, wydana na szczelu centralnym przez jakikolwiek organ państwowy, o ile w swej treści zawiera normy prawne.
Kontrola zgodności dokonywana jest w oparciu o trzy kryteria:
- zgodności materialnej - ada się treść aktu
- zgodności proceduralnej -
- zgodności kompetencyjnej
90. Najwyższa Izba Kontroli - pozycje prawno-ustrojowe.
Pozycja ustrojowa NIK wynika z określenia jej jako naczelnego organu kontroli państwa. Tym samym izba skupia w swej kompetencji całokształt kontroli państwowej rozumianej jako badanie działalności organów administracji i współdziałających z nimi jednostek, dokonywany przez fachowy organ zewnętrzny, niezależny od rządu, a powiązany bezpośrednio z parlamentem i służący mu swoim zasobem informacji i wiedzą fachową. Izby nie da się przyporządkować żadnemu z trzech, klasycznie pojmowanych elementów władzy: nie jest to organ władzy ustawodawczej, choć jest powiązana z Sejmem i współdziała w realizacji funkcji kontrolnej Sejmu; nie jest organem władzy sądowniczej, bo zorganizowana jest w jednolitą strukturę urzędniczą i działa w oparciu o procedury typowe raczej dla organów administracyjnych; nie jest organem władzy wykonawczej, choć niemal cała jej działalność dotyczy funkcjonowania rządu i administracji.
NIK jest odrębnym organem konstytucyjnym, "zawieszonym" pomiędzy Sejmem a rządem i powołanym do kontroli działalności zarówno Rady Ministrów i ministrów, jak i poszczególnych jednostek organizacyjnych składających się na system administracji rządowej, a nawet pozostających poza tym systemem.
91. Zakres przedmiotowy i podmiotowy NIK. Kryteria kontrolne. Zakres kontrolnych kompetencji NIK ma w sensie podmiotowy charakter uniwersalny. Obejmuje całokształt działalności organów kontrolnych, a w szczególności wykonanie budżetu państwa oraz realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej. Zakres kontrolnych kompetencji NIK jest natomiast zróżnicowany, jeśli chodzi o podmioty podane kontroli i kryteria wykonywania tej kontroli.
1. obejmuje kontrolę działalności organów administracji rządowej, NB, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. W tym zakresie kontrola dotyczy więc działalności Rady Ministrów, jej Prezesa i członków, jak też wszelkich organów i instytucji wchodzących w system organizacyjny administracji rządowej. Poza tym systemem NIK może też kontrolować też Kancelarię Prezydenta, Kancelarię Sejmu i Senatu, Trybunał Konstytucyjny, Rzecznika Praw Obywatelskich, Krajową Radę Radiofonii i Telewizji, Sąd Najwyższy i Naczelny Sąd Administracyjny - ale tylko w zakresie wykonania budżetu oraz gospodarki finansowej i majątkowej, a na zlecenie Sejmu może kontrolować działalność Kancelarii Prezydenta, Kancelaria Sejmu i Senatu oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji także w innych aspektach.
2. obejmuje kontrole działalności organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności gospodarności, i rzetelności.
3. obejmuje kontrolę działalności innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych, ale tylko w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe bądź komunalne oraz wywiązują się z finansowych zobowiązań wobec państwa i tylko z punktu widzenia legalności i gospodarności.
92. Stosunek NIK do Sejmu i innych organów państwowych. Obowiązek NIK wobec Sejmu, odpowiada charakterowi tego organu jako "pomocnika" w realizacji funkcji kontrolnej Sejmu. NIK ma obowiązek regularnego dostarczania pewnych materiałów Sejmowi. Co roku musi dostarczyć analizę wykonania budżetu państwa oraz założeń polityki pieniężnej, a także opinię w przedmiocie udzielania absolutorium dla Rady Ministrów. Dokumenty te są następnie podawane do wiadomości publicznej.
NIK ma obowiązek podejmowania i przeprowadzania kontroli na zlecenie Sejmu lub jego organów; w praktyce dochodzi do uzgadniania z Sejmem (odpowiednimi komisjami) okresowych planów pracy NIK, ale zawsze możliwe jest też zlecenie kontroli doraźnej. NIK przedstawia też Sejmowi wyniki innych ważniejszych kontroli, wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne oraz wystąpienia zawierające zarzuty wynikające z przeprowadzonych kontroli, dotyczące osób wchodzących w skład Rządu, kierowników urzędów centralnych, Prezesa NBP.
Pozostałe konstytucyjne organy państwa nie mają możliwości zlecenia NIK działań kontrolnych, ale Prezydent i Premier mogą zwracać się z wnioskami o przeprowadzenie kontroli, czemu Izba niewątpliwie, uczyni zadość. Izba ma też obowiązek informowania Prezydenta i Premiera o wynikach kontroli przeprowadzonych na ich wniosek, a także o wynikach innych ważnych kontroli, natomiast terenowe delegatury NIK przedstawiają odpowiednie informacje wojewodom. 93. Tryb powoływania Rady Ministrów. Rada Ministrów jest powoływana przez Prezydenta, który zawsze musi liczyć się ze stanowiskiem większości sejmowej. Zanim jednak pojawi się problem powoływania nowej Rady Ministrów, musi dojść do dymisji poprzedniej Rady Ministrów. Przyjęcie dymisji otwiera proces tworzenia nowej Rady Ministrów. Przebiega ona w kilku etapach. Etap pierwszy - podstawowy, obejmuje 3 zasadnicze stadia: desygnowanie premiera, powołanie Rady Ministrów i uzyskanie przez nią sejmowego wotum zaufania. Desygnowanie nowego premiera jest dokonywane przez prezydenta i następuje po przyjęciu dymisji dawnej Rady Ministrów. Jeżeli pierwszy etap tworzenia rządu nie przyniesie rezultatu (tzn. jeśli Prezydent nie powoła rządu w ciągu pierwszych 14 dni, bądź rząd nie uzyska wotum zaufania do Sejmu), otwiera się etap drugi (rezerwowy), w którym może dojść do utworzenia rządu parlamentarnego. W tym czasie działa Rada Ministrów, której Prezydent, już po złożeniu dymisji, powierzał dalsze sprawowanie obowiązków. W terminie 14 dni od bezskutecznego zamknięcia pierwszego etapu, Sejm może samodzielnie dokonać wyboru nowego premiera oraz zaproponowanego przezeń składu rządu. Postępowanie sejmowe obejmuje dwa stadia. W pierwszym dochodzi do wyboru premiera. Drugie stadium polega na tym, że wybrany premier przedstawia Sejmowi na posiedzeniu program działania oraz skład nowego rządu. Marszałek Sejmu uchwałę o wyborze rządu przekazuje niezwłocznie prezydentowi, który powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera od niej przysięgę. Powołanie nowej Rady Ministrów kładzie kres sprawowaniu obowiązków przez dawny gabinet. Nowy rząd musi jednak uzyskać tera wotum zaufania od Sejmu, co przebiega w sposób analogiczny od pierwszego etapu postępowania. Musi to więc nastąpić w terminie 14 dni, a głosowanie w Sejmie poprzedzone jest wystąpieniem premiera i debatą poselską. Jeżeli nowy rząd uzyska wotum zaufania, to postępowanie nad jego tworzeniem uważa się za zakończone. Jeżeli nowy rząd nie uzyska wotum zaufania, to premier zgłasza jego dymisję, prezydent dymisję tę przyjmuje i powierza rządowi dalsze sprawowanie obowiązków. 