1. Wstęp
Unia Europejska dysponuje systemem instytucji o zróżnicowanych funkcjach, działających według zasad określonych w traktatach. System ten kształtował się na przestrzeni kilkudziesięciu ostatnich lat wraz z rozwojem Wspólnot Europejskich, a następnie Unii Europejskiej. Jak pokazuje historia, instytucje Unii tworzą dynamiczny układ, który podlega ciągłym zmianom, uwarunkowanym przede wszystkim kierunkami integracji europejskiej. Należy zatem przypuszczać, że jego przyszły kształt będzie w dużym stopniu zależny od tego w jaki sposób będzie rozwijała się Unia Europejska.
Z punktu widzenia prawa, najważniejsze instytucje Unii Europejskiej są jednocześnie organami Wspólnot Europejskich, a Unia na mocy Traktatu z Maastricht wykorzystuje je do realizacji swoich celów. Niektóre z nich, jak np. Rada lub Komisja, funkcjonują nie tylko w obszarze działań wspólnotowych (I filar), ale również w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (II filar) oraz współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych (III filar). Ponadto w skład systemu instytucjonalnego UE wchodzą również instytucje powołane wyłącznie do realizacji celów II i III filaru, które nie są organami Wspólnot Europejskich i nie podejmują działań w obszarze I filaru.
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie całości systemu instytucjonalnego Unii Europejskiej. Zostaną zatem tutaj zaprezentowane nie tylko organy Wspólnot Europejskich, które koncentrujące swoją działalność przede wszystkim w obszarze I filaru, ale również instytucje powołane specjalnie do realizacji celów II i III filaru. Opracowanie to z oczywistych względów byłoby niepełne, gdyby pominąć w nim organ wspólny dla całej Unii - Radę Europejską. Ze względu na swój szczególny charakter i nadrzędną rolę w systemie instytucjonalnym zostanie ona omówiona jako pierwsza.
2. Rozwój systemu instytucjonalnego Wspólnot Europejskich
Zarówno Traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali (18.04.1951 r.1) jak i Traktaty o EWG i Euratomie (23.03.1957 r.2) zakładały powołanie odrębnych organów, które służyłyby realizacji celów poszczególnych Wspólnot. Jednak wraz z podpisaniem Traktatów Rzymskich zapoczątkowano proces tworzenie jednolitych ram instytucjonalnych dla wszystkich Wspólnot. Dzięki temu procesowi Wspólnoty, pomimo tego, że wciąż pozostają odrębnymi organizacjami międzynarodowymi, dysponują dzisiaj jednolitym systemem prawno-instytucjonalnym.
1) Traktat o utworzeniu EWWiS wszedł w życie 22.07.1952 r.
2) Traktat o utworzeniu EWG wszedł w życie 01.01.1958 r.
2.1. Instytucje Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali
Zgodnie z art. 7 Traktatu o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali instytucjami Wspólnoty były: Wysoka Władza, Specjalna Rada Ministrów, Wspólne Zgromadzenie i Trybunał Sprawiedliwości.
Wysoka Władza była organem o charakterze wykonawczym i prawotwórczym, złożonym z 9 funkcjonariuszy międzynarodowych.
Specjalna Rada Ministrów zajmowała się koordynacją działań Wysokiej Władzy i rządów poszczególnych państw członkowskich Wspólnoty. Rada odpowiadała również za politykę w dziedzinie wydobycia węgla oraz produkcji stali zgodnie z zaleceniami Wysokiej Władzy.
Wspólne Zgromadzenie złożone było z 68 członków, których wybierali spośród siebie deputowani parlamentów krajowych państw członkowskich Wspólnoty, chociaż Traktat przewidywał również możliwość wyborów bezpośrednich do Zgromadzenia. Zgromadzenie było przede wszystkim organem o charakterze kontrolnym. Jego najważniejszym uprawnieniem była możliwość uchwalenia wotum nieufności wobec Wysokiej Władzy, co skutkowało koniecznością podania się jej do dymisji.
Trybunał Sprawiedliwości był organem, którego głównym zadaniem była kontrola przestrzegania Traktatu oraz innych przepisów ustanawianych poprzez uprawnione instytucje Wspólnoty. W skład Trybunału wchodziło 7 sędziów, którzy m.in. rozpatrywali skargi w sprawach: o unieważnienie decyzji i zaleceń Wysokiej Władzy, o zaniechanie wydania aktu prawnego, o rekompensaty za szkody powstałe na skutek działalności Wspólnoty, a także badali prawomocność aktów prawnych wydawanych przez Wysoką Władzę i Specjalną Radę Ministrów.
2.2. Instytucje Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Euroatomu
25 marca 1957 roku zostały podpisane w Rzymie Traktaty o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. Obydwa Traktaty weszły w życie od dnia 1 stycznia 1958 r.
Traktat o utworzeniu EWG do realizacji swoich celów powoływał cztery instytucje: Radę Ministrów, która miała charakter organu międzyrządowego o uprawnieniach prawodawczych, Komisję, która była organem wykonawczym, złożonym z międzynarodowych funkcjonariuszy, Zgromadzenie Parlamentarne, które miało być przede wszystkim forum dyskusji politycznych oraz miało niewielkie uprawnienia kontrolne, a także ponadnarodowy Trybunał Sprawiedliwości. Organem o charakterze doradczym dla Rady i Komisji miał być Komitet Ekonomiczno-Społeczny.
Traktat o utworzeniu Euratomu powoływał również cztery główne instytucje: Radę, Komisję, Zgromadzenie oraz Trybunał Sprawiedliwości. Organem pomocniczym miał być Komitet Ekonomiczno-Społeczny.
Oczywiste było, że nie ma potrzeby utrzymywania podobnego systemu instytucji w każdej z trzech Wspólnot (EWWiS, EWG i EWEA), dlatego wraz z podpisaniem Traktatów Rzymskich została przyjęta Konwencja o niektórych wspólnych instytucjach Wspólnot Europejskich. Na mocy tej konwencji połączono Zgromadzenia i Trybunały Sprawiedliwości w jedno Zgromadzenie Parlamentarne i jeden Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich. Konwencja weszła w życie w tym samym momencie co Traktaty Rzymskie, a więc w praktyce nigdy nie zaistniały Zgromadzenia i Trybunały Sprawiedliwości EWG i Euratomu.
Na mocy konwencji doszło również do połączenia Komitetów Ekonomiczno-Społecznych. Niestety z uwagi na odmienne kompetencje Rady oraz Komisji EWG i Euratomu nie udało się ich połączyć z Wysoką Władzą i Specjalną Radą Ministrów EWWiS.
2.3. Traktat Fuzyjny
Kolejna reforma instytucjonalna została dokonana w wyniku zawarcia Traktatu ustanawiającego jednolitą Radę i jednolitą Komisję Wspólnot Europejskich (tzw. Traktat Fuzyjny). Został on podpisany w Brukseli dnia 8 kwietnia 1965 roku, a wszedł w życie 1 lipca 1967 roku. Na mocy tej umowy została zlikwidowana Specjalna Rada Ministrów oraz Wysoką Władzę EWWiS, natomiast utworzono jednolitą dla trzech Wspólnot Radę Ministrów oraz Komisję. Wspólnym organem stał się również COREPER (Komitet Stałych Przedstawicieli) działający dotychczas przy Radzie Ministrów EWG.
2.4. Przemiany instytucjonalne w latach 1968-1986
Po wejściu w życie Traktatu Fuzyjnego Wspólnoty zaczęły dysponować jednolitym systemem instytucjonalnym. Nie oznacza to jednak, że w późniejszych latach nie dochodziło do zmian w tym systemie. Bardzo ważnym procesem było wykształcenia się Rady Europejskiej, która pomimo tego, że z formalnego punktu widzenia nie jest organem Wspólnot, to jednak pełni naczelną rolę w całym systemie instytucjonalnym Unii Europejskiej. Kolejną istotną kwestią było przyjęcie Aktu o powszechnych wyborach do Parlamentu Europejskiego. Akt został podpisany 13.07.1976 r., wszedł w życie 01.07.1978 r., a pierwsze wybory odbyły się 7 i 10.07.1979 r. Dzięki przyjęciu tego dokumentu doszło do zasadniczej zmiany charakteru Parlamentu Europejskiego, który z instytucji międzyparlamentarnej stał się ponadnarodową.
2.5. Jednolity Akt Europejski
Do dużych zmian instytucjonalnych doszło na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego, który został podpisany 17.02.1986 r. w Luksemburgu i 28.02.1986 r. w Hadze. JAE doprowadził do znacznego powiększenia kompetencji Parlamentu Europejskiego poprzez wprowadzenie procedur współpracy i zgody, dzięki którym mógł on aktywnie wpływać na proces legislacyjny we Wspólnotach. JAE również formalnie potwierdził zmianę nazwy Zgromadzenia Parlamentarnego, które już 30.03.1962 r. zdecydowało, że w przyszłości przyjmie nazwę Parlament Europejski. Ponadto Akt stworzył podstawy prawne dla funkcjonowania Rady Europejskiej, podkreślając jej nadrzędną pozycję oraz otworzył możliwość powołania Sądu Pierwszej Instancji - organu pomocniczego dla Trybunału Sprawiedliwości3.
3) SPI funkcjonuje od 01.01.1989 r. na mocy decyzji Rady Europejskiej z dnia 24.10.1988 r.
2.6. Traktat o Unii Europejskiej
Traktat o Unii Europejskiej został podpisany w Maastricht 07.02.1992 r., a wszedł w życie 01.11.1993 r. Traktat powierzając dotychczasowym instytucjom wspólnotowym realizację celów Unii Europejskiej doprowadził również do poważnych zmian w systemie instytucjonalnym. Traktat powołał do życia organ kontroli finansowej - Trybunał Obrachunkowy, nowy organ doradczy - Komitet Regionów, a także stworzył podstawy prawne do powołania Rzecznika Praw Obywatelskich (Ombudsman) oraz Europejskiego Instytutu Monetarnego, który w przyszłości został przekształcony w Europejski Bank Centralny. Ponadto 08.11.1993 r. Rada Ministrów podjęła decyzję, że w przyszłości przyjmie nazwę Rada Unii Europejskiej, a 17.11.1993 r. Komisja zmieniła swoją nazwę na Komisja Europejska.
3. Rada Europejska
3.1. Wprowadzenie
Rada Europejska jest instytucją nie przewidzianą traktatami założycielskimi Wspólnot Europejskich, a jej początki sięgają wczesnych lat sześćdziesiątych. Wykształciła się na bazie tzw. konferencji na szczycie, które początkowo odbywały się niesystema- tycznie (Paryż 10-11.02.1961 r., Bonn 17-19.07.1961 r., Rzym 29-30.05 1967 r., Haga 1-2.12.1969 r., Paryż 9-10.12.1974 r.). Uczestniczyli w nich szefowie państw lub rządów, a od konferencji w Hadze również ministrowie spraw zagranicznych i Przewodni- czący Komisji. Podczas konferencji w Paryżu w 1974 r. szefowie państw i rządów postanowili spotykać się regularnie trzy razy do roku, jeden raz w Brukseli i dwa razy w stolicach lub innych miastach państw członkowskich. Natomiast nazwa "Rada Europejska" funkcjonuje od spotkania, które odbyło się w Dublinie w marcu 1975 r1.
