Układ nerwowy

• Zbudowany z tkanki nerwowej i glejowej

• Tkanka nerwowa zbudowana z komórek nerwowych - neuronów; ich wypustki to:

- akson

- dendryty

• Neurony łączą się za pomocą synaps

• Komórka nerwowa (neuron) składa się z ciała komórkowego otaczającego bezpośrednio jądro komórkowe i z wypustek (neurytów i dendrytów)

• Neuryt - jest pojedynczą wypustką przewodzącą bodziec z komórki na zewnątrz

• Dendryty - są liczniejsze i przewodzą bodźce do komórki

Pod względem liczby wypustek neurony możemy podzielić na:

• Neurony dwubiegunowe - jeden neuryt i jeden dendryt, odchodzą po przeciwnych stronach neuronu np. w siatkówce oka

• Neurony wielobiegunowe - jeden neuryt i wiele dendrytów - najczęściej spotykany typ neuronu

• Neurony pozornie jednobiegunowe - początkowe odcinki obu wypustek często łączą się w wypustkę pojedynczą

• Neurony jednobiegunowe - posiadają albo neuryt albo dendryt - bardzo rzadkie

Glej

• Czyli neuroglej tworzy zrąb tkanki nerwowej właściwej ośrodkowego układu nerwowego i pośredniczy w jej odżywianiu

Synapsa

• Połączenie neuronu z innym neuronem, z komórką, która jest receptorem czuciowym lub komórka efektora mięśniowego lub gruczołowego.

• Funkcja synapsy polega na przekazywaniu sygnałów.

Rodzaje synaps

• Chemiczne - synapsy mogą przekazywać sygnały za pośrednictwem cząsteczek sygnałowych (informatorów pierwszego rzędu) zwanych neurotransmitterami, neuromediatorami lub neuroprzekaźnikami

• Elektryczne

Rodzaje neuronów

I czuciowe:

• Prowadzą bodziec z receptora do ośrodków nerwowych

• Receptory są w prawie każdym narządzie

• Mogą odbierać bodźce:

- z zewnątrz - eksteroreceptory

- z wnętrza ustroju - interoreceptory

- z narządów ruchu (stawy, mięśnie) - proprioreceptory

II ruchowe:

• wykonawcze

• z ośrodków w korze mózgowej i rdzeniu kręgowym biegną informacje do efektorów tj. mięśni i gruczołów

• tworzą drogi ruchowe i wydzielnicze

III pośrednie:

• łączą informację z różnych neuronów m.in. - ze strony lewej i prawej naszego ciała

Podstawowe pojęcia

• Nerw: pęczek wypustek komórek nerwowych objęty osłonkami (śródnerwie, onerwie, nanerwie); te wypustki biegną w obwodowym układzie nerwowym

• Droga: j.w. ale w ośrodkowym układzie nerwowym

• Zwój nerwowy: grupa ciał komórek nerwowych objętych osłonką w obwodowym układzie nerwowym

• Jądro nerwowe: j.w., ale w ośrodkowym układzie nerwowym

• Splot nerwowy: sieć włókien nerwowych, wymieszane, oplatają np.. Naczynia krwionośne

• Zwoje:

• Czuciowe:

- międzykręgowe - rdzeniowe (leżą w otworach międzykręgowych)

- związane z nerwami czaszkowymi

• Autonomiczne:

- współczulne

- przywspółczulne

Istota szara i biała

• Istota szara to ciała komórek nerwowych i komórki glejowe

• Istota biała: wypustki komórek nerwowych (mielina)

Funkcja układu nerwowego

• Pobudliwość - dzięki niej reaguje na bodźce, można bronić się lub uciec przed zagrożeniem

• Gromadzi informacje - pamięć

• Steruje i koordynuje pracą wszystkich pozostałych układów

• Wyższe czynności psychiczne - świadomość

ODRUCH

• ODRUCH jest podstawową jednostka czynnościową układu nerwowego

• Jest odpowiedzią EFEKTORA wywołaną przez bodziec działający na RECEPTOR wyzwoloną za pośrednictwem układu nerwowego [ podświadoma odpowiedź narządu wykonawczego (efektora) wywołana przez pobudzenie narządu odbiorczego (receptora), wyzwolona za pośrednictwem układu nerwowego].

RECEPTORY

• RECEPTORY- są to wyspecjalizowane narządy odbiorcze, tj. struktury zdolne do odbierania bodźców.

RECEPTORY SOMATYCZNE

• EKSTERORECEPTORY-zlokalizowane w powłokach ciała (skóra,błona śluzowa) odbierające bodźce ze środowiska zewnętrznego

• Mechanoreceptory - bodźce dotykowe

• Termoreceptory - bodźce cieplne

• Nocyreceptory - bodźce bólowe

• PROPRIORECEPTORY - dla których bodźcami są zmiany zachodzące w narządzie ruchu-bodźce czucia głębokiego - ruchu, ułożenia wibracji. Zlokalizowane w okostnej, torebkach stawowych, więzadłach, mięśniach, powięziach.

RECEPTORY UKŁADU AUTONOMICZNEGO

• INTERORECEPTORY (enteroreceptory, wisceroreceptory) - odbierają bodźce z narządów wewnętrznych, naczyń krwionośnych

• TELERECEPTORY- receptory związane ze zmysłami

EFEKTORY

• UKŁAD SOMATYCZNY-mięśnie poprzecznie prążkowane (szkieletowe)

• UKŁAD AUTONOMICZNY

-mięśnie gładkie

-mięsień sercowy

-gruczoły

ŁUK ODRUCHOWY

• droga, którą przebiega impuls od receptora do efektora

• w łuku odruchowym wyróżniamy 5 elementów :

- receptor

- drogę dośrodkową (włókna dośrodkowe) czyli ramię doprowadzające

- ośrodek nerwowy (leżący na terenie CSN)

- drogę odśrodkową (włókna odśrodkowe) czyli ramię odprowadzające

- efektor

Przykłady prostych czynności odruchowych:

• Odruch ślinowy: mechaniczne lub chemiczne podrażnienie śluzówki jamy ustnej wywołuje wydzielanie śliny

• Odruch ssania: dotknięcie ust niemowlęcia wywołuje ruchy ssania

• Odruch źrenicy: podrażnienie oka silnym światłem powoduje zwężenie się źrenicy

• Odruch rogówkowy: dotknięcie rogówki oka powoduje zmrużenie powiek

PODZIAŁ UKŁADU NERWOWEGO

• Układ nerwowy człowieka dzieli się na 2 zasadnicze części:

• Ośrodkowy (centralny) układ nerwowy (CSN, OUN) - który gromadzi i przetwarza informacje

• Obwodowy układ nerwowy - przenosi bodźce od tkanek i narządów do OUN i z powrotem

Podział czynnościowy

• Ponieważ różnią się funkcją, ale budowa ta sama, tworzą całość

I - Układ nerwowy somatyczny

II - Układ nerwowy autonomiczny (wegetatywny)

Podział topograficzny:

• Ośrodkowy układ nerwowy:

• Leży w jamie czaszki i kanale kręgowym

• Jest to mózgowie oraz rdzeń kręgowy

• Mózgowie, czyli mózg + móżdżek + pień mózgu

• Obwodowy układ nerwowy:

• to nerwy (czaszkowe, rdzeniowe i obwodowe), zwoje nerwowe i sploty nerwowe

Układ nerwowy somatyczny

• Jego czynność nastawiona jest na łączność ze światem zewnętrznym, odbiera z niego informacje za pośrednictwem narządów zmysłów i zarządza aparatem ruchowym

• Umożliwia reagowanie na bodźce:

1. celowo: układ piramidowy

- kieruje ruchami świadomymi np. czuję swąd palonej kurtki i odsuwam rękę

B. odruchowo: układ pozapiramidowy

- ruchy zautomatyzowane

- regulacja napięcia mięśni

- np. ręka na gorącym

Układ somatyczny część czuciowa

• Receptory

• Włókna (drogi) czuciowe

• Ośrodki czuciowe :
  Układ somatyczny część ruchowa

• Narząd ruchu : czynny - mięśnie,
  bierny- kości i stawy

• Włókna (drogi) ruchowe

• Ośrodki ruchowe

Układ nerwowy autonomiczny (wegetatywny)

• Reguluje czynność narządów wewnętrznych, mięśni gładkich, m.sercowego, gruczołów

• Wyróżniamy:

- część współczulną

- część przywspółczulną

• Reguluje czynności życiowe i przemianę materii a więc pracę serca, naczyń krwionośnych, gruczołów i mięśni gładkich

• Nazwa „autonomiczny”, bo zawiaduje czynnościami niezależnymi od naszej woli

• Zwoje leżą poza OUN, natomiast ośrodki w OUN

• Dzieli się na część ośrodkową oraz obwodową

Część ośrodkowa układu autonomicznego

• W różnych miejscach ośrodkowego układu nerwowego

• Śródmózgowie

• Rdzeń przedłużony

• Kora mózgowa

• Rdzeń kręgowy

Część obwodowa układu autonomicznego

• Czyli zwoje autonomiczne

• Leżą w różnych odległościach od OUN

• Należą tutaj:

• zwoje przykręgowe

• zwoje przedkręgowe

• zwoje śródścienne

Czynność układu autonomicznego

• Niezależna od naszej woli

• Układ współczulny i przywspółczulny działają antagonistycznie

• Każdy narząd ma podwójne unerwienie tj. współczulne i przywspółczulne

• Ogólnie:

- układ przywspółczulny zwalnia czynność narządów klatki piersiowej a przyspiesza jamy brzusznej

- układ współczulny działa odwrotnie

	Układ współczulny	Układ przywspółczulny
Oko	Rozszerza źrenicę	Zwęża źrenicę
Serce	Przyspiesza częstość i zwiększa siłę skurczu	Zwalnia częstość
Żołądek	Zwalnia perystaltykę	Przyspiesza perystaltykę
Jelito	Zwalnia perystaltykę	Przyspiesza perystaltykę

Ośrodkowy układ nerwowy

- ośrodkowy układ nerwowy (a zwłaszcza mózg) odgrywa istotną rolę w regulacji czynności organizmu człowieka

- za pośrednictwem narządów zmysłów oraz dośrodkowych dróg nerwowych mózg otrzymuje wszelkie informacje dotyczące stanu środowiska zewnętrznego i wewnętrznego organizmu

Mózgowie

• Zbudowane z:

I mózg

II móżdżek

III pień mózgu

MÓZG

• Zbudowany jest z kresomózgowia parzystego, czyli półkul i kresomózgowia nieparzystego

• 2 półkule prawa i lewa oddzielone głęboką szczeliną podłużną, na jej dnie połączone ze sobą spoidłem wielkim

• Półkule od tyłu oddziela od móżdżku szczelina poprzeczna

• Każda półkula ma z przodu biegun czołowy, z tyłu potyliczny

• Każda półkula ma powierzchnie:

- górno-boczna-wypukła

- dolna

- przyśrodkowa

• Są one bardzo nierówne i pofałdowane, posiadają bruzdy, zakręty

• Powierzchnia mózgu jest wyraźnie pofałdowana (zakręty mózgu)

• Zakręty tworzą większe anatomiczne struktury - płaty mózgu

• Powierzchnię zakrętów i wnętrza bruzd pokrywa kora mózgu

• Bruzdy dzielą powierzchnie półkuli na płaty:

1) czołowy

2) ciemieniowy

3) skroniowy

4) potyliczny

Budowa półkul

• Warstwa zewnętrzna - ISTOTA SZARA = KORA MÓZGOWA

- skupienie ciał komórek nerwowych

• Warstwa wewnętrzna - ISTOTA BIAŁA

• włókna nerwowe, tkanka glejowa, naczynia krwionośne

Kora mózgu

• Kora mózgu daje nieograniczone możliwości nabywania nowych indywidualnych reakcji uwarunkowanych przez przedmioty i zjawiska świata zewnętrznego oraz wewnętrznego i stawia człowieka na szczycie drabiny ewolucyjnej

• Około 10 mld. komórek otrzymujących informację

• Każda z komórek kory łączy się synapsami i przekazuje informację kilkuset komórkom

• W korze można zlokalizować pola, które odpowiedzialne są za poszczególne czynności

• Pewne okolice kory są związane z określonymi czynnościami - okolice takie nazywamy ośrodkami korowym

Ośrodki korowe

• I ośrodki ruchowe (pole ruchowe):

- płat ciemieniowy

- ruchy dowolne, zależne od woli (czynność mięśni poprzecznie prążkowanych)

• Uszkodzenie pola ruchowego (kory) przez wylew krwi powoduje porażenie mięśni

• II ośrodki czuciowe:

- płat ciemieniowy

• przewodzące czucie dotyku, bólu, ciepła, zimna

• odbiera informacje o ruchach mięśniowych

III kora wzrokowa:

- płat potyliczny

• w niej kończy się droga wzrokowa przewodząca bodźce odbierane z gałki ocznej

• bodźce wzrokowe z prawych połówek obu siatkówek docierają do pola wzrokowego prawej półkuli i tak samo jest z lewą stroną

• zniszczenie ośrodka wzrokowego po jednej stronie powoduje ubytek pola widzenia tylko w odpowiednich połowach siatkówek

• ośrodki odpowiadają nie tylko za spostrzeganie czegoś (widzę i wiem co to jest), ale też za rozpoznawanie i pamięć obrazu (czyli np. widzę z daleka tylko zarys czegoś, ale po kształcie domyślam się co to jest)

• są to więc jakby części tego pola - np. wypadnięcie pola spostrzegania -> ślepota korowa

- a wypadnięcie pola zapamiętania obrazu -> agnozja (chory widzi przedmioty, ale ich nie rozpoznaje, więc nie potrafi ich nazwać)

• IV ośrodki słuchowe:

- płat skroniowy

- tu się kończy droga słuchowa odbierająca bodźce z ucha

- pole słyszenia (jego zniszczenie prowadzi do głuchoty całkowitej) i pole zapamiętania (zniszczenie prowadzi do niezrozumienia słyszanego słowa)

• V ośrodek węchowy:

- w węchomózgowiu: na powierzchni przyśrodkowej półkul

- płat skroniowy

• VI ośrodek smakowy

• VII ośrodek autonomiczny

• VIII ośrodek pamięci

• IX ośrodek czytania

• X ośrodek pisania

• XI - ośrodki mowy:

- wydzielone z różnych innych ośrodków

1) ośrodek ruchowy mowy (tzw. pole Broca) - tylna część płata czołowego

* znajduje się (u praworęcznych) w korze lewej półkuli

2) ośrodek czuciowy mowy (tzw. pole Wernickiego) - płat ciemieniowy

3) ośrodek wzrokowy mowy - płat ciemieniowy

• Uszkodzenie pola Broca -> niemożność mówienia (afazja ruchowa) - rozumie, co się do niego mówi, ale sam nie może powiedzieć

• Uszkodzenie pola Wernickiego -> afazja czuciowa tj. nie rozumie, co się do niego mówi (sam mówi, ale bez sensu)

Okolice przedczołowe

• Przednia część płatów czołowych

• Siedlisko wyższych czynności mózgu, związanych z intelektem, inteligencją, sferą moralną człowieka

• Człowiek ich pozbawiony może wykonywać proste zadania intelektualne, ale złożone nie, nie myśli abstrakcyjnie, nie potrafi się zachować wg. wzorców społecznych i moralnych, działa w sposób impulsywny, niekontrolowany, traci poczucie wstydu, zmienność nastroju

MÓŻDŻEK

• Leży do tyłu i dołu, czyli pod płatami potylicznymi, od których dzieli go szczelina poprzeczna

• Zbudowany z dwóch półkul (prawej i lewej) oraz części środkowej - robaka

• Warstwa zewnętrzna półkul to istota szara -kora, a wnętrze to istota biała

• W istocie białej skupiska ciał komórek nerwowych - jądra móżdżku

Rola móżdżku

• Koordynuje ruchy pierwotne, czyli te, od których zależy postawa ciała i utrzymanie równowagi (fizjologiczne powiązania ze zmysłem równowagi zlokalizowanym w uchu wewnętrznym)

• Koordynuje ruchy dowolne (zależne od nas)

Usunięcie móżdżku

• Utrata napięcia mięśniowego

• Zaburzenia koordynacji ruchów (sięga za daleko, chwyta zbyt mocno) - ataksja

• Drżenie zamiarowe - czyli ustaje w wygodnym położeniu, nasila się przy ruchu, zwłaszcza precyzyjnym np. trafi w nos, ale przy końcu drży mu ręka

• Szybkie męczenie się, bo wiele ruchów niepotrzebnych - astenia

PIEŃ MÓZGU

• Międzymózgowie

• Śródmózgowie

• Most

• Rdzeń przedłużony

Międzymózgowie

• Wzgórze

• Podwzgórze

• Guz popielaty

• Lejek

• Przysadka mózgowa

• Jądro ogoniaste

• Ciało prążkowane

Podwzgórze

• Tutaj leży skrzyżowanie wzrokowe

• Zawieszona na lejku przysadka

• Bardzo liczne ośrodki - jądra:

- Termoregulacji

- Gospodarki wodnej (i elektrolitowej)

- Gospodarki tłuszczowej

- Regulacji czynności płciowych

- Regulacji łaknienia

- Snu, pamięci

- Emocji (gniew, radość)

- Miejsce powstawania napędów

- Wpływa na bieżącą czynność układu krążenia

- Wytwarzane są neurohormony, regulujące hormonalną czynność przysadki

Śródmózgowie

• krótki odcinek pnia mózgu utworzony przez parzyste grube pasma istoty białej, zwane konarami mózgu, które biegną do półkul mózgu

• ośrodki wzroku, słuchu

• twór siatkowaty

Twór siatkowaty

• w tworze siatkowatym zbiegają się drogi doprowadzające pobudzenia powstałe we wszystkich narządach zmysłu, w tym płynące z rdzenia kręgowego oraz pochodzące z jąder podkorowych

• pełni on bardzo złożona funkcję - przez niego przechodzą wszystkie informacje, on je porządkuje i wysyła do odpowiednich ośrodków, czyli koordynuje pracę ośrodków istotnych dla życia

• część zstępująca tworu siatkowatego sprawuje nadzór nad czynnością rdzenia kręgowego, wpływając na stan napięcia mięśni szkieletowych
  

Most

• śródmózgowie przechodzi w most

• ma pofałdowaną powierzchnię, przechodzącą z boku w grube konary móżdżku

• znajdują się w nim, tak jak w śródmózgowiu, jądra nerwów czaszkowych, m.in. nerwu trójdzielnego i twarzowego.

Rdzeń przedłużony (inaczej opuszka)

• końcowa część pnia mózgu, przechodzi w rdzeń kręgowy bez wyraźnej granicy (uznajemy przejście przez otwór potyliczny wielki)

• ostatnia (najstarsza) struktura mózgowia stanowi rodzaj łącznika mózgu z położonym pozaczaszkowo rdzeniem kręgowym

• zawiera istotę szarą i białą, jednak ich rozmieszczenie jest odmienne niż w mózgu: na zewnątrz jest istota biała, wewnątrz - szara

- w rdzeniu przedłużonym, a dokładniej w tworze siatkowatym rdzenia, znajdują się centra kontrolujące podstawowe funkcje narządów wewnętrznych (ośrodki oddychania, naczynioruchowe i sercowe, ośrodki związane z czynnością przewodu pokarmowego)

• Ośrodki dla wielu ważnych czynności odruchowych:

- ssanie

- żucie

- połykanie

- wymioty

- kichanie

- kaszel

- mruganie powiek

- ruchy oddechowe

- regulacja czynności serca

- rozszerzanie naczyń krwionośnych

- wydzielanie potu

- regulacja przemiany materii

• Przez niego biegną wszystkie impulsy z mózgu do rdzenia kręgowego i odwrotnie

• Tutaj skrzyżowanie piramid (P przechodzi na L i odwrotnie)

Układ limniczny

- Obejmuje niektóre obszary płatów czołowych, ciemieniowych i inne struktury korowe (hipokamp, część kory węchowej)

• Struktury położone poza korą, np. ciało migdałowate

Funkcja:

• kieruje naszymi zachowaniami, emocjami

• miejsce powstawania popędów

• poprzez inne struktury pozakorowe (np. podwzgórze) ma wpływ na czynności narządów wewnętrznych (mózgowie trzewne)
  

Rdzeń kręgowy

• Gruby sznur w kanale kręgowym (około 1 cm)

• Od otworu potylicznego wielkiego do L1/L2 (tu się kończy stożkiem rdzeniowym - czyli jest krótszy od kanału kręgowego)

• Istota szara - wewnętrznie; istota biała - zewnętrznie

• W środku kanał środkowy rdzenia

• Włókna czuciowe dochodzą do rdzenia kręgowego korzeniami tylnymi, a włókna ruchowe wychodzą korzeniami przednimi

Przekrój poprzeczny rdzenia kręgowego

• skupiska komórek nerwowych (istota szara) zajmują centralną część rdzenia

• istota szara ułożona jest w kształcie litery "H", tworząc rogi tylne (grzbietowe) i rogi przednie (brzuszne)

- do rogów tylnych dochodzą korzenie grzbietowe, które pośredniczą w przekazywaniu pobudzeń czuciowych

- w rogach przednich zgrupowane są neurony ruchowe, których wypustki unerwiają komórki mięśniowe

• zewnętrzną warstwę rdzenia stanowi istota biała utworzona z włókien nerwowych

- od rdzenia kręgowego odchodzą nerwy rdzeniowe - w ilości 31 par

Rdzeń kręgowy

• od rdzenia odchodzi 31 par nerwów rdzeniowych

• są to nerwy mieszane:

- włókna czuciowe

- włókna ruchowe

- włókna autonomiczne

Funkcja Rdzenia Kręgowego

• jest ośrodkiem większości odruchów

• przez niego przechodzą impulsy nerwowe do mózgu i z mózgu - czyli łączy ośrodki nadrzędne z prawie całym organizmem

• stąd przecięcie rdzenia kręgowego -> poważne skutki a nawet śmierć (im wyżej tym gorzej, najgorzej gdy pełne przerwanie ciągłości rdzenia kręgowego na granicy z rdzeniem przedłużonym -> odcięcie ośrodka oddechowego -> śmierć z uduszenia

• przetwarza informacje nerwowe

• jest drogą przewodzącą bodźce nerwowe do mózgu i od mózgu na obwód

- drogi czuciowe

- drogi ruchowe (motoryczne)

Do czynności czuciowych należą

• przewodzenie czucia świadomego do wyższych poziomów OUN

• ewentualny udział napływających informacji w powstawaniu i modyfikowaniu odruchów

• informacje proprioreceptywne (nieświadoma informacja o pozycji ciała w przestrzeni i napięciu wytwarzanym przez kurczące się mięśnie szkieletowe dostarczane z więzadeł, ścięgien, mięśni i narządu przedsionkowego-równowagi)

Do czynności ruchowych należą:

• odruchy głównie lokomocyjne i posturalne i odwrócone odruchy na rozciąganie

• wykonywanie rozkazów napływających z wyższych ośrodków

• kontrola współczulna serca i mięśni gładkich oraz gruczołów egzo i endokrynnych

• kontrola parasympatyczna mięśni gładkich i gruczołów dolnej części ciała.

Ośrodki rdzeniowe

• ośrodki rdzeniowe są rozmieszczone odcinkowo tzn. pewne odcinki rdzenia zaopatrują określone odcinki ciała w nerwy czuciowe, ruchowe, wydzielnicze i naczynioworuchowe np.:

- ośrodek ruchów przepony (III i IV segm. szyjny)

- ośrodki ruchowe kończyn górnych V-VIII segm. szyjny i 1 piersiowy

- w części piersiowej rdzenia leżą ośrodki mięśni klatki piersiowej, grzbietu i brzucha

- w zgrubieniu lędźwiowym leżą ośrodki ruchowe kończyn dolnych

OPONY RDZENIA KRĘGOWEGO I MÓZGOWIA

• Twarda

• Pajęcza

• Miękka

• błony zbudowane z tkanki łącznej zbitej otaczającej mózgowie oraz rdzeń kręgowy

• od zewnątrz:

• opona twarda - najgrubsza

• opona pajęcza - pajęczynówka - zwykle przyrośnięta do opony twardej, chociaż w sytuacji patologicznej może powstać pomiędzy nimi przestrzeń podtwardówkowa

• opona miękka - zrośnięta bezpośrednio z rdzeniem kręgowym i mózgowiem

• w wielu miejscach pajęczynówka łączy się z oponą miękką za pośrednictwem pasm i beleczek łącznotkankowych

• w innych okolicach obie opony oddalają się od siebie, tworząc wypełnioną płynem mózgowo-rdzeniowym przestrzeń podpajęczynówkową

• przestrzeń między oponą pajęczą a miękką (tzw. przestrzeń podpajęczynówkowa) wypełnia płyn mózgowo - rdzeniowy

• w końcowym odcinku tej przestrzeni leży tylko ogon koński

• odcinek ten to zbiornik końcowy - tu się pobiera płyn mózgowo-rdzeniowy do badań, drogą nakłucia lędźwiowego

Płyn mózgowo-rdzeniowy

• ciecz wypełniająca komory mózgu oraz przestrzenie podpajęczynówkowe mózgowia i rdzenia kręgowego

• powstaje w splotach naczyniówkowych komór mózgowych w wyniku przesączania krwi

Rola płynu mózgowo-rdzeniowgo:

• chroni przed urazami, amortyzuje wstrząsy

• zapewnia równy rozkład ciśnienia w jamie czaszki

• ochrona cieplna mózgu, który wrażliwy jest na niska temperaturę

• rola odżywcza

Ukrwienie mózgu:

* przez 2 tętnice szyjne i 2 tętnice kręgowe

Obwodowy układ nerwowy
nerwy czaszkowe

• 12 par symetrycznie odchodzi od mózgu i opuszcza czaszkę przez otwory w jej podstawie

• Poza nerwem X i XI unerwiają głównie głowę

Nerwy czaszkowe

n. I - węchowy:

• dzieli się na nici węchowe, które przechodzą przez kość sitową

• ich przerwanie -> utrata powonienia (np. po urazach czaszki lub ucisk guza)

n. II - wzrokowy:

• tworzą włókna odchodzące od siatkówki, przechodzi przez kanał wzrokowy do skrzyżowania wzrokowego, kolejno pasmo wzrokowe doprowadza bodźce do opuszki wzgórza i dalej do ośrodka korowego w płacie potylicznym

• uszkodzenie -> ślepota

n. III - okoruchowy:

• unerwia mięśnie oka

n. IV - bloczkowy:

• unerwia 1 mięsień oka

n. V - trójdzielny:

• najgrubszy

• zawiera:

1) włókna czuciowe - czucie na twarzy

2) włókna ruchowe - dla mięśni poruszających żuchwę

• Ma 3 gałęzie:

1) n. oczny

2) n. szczękowy

3) n. żuchwowy

n. VI - odwodzący:

• unerwia 1 mięsień oka

n. VII - twarzowy:

• włókna ruchowe -> unerwiają wszystkie mięśnie mimiczne twarzy

• włókna czuciowe = smakowe -> unerwiają brodawki języka

• włókna przywspółczulne -> unerwiają ślinianki (podżuchwową i podjęzykową)

Uszkodzenia n. VII

I porażenie całkowite (obwodowe):

• jednostronny niedowład mięśni twarzy

• po tej stronie skóra wygładzona, bez wyrazu, opadanie kącika ust, uczucie „wykręcenia” twarzy, czasem szpara powiekowa rozchylona, oko się nie zamyka

• uczucie ciężaru na twarzy, bez zmian czucia

• zaburzenia wydzielania śliny, zaburzenia smaku, zaburzenia wydzielania łez, ewentualnie przeczulica słuchowa

n. VIII - przedsionkowo-ślimakowy:

• czuciowy

• bodźce słuchowe i równowagi

• uszkodzenie -> osłabienie słuchu lub głuchota oraz zawroty głowy, zaburzenia równowagi

n. IX - językowo-gardłowy:

• włókna ruchowe - unerwiają mięśnie gardła

• włókna czuciowe - gardło, język

• włókna wydzielnicze - dla ślinianki przyusznej

n. X - błędny:

• większość włókien przywspółczulnych

• zakres unerwienia daleko poza głowę:

- szyja

- serce

- układ oddechowy

- duża część przewodu pokarmowego

* część głowowa, szyjna, piersiowa i brzuszna

n. XI - n. dodatkowy:

• ruchowy

• unerwia: m.mostkowo-obojczykowo-sutkowy, mięśnie krtani i gardła

n. XII - n. Podjęzykowy:

• ruchowy

• unerwia mięśnie języka

NERWY OBWODOWE

• Nerwy obwodowe rdzeniowe tworzą cztery sploty:

• splot szyjny (ważnym nerwem tego splotu jest nerw przeponowy - obsługujący przeponę)

• splot ramienny zaopatrujący mięśnie obręczy barkowej i kończyn górnych

• splot lędźwiowy, w skład którego wchodzą nerwy obręczy biodrowej i kończyn dolnych

• splot krzyżowy - utworzony przez nerwy miednicy i kończyny dolnej - w skład tego splotu wchodzi największy (najgrubszy i najdłuższy) nerw ludzkiego ciała - nerw kulszowy.
  
  Pomiędzy splotem ramiennym i lędźwiowym są nie tworzące splotów nerwy międzyżebrowe

Narządy zmysłów

Do narządów zmysłów należą

• Powłoka ciała

• Narząd wzroku

• Narząd słuchu i równowagi

• Narząd smaku

• Narząd powonienia

• Narządy czucia głębokiego

Powłoka wspólna

• Składa się z:

I powłoki właściwej

- skóry

II oraz jej wytworów:

- gruczołów

- włosów

- paznokci

Skóra

• Powierzchnia u dorosłego ok. 1,6-1,9 m²

• Grubość 0,5 - 4 mm

• W okolicy naturalnych otworów ciała przechodzi w błonę śluzową:

- na granicy przejścia nabłonek jest cienki, jest słabo zrogowaciała

- skóra właściwa nie ma ani gruczołów ani mieszków włosowych

Skóra

• barwa - cecha rasowa, zależy od melaniny (barwnika wytwarzanego w naskórku)

• rasa biała - najmniej melaniny, ale całkowity brak tylko u albinosów (skóra biała); u reszty różowobiała, różowa, śniada

• barwa zależy od pory roku, przebywania na powietrzu - barwnik pełni funkcję ochronną przed promieniowaniem ultrafioletowym

• piegi - nierównomierne skupienie barwnika w skórze

• silniej pigmentowane są:

- brodawki sutkowe

- skóra pach

- okolica narządów płciowych

- okolica odbytu

• u mężczyzn ciemniejsza, u kobiet i dzieci jaśniejsza

• rasa czarna - dłonie i podeszwy bez barwnika

• rasa żółta - od jasnej żółtej do czerwonożółtej

• grubość różna:

- najcieńsza na powiekach (0,5 mm)

- najgrubsza: dłonie, podeszwy, grzbiet (7-8 mm)

• grubość podściółki tłuszczowej zależy od: odżywienia, wieku, płci, okolicy ciała:

- u kobiet grubsza, głównie kończyny

- u starszych - brzuch

• zdrowa skóra ma gładką, matową powierzchnię:

- pod lupą widać pólka skórne oddzielone bruzdami

- na powierzchni dłoni i podeszw są listewki skórne, które tworzą wzory (na opuszkach palców rąk - łuki, pętle, wiry) - linie papilarne

Budowa skóry

• Naskórek

• Skóra właściwa

• Tkanka podskórna

NASKÓREK

jest to nabłonek płaski, rogowaciejący

komórki występujące w naskórku: keratynocyty, melanocyty, kom. Merkla, kom. Langerhansa

keratynocyty - komórki budujące naskórek

1. warstwa podstawna:

* kom. macierzyste, zdolne do podziałów = warstwa rozrodcza.

* tempo namnażania się komórek zależy od grubości naskórka i rośnie po zniszczeniu warstw powierzchownych

* jądro komórkowe sprawne, pojawiają się zaczątki keratyny

* komórki łączą się za pomocą desmosomów

2. warstwa kolczysta:

* rozpoczyna się synteza keratyny

* komórki ulegają spłaszczeniu idąc ku górze

* jądra komórkowe jeszcze jest żywe, ale już nie dzieli się

* mniej desmosomów

warstwa podstawna + kolczysta = warstwa Malphigiego

3. warstwa ziarnista:

* komórki są spłaszczone, ułożona równolegle do powierzchni skóry, wrzecionowate

* wypełnione są ziarnami keratyny (jak worek z grochem)

• jądro jest spłaszczone, uszkodzone, niezdolne do podziałów

• mało desmosomów

• warstwa pośrednia

4. warstwa rogowa:

* komórki są płaskie, pozbawione jąder komórkowych

* komórki są luźno ułożone, pozbawione desmosomów

* wypełnione keratyną (białko, wiąże wodę i nadaje naskórkowi elastyczność)

* złuszczanie

melanocyty - komórki barwnikowe

• są w warstwie podstawnej

• nie przylegają ściśle do sąsiednich komórek

• zawierają ziarna melaniny (pochłania ona promienie UV)

• różnice barwy skóry zależą od aktywności melanocytów - czyli od ilości wytwarzanej melaniny, a nie od ilości melanocytów, która jest u wszystkich podobna.

Komórki Langerhansa = dendrytyczne

• są w warstwie kolczystej

• są to komórki receptorowe, należą do systemu odpornościowego

komórki Merkla

• receptory czucia w naskórku

SKÓRA WŁAŚCIWA

zbudowana z tkanki łącznej, zawiera dużą ilość włókien kolagenowych i sprężystych produkowanych przez fibroblasty skóry

kolagen

• białko stanowiące 70% suchej masy skóry

• jest 13 typów kolagenu, w skórze występuje 6

• włókna kolagenowe tworzą sieć w skórze właściwej i połączenia skórno-naskórkowe, tworzą rusztowanie wokół naczyń, włókien nerwowych, dookoła komórek tłuszczowych w tkance podskórnej

• odpowiadają za wytrzymałość skóry

elastyna = włókna sprężyste

• około 3% suchej masy

• od nich zależy napięcie skóry i jej powrót po odkształceniu do pierwotnego kształtu

• da się rozciągnąć 2 x bez zerwania

• po przecięciu, rozerwaniu nie odtwarzają się - dlatego nie występują w bliznach

Twory nabłonkowe skóry

• Gruczoły skóry

• Włosy

• Paznokcie

Funkcje skóry

- ochrona przed czynnikami mechanicznymi, fizycznymi, chemicznymi

- ochrona przed inwazją drobnoustrojów i pasożytów

- regulacja cieplna

-czynność wydzielnicza i regulacja równowagi kwasowo - zasadowej

- czynność resorbcyjna (wchłanianie poprzez skórę)

- narząd czucia

- metabolizm białek, lipidów, węglowodanów, witamin

PRZYDATKI = wytwory skóry właściwej: włosy, paznokcie, gruczoły:potowy, zapachowy i łojowy

gruczoł potowy

• najliczniejsze, nalwięcej jest ich w opuszkach palców

• uchodzi bezpośrednio na skórę

• budowa cewkowa : część wydzielnicza i wyprowadzająca

• wydzielanie merokrynowe = ekrynowe - komórka w procesie wydzielania nie ulega uszkodzeniu, wydzielina jest wyrzucana na zewnątrz

gruczoł zapachowy

• występowanie: pachy, brodawka sutkowa, narządy płciowe

• budowa cewkowa

• część wyprowadzająca uchodzi do mieszka włosowego

• wydzielanie apokrynowe = wydzielina gromadzi się na szczycie komórki i ta część komórki wraz z wydzieliną jest „odrywana” od reszty

• wydzielanie apokrynowe związane jest aktywnością hormonalną i nie występuje prze okresem pokwitania

gruczoł łojowy

• towarzyszy włosom

• produkuje łój: masa lipidowa natłuszczająca włosy nadają im elastyczność

• budowa pęcherzykowa

• wydzielanie holokrynowe: komórka wydzielnicza ulega całkowitemu zniszczeniu i przemianie w wydzielinę

• wydzielanie nasila się w przypadku powstawania tzw. gęsiej skórki, na skutek skracania się mięśnia przywłośnego.

Włosy

• Wytwór nabłonka

• U człowieka utraciły rolę płaszcza cieplnego

• Owłosienie zachowało się na:

= głowie

= w dołach pachowych

= w okolicy łonowej

Owłosienie nadmierne - choroby gruczołów dokrewnych

• Brak na: dłoniach, podeszwach, grzbiecie paliczków dalszych, żołędzi prącia, wewnętrznej powierzchni napletka i warg sromowych

• U noworodka - meszek -> zmienia się we włoski

• W okresie pokwitania włosy wąsów i brody

• W wieku dorosłym i starczym - włosy nozdrzy i przewodu usznego

• W okresie pokwitania: owłosienie pach i spojenia łonowego

Budowa włosa

• Część zewnętrzna - łodyga włosa

• Ukryty w skórze - korzeń włosa

• Zgrubiały koniec dalszy korzenia włosa, widzialny gołym okiem to opuszka włosa = cebulka

• Opuszka leży na brodawce włosa, do której dochodzą naczynia krwionośne

• Z komórek opuszki przez ich podział -> włos rośnie

• Zniszczenie opuszki -> włos nie odrośnie

• Włos leży w zagłębieniu skóry - mieszku włosa, do niego uchodzą gruczoły łojowe

• Korzeń włosa leży skośnie do powierzchni skóry; skurcz mięśnia przywłosowego-> wyprostowanie i wysadzenie go na zewnątrz -> gęsia skórka

• Barwnik -> kolor -> cecha dziedziczna

• Na głowie około 120 tyś. włosów

• Włos żyje 3-5 lat

• Po wypadnięciu w tym miejscu wyrasta nowy

• Rosną około 0,3-0,4 mm/dobę

Paznokcie

• Wytwór naskórka

• Leży na i ochrania opuszki dalsze palców

• Jest to zrogowaciała blaszka

• Rola: związana z dotykiem, opuszka palca bez paznokcia jest mniej wrażliwa na dotyk

• Kształty różne

• Płytka wypukła w 2 płaszczyznach

• Grubsze u mężczyzn i pracowników fizycznych

• Brzeg wolny - piłujemy

• Brzeg zakryty - korzeń

• Brzeg zakryty ograniczony jest wałem paznokciowym

• Paznokieć leży na podłożu ze skóry właściwej - macierzy paznokcia, która go tworzy

• W obrębie macierzy liczne naczynia krwionośne (stąd kolor paznokcia różowy)

• Przy małym natlenieniu krwi - sinica - kolor fioletowy

UCHO (narząd przedsionkowo-ślimakowy)

W skład narządu przedsionkowo-ślimakowego wchodzą 2 narządy

• narząd ślimakowy (narząd słuchu)

• narząd przedsionkowy (narząd równowagi)

W skład narządu słuchu i równowagi wchodzą

• ucho zewnętrzne

• ucho środkowe

• ucho wewnętrzne, zwane błędnikiem

Ucho zewnętrzne i środkowe należą wyłącznie do narządu słuchu (przewodzą fale dźwiękowe).

Ucho wewnętrzne (błędnik) zawiera komórki zmysłowe zarówno narządu słuchu jak i narządu równowagi.

Ucho zewnętrzne

• małżowina uszna

• przewód słuchowy zewnętrzny

Od ucha środkowego oddziela go błona bębenkowa.

• Małżowina uszna

Jest zbudowana z chrząstki sprężystej pokrytej skórą. Płatek nie ma chrząstki tylko tkankę tłuszczową. Chrząstka małżowiny przechodzi bezpośrednio w chrząstkę przewodu słuchowego.

• Przewód słuchowy zewnętrzny

Jest złożony z dwóch części : chrzęstnej i kostnej. Część chrzęstna jest częścią zewnętrzną, która przechodzi w część kostną. Część kostna należy do kości skroniowej. Obie części wyścielone są skórą zawierającą gruczoły woskowinowe.

Błona bębenkowa

• Oddziela przewód słuchowy zewnętrzny od jamy bębenkowej

• Składa się z części wiotkiej i napiętej

• Styka się bezpośrednio z jedną z kosteczek słuchowych - młoteczkiem

Funkcje:

• bierze udział w przewodzeniu fal dźwiękowych

• oddziela ucho zewnętrzne od środkowego

Ucho środkowe

W skład ucha środkowego wchodzą:

• jama bębenkowa - leży w piramidzie kości skroniowej między uchem zewnętrznym i wewnętrznym, stanowi główną centralną część ucha środkowego, zwiera kosteczki słuchowe które ułożone w łańcuch biegnący od błony bębenkowej do okienka przedsionka i są pokryte błoną śluzową

• przestrzenie powietrzne - jama sutkowa i komórki sutkowe, położone do tyłu od jamy bębenkowej

• trąbka słuchowa - łączy jamę bębenkową ze ścianą boczną części nosowej gardła, jest zamknięta i otwiera się tylko w czasie połykania i ziewania

Trąbka słuchowa

• Jest to przewód kostno - chrzęstny łączący jamę bębenkową z jamą gardła

Funkcja:

• Doprowadzenie powietrza z gardła do jamy bębenkowej w celu wyrównania ciśnień powietrza po obu stronach błony bębenkowej

• Odprowadzenie śluzu i wydzielin z jamy bębenkowej do gardła

Ucho wewnętrzne (błędnik)

• Ucho wewnętrzne w całości leży w części skalistej kości skroniowej

• Składa się z :

• błędnika kostnego

• błędnika błoniastego

Błędnik błoniasty

• Leży wewnątrz błędnika kostnego ale nie tworzy jego dokładnego odlewu

• Stanowi zamknięty układ połączonych ze sobą przewodów

• Między jego powierzchnią a ścianami błędnika kostnego znajduje się płyn zwany przychłonką (perilimfa) znajdujący się w przestrzeni przychłonkowej

• Wewnątrz błędnika błoniastego leży śródchłonka (endolimfa).

• Błędnik błoniasty zawiera nabłonek zmysłowy dla narządu słuchu i dla narządu przedsionkowego (równowagi).

Błędnik kostny

• Jest układem jam i kanałów położonych w części skalistej kości skroniowej

Zbudowany jest z:

• przedsionka - część środkowa

• ślimaka - część położona ku przodowi, zawierająca narząd słuchu

• 3 kanałów półkolistych - przedni, tylny, boczny. Leżą one ku tyłowi od przedsionka i razem z nim tworzą narząd równowagi

Przewód słuchowy wewnętrzny

• Łączy tylny dół czaszki z błędnikiem

• Położony jest na tylnej ścianie piramidy kości skroniowej i kończy się otworem słuchowym wewnętrznym

• Przez otwór ten przechodzi m.in. nerw twarzowy i nerw przedsionkowo-ślimakowy

• Jest on drogą prowadzącą nerwy i naczynia zaopatrujące błędnik

• Narząd słuchu służy do odbierania dźwięków

Droga dźwięku:

• Małżowina uszna → przewód słuchowy zewnętrzny → błona bębenkowa → kosteczki słuchowe (młoteczek → kowadełko → strzemiączko) → błędnik (przychłonka → śródchłonka → komórki zmysłowe)

• Narząd przedsionkowy ma kilka obszarów w których komórki zmysłowe są drażnione poruszaniem się śródchłonki przez ruchy głowy.

Narząd powonienia

• W jamie nosowej - początkowa część układu oddechowego

• Kontroluje wdychane powietrze

• Zajmuje niewielkie pole w błonie śluzowej górnej części jamy nosowej - okolica węchowa

• Komórki węchowe - ich dendryty tworzą na powierzchni nabłonka pęcherzyki węchowe

• Neuryty komórek węchowych -> nerwy węchowe, które idą do OUN

Narząd smaku

• Receptory powierzchniowe w początkowym odcinku przewodu pokarmowego - w jamie ustnej,

• Występują:

- na języku w jego brodawkach

- w nabłonku podniebienia miękkiego

- nagłośni

- w gardle

• Podstawowy element to kubki smakowe

• U dzieci najwięcej kubków smakowych, z wiekiem ich ilość spada

Kubek smakowy

• Kubek smakowy to beczkowatego kształtu chemoreceptor

• Impulsy z brodawek przewodzą 3 nerwy: VII, IX, X

Rodzaje smaków

• Smak gorzki - tył języka

• Smak słodki, słony - przód języka, jego wierzchnia część

• Smak kwaśny - brzegi języka

Narząd wzroku

• Składa się z 2 części:

- oka

- narządów dodatkowych

• oko:

- gałka oczna

- n. wzrokowy

• Narządy dodatkowe:

1) aparat ruchowy-> mięśnie gałki ocznej

2) aparat ochronny-> oczodół, brwi, rzęsy, powieki, powiezie, spojówka

3) aparat łzowy

Gałka oczna

• Kształt - jak kula ziemska (biegun przedni i tylny, południki, równik)

• Oś gałki ocznej

• Leży w oczodole otoczona mięśniami, naczyniami, powięzią i tkanką tłuszczową

• 3 błony:

1)Zewnętrzna - włóknista, dzieli się na:

- rogówkę

- twardówkę = białkówka

2) Środkowa - naczyniowa = naczyniówka; dzieli się na:

- naczyniówkę

- ciało rzęskowe

- tęczówka

3) Wewnętrzna - nerwowa = siatkówka

Gałka oczna

• Wewnątrz gałki ocznej są:

1) komora przednia i tylna - w nich ciecz wodnista

2) soczewka

3) ciało szkliste

Błona włóknista, czyli zewnętrzna

• Nadaje kształt, chroni głębsze warstwy

• 2 części:

• Twardówka = białkówka:

- gruba, 5/6 tylne, głównie funkcja ochronna

2. Rogówka:

- 1/5 przednia, przezroczysta, przepuszcza i załamuje światło

- nie ma w niej naczyń - odżywia ją ciecz wodnista i łzy

- bogato unerwiona czuciowo (n.V1)

- pokryta nabłonkiem, jego uszkodzenie możliwa regeneracja

Błona naczyniowa, czyli środkowa

• Ma 3 części:

• tylna, największa, zbudowana z drobnych naczyń krwionośnych - naczyniówka

• Środkowa - ciało rzęskowe

• Przednia - tęczówka

Ciało rzęskowe

• Zbudowane z mięśni gładkich i naczyń

• Funkcja:

- od ciała rzęskowego do soczewki biegną włókna, które trzymają ją we właściwym położeniu

- wytwarza ciecz wodnistą:

• odpowiada za prawidłowe ciśnienie wewnątrzgałkowe

• odżywia elementy pozbawione naczyń: rogówkę, soczewkę, ciało szkliste

Tęczówka

• Ogranicza otwór - źrenicę

• Jej przednia powierzchnia wraz z tylną powierzchnią rogówki ogranicza komorę przednią gałki ocznej

• Jej tylna powierzchnia wraz z soczewką i ciałem szklistym ogranicza komorę tylną gałki ocznej

• Budowa:

1) m. zwieracz źrenicy (un. parasympatyczne)

2) m. rozwieracz źrenicy (un. sympatyczne)

3) warstwa barwnikowa - melanocyty - barwa

• rola:

a) przesłony, chroni oko przed nadmiarem światła

b) uczestniczy w akomodacji

Błona wewnętrzna (nerwowa) - siatkówka

• Części:

- wzrokowa

- ślepa tj. rzęskowa i tęczówkowa

• Część wzrokowa:

- kilka warstw

- zawiera komórki, które odbierają bodźce świetlne i przekazują te informacje dalej:

a) pręciki

b) czopki (widzenie barw)

Siatkówka

• W pobliżu bieguna tylnego w siatkówce jest małe pole tzw. plamka żółta

- tu największa rozdzielczość tj. widzenie bardzo wyraźne

- dużo czopków

- z każdej komórki wzrokowej idzie jedno włókno w n.wzrokowym

• Też z tyłu tarcza nerwu wzrokowego - plamka ślepa

- tu się skupiają włókna tworzące n. wzrokowy

Soczewka

• Przeźroczysta

• Dwuwypukła

• Zawieszona na włóknach ciała rzęskowego

• Zmienia grubość i krzywizny

• Ogniskuje obraz

Aparat ruchowy oka

• Mięśnie gałki ocznej:

• 4 proste: górny, dolny, boczny, przyśrodkowy

• 2 skośne: górny i dolny

• Bogato unerwione i unaczynione

• Bardzo precyzyjne

Aparat ochronny

1)Oczodół:

• Od przodu otwarty

• Z tyłu komunikuje się z jamą czaszki otworem dla nerwu wzrokowego i szczelinami oczodołowymi

2) Ciało tłuszczowe

3) Pochewka włóknista

4) Brwi - chronią oko np. przed spływającym potem

5) Powieki - zbudowane z 4 warstw:

a) skóry

b) mięśnia okrężnego oka

c) tarczki:

- szkielet z tkanki łącznej włóknistej

- w niej gruczoły natłuszczające brzegi powiek

d) spojówki:

- najbardziej wewnętrzna warstwa

* Na brzegach powiek tuż przy kącie przyśrodkowym oka jest brodawka łzowa z otworkiem - punktem łzowym - tu się zaczyna kanalik łzowy

6) Spojówka:

- błona śluzowa

- pokrywa przednią część gałki ocznej

- przechodząc na rogówkę staje się przeźroczysta, bez naczyń a bogato unerwiona

7) Aparat łzowy

• Składa się z :

- gruczołu łzowego

- dróg odprowadzających

Łzy

• Skład: woda, NaCl, lizozym - enzym bakteriobójczy, mało białka

• Obmywają gałkę oczną, odżywiają rogówkę

• Zbierają się w przyśrodkowym kącie oka - jeziorku

• Z jeziorka dostają się do kanalika łzowego

• Następnie woreczek łzowy

• Przewód nosowo - łzowy

• Jama nosowa (słono w gardle)

Powstawanie wrażeń wzrokowych

• Wiązka promieni wpada do oka - załamuje się na krzywiźnie rogówki

• Przechodzi przez ciecz wodnistą komór i otwór w tęczówce

• Przez soczewkę (tu znów załamanie)

• Dalej przez ciało szkliste

• Gdy oko zdrowe i normalnowzroczne obraz powstaje na plamce żółtej: jest to obraz rzeczywisty, pomniejszony, odwrócony

• Od podrażnionych pręcików i czopków impulsy idą przez włókna n.wzrokowego do ośrodka wzrokowego kory mózgowej (płat potyliczny po obu stronach); tu powstają wrażenia wzrokowe

• To że widzimy przedmioty normalnie, a nie odwrócone to doświadczenie życiowe - niemowlę chcąc sięgnąć do świecącego górnego końca przedmiotu wyciąga rączkę ku dalszemu

26

---