WYKŁAD 1 10.02.04

Terminologia:

• nazywanie rzeczy po imieniu

• różne definicje usług/ działalności usługowej

• czy istnieje geografia usług?

• Przedmiot, problematyka, metodologia

• Jedność w różnorodności

• Geografia usług czy geografie działalności usługowych

Trzeba ustalić, czy GU ma własny przedmiot badań, czy ten własny zakres badań ma własną problematykę. A jeśli chodzi o metody - GU czerpie z różnych opracowań metodologicznych z innych dziedzin.

Były badania dotyczące pojedynczych elementów, na początku g. handlu, transportowa. Wykształciły się dziedziny samodzielne i teraz próbuje się je połączyć w jedno, próbując znaleźć wspólne cechy, cele itd.

Zainteresowanie usługami:

GEOGRAFIA ZACHODNIA (podział wg problematyki)

• Wielki Kryzys

- koncentracja badań na handlu (marketingu)

• Czas na ciszę

- usługi jako narzędzie w hipotezach geograficznych

• ostatnie ćwierćwiecze

- rozkwit zainteresowania (od usług dla przedsiębiorstw)

1. pojawienie się zainteresowania (między I a II wojną światową , lata 20/30)

okres wielkiego kryzysu (stwierdzenie, że GU nie przynosi, nie produkuje, więc nie przynosi dochodów, dodatkowych wartości, więc nie zajmowano się nią. W okresie wielkiego kryzysu stwierdzono, że rezerwa miejsc pracy jest właśnie w usługach).

Strefy badań:

• Wielka Brytania i/ lub USA

• Kraje niemieckojęzyczne (Niemcy, Szwajcaria, Austria)

• Reszta świata, czyli pamiętajcie o Francuzach (docierają do nas wiadomości po tłumaczeniu na angielski lub niemiecki)

2. drugi okres zainteresowania

II wojna światowa - zastój, cenzura, brak naukowców, brak problemów zbytu odsuwa na dalszy plan zainteresowanie usługami

Lata 40, 50 - usługi tylko jako przykład pokazujący co można poprawić

3. Początek lat 70, 80 to znów powrót do badań geograficznych usług, w różnych skalach, aż do mikroskali poszczególnych osiedli miejskich

Ta problematyka wróciła (globalizacja) - rozwój dużych przedsiębiorstw ponadnarodowych, wchodzi na nowe rynki, dlaczego jedne rynki krajów są wybierane, a inne nie - ROZWÓJ BADAŃ USŁUG DLA PRZEDSIĘBIORSTW

Zainteresowanie w Polsce:

• Druga Rzeczpospolita

Handel (zagraniczny, obnośny, rzemiosło); (czasem zagadnienia turystyczne) tu pojawiły się pierwsze opracowania polskie prof. Wiktor Ornicki - dotyczące sektora finansowego - przepływy finansowe

Turystyka, sektor finansowy

• PRL (zgodnie z planem - gospodarka planowa) problematyka usługowa w ramach analiz systemu osadniczego (Nowosielska - popyt i podaż)

• Współczesność - wybrane rodzaje usług; fragmentaryczność, nie analizujemy całego sektora usług, wybieramy to co nas interesuje; dobre, bo szczegółowe, ale złe, bo trudno wyciągnąć ogólne wnioski

Przedsiębiorstwo usługowe (koncentracja)-- analiza nie tylko na jednostce: gmina, miasto, lecz też od strony firmy, jakie finanse, czy własne, jakie to ma skutki, - UJĘCIE OD STRONY PRZEDSIĘBIORSTWA

WSPÓŁCZESNE BADANIA (przestrzenne) - amerykański podział

• skala badania: globalna (kontynentalna)

regionalna

lokalna (miejska) mikro

Różne podejścia do analizy (globalna - patrzenie na bariery, warunki kulturowe)

Gdy firma wybiera drogę, od ogółu do szczegółu:

1. wybór rynku - zastanawia się gdzie umiejscowić zakład

2. analiza wewnątrz już danego rynku (zacząć na Mazowszu, potem na Podlasie itp.).

3. W ramach tego wybiera się dany teren (bo np. rząd zachęca)

4. poszukiwanie konkretnej parceli, teren ze względu na koszty, usytuowanie - w zależności od specyfiki branży

patrzenie od ogółu do szczegółu= DEDUKCJA

Gdy bierzemy pod uwagę małą firmę usługową (np. Karczew - Warszawa), księgowość - to wtedy nie będzie brał pod uwagę ogółu, tylko bierze pod uwagę 3. - minimalizacja kosztów nawet do 100 % adres np. prawna, biurowa może pokrywać się z zamieszkania właściciela

ŹRÓDŁA INFORMACJI

• Tradycyjne źródła danych:

• urząd statystyczny (spisy i rejestry)

(ubóstwo powszechnie dostępnych zasobów statystycznych; ogólna klasyfikacja usług; mało publikacji, ale jest często nieaktualna, bo zmiana czy likwidacja firmy)

• spisy branżowe (zawodowe); niektóre aktualne: działalność bankowa, biegłych, adwokatów itp.

• Inne źródła informacji

• ankieta / kwestionariusz (szczególnie na poziomie mikro)

• „ biały wywiad” (prasa), by było aktualne

PROBLEMY BADAWCZE

Sześć głównych obszarów badań w geografii usług:

1. duże przedsiębiorstwa usługowe, czyli koncentracja i centralizacja [dlaczego się scalają i jakie to ma skutki]

2. umiędzynarodowienie usług (korporacje, sieci) [które rodzaje, gdzie, kto tym kieruje]

3. rola małych i średnich firm usługowych [np. problemy zwolnień grupowych z pracy, rozwiązywanie tego problemu]

4. rozwój usług jako funkcja tworzenia i rozpowszechniania wiedzy, informacji [jako sektor 4, jaki charakter, jak się rozwija]

5. telekomunikacja a rozwój usług (i handlu usługami) [rozwój sieci telekomunikacyjnej, ogólnie technologia a rozwój usług - np. kody kreskowe jak zmieniły transport, grupowanie - i konsekwencje przestrzenne tych zmian]

6. charakterystyka pracowników sektora usługowego [kto pracuje - szczególne zainteresowanie wysoko wykwalifikowaną kadrą, jej mobilnością, jak wpływa to na rozwój przedsiębiorstwa itp.]

Są tutaj jeszcze : - geograficzne odniesienia przyczyn i skutków

• wybory samych konsumentów, wpływ barier przestrzennych, wpływające na nasze wybory

• szybki, coraz szybszy rozwój usług a jak wyglądają miasta (te np. które goszczą najwyższe usługi zarządcze)

WYKŁAD 2 17.02.04

Usługi w strukturze gospodarki:

• nadmiar terminów bliskoznacznych

• Literatura anglojęzyczna - services, service sector, service industries, service activities, service production, teriary sector

• literatura polska - dział (gospodarki), działalność, sektory

Usługi w strukturze gospodarki:

• europejska klasyfikacja działalności ( EKD)

• polska klasyfikacja działalności (PKD)

Działalność gospodarcza dzieli się na:

SEKTOR I (rolniczy)

1. rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo

2. Rybołówstwo (na naturalnych zbiornikach), rybactwo (planowana gospodarka, np. stawy rybne)

SEKTOR II (przemysłowy)

3. górnictwo, kopalnictwo

4. przetwórstwo przemysłowe (wszystkie działy)

5. wytwarzanie i zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz i wodę

6. budownictwo

SEKTOR III (usługowy)

7. handel

8. hotele i restauracje

9. transport, gospodarka magazynowa i łączność

10. pośrednictwo finansowe

11. obsługa nieruchomości i firm

12. administracja publiczna i obrona narodowa

13. edukacja

14. ochrona zdrowia i opieka społeczna

15. pozostała działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna

16. gospodarka domowa zatrudniająca pracowników

17. organizacje i zespoły eksterytorialne (ambasady, międzynarodowe organizacje). Jeśli występują to są w większych miastach tzw. globalnych.

GUS dzieli III sektor jeszcze na 2:

• usługi rynkowe

• usługi nierynkowe (oferowane przez sektor publiczny, czyli państwo)

W P ujawnia się znaczny udział nieformalnych umów (szara strefa), np. zatrudnianie gospodyń domowych, nianiek.

Q - organizacje międzynarodowe, ambasady (udział tych podmiotów w gosp. Polski jest niewielki - głównie w miastach światowych tzw. globalnych).

2 klasyfikacje działalności gospodarczej: europejskie i polskie. Przyjmuje się europejską (lata 90), a ze względu na specyfikę państwa Polski wprowadza się zmiany (trudno nawet porównywać)

SEKTOR I/LUB STREFA USŁUG - np. w piekarni jest księgowa, jednak będzie ona zaliczana do sektora przemysłowego.

SEKTOR IV - wzrost znaczenia usług w gospodarce

Jeden czy dwa sektory usługowe w gospodarce?

Sektor IV (informatyczny) to działalności informacyjne (tworzenie, przetwarzanie, przekazywanie, wymiana informacji)

• księgowość, doradztwo w kierowaniu firmą

• usługi finansowe (bankowość)

• usługi intelektualne

• środki przekazu

Czym są usługi? - sposoby definiowania usług:

• definiowanie przez WYKLUCZANIE -działalności, które nie są działalnością rolniczą, przemysłową

• definiowanie przez WYLICZANIE SKŁADOWYCH (do usług zaliczamy handel, naprawy, hotelarstwo, gastronomię, transport, telekomunikację... i usługi osobiste)

• definiowanie KONSTRUKTYWNE (według kryteriów)

Trudności z jednoznacznym zdefiniowaniem usług: „przedmiot wymiany między ludźmi, którego nie można upuścić sobie na nogi”(The Economist).- czyli niematerialny charakter usług

OECD o usługach

Usługi nie są odrębnymi bytami, dla których można ustanowić prawo własności. Usługi są grupą zróżnicowanych produktów, wykonywanych na zamówienie i zazwyczaj obejmują zmiany warunków przedmiotu usługi, których dokonują usługodawcy na życzenie konsumentów.

Usługi obejmują zróżnicowany zestaw niematerialnych produktów i czynności, które trudno zawrzeć w jednej prostej definicji. Często też trudno oddzielić usługi od dóbr, z którymi mogą być w różnym stopniu powiązane.

GUS o usługach

• wszelkie czynności świadczone na rzecz jednostek gospodarczych prowadzących działalność o charakterze produkcyjnym, nie tworzące bezpośrednio nowych dóbr materialnych; tzw. usługi dla celów produkcji

• wszelkie czynności świadczone na rzecz jednostek gospodarki narodowej oraz na rzecz ludności, przeznaczone dla celów konsumpcji indywidualnej, zbiorowej, społecznej

GUS klasyfikuje określone czynności

1. Świadczone niezależnie od charakteru wykonawcy lub odbiorcy

2. Niezależnie czy zostały wykonywanie odpłatnie czy nieodpłatne

3. warunek-zleceniodawca i zleceniobiorca są różnymi jednostkami gospodarczymi

4. To musi być świadczone na zewn. przedsiębiorstwa.

GUS nie klasyfikuje jako usługi czynności świadczonych przez różne zakłady tego samego przedsiębiorcy.

Cechy usług:

Najczęściej wymieniane cechy usług:

• niematerialność

• nierozdzielność

• nietrwałość

• niepodatność na postęp techniczny

• wysoka elastyczność dochodów

• niepodzielność

NIEMATERIALNOŚĆ- usługi w większości przypadków nie są związane z wytwarzaniem dóbr materialnych. Typowe usługi są niematerialne.

Kontinuum niematerialności - tendencja usług do niematerialnego charakteru

Materialność produktu - możliwość zobaczenia go, dotknięcia, powąchania czy usłyszenia przed zakupem.

Idąc do fryzjera nie wiemy jaki będzie skutek jego działalności. W działalność usługową są zaangażowane produkty materialne.

(kontinuum) katalog przykładowych działalności od usług po typowe nieusługi:

opieka nad dzieckiem-> edukacja-> doradztwo prawne-> podróż samolotem-> bar szybkiej obsługi-> kosmetyki-> napoje bezalkoholowe-> odzież-> cukier

NIEROZDZIELNOŚĆ - produkty działalności usługowej są na ogół konsumowane w miejscu lub kraju wytwarzania. Produkty sektorów rolniczego i przemysłowego są przenośne ( poza wyjątkami).

W usługach jak w dramacie : jedność miejsca, czasu i akcji.

Częsta konieczność kontaktu miedzy usługodawcą i konsumentem ( wyjątek - np. kupowanie przez Internet - gry, nauka języka).

NIETRWAŁOŚĆ - brak magazynowania usług (bez produkcji „na skład”). Różny zakres trwałości usług (np. gdy idziemy do lekarza lub do fryzjera - to fryzura jakiś czas się utrzyma)

NIEPODATNOŚĆ NA POSTĘP TECHNICZNY - względnie niska skłonność (zdolność) wchłaniania postępu technicznego

Prawdziwe dla usług tradycyjnych, np. naprawczych - szewc

Nieprawdziwe dla większości pozostałych usług. w mniejszym stopniu usługi absorbują nowe rozwiązania- teoretycznie działalność bardziej pracochłonna.

ELASTYCZNOŚĆ DOCHODOWA - wysoka elastyczność. Elastyczność dochodowa a zakup usług (usług wyższego rzędu) - jest się na jakimś poziomie i wtedy tworzy się zapotrzebowanie na usługi wyższego rzędu. Ich rozmieszczenie - lokalizuje się w najwyższych w hierarchii miastach.

NIEPODZIELNOŚĆ - cecha niektórych usług, szczególnie publicznych. Przykłady: obrona narodowa, usługi radiofoniczne. Gdy jest dana usługa to trudno ograniczyć liczbę osób korzystających z danej usługi. Tak np. przy rozpowszechnianiu fal radiowych trudno ograniczyć liczbę odbiorców. Wymienione cechy to nie tylko domena usług. Utrata aktualności w odniesieniu do usług.

PODZIAŁY USŁUG

Klasyfikacja Gospodarki Narodowej ( KGN) do 1992

• podział usług według zasady podziału pracy na produkcyjną i nieprodukcyjną (nie tworzącą użyteczności, nie wliczana do dochodu narodowego)

• usługi materialne (usługi należące do sfery materialnej)

• działalności usługowe poza sfera materialna (np. sektor IV)- nierynkowe

Europejska Klasyfikacja Działalności ( EKD) - od 1991 do końca 1999

Polska Klasyfikacja Działalności PKD od 1998 (równolegle z EKD). Od 2000 roku tylko PKD

( bankowość do administracji)

Klasyfikacja Wyrobów i Usług KWiU 1991-1999

(w 1999r. rozpoczęto w kraju reformy, w 1998, 1999 - spadek w sekcji pośrednictwa finansowego, przeniesiono osoby związane z ubezpieczeniami i pośrednictwem finansowym do administracji publicznej).

Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług PKWiU od lipca 1999

Podziały usług wg PKWiU

Sekcja (K)

Dział (74) przynajmniej 5 poziomów klasyfikacji

Grupa (74.1)

Klasa (74.12)

Podklasa (74.12.1)

KRYTERIA PODZIAŁU USŁUG (1) - podział ekonomiczny

Odbiorca

Bardzo często przez analogię do podziału ekonomicznego zastosowanego przez Kuznetza (1938) na dobra (ogólnogospodarcze) produkcyjne i konsumpcyjne. Usługi dzieli się na:

• usługi produkcyjne - producent; pośrednie zaspokojenie potrzeb

• usługi konsumpcyjne - zaspokajają potrzeby ludzkie w sposób bezpośredni KRYTERIA PODZIAŁU USŁUG (2)

Przeznaczenie usługi

W zasadzie powstają wg odbiorcy 3 rodzaje usług:

• u. produkcyjne

• u. konsumpcyjne

• u. ogólnospołeczne (służby) - obejmuje zaspokajanie potrzeb porządkowych;

organizacje gospodarki narodowej, więc powinno być równomiernie rozmieszczenie np. administracja państwowa, wymiar sprawiedliwości

KRYTERIA PODZAIŁU USŁUG (3)

Odpłatność - państwo (samorząd lokalny) a dostarczenia pewnych usług bez konieczności płacenia (bezpośredniego) za nie przez konsumentów

Oferta usług bezpłatnych a konstytucja.

• różne państwa - różny zakres usług oferowanych nieodpłatnie

Usługi:

• odpłatne

• bezpłatne

• częściowo odpłatne

• Zawsze np.. pośrednio ktoś musi zapłacić za usługę (indywidualny koncern, samorząd lokalny, państwo)

KRYTERIA PODZIAŁU USŁUG ( 4)

Sposób dystrybucji

Podział usług:

• rynkowe

• nierynkowe( pozarynkowe)

system socjalistyczny - dwa sposoby dystrybucji usług. Do usług rynkowych zaliczamy te, do których nabywania wystarczy posiadanie pieniędzy. Dostęp do niektórych rodzajów usług w dalszym ciągu podlega pewnym ograniczeniom; wymaga spełnienia dodatkowych warunków (np. student - musi mieć naturę; sanatoria - zdiagnozowanie przez lekarza)

Tendencja- udostępnianie coraz większej liczby usług w formie bezpośredniej, poprzez rynek.

KRYTERIA PODZIAŁU USŁUG (5)

Częstotliwość korzystania z usług

Podstawa konstruowania optymalnych sieci obsługi ludności. Zasada - im usługa częściej nabywana, tym zakład je oferujący powinien być zlokalizowany bliżej konsumentów.

Usługi:

• codziennego użytku ( podstawowe)

• częstego użytku

• rzadkie lub sporadyczne

• wyspecjalizowane np. opera, szpital specjalizowany

KRYTERIA PODZIAŁU USŁUG (6)

Inne:

Właściciel zakładu (usługodawca):

• usługi publiczne np. zapewnienie podobnej dostępności każdemu

• usługi prywatne

Konieczność bezpośredniego kontaktu usługodawcy i konsumenta:

- usługi związane

• usługi swobodne

Stopień obligatoryjności usług (kwestie tzw. dobra społecznego)

• usługi obligatoryjne

• usługi fakultatywne

(edukacja jest obowiązkowa, obowiązkowe szczepienia)

WYKŁAD 3 24.02.04

Wpływ zmian technologicznych na rozwój usług (wpływają na koncentrację czy dekoncentrację?)

ZMIANY TECHNOLOGICZNE:

• rewolucja teleinformatyczna ( przemysł, obróbka danych)

• telepraca (teleworking) - praca na odległość

• praca „domowa” - (part-time home working)

• telecentra (telecenters)

• call centers - telefoniczna obsługa klienta

Rewolucja informatyczna:

1946 - komputer

1956 - napęd dysków

1959 - obwód scalony (Kilby, Noyce - wynalazcy)

1962 - modem ( 300B/s) - przesyłanie wiadomości

1971 - mikroprocesor (mikrokomputer)

lata 50 - sieci komputerowe ( SAGE, Arpanet, Internet)(www 1991)

Te daty są umowne, chodzi o sam czas, kiedy zaczęło się to rozwijać.

Wtedy komputer był wielki, nieprzenośny

W USA dobrze mieli rozwinięta statystykę i trudno było zliczać dla tak dużego kraju. Sektor wojskowy rozwija się szybciej.

Sektor wojskowy i publiczny zgłaszały zapotrzebowania tego typu usługi.

Lata 70 - początek miniaturyzacji

Komputery znalazły zastosowanie np. w administracji. U nas wynalazki znalazły się mniej więcej w jednym czasie.

Początek lat 90 - Internet

Skala i tempo zmian

Technologia produkcji mikroprocesorów

1971 6,5 mikrona

1980 4

1987 1

1995 0,35

1999 0,25

2001 0,18

im więcej można było ich upakować tym więcej działań i szybciej działał komputer.

Prędkość mikroprocesora:

• - 150 MHz

2002 > 2400MHz - tempo zmian duże

Skutki ekonomiczne:

• zmalały koszty przetwarzania informacji (za milion operacji):

1960 - 75$

1990 < 0,0001$ - stopniowe redukowanie kosztów przetwarzania informacji,

spadek kosztów i upowszechnienie spowodowało, że więcej ludzi zaczęło z komputera korzystać.

• od 1 do 2 mln. ludzi w 1991 r., a obecnie 1 mld - telefonia komórkowa

• stopień nasycenia rynku - komórkę ma co 6 mieszkaniec Ziemi

• oderwanie od kontaktów twarzą w twarz

Prawo Moore'a

Gordon Moore, współzałożyciel firmy, przewidywał w 1965r., że podwajanie liczby

TELEKOMUNIKACJA

1876 telefon (Bell)

1947 telefonia komórkowa (powszechne zastosowanie dopiero w 1991r., Finlandia)

1960 satelita telekomunikacyjny

1969 centrala elektroniczna

1956 włókna optyczne ( światłowód) lata 1970

1977 centrala cyfrowa

Transatlantyckie rozmowy telefoniczne (przesyłanie rozmów w pakietach)

• 50 rozmów ( kabel miedziany)

1995 85000 rozmów ( włókno światłoczułe)

* potrzebne są jeszcze liczne częstotliwości, a te zajęte były przez wojsko; nie pomagały w rozwoju telefonii komórkowej.

CECHY TECHNOLOGII INFORMATYCZNEJ

• informacja jako surowiec („czynnik produkcji”)

• powszechność nowych technologii (informacja jako zasadniczy element ludzkiego życia)

• sieciowy charakter technologii

• elastyczność (odwracalność procesów, zmienny charakter instytucji i organizacji)

• konwergencja (zbieżność) poszczególnych technologii w jeden zintegrowany system- np. telefon z wmontowanym aparatem, polifoniczne dzwonki

[mikroelektronika - telekomunikacja - optoelektronika]

(obok kapitału, pracy, ziemi pojawia się informacja. Tamte 3 można nazwać wyczerpowalnymi; informacji - nie)

(nie mają nadzorcy głównego, od którego wszystko zależy np. Internet)

INNE INNOWACJE

1950 - karta płatnicza (mniejszy kontakt z oddziałem, budynkiem banku)

1955 - fastfood - innowacja organizacyjna (półprodukty)

1956 - transport kontenerowy

1958 - laser

1969 - bankomat (ATM)

1970 - płyta kompaktowa

1971 - automatyczna sekretarka

1972 - tomografia komputerowa

1973 - kod kreskowy z 13 cyframi (z 8 w skróconej wersji)- umożliwiał połączenie bezpośrednie firm handlowych z producentami, pokazywał które towary schodzą i w jak dużym tempie

• samoobsługa

„ Nowa gospodarka”

• nowe sposoby prowadzenia działalności w usługach

• handel

• hotele i restauracje

• transport, magazynowanie, łączność

• pośrednictwo finansowe

• obsługa nieruchomości i firm

• administracja publiczna i obrona narodowa

• edukacja

• ochrona zdrowia i opieka społeczna

• pozostała działalność usługowa

TELEPRACA / PRACA ZDALNA ( teleworking, telecommuting)

Praca wykonywana na odległość z domowego biura lub w drodze, przy użyciu nowoczesnych technik teleinformatycznych (różni od chałupnictwa tym, że oparta jest na informacjach, połączone łączem) .Dotyczy informacji, wykorzystywania technologii informatycznych.

Początki telepracy:

• pierwsze nazwiska Jack M. Nilles (USA, fizyk)

• pierwszy cel - ekologia (problem niewydolności sieci drogowej dużych aglomeracji)

• pierwsze dziedziny - telekomunikacja i informatyka

• pierwsze zastosowania - początek lat 70 XX wieku

CECHY TELEPRACY:

• geografia pracy - elastyczne miejsce pracy, relatywizacja fizycznego miejsca pracy

• czas pracy - praca staje się niezależna od tradycyjnego rozumienia godzin, np. od 8 do 15

• użycie technologii teleinformatycznych

• zawody informatyczne

(odwrócenie relacji - w społeczeństwie indywidualnym (przemysłowym) to człowiek docierał do miejsca pracy, w społeczeństwie informatycznym (usługowym) - produkt pracy (informacja) dociera do człowieka

To przestrzeń przestaje wpływać, zmieniać się. Czy to koniec geografii?

Czy Richard O'Brien (1992) miał rację?

Czy maleje znaczenie czynnika odległości?

Co z geografią?

RÓŻNE FORMY TELEPRACY (P. Hall) pokazał, że są inne formy

• call centers

• praca poza siedzibą firmy

• praca w domu (czytanie, pisanie raportów)

praca w domu: dobrze wyposażone, domowe „biuro”, rozproszenie geograficzne (nawet dalekie, ale dostępne obszary- np. wiejskie)

• spotkania (różne miejsca)-np. akwizytor, prowadzenie szkoleń

spotkania - spotkania o charakterze konferencyjnym, aglomeracja przestrzenna - nie zawsze w tradycyjnych ośrodkach centralnych

• komunikacja elektroniczna

ma miejsce wszędzie (ruchome miejsca pracy) -pociąg, samolot, poczekalnia, pokój w hotelu, aglomeracja wzdłuż linii podróży , w punktach przesiadkowych

TELEPRACA - ZALETY:

• ekologia

• ograniczenia ruchu na drogach (emisji spalin)

• mniejsze zużycie paliw, energii (ciepło, prąd, papier)

• ekonomia

• mniejsze koszty wynajmu powierzchni biurowej

• redukcja kosztów sprzętu i infrastruktury

• szanse zatrzymania wykwalifikowanych pracowników

• mniejsza fluktuacja kadr

• elastyczność zatrudnienia ( okresowe zespoły zadaniowe)

• sfera społeczna

• możliwości pracy niektórych grup społecznych (nosiciele chorób, osoby niepełnosprawne, ludzie w wieku emerytalnym, kobiety na urlopach macierzyńskich)

• możliwości zatrudnienia dla mieszkańców regionów dotkniętych wysokim bezrobociem, regionów wiejskich

• większa niezależność w organizacji swego czasu pracy (praca - rodzina/ inicjatywy społeczne)

TELEPRACA - WADY:

• koszty wytworzonego od podstaw stanowiska pracy (komputer, modem, telefon, koszty połączeń, zabezpieczenia przesyłania danych)

• utrata tożsamości firmy

• problemy monitoringu

• poczucie odosobnienia, zanik więzi międzyludzkich (alienacja społeczna)

• trudności w oddzieleniu przez pracowników funkcji zawodowych od społecznych

SKALA TELEPRACY

Stali pracownicy (min 1 dzień tygodniowo) w roku 1999:

USA 9,3 mln osób

UE ok. 6 mln. osób

Polska - ok. 2 % osób zatrudnionych (wg raportu UE)

Intensywność telepracy (pracujących w domu)

UE 1998r.

1 dzień w tygodniu 51,3%

2 dni w tygodniu 31,3%

3 - 4 dni w tygodniu 4,6%

co najmniej 5 dni 6,3%

brak danych 7,5%

kraje śródziemnomorskie - skala zjawiska znacznie mniejsza

kraje skandynawskie - skala zjawiska znacznie większa (rozwój telefonii komórkowej)

Finlandia, Szwecja, Dania, Holandia/Hiszpania, Włochy, Francja

(osadnictwo jest rozproszone) (np. nastawienie do kontaktów)

DZIEDZINY TELEPRACY:

• prace biurowe

• doradztwo

• programowanie komputerowe

• szkolenia/kształcenie

• przetwarzanie danych komputerowych

• sprzedaż/marketing

• badania

• zarządzanie firmą

• usługi finansowe/księgowość

• pisanie/dziennikarstwo

• projektowanie

forma pośrednia - TELECENTRUM ( TELECENTER)

telecentra oferują powszechny dostęp do telefonu, faksu, szybkiego łącza internetowego, sprzętu do produkcji filmów video, fotografii cyfrowej czy łączy satelitarnych. Część telecentrów oferuje także możliwość wynajmu powierzchni biurowych. Idea ta pozwala osobom w nich pracującym na rozwiązane problemu alienacji ze środowiska pracy.

Lokalizacja telecentrów - poza największymi miastami, w ośrodkach średniego i niskiego szczebla.

Pierwsze telecentra - Francja ( 1980), Szwecja (1982), Szwajcaria (1985)

To jest najpowszechniejsze w USA.

• oszczędność w kosztach (wynajmowanie sprzętu np. na godziny).

CALL CENTER

Telefoniczne biuro obsługi klientów.

Najważniejsze dziedziny zastosowań:

• sprzedaż wysyłkowa

• banki

• biura turystyczne

• telekomunikacja

• usługi kurierskie

LOKALIZACJA - niemalże dowolna (wypchniecie tego z centrum stolicy)

WARUNEK: dostępne łącza telekomunikacyjne

(tania siła robocza, ten sam język co w kraju głównego biura).

WYKŁAD 4 02.03.04

Udział usług w gospodarce, społeczeństwo usługowe

Udział usług w gospodarce:

• miary/wskaźniki udziału :

• struktura zatrudnienia

• PKB, wartość dodana

• struktura eksportu / importu

• Społeczeństwo usługowe

• przyczyny wzrostu roli usług

• cechy społeczeństwa usługowego

(K.Rogoziński, Usługi rynkowe 1993)

Teoria trzech sektorów (model Clarka - Fishera)

• kryteria wyodrębniania usług (sektora III):

1. Fisher (1939) - wytwarzanie dóbr niematerialnych, stały wzrost liczby zatrudnionych. Jeżeli patrzeć na to jako na trwały trend to zatrudnienie dopiero potem się pokazuje (wzrost)

C.Clark (1957) - wszystkie przedsiębiorstwa, które wytwarzają nowe (względnie nowe) typy dóbr dla zaspokojenia elastycznego popytu, których produkcja jest możliwa w wyniku postępu technicznego

J. Fourastie (1954) - działalność gospodarcza o niskim poziomie technicznym, zbliżonych kosztach wytwarzania w krajach o podobnym poziomie rozwoju

(pełniejsza analiza III sektora w pracy Eugeniusza Kwiatkowskiego).

ZMIANY STRUKTURY ZATRUDNIENIA

Zgodnie z modelem trójsektorowym stopniowo następuje przesuwanie zatrudnienia z rolnictwa (sektor I) do przemysłu (sektor II), a następnie do usług (sektor III). - intensywna industrializacja, uprzemysłowienie, często bez tego etapu. im bardziej zaawansowana gospodarka, tym udział sektora III wyższy. W USA obecnie największe zatrudnienie jest w usługach, potem w przemyśle, rolnictwo to ok.5%. Włochy - podobnie (znaczenie sektora I spada od XIX w., obecnie ok.5%, przemysł gwałtownie wzrósł w latach 60-tych, obecnie zmalał ).

Polska - od 1939 udział rolnictwa spada; teraz ok.20%, ok. 20 kilka - przemysł, reszta to usługi.

Zasada przesuwania zatrudnienia (by analizować, trzeba mieć odpowiednią ilość danych statystycznych). Np. USA, Włochy, Polska (rola sektora usługowego jest coraz większa). pewne odchylenia w okresach powojennych

Piramida zatrudnienia:

Sektor III - działalność gospodarcza; struktura zatrudnienia

Sektor III inaczej - (nie tylko klasyczne rozumienie)

W naukach społecznych można spotkać określenie III-go sektora jako sfery życia społeczno-gospodarczego.

W myśl tego podziału:

Sektor I - stanowią instytucje państwowe

Sektor II - prywatne przedsiębiorstwa nastawione na zysk, czyli rynek

Sektor III - tworzą organizacje pozarządowe, nie nastawione w swej działalności na zysk (np. fundacje, stowarzyszenia itp.) - rozwiązują problemy między sektorem I a II.

ZMIANY LICZBY ZATRUDNIONYCH (gdy podkreśla się rolę sektora usługowego to mówi się, ze tworzy on najwięcej nowych miejsc pracy). KWR- usługi ok. 60-70%.

Okres 1985-97: przeważnie wszędzie zwiększyło się zatrudnienie w usługach (wyjątki Niemcy, Belgia).- tak w UE. najwięcej miejsc pracy pojawiło się w usługach (w Grecji i Holandii>10%)

ZMIANY LICZBY PRACUJĄCYCH W POLCE

1991-20002 - zmniejszyło się zatrudnienie w przemyśle, zwiększyło w rolnictwie (do 96 rosło, potem do 2002 malało) i usługach (zaczęło się ok. 2000r).

zmiana 1992-2002

ogółem - 629,4 tys.

rolnictwo + 287,1 tys.

przemysł - 1 277,4tys.

usługi + 704,6tys.

tworzenie PKB (Polska 2002)

PKB Zatrudnieni w:

• rolnictwo - 3% rolnictwie - 28%

• Przemysł - 31% przemyśle - 26%

• Usługi - 66% usługach - 47%

(przemysł - większa wydajność pracy niż w rolnictwie. Pracujący w usługach - podział na podregiony a nie powiaty)

JEDNOSTKI STATYSTYCZNE

NUTS 1 całe państwo

NUTS 2 regiony ( 16 województw)

NUTS 3 podregiony (zgrupowanie kilku, kilkunastu powiatów - 45, a kiedyś 44 (+ 1 w śląskim został wydzielony).

Tworzy się to w celach planistycznych, statystycznych. By analizować strategię rozwoju (powiat - rozwój jest w rękach samorządowych).

Udział usług - najmniejszy we wschodniej Polsce, na południu: świętokrzyskie, łódzkie, ostrołęckie.

Większe znaczenie na zachodzie, północnym zachodzie (bo mniej rozdrobnione rolnictwo).

USŁUGI W GOSPODARCE ( OECD)

Wartość dodana (PKB) zatrudnienie 70-75%( USA, Wlk.Brytania)

od 50, 60, 70% 54 - przewaga 70%

Generalnie rola usług w gospodarce ciągle rośnie (chociaż nie intensywnie, bo i tak jest na wysokim poziomie wyjściowym np. 60-70%).

Wyjątkowy niski w Niemczech (67,5%) i Japonii (60,5%), w kręgu KWR (bo: silny rozwój sektora przemysłowego na eksport, inny sposób klasyfikowania działalności).

Miejsce usług w gospodarce jest związane z poziomem rozwoju kraju.

Im wyższy udział usług w gospodarce, tym wyższy poziom rozwoju.

Korelacja +0,58

PKB a zatrudnienie w usługach - im kraje ma wyższy dochód, tym udział pracujących w usługach wzrasta.

Handel zagraniczny

UDZIAŁ USŁUG W HANDLU MIĘDZYNARODOWYM

WTO 2001r.: eksport 18,6%; import 18,6% - małe liczby, bo większość usług jest nie transportowana, bo:

• kontakt usługobiorcy i usługodawcy

• duże problemy w eksporcie dóbr (trudno jest zacząć np. świadczyć gdzieś indziej usługi prawnicze).

• (np. szef banku lub ktoś z zarządu musi mieć znajomość języka polskiego)

EKSPORT USŁUG IMPORT

USA 23% 14%

Afryka 18,8% 23%

Australia 22% 20%

Grecja 64,9% 18,8% -różnica, bo inna klasyfikacja tego co przyjmuje się za usługi (transportowe, pozostałe, turystyczne - wlicza się wszystkie usługi świadczone na rzecz obcokrajowców)

UE 20,8% 20,8%

PRZYCZYNY WZROSTU ROLI USŁUG: (A. Payne 1996, „Marketing usług”)

Zmiany:

• demograficzne

• społeczne

• gospodarcze

• polityczne

ZMIANY DEMOGRAFICZNE

1. zmiany w strukturze gospodarstw domowych:

->wybór miejsca zamieszkania i styl życia ludności;

-> wzrost usług związanych z infrastrukturą (wiąże się to ze zmiana usług związanych z podróżami i wypoczynkiem);

->usługi paramedyczne zwiane z podeszłym wiekiem;

->przejście od modelu rodziny wielopokoleniowej do rodziny nuklearnej; jednoosobowe gospodarstwa domowe (KWR i aglomeracje - w nich najlepiej widać).

W 2002 roku w Polsce było 1 800 000 gospodarstw domowych, więcej niż w 1998 roku. Liczba ludności wzrosła w tym okresie o 420 tys. Przeciętna ilość osób w gospodarstwie domowym zmniejszyła się z 3,1 do 2,8 w 20002 roku.

(zapotrzebowanie na mniejsze mieszkania => większe rozproszenie => wzrost znaczenia komunikacji => wzrost zapotrzebowania na wyposażenie np. lodówka, kuchnie).

2. średnia długość życia:

- zmiana struktury wiekowej ludności

• usługi związane z wypoczynkiem, podróżami (dłuższy okres po pracy)

• usługi (para)medyczne

Średnia długość życia zwiększyła się

Niemcy: 1901r. K 48 lat M 46 lat

1950r. K 69 lat M 65 lat

1996r. K 80 lat M 74 lat

nie w każdym kraju średnia długość życia jest taka duża. Najwyższa długość życia jest w KWR (Ameryka N, Europa, Australia)

Afryka: 34 - 55 lat

ZMIANY SPOŁECZNE

1. wzrost aktywności zawodowej kobiet:

• substytucja usługowa (mniej czasu na zajmowanie się domem)

• gastronomia z półproduktami spożywczymi

• usługi transportowe a własny samochód (gdy dwie osoby pracują)

• pralnia a pralka

• zmiany w budżecie gospodarstwa domowego (wzrost dochodów):

• ogólny wzrost poziomu (jakości) życia

• popyt na usługi podstawowe (handel) i usługi wyższego rzędu

2. wzrost złożoności życia codziennego - to wywołuje:

• usługi doradcze (np. jak wypełnić PIT)

• usługi medyczne (bo dodatkowy stres, tempo życia)

(Zatrudnianie kobiet - duże jest w zatrudnienie w edukacji, ochronie zdrowia, sektorze finansowym) najmniejsze zatrudnienie - transport, gosp. magazynowa, łączność.

duże różnice w samej UE. Dynamika zmian w czasie. W 1985 > 75% udział kobiet; w 1998 wzrosło do 80%.

Dla mężczyzn najwięcej zatrudnienia jest w usługach i przemyśle. W Holandii 45,1-71,3% kobiet zatrudnionych jest w niepełnym wymiarze godzin. Szwecja, Francja, Niemcy, Wlk. Brytania -mniej niż 30-45%.

Płeć a zatrudnienie w UE

• zatrudnienie w usługach kobiet, inaczej trochę z mężczyznami

• zatrudnienie w niepełnym wymiarze godzin - charakter pracy - nadal dzielenie obowiązków domowych, studiów a pracy (czasami możliwa jest tylko praca w niepełnym wymiarze).

• W niektórych krajach np. Holandii, do 40% kobiet pracuje w niepełnym wymiarze

Usługi z największym udziałem pracy w niepełnym wymiarze (25% ogółu pracujących) - usługi osobiste, handel, hotelarstwo, obsługa nieruchomości.

ZMIANY GOSPODARCZE

1. globalizacja gospodarki

• zwiększenie przepływu informacji:

• usługi związane z komunikacją

• nowe technologie komunikacyjne

2. specjalizacja gałęzi gospodarki

• korzystanie z usług specjalistycznych

• usługi dla przedsiębiorstw (badania, reklama)

• outsourcing

• rozwój telekomunikacji

• wzrost mobilności ludzi

• wzrost aspiracji

• poszerzenie zakresu edukacji

• potrzeba sprostania konkurencji na rynku pracy

(większość wymiany informacji zachodzi między Europa a USA, Kanada a USA; z Azją i Pacyfikiem jest już znacznie mniejszy); bardzo małe między Afryką a Europą

SPECJALIZACJA W GOSPDARCE

Ousourcing (eksternalizacja) - korzystanie z usług zewnętrznych (free-standing) wyspecjalizowanej firmy, zamiast wykonywania tego rodzaju czynności przez pracowników własnego przedsiębiorstwa (in house).

Przyczyny: - specjalizacja i recesja ( poszukiwanie oszczędności kosztów).

Dziedziny zastosowania (USA, Europa 1999) => usługi informatyczne, czynności administracyjne (np. dział kadr), dystrybucja i logistyka, księgowość i finanse.

ZMIANY POLITYCZNE

(częste zmiany prawa zwiększają zapotrzebowanie na usługi)

1. zmiany w prawodawstwie (by egzekwować wszystkie zmiany potrzeba wielu urzędników)

• wzrost liczby urzędników (rozbudowa instytucji rządowych m.in. urzędów centralnych)

• usługi związane z administracją

2. powiązania międzynarodowe

• wzrost intensywności kontaktów

• usługi prawne, doradcze, tłumaczenia (wzrost liczby tłumaczy, by przetłumaczyć wszystkie dokumenty na języki członków UE)

WZAJEMNA WSPÓŁZALEŻNOŚĆ ZMIAN (łańcuchy przyczynowo-skutkowe)

Nie zawsze pewne kategorie grup można przypisać do 1 zmiany. Wzajemna współzależność zmian (łańcuchy przyczynowo-skutkowe), a więc np. zmiany polityczne mogą powodować zmiany demograficzne.

SPOŁECZEŃSTWO USŁUGOWE

Alain Touraine - społeczeństwo poprzemysłowe 1969

Daniel Bell - społeczeństwo postindustrialne 1973

Alvin Toffler - społeczeństwo trzeciej fali 1980

Sven Illeris - społeczeństwo usługowe 1996

Manel Cactells - społeczeństwo sieciowe 1996

Kazimierz Rogozinski - cywilizacja usługowa ( „Cywilizacja usługowa” 2003, Poznań)

Trudne tez jest określenie cech społeczeństwa usługowego.

Cechy społeczeństwa usługowego:

Główna postać => wszechstronnie wykształcony, kompetentny i dobrze poinformowany specjalista (profesjonalista)

Czynnik wytwórczy => wiedza i informacja (zamiast pracy i surowców) BYĆ NIE MIEĆ

Miernik standardu życia => jakość życia, mierzona usługami i świadczonymi sobie korzyściami (zamiast ilości zgromadzonych dóbr materialnych)

Cele warte realizacji => edukacja, kształcenie, sztuka, rekreacja, zdrowie (cele - nazwy usług)

WYKŁAD 5 09.03.04

Umiędzynarodowienie usług - handel międzynarodowy, korporacje usługowe

Traktat ogólny w sprawie handlu usługami (GATS)

Światowa Organizacja Handlu (WTO), efekt negocjacji w ramach Rundy Urugwajskiej (1986 - 1994) [1994-rok powstania], problem związany z wymianą usług, doszli do porozumienia.

Przedmiot negocjacji: liberalizacja handlu międzynarodowego

WTO - od 1995r. - obecnie skupia ponad 140 państw

GATS (General Agreement on trade in services) - wielostronne porozumienie obejmujące zasady handlu usługami - okresy dotyczące liberalizacji handlu, zasady znaczenia lub minimalizacji taryf celnych. Nie wszystkie usługi były objęte tym układem, wyjątki: transport lotniczy, usługi oferowane publicznie przez państwo na zasadzie niekomercyjnej (administracja, edukacja).

GATS - sposób dotarcia na obcy rynek usług:

1. sprzedaż transgraniczna (cross-border supply) - międzynarodowe rozmowy telefoniczne

2. konsumpcja za granicą (consuption abroad) - usługi związane z turystyką, konsument a nie usługa przekracza granicę; gastronomia, kursy itp.

3. obecność handlowa w kraju świadczenia usług (być fizycznie w kraju, w którym oferujemy usługi); oddział zagraniczny banku, firmy (commercial presence)

4. obecność osób fizycznych świadczących usługi - aktor(ka), doradca (moment of natural person) tylko tu ruch osób

(skala działalności może być różna)

Usługi w handlu międzynarodowym

Eksport( w%) import (w %)

Świat 18,6 18,6

USA 26, 114,0

Ameryka Łacińska 14,0 15,9

Azja 14,3 18,7

Indie 26,6 24,8

Australia 21,7 20,4

Przyczyny problemów, wpływających na małą wymianę usług:

• cechy usług (jedność czasu, miejsca i akcji) - musi być usługodawca i usługobiorca np.; problem niepodzielności usługi;

• bariery handlowe - nadal bariery w porozumieniu: cła lub inne bariery (wymogi związane z posługiwaniem się określonym językiem)

• specyfika rynków usług - trzeba popatrzeć na każdy rodzaj usług oddzielnie, np. handel detaliczny - są wymagania związane z zagospodarowaniem przestrzennym, negocjacje z ludnością, związane z określoną powierzchnia przyszłego sklepu; złe przetłumaczenie np. konserwa z dzikusa a nie dzika

(różnice kulturowe - czy ma kadrę z językiem danego państwa, musi zorientować się czy nazwa przetłumaczona na dany język nie kojarzy się z czymś złym)

(usługi bankowe - w latach 90 w Polsce bank zagraniczny nie mógł utworzyć komercyjnego banku).

Kto najbardziej uczestniczy w handlu?

Eksporterzy usług (w mld dolarów):

w 1980:	2001
USA (38)	USA (259)
Wlk. Brytania (37)	Wlk. Brytania (108)
Niemcy (34)	Niemcy (83)
Francja (33)	Francja (80)
Włochy (24)	Japonia (64)
Japonia (19), Holandia (19)	Włochy (57), Hiszpania (57)
Belgia (15), Hiszpania (12), Austria (11)	Holandia (52)
	Belgia (49)
	Hongkong (41)
10”(65%) - 242	„10”(595) - 850

W ciągu 20 lat to co było na poziomie 370 mld USD wzrosło do wartości 1452 mld USD.

„10” (65%) - pierwsza 10 tyle eksportowała usług. Obecnie 59%, niewielka różnica.

Importerzy/eksporterzy - niektóre dużo eksportują, ale np. dużo też importują.

Wymiana międzynarodowa usługowa jest ujemna (Niemcy, Japonia) - więcej importują niż eksportują

Polska - lekko dodatni bilans w usługach.

Dodatni - USA, Wlk. Brytania

Najwięksi eksporterzy usług: 3 działy: transport, turystyka, inne usługi (np. prowadzenie biznesu, doradztwo, księgowość) - kolejność i ranga państw są zbliżone z wyjątkiem turystyki ( największe tam, gdzie przyjeżdżają turyści) - USA, Hiszpania, Francja, Włochy

Transport : USA (16%), Japonia (9%), Niemcy (86%), Wlk. Brytania i Francja (po 5%)

Turystyka : USA (21%), Hiszpania(7%), Francja(7%), Włochy(6%), Wlk. Brytania(5%)

Inne usługi : USA (19%), Japonia, Niemcy

3 obszary eksportu i importu usług (ok.90%)

- USA + Kanada

- Europa, głównie zachodnia

- Japonia + Tajwan, Korea, Chiny

Eksport ok. 50% US i Europa do USA

USA więcej eksportuje do Japonii niż z niej importuje

Europa - dodatnie saldo - Wlk. Brytania, Hiszpania, Norwegia, Grecja, Szwajcaria

Ujemne - Szwecja, Niemcy

Udział usług w eksporcie:

Wszędzie zanotowano wzrost udziału usług w eksporcie, ale był on różny.

W ciągu ostatnich 10 lat spadła rola usług w eksporcie transportu, turystyki, a inne dochodzą do 50% (głównie dla biznesu).

Korporacje międzynarodowe:

Korporacja - wielonarodowa, międzynarodowa, ponadnarodowa:

• spółki kapitałowe, prowadzące działalność gospodarcza w co najmniej 2 krajach i tworzące zintegrowany, międzynarodowy system powiązań gospodarczych, podporządkowany wspólnej strategii.

• przedsiębiorstwo, które posiada lub kontroluje działalności tworzące wartość dodaną w co najmniej 10 krajach.

W skali świata działa ponad 60 000 korporacji transnarodowych (KTN), kontrolujących ponad 800 000 podmiotów gospodarczych poza granicami kraju macierzystego.

Łączna wartość obrotów 500 największych przedsiębiorstw z listy „Fortune” wynosiła w 2001r. 14 010 mld USD (to trochę więcej niż PKB USA). Zatrudniały one łącznie blisko 48 mln pracowników.

Korporacje usługowe:

1. Wal- Mart Stores (handel) USA

11. Citigroup USA

16. Nippon Telegraph & telephone Japonia

18. Alianz Niemcy

20. ING Group (zakup banku śląskiego) Holandia

27. Deutche Bank Niemcy

29. US Postal Service

31. Credit Suisse Szwajcaria

Korporacje - gdy silna korporacja wchodzi na mały rynek, może wymuszać pewne rzeczy.

Co najmniej od 2 lat pierwsze miejsce zajmują sklepy USA (działalność usługowa i produkcyjna).

Umiędzynarodowienie - przyczyny:

• poszukiwanie zasobów

• poszukiwanie rynków (zbytu)

• podnoszenie efektywności - działalność na większą skalę zmniejsza koszty stałe

• pozyskiwanie strategicznych aktywów lub zdolności (mogą być potrzebne, gdy wzrośnie konkurencja itp.) - na przyszłość

POSZUKIWANIE ZASOBÓW

-zasoby naturalne: turystyka, hotelarstwo (ładne plaże)

• siła robocza -płace, ilość - tańsza siła robocza; np. Philips został przeniesiony z Irlandii do Łodzi, bo tańsi księgowi.

• zdolności technologiczne - moce badawcze, kwalifikacje (pozyskane szybciej niż we własnym zakresie)

POSZUKIWANIE RYNKÓW

• korzyści wynikające ze skali i zakresu działania

• dywersyfikacja ryzyka (różne ryzyko inwestycji na różnych rynkach)

POZYSKIWANIE STRATEGICZNYCH AKTYWÓW LUB ZDOLNOŚCI

• długofalowe, strategiczne cele

• wykup firm o zasobach (zdolnościach) uzupełniających już posiadane; np. wchodzenie firm na rynek chiński - wejście tam jest drogie np. telekomunikacja, pieniądze mają z innych krajów, a tam chcą zyskać odbiorców, konsumentów).

Decyzja wejścia na rynek ma w tle 2 rodzaje czynników:

1.CZYNNIKI WYPYCHAJACE (pull-out) z własnego rynku:

• nasycenie rynku macierzystego (obecne lub przyszłe)

• rozłożenie ryzyka (dywersyfikacja)

• konsolidacja zakupów

• przeszkody w polityce gospodarczej

2.CZYNNIKI PRZYCIĄGAJĄCE (pull-in) do obcych rynków:

• niewykorzystane rynki, wyższy potencjalny zysk

• niewykorzystane segmenty rynku

• podążanie za granicę za obecnymi klientami

• reakcja na umiędzynarodawianie działalności producentów

3.CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE:

• wykorzystanie nadwyżki kapitału/dostęp do tańszego kapitału

• wizja przedsiębiorstwa

• zachęta dostawców do wejścia na nowe rynki

UMIĘDZYNARODOWIENIE - OGRANICZENIA:

1. problemy z prawem własności ( w związku z BIZ)

2. płatności międzynarodowe (kontrola przepływu kapitału, transferu zysków)- przewożenie materiałów

3. mobilności zagranicznych pracowników ( polityka wizowa, prawo wykonywania zawodu)

4. transfer technologii ( cło przy transferze oprogramowania materiałów szkoleniowych)

5. możliwości przesyłania danych ( państwa totalitarne)

6. zamówienia publiczne

7. zakres prowadzonej działalności

FORMY OBECNOŚCI NA OBCYM RYNKU:

• sposoby wchodzenia na rynek:

-ROZWÓJ ORGANICZNY - budowa fizycznie od podstaw, na nowych terenach, nowych organizacjach

-WYKUP SIECI - można ułatwiać wykupując istniejące przedsiębiorstwa

-FRANCHISING - SPRZEDANIE LICENCJI I NIECH KTOŚ TAM TO ZA NAS ROBI

-JOINT-VENTURE - wspólne przedsiębiorstwo z lokalnymi firmami

Franczyza - system sprzedaży towarów, usług lub technologii oparty na ścisłej współpracy pomiędzy odrębnymi i niezależnymi przedsiębiorstwami, franchisodawcą i jego indywidualnym franchisobiorcą.

Indywidualny franchisobiorca jest uprawniony do korzystania z:

• nazwy handlowej franchisodawcy

• jego znaku towarowego lub usługowego

• metod prowadzenia działalności gospodarczej

• wiedzy technicznej

• systemu postępowania i innych praw własności intelektualnej lub przemysłowej

Zwykle franchisodawca oferuje także stałą pomoc handlową i techniczną (np. kampania reklamowa).

ZALETY:

• korzystanie z powszechnie znanej marki

• opieka (reklama, marketing, szkolenia) "dawcy"

• pomoc w znalezieniu środków finansowych - poparcie banków kiedy chcemy otworzyć własną działalność

• większa szansa przetrwania nowej firmy (rzadziej upadają, bo sprawdzona licencja)

WADY:

• konieczność sprzedaży dóbr i usług jednej firmy - np. Ford nie pozwala sprzedawać samochodów innej firmy

• koszt rozpoczęcia działalności (opłata licencyjna)

Przykład: Mc Donald's (na rynku USA)

wielkość inwestycji: 490-1500 tys. USD

opłata licencyjna: 45 tys. USD

stała opłata roczna - co najmniej 15,2% wartości obrotów

Upadają małe, nieznane firmy.

Pierwsze systemy w Polsce od 1991r.

Prekursorzy:

A. Blikle - cukiernia

"Pożegnanie z Afryką" - sklepy z kawą

American Style Chicken - bary szybkiej obsługi

Gabriel - drogerie i sklepy kosmetyczne

„Chata polska” - sklepy żywnościowe

DZIEDZINY ZASTOSOWAŃ (1999)

Handel detaliczny 51%

Gastronomia 21%

Inne usługi 28%

WYKŁAD 6 23.03.04

Rozmieszczenie usług i czynniki lokalizacji (skala globalna)

Teorie i koncepcje lokalizacji usług

Czynniki lokalizacji

Miasta „światowe”

Teorie wyjaśniające rozmieszczenie:

Teoria ośrodków centralnych

Teoria bazy ekonomicznej

Teoria centrum - peryferie

Teoria ( koncepcja ) sieci

Skala przestrzenna: - globalna

• regionalna

• (lokalna, miejska)

TEORIA CHRISTALLERA - niemiecki geograf

Miało to być w zamyśle „teoria lokalizacji handlu i instytucji miejskich”.

(koniec lat 50) ”teoria usług” - oparta na hipotezach Berry'ego i Garnsona.

Istota koncepcji: Analizował kategorie instytucji miejskich:

• instytucje administracji (powiaty itp.)

• instytucje kulturalne i wyznaniowe (teatry, kościoły)

• instytucje ochrony zdrowia (lekarze, szpitale, sanatoria)

• instytucje ochrony publicznej (szkoły, biblioteka)

• instytucje życia społecznego i gospodarczego (spółdzielnia, kancelaria prawna, izba handlowa)

• instytucje handlowe i finansowe (sklep, dom towarowy, bank)

• instytucje produkcyjne / usługowe (warsztat, młyn, browar, elektrownia)

• instytucje komunikacyjne (poczta, centrala, dworzec kolejowy)

Pewna hierarchia ośrodków centralnych:

Korzystać z usług wyższego rzędu można jedynie w ośrodkach wyższego rzędu - do teatru trzeba się udać do miast wyższego rzędu. Nie istniały one gdzie indziej (wartość progowa popytu byłaby za niska). aby usługa mogła zaistnieć, potrzebny jest popyt. Korzystanie z usług wyższego rzędu niekoniecznie oznacza poruszanie się do najbliższego miasta wyższego rzędu. Są podróże wielocelowe - wtedy nawarstwiają się i jest potrzeba do jazdy do miejsca jeszcze wyższego rzędu.

Np. dzięki podróżom wielocelowym, gdy mamy ileś spraw do załatwienia. Łączenie wielu celów pozwala redukować jednostkowy koszt transportu.

.... korzystanie z usług odbywa się nie tylko w miastach wyższego rzędu, ale tez w miastach na tym samym poziomie. (korzystanie z usług z innego ośrodka mimo ze zestaw usług jest taki sam)

Modyfikacje zaburzają podstawowe koncepcje korzystania z usług.

Teoria Christallera nadal jest najważniejsza.

Christaller:

*podstawowa koncepcja wyjaśniająca rozmieszczenie usług.

Rozmieszczenie ludności (popytu) a lokalizacja usług. Odnosi się to głównie do usług konsumpcyjnych i tych z usług produkcyjnych, które maja wielu odbiorców korzystających z podobnego rodzaju usług (popyt rozproszony).

Rozmieszczenie niektórych usług produkcyjnych zgodnie z teorią (wyraźne poziomy hierarchiczne)

Nadreprezentatywność usług (za silna koncentracja) w dużych ośrodkach.

TEORIA BAZY EKONOMICZNEJ:

Działalność gospodarcza daje się podzielić na :

• działalność podstawową (eksportowa, egzogeniczną) - produkcja dóbr (rolnictwo, przemysł)

• działalność uzupełniającą (lokalną, endogeniczną) - usługi

Usługi jako element pasywny, zupełnie zależny od produkcji dóbr.

Gospodarka lokalna - model „dziewiątki”

- określenie „ lokalnego obszaru” dla poszczególnych rodzajów usług

• określenie popytu na dany rodzaj usług (wartość progowa popytu)

• obecnie - koncepcja ta zbyt upraszcza rozwój i rozmieszczenie sektora usług

TEORIA CENTRUM - PERYFERIE

Model struktury przestrzennej systemu gospodarczego - nierówny podział władzy społeczno-gospodarczej:

Dwie składowe systemu:

• obszar centralny (centrum) - różne rozmiary, dominujący nad reszta obszar w sensie ekonomicznym, społecznym, politycznym

• peryferie

Zależność wynika z relacji we wzajemnej wymianie. Koncentracja w regionie centralnym wpływów gospodarczych, bogactwa, innowacji, służby, utrzymaniu dominującej pozycji wobec peryferii.

Wzrost nierówności na korzyść centrum (efekty regresywne):

• migracja ludności („drenaż mózgów”)

• przepływ (drenaż) kapitału z peryferii

(korzyść dla peryferii - trudno znaleźć, jedynie gdy główny obszar przestaje być atrakcyjny i ludzie się pzenoszą).

Koncepcja opisująca zastaną strukturę, rzadziej stosowana do ukazania procesu lokalizacji.

TEORIA SIECI (skomplikowanie gospodarki)

Tworzenie mieszanych łańcuchów produkcji (przemysłowo-usługowych)

• gospodarka powiązań (tworzenie sieci)

SIECI - relacje i węzły

Relacje i węzły (węzły -powiązania i relacje miedzy nimi) jako podstawa kształtowania się i identyfikacji sieci

Próba wprowadzenia na rynek-> działalność marketingowa-> produkcja-> dystrybucja-> dystrybucja handlu-> Śledzenie reakcji klientów

Sieci, które się tworzą mają różne cechy.

Główne relacje:

• konkurencja

• współpraca

• kontrola

Firma:

• klienci

• dostawcy

• pracownicy

• pośrednicy

• wpływowe instytucje

• na zasadzie współpracy albo kontroli.

(nierównomierna sieć wpływu - sieci handlowe, jeden nadzorca i dostarczyciele - ok. 3500-4000 przedsiębiorstw dostarczających towary. Gdy były sklepy indywidualne to dostawcy dyktowali warunki, producenci dyktowali ceny, a obecnie robią to sieci handlowe)

sieć jest zazwyczaj bardzo rozbudowana.

Sieci: dawniej i dziś

Kiedyś sieci też istniały (np. średniowieczna sieć kurierów pocztowych powiadamiających instytucje, pomagających w wymianie handlowej. Silna dominacja republik włoskich). Np. kopalnie handlowe. Raczej teraz analizujemy jako usługi dla przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa w 2-3 analizowanych miastach. Powiązania mogą być silniejsze lub słabsze. Siły związków pomiędzy miastami na świecie.

CZYNNIKI LOKALIZACJI:

• strukturalne

• technologiczne

• demograficzne

• ekonomiczne

• społeczne

• polityczne

1. Czynniki strukturalne

skład sektora usług, dynamika i tendencje lokalizacyjne poszczególnych składowych.

Dziedziny najbardziej dynamiczne i wymagające wysokich klasyfikacji - usługi wielkomiejskie. Inne dziedziny usług - zgodnie z rozmieszczeniem ludności usługi publiczne (np. poczta) a normatywy określające gęstość sieci placówek.

Struktura warunkuje rozmieszczenie.

2. Czynniki technologiczne

• postęp w transporcie (ułatwienie przemieszczeń) oraz w telekomunikacji - „kurczenie się” odległości

• coraz słabsza potrzeba lokalizacji usług w pobliżu odbiorcy

• wzrost możliwości i popularności pracy na odległość (telepracy)

- wzrost stopnia swobody lokalizacji usług - wymiana międzynarodowa (osłabia potrzebę bliskości odbiorcy i produkującego).

3. Czynniki demograficzne

rozmieszczenie ludności wraz z cechami grup społecznych, etnicznych itp. (niektóre grupy bardziej skłonne do przemieszczeń, inne mniej). Ciągle bardzo ważna przyczyna lokalizacji wielu usług. Mniejszości w Ameryce nie są skłonne do poruszania się.

(rozmieszczenie popytu) <- w porównaniu do potencjału ekonomicznego a nie samej liczby ludności.

4. Czynniki ekonomiczne

Specjalizacja przedsiębiorstw usługowych jako reakcja na rosnącą konkurencję (obszary największych miast).

EFEKT - lokalizacja w miastach najwyższych stopni hierarchii osadniczej - odpowiednio duży rynek zbytu itd. Lokalizacja zaczyna się od największej jednostki.

5. Czynniki społeczne

specyfika usług: zależność od zasobów ludzkich, ich ilości i jakości (klasyfikacji, motywacji, kreatywności).

Zmieniające się preferencje wysoko wykwalifikowanych pracowników wobec miejsca pracy -potrzebna kontaktów, walory środowiska małych miast => dekoncentracja usług poza centrum wielkich miast.

6. Czynniki polityczne

polityka państwa wobec usług:

• bezpośrednie oddziaływanie na sektor usług publicznych przez ich organizację i finansowanie

• pośrednie oddziaływanie na sektor prywatny przez ustalenia prawne

TENDENCJA => zmniejszenie się państwowego sektora usług i spadek zatrudnienia w usługach publicznych (nie dotyczy to np. Krajów Europy Wschodniej).

MIASTA ŚWIATOWE

• rosnąca koncentracja wielu usług w tych największych metropoliach .

• Dlaczego w metropoliach dochodzi do wyraźnej koncentracji usług?

Pierwszy zwrócił na to uwagę John Friedmann ( 1986) „ Global (world ) cities”.

Jego analizy doprowadziły do stwierdzenia, że jest pewna hierarchia, są miasta rdzeniowe. Pewne miasta w niższych hierarchiach i powiązania między tymi miastami. Te największe miasta pojawiają się cały czas.

Tokio, New York - powtarzają się w zestawieniach. Prowadzi to do powstania katalogu miast.

CECHY MIASTA -METROPOLII MIĘDZYNARODOWEJ

• przyjmuje i eksportuje czynniki produkcji, inwestycje, siłę roboczą (np. wykwalifikowaną) oraz towary i usługi.

• Gości zagraniczne firmy, siedziby i filie międzynarodowych przedsiębiorstw, instytucje pozarządowe, naukowe i oświatowe (szkoły, placówki dyplomatyczne) - ma dużą liczbę studentów zagranicznych

• Bezpośrednie połączenie siecią komunikacji z zagranicą (telefon, szybka kolej, lotnisko).

• Intensywna komunikacja z zagranicą (ruch pocztowy, telekomunikacyjny i turystyczny)

• Środki masowego przekazu o zasięgu krajowym (gazety, magazyny, radio, telewizja)

• Regularne międzynarodowe spotkania (kongresy, wystawy, festiwale, imprezy sportowe i artystyczne)

• instytucje krajowe i zagraniczne zajmujące się relacjami zagranicznymi i mającym międzynarodową markę (stowarzyszenia, kluby sportowe, itp.) np. Real Madryt

• uprawianie paradyplomacji (przedstawicielstwa w innych miastach za granicą : stowarzyszenia metropolii, miast bliźniaczych)

Miasta światowe - metoda badań:

• ankieta

rodzaje usług (firm): reklamowe / prawne / bankowe / księgowe

preferowane lokalizacje: najważniejsze, ważne, mniej istotne

punktacja: 3/2/1

statystyka: 69 firm, 263 miasta

wielkość progowa: co najmniej 4 punkty ( istotne miasto dla dwóch działalności)

LISTA:

Poziom α

12 Londyn, Nowy Jork, Paryż, Tokio

10 Chicago, Frankfurt, Hongkong, Los Angeles, Mediolan, Singapur

Poziom β

9 San Francisco, Sydney, Toronto, Zürich

8 Bruksela, Madryt, Meksyk, Sao Paulo

7 Moskwa, Seul

Poziom γ

6 Praga, Amsterdam, Boson, Dallas, Duselddorf, Genewa, Jakarka, Houston, Waszyngton

5 Warszawa, Pekin, Rzym, Szanghaj, Montreal

Niezależnie jak do tego podchodzimy, pierwsze poziomy się nie zmieniają.Mamy 3 główne obszary: amerykański (dominuje Am. N), Europa (mała Afryka), Azja i Australia

Miasto światowe są:

• ośrodkami kierowania organizacją gospodarki światowej

• kluczowe organizacje i rynki zbytu dla wiodących w obecnym okresie działalności (usługi finansowe), wyspecjalizowane usługi (dla przedsiębiorstw)

• najważniejsze miejsca wytwarzania dla ww. działalności, włącznie z innowacjami.

Miasta światowe to także:

• dychotomiczna struktura zatrudnienia:

1. pracownicy wysoko wykwalifikowani

2. pracownicy o niskich kwalifikacjach, zatrudnieni w usługach osobistych, w hotelach, gastronomii i instytucjach kulturalnych (pracujący dla obsługi grupy o wysokich dochodach)

Miasto światowe jako obszar migracji => problemy społeczne, wzrost nierówności

WYKŁAD 7 30.03.04

ROZMIESZCZENIE USŁUG - teorie, modele, czynniki (miasto/ aglomeracja miejska)

USŁUGI A MIASTO (region miejski)

Teorie wyjaśniające lokalizację

Czynniki lokalizacji (co decyduje o wyborze miejsca w przestrzeni)

Przyczyny zmian lokalizacji (dlaczego i jak często firmy zmieniają adres?)

Niejednorodność przestrzeni miejskiej:

1. aspekt techniczno - architektoniczny (intensywność - zagęszczenie poziome, pionowe zabudowy, rozmieszczenie infrastruktury, możliwości przestrzeni; wzdłuż dróg jest różna)

2. aspekt ekonomiczny (obecność instytucji gospodarczych i ich skupisk, rozmieszenia ludności- podmiotów kreujących popyt na kreślone dobra i usługi)

3. aspekt subiektywny i różny sposób postrzegania przestrzeni miejskiej przez mieszkańców ( i/lub przedsiębiorców)

Mają wpływ na obiektywne skupienie lub rozproszenie jednostek gospodarczych (układają się w pewne podobszary lub ciągi). <= to wyjaśniają pewne teorie

Lokalizacja - koncepcje wyjaśniające:

1. teoria renty gruntowej - pomaga zrozumieć różnice np. wartości ziemi

2. teoria ośrodków centralnych

3. modele zachowań konsumentów

4. cykl życia zakładów

TEORIA RENTY GRUNTOWEJ

Podstawowe założenia:

• działalności konkurują o przestrzeń (wygrywa ten, kto zapłaci więcej)

• wysokość renty zależy od względnej dostępności miejsca w przestrzeni miasta (dostępność= koszty transportu);

• idealny, jednorodny kształt obszaru miasta

• koszty transportu rosną wraz z oddalaniem się od centrum (najważniejszy obszar centrum miasta) => układają się w pewne strefy

Linie pokazują spadek renty podczas oddalania się od miasta. Pokazują stopień zmiany osiągniętego zysku w danej działalności (różnicy między ceną rynkową usługi a ponoszonymi kosztami jej wykonania) wraz z oddalaniem się od centrum miasta.

Kształt krzywej renty (kąt nachylenia) obrazuje stopień (gradient) zmiany osiąganego zysku z danej działalności (różnicy między ceną rynkową usługi a ponoszonymi kosztami jej wykonania) wraz z oddalaniem się od centrum miasta.

Teoria renty a struktura przestrzenna miasta:

• próba uprzestrzenienia wykresu - promieniste kręgi (od centrum miasta ku jego peryferiom)

• analogia do koncepcji J. H. Von Thünena

• kręgi = strefy administracji w strukturze użytkowania poszczególnych form działalności

• kręgi = obraz stref o jednakowej wartości ziemi w mieście

• obraz idealny a rzeczywistość

( wartość terenów miejskich)

Wartość ziemi spada idąc od centrum, ale są też lokalne wzrosty w subcentrach dzielnicowych, gdzie mieliśmy do czynienia z przecięciem pewnych sieci łączących te obszary. W Polsce tylko dla Warszawy można wykreślić sieć - pajęczynę.

WARTOŚĆ ZIEMI - BERRY i in.

Najwyższa wartość -obszary centralne (głównie węzły dróg najłatwiej dostępne w całym mieście)

Konkurencja wśród użytkowników terenu -najsilniejsza w centrum

Dostępność - większa wzdłuż promieniście i koliście poprowadzonych dróg oraz na przecięciach tych dróg; zmienne tempo spadku wartości ziemi wraz z oddalaniem się od centrum miasta (nierównomierna obsługa transportowa różnych części miasta)

Efekt=> możliwa znaczna zmienność w strukturze użytkowania ziemi w różnych częściach miasta

TEORIA CHRISTALLERA A MIASTO

Konieczność istnienia minimalnego (progowego) popytu dla funkcjonowania zakładów usługowych.

Im wyższa wielkość progowa popytu na usługę, tym częściej zakład położony w centrum (większa dostępność).

Dla wielu usług zasięg obszaru obsługi = obszar miasta (regionu miejskiego).

Odsetek klientów z woj. stołecznego (1997)

Gabinety kosmetyczne 87 -> większe rozproszenie ich, większa dostępność tych usług

Agencja nieruchomości 68

Doradztwo gospodarcze 25

(gdy są usługi wyższego rzędu - np. doradztwo gospodarcze- klienci to nie najbliższe otoczenie (¼ klientów) - tylko spoza województwa, a nawet kraju -> musi być lokalizacja centralna)

• okręgi rozproszenia zakładów (badanie średniej odległości miedzy nimi)

• mechanika pojazdowa (większe rozproszenie) > gabinety kosmetyczne > agencje nieruchomości > kancelarie adwokackie, doradztwo gospodarcze > zespoły adwokackie

gdy musi być określony popyt - to niektóre zakłady będą miały większe znaczenie - ileś poziomów w zależności od zróżnicowania miasta. Im popyt większy tym większe rozproszenie

HIERARCHIA OŚRODKÓW USŁUGOWYCH (wg zasięgu obsługi) - niedużo poziomów w mieście, ale zależy to od wielkości miasta.

• centralny obszar gospodarczy (CBD) - największa koncentracja gosp.

• dzielnicowe ośrodki usługowe (mniejszy zestaw usług oferują)

• sąsiedzkie ośrodki usługowe

*naturalne

*planowane ośrodki usługowe (centra handlowo- usługowe, które z założenia miały narzucone rodzaje usług)

CENTRALNY OBSZAR GOSPODARCZY/ BIZNESU CBD( Central Business District)

• obszar największej koncentracji komercyjnych użytkowników przestrzeni, zdolnych płacić najwyższe opłaty za korzystanie z tego centralnego położenia

• obszar względnie wyższej intensywności wykorzystywania przestrzeni

• obszar o umownych, zmiennych, trudnych do wyznaczenia granicach

Obszar biznesu określa się, aby można było zażądać wyższych pieniędzy za dany obszar biurowy.

(gdy chciano wyznaczyć ten okręg w Warszawie - trudno określić - inne wyznaczenie w każdej firmie np. w zależności od nowoczesnej powierzchni biurowych, wyższy stopień zainteresowania -> obecnie większa zgodność co do tego regionu niż kilka lat wcześniej. Wyznaczane, by można było wziąć większą opłatę za wynajem).

Usługi w tym obszarze centralnym - kancelarie adwokackie (600-7000 - ogromna większość w śródmieściu)

• wartość ziemi (ceny ziemi)

• biznesowe (siedziby przedsiębiorstw)

Typologia ośrodków usługowych ( B. Berry)

• wielofunkcyjne ośrodki usługowe(centers)- ( od CBD do ośrodków sasiedzkich)

• ciągi uliczne (ribbons) :

• tradycyjne ciągi uliczne ( Chmielna, Piotrkowska)

• pasma arterii miejskich

• pasma nowych przedmieść ( Al. Krakowska)

• pasma przy autostradach

• obszary wyspecjalizowane

• obszary usług samochodowych ( kiedyś giełda samochodowa, Al. Krakowska koło Łopuszańskiej)

• obszary usług medycznych

• obszary sprzedaży i usług meblarskich ( Bartycka - możliwość porównywania cen)

• obszary usług rozrywkowych

• rynki egzotyczne ( kształtują się ze względu na to, że ludność w miastach nie jest jednorodna etnicznie np. stadion X-sięciolecia

Obszar wyspecjalizowany tworzy się wokół jakiegoś jądra.

MODELE ZACHOWAŃ KONSUMENTÓW

Od modeli grawitacyjnych do behawioralnych

W. J. Reilly (1929)

• wielkość ośrodka (sklepu) i odległość

D. Huff (od 1963)

• atrakcyjność ośrodka (powierzchnia sklepu) i odległość (czas podróży) -nie mierzony w km. ale czasem. Rozbudował model o zestaw kategorii od sytuacji bodźcowej do drogi podróży.

M. Cadwallander (1981)

- atrakcyjność (np. jakość i cena dóbr), odległość (rzeczywista i szacowana przez klienta) oraz zasoby informacji klienta o sklepie

Uwarunkowania zachowania się konsumentów (D. Huff)

• sytuacja bodźcowa

• popęd fizjologiczny

• dezyderat (życzenie) - system wartości

- położenie geograficzne

- kodeks moralny etyczny

- przynależność etniczna, religijna

- dochód

- osobowość

- płeć

- zawód wykonywany (itp. - wiek, wykształcenie, zdolność umysłu do syntezy, zachowanie - percepcja przestrzeni, opinia o źródle, osobiste przyjemności, zakres towaru, świadome usługi, cena produktu)

(katolicy a protestanci w Belfaście - gdzie robią zakupy - mała skłonność by przenosić się na teren innego wyznania)

Berlin - mniejszości muzułmańskie (turecka) - lokalizacja meczetów i domów modlitwy - obecność tych instytucji jest przykładem, że w tych samych miejscach są też restauracje tureckie itd. Co daje rynek egzotycznych

POLE WYKORZYSTANIA

Potter - analiza przestrzeni. Na dole mamy miasto, niedaleko nasze miejsce zamieszkania, jest pewien obszar, o którym coś wiemy - gdzie o jest. Są też ośrodki, które znamy, ale z nich nie korzystamy. A więc zasób wiedzy możemy mieć duży a korzystać z niewielkiej jej części. ( wpływają na to płeć, wiek ( młodzi mężczyźni - większy kąt wykorzystania inf), status materialny.

CYKL ŻYCIA PRZEDSIĘBIORSTWA:

- etapy w rozwoju przedsiębiorstwa:

Zmienne zapotrzebowanie na zajmowane powierzchnie ze względu na ich cechy:

• ilościowe (np. dostępna powierzchnia biurowa)

• jakościowe (infrastruktura np. jakość sieci teleinformatycznej, znany adres, umiejscowienie przy danej ulicy)

CZYNNIKI LOKALIZACJI:

Grupy czynników:

• dostępność komunikacyjna

• specyfika podaży usług

• sytuacja lokalowa

• najbliższe otoczenie zakładu (bezpieczeństwo, estetyka)

• inne (np. władze lokalne, samorządowe)

(np. chcemy być blisko innych firm czy nie chcemy mieć w pobliżu konkurencji)

CZYNNIKI:

1. DOSTĘPNOŚĆ

• łatwość dojazdu środkami komunikacji publicznej lub własnej

• łatwość dojazdu dla klientów dysponujących własnym samochodem

• bliskość miejsca zamieszkania ( aby odległość nie była duża )

• miejsca parkingowe dla klientów i pracowników

(najlepsza lokalizacja, dobra dostępność> narożna, wejście z obu ulic, jak i lokalizacja bezpośrednio sąsiadująca z tą narożną)

złe lokalizacje:

• położenie posesji przy ulicy jednokierunkowej

• położenie posesji na łuku drogi (głównie po wewnętrznej stronie) - chodzi tu o postrzeganie wokół - jaka prędkość powinna być, by mogli nas dostrzec

• położenie, gdy jesteśmy widoczni, ale kierujący nie może zjechać, bo jest np. pas zieleni

2. SPECYFIKA OFERT:

• bliskość dostawców, zakładów współpracujących (kontakty osobiste - służbowe)

• położenie w sąsiedztwie zakładów tej samej branży

• brak (unikanie)konkurencji

• uciążliwość świadczonych usług dla otoczenia (hałas, dym, zapach...)<- przy biurowych uciążliwość w zasadzie żadna, a przy pralniach - duża

(konkurencja przeszkadza np. przy zakładach kosmetycznych, a niektórym to nie przeszkadza, bo maja stałych klientów).

WYKŁAD 8 06.04.04

3. SYTUACJA LOKALOWA:

• istotne są ponoszone koszty (np. dzierżawy, najmu), koszty zdobycia działki (zabudowań), doprowadzenia infrastruktury

• możliwość połączenia/oddzielenia siedziby zakładu i mieszkania

• ogólny stan techniczny budynku i jego wyposażenie (np. linie telefoniczne, lokalna sieć komputerowa) czasami bardzo wymierne cechy, np. posiadanie windy w budynkach wielopiętrowych. Przy różnych branżach są brane różne elementy pod uwagę np. wygląd

• ważne jak wygląda otoczenie, możliwość dalszego rozwoju przestrzennego zakładu

• reprezentatywność otoczenia (prestiż dzielnicy, image, „dobry adres”)np. kancelaria adwokacka na Nowym Świecie na większy popyt niż np. na ulicy mało znanej

• walory estetyczne i ekologiczne miejsca (małe natężenie hałasu, zanieczyszczenie powietrza); ważne są np. widoki z okna,

• spokojna i bezpieczna okolica

4. INNE CZYNNIKI

• przewidywania przedsiębiorców: co jest planowane w mieście, czy są jakieś inwestycje, które mogą zwiększyć liczbę klientów zakładów, np. kupowanie działek przy drodze nowobudowanej, dochodzącej do centrum miasta. Patrzy się też czy władze wspomagają czy organizacja rozwój np. podatki od nieruchomości

• wielkość/ liczba pracowników i organizacja przedsiębiorstwa (bliskość zakładu macierzystego).

Własna firma otwiera kilka zakładów w pobliżu, kończy się efektywność firm w pobliżu

• podatki i opłaty lokalne

WYMAGANIA:

• w przypadku wielkopowierzchniowych przedsiębiorstw - parterowy budynek, z miejscami parkingowymi, musi być położony przy skupiskach ludności, musi mieć odpowiednia wielkość(obszar). Ważny jest wybór miejscowości.

• W przypadku gastronomii - natężenie ruchu ludności - ich ilość. Wygląd- aby elewacja była widoczna; wymagania powierzchni, pewnego zaufania -okres w jakim można działać ( możliwość umowy)

• Międzynarodowy koncern naftowy - wymagania dotyczące głównie ciągu komunikacyjnego ( położenie wzdłuż sieci), kształt działki jest ważny (dłuższy bok wzdłuż ulicy), dobry wjazd, wyjazd

• Plus - działalność biurowa - w zależności od liczby ludności powinna być zachowana odpowiednia powierzchnia, wysoki standard wykończenia, zapewnienie z niezależnych źródeł energii, dobry stan techniczny z możliwością instalacji urządzeń transmisyjnych, miejsca parkingowe, okres wynajmu

Najemcy często nie są zadowoleni z korzystania z tych już wynajętych lokali, szukają czegoś co zmieni warunki, polepszy je.

Przyczyny zmian lokalizacji (przedsiębiorców )warszawskich 1990-1997:

• Zbyt mała powierzchnia

• Szukanie tańszych lokali

• Brak rozwoju przestrzennego

• Słaba dostępność komunikacyjna

• Zły stan techniczny / standard budynku

• Niska reprezentacja otoczenia

Po pewnym czasie sytuacja się powtarzała ( wpadło się w podobne warunki).

Najczęściej w przypadku usług doradczych dążono do śródmieścia, zmiany też były w granicach śródmieścia (np. z wyższych do niższych pięter jednego budynku). Wymiany Mokotów- Śródmieście.

WZROST SEKTORA USŁUG

Wzrost składowych sektora usług.

Przyczyny zróżnicowania:

• specyfika poszczególnych państw . wynika z położenia kulturowego- Arabii - wolą zajmować się handlem

• polityka społeczna (rozbudowa sektora usług publicznych np. Szwecja, gdzie budowano w różny sposób sektor publiczny, a inne elementy miały się same rozwijać , budowano dobrobyt)

• polityka gospodarcza ma tez wpływ import usług np. transportowych w Niemczech)

• powstawanie nowych rodzajów usług (najpierw w innowacyjnych środowiskach), zupełnie inaczej jest w USA, Niemczech niż w państwach mniej rozwiniętych.

W Polsce w ciągu ostatniego 10-lecia mamy pewne tendencje:

• wzrost zanotowały gł. usługi związane z obroną narodową, administracją, obsługą nieruchomości, gorzej z ochroną zdrowia czy pośrednictwie finansowym - spadek

• spada transport, łączność

• usługi rynkowe; dominuje działalności handlowa ok. 50% wzrost obsługi nieruchomości

Usługi dla przedsiębiorstw - te, które zaspokajają pośredni popyt. Nie ma zgody miedzy badaczami, które naprawdę są to usługi. Z 12 opracowań zestawiono usługi: reklama, usługi prawne, komputerowe, księgowe, rachunkowe, pośrednictwo pracy - najczęściej się powtarzały te elementy.

Wiele firm nie potrafi określić dominującej grupy klientów - problem mieszanego rynku. Przedsiębiorstwa maja dwudzielny charakter - popyt inaczej rozmieszczony ( firmy, klienci), trzeba się określić przez specjalizację. Można tez dążyć do specjalizacji - grupy docelowej.

Niektóre firmy nie mają problemu mieszanego rynku, te które mogą się dzielić lub zmieniać specjalizację na jeden element.

Miejsce usług dla firm w gospodarce;

• wzrost usług dla przedsiębiorstw „ iluzją statystyczną”:

• eksternalizacja

• struktura zatrudnienia wewnątrz firmy

• usług zależne od sektora produkcyjnego

* tablice nakładów - wyników

problem „ mieszanego rynku”

USŁUGI A POZOSTAŁE SEKTORY

Z opracowań amerykańskich: w ok. 180 firm pytano kto jest klientem - ok. 50% inne firmy usługowe; ok. 25% - sektor publiczny i ok. 25% - sektor przemysłowy. Przemysł może rozwijać się niezależnie od usług.

KONCENTRACJA USŁUG

Kilka firm działających globalnie, reszta albo w jednym segmencie, rynku lub >1.

Są ponadkrajowe, ponadlokalne porozumienia audytorów i banków. Ta sama firma korzysta z tego banku w różnych miejscach świata (jeżeli ona występuje)

• Usługi prawne

Z 250 największych kancelarii prawnych działających w Polsce 34 działa w Warszawie. Prawnicy nie mogą się reklamować, wiec jest mało danych. Można ich lokalizować w przestrzeni

• Usługi bankowe

W ciągu ostatniej dekady wzrosła ilość koncentracji. Pod koniec dekady udział każdej z tych grup wzrastał.

• USŁUGI PUBLICZNE

Najczęściej kojarzone z podmiotami, którym polegają (przedsiębiorstwa państwowe, samorządowe, komunalne).

Działalność związana z edukacja, ochroną zdrowia, opieką społeczną, systemem podatkowym, obronnością , wymiarem sprawiedliwości, ochroną przeciwpożarową...

Współwystępowanie firm publicznych i prywatnych, oferujących usługi komplementarne, a niekiedy konkurencyjne (te same usługi oferuje sektor publiczny i prywatny, trzeba patrzeć, kto określa pewne ważne elementy, np. Kto dzierżawi ziemie pod komunikację miejską). Ważne, aby nie przeszło w ręce jednej osoby, która będzie z tego korzystać (czerpanie korzyści finansowych).

Dostęp obywateli do usług:

• potrzeba równego dostępu

• grupy uprzywilejowane, upośledzone, wyłączone

• ocena efektywności usług publicznych;

• kryteria ekonomiczne (koszty, zyski)

• kryteria społeczno-polityczne (równy dostęp, jakość oferty)

Organizacja usług publicznych:

• system hierarchiczny, czasami biurokratyczny (wykorzystywane zasoby pochodzące od państwa)

• naturalne monopole kontrolujące np. infrastrukturę techniczną, dostęp do gazu, wody

• różny bilans wpływów, kontroli państwa (władz centralnych) i władz lokalnych. Bilans wpływów jest różny np. w usługach edukacyjnych - władze lokalne

• które usługi prywatyzować. Zakres prywatyzacji może być różny, różny wpływ państw na firmy, które prywatyzują.

Kwestia lokalizacji (w usługach publicznych):

Trzy kategorie urządzeń / instytucji usługowych:

• usługi do których odbiorca sam musi dotrzeć ( szkoła, służba zdrowia)

• urządzenia ochronne, świadczące usługi i w miejscu zagrożenia i poza nim np. pogotowie, straż pożarna,

• urządzenia wywołujące, przynoszące w przestrzeni skutki odczuwane przez ludność w miejscu zamieszkania - np. radio, maszt radiowy, podobno emisja radiowa jest szkodliwa

Decyzje lokalizacyjne:

Problemy:

• korzyści z użytkowania - niechęć do posiadania (lokalizacja „wszędzie tylko nie u nas” np. porozumienie kilku gmin w sprawie wysypiska śmieci - wszyscy będą mieli korzyści, ale nikt nie chce

• korzyści z użytkowania - chęć posiadania (lokalizacja - najlepiej u nas) - powiat nie chce stracić starostwa

• inwestycje długoterminowe

konflikt dorocznych celów a przyszłych (ewentualnych) efektów. Mamy decydentów pracujących między kadencjami - nie chcą podejmować decyzji, które dadzą efekty za kadencji następnej osoby.

„Błędne koło” transportu wiejskiego

• Rozwój prywatnej motoryzacji nie wpływa na ogólną komunikację. Ludzie posiadający samochody korzystają z nich. Spada popyt na przejazdy komunikacją publiczną (PKS), zmniejsza się liczba przejazdów lub wzrastają koszty podróży.

WYKŁAD 09 20.04.04

CATLER

HANDEL DETALICZNY:

Sprzedaż detaliczna - sprzedaż wyrobów, które wskazują po ilościach, że zakupy są dla potrzeb indywidualnych.

FUNKCJE:

• pośrednictwo pomiędzy producentem i konsumentem - zakup i sprzedaż produktów

• kierowanie ruchem towarów (lokalizacja placówek)

• gromadzenie i przekazywanie informacji rynkowych (to nie jest tylko działalność pasywna, oddziaływanie wpływa na ukształtowanie naszego zachowania

• oddziaływanie na rynek (np. promocja)

CECHY HANDLU DETALICZNEGO:

• duża liczba klientów

• niewielkie jednorazowo ilości sprzedawanych produktów

• natychmiastowa zapłata za kupione produkty (w hurcie jest umowa między hurtownikiem a sprzedawcą na czas opłaty)

• ścisły, osobisty kontakt ze sprzedawcami i nabywcami (najczęściej werbalny)

• lokalizacja punktów sprzedaży w dogodnych dla nabywców miejscach (miejskich)

DETALIŚCI A DYSTRYBUCJA DÓBR

Producent -> akwizytorzy-> nabywcy indywidualni

Producent -> hurtownicy -> detaliści -> nabywcy indywidualni

Producent -> detaliści -> nabywcy indywidualni

Producent -> agenci -> hurtownicy -> detaliści -> nabywcy indywidualni

Producent ->agenci -> detaliści -> nabywcy indywidualni

Pośrednictwo odbywa się poprzez punkty sprzedaży, najczęściej:

• sklepy - supermarkety, sklepy wyspecjalizowane, powszechne - spożywcze, domy handlowe i towarowe)

• stałe punkty sprzedaży drobnodetalicznej -> kioski, stragany itp. ok. 420 tys. sklepów , prawie 1 milion sklepy drobnodetaliczne

• punkty sprzedaży obwoźnej - tam gdzie nieefektywne jest tworzenie stałych punktów sprzedaży, celem jest bezpośrednie dotarcie do klientów. Najrzadziej występuje ta forma.

Formy organizacyjne sklepów; zasady klasyfikacji:

• wielkość można określić

• asortyment - ilość, rodzaje danych towarów

• system obsługi (samoobsługowe, mieszane, ktoś obsługuje)

• dodatkowa oferta usługowa np. pakowanie

Mamy : domy towarowe, handlowe, super- i hipermarkety, sklepy powszechne.

Hipermarket (np. Tesco) - 2 500-12 000m²

Supermarket (Champion) - 400-2 500m²

Sklepy: dyskontowy - zmienna jest wielkość

Lokalizacja - peryferie, osiedla mieszkaniowe lub tanie lokalizacje

Innowacje w handlu:

Najwcześniej rozwinęły się wielkopowierzchniowe domy handlowe w XIX w. we Francji (1852);

w Polsce - wiek XX ( lata 20-te).

Sklep samoobsługowy: 1912 USA 1938 Europa 1956 Polska

Problemy wielkopowierzchniowych sklepów - kradzieże (nie tylko wśród klientów).

Ośrodek handlowy: 1950 USA

Lata 60-te Europa

Połowa lat 90 Polska

Internet: 1990 (lata 90-te)

Formy handlowe (Europa 2001):

• Carrefour (Francja)

• Ahdd (Holandia)

• Metro (Niemcy)

• Tesco (Wielka Brytania)

• Aldi (Niemcy)

• Rewe (Niemcy)

Francuskie, niemieckie - poza swoim państwem (najwięcej)

W Polsce najwięcej obrotów mają:

Metro (rzędu 10 000 Makro Cash&Carry)

Jeronimo Martins (Portugalia) 4381 - Biedronka

Carrefour

Casino (Leader Price) Tesco (Saria, Tesco)

Auchan Hit

Rewe (Selonos) Tengelmann OBI

Ahdd (Albert i Hypernova)

2002 - Tesco przejęło Hit

Zmiany w handlu detalicznym:

• Wzrost liczby placówek: do 1990 podwojenie (przez 10 lat) i potem kolejne do 2002

• Wzrost udziałów sklepów z kapitałem zagranicznym

1996 - 925 1999 - 2535 2002 -3321

Udział w obrotach ogółem - 14%; wyroby żywnościowe- 30%; udział w powierzchni sprzedaży(2002) -8,5%

Koncentracja w handlu:

• wzrost liczby super- i hipermarketów

• wzrost średniej powierzchni sklepów do ok. 62 m²

STRUKTURA SPRZEDAŻY:

• żywność i napoje bezalkoholowe - 31%

• alkohole, wyroby tytoniowe - 10

• towary nieżywnościowe - 60%

Rodzaje sklepów:

• spożywcze - niewielkie

• supermarkety ( częściej, ale jeszcze nie dominują)

Siec sklepów:

Ok. 50 tys. w Polsce

Największa gęstość - Mazowsze, Wielkopolska, Kujawy

Wschodnia Polska - najmniejsza gęstość

Największa sprzedaż - śląskie, mazowieckie, wielkopolskie (bo jest tam najwięcej ludzi)

HANDEL NA ŚWIECIE (detaliczny):

* największe przedsiębiorstwo - Wal-mart ( USA)

charakter: wielkość obrotu 250 mld $/rok

placówki: ponad 4000 ok. ¼ poza rynkiem amerykańskim

liczba klientów: 100 mln/ tydzień

Struktura: sklepy dyskontowe ( Wal-mart)

Supermarkety ( Supercenter)

Sklepy sąsiedzkie

Hurtownie ( Sam's Club)

Historia: 1962 - pierwszy sklep w Rogers (Akansas) - Sam Walton

1970 - pierwsze centrum dystrybucji i siedziba firmy;

wejście na giełdę nowojorską

1979 - sprzedaż roczna osiąga 1 mld $

1991 - pierwszy sklep za granicą - w Meksyku

1998 - sklepy sąsiedzkie

Międzynarodowa ekspansja - Meksyk (1991), Karaiby ( Puerto Rico - 1992), Kanada (1994, przejecie 122 sklepów Wodco Stores), Argentyna( 1995), Korea i Chiny (1996), Brazylia, Niemcy, Wlk.Brytania (1997). - wykupywanie istniejących sieci

Ekspansja - Francja, Belgia, Hiszpania, Włochy, E. Środkowa, Azja S-E, Am. Łacińska.

Carrefour

1959 - założenie firmy z Fournier i Defforey

obecny w 30 krajach

• światowy lider pod względem liczby hipermarketów - 1419

• europejski lider pod względem liczby hipermarketów - 661

• trzeci na świecie pod względem sklepów dystyngowanych - 2935

przychody 62,2 mld $(2001r)

sieci handlowe (1996) ok. 20

teraz ok. 3000 supermarketów (2002)

mamy lokalne inicjatywy próbujące podjąć walkę z zagranicznymi firmami - Stokrotka

Lewiatan 1500 sklepów

Żabka 1300-1400 sklepów

Sklepy familijne 466

Lewiatan Detal 256

Chata Polska 150

KORZYŚCI WSTĘPOWANIA W DUŻE SIECI:

- korzystanie z umów handlowych z dostawcami sieci (atrakcyjne warunki zakupów)

• uczestnictwo w promocjach i innych działań marketingowo-reklamowych

• marka własna, produkty dostępne wyłącznie w sieci

• pomoc w remontach, aranżacja sklepu

• doradztwo przy zakupie wyposażenia sklepu, szkolenia właścicieli i personelu

• porady prawne, aktualne informacje handlowe

• korzystanie ze standardów wizualny opracowanych dla sieci

Lewiatan (cel działania):

* integracja handlu w celu ochrony przed kapitałem zagranicznym

Zasady przyjęcia do sieci:

• odpowiednia powierzchnia (150 m²) sprzedaży

• określone obroty miesięczne

• dobra kondycja finansowa

• mocna pozycja w swojej społeczności lokalnej

ZWYCZAJE ZAKUPOWE (koncepcja Erlebniseinkauf - zakupy i rozrywka):

W pewnym momencie dochodzimy do momentu, kiedy wyjście do sklepu traktujemy jako wypoczynek, sposób spędzenia wolnego czasu.

Placówki handlowe - im wyżej od zakupów do wypoczynku tym większe znaczenie mają duże centra handlowe.

TYPY KLIENTÓW SIECI HANDLOWEJ:

• poszukiwacz przyjemności (50%)

• klient z zasadami (np. kupują tylko polskie towary, małe lub duże opakowania)

• klient przekonany o własnej słuszności

• klient niezależny

• entuzjasta

• malkontent

ZAKUPY POLAKÓW: ŻYWNOŚĆ:

• co 4 kupujący to mężczyzna

• najczęściej kupujemy w sklepach osiedlowych

• 2/3 wyjścia do sklepu piesze, 1/5 - samochodem

• dla ok. ½ ważny jest kraj pochodzenia towaru

• 4/5 kupuje polskie produkty

ZAKUPY POLAKÓW: ODZIEŻ :

• lubimy kupować odzież w centrum miasta

• raz na 6 tyg. Kupujemy odzież (średnio)

• częściej kupują odzież na północy niż na południu

• częściej kupują odzież kobiety

• ¾ mężczyzn kupuje samodzielnie odzież

• 94% kobiet sama sobie kupuje ciuchy

10% mężczyzn kupuje kobietom

• prawie ½ nie zwraca uwagi na kraj pochodzenia ubrań

15

---