1 Prawo gospodarcze Unii Europejskiej, pod red. M. Dasuesa, Warszawa 1999, s. 56.
3.2. Podstawy prawne funkcjonowania Rady Europejskiej
Formalne podstawy dla funkcjonowania Rady Europejskiej stworzył dopiero w 1986 r. Jednolity Akt Europejski (art. 2). Niestety JAE nie określił zakresu kompetencji Rady Europejskiej i pominął milczeniem jej charakter prawny. Postanowienia zawarte w JAE zostały powtórzone w art. 4 [D] Traktatu o Unii Europejskiej i to one aktualnie stanowią podstawę prawną działania Rady Europejskiej.
3.3. Siedziba Rady Europejskiej
Rada Europejska nie ma stałej siedziby. Zbiera się każdorazowo w stolicy lub innym mieście państwa, które aktualnie przewodniczy Radzie Unii Europejskiej.
3.4. Skład i funkcjonowanie Rady Europejskiej
Zgodnie z art. 4 [D] Traktatu o Unii Europejskiej w skład Rady Europejskiej wchodzą głowy państw (dotyczy Prezydenta Francji i Finlandii) lub szefowie rządów państw członkowskich i Przewodniczący Komisji Europejskiej. Towarzyszą im ministrowie spraw zagranicznych oraz jeden członek Komisji. Ponadto, zgodnie z deklaracją nr 4 do dołączoną do Aktu Końcowego Konferencji z Maastricht, Przewodniczący Rady Europejskiej zaprasza ministrów gospodarki i finansów do uczestniczenia w jej posiedzeniach, jeśli rozważa ona kwestie związane z Unią Gospodarczo-Walutową. Rada Europejska zbiera się co najmniej dwa razy do roku, pod przewodnictwem głowy państwa lub szefa rządu państwa członkowskiego, które aktualnie sprawuje przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej.
3.5. Kompetencje Rady Europejskiej
Po raz pierwszy kompetencje Rady Europejskiej zostały określone w Deklaracji Londyńskiej, którą przyjęto podczas jej spotkania w dniach 29-30.06.1977 r. w Londynie. Postanowienia te zostały rozbudowane i doprecyzowane w Uroczystej Deklaracji o Unii Europejskiej, przyjętej na szczycie w Stuttgarcie 19.06.1983 r. Pierwszym traktatem, w którym sformułowano kompetencji Rady Europejskiej jest Traktat z Maastricht, przy czym należy zaznaczyć, że są one w nim ujęte zdecydowanie skromniej niż miało to miejsce we wcześniej wspomnianych deklaracjach. Zgodnie z art. 4 [D] Traktatu, Rada Europejska nadaje Unii impuls niezbędny do jej rozwoju i określa ogólne wytyczne odnośnie jej polityki. Ponadto, Rada Europejska składa Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie po każdym swoim posiedzeniu i roczne, pisemne sprawozdanie o postępie osiągniętym przez Unię.
Rada Europejska zajmuje się sprawami, które ze względu na swoją wagę nie mogą być rozstrzygnięte na niższym szczeblu. Decyzje przez nią podejmowane przeważnie nie mają mocy prawnie wiążącej, ale ich znaczenie polityczne jest bardzo duże i znajdują one odzwierciedlenie w aktach prawnych podejmowanych przez inne, uprawnione do tego instytucje Unii Europejskiej. Nie oznacza to bynajmniej, że Rada Europejska nie może podejmować decyzji prawnie wiążących. Dobrym tego przykładem może być zawarte w art. 7 [F.1] Traktatu o Unii Europejskiej prawo do stosowania sankcji wobec państw, które w poważny i trwały sposób naruszają zasady wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz rządów prawa. Ponadto, zgodnie z art. 121 [109 j] Traktatu o Wspólnocie Europejskiej to właśnie Rada "zbierająca się w składzie głów państw lub szefów rządów" podejmowała niektóre decyzje w obszarze Unii Gospodarczo-Walutowej, np. o rozpoczęciu trzeciego etapu integracji walutowej.
Z punktu widzenie prawa, Rada Europejska jest instytucją Unii Europejskiej, ale nie jest organem Wspólnot Europejskich. Jednak szczególnych charakter tej instytucji i specyfika współzależności pomiędzy Wspólnotami a Unią Europejską powodują, że jej decyzje mają również kluczowe znaczenie w obszarze działań wspólnotowych.
4. Parlament Europejski
4.1. Wprowadzenie
Poprzednikiem dzisiejszego Parlamentu Europejskiego było Wspólne Zgromadzenie, które zostało powołane Traktatem o EWWiS. W skład Zgromadzenia wchodziło 68 deputowanych, którzy byli delegowani przez parlamenty krajowe państw należących do Wspólnoty. 25 marca 1957 roku wraz z podpisaniem traktatów rzymskich (o powołaniu EWG i EWEA) przyjęto również Konwencję, ma mocy której m.in. ustanowiono jedno Zgromadzenie Parlamentarne dla trzech Wspólnot Europejskich. Podczas swojej sesji konstytucyjnej, która odbyła się 20 marca 1958 roku Zgromadzenie przyjęło nazwę Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne. Ponadto zwiększeniu uległa liczba deputowanych - do 142 osób. 30 marca 1962 roku Zgromadzenie przyjęło nazwę Parlament Europejski, przy czym zmiana ta została prawnie usankcjonowana dopiero w Jednolitym Akcie Europejskim (1986 r.).
4.2. Podstawy prawne funkcjonowania Parlamentu Europejskiego
Parlament Europejski funkcjonuje przede wszystkim w oparciu o zapisy art. 189-201 [137-144] Traktatu o Wspólnocie Europejskiej oraz wewnętrzny Regulamin przyjęty zgodnie z art. 199 [142] TWE.
4.3. Siedziba Parlamentu Europejskiego
Zgodnie z Protokołem w sprawie lokalizacji siedzib instytucji i niektórych organów i służb Wspólnot Europejskich i Europolu przyjętym w 1997 r. wraz z Traktatem Amsterdamskim, Parlament Europejski posiada siedzibę w Strasbourgu, gdzie odbywają się comiesięczne sesje plenarne, włącznie z sesją budżetową. Dodatkowe sesje plenarne oraz spotkania Komisji Parlamentu odbywają się w Brukseli. Sekretariat Generalny PE oraz jego służby znajdują się w Luksemburgu.
4.4. Wybory do Parlament Europejskiego
Początkowo deputowani do Parlamentu Europejskiego byli delegowani przez parlamenty państw członkowskich w oparciu o procedurę ustaloną indywidualnie przez każdy kraj. Oznacza to, że aby zostać deputowanym Parlamentu Europejskiego należało wcześniej zostać wybranym do parlamentu w swoim kraju. W dniach 7-10.06.1979 r., na podstawie Aktu przyjętego przez Radę 20 września 1976 r., odbyły się pierwsze powszechne i bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego (181 mln uprawnionych do głosowania), w których wybrano 410 posłów.
Pomimo tego, że zgodnie z art. 190 p. 4 [138] TWE Parlament Europejski ma prawo przygotować projekt bezpośrednich wyborów powszechnych, zgodnie z jednolitą procedurą we wszystkich Państwach Członkowskich lub zgodnie z zasadami wspólnymi dla wszystkich Państw Członkowskich, to jednak do dnia dzisiejszego nie udało się przyjąć jednolitej ordynacji wyborczej i wybory do Parlamentu Europejskiego dobywają się wciąż w oparciu o reguły krajowe.
4.5. Skład Parlamentu Europejskiego
Liczba posłów Parlamentu Europejskiego zwiększała się stopniowo wraz z rozszerzaniem Wspólnot o kolejne państwa.
Tabela 1: Wzrost liczby posłów Parlamentu Europejskiego od daty powstania EWWiS.
PAŃSTWO |
1957 r. |
1973 r. |
1979 r. |
1981 r. |
1986 r. |
1992 r.5 |
1995 r. |
Francja |
36 |
36 |
81 |
81 |
81 |
87 |
87 |
RFN (od 1992 Niemcy) |
36 |
36 |
81 |
81 |
81 |
99 |
99 |
Włochy |
36 |
36 |
81 |
81 |
81 |
87 |
87 |
Belgia |
14 |
14 |
24 |
24 |
24 |
25 |
25 |
Holandia |
14 |
14 |
25 |
25 |
25 |
31 |
31 |
Luksemburg |
6 |
6 |
6 |
6 |
6 |
6 |
6 |
Wielka Brytania |
|
36 |
81 |
81 |
81 |
87 |
87 |
Dania |
|
10 |
16 |
16 |
16 |
16 |
16 |
Irlandia |
|
10 |
15 |
15 |
15 |
15 |
15 |
Grecja |
|
|
|
24 |
24 |
25 |
25 |
Hiszpania |
|
|
|
|
60 |
64 |
64 |
Portugalia |
|
|
|
|
24 |
25 |
25 |
Szwecja |
|
|
|
|
|
|
22 |
Austria |
|
|
|
|
|
|
21 |
Finlandia |
|
|
|
|
|
|
16 |
|
142 |
198 |
410 |
434 |
518 |
567 |
626 |
5 Repartycja głosów w Parlamencie Europejskim, zgodnie z decyzją Rady Europejskiej w Edynburgu 12 grudnia 1992 r. (m.in. zwiększenie o 18 liczby deputowanych RFN w związku ze zjednoczeniem Niemiec) |
Liczba deputowanych z poszczególnych krajów jest w zasadzie proporcjonalna do liczby mieszkańców z niewielką preferencją dla małych państw. Zgodnie z art. 190 p. 2 [138] TWE, w skład Parlamentu Europejskiego wchodzi 626 posłów wybieranych we wszystkich krajach Unii Europejskiej w następującej liczbie: Austria - 21, Belgia - 25, Dania - 16, Finlandia - 16, Francja - 87, Grecja - 25, Hiszpania - 64, Holandia - 31, Irlandia - 15, Luksemburg - 6, Niemcy - 99, Portugalia - 25, Szwecja - 22, Wielka Brytania - 87, Włochy - 87.
4.6. Status deputowanego Parlamentu Europejskiego
Kadencja posła Parlamentu Europejskiego trwa 5 lat i może wygasnąć tylko w wyniku rezygnacji lub śmierci deputowanego. Posłowie PE sprawują swój mandat niezależnie, czyli nie są związani żadnymi instrukcjami od swoich rządów i parlamentów krajowych.
W początkowych latach funkcjonowania Zgromadzenia poseł do Parlamentu Europejskiego musiał być jednocześnie posłem w parlamencie krajowym, gdyż wybory do PE miały charakter pośredni. W późniejszych latach posłowie mogli, ale nie musieli łączyć obydwu tych stanowisk, a w 1988 Parlament Europejski zażądał wprowadzenia zakazu łączenia mandatu do Parlamentu Europejskiego z mandatem w parlamencie krajowym. Nie mniej jednak, w chwili obecnej przepisy dopuszczają możliwość łączenia mandatu w parlamencie krajowym z mandatem deputowanego Parlamentu Europejskiego.
Poseł do PE nie może być członkiem rządu krajowego, Komisji Europejskiej, sędzią lub rzecznikiem generalnym Trybunału Sprawiedliwości, członkiem Trybunału Obrachunkowego, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu Regionów, organów decyzyjnych EBI, ani funkcjonariuszem lub urzędnikiem innych organów Wspólnot Europejskich. Wynika to z tzw. reguły incompatibilitas, czyli zakazu łączenia niektórych funkcji.