94. Skład Rady Ministrów. Rada Ministrów jest organem kolegialnym, jako że jej skład ma charakter wieloosobowy, a podstawową formą działania są posiedzenia. Rada Ministrów składać się musi zawsze z Prezesa Rady Ministrów (premiera) i ministrów. Jeśli chodzi o ministrów to Konstytucja różnicuje tę kategorię członków rządu, bo mówi o ministrach kierujących określonymi działaniami administracji rządowej oraz o ministrach wypełniających zadania zlecone im przez Prezesa Rady Ministrów. Koresponduje to z tradycyjnym (publicystycznym) rozróżnieniem tzw. Ministrów resortowych oraz ministrów bez teki. Ci pierwsi stoją na czele resortów (działów administracji rządowej), kierują podległym im systemem organów resortowych, są jednoosobowymi naczelnym organami administracji, a ich powołanie jest obowiązkowe. Natomiast minister bez teki nie miał tradycyjnie charakteru jednoosobowego naczelnego organu administracji, bo nie stał na czele żadnego prawnie wyodrębnionego resortu, a tylko - jako członek Rady Ministrów - wypełniał określone zadania poruczone przez Premiera, np. w zakresie koordynacji wewnątrz rządowej, stosunków ze związkami zawodowymi itp. W składzie rządu mogą się też znaleźć dwie dalsze kategorie członków: wiceprezesi Rady Ministrów oraz przewodniczący komitetów określonych w ustawach. Decyzja o tym, czy w składzie danego gabinetu mają się znaleźć wiceprezesi Rady Ministrów (wicepremierzy), ale od podmiotów uczestniczących w tworzeniu tego gabinetu, a więc zarówno od przyszłego premiera, jak i od politycznych uzgodnień dokonywanych w ramach koalicji. Konstytucja dopuszcza obecnie równoczesne pełnienie funkcji ministra nie tylko przez wice[premiera ale także przez premiera.
95. Kompetencje Rady Ministrów. Rada Ministrów jest drugim, obok Prezydenta, podstawowym segmentem władzy wykonawczej, dlatego też jej zakres działania nie powinien wkraczać w dziedziny należące do władz pozostałych, a także takie wkroczenie musi znajdować podstawę w odpowiednich przepisach konstytucyjnych.
1. zadaniem Rady Ministrów jest kierowanie administracją rządową. W ramach tego ogólnego zadania przysługują jej w szczególności kompetencje do koordynacji i kontroli działalności organów tej administracji.
2. zadaniem Rady Ministrów jest kierowanie wykonywaniem budżetu państwa, co oznacza, że przysługują jej kompetencje w zakresie koordynacji i kontroli, jednak w znacznym stopniu dzielone z Ministrem Finansów. Niemniej, podstawowe rozstrzygnięcia wykonawcze zapadać powinny w Radzie Ministrów, w szczególności jest ona właściwa do uchwalania projektu budżetu państwa, a potem do uchwalania zamknięcia rachunków państwowych i sprawozdania z wykonania budżetu.
3. zadaniem Rady Ministrów jest zapewnienie wykonywania ustaw, dotyczy to wszystkich dziedzin życia państwowego, ale z doświadczenia wynika, że szczególnie intensywne działania rząd podejmować musi w kwestiach socjalnych i gospodarczych.
4. zadaniem Rady Ministrów jest zapewnienie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa oraz porządku publicznego. Łączy się z tym realizowanie ogólnego kierownictwa obronnością kraju, m.in. coroczne określanie liczby obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej.
5. zadaniem rządu Rady Ministrów jest sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, a w szczególności zawieranie umów międzynarodowych wymagających ratyfikacji oraz zawieranie i wypowiadanie innych umów międzynarodowych. 96. Akty normatywne rządu. Radzie Ministrów podlega rozległy system organizacyjny administracji rządowej, może ona - wydając uchwały - ustanawiać regulacje normatywne wiążące dla organów i jednostek wchodzących do tego systemu. Uchwały normatywne Rady Ministrów nie stanowią źródła powszechnie obowiązującego prawa i wobec tego:
1. muszą pozostawać w zgodzie z ustawami i rozporządzeniami, a tym samym muszą szanować ustawowo wyznaczony zakres zadań i kompetencji poszczególnych organów wchodzących w skład systemu administracji rządowej,
2. nie mogą być adresowane do organów pozostałych poza systemem administracji rządowej (a więc np. do organów samorządu terytorialnego), a w każdym razie - nie mogą rodzić po ich stronie obowiązku wykonania,
3. nie mogą one samoistnie tworzyć obowiązków czy uprawnień obywateli (osób prawnych czy innych podmiotów podobnych), a w szczególności nie mogą stanowić podstawy decyzji wydawanych w postępowaniu administracyjnym.
Uchwały normatywne Rady Ministrów podlegają kontroli sadowej, której dotyczy zgodności (materialnej i kompetencyjnej) przyjmowanych unormowań z ustawami i innymi aktami powszechnie obowiązującego prawa. Trybunał Konstytucyjny może orzekać o generalnym uchwaleniu takich aktów, wszystkie sądy mogą odmawiać ich zastosowania przy rozpatrywaniu konkretnych spraw, a sądy administracyjne mogą uznawać nieważność aktów i decyzji wydawanych na podstawie takich aktów.
Wydają również rozporządzenia - poszczególni ministrowie, a prezes RM zarządzenia . 97. Rozporządzenie wykonawcze. Pojecie i cechy szczególne. Rozporządzenia są prawem powszechnie oowiązującym , mogą dotykać więc sytuacji prawnej oywateli , osó prawnych czy samorządów.zarazem jednak maja charakter podustawowych aktów wykonawczych, co oznacza daleko idące ograniczenia zarówno w stanowieniu, jak i kształtowaniu ich treści. Rozporzadzenie musi spełniać określone przesłanki:
1. może yć wydane tylko na podstawie ustawy , która określa kompetencje RM lu innego organu do wydania rozporządzenia jest to tzw. upoważnienie
2. upowaznienie musi mieć charakter szczegółowy podmiotowo
3. upowaznienie do wydania rozporządzenia musi mieć charakter przedmiotowy, wskazywac zakres spraw przewidziany do regulacji
4. upoważnienie musi mieć charakter szczegółowy treściowo, określa wytyczne dotyczące treści rozporządzenia - musi yć zgodne z celem ustawy
5. rozporzadzenie jest aktem podustawowym, musi yć zgodne z ustawą której dotyczy, ale też ze wszystkimi oowiązującymi przepisami o randze ustawy
6. rozporządzenie musi zostac opulikowane w Dz.U., jest to warunek jego wejścia w życie.
Rozporządzenie podlega kontroli wladzy sądowniczej.
98. Stanowisko prawne prezesa Rady Ministrów.
Prezesa Rady Ministrów można określać mianem szefa rządu. Na płaszczyźnie prawnej premier skupia w swoich rękach szereg istotnych kompetencji. Koncentrują się one na:
1. procesie tworzenia rządu i dokonywaniu w nim zmian - bez wniosku premiera nie może nastąpić powołanie nikogo do Rady Ministrów, w każdym też czasie premier może odwoływać z rządów ministrów, z którymi nie jest w stanie współpracować. Tylko premier jest prawnie powołany do udzielania kontrasygnaty aktom prezydenta, a tym samym staje się głównym partnerem głowy państwa. Na osobie premiera koncentruje się też odpowiedzialność rządu, bo można go obalić tylko przez wyrażenie całej Radzie Ministrów wotum nieufności, sam zaś premier może zawsze zwrócić się do Sejmu o udzielenie wotum zaufania bądź złożyć rezygnację, powodując tym samym upadek gabinetu.
2. zakresie zadań i personalnym kształcie ministerstw i innych organów centralnych. Premierowi przysługuje tzw. Władza organizacyjna, bo określa on szczegółowy zakres działania każdego ministra. Jeśli chodzi o ministrów resortowych, premier jest związany ustawami określającymi ich zakres dziania. Jeśli chodzi o ministrów rządu, swoboda premiera jest daleko idąca. Premier ma też wpływ na obsadę kierowniczego personelu w ministerstwach, bo powołuje i odwołuje sekretarzy i podsekretarzy stanu, na wniosek odpowiednich ministrów. Powołuje on też kierowników wielu urzędów centralnych, pełnomocników rządu, a także Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
3. organizowaniu prac rządowych. Premier kieruje pracami Rady Ministrów, zapewnia wykonywanie polityki rządu i określa sposoby jej wykonywania, a także koordynuje i kontroluje pracę członków rządu.
4. kierowaniu prac terenową administracją rządową. Premier powołuje i odwołuje wojewodów oraz wice wojewodów, przysługują mu też kompetencje pozwalające na koordynowanie i nadawanie kierunku pracy organom terenowym.
5. zwierzchnictwie nad osobami zatrudnionymi w administracji rządowej. Premier jest m.in. zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej oraz zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej.
6. nadzorze nad działalnością samorządu terytorialnego. Jednak rola premiera jest tu ograniczona. 99. Akty prawne ministrów. Mogą je wydawać ministrowie resortowi , tacy którzy kieruja określonym dzialem administracji państwowej.
Akty normatywne ministrów:
1. Rozporzadzenia - musi posiadać upoważnienie do wydania tego aktu
2. Zarządzenia - mają charakter wewnętrzny, mogą yć wydane tylko na podstawi e ustawy.
Akty te mają charakter wewnętrzny i podlegają kontroli przez TK. Oraz innych organów władzy sądowniczej. Akty te na wniosek premiera mogą zostać uchylone przez RM. 100. Odpowiedzialność rządu. Indywidualna odpowiedzialność polityczna odnosi się do członków Rady ministrów - ponoszą ją oni przed Sejmem za sprawy należące do ich kompetencji bądź powierzone im przez prezesa Rady Ministrów. W aspekcie podmiotowym odpowiedzialność ta nie obejmuje premiera, bo jedną formą pociągania do odpowiedzialności szafa rządu jest wyrażenie wotum nieufności całej Radzie Ministrów. W aspekcie przedmiotowym odpowiedzialność ta może wiązać się tylko ze sprawami, które należą do zakresu działania danego członka rządu. Ponieważ jednak chodzi o odpowiedzialność polityczną, to w tych ramach może ona być egzekwowana z każdego powodu i w każdym czasie. Wniosek o wyrażenie ministrowi lub innemu członkowi rządu wotum nieufności musi pochodzić od grupy co najmniej 69 posłów. Wniosek musi być poddany pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie 7 dni od jego zgłoszenia. Zanim odbędzie się debata i głosowanie, powinien on zostać zaopiniowany przez odpowiednią komisję sejmową. Jeżeli wniosek zostanie przyjęty większością głosów ustawowej liczby posłów, to Prezydent jest obowiązany odwołać ministra. Jeżeli natomiast wniosek nie zostanie przyjęty, to jego ponowne zgłoszenie dopuszczalne jest dopiero po upływie 3 miesięcy, chyba że z nowym wnioskiem wystąpi grupa co najmniej 115 posłów. Członkowie rządu ponoszą też polityczną odpowiedzialność przed Prezesem Rady Ministrów, który w każdym czasie i z każdego powodu może zażądać od nich złożenia rezygnacji ze stanowiska. Premier i pozostali członkowie Rady Ministrów ponoszą też za swoją działalność odpowiedzialność konstytucyjną, jeżeli dopuszczą się naruszenia Konstytucji lub ustaw, bądź też popełnią przestępstwo w związku z zajmowanym stanowiskiem. O pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej rozstrzyga Sejm, a wniosek w tej strawie może złożyć prezydent bądź grypa co najmniej 115 posłów. Uchwała Sejmu zapaść musi większością 3/5 ustawowej liczby posłów, a więc przynajmniej 276 głosami. Sprawę rozstrzyga wówczas Trybunał Stanu. Jeśli chodzi o przestępstwa to dotyczy ona tylko tych, które są popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem, a organem decydującym o pociągnięciu do odpowiedzialności jest Sejm. Sejm - dysponując procedurą wotum nieufności - ma możliwość usunięcia ministra ze stanowiska w prostszej i szybszej formie niż uruchamianie procedury przed Trybunałem Stanu. 101. Wotum nieufności w prawie polskim. W polskich rozwiązaniach konstytucyjnych istnieje dodatkowy mechanizm stabilizujący, a mianowicie tzw. procedura konstruktywnego wotum nieufności, funkcjonująca od 1992 r. Oznacza to, że jedyną drogą wyrażenia rządowi wotum nieufności jest jednoczesne dokonanie wyboru nowego premiera. Procedura wyrażani wotum nieufności Radzie Ministrów jest poddawana ścisłym rygorom formalnym. Wniosek w tej sprawie może zostać złożony tylko przez grupę posłów liczącą co najmniej 46 sygnatariuszy, z tym że raz złożonego podpisu nie można już wycofać. Wniosek nie musi być umotywowany, ale zawsze musi zawierać nazwisko kandydata na nowego premiera. Konstytucja z 1997 r. dopuszcza procedurę wotum nieufności wobec rządu tylko w jej konstruktywnej formie. Nie ma natomiast możliwości złożenia wniosku o zwykłe wotum nieufności, tzn. bez wskazywania kandydatury nowego premiera. Pomiędzy zgłoszeniem wniosku a oddaniem go pod głosowanie musi upłynąć co najmniej 7 dni; głosowanie odbyć się powinno w trakcie przypadającego w tym terminie posiedzenia Sejmu lub najpóźniej na następnym posiedzeniu. Możliwe jest zgłoszenie kilku wniosków o wotum nieufności. Są one wówczas debetowane łącznie, a poddane pod głosowanie w kolejności zgłoszenia. Przyjęcie jednego z nich powoduje uznanie pozostałych za załatwione. Dla przyjęcia wniosku jest konieczne, by głosowała za nim większość ustawowej liczby posłów. Co najmniej 231 posłów, nie zależnie od tego ilu posłów bierze udział w danym głosowaniu. Jeżeli wniosek nie uzyska wymaganej większości, uznaje się go za odrzucony. Jeżeli wniosek uzyskał wymaganą większość, to Prezes Rady Ministrów jest zobowiązany do złażenia dymisji, a prezydent musi tę dymisję przyjąć, powierzając rządowi dalsze pełnienie obowiązków. Kolejnym obowiązkiem prezydenta jest powołanie wybranego przez Sejm nowego Premiera i na jego wniosek - pozostałych członków rządu oraz odebranie od nich przysięgi. 102. Odpowiedzialność polityczna a odpowiedzialność konstytucyjna.
W rozwoju parlamentaryzmu wykształciły się dwie podstawowe formy odpowiedzialności egzekutywy: odpowiedzialność parlamentarna i konstytucyjna. Odpowiedzialność parlamentarna (polityczna) to odpowiedzialność za polityczny kierunek sprawowania urzędu oraz za podejmowane akty i decyzje. Prawo pociągnięcia do odpowiedzialności politycznej przysługuje parlamentowi, zawsze będzie to więc odpowiedzialność realizowana z powodów politycznych i w oparciu o kryteria polityczne. Natomiast odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) to odpowiedzialność za naruszenie prawa, realizowana z inicjatywy parlamentu przed organem władzy sądowniczej. Choć więc zawsze będzie to odpowiedzialność inicjowana w oparciu o decyzję polityczną, to proces jej realizowania będzie przebiegał w postępowaniu sądowym i w oparciu o kryteria prawne. Odpowiedzialność parlamentarna pełni obecnie role podstawową, choćby z uwagi na skoncentrowanie pełni decyzji w rękach parlamentu i oparciu ich wyłącznie o polityczne kryteria. Odpowiedzialność konstytucyjna jest natomiast odnoszona przede wszystkim do osoby Prezydenta, jako że Prezydent z założenia nie może podlegać odpowiedzialności parlamentarnej, a szereg konstytucji do puszcza też możliwość jej zastosowania wobec członków rządu i innych piastunów najwyższych stanowisk w państwie. 103. Trybunał Stanu - skład i sposób działania.
Odpowiedzialność konstytucyjna jest realizowana przed Trybunałem Stanu jako odrębnym organem władzy sądowniczej. Trybunał Stanu w pełni odpowiada charakterystyce organu władzy sądowniczej, zarówno z uwagi na niezawisłość jego sędziów, jak i ze względu na charakter jego zadań polegających na orzekaniu, czy konkretne czyny wskazanych osób stanowiły naruszenie prawa. W skład Trybunału Stanu wchodzi przewodniczący, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest z urzędu Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Pozostali członkowie Trybunału Stanu są wybierani przez Sejm na okres jego kadencji, z tym że zachowują swoje kompetencje do czasu wyboru nowego składu Trybunału. Konstytucja wymaga, aby zastępcy przewodniczącego oraz co najmniej połowa pozostałych członków Trybunału Stanu miała kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. Pozostali członkowie nie muszą mieć tych kwalifikacji, co nieco osłabia sądowy charakter Trybunału, ale pozwala na zachowanie pewnej równowagi między podejściem jurydycznym i politycznym do rozpoznawanych spraw. Osoby wchodzące w skład Trybunału Stanu są w sprawowaniu funkcji sędziowskich niezawisłe i podlegają tylko konstytucji i ustawom. Członkom Trybunału Stanu przysługuje też immunitet i nietykalność. 104. Zakres działania Trybunału Stanu.
TS działa na podstawie ustawy z dnia 26 marca 1982r, w znowelizowanym kształcie.
TS jest odręnym organem władzy sądowniczej, powołany do orzekania czy konkretne czyny wskazanych osó stanowiły naruszenie prawa. Orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej takich podmiotów jak:
Prezydent , marszałkowie iż parlamentu, , prezes RM, ministrowie, Prezes NP.,NIK, , członków KRRiT, Naczelnego Dowódcę Sił Zrojnych, w końcu posłowie i senatorowie.
Odpowiedzialność konstytucyjna oejmuje odpowiedzialność za naruszenie Konstytucji, ustawy, popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem lu w zakresie swego urzędowania przez osoę podlegającą odpowiedzialności. Jest to odpowiedzialność za popełnienia tzw. deliktu konstytucyjnego.
Rodzaje kar orzekanych przez TS określa odręna ustawa.
105. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji - sposób działania i zakres działania.
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji jest organem konstytucyjnym, postawionym poza schematem trójpodziału władz. Choć jej zadania w znacznym stopniu wiążą się z działalnością wykonawczo-administracyjną, to jest usytuowana pomiędzy jak gdyby egzekutywą a legislatywą, przy zachowaniu wyraźnego dystansu wobec rządu.
KRRiT składa się z 9 członków powoływanych przez Sejm (4), Senat (2) i prezydenta (3) spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu. Kadencja trwa 6 lat, z tym że co 2 lata powoływana jest 1/3 składu Rady, tak by zapewnić ciągłość jej funkcjonowania. Powołanie ponowne na pełną kadencję nie jest dopuszczalne. Członek Rady nie może być posłem ani senatorem, nie może też należeć do partii politycznej, związku zawodowego, nie może prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji.
Na czele Rady stoi jej przewodniczący wybierany przez Radę z pośród swego grona. Odwołać może go tylko Rada i to większości 2/3, czyli 6 głosów. Podstawowe zadania Rady określa Konstytucja stanowiąc, iż stoi ona na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. Konstytucja daje też obowiązek ochrony samodzielności nadawców oraz otwartego i pluralistycznego charakteru radiofonii i telewizji. W ramach ogólnych zadań Radzie przysługuje szereg istotnych kompetencji, a w szczególności:
1. projektowanie, z porozumieniem z Prezesem Rady Ministrów, kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji,
2. powoływanie składu rad nadzorczych w spółkach publicznej radiofonii i telewizji,
3. udzielanie i cofanie koncesji na rozpowszechnianie programów przez nadawców prywatnych,
4. sprawowanie kontroli działalności nadawców,
5. określanie, w granicach upoważnień ustawowych, warunków prowadzenia działalności przez nadawców,
6. określanie opłat abonamentowych.
Publiczna radiofonia i telewizja działa w formie jednoosobowych spółek akcyjnych Skarbu Państwa. Na szczeblu ogólnokrajowym działają dwie spółki: Telewizja Polska S.A. (w skład której wchodzą też rozgłośnie regionalne) i Polskie Radio S.A., na szczeblu regionalnym działają spółki radiofonii regionalnej. Forma spółki akcyjnej oznacza, że do jej organizacji i działalności stosują się przepisy kodeksu handlowego, chyba że ustawa o radiofonii i telewizji zawiera postanowienie ogólne. 106. Ustrój samorządu terytorialnego. We wszystkich państwach demokratycznych świata współczesnego ustrój władzy lokalnej opiera się na zasadzie dualizmu. Oznacza to, ze tylko część zadań lokalnych jest realizowana przez agendy administracji rządowej bezpośrednio (hierarchicznie) podporządkowanej Radzie Ministrów, Premierowi bądź poszczególnym ministrom. Pozostałe zadania są realizowane przez organy samorządowe podporządkowane wspólnocie lokalnej i reprezentującej jej interesy, a więc przez samorząd terytorialny. Aktualny podział terytorialny Polski ma charakter trójszczeblowy i obejmuje szczebel gminny, szczebel powiatowy i szczebel wojewódzki. Samorząd terytorialny to jedna z form samorządu rozumianego jako wydzielenie z zakresu władzy państwa pewnej dziedziny spraw i powierzenie ich samodzielnego rozwiązywania tej grupie społecznej, której sprawy te przede wszystkim dotyczą. 107. Zasady wyborów do organów stanowiących samorząd terytorialny. Organem stanowiącym jest rada gminy (miasta, powiatu), w województwie organ ten nosi nazwę sejmiku województwa. Nie zależnie od różnicy nazw są to organy przedstawicielskie o zbliżonym statusie ustrojowym. Kadencje wszystkich tych organów wynoszą 4 laty licząc od dnia wyboru. Wybory muszą mieć charakter powszechny, równy i bezpośredni i muszą odbywać się w głosowaniu tajnym. Przepis ten postanawia natomiast ustawodawcy zwykłemu swobodę w wyborze systemu większościowego lub proporcjonalnego. Ordynacja wyborcza z 1998 r. przyjęła system proporcjonalny dla wyborów na szczeblu województw i powiatów. Natomiast w odniesieniu do gmin system wyborczy zależy od wielkości gminy. W gminach do 20 000 mieszkańców stosuje się system większości względnej, a więc głosuje się na konkretne osoby, a mandaty otrzymują kandydaci, którzy uzyskali największą liczbę głosów. W gminach większych stosuje się natomiast system proporcjonalny (ale bez zastosowania progów wyborczych). O ważności wyborów rozstrzygają odpowiednie terytorialnie sądy wojewódzkie, o ile został zgłoszony protest. W razie wygaśnięcia mandatu radnego skład rady uzupełnia się w drodze wyborów uzupełniających w gminach, w których obowiązuje system większościowy, bądź poprzez wstąpienie następnego kandydata z listy, o ile stosowany był system proporcjonalny. 108. Organy gminy. Gmina ma często samorządowy charakter, a jej organami są: rada gminy, będąca organem przedstawicielskim oraz organy wykonawcze: zarząd, na czele którego stoi wójt (w gminach wiejskich), burmistrz (gdzie siedziba gminy znajduje się w mieście) lub prezydent (gdy miasto liczy ponad 100 000 mieszkańców, a nie jest odrębnym powiatem. 109. Samorząd powiatowy. Powiat stanowi środkowy szczebel samorządów lokalnych. Składa się on z graniczących ze sobą gmin (powiat ziemski) bądź też obejmuje cały obszar miasta na prawach powiatu (powiat grodzki). Taki status miasto zyskuje w zasadzie z mocy prawa, jeśli liczy ponad 100 000 mieszkańców albo jeśli stanowiło siedzibę wojewody przed likwidacją danego województwa. Tworzenie powiatów, określenie ich terytorium (tzn. określanie gmin wchodzących w skład powiatu) jest dokonywane w drodze rozporządzenia Rady Ministrów.
Powiat jest jednostką o wyłącznie samorządowym charakterze, co oznacza, że nie istnieją w nim organy rządowej administracji ogólnej. W zasadzie więc na szczeblu powiatu działają wyłącznie organy samorządowe: rada powiatu, będąca organem przedstawicielskim oraz organy wykonawcze - starosta i zarząd powiatu. 110. Samorząd wojewódzki. Województwa tworzy się w drodze ustawy, co oznacza, że w ustawie musi być określona nazwa i terytorium województwa oraz siedziba jego władz. Ustrój województwa ma postać dualistyczną. Z jednej strony, województwu jako jednostce samorządu terytorialnego przysługuje określona pula zadań lokalnych (samorządowych), które wykonuje ono samodzielnie i na własną odpowiedzialność, za pośrednictwem organów samorządowych (sejmik województwa, marszałek i zarząd) wywodzących się z demokratycznych wyborów. Z drugiej strony, województwo jako jednostka terytorialna administracji rządowej realizuje zadania pozostawione przez prawo do kompetencji organów rządowych, a realizacją tych zadań kieruje wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów w województwie. W województwie istnieją więc dwa równoległe piony administracji - administracja samorządowa (podległa rządowi) i administracja rządowa (w zasadzie podlega wojewodzie), a każdy z tych pionów jest odpowiedzialny za realizację swoich zadań określonych w ustawach. W systemie samorządowym podstawowym organem województwa jest sejmik województwa, będący organem przedstawicielskim, a organami wykonawczymi są marszałek województwa oraz zarząd województwa. Podlegają im wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne i aparat urzędniczy zorganizowany w urząd marszałkowski.111. Nadzór nad samorządem terytorialnym.
Zapewnieniu niezbędnej jednolitości funkcjonowania całego systemu administracji publicznej służą natomiast procedury nadzorcze. Nadzór jest to przyznanie organowi nadzorującemu ściśle określonej sumy środków oddziaływania na organ nadzorowany, a poza tym pozostawienie organowi nadzorowanemu możliwości samodzielnego działania. Do typowych środków nadzoru zaliczmy środki dotyczące działalności organu nadzorowanego, takie jak kontrola, wyrażanie opinii lub zgody na niektóre decyzje czy akty organu nadzorowanego, uchylanie decyzji czy aktów organu nadzorowanego, oraz środki dotyczące organu nadzorowanego jako takiego, rozwiązanie organu czy zawieszenie jego członków. Nadzór jest sprawowany przez organy administracji rządowej. Nie istnieją natomiast procedury nadzorcze pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego różnych szczebli.
Do najważniejszych środków nadzorczych należy zaliczyć:
1. prawo żądania niezbędnych informacji i sprawozdań oraz wizytowania jednostek samorządu terytorialnego,
2. stwierdzenie nieważności uchwały organu jednostki samorządu terytorialnego; jeżeli uchwała takiego organu jest sprzeczna z prawem, to staje się ex lege nieważna; rolą organu nadzorczego jest tylko skierowanie tej nieważności, a od tego stwierdzenia organ samorządowy może zwrócić się do sądu administracyjnego o wydanie ostatecznego rozstrzygnięcia,
3. wstrzymanie wykonania uchwały organu samorządowego wraz z momentem stwierdzenia jej nieważności,
4. zawieszenie organów jednostki samorządu terytorialnego i ustanowienie zarządu komisarycznego na okres do 2 lat; decyzja może być podjęta tylko przez premiera,
5. rozwiązanie zarządu przez wojewodę co możliwe jest tylko w razie naruszenia przez rząd Konstytucji lub powtarzających się naruszeń ustaw i tylko po uprzednim zwróceniu się wojewody do rady (sejmiku). 112. Prawo miejscowe. Jest źródłem powszechnie oowiązującego prawa na oszarze działania organów, które akty te ustanowił. JW. Przewaznie jest to rada - sejmik gminny. 113. Konstytucyjne zasady organizacji i postępowania sądów. Konstytucja wskazuje kilka zasad podstawowych, wokół których zbudowana być musi struktura sądów i procedura ich funkcjonowania. Rozróżnić można: zasady organizacji sądownictwa, prawa jednostki związane z postępowaniem sądowym oraz zasady praworządnego procesu. Jeśli chodzi o zasady organizacji sądownictwa, to należy wymienić:
1. zasad dwuinstancyjności, oznacza to, że w każdej sprawie należącej do właściwości sądów musi istnieć proceduralna możliwość zwrócenia się do sądu wyższej instancji o zbadanie prawidłowości orzeczenia wydanego przez sąd pierwszej instancji.
2. zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości,
3. zasada jawności rozprawy - odnosi się do wszystkich postępowań sądowych, a raczej do rozpraw prowadzonych w ramach tych postępowań. Zasad jawności oznacza stworzenie publiczności dostępu do sali sądowej i spokojnego obserwowania przebiegu rozpraw.
Na okres działania sądów i procedurę sądową wywierają wpływ również niektóre konstytucyjne prawa obywateli.
1. prawo do sądu; przepis ten precyzuje, iż musi to być właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
2. prawo do obrony odnosi się tylko do postępowania karnego, ale dotyczy wszystkich jego stadiów, a wiec wykracza poza sądową fazę tego postępowania.
Zasady praworządnego procesu wiążą się, oczywiście, z szeregiem wskazanych wcześniej reguł, jak choćby prawem do obrony czy jawnością rozprawy, a szczególnie rozwinięty charakter przybierają one w odniesieniu do spraw karnych. Konstytucja formułuje tu niektóre zasady prawa materialnego, a także zasadę domniemania niewinności, ochronę wolności i nietykalności osobistej, zakaz tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania, w tym zakaz kar cielesnych. 114. System sądów w RP. Konstytucja określa rodzaje sądów, jakie mogą istnieć w Rzeczypospolitej. Obok Sądu Najwyższego istnieją sądy powszechne oraz dwa typy sądów szczególnych - sądy administracyjne i sądy wojskowe. Sądy powszechne to sądy o właściwości generalnej: sprawują one wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów. Sądami powszechnymi są: sądy rejonowe, sądy wojewódzkie i sądy apelacyjne.
Sąd rejonowy tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin w granicach tego samego województwa. Sąd rejonowy jest przede wszystkim sądem pierwszej instancji, a jego właściwość obejmuje - na zasadzie domniemania kompetencji - sprawy karne i cywilne; większe sądy są podzielone na wydział karny i wydział cywilny. Sąd rejonowy jest też właściwy do rozpoznawania odwołań od orzeczeń kolegiów do spraw wykroczeń (działa też w charakterze drugiej instancji).
Sąd wojewódzki jest tworzony dla jednego lub kilku województw. Jest to jedyny typ sądów, który działa w ramach podstawowego podziału terytorialnego państwa. Właściwość sądu wojewódzkiego ma charakter mieszany: z jednej strony, jest sądem odwoławczym w sprawach rozstrzyganych w pierwszej instancji przez sądy rejonowe, z drugiej strony, rozpoznaje w pierwszej instancji sprawy poważniejsze lub o charakterze bardziej skomplikowanym, określone przez ustawę. Sąd wojewódzki jest podzielony na wydziały karne i cywilne.
Sąd apelacyjny tworzony jest dla okręgu obejmującego kilka - dawnych - województw. Pełni on zadanie sądu drugiej instancji, bo rozpatruje apelacje od orzeczeń sądów wojewódzkich działających jako pierwsza instancja, a także sądu kasacyjnego, bo możliwe jest tymczasowe powierzenie sądom apelacyjnym rozpoznawania kasacji w sprawach należących do właściwości rzeczowej sadów. W sądach apelacyjnych tworzy się odrębne jednostki organizacyjne do spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.
Organami sądów powszechnych są: prezes oraz - na szczeblu sądów wojewódzkich i sądów apelacyjnych - organy samorządu sędziowskiego, tj. zgromadzenia ogólne i kolegia.
Sądy szczególne to sądy o właściwości obejmującej określoną grupę spraw i usytuowane poza systemem sądów powszechnych. Istnieją one w sposób stały i tym samym różnią się od sądów wyjątkowych (których tworzyć nie wolno, chyba że w czasie wojny), a do postępowania przed nimi stosuje się te same zasady konstytucyjne, co w sądach powszechnych i tym różnią się od postępowania doraźnego (które może być wprowadzone tylko w czasie wojny), wykluczającego m.in. dwuinstancyjność.
Sądy wojskowe to wojskowe sądy garnizonowe i wojskowe sądy okręgowe. Są to sądy karne, właściwe w sprawach o przestępstwach popełnione przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, a także w sprawach o niektóre przestępstwa popełnione przez cywilnych pracowników wojska oraz żołnierzy sił zbrojnych państw obcych. Sądy garnizonowe orzekają w pierwszej instancji, środki odwoławcze od ich orzeczeń i zarządzeń rozpoznają sądy okręgowe, którym przysługuje też pierwszoinstancyjna właściwość w sprawach najpoważniejszych. Jako druga instancja występuje wówczas, Izba Wojskowa Sądu Najwyższego, poza tym w Izbie Wojskowej rozpoznaje się kasację od orzeczeń wydanych w drugiej instancji. Sądy wojskowe podlegają więc orzeczeniu nadzorowi Sądu Najwyższego, zwierzchni nadzór organizacyjno-administracyjny należy do Ministra Sprawiedliwości, a nadzór w zakresie czynnej służby wojskowej żołnierzy pełniących służbę w sądach wojskowych należy do Ministra Obrony Narodowej.115. Naczelny Sąd Administracyjny. Jedynym sądem administracyjnym jest Naczelny Sąd Administracyjny. Naczelny Sąd Administracyjny jest poddany nadzorowi orzeczniczemu Sądu Najwyższego. Podstawowym zadaniem sądów administracyjnych jest sądowa kontrola wykonywania administracji publicznej. W obecnym stanie prawnym Naczelny Sąd Administracyjny orzeka w dwóch zasadniczych typach spraw.
1. W sprawach skarg na decyzje administracyjne oraz niektóre inne postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym. NSA bada tu legalność rozstrzygnięć wydawanych przez organy administracji w sprawach indywidualnych i może uchylić lub stwierdzić nieważność decyzji wydanej z naruszeniem prawa. Kontrola sądowa jest ostatecznym stadium procedury, najpierw konieczne jest wyczerpanie administracyjnego toku instancji, stosowanie do postanowień kodeksu postępowania administracyjnego.
2. NSA orzeka w sprawach skarg na uchwały organów samorządu terytorialnego i akty terenowych organów administracji rządowej stanowiące przepisy prawa miejscowego, oraz na inne uchwały organów samorządu terytorialnego w sprawach z zakresu administracji publicznej. Także w tym zakresie jedynym kryterium kontroli jest legalność (zgodność z prawem).
Na czele NSA stoi Prezes powoływany na 6 letnią kadencję przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Naczelnego Sądu Administracyjnego. Prezesów środków zamiejscowych powołuje Prezes NSA za zgodą Kolegium tego sądu. Organami samorządu sędziowskiego są Zgromadzenie Ogólne i Kolegium NSA. NSA jest niezależny od nadzoru administracyjnego Ministra Sprawiedliwości; wszystkie zadania administracyjne są wykonywane przez prezesa tego sądu. 116. Zasady niezawisłości sędziowskiej i jej gwarancja.
Sędziowie tworzą szczególny korpus prawniczy odróżniający się od innych funkcjonariuszy państwa nie tylko szczególnym poziomem kwalifikacji, ale przede wszystkim zasadą niezawisłości. Niezawisłość oznacza stworzenie sędziemu pozycji umożliwiającej sprawowanie rządu (orzekanie) w sposób zgodny z własnym sumieniem, w sposób wolny od jakichkolwiek możliwości bezpośrednich i pośrednich nacisków zewnętrznych. Zarazek niezawisłość jest ograniczona przez podporządkowanie sędziego przepisom Konstytucji i ustaw, w ramach i na podstawie których winien on dokonywać wszystkich czynności. Jedną z podstawowych przesłanek niezawisłości sędziowskiej jest zatem stworzenie takich warunków sprawowania urzędu, aby sędzia nie był poddawany naciskom. Oznacza to przede wszystkim zakaz podejmowania jakichkolwiek procesowych oddziaływań na decyzje sędziego, tak przez strony postępowania, jak i przez przełożonych, władze czy czynniki polityczne. Dla sytuacji prawnej sędziego znaczenie podstawowe ma sposób jego powołania oraz zapewnienie gwarancji stabilności i bezpieczeństwa zawodowego, a więc gwarancji niezawisłości sędziowskiej. Gwarancje niezawisłości sędziowskiej należy rozpatrywać w aspekcie personalnym i w aspekcie merytorycznym. Aspekt personalny odnosi się do praw i obowiązków sędziego. W tym zakresie wymienić w szczególności należy:
1. stabilizacje urzędu sędziego: sędziowie są powoływani na czas nieoznaczony, co należy rozumieć jako powołanie na stałe, tzn. do osiągnięcia wieku emerytalnego, po czym sędzia przechodzi w stan spoczynku,
2. nieusuwalność sędziego: sędzia może zostać złożony z urzędu jedynie w sytuacjach wyjątkowych, tylko w mocy orzeczenia sądu (także sądu dyscyplinarnego) i tylko w przypadkach określonych w ustawie. Sędzia może też zostać przeniesiony w stan spoczynku ze względu na stan zdrowia lub w razie zmian w organizacji sądowej,
3. nieprzenaszalność sędziego: sędzia nie może zostać, w brew swojej woli, przeniesiony do innego sądu lub na inne stanowisko, chyba że na mocy orzeczenia sądu (np. dyscyplinarnego) w sytuacjach wyjątkowych, określonych przez ustawę,
4. immunitet sędziowski: sędzia może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej lub pozbawiony wolności tylko za uprzednią zgodą sądu określonego w ustawie. Nie może być też zatrzymany lub aresztowany, chyba że zostanie ujęty na gorącym uczynku przestępstwa, przy którym jest to niezbędne,
5. odpowiedzialność dyscyplinarna: za naruszenie obowiązków sędziowskich ponoszona jest odpowiedzialność wyłącznie przed sądami dyscyplinarnymi, złożonymi z sędziów i wypełnianymi przez organ samorządu sędziowskiego. Także tylko w drodze dyscyplinarnej sędzia odpowiada za wykroczenia,
6. niepołączalność: sędzia nie może zajmować innych urzędów i funkcji państwowych, nie może podejmować zajęć, które przeszkadzałyby w pełnieniu obowiązków lub mogłyby uchybiać godności sędziego, lub zachwiać zaufanie do jego bezstronności,
7. apolityczność: sędzia nie może należeć do żadnej partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów,
8. status materialny i zasady wynagrodzenia: Konstytucja nakazuje zapewnienie sędziemu warunków pracy i wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu oraz zakresowi obowiązków.
Aspekt merytoryczny niezawisłości oznacza, że sędzia - poza podległością prawu - może być w rozstrzyganiu sprawy poddany tylko wskazówkom sformułowanym w orzeczeniu sądu wyższego, zgodnie z przepisami obowiązujących procedur. Niedopuszczalne są zaś jakiekolwiek wskazania, czy sugestie płynące z innej strony czy formułowane w inny sposób. Tu istotne problemy łączą się m.in. z nakazem zachowania stosownej rezerwy przez środki masowego przekazu. 117. Zasady powoływania sędziów w prawie polskim. Sędziowie powoływani przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Zanim jednak dojdzie do ostatecznego powołania sędziego, konieczne jest przeprowadzenie szeregu wstępnych etapów postępowania. Kandydat musi przede wszystkim odpowiadać wysokim wymaganiom, jako że na stanowisko sędziego może pozostać powołana osoba, która:
1. posiada obywatelstwo polskie,
2. korzysta z pełni praw cywilnych i politycznych,
3. ma nieskazitelny charakter,
4. ukończyła wyższe studia prawnicze,
5. odbyła aplikacje sądową lub prokuratorską i złożyła odpowiedni egzamin,
6. pracowała przez okres przynajmniej jednego roku jako asesor sądowy lub prokuratorski,
7. ukończyła 26 lat.
Wymienione przesłanki uzupełnia się wymogiem odpowiedniego stażu pracy w sądownictwie lub w innych zawodach prawniczych - do powołania do Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego konieczny jest co najmniej 10-letni staż. Kandydat najpierw musi zostać zaaprobowany przez zgromadzenie ogólne danego sądu w głosowaniu tajnym. Zasadą jest zgłoszenie podwójnej liczby kandydatów, wyjątki są dopuszczalne tylko w odniesieniu do sądów rejonowych. Tak zarekomendowani kandydaci są przedstawiani Krajowej Rady Sądownictwa, jeśli chodzi o sędziów sądów powszechnych - to za pośrednictwem Ministra Sprawiedliwości, który może wyrazić swoją opinię o kandydacie. Na tej postawi KRS - też w tajnym głosowaniu - podejmuje uchwałę o przedstawieniu kandydatur Prezydentowi. Akt powołania sędziego nie wymaga kontrasygnaty. Powołanie dokonywane jest na stanowisko sędziego sądu określonego rodzaju. 118. Krajowa Rada Sądownictwa. Skład i uprawnienia. Krajowa Rada Sądownictwa jest organem kolegialnym o szczególnym charakterze, uplasowanym pomiędzy władzami. W jej skład wchodzą bowiem przedstawiciele wszystkich trzech władz, a jej zadaniem jest pośredniczenie w podejmowaniu przez egzekutywę i legislatywę najważniejszych decyzji dotyczących sadownictwa, reprezentowanie interesów władzy sądowniczej, a przede wszystkim - ochrona niezawisłości sędziów i niezależności sądów.
Krajowa Rada Sądownictwa składa się:
1. 4 posłów i 2 senatorów, wybieranych przez izby na okres 4 lat,
2. Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,
3. 15 członków wybranych z pośród sędziów, Sądu najwyższego (2), Naczelnego Sądu Administracyjnego (1), sądów apelacyjnych (2), sądów wojewódzkich (9) i sądów wojskowych (1); wyborów na 4-letnią kadencję dokonują zgromadzenia ogólne lub zebrania zgromadzeń ogólnych odpowiednich sądów,
4. Ministra Sprawiedliwości,
5. osoby powołanej przez Prezydenta Rzeczpospolitej.
Rada wybiera ze swego składu przewodniczącego i 2 wiceprzewodniczących. Obraduje na posiedzeniach plenarnych, zwoływanych przynajmniej raz na 3 miesiące.
Podstawowe kompetencje Rady są związane ze sprawami personalnymi sądownictwa: Rada przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wnioski w sprawie powołania sędziów, rozstrzyga o przeniesieniu sędziego na inne miejsce służbowe ze względu na powagę stanowiska sędziowskiego i podejmuje szereg innych decyzji dotyczących sytuacji sędziego. Rada wyraża opinie co do propozycji zmian ustroju sądów, ja więc m.in. włączona w proces ustawodawczy. Rada wypowiada się również w sprawach etyki zawodowej sędziów, wysłuchuje i omawia różne informacje o działalności sądów i problemach sądownictwa. 119. Stany nadzwyczajne w Konstytucji RP. Pod pojęciem stanu nadzwyczajnego należy rozumieć pojawienie się w państwie sytuacji szczególnego zagrożenia, której rozwiązanie wymaga sięgnięcia do środków szczególnych, a więc do:
1. koncentracji władzy w rękach egzekutywy (głowy państwa i rządu),
2. ograniczeń praw i wolności obywateli,
3. zmian w strukturze i zasadach funkcjonowania organów państwowych,
4. zmian w systemie stanowienia prawa.
Konstytucja rozróżnia 3 typy stanu nadzwyczajnego: stan wojenny, stan wyjątkowy oraz stan klęski żywiołowej. Zarazem jednak ustanawia 6 zasad, które odnoszą się jednolicie do wszystkich sytuacji stanu nadzwyczajnego.
1. zasada wyjątkowości oznacza, że stan nadzwyczajny może zostać wprowadzony tylko w sytuacji szczególnego zagrożenia i tylko, jeżeli zwykle środki konstytucyjne są nie wystarczające.
2. zasada legalności oznacza, że: wprowadzenie stanu nadzwyczajnego może nastąpić tylko na podstawie ustawy; treść stanu nadzwyczajnego musi określać ustawa, w szczególności dotyczy to zasady działania organów władzy publicznej oraz zakresu, w jakim mogą zostać ograniczone prawa oraz wolności człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych; straty majątkowe poniesione w czasie obowiązywania stanu nadzwyczajnego, a wynikający z ograniczenia praw i wolności jednostki powinny zostać wyrównane przez państwo.
3. zasada proporcjonalności oznacza, że działania podejmowane w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego, a więc w pierwszym rzędzie, ograniczenia praw i wolności jednostki, muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia.
4. zasada celowości oznacza, że działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa. Przepis ten daje wyraz zasadzie tymczasowości stanów nadzwyczajnych, ale jest ona unormowana odmiennie w odniesieniu do poszczególnych typów tych stanów.
5. zasada ochrony podstaw systemu prawnego oznacza, że w okresie stanu nadzwyczajnego nie można zmieniać, a tym bardziej uchwalać na nowo ustaw regulujących pewne szczególnie delikatne materie, takich jak konstytucja, ustawy wyborcze oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych.
6. zasada ochrony organów przedstawicielskich oznacza, że w czasie stanu nadzwyczajnego, a także w ciągu 90 dni po jego zakończeniu, nie można: skrócić kadencji Sejmu, przeprowadzić referendum ogólnokrajowego, przeprowadzić wyborów do Sejmu, Senatu oraz wyborów Prezydenta RP a wybory do organów samorządu terytorialnego można przeprowadzić tylko tam, gdzie nie wprowadzono stanu nadzwyczajnego; odpowiednio ulega też przedłużeniu kadencja wszystkich tych organów.
Stan wojenny ma najdalej idący charakter, bo wiązać się może z zagrożeniem istnienia państwa. Może on zostać wprowadzony tylko w 3 sytuacjach:
1. zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa,
2. zbrojnej napaści na terytorium RP,
3. jeżeli z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji.
Stan wojenny morze zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa. Jeżeli występuje bezpośrednie, zewnętrzne zagrożenie państwa, Prezydent RP -na wniosek Prezesa Rady Ministrów- zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony RP. Stan wojenny wprowadzany jest na czas nie oznaczony, co wynika z zewnętrznego charakteru sytuacji, której rozwiązaniu ma służyć.
Stan wyjątkowy ma najbardziej dramatyczny charakter, bo wynika on z zaburzenia wewnętrznej sytuacji w państwie. Stan wyjątkowy może zostać wprowadzony tylko w 3 sytuacjach:
1. w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa,
2. w razie zagrożenia bezpieczeństwa obywateli,
3. w razie zagrożenia porządku publicznego.
Stan wyjątkowy może zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa. Stan wyjątkowy musi być wprowadzony na czas oznaczony, co odróżnia go od stanu wojennego, nie dłużej niż 90 dni. Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni. Po tym okresie stan wyjątkowy musi zostać zniesiony.
Zupełnie inny charakter na stan klęski żywiołowej, który łączy się z działaniem sił natury, przy braku jakiegokolwiek wroga zewnętrznego czy wewnętrznego. Stan ten morze zostać wprowadzony w celu zapobieżenia skutkom oraz usunięcia skutków katastrof naturalnych lub awarii technicznych, noszących znamiona klęski żywiołowej. Stan ten wprowadza Rada Ministrów, nie przewiduje się przy tym udziału Prezydenta, nie ma też konstytucyjnego obowiązku przedstawienia tego rozporządzenia Sejmowi. Stan klęski żywiołowej może zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa. Musi zostać wprowadzony na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni, a jego przedłużenie może nastąpić tylko za zgodą Sejmu. 120. Zakres ograniczeń praw jednostki w okresie stanów nadzwyczajnych. W czasie stanu wojennego ograniczenie praw i wolności człowieka nie może przyierać charakteru dyskryminacji, a więc nie może yć wyłącznie z powodu rasy, płci , języka, wyznania lu jego raku, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz majątku. Tak jak w stanie wyjątkowym
W stanie klęski żywiołowej nie ma również podstaw do y ingerować w prawa i wolności oywateli, zwłaszcza te o charakterze politycznym .toteż art.233 ust. 3 enumeruje te prawa i wolności , które ustawa może ograniczyć w stanie klęski żywiołowej: nienaruszalność mieszkania, wolność działalności gospodarczej, wolność osoista, wolność poruszania się i po ytu na terytorium RP, prawo do strajku, wolności pracy, prawo własności, prawo do wypoczynku.

---