Agata
Nazywana św. Agatą Sycylijską, Agatą z Katanii/Sycylii. Męczennica, dobrze urodzona, nadzwyczaj urodziwa, dziewica. Namiestnik Sycylii ofiarował jej rękę, ona odrzuciła jego propozycję. Aresztowana wśród innych chrześcijan podczas prześladowań. Torturowano ją i odcięto jej piersi. Trzęsienie ziemi, które jakoby spowodował Bóg niezadowolony torturami św. Agaty. Umarła w więzieniu. Ostatecznie Agata poniosła śmierć, rzucona na rozżarzone węgle. Welon św. Agaty. Jej imię znaczy „dobra”. Sól i chleb, które ratują od pożarów i chorób. Należy do czterech wielkich dziewic męczennic.
Ikonografia: w długiej sukni, z kleszczami, którymi ją szarpano; chleb, dom w płomieniach, korona w rękach, obcięte piersi na misie, kość słoniowa - symbol czystości i niewinności oraz siły moralnej
Agnieszka
Dziewica, męczennica. Symfoniusz się w niej zakochał, ona mu odmawiała, jego ojciec się zdenerwował. Rozkazał torturować Agnieszkę aż do wyrzeczenia się przez nią wiary. Pod koniec męczennicę wrzucono do ognia, wyszła z niego cało. Poniosła śmierć bardzo młodo, podobno poprzez ścięcie mieczem w Rzymie. Legenda mówi, że Agnieszka, rzucona całkowicie obnażona na stadion, na pastwę spojrzeń tłumu, okryła się za sprawą cudu płaszczem włosów
Ikonografia: z barankiem (od jej imienia); młoda dziewczyna w szatach żółtych (a nie czerwonych jak zazwyczaj w przypadku męczenników) i krzyżem męczeńskim w ręce; ukazywana jest również z dwiema koronami - dziewictwa i męczeństwa; gołębie - symbole czystości i niewinności; kość słoniowa; płonący stos lub miecz - symbole jej męczeństwa.
Aleksy (Człowiek Boży lub Książę)
Żebrak. Dzielił się z ubogimi wszystkim. Jego śmierć miały zwiastować dzwony wszystkich świątyń Rzymu. Miał kartkę, która świadczyła o jego tożsamości. Po śmierci z ciała świętego zaczęła wydzielać się przyjemna woń i wonna mirra.
Ikonografia: ma długie, kasztanowe włosy, rozłożone pasemkami na barkach, krótką brodę; ubrany jest w sięgającą za kolana, ciemnozieloną sutannę, w ubiorze pustelnika lub pielgrzyma; nogi ma bose, a ręce złożone na piersiach w kształcie krzyża; czasami trzyma zwój z napisem: "Oto ten, który pozostawił ojca i matkę, żonę, rodzinę i przyjaciół, wsie i majątki"; jako postać leżąca pod schodami; ma księgę, kij pielgrzyma, schody lub zwój.
Alojzy Gonzaga
Kleryk. Już od wczesnych lat był bardzo pobożny. Złożył śluby dozgonnej czystości u serwitów. Uczył się pilnie. Wstąpił do jezuitów. Posługiwał podczas zarazy w Rzymie. Umarł na chorobę.
Ikonografia: w sutannie jezuickiej, w białej komży z szerokimi rękawami; Dziecię Jezus w ramionach, mitra książęca u stóp, krzyż, lilia, czaszka.
Ambroży
Arcybiskup, doktor Kościoła. Gr. Ambrosia - nektar dający nieśmiertelność. Po narodzeniu na jego ustach siadł rój pszczół. Matka chciała rój odegnać, ale rój sam odleciał. Ojciec Ambrożego stwierdził, że jeżeli dziecko to przeżyje będzie kimś wielkim. Został biskupem - lud go wybrał. Budował nowe szkoły, udzielał się społecznie, występował przeciw arianom. W związku z prześladowaniem chrześcijan przez arian, zamknął się z ludem w bazylice unikając śmierci. Arianie oblegali kościół. Udzielił pokuty cesarzowi Teodozjuszowi. Zostawił po sobie wiele pism.
Ikonografia: w stroju pontyfikalnym. Malarze często ukazywali go w grupie czterech ojców Kościoła. Jego atrybutami są: bicz o trzech rzemieniach, dziecko w kołysce, gołąb i ptasie pióro jako znak boskiej inspiracji, księga, krzyż, mitra, model kościoła, napis: "Dobra mowa jest jak plaster miodu", pastorał, pióro, ul.