W okresie sprawowania funkcji Posłom Parlamentu Europejskiego przysługują przywileje i immunitety. Nie ponoszą oni odpowiedzialności za działania wynikające z wykonywania mandatu posła PE. Nie mogą być zatrzymani, przeszukiwani, ani nie może się wobec nich toczyć postępowanie sądowe. Szczególnej ochronie podlegają posłowie PE w trakcie trwania obrad, a także w drodze na posiedzenie i z powrotem. Immunitet może zostać uchylony tylko przez Parlament Europejski. Poseł PE nie może się powoływać na immunitet, jeżeli zostanie przyłapany w trakcie popełniania przestępstwa.
Posłowie otrzymują diety poselskie, ale ich wysokość jest regulowana przepisami krajowymi i dlatego posłowie z różnych krajów otrzymują diety w różnej wysokości. Każdy poseł ma swoje biuro poselskie, którego funkcjonowanie jest finansowane z budżetu PE.
4.7. Organizacja wewnętrzna Parlamentu Europejskiego
4.7.1. Prezydent, Wiceprezydenci i Kwestorzy
Parlament Europejski na swoim pierwszym posiedzeniu, które prowadzi najstarszy deputowany, wybiera w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością Prezydenta, 14 Wiceprezydentów oraz Kwestorów Parlamentu Europejskiego. Ich kadencja trwa połowę kadencji PE, a więc 2,5 roku. Prawo do zgłaszania kandydatów na Prezydenta PE mają grupy polityczne lub przynajmniej 32 posłów. W obecnej kadencji po raz pierwszy zerwano z niepisaną zasadą, że Prezydenci PE pochodzą z dwóch największych grup politycznych (drugą grupą są socjaliści). Wskutek umowy zawartej pomiędzy chadekami i liberałami, podczas inauguracyjnego posiedzenia 20 lipca 1999 roku, PE wybrał na Prezydenta panią Nicole Fontaine, wywodzącą się z francuskich chrześcijańskich demokratów (UDF). Po upływie 2,5 roku, obydwa ugrupowania poparły kandydata liberałów i 15.01.2002 r. na stanowisko Prezydenta PE został wybrany Pat Cox z Irlandii.
Prezydent Parlamentu Europejskiego kieruje jego posiedzeniami i czuwa nad prawidłowym przebiegiem prac. Przewodniczy posiedzeniom, otwiera i zamyka obrady, poddaje kwestie pod głosowanie, a także podpisuje uchwałę budżetową oraz inne akty prawne przyjmowane wspólnie przez Radę i Parlament. Prezydent nie może sam zabierać głosu w trakcie debat parlamentarnych. Jeżeli chce to zrobić, musi na czas trwania debaty przekazać przewodniczenie obradom Wiceprezydentowi. Do głównych zadań Prezydenta należy również przekazywanie Radzie i Komisji aktów podejmowanych przez Parlament oraz reprezentowanie PE w stosunkach zewnętrznych. Jeżeli Prezydent z jakichś przyczyn nie może wypełniać swoich obowiązków, to zastępuje go Wiceprezydent.
Kwestorzy, których obecnie jest pięciu odpowiadają za obsługę administracyjną i finansową deputowanych PE.
4.7.2. Prezydium
Prezydent i Wiceprezydenci tworzą Prezydium Parlamentu Europejskiego. W jego pracach mogą również uczestniczyć z głosem doradczym Kwestorzy. Prezydium odpowiada za przestrzeganie i interpretację regulaminu PE, przygotowanie porządku obrad, nadzoruje pracę komisji parlamentarnych, a także decyduje o sprawach finansowych, administracyjnych i organizacyjnych. Prezydium może wybrać spośród swego grona dwóch Wiceprzewodniczących, którzy odpowiadają za utrzymywanie stosunków z parlamentami narodowymi.
4.7.3. Konferencja Przewodniczących
Konferencja Przewodniczących, jest bardzo ważnym organem Parlamentu Europejskiego. W jego skład wchodzą Prezydent PE oraz szefowie lub delegaci grup politycznych. Do najważniejszych kompetencji Konferencji Przewodniczących należy: ustalanie projektu porządku obrad, rozstrzyganie o formie interpelacji kierowanych do Rady i Komisji, zmiana okresu przerw pomiędzy sesjami, wnioskowanie o zwołanie nadzwyczajnego posiedzenia PE. Ponadto Konferencja określa skład i kompetencje Komisji PE, specjalnych komisji śledczych oraz odpowiada za stosunki z innymi instytucjami Unii Europejskiej i parlamentami narodowymi, w tym również państw nie należących do Unii Europejskiej.
4.7.4. Konferencja Przewodniczących Komisji
W skład Konferencji Przewodniczących Komisji wchodzą szefowie wszystkich stałych i tymczasowych komisji Parlamentu Europejskiego. Mogą oni kierować zalecenia do Konferencji Przewodniczących co do prac komisji parlamentarnych i porządku obrad PE oraz wykonywać zadania powierzone przez Prezydium PE lub Konferencję Przewodniczących.
4.7.5. Konferencja Przewodniczących Delegacji
Konferencja Przewodniczących Delegacji złożona jest z przewodniczących wszystkich stałych delegacji międzyparlamentarnych. Podobnie jak Konferencja Przewodniczących Komisji organ ten może kierować zalecenia dla Konferencji Przewodniczących dotyczące prac delegacji oraz wykonywać zadania powierzone przez Prezydium PE lub Konferencję Przewodniczących.
4.7.6. Komisje parlamentarne
Praca Parlamentu jest zorganizowana w 17stałych komisjach tematycznych6:
1. AFET: Komisja spraw zagranicznych, praw człowieka, wspólnego bezpieczeństwa i polityki obronnej
2. BUDG: Komisja budżetowa
3. CONT: Komisja kontroli budżetowej
4. LIBE: Komisja swobód i praw obywatelskich, sprawiedliwości i spraw wewnętrznych
5. ECON: Komisja ekonomiczno-walutowa
6. JURI: Komisja prawna rynku wewnętrznego
7. INDU: Komisja przemysłu, handlu zagranicznego, badań naukowych i energii
8. EMPL: Komisja zatrudnienia i spraw socjalnych
9. ENVI: Komisja środowiska, zdrowia publicznego i polityki konsumenckiej
10. AGRI: Komisja rolnictwa i rozwoju wsi
11. PECH: Komisja rybołówstwa
12. REGI: Komisja polityki regionalnej, transportu i turystyki
13. CULT: Komisja kultury, młodzieży, szkolnictwa, mediów i sportu
14. DEVE: Komisja rozwoju i współpracy
15. AFCO: Komisja spraw konstytucyjnych
16. FEMM: Komisja praw kobiet i równouprawnienia
17. PETI: Komisja petycji
6 Klaus-Dieter Borhardt, ABC prawa wspólnotowego, Gliwice 2001
Oprócz stałych komisji, których kadencja trwa 2,5 roku, Parlament ma również prawo powoływać komisje ad hoc, zajmujące się konkretnymi sprawami. Tego rodzaju komisje mogą funkcjonować najwyżej rok. Parlament Europejski w sytuacjach szczególnych może również powołać komisję śledczą (np. w celu zbadania zaistniałych nieprawidłowości).
Komisje liczą od 25 do 55 posłów. Zbierają się zwykle 2 razy w miesiącu. Aby obrady komisji były ważne musi w nich uczestniczyć co najmniej 1/4 jej członków. Rozdział miejsc w komisjach pod względem narodowym jest proporcjonalny do liczby miejsc zajmowanych w Parlamencie. Głównym zadaniem komisji PE jest opiniowanie projektów aktów prawnych na wniosek Prezydenta PE oraz przygotowywanie różnego rodzaju raportów i sprawozdań.
4.7.7. Grupy polityczne
Posłowie zasiadają w Parlamencie Europejskim w grupach politycznych a nie narodowych. Grupy polityczne odpowiadają frakcjom politycznym w parlamentach krajowych. Do utworzenia grupy politycznej potrzebnych jest co najmniej 23 posłów z dwóch krajów, 18 z trzech krajów, 14 z czterech i więcej krajów. Każdy poseł PE może być członkiem tylko jednej grupy politycznej. Regulamin PE dopuszcza również istnienie posłów niezrzeszonych.
Grupy polityczne są reprezentowane przez przewodniczącego i jego zastępców, których członkowie grup wybierają ze swojego grona.
Po ostatnich wyborach w czerwcu 1999 r. (uprawnionych do głosowania 298 mln obywateli) w Parlamencie Europejskim funkcjonuje 8 grup politycznych7.
7 Źródło: Internet - http://www.europarl.eu.int/, stan na 7 października 2001 r.
|
B |
DK |
D |
EL |
E |
F |
IRL |
I |
L |
NL |
A |
P |
FIN |
S |
UK |
Razem |
PPE-DE |
6 |
1 |
53 |
9 |
28 |
21 |
5 |
34 |
2 |
9 |
7 |
9 |
5 |
7 |
36 |
232 |
PSE |
5 |
3 |
35 |
9 |
24 |
22 |
1 |
16 |
2 |
6 |
7 |
12 |
3 |
6 |
30 |
181 |
ELDR |
5 |
6 |
|
|
3 |
|
1 |
8 |
1 |
8 |
|
|
5 |
4 |
11 |
52 |
Verts/ALE |
7 |
|
5 |
|
4 |
9 |
2 |
2 |
1 |
4 |
2 |
|
2 |
2 |
6 |
46 |
GUE/NGL |
|
1 |
6 |
7 |
4 |
11 |
|
6 |
|
1 |
|
2 |
1 |
3 |
|
42 |
UEN |
|
1 |
|
|
|
3 |
6 |
9 |
|
|
|
2 |
|
|
|
21 |
TDI |
2 |
|
|
|
|
5 |
|
12 |
|
|
|
|
|
|
|
19 |
EDD |
|
4 |
|
|
|
9 |
|
|
|
3 |
|
|
|
|
2 |
18 |
NI |
|
|
|
|
1 |
7 |
|
|
|
|
5 |
|
|
|
2 |
15 |
Razem |
25 |
16 |
99 |
25 |
64 |
87 |
15 |
87 |
6 |
31 |
21 |
25 |
16 |
22 |
87 |
626 |
PPE-DE - Grupa Europejskiej Partii Ludowej (Chrześcijańscy Demokraci) i Europejskich Demokratów |
Do podstawowych uprawnień grup politycznych należy m.in.: proponowanie kandydatów na stanowiska Prezydenta, Wiceprezydentów i Kwestorów Parlamentu Europejskiego oraz przewodniczących i wiceprzewodniczących komisji parlamentarnych, uczestnictwo w sporządzaniu porządku obrad sesji plenarnych, zajmowania stanowiska podczas debat parlamentarnych, uczestnictwo w pracach Konferencji Przewodniczących, wyznaczanie swoich posłów do delegacji międzyparlamentarnych, zgłaszanie wniosku o wotum zaufania lub nieufności wobec Komisji Europejskiej8.
8 K. Popowicz, Podstawy instytucjonalno-prawne Unii Europejskiej, KIE Warszawa 1998 r. s. 65
4.7.8. Sekretarz Generalny
Sekretarz Generalny Parlamentu Europejskiego jest urzędnikiem mianowanym przez Prezydium PE. Jest on zwierzchnikiem administracji, zorganizowanej w Sekretariat, w którym zatrudnionych jest na stałe lub czasowo ok. 4.000 urzędników. Sekretariat jest podzielony na siedem dyrekcji generalnych:
DG I - kancelaria dokumentów sesji plenarnych i protokołów,
DG II - organizacja i koordynacja prac komisji PE,
DG III - informacja, prasa, stosunki z obywatelami,
DG IV - studia i archiwum,
DG V - sprawy personalne, budżet i finanse,
DG VI - administracja,
DG VII - tłumaczenia, druki i publikacje.
4.8. Organizacja prac Parlamentu Europejskiego
Parlament Europejski pracuje w trybie sesyjnym. Sesje trwają rok i rozpoczynają się w drugi wtorek marca każdego roku. Są one podzielone na miesięczne podsesje, a te ostatnie na posiedzenia. W pierwszym tygodniu miesiąca (za wyjątkiem sierpnia) odbywa się sesja plenarna w Strasburgu Dwa następne tygodnie przeznaczone są na zebrania komisji parlmentarnych w Brukseli, a ostatni tydzień na spotkania grup politycznych (również w Brukseli). Nadzwyczajna sesja Parlamentu może być zwołana na wniosek większości posłów oraz Rady lub Komisji.
Dla ważności uchwał Parlamentu Europejskiego w większości przypadków niezbędna jest większość absolutna (niekiedy kwalifikowana w wysokości 2/3 lub 3/5) przy zachowaniu kworum, które wynosi 1/3 ogólnej liczby posłów. Sprawdzenia kworum dokonuje Prezydent Parlamentu Europejskiego na wniosek co najmniej 13 posłów.
4.9. Funkcje Parlamentu Europejskiego
Parlament Europejski spełnia w systemie instytucjonalnym Unii Europejskiej kilka funkcji. Najważniejsze z nich to funkcje: prawodawcza, kontrolna, kreacyjna i budżetowa.
4.9.1. Funkcja prawodawcza
Parlament Europejski w odróżnieniu od parlamentów krajowych, nie może samodzielnie stanowić aktów prawnych. Zgodnie z zapisami traktatowymi, może on jedynie uczestniczyćw procesie prawotwórczym, współdziałając z Radą i Komisją, w oparciu o określone procedury legislacyjne. Parlament nie posiada również bezpośrednich uprawnień w dziedzinie inicjatywy prawodawczej, gdyż kompetencje te są zastrzeżone dla Komisji Europejskiej. Może on jednak zażądać przedstawienia przez Komisję Europejską odpowiedniego projektu aktu prawnego, o ile jest on niezbędny z punktu widzenia realizacji celów zawartych w Traktacie.
Funkcje legislacyjne Parlamentu Europejskiego były początkowo bardzo skromne. Miał on prawo opiniowania projektów aktów prawnych, ale opinie te nie musiały być brane pod uwagę przez ówczesną Radę Ministrów. Istotnym rozszerzeniem kompetencji Parlamentu było wprowadzenie przez Jednolity Akt Europejski procedury współpracy, a następnie przez Traktat o Unii Europejskiej - procedury współdecydowania i zgodnej opinii. Każda z tych procedur stosowana jest do podejmowania aktów prawnych w ściśle określonych obszarach działalności Unii Europejskiej.
W procedurze konsultacji uprawnienia PE sprowadzają się do wydania opinii, która nie jest prawnie wiążąca dla Komisji lub Rady. Nie mniej jednak organy te nie mogą, pod rygorem nieważności aktu, pominąć opinii Parlamentu.
Dużo większe uprawnienia posiada PE w procedurze współpracy. Na procedurę współpracy składają się dwa czytania. Pierwsze czytanie polega na wydaniu przez PE opinii, podobnie jak w procedurze konsultacji. W drugim czytaniu Parlament może zaproponować poprawki, które mogą być co prawda odrzucone przez Radę, ale tylko wtedy, kiedy uzyska ona jednomyślność.
Najszersze uprawnienia daje Parlamentowi procedura współdecyzji, która pierwotnie przewidywała aż 3 czytania. Jeżeli "wspólne stanowisko" Rady jest niezadowalające, to Parlament może odrzucić projekt aktu prawnego. Oznacza to, że w tej procedurze zyskał on praktycznie prawo weta, gdyż Rada zgodnie z tą procedurą nie może zadziałać wbrew woli Parlamentu nawet jeśli jest jednomyślna. Ważnym elementem tej procedury jest możliwość zwołania tzw. Komitetu Pojednawczego, który w spornych sytuacjach może doprowadzić do porozumienia między Radą i Parlamentem (tzw. postępowanie koncyliacyjne). Ta wyjątkowo skomplikowana procedura została znacznie uproszczona Traktatem Amsterdamskim. Najważniejsze zmiany polegają na skróceniu jej do dwóch czytań i wprowadzeniu możliwości odrzucenia projektu przez Parlament już w pierwszym czytaniu. Należy również zwrócić uwagę, że Traktat Amsterdamski znacznie poszerzył katalog spraw, które są rozpatrywane w oparciu o procedurę współdecyzji, ograniczając jednocześnie zakres działania procedury współpracy.
Do niektórych kwestii (np. przyjęcie nowych członków, podpisanie umowy stowarzyszeniowej) ma zastosowanie procedura opinii pozytywnych (zgody, zgodnej opinii, ratyfikacji). W tej stosunkowo prostej procedurze niemożliwe jest przyjęcie aktu bez zgody Parlamentu.
4.9.2. Funkcja kontrolna
Parlament Europejski dysponuje wieloma uprawnieniami o charakterze kontrolnym, przede wszystkim wobec innych instytucji Unii Europejskiej.
Najprostszym instrumentem kontrolnym jest możliwość zgłaszania przez Parlament Europejski interpelacji wobec Rady i Komisji. Mogą być one zgłaszane na kilka sposobów. Pytania z odpowiedzią ustną ma prawo kierować komisja PE, grupa polityczna, a także grupa co najmniej 32 deputowanych. Pytania z odpowiedzią pisemną są zgłaszane w podobny sposób, przy czym zarówno samo pytanie, jak i odpowiedź na nie są publikowane w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich. Pojedynczy deputowany PE ma prawo zadawania pytań w trakcie tzw. czasu pytań (ang. question time). Jest to okres przewidziany na zadawanie pytań konkretnemu Komisarzowi w trakcie podsesji PE. Zgodnie z regulaminem Parlamentu Europejskiego, każdy deputowany ma prawo do zadania tylko jednego pytania9.
Ważnym instrumentem kontrolnym jest możliwość analizowania przez Parlament Europejski sprawozdań przedstawianych, zgodnie z wymogami traktatowymi, przez inne instytucje (Komisja Europejska, Rada Europejska, Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny, Rzecznik Praw Obywatelskich). Szczególnym przypadkiem jest raport roczny Trybunału Obrachunkowego z wykonania budżetu UE przez Komisję Europejską. Sprawozdanie to jest analizowane przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej pod względem prawidłowości i legalności wykonania budżetu. Po analizie sprawozdania Parlament Europejski może udzielić Komisji Europejskiej absolutorium, przy czym brak absolutorium nie pociąga za sobą żadnych konsekwencji o charakterze prawnym.
Kolejnym istotnym instrumentem kontrolnym jest możliwość powołania przez Parlament Europejski (na wniosek 1/4 deputowanych) tymczasowych komisji śledczych, które mają na celu zbadanie i wyjaśnienie ewentualnych nieprawidłowości w funkcjonowaniu Unii.
9 C. Mik, Europejskie Prawo Wspólnotowe (I), Warszawa 2000, s. Nb 379-381
Parlament może również uchwalić wotum nieufności dla Komisji, w wyniku czego ma ona obowiązek podać się w całości do dymisji. Wniosek o uchwalenie wotum nieufności musi być poparty przez 1/10 ogólnej liczby posłów PE lub przez grupę polityczną. Pojedynczy Komisarz nie może zostać zdymisjonowany w wyniku działań Parlamentu, gdyż Komisja solidarnie i w całości odpowiada za swoje działania. Głosowanie w tej sprawie jest jawne i imienne, a uchwała może zostać podjęta wyłącznie większością kwalifikowaną 2/3 głosujących, w obecności co najmniej połowy deputowanych PE. Wniosek o uchwalenie wotum nieufności dla Komisji był dotychczas składany 5 razy, ale ani razu nie uzyskał niezbędnej większości.
4.9.3. Funkcja kreacyjna
Parlament ma wpływ na tworzenie i skład niektórych instytucji Unii. Najważniejszym uprawnieniem w tej dziedzinie jest wyrażanie przez PE zgody na nominację Przewodniczącego Komisji Europejskiej. Brak zgody Parlamentu w tej sprawie powoduje konieczność uzgodnienia przez państwa członkowskie Unii innego kandydata na szefa Komisji. Parlament Europejski ma również prawo przesłuchiwania kandydatów na Komisarzy, a następnie zwykłą większością głosów decyduje o wyborze lub odrzuceniu całości składu Komisji Europejskiej.
Parlament wydaje również opinię w sprawie składu Trybunału Obrachunkowego, przy czym brak jego zgody w przypadku kandydatów na członków Trybunału nie pociąga za sobą żadnych sankcji prawnych. Podobna procedura jest stosowana podczas powoływania Prezesa, Wiceprezesów i członków Rady Administracyjnej Europejskiego Banku Centralnego. Samodzielnie Parlament Europejski może powoływać na 5-letnią kadencję Ombudsmena (Rzecznika Praw Obywatelskich), który rozpatruje skargi osób fizycznych lub prawnych na nieprawidłowości w funkcjonowaniu instytucji unijnych. Parlament Europejski nie ma natomiast żadnego wpływu na skład Trybunału Sprawiedliwości.
4.9.4. Funkcja budżetowa
Budżet Unii Europejskiej podzielony jest na dwie zasadnicze kategorie wydatków: tzw. wydatki obligatoryjne, na które składają się w największej części koszty związane ze Wspólną Polityką Rolną oraz wydatki nieobligatoryjne. Uchwalanie budżetu UE odbywa się wg specjalnej procedury (tzw. procedura budżetowa), w której Parlament Europejski może zaproponować bezwzględną większością modyfikacje w obszarze wydatków obowiązkowych, a również zwykłą większością wprowadzić poprawki w obszarze wydatków nieobowiązkowych. Jeżeli poprawki zaproponowane przez Parlament nie zostaną uwzględnione przez Radę Unii Europejskiej, to Parlament może przyjąć projekt budżetu ze swoimi poprawkami działając kwalifikowaną większością (2/3 głosów w obecności przynajmniej połowy posłów). Tą samą większością PE może odrzucić propozycję budżetu i zażądać przedstawienia nowego projektu.
4.10. Rzecznik Praw Obywatelskich (Ombudsman)
Rzecznik praw obywatelskich jest stosunkowo młodą instytucją, gdyż powstał na mocy postanowień Traktatu z Maastricht. Najważniejsze przepisy dotyczące powołania i działalności Rzecznika zawarte są w art. 195 [138e] TWE. Ponadto, działa on w oparciu o decyzję Parlamentu Europejskiego z 9 marca 1994 r. w sprawie statusu i ogólnych warunków wykonywania funkcji Rzecznika Praw Obywatelskich, art. 159-161 Regulaminu PE oraz decyzję Rzecznika z 16 października 1997 r. przyjmującą postanowienia implementujące decyzję Parlamentu10 .
10 C. Mik, Europejskie Prawo Wspólnotowe (I), Warszawa 2000, s. 166, Nb 407
Rzecznik jest mianowany przez Parlament Europejski po każdych wyborach, na okres jednej kadencji (5 lat), przy czym przysługuje mu prawo powtórnego wyboru. Kandydatów na stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich mogą zgłaszać grupy złożone z co najmniej 32 deputowanych Parlamentu Europejskiego pochodzących z co najmniej 2 państw. Kandydat musi być obywatelem Unii, korzystać z pełni praw obywatelskich i politycznych oraz spełniać w swoim państwie warunki konieczne do wykonywania najwyższych urzędów sądowych lub posiadać doświadczenie i kompetencje do wykonywania funkcji Rzecznika. Po przesłuchaniu wszystkich kandydatów przez komisję Parlamentu Europejskiego, przedstawiana jest lista osób dopuszczonych do wyborów. Głosowanie odbywa się w sposób tajny, w obecności co najmniej połowy deputowanych. Wygrywa ten kandydat, który uzyska poparcie większości posłów PE. Aktualnie funkcję Rzecznika Praw Obywatelskich pełni Szwed Jacob Söderman.
Opróżnienie stanowiska Rzecznika Praw Obywatelskich może nastąpić wskutek zakończenia kadencji, rezygnacji, śmierci lub odwołania. Rzecznik może być odwołany przez Trybunał Sprawiedliwości na wniosek Parlamentu Europejskiego, jeżeli Parlament uzna, że przestał on spełniać warunki konieczne do wykonywania funkcji.
Zadaniem Rzecznika Praw Obywatelskich jest przyjmowanie skarg od wszystkich obywateli Unii lub osób fizycznych i praw- nych mieszkających lub posiadających swoją siedzibę w Państwie Członkowskim, które dotyczą przypadków złego administrowania w działaniach instytucji lub organów Wspólnoty. Wyjątkiem są jedynie Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji wypełniające swoje funkcje sądowe.
Rzecznik pełni swoją funkcję w sposób niezależny, czyli nie może otrzymywać instrukcji od rządów państw lub organów wspólnotowych. Nie wolno mu również w okresie sprawowania funkcji prowadzić działalności politycznej lub zawodowej.
Podobnie jak Parlament Europejski, Rzecznik ma swoją siedzibę w Strasbourgu. W wykonywaniu obowiązków pomaga mu sekretariat. Budżet Rzecznika nie jest autonomiczny, ale stanowi część budżetu Parlamentu Europejskiego.
5. Rada Unii Europejskiej
5.1. Wprowadzenie
Rada Unii Europejskiej jest organem o zasadniczym znaczeniu w procesie podejmowania decyzji i tworzenia prawa w Unii Europejskiej.
Jak już wcześniej wspomniano, początkowo każda z trzech Wspólnot miała swoją Radę Ministrów, które w rezultacie Traktatu Fuzyjnego z 1965 roku zostały połączone w jeden wspólny organ. 8 listopada 1993 nazwa tej instytucji została zmieniona na "Rada Unii Europejskiej" wskutek decyzji samej Rady. Jest ona dość myląca i dlatego należy pamiętać, że z prawnego punktu widzenia jest to nadal organ Wspólnot, a nie Unii Europejskiej.
5.2. Podstawy prawne funkcjonowania Rady Unii Europejskiej
Rada funkcjonuje w oparciu o zapisy zawarte w Traktacie (art. 202-210) oraz Regulamin proceduralny przyjęty przez Radę 31 mam 1999 roku8.
5.3. Siedziba Rady Unii Europejskiej
Zgodnie z decyzją Rady Europejskiej w Edynburgu (12 grudnia 1992 r.) siedzibą Rady jest Bruksela. Tam też odbywają się spotkania poszczególnych Rad, za wyjątkiem kwietnia, czerwca i października, kiedy to posiedzenia odbywają się w Luksemburgu.
5.4. Skład Rady Unii Europejskiej
Zgodnie z art. 203 TWE w skład Rady wchodzą przedstawiciele państw członkowskich na szczeblu ministerialnym. Mogą to być ministrowie, wiceministrowie lub nawet sekretarze i podsekretarze Stanu, ale muszą zostać upoważnieni do zaciągania zobowiązań w imieniu swoich rządów. Trzeba jednak pamiętać, że tylko członkowie Rady o statusie ministra mogą głosować na posiedzeniach Rady. Sekretarze Stanu mogą zastępować ministrów, ale bez prawa do głosowania. W Radzie zasiada po 1 ministrze delegowanym przez rząd każdego kraju, co oznacza, że w Radzie reprezentowane są interesy poszczególnych państw-członków Unii, a sama Rada jest organem o charakterze międzyrządowym.
Rada nie jest organem obradującym permanentnie. W zależności od rodzaju spraw jakimi się zajmuje, poszczególne rządy delegują na nią odpowiednich ministrów. Oznacza to, że istnieje kilka Rad, z których każda zajmuje się inną dziedziną.
Obecnie odbywają się następujące Rady: spraw ogólnych (ministrowie spraw zagranicznych), spraw ekonomicznych i finansów (ministrowie finansów), spraw wewnętrznych i obrony cywilnej, sprawiedliwości, rolnictwa, rynku wewnętrznego, badań naukowych, środowiska, rybołówstwa, transportu i telekomunikacji, zatrudnienia i polityki socjalnej, przemysłu i energetyki, budżetu, rozwoju, konsumentów i turystyki, edukacji i młodzieży, zdrowia, kultury. Najważniejsze Rady z punktu bieżącego funkcjonowania Unii, czyli Rada do spraw ogólnych, rolnictwa, gospodarki i finansów, spotykają się co miesiąc. Pozostałe Rady przynajmniej raz w roku (w praktyce od 1 do 5 razy na rok). Oprócz wyżej wymienionych Rad w razie konieczności mogą się również odbywać posiedzenia o charakterze nieformalnym. Nie mają one oficjalnego porządku obrad i nie mogą podejmować decyzji.
5.5. Organizacja wewnętrzna i struktura administracyjna
5.5.1. Przewodnictwo w Radzie
Przewodnictwo w Radzie pełnią rotacyjnie poszczególne państwa w okresach półrocznych (mówimy o tzw. prezydencji), zgodnie z kolejnością uzgodnioną jednomyślnie przez wszystkie państwa członkowskie. Przewodniczącym Rady jest zawsze minister spraw zagranicznych tego państwa, które sprawuje prezydencję (ale mówimy o przewodnictwie państwa, a nie konkretnej osoby). Aby zapewnić Radzie sprawne i ciągłe funkcjonowanie, w praktyce wykształciła się instytucja, w skład której wchodzą przewodniczący obecnie sprawujący kierownictwo w Radzie oraz poprzedni i przyszły przewodniczący Rady.
Przewodniczący Rady nie ma jakichś szczególnych uprawnień. Pełni on przede wszystkim funkcje o charakterze reprezentacyjnym. Ponadto Przewodniczący pełni kilka funkcji o charakterze organizacyjnym: zwołuje posiedzenia Rady, opracowuje projekt porządku obrad, opracowuje plan pracy Rady, przeprowadza głosowania, podpisuje protokoły z posiedzeń Rady oraz akty prawne przyjęte przez nią samodzielnie lub we współpracy z Parlamentem Europejskim.
5.5.2. Sekretariat Generalny
Sekretariat Generalny jest organem administracyjnym, wspomagającym prace Rady. Na jego czele stoi Sekretarz Generalny, który do niedawna kierował jego pracami. Sytuacja ta zmieniła się po wejściu w życie postanowień Traktatu Amsterdamskiego, zgodnie z którymi Sekretarz Generalny został Wysokim Przedstawicielem Unii Europejskiej Do Spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (funkcję tę obecnie pełni Javier Solana), natomiast pracami Sekretariatu de facto kieruje Zastępca Sekretarza Generalnego Rady. Sekretarz Generalny jest powoływany wskutek jednomyślnej decyzji Rady.
serwis prawny;
administracja, budżet, tłumaczenia;
polityka regionalna, socjalna, oświata, Komitet Ekonomiczno-Społeczny
rynek wewnętrzny, polityka przemysłowa, własność intelektualna, transport, środowisko, ochrona konsumentów, przedsiębiorstwa i usługi, przemysł stalowy;
nauka, technologia, energia;
stosunki zagraniczne i współpraca dla rozwoju;
5.6. Organizacja prac Rady Unii Europejskiej
5.6.1. Posiedzenia Rady
Jak już wcześniej wspomniano, Rada nie jest organem działającym stale. Zbiera się na swoich posiedzeniach zgodnie z kalendarzem ustalonym na początku każdej prezydencji. Posiedzenia trwają zwykle jeden lub dwa dni, chociaż w historii zdarzało się, że Rada obradowała nawet przez kilkanaście dni.
5.6.2. Tryb podejmowania decyzji
Rada obraduje z reguły na niejawnych sesjach, na których podejmuje decyzje w drodze głosowania zwykłą większością, większością kwalifikowaną lub jednomyślnie. Zwykłą większością są przyjmowane akty o charakterze niewiążącym lub rozstrzygane kwestie techniczne. Większość kwalifikowana i jednomyślność obowiązuje w podczas podejmowania aktów prawnie wiążących. Kworum wynosi połowa plus jeden członek Rady, czyli obecnie 8 ministrów. Podczas głosowania kwalifikowaną większością przyjęto tzw. system głosów ważonych, który ma zapewnić równowagę pomiędzy dużymi i małymi krajami. Poniższy wykres przedstawia liczbę głosów, które przysługują poszczególnym krajom w stosunku do liczby mieszkańców.
Jak widać większe państwa mają więcej głosów niż pozostałe, jednak nie jest to rozkład proporcjonalny do liczby mieszkańców z jakim mieliśmy do czynienia w przypadku Parlamentu Europejskiego. W sumie w Radzie jest 87 głosów, a bezwzględna większość wynosi 44.
Tabela 2: Liczba głosów przysługująca poszczególnym państwom w Radzie Unii Europejskiej.
PAŃSTWO |
liczba głosów w Radzie |
liczba mieszkańców |
Francja |
10 |
57,5 |
Niemcy |
10 |
80 |
Wielka Brytania |
10 |
58 |
Włochy |
10 |
57 |
Hiszpania |
8 |
38 |
Belgia |
5 |
10 |
Grecja |
5 |
10,3 |
Holandia |
5 |
15 |
Portugalia |
5 |
9,8 |
Austria |
4 |
7,9 |
Szwecja |
4 |
8,5 |
Dania |
3 |
5,2 |
Finlandia |
3 |
5 |
Irlandia |
3 |
3,5 |
Luksemburg |
2 |
0,4 |
|
87 |
|
Aby przyjąć uchwałę większością kwalifikowaną niezbędne jest uzyskanie co najmniej 62 głosów, o ile Rada przyjmuje akt prawny na wniosek Komisji. W pozostałych sytuacjach konieczne jest uzyskanie 62 głosów z przynajmniej 10 państw.
Ten układ głosów w Radzie nie pozwala kilku dużym państwom przegłosować decyzji, które nie odpowiadają pozostałym członkom Rady. Jednocześnie 3 największe i dysponujące największą liczbą głosów państwa, są w stanie zablokować przyjęcie niekorzystnego dla siebie aktu, gdyż mniejszość blokująca wynosi 26 głosów.
Jeżeli Rada podejmuje uchwałę jednomyślnie, to wstrzymanie się od głosu przez ministra nie blokuje przyjęcia aktu. Natomiast w Radzie obowiązuje tzw. domniemanie weta, co oznacza, że jeśli któryś z ministrów jest nieobecny, to przyjmuje się, że jest on przeciwny. W przypadku wymogu jednomyślności powoduje, że decyzja nie może zostać podjęta.
Traktat określa wyraźnie w jakich obszarach działalności wspólnot obowiązuje większość kwalifikowana, a w jakich jednomyślność. W początkowych latach funkcjonowania Wspólnot głosowanie większością kwalifikowaną było często kwestionowane. Wyrazem tego było przyjęcie w 1966 roku tzw. kompromisu luksemburskiego, który przez wielu nazywany jest "cichą rewizją traktatów". Dzięki niemu, państwa członkowskie uzyskały gwarancję, że w sprawach niezwykle istotnych dla jednego lub kilku krajów, członkowie Rady będą starali się dojść do porozumienia i przyjąć rozwiązania zadawalające wszystkich członków Rady, z uwzględnieniem interesów państw członkowskich i interesów Wspólnot. W praktyce, spowodowało to, że decyzje, które powinny być podejmowane większością kwalifikowaną, były podejmowane jednomyślnie.
Druga reinterpretacja zasady głosowania większością kwalifikowaną został dokonana w 1994 roku w wyniku tzw. kompromisu z Ioanniny. Postanowiono, że jeżeli mniejszości uda się zebrać od 23 do 26 głosów, to członkowie Rady podejmą starania, aby w rozsądnym czasie i bez szkody dla terminów przewidzianych w procedurach decyzyjnych doprowadzić do porozumienia, które pozwoli na podjęcie decyzji większością co najmniej 68 głosów. Jedna z deklaracji (nr 50) dołączonych do Traktatu Amsterdamskiego powtórzyła postanowienia kompromisu z Ioanniny, zastrzegając, że będą one obowiązywały do pierwszego poszerzenia Unii Europejskiej.
5.6.3. COREPER
COREPER to skrót od francuskiej nazwy Komitetu Stałych Przedstawicieli (Comité des Représentants Permanents). COREPER jest organem pomocniczym dla Rady. Odpowiada za przygotowanie prac Rady, a w praktyce często ją nawet wyręcza prowadząc żmudne negocjacje mające na celu doprowadzenie do wypracowania wspólnego stanowiska.
W skład COREPER-u wchodzą stali przedstawiciele państw członkowskich przy Wspólnotach. Przewodniczącym jest ambasador tego państwa, które sprawuje przewodnictwo w Radzie. Na szczeblu ambasadorów (tzw. COREPER II) przygotowywane są prace Rady do spraw Ogólnych, Ekonomii i Finansów, Rozwoju. Pozostałe Rady są przygotowywane na szczeblu zastępców ambasadorów (COREPER I).
Jak sama nazwa mówi, COREPER jest organem działającym permanentnie. Funkcjonuje w oparciu o grupy robocze i komitety, w skład których wchodzą eksperci z różnych dziedzin.
Prowadząc negocjacje ambasadorowie przygotowują dwie listy spraw. Na listę A wpisują ustalenia, co do których jest zgodność pomiędzy państwami członkowskimi, natomiast na listę B wpisywane są sprawy wymagające negocjacji i dyskusji na szczeblu Rady. Dzięki temu prace Rady są znacznie ułatwione, gdyż ustalenia z listy A można przegłosować w całości, w drodze jednego głosowania.
5.7. Funkcje Rady Unii Europejskiej
Zgodnie z art. 202 TWE Rada:
zapewnia koordynację ogólnej polityki gospodarczej członków Wspólnoty;
posiada prawo podejmowania decyzji;
może również, w szczególnych przypadkach, zastrzec sobie prawo do bezpośredniego korzystania z uprawnień wykonawczych. Procedury te muszą być zgodne z zasadami i przepisami, które mają zostać uprzednio uchwalone przez Radę, podejmującą decyzję jednomyślnie na wniosek Komisji i po uzyskaniu opinii Parlamentu Europejskiego.
5.7.1. Funkcja prawodawcza
Funkcje prawodawcze Rady wynikają z artykułu 249 TWE: "W celu wykonania swoich zadań i z zachowaniem warunków przewidzianych w niniejszym Traktacie, Parlament Europejski działając z Radą, Rada i Komisja wydają rozporządzenia i dyrektywy, podejmują decyzje oraz udzielają zaleceń i opinii".
Rada była niegdyś najważniejszym organem prawodawczym Wspólnot. Obecnie, głównie wskutek wprowadzenia specjalnych procedur (współpracy, współdecydowania), Rada dzieli funkcje legislacyjne z Parlamentem Europejskim. Na szczególną uwagę zasługują uprawnienia Rady w procesie przyjmowania budżetu Unii. Rada zgodnie z art. 300 TWE ma również uprawnienia do zawierania umów międzynarodowych z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi: "W przypadku, gdy postanowienia niniejszego Traktatu przewidują zawarcie umów między Wspólnotą, a jednym lub kilkoma państwami lub organizacją międzynarodową, rokowania w sprawie ich zawarcia są prowadzone przez Komisję. Z zastrzeżeniem uprawnień przyznanych w tym zakresie Komisji, będą one zawierane przez Radę, po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego w przypadkach przewidzianych w niniejszym Traktacie".
Rada (podobnie jak Parlament) nie posiada prawa inicjatywy legislacyjnej, gdyż kompetencje te są zastrzeżone dla Komisji. Rada może jednak zażądać przedstawienia przez Komisję projektu odpowiedniego aktu prawnego, który uzna za konieczny do realizacji celów zawartych w traktatach.
5.7.2. Funkcja kontrolna
Zasadniczo kontrolą przestrzegania przepisów prawa wspólnotowego zajmuje się Komisja Europejska, nie mniej jednak, w pewnych sytuacjach określonych w traktacie (art. 202 TWE), Rada może sobie zastrzec prawo bezpośredniego wdrażania i kontroli przestrzegania norm wspólnotowych. Rada może na przykład stosować cła antydumpingowe i opłaty wyrównawcze.
5.7.3. Funkcja kreacyjna
Rada ma dość duże kompetencje w kształtowaniu polityki personalnej. Powołuje członków Komitetu Ekonomiczno- Społecznego, Komitetu Regionów, Trybunału Rewidentów Księgowych (Trybunału Obrachunkowego), a również uchwala statuty dla komitetów: transportowego, monetarnego, handlowego i Europejskiego Funduszu Socjalnego. Rada może również jednomyślnie zmienić liczbę członków Komisji Europejskiej oraz zwiększyć liczbę członków Trybunału Sprawiedliwości.
6. Komisja Europejska
6.1. Wprowadzenie
Komisja Europejska jest organem o charakterze wykonawczo-zarządzającym. Powstała na mocy Traktatu Fuzyjnego (1967 r.) z połączenia Wysokiej Władzy EWWiS oraz Komisji EWG i Euroatomu. W odróżnieniu od Rady Unii Europejskiej członkowie Komisji (komisarze) są funkcjonariuszami międzynarodowymi i reprezentują interesy Wspólnot, a nie swoich państw.
6.2. Podstawy prawne funkcjonowania Komisji
6.3. Siedziba Komisji
Zgodnie z decyzją Rady Europejskiej w Edynburgu z 12 grudnia 1992 r., Komisja ma swoją siedzibę w Brukseli. Większość Dyrekcji Generalnych ma również siedzibę w Brukseli, ale niektóre znajdują się w Luksemburgu.
6.4. Skład Komisji i status komisarza
Komisja liczy obecnie 20 członków, tzw. komisarzy. Każde państwo członkowskie ma prawo mieć co najmniej jednego komisarza, ale nie więcej niż dwóch. Po dwóch komisarzy mają największe kraje, takie jak Niemcy, Francja, Hiszpania, Włochy, Wielka Brytania, a pozostałe państwa po jednym.
Komisarze podejmują działania mając na uwadze przede wszystkim dobro Wspólnot (Unii), dlatego muszą być niezależni od swoich państw i nie wolno im przyjmować instrukcji od rządów (art. 213 TWE). Nie wolno im też podejmować czynności, które by mogły kolidować z ich obowiązkami. Obowiązuje całkowity zakaz podejmowania przez komisarzy innej pracy zawodowej, nawet jeżeli jest ona nieodpłatna. W przypadku naruszenia tych zasad Trybunał Sprawiedliwości może pozbawić komisarza stanowiska, a nawet uprawnień emerytalnych i przywilejów. Zgodnie z art. 216 TWE z wnioskiem o zdymisjonowanie komisarza może do Trybunału występować Rada lub Komisja: Na wniosek Rady lub Komisji, Trybunał Sprawiedliwości może udzielić dymisji każdemu członkowi Komisji, jeżeli przestał on odpowiadać warunkom niezbędnym do wypełniania swych funkcji lub jeżeli popełnił poważne wykroczenie.
Ogólne warunki jakie powinni spełniać kandydaci na komisarzy zostały określone w art. 213 TWE. Artykuł ten nie mówi nic konkretnego na temat kwalifikacji bądź przygotowania jakie powinni mieć kandydaci na członków Komisji, świadczy to o tym, że nominacje Komisarzy mają przede wszystkim charakter polityczny11.
Kadencja Komisji Europejskiej trwa 5 lat, a komisarzom przysługuje prawo wielokrotnej nominacji. Komisarz może zrzec się pełnionej funkcji przed upływem kadencji.
1. Romano Prodi, Włochy - Przewodniczący Komisji Europejskiej. |
|
2. Neil Kinnock, Wielka Brytania - Wiceprzewodniczący ds. reformy administracyjnej, odpowiedzialny za całościową koordynację reformy administracyjnej, personel, służby lingwistyczne, sprawy protokolarne i bezpieczeństwo. Podlegają mu dyrekcja generalna ds. personelu i administracji, inspektorat generalny, służba tłumaczy i obsługi konferencji oraz służba tłumaczeń pisemnych. |
|
3. Mario Monti, Włochy - Komisarz do spraw konkurencji. |
|
4. Franz Fischler, Austria - Komisarz do spraw rolnictwa i rybołówstwa, odpowiada za rolnictwo, rozwój wsi i rybołówstwo. |
|
5. Erkki Liikanen, Finlandia - Komisarz do spraw przedsiębiorczości i społeczeństwa informacyjnego, odpowiada za konkurencyjność przedsiębiorstw, innowacje i społeczeństwo informacyjne, kieruje departamentami ds. przedsiębiorczości i społeczeństwa informacyjnego. |
|
6. Loyola de Palacio del Valle Lersundi, Hiszpania - Wiceprzewodnicząca ds. stosunków z Parlamentem Europejskim oraz Komisarz do spraw transportu i energetyki, odpowiada za stosunki z Parlamentem Europejskim, Komitetem Regionów, Komitetem Ekonomiczno-Społecznym i Rzecznikiem Praw Obywatelskich oraz za sprawy transportu (w tym sieci transeuropejskie) i energetykę. |
|
7. Michel Barnier, Francja - Komisarz do spraw polityki regionalnej, odpowiada za politykę regionalną, fundusz zwartości oraz Konferencję Międzyrządową. |
|
8. Frederik Bolkestein, Holandia - Komisarz do spraw rynku wewnętrznego, odpowiada za jednolity rynek, usługi finansowe, cła i podatki, kieruje departamentami rynku wewnętrznego oraz ceł i podatków. |
|
9. Philippe Busquin, Belgia - Komisarz do spraw badań, odpowiedzialny za sprawy nauki, badania i rozwój oraz Wspólny Ośrodek Badawczy. |
|
10. David Byrne, Irlandia - Komisarz do spraw ochrony zdrowia i konsumentów, odpowiada za sprawy związane z ochroną zdrowia społeczeństwa i ochroną konsumenta. |
|
11. Pascal Lamy, Francja - Komisarz ds. handlu, odpowiada za politykę handlową i instrumenty polityki handlowej. |
|
12. Pedro Solbes Mira, Hiszpania - Komisarz do spraw gospodarczych i monetarnych, odpowiada za sprawy gospodarcze, finansowe i monetarne oraz za Urząd Statystyczny. |
|
13. Poul Nielson, Dania - Komisarz do spraw rozwoju i pomocy humanitarnej, odpowiada za współpracę i pomoc na cele rozwojowe oraz pomoc humanitarną, kieruje dyrekcją ds. rozwoju oraz Biurem Pomocy Humanitarnej. |
|
14. Chris Patten, Wielka Brytania - Odpowiada za stosunki z zagranicą, wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa oraz przedstawicielstwa w państwach nie będących członkami UE, kieruje wspólnymi służbami zewnętrznymi oraz dyrekcją ds. stosunków zagranicznych. Odpowiada za sprawy związane z byłymi republikami ZSRR. Współpracuje z komisarzem ds. poszerzenia oraz Wysokim Przedstawicielem ds. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. |
|
15. Viviane Reding, Luksemburg - Komisarz do spraw edukacji i kultury. Odpowiada za Europę obywateli, przejrzystość, edukację i kulturę, biuro publikacji; kieruje nowo utworzoną dyrekcją do spraw edukacji i kultury. |
|
16. Michaele Schreyer, Niemcy - Komisarz do spraw budżetu. Odpowiada za budżet, kontrolę finansową oraz zapobieganie nadużyciom finansowym. Kieruje dyrekcjami ds. budżetu i kontroli finansowej oraz Urzędem ds. Zapobiegania Oszustwom. |
|
17. Günter Verheugen, Niemcy - Komisarz do spraw poszerzenia. Odpowiada za proces poszerzania UE, w tym za strategię przedakcesyjną, kieruje nowo utworzoną służbą do spraw poszerzania. |
|
18. António Vitorino, Portugalia - Komisarz do spraw sprawiedliwości i polityki wewnętrznej. Odpowiada za sprawy wolności, bezpieczeństwa i wymiaru sprawiedliwości. |
|
19. Anna Diamantopoulou, Grecja - Komisarz do spraw zatrudnienia i spraw socjalnych. Odpowiada za zatrudnienie, sprawy socjalne i politykę antydyskryminacyjną, kieruje dyrekcją zatrudnienia i spraw socjalnych. |
|
20. Margot Wallström, Szwecja - Komisarz do spraw środowiska, odpowiada za sprawy związane z ochroną środowiska i bezpieczeństwem nuklearnym. |
|
6.5. Tryb powoływania i odwoływania Komisji
Komisja jest powoływana dwuetapowo. Najpierw państwa członkowskie uzgadniają jednomyślnie kandydata na przewodniczącego Komisji, który musi zostać zaakceptowany przez Parlament Europejski. W drugim etapie, w porozumieniu z kandydatem na szefa Komisji, państwa desygnują pozostałych kandydatów na członków Komisji. Proponowany skład Komisji Europejskiej musi zostać zaakceptowany w całości przez Parlament Europejski i dopiero wówczas państwa mogą nominować Przewodniczącego oraz członków Komisji Europejskiej.
Tylko Parlament Europejski może zmusić Komisję do ustąpienia w wyniku uchwalenia wotum nieufności dla Komisji. W takim wypadku Komisja podaje się do dymisji w całości, gdyż komisarze odpowiadają solidarnie za swoje działania. Nie ma możliwości uchwalenia wotum nieufności dla pojedynczego członka Komisji. Jak już wcześniej wspomniano w rozdziale poświęconym Parlamentowi Europejskiemu, nigdy jeszcze nie udało się uchwalić wotum nieufności dla Komisji Europejskiej, chociaż wielokrotnie podejmowano takie próby. Nie mniej jednak, w 1999 roku Parlament Europejski wykorzystał wobec Komisji inny instrument kontroli. W sytuacji narastających podejrzeń o nieprawidłowości (głównie wobec pani komisarz odpowiadającej za sprawy zdrowia) Parlament powołał specjalną komisję śledczą, której kontrola potwierdziła wiele zarzutów. Jeszcze przed oficjalnym podaniem do wiadomości wyników kontroli ówczesny Przewodniczący Komisji - Jacques Santer podał ją w całości do dymisji.
6.6. Organizacja wewnętrzna i struktura administracyjna
Pracami Komisji kieruje jej Przewodniczący. Początkowo ranga Przewodniczącego Komisji niewiele różniła się od rangi pozostałych członków Komisji. Był on określany mianem "pierwszego pośród równych" (primus inter pares). Po wejściu w życie postanowień Traktatu Amsterdamskiego rola Przewodniczącego znacznie wzrosła. Ma on teraz większy wpływ na kształtowanie polityki prowadzonej przez Komisję, a także jest konsultowany przez państwa członkowskie w sprawie doboru pozostałych kandydatów na komisarzy. Głównym zadaniem Przewodniczącego jest kierowanie pracami Komisji oraz reprezentowanie jej na zewnątrz. To właśnie Przewodniczący KE dokonuje podziału obowiązków pomiędzy członkami Komisji oraz ustanawia grupy robocze złożone z komisarzy. Ponadto Przewodniczący KE zwołuje posiedzenia Komisji, zatwierdza porządek obrad, przeprowadza głosowania, a także podpisuje protokoły i akty prawne przyjmowane przez Komisję. Komisja ze swojego grona może wybrać jednego lub dwóch wiceprzewodniczących, których rola ogranicza się do zastępowania przewodniczącego w prowadzeniu obrad oraz funkcji reprezentacyjnych.
Komisarzowi w pełnieniu jego obowiązków pomaga Gabinet, w skład którego wchodzą przeważnie zaufane osoby, które z reguły pochodzą z tego samego kraju co komisarz. Prace Gabinetów koordynują urzędnicy, którzy posiadają bardzo wysoką rangę w hierarchii urzędniczej Unii. Do ich najważniejszych funkcji należy reprezentowanie komisarza w przypadku jego nieobecności na obradach Komisji.
Do niedawna Komisja była podzielona w bardzo wyraźny sposób na 42 tzw. Dyrekcje Generalne (inaczej: departamenty, dyrektoriaty). Obecny Przewodniczący Komisji Europejskiej - Romano Prodi - postanowił odejść od tego sztywnego podziału i numery poszczególnych Dyrekcji zostały zastąpione krótkimi nazwami, które wyraźnie sygnalizują główne sfery działania każdej z Dyrekcji. Romano Prodi dokonał też pewnych przesunięć w kompetencjach niektórych Departamentów oraz ograniczył ich liczbę do 36. Pracami każdego departamentu kieruje któryś z Komisarzy, co przypomina podział na ministerstwa w rządach państw członkowskich. Na czele każdej Dyrekcji Generalnej stoi jej Dyrektor Generalny, który pochodzi zawsze z innego państwa niż komisarz i odpowiada za organizację prac Dyrekcji..
Całość prac Komisji jest koordynowana przez tzw. Sekretariat Generalny na czele którego stoi Sekretarz Generalny. Jest to osoba, która ma prawo brać udział w obradach Komisji, ale nie jest jej członkiem i nie może głosować. Ponadto Sekretarz Generalny koordynuje pracę Dyrekcji Generalnych, podpisuje protokoły z posiedzeń Komisji, a także odpowiada za współpracę z odpowiednimi służbami administracyjnymi innych instytucji UE.
6.7. Organizacja prac Komisji
Posiedzenia Komisji są zwoływane przez Przewodniczącego i odbywają się co najmniej raz w tygodniu (zwykle w środę). W razie konieczności mogą być zwołane specjalne posiedzenia - sesje nadzwyczajne. Obrady Komisji są tajne, a wymagane kworum wynosi 11 komisarzy. Decyzje podejmowane są zwykłą większością głosów.
Komisja może podejmować decyzje na trzy sposoby: na posiedzeniach, w procedurze pisemnej, w procedurze delegowanej. Podczas podejmowania decyzji na posiedzeniach wymagane jest wcześniej wspomniane kworum w wysokości 11 komisarzy. W procedurze pisemnej projekt aktu prawnego jest uzgadniany i sprawdzany przez odpowiednie departamenty i służby, a następnie wędruje od komisarza do komisarza. Jeżeli żaden z członków Komisji nie zgłosi protestu co do projektu, to odpowiedni akt prawny jest przyjmowany. Jeżeli jednak któryś z komisarzy będzie miał jakieś poprawki lub uwagi, to projekt trafi do rozpatrzenia na posiedzeniu KE. Procedura delegowana polega na tym, że Komisja upoważnia jednego lub kilku członków do wydawania ściśle określonych aktów administracyjnych i środków zarządzających. Zastosowanie procedury delegowanej nie zdejmuje bynajmniej z pozostałych komisarzy odpowiedzialności za podjęte w ten sposób decyzje. Komisja w zależności od tego jak pilna jest sprawa może podejmować decyzje: w postępowaniu normalnym (5 dni), pilnym (3 dni), bardzo pilnym (12 godzin).
6.8. Funkcje Komisji
Zgodnie z art. 211 TWE: W celu zapewnienia sprawnego działania i rozwoju wspólnego rynku Komisja:
czuwa nad stosowaniem postanowień Traktatu i aktów podjętych na jego podstawie;
formułuje zalecania i wydaje opinie w sprawach, które są przedmiotem Traktatu, jeżeli Traktat to wyraźnie przewiduje lub Komisja uzna, że jest to konieczne;
6.8.1. Funkcja kontrolna
Komisja Europejska jest "strażnikiem traktatów", czyli czuwa nad tym, aby we Wspólnotach było przestrzegane prawo zarówno przez inne instytucje unijne, jak też przez państwa, ich obywateli oraz osoby prawne. W razie stwierdzenia naruszenia prawa wspólnotowego Komisja ma prawo wystąpić z powództwem do Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich.
6.8.2. Funkcja prawodawcza
Komisja Europejska posiada wyłączne prawo inicjatywy legislacyjnej. Zgodnie z postanowieniami zapisanymi w traktacie Rada podejmuje działania na wniosek Komisji. Co prawda inicjatywa prawodawcza jest zastrzeżona do wyłącznych kompetencji Komisji, ale Rada lub Parlament może zażądać od Komisji przedstawienia określonego aktu prawnego.
W ściśle określonych sytuacjach Komisja może również samodzielnie wydawać akty prawne (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie). Są to akty prawne wydawane na podstawie uprawnień delegowanych Komisji przez Radę lub na podstawie upoważnień zawartych bezpośrednio w Traktacie.
6.8.3. Funkcja kierowania bieżącą działalnością Wspólnot
Jak już wcześniej wspomniano, Komisja jest organem o charakterze wykonawczym. Odpowiada przede wszystkim za wykonywanie rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady, a także za przedstawienie projektu rocznego budżetu i za jego wykonanie. Komisja składa również Parlamentowi sprawozdanie z wykonania budżetu i ponosi polityczną odpowiedzialność za jego nieodpowiednie wykonanie. Ponadto, zgodnie z art. 212 TWE, Komisja ma obowiązek przedstawiania Parlamentowi corocznego raportu z funkcjonowania Wspólnot najdalej na miesiąc przed otwarciem sesji Parlamentu.
Komisja Europejska odpowiada również za międzynarodową współpracę Wspólnot. Z racji tego, że Wspólnoty dysponują podmiotowością prawno-międzynarodową, Komisja utrzymuje stałe stosunki dyplomatyczne z państwami trzecimi. W wielu krajach, w tym w Polsce, Wspólnoty mają swoje przedstawicielstwa. Komisja odpowiada również za przygotowanie i negocjowanie umów międzynarodowych, których Wspólnoty są stronami. Przykładem tego może być prowadzenie negocjacji i przygotowywanie traktatów akcesyjnych z państwami kandydującymi do Unii Europejskiej.
7. Trybunał Sprawiedliwości i Sąd I Instancji
7.1. Wprowadzenie
W systemie instytucjonalnym Wspólnot Europejskich funkcjonują dwa organy o charakterze sądowym. Są to Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich [TS] i Sąd Pierwszej Instancji [SPI]. Trybunał Sprawiedliwości jest jednym z najstarszych organów, powołanym jeszcze na mocy Traktatu o EWWiS. Natomiast Sąd I Instancji jest stosunkowo młodą instytucją, gdyż został powołany dopiero w 1988 roku.
7.2. Podstawy prawne działania Trybunału Sprawiedliwości
Trybunał Sprawiedliwości działa w oparciu o art. 220-245 TWE oraz Statut i Regulamin TS przyjęte na podstawie art. 245 TWE13.
7.3. Siedziba Trybunału Sprawiedliwości
7.4. Skład i status członków Trybunału Sprawiedliwości
Trybunał liczy obecnie 15 sędziów i 8 Rzeczników Generalnych. Jeżeli Trybunał wystąpi z takim żądaniem, to liczba Rzeczników może zostać zwiększona w wyniku podjętej jednomyślnie decyzji Rady.
Każde państwo członkowskie ma prawo desygnować jednego sędziego TS, natomiast stałych Rzeczników Generalnych mają tylko większe państwa (Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Hiszpania, Włochy). Pozostałe miejsca są obsadzane rotacyjnie przez Rzeczników z mniejszych państw. Członkowie TS nie są w nim reprezentantami swoich państw, a Trybunał jest organem całkowicie niezależnym od państw członkowskich Unii, a także od ich systemów wymiaru sprawiedliwości. Sędziowie i Rzecznicy są powoływani w drodze porozumienia państw-członków Unii na okres 6 lat. Mogą nimi być tylko osoby, które w swoich krajach spełniają warunki do zajmowania najwyższych stanowisk w systemie sądowniczym oraz dają gwarancję pełnej niezależności. Co 3 lata następuje częściowa zmiana składu TS - na przemian 7 i 8 Sędziów i 4 Rzeczników.
Status Sędziego i Rzecznika w zasadzie nie różni się. Muszą być oni osobami niezależnymi, dlatego nie wolno im pełnić żadnych funkcji politycznych lub administracyjnych. Członkowie TS nie mogą prowadzić działalności zawodowej lub politycznej, ani zajmować jakiegokolwiek innego stanowiska. Nawet na wykonywanie zawodu nauczyciela akademickiego muszą posiadać zgodę Rady Unii Europejskiej.
Sędziowie i Rzecznicy różnią się między sobą funkcjami. Głównym zadaniem Sędziów jest orzekanie w sprawach podlegających Trybunałowi. Natomiast Rzecznicy przygotowują i przedstawiają tzw. wnioski końcowe, które są odczytywane przed wydaniem wyroku na posiedzeniach kończących postępowanie przed Trybunałem. Wniosek końcowy jest pewnego rodzaju obiektywną propozycją rozstrzygnięcia sprawy, analizującą m. in. stan prawny, a nawet konsekwencje wydania określonego wyroku. Wnioski końcowe nie mają charakteru wiążącego dla Sędziów, ale niezwykle rzadko się zdarza, aby wyrok i jego uzasadnienie znacznie różniły się od propozycji przedstawionych przez Rzecznika.
Członkowie TS mają prawo do przywilejów i immunitetów, zgodnie z Protokołem w sprawie przywilejów i immunitetów Wspólnot Europejskich.
7.5. Organizacja wewnętrzna i struktura administracyjna
Trybunał Sprawiedliwości nie posiada złożonej organizacji wewnętrznej, ani rozbudowanej struktury administracyjnej. Sędziowie wybierają ze swojego grona Przewodniczącego TS na okres 3 lat (z prawem wielokrotnego wyboru). Przewodniczący jest wybierany w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością głosów. Główną funkcją Przewodniczącego TS jest kierowanie pracami Trybunału i jego administracją.
Na czele administracji TS stoi Sekretarz, który bezpośrednio kieruje jej pracą. Jest on wybierany przez Trybunał Sprawiedliwości na okres 6 lat z możliwości reelekcji. Sekretarz TS ma nie tylko funkcje o charakterze administracyjnym, ale pełni również ważne funkcje sądowe. Wspiera Przewodniczącego TS oraz innych sędziów w czynnościach urzędowych, a także ma obowiązek uczestniczyć w posiedzeniach Trybunału i jego izb. Ponadto Sekretarz odpowiada za zarządzanie finansami i sprawami księgowymi.
7.6. Organizacja prac Trybunału Sprawiedliwości
Trybunał działa na posiedzeniach plenarnych, które są ważne jeśli uczestniczy w nich przynajmniej 9 sędziów. Na żądanie strony postępowania posiedzenie TS może odbywać się w pełnym składzie. Zwykle jednak postępowania toczą się przezd 3- lub 5-osobowymi izbami.
Wyroki są wydawane w trybie jawnym i uprawomocniają się z dniem ogłoszenia. Językiem roboczym TS jest francuski, ale strona postępowania ma obowiązek wybrania jednego z dziesięciu języków stosowanych w Trybunale.
7.7. Funkcje Trybunału Sprawiedliwości
Trybunał Sprawiedliwości jest organem rozstrzygających w sprawach związanych z funkcjonowaniem Wspólnot. Jego jurysdykcja może mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny. Trybunał stoi na straży prawa wspólnotowego i przestrzegania wynikających z niego obowiązków. Przykładami spraw w tym obszarze mogą być: skarga o stwierdzenie naruszenia przez państwo członkowskie zobowiązań wspólnotowych, skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawnego, skarga o stwierdzenie zaniechania wydania aktu prawnego.
Drugą bardzo ważną kompetencją Trybunału jest dokonywanie wykładni prawa wspólnotowego oraz orzekanie o zgodności aktów prawa wtórnego o charakterze wiążącym z prawem pierwotnym (traktatami). Trybunał Sprawiedliwości rozpatruje również odwołania od orzeczeń Sądu I Instancji.
7.8. Sąd Pierwszej Instancji
Wskutek dużego obciążenia Trybunału Sprawiedliwości Rada w 1988 roku (zgodnie z postanowieniami JAE) ustanowiła tzw. Sąd Pierwszej Instancji. Jest to instytucja o charakterze pomocniczym wobec Trybunału Sprawiedliwości, której przekazano kompetencje orzekania w ściśle określonych obszarach prawa wspólnotowego. Od decyzji SPI przysługuje odwołanie do Trybunału Sprawiedliwości w terminie dwóch miesięcy od otrzymania orzeczenia.
Sąd Pierwszej Instancji, podobnie jak Trybunał Sprawiedliwości, ma swoją siedzibę w Luksemburgu i korzysta z zaplecza technicznego i administracyjnego TS. Ponadto posiada własną Kancelarię i Sekretarza, którego kompetencje są zdecydowanie skromniejsze od uprawnień Sekretarza TS.
SPI złożony jest z 15 sędziów wybieranych w wyniku porozumienia pomiędzy państwami-członkami Unii na okres 6 lat z możliwością ponownego wyboru. Co 3 lata następuje wymiana części składu SPI. Sędziowie Sądu I Instancji wybierają spośród siebie Przewodniczącego na okres 3 lat z możliwością przedłużenia tego okresu. Status Sędziów SPI nie różni się od statusu Sędziów Trybunału Sprawiedliwości.
Analogicznie jak w przypadku Trybunału, Sąd Pierwszej Instancji obraduje w 3- lub 5-osobowych izbach, ale może też orzekać w pełnym składzie. W SPI nie ma Rzeczników Generalnych, nie mniej jednak, funkcję tą mogą wykonywać sędziowie SPI (za wyjątkiem Przewodniczącego).
Początkowo Sąd I Instancji miał ograniczone uprawnienia, ale z biegiem czasu zakres orzekania przez SPI był rozszerzany na nowe obszary. Aktualnie SPI może orzekać w następujących sprawach14:
spory pomiędzy Wspólnotami i ich funkcjonariuszami,
spory pomiędzy Komisją Europejską, a przedsiębiorstwami w obszarze działalności EWWiS,
spory osób fizycznych i prawnych z organami Wspólnot w zakresie prawa o konkurencji i powództwa o ustalenie zaistnienia dumpingu,
spory o odszkodowania z tytułu odpowiedzialności deliktowej za szkody wyrządzone osobom fizycznym lub prawnym działaniami organów lub funkcjonariuszy Wspólnot.
8. Trybunał Obrachunkowy
8.1. Wprowadzenie
Trybunał Obrachunkowy [TO], często zwany Trybunałem Rewidentów Księgowych został utworzony 22 lipca 1975 roku na mocy art. 28 Traktatu Brukselskiego (traktat w sprawie reformy procedury budżetowej). Powstał on w miejsce Komitetu Kontroli istniejącego w EWG i EWEA oraz kontrolera finansów działającego w EWWiS.
8.2. Podstawy prawne działania Trybunału Obrachunkowego
8.3. Siedziba Trybunału Obrachunkowego
Siedziba Trybunału Obrachunkowego mieści się w Luksemburgu.
8.4. Skład Trybunału Obrachunkowego i status jego członków
W skład Trybunału Obrachunkowego wchodzi 15 członków mianowanych na 6 lat w wyniku jednomyślnej decyzji Rady Unii Europejskiej i po konsultacji z Parlamentem Europejskim spośród kandydatów zaproponowanych przez państwa członkowskie Unii. Osoby te powinny mieć niezbędne doświadczenie zawodowe w pracy w krajowych organach kontrolnych. Członkowie TO są niezależni od swoich państw i działają w interesie Wspólnoty. W odniesieniu do członków TO obowiązuje również reguła incompatibilitas, a więc zakazu łączenia niektórych funkcji. Członkowie TO, w okresie pełnienia swoich obowiązków nie mogą również podejmować żadnej działalności gospodarczej. Podobnie jak Sędziowie Trybunału Sprawiedliwości korzystają również z przywilejów i immunitetów.
8.5. Organizacja wewnętrzna i struktura administracyjna
Trybunał Obrachunkowy jest zorganizowany w bardzo prosty sposób. Na jego czele stoi Przewodniczący, wybierany przez członków TO na okres 3 lat. Do jego głównych uprawnień należy kierowanie pracami TO oraz reprezentowanie go wobec innych instytucji.
8.6. Funkcje Trybunału Obrachunkowego
Organ ten zajmuje się kontrolowaniem finansów wspólnotowych (dochodów i wydatków) w zakresie ich legalności i prawidłowości. Najogólniej rzecz ujmując kontroli ze strony Trybunału Obrachunkowego podlegają wszystkie organy, instytucje i beneficjenci dysponujący środkami wspólnotowymi.
Co roku Trybunał przedstawia pozostałym instytucjom Wspólnot doroczne sprawozdania. Mogą one dotyczyć wielu różnych obszarów działalności finansowej Wspólnot.
Wyszukiwarka