Andrzej
Apostoł, męczennik. Uczeń Jana Chrzciciela i Jezusa. Młodszy brat św. Piotra. Rybak - cudowny połów ryb. Wezwany przez Jezusa razem z Piotrem. Cudowne pomnożenie chleba przez Jezusa. Pośrednik pomiędzy poganami a Jezusem Zesłanie Ducha Świętego. Czynił cuda (uzdrawiał, wypędzał złe duchy, wskrzeszał). Został ukrzyżowany, z radością dał się zabić. Otoczyła go podczas męczeńskiej śmierci wielka jasność. Krzyż w kształcie X.
Ikonografia: przedstawiany jest jako starszy mężczyzna o gęstych, siwych włosach i krzaczastej, krótkiej brodzie. Jako apostoł nosi długi płaszcz. Czasami ukazywany jako rybak w krótkiej tunice. Powracającą sceną w sztuce religijnej jest chwila jego ukrzyżowania. Atrybutami Świętego są: "krzyż św. Andrzeja" w kształcie litery X, księga, ryba, sieć.
Anna - Matka NMP
Anna, sprawiedliwa. Jej mężem był Joachim. Pewnego dnia Joachim udał się do Jerozolimy, aby złożyć ofiarę w świątyni. Kapłan pełniący służbę nie przyjął ofiary Joachima, wytykając mu brak potomstwa. Opuścił dom, małżonkę i udał się na pustynię. W górach rozbił swój namiot i tam pościł 40 dni i 40 nocy, oczekując, aby Bóg spojrzał na jego smutek. Anna, nie wiedząc, gdzie jest Joachim, opłakiwała swoje wdowieństwo. Jej smutek stał się jeszcze większy, kiedy służąca wytknęła Annie bezdzietność. W popołudniowej porze Anna udała się do ogrodu, by tam opłakiwać swoje życie. Kiedy podniosła oczy do nieba i zobaczyła gniazdo wróbli na drzewie laurowym, wypowiedziała błagalną modlitwę do Boga. Wtedy ukazał się anioł, który zapowiedział narodzenie dziecka i powrót Joachima. W tym samym czasie Joachim również miał widzenia anioła. Maria poczęła się poprzez pocałunek Joachima i Anny przy Złotej Bramie. Po narodzeniu Maryi rodzice przynieśli ją do świątyni.
Ikonografia: często ukazywana w różnych momentach dzieciństwa Marii z Joachimem. Także jako Św. Anna Samotrzecia z pomniejszoną Marią i Dzieciątkiem Jezus. Przedstawiana jako starsza kobieta z welonem na głowie. Ulubionym tematem jest św. Anna ucząca czytać Maryję oraz narodziny Marii - można rozpoznać przez misę i służki. Niektóre jej atrybuty: palec na ustach, księga, lilia.
Antoni Wielki
Antoni Opat, Antoni Pustelnik. Po rozdaniu majątku udał się na pustynię. Szatan kusił go w przeróżnych postaciach. Na początku mieszkał w grocie, potem przeniósł się i mieszkał w ruinach zamku. Miał wielu uczniów - eremitów. Podczas prześladowań chrześcijan spotkał się z św. Aleksandrem i św. Pawłem Pustelnikiem. Podczas sporu z arianami spotkał się z św. Atanazym. Ku jego czci wyrabia się krzyżyki w formie tau.
Ikonografia: najczęstsze tematy to kuszenie św. Antoniego oraz Paweł Eremita odwiedza św. Antoniego; pustelnik, czasami w długiej szacie mnicha. Jego atrybutami są: jeden, dwa lub trzy diabły, diabeł z pucharem, dzwonek, dzwonek i laska, krzyż egipski w kształcie litery tau, księga reguły monastycznej, lampa, lampka oliwna, laska, lew kopiący grób, pochodnia, świnia, pod postacią której kusił go szatan, źródło.
Antoni z Padwy
Kapłan, doktor Kościoła. Znał różne zakony. Wyjechał do Afryki, ale zachorował na chorobę i musiał wracać. Podczas powrotu sztorm zawrócił jego statek na Sycylię. Kiedy należał do franciszkanów spotkał się z św. Franciszkiem z Asyżu. Jego kazania były sławne. Papież nazwał św. „Arką Testamentu”, zwany też „młotem na heretyków”. W Weronie powiedział prawdę o tyranii księciu Ezelinowi III (przeciwnikowi papieża), a tenże nic mu nie zrobił, a nawet wypuścił go wolno. Zmarł na chorobę. Uzdrawiał, wskrzeszał, miał dar bilokacji (przebywania równocześnie w 2 miejscach), dar proroctwa, czytania w ludzkich sumieniach, etc. Podobno miał otrzymać na ręce Dzieciątko Jezus, które ucałowało i powiedziało jak bardzo go kocha. Dawał kazanie rybom. Zawstydził innowiercę zniewoleniem muła, który oddał cześć Najśw. Sakramentowi.
Ikonografia: przedstawiany jest w habicie franciszkańskim; nieraz głosi kazanie, czasami trzyma Dziecię Jezus. Jego atrybutami są: księga, lilia, serce, ogień - symbol gorliwości, bochen chleba, osioł i ryba.
Apolonia
Dziewica, męczennica. Prześladowania chrześcijan w Aleksandrii. Poganie rzucili się na starą Apolonię, zmiażdżyli jej szczęki i powybijali zęby. Zagrozili jej spaleniem na stosie, jeżeli nie zmieni wiary. Ona po chwili rzuciła się w ogień sama. „Nie była to śmierć samobójcza, a bohaterskie oddanie.”
Ikonografia: z obcęgami; młoda kobieta z palmą oraz kleszczami z wyrwanym zębem. Jej atrybuty to: korona, księga, palma męczeństwa oraz stos, na którym spłonęła.
Augustyn
Biskup, doktor Kościoła. Augustyn z Hippony. Gdy był młody lubił się zabawić, był zdolny. Miał dziecko i kobietę. Wstąpił do sekty manichejskiej. Później piastował urząd retora. Zetknął się z św. Ambrożym. Brał udział w manifestacjach św. Ambrożego, przeciw arianom i papieżowi, który ich popierał. Pewnego dnia doświadczył przeżycia duchowego, które okazało się decydującym. Usłyszał w ogrodzie głos jakby dziecka powtarzający: weź to i czytaj! (tolle et lege!). W końcu po przeczytaniu Biblii nawrócił się na chrześcijaństwo z rąk Ambrożego. Wyjechał do Afryki nawracać autochtonów. Razem z bratem pochował matkę, św. Monikę. Rozdał majątek. Został wyświęcony na kapłana. Prowadził klasztor. Został następcą biskupa Hippony. Dużo korespondował, pisał, przemawiał. Tępił sekty chrześcijańskie. W czasie najazdu Wandalów na Afrykę, Augustyn zmarł. Hippona broniła się 3 miesiące. Miasto zostaje spalone, ale biblioteka Augustyna cudem ocalała.
Ikonografia: ukazywany z Wielkimi doktorami Kościoła św. Ambrożym, Św. Hieronimem oraz Św. Grzegorzem I Wielkim; biskup, rzadziej jako mnich; jego atrybutami są: płonące serce przebite strzałą (symbol Bożej miłości) lub chłopiec z łyżką i muszlą; anioł mówiący mu do ucha, dziecko nad brzegiem morza przelewające wodę do dołka, księga, pastorał, serce w dłoni, serce przeszyte dwiema strzałami, uczeń lub grupa uczniów. Niekiedy przedstawiany jest z modelem świątyni w dłoniach (odniesienie do Miasta Bożego) lub jako pokutnik pogrążony w ekstazie.
Barbara
Barbara z Nikomedii. Jedna z 14 Świętych Wspomożycieli. Dziewica, męczennica. Była piękną córką bogatego. Pod wpływem filozofa, chrześcijanina przyjęła chrzest i złożyła ślub czystości. Ojciec dowiedziawszy się o tym, pragnąc wydać ją za mąż i złamać opór dziewczyny, uwięził ją w wieży. Jej zdecydowana postawa wywołała w nim wielki gniew. Przez pewien czas Barbara była głodzona i straszona, żeby wyrzec się wiary. Kiedy to nie poskutkowało, ojciec zaprowadził ją do sędziego i oskarżył. Sędzia rozkazał najpierw Barbarę ubiczować, jednak jej chłosta wydała się jakby muskaniem pawich piór. W nocy miał ją odwiedzić anioł, zaleczyć jej rany i udzielić Komunii św. Jest też wersja o tym, jak odwiedził ją Chrystus, co spowodowało, że jej współwięźniarka się nawróciła. Potem sędzia kazał Barbarę bić maczugami, przypalać pochodniami, a wreszcie obciąć jej piersi. Chciał ją w takim stanie pognać ulicami miasta, ale wtedy zjawił się anioł i okrył jej ciało białą szatą. Sędzia wydał więc wyrok, by ściąć Barbarę mieczem. Wykonawcą tego wyroku miał się stać ojciec Barbary, Dioskur. Podobno ledwie odłożył miecz, zginął rażony piorunem.
Św. Stanisław Kostka, kiedy znalazł się w chorobie śmiertelnej na łożu boleści, a właściciel wynajętego przez Kostków domu nie chciał jako zaciekły luteranin wpuścić kapłana z Wiatykiem, wtedy zjawiła mu się św. Barbara i przyniosła Komunię świętą.
Ikonografia: w długiej, pofałdowanej tunice i w płaszczu, z koroną na głowie, niekiedy w czepku. W ręku trzyma kielich i Hostię. Według legendy tuż przed śmiercią anioł przyniósł jej Komunię św. Czasami ukazywana jest z wieżą, w której była więziona (wieża ma zwykle 3 okienka, które miały przypominać Barbarze prawdę o Trójcy Świętej), oraz z mieczem, od którego zginęła. Atrybuty: anioł z gałązką palmową, dwa miecze u jej stóp, gałązka palmowa, kielich, księga, lew u stóp, miecz, monstrancja, pawie lub strusie pióro, wieża.
Bartłomiej
Natanael, Apostoł, męczennik. Przyjaźnił się z św. Filipem. Filip przyprowadził Bartłomieja do Jezusa. Był przy cudownym połowie ryb, kiedy Jezus zmartwychwstał. Po wniebowstąpieniu Jezusa głosił ewangelię. Podobno miał nawrócić brata króla Armenii. Pojmano go z rozkazu króla. Był męczony i rozpięty na krzyżu głową w dół, żywcem obdarty ze skóry i ukrzyżowany, potem go ścięto.
Ikonografia: z odartą skórą, z kordelasem do zdzierania skóry; w długiej tunice, przepasanej paskiem, czasami z anatomiczną precyzją jako muskularny mężczyzna. Jego atrybutami są: księga, nóż, zwój.
Benedykt
Benedykt z Nursji. Opat. Patron Europy. Jego siostrą bliźniaczką był św. Scholastyka. Po studiach oddał się ascezie na pustkowiu. W grocie Subacio spędził 3 lata w odosobnieniu. Napastował go tamże szatan. Nauczał. Kierował klasztorem, ale tamtejsi mnisi chcieli go otruć. Podobno kiedy przeżegnał się kielich z zatrutym winem rozbił się, a wino rozlało. Stworzył wokół swojej groty w Subacio cały kompleks dla eremitów. Zbudował klasztor na Monte Casino. Dostąpił daru przepowiadania przyszłości oraz czynienia cudów. Wielu uzdrawiał modlitwami. Dwóch jego uczniów miało wizję drogi wykładanej drogimi kobiercami i kamieniami do nieba z głosem mówiącym, że tą drogą podąża Benedykt do nieba. Przed śmiercią święty przyjął Eucharystię i oddał duszę Bogu na stojąco, podtrzymywany przez uczniów.
Ikonografia: w czarnym habicie benedyktyńskim, w kukulli, z krzyżem w dłoni. Ukazywany jest z siwą, niedługą brodą i łysiną czołową (niekiedy na większej łysinie znajduje się mały kosmyk włosów). W obu rękach najczęściej trzyma zwinięty zwój.
W tradycji zachodniej przypisuje się mu wiele atrybutów, m.in. anioła, bicz, hostię, kielich z wężem, rozbity puchar, kruka z chlebem w dziobie, pastorał, psa, wiązka rózg, księga, sięga reguły w ręce, kubek. Istnieje także infuła u nóg z napisem Ausculta fili - Synu, bądź posłuszny.
Bernard z Clairvaux
Opat, doktor Kościoła. Doktor Miodopłynny. Gdy umarła mu matka, zastąpił ją Matką Bożą. Wstąpił do cystersów razem z 30 pobratymcami. Stworzył opactwo w Jasnej Dolnie=Calara Vallis=Clairvaux. Rozpowszechnił cystersów w Europie. Podczas schizmy święty opowiada się za Innocentym II. Dzięki jego staraniom wybrano na papieża Eugeniusza III, jego ucznia . Był jego mentorem i doradcą. Doprowadził do II krucjaty krzyżowej. Napisał regułę dla templariuszy. Zwalczał Abelarda i jego filozofię. Napisał wiele pism. Szczególnie dużo czasu poświęcał Matce Boskiej. Na widok krzyża płakał. Rozmawiał z Chrystusem ukrzyżowanym. Raz powiedział radośnie: Ave, Maria!, a figura mu odpowiedziała: Salve, Bernardzie!.
Ikonografia: Lactatio Bernardi wyobrażający legendę o św. Bernardzie, według której podczas modlitwy objawiła się Maryja, a z jej piersi wypłynęło mleko; w stroju cysterskim. Jego atrybutami są m. in.: księga, krzyż opacki, krucyfiks, Matka Boża z Dzieciątkiem, narzędzia Męki Pańskiej, pióro pisarskie, różaniec, trzy infuły u stóp, rój pszczeli, ul.
Bernardyn ze Sieny
Kapłan, doktor Kościoła. Posługiwał w czasie zarazy, zaraził się i cudem ozdrowiał. Wstąpił do franciszkanów. Był dobrym mówcą. Czynił cuda. Miał tabliczkę z barwnie wypisanym imieniem Jezus. Został oskarżony o herezję, jednak szybko to zatuszowano. Zakładał nowe zakony franciszkańskie z własną regułą reformowaną - bernardyni. Po jego śmierci wystawiono jego ciało na publiczny ogląd. Wyróżniał się też nabożeństwem do NMP.
Ikonografia: w habicie bernardyńskim; czasem jako kaznodzieja. Jego atrybutami są: u nóg trzy infuły, których odmówił; otwarta księga; krzyż z monogramem IHS; w ręku monogram IHS w promieniach.
Błażej
Biskup, męczennik. Jeden z 14 Świętych Wspomożycieli. Był lekarzem, oddał się ascezie na pustyni. Został następcą biskupa Sebasty. Podczas prześladowań schronił się w pieczarze. Jednak ktoś doniósł o jego kryjówce, aresztowano go i uwięziono. W więzieniu cudownie uleczył syna pewnej kobiety, któremu gardło przebiła ość i nie chciała wyjść, co groziło uduszeniem. Torturowano świętego. Ścięto go mieczem.
Ikonografia: w stroju biskupa, uzdrawia dziecko, błogosławi; atrybutami jego są; jeleń, pastorał, ptaki z pożywieniem w dziobie, dwie skrzyżowane świece, zgrzebło - narzędzie tortur, skręcony toczek, zgrzebło
Brygida Szwedzka
Wdowa. Cieszyła się przyjaźnią Jezusa. W wieku 7 lat ukazała jej się NMP i założyła na jej głowie koronę. W wieku 10 lat pojawił się jej Jezus na krzyżu. Została wydana za mąż. Rozpaczała po utracie dziewictwa. Była wzorową żoną i panią zamku. Na jej życzenie przetłumaczono Pismo Święte na szwedzki. Została ochmistrzynią na dworze szwedzkim. Fundowała kościoły, pielgrzymowała. Jej mąż wstąpił do cystersów. Pokutowała. Przepowiedziała królowi szwedzkiemu i zakonowi krzyżackiemu kary Boże, które się urealniły. Kazała w imieniu Chrystusa wrócić papieżowi do Rzymu, ten jednak szybko wrócił do Awinionu, a święta przepowiedziała mu śmierć, co się ziściło. Kolejnego papieża tez namawiała do powrotu do Rzymu. Jej dom był otwarty dla potrzebujących. Założyła nowy zakon „brygidki”. Przeprowadziła się do Rzymu, skąd papież został wygnany. Umarła po pielgrzymce po włoskich sanktuariach. W jej pogrzebie wzięły udział tłumy. Za życia dużo czasu spędzała z św. Katarzyną Szwedzką, jej córką, która była opatką jej zakonu. Księga Objawień Brygidy Szwedzkiej - przepowiednie dotyczące osób i spraw najistotniejszych w jej czasach.
Ikonografia: w ciemnowiśniowym habicie z czerwonym welonem, na nim korona z białego płótna z pięcioma czerwonymi znakami - symbolizującymi pięć ran Jezusa. Czasami siedzi przy pulpicie i spisuje swoje wizje. Jej atrybutami są: heraldyczny lew, korona; księga, którą pisze; ptasie pióro, pielgrzymi kapelusz, serce i krzyż.
Cecylia
Cecylia z Rzymu. Dziewica, męczennica. Z bogatej rodziny, złożyła śluby czystości. Musiała jednak poślubić Waleriana. Walerian przyjął chrześcijańską wiarę. Ukazał mu się starzec w białych szatach z księgą. Kiedy Walerian wrócił do domu z chrztu ujrzał Cecylię modlącą się, a obok niej anioła, który trzymał dwa wieńce z róż i lilii (symbol czystości), które włożył następnie na głowy Cecylii i Waleriana. Brat Waleriana, Tyburcy również przyjął chrzest od papieża. Kiedy wszedł do mieszkania Waleriana uderzyła go woń róż i lilii. Tyburcy również ujrzał anioła Cecylii. Podczas prześladowania chrześcijan skazano Waleriana i Tyburcego na śmierć. Cecylia rozdała majątek ubogim i została aresztowana. Na wskutek jej piękna i przemówień nawróciło się na chrześcijaństwo 400 żołnierzy. Kazano zawiesić ją nad ogniem w łaźni i dusić parą, ona czuła powiew wiatru. Kazano jej ściąć głowę, ale kat urzeczony jej pięknem nie był wstanie tego zrobić. Trzy razy uderzył i jej nie zabił. Krew z jej szyi jest relikwią. Po trzech dniach umarła. Podobno grała na organach lub jakimś innym instrumencie.
Ikonografia: jako orantka, w późniejszych wizerunkach: w tunice, z palmą męczeńską w dłoni. Czasami gra na organach. Atrybutami świętej są: anioł, instrumenty muzyczne (cytra, harfa, lutnia, organy), płonąca lampka, miecz, wieniec z białych i czerwonych róż (oznaczające niewinność i męczeństwo).
Czternastu Wspomożycieli
W poczet Czternastu Świętych Wspomożycieli Kościół katolicki zaliczył tych, których wstawiennictwo u Boga uznał za wyjątkowo skuteczne, szczególnie w wypadku chorób. Większość z nich żyła na przełomie III i IV wieku za panowania cesarza Dioklecjana. Miały wtedy miejsce najdłuższe i najkrwawsze w historii Cesarstwa rzymskiego prześladowania chrześcijan. Ich kult jako wspomożycieli sięga XIV wieku i jest związany z epidemią dżumy zwaną czarną śmiercią.
Święci Wspomożyciele:
Krzysztof (str.13) - patron nagłej śmierci, atrybut: Dzieciątko Jezus
Katarzyna z Aleksandrii (str.12) - patronka od bólu gardła i głowy, atrybut: koło
Cyriak - chroniący od opętania; atrybut: diabeł, księga egzorcyzmów,
Małgorzata z Antiochii Pizydyjskiej (str.13) - chroniąca od bólów porodowych, atrybut: smok na łańcuchu
Dionizy - chroniący od bólów głowy, atrybut: ucięta głowa, mitra biskupia, miasto, piec
Pantaleon - chroniący od strasznych chorób, atrybut: gwoździe, lub ręce przybite gwoździami do głowy, skrzynka z lekarstwami, krzyż męczeństwa
Achacy - patron od chorób, atrybut: korona cierniowa, albo krzyż, palma męczeństwa, centurion z cierniami, w zbroi z sztandarem i tarczą,
Eustachy (str.7) - patron rycerzy i ludzi w potrzebie, atrybut: jeleń
Erazm - patron ludzi doznających wielkich bólów fizycznych, atrybut: powój, biskupich szatach z księgą w ręku, również w czasie męczeństwa z korbą, na którą są nawijane jego wnętrzności, z żelaznymi pazurami.
Dominik Guzman
Dominiki Gusmano. Kapłan. Matka, bł. Joanna, miała przed jego narodzeniem sen, że urodzi psa trzymającego zapaloną pochodnię, którą rozpali cały świat. Podczas chrztu Dominika jego matka chrzestna zobaczyła gwiazdę świecącą nad jego głową. Uczył się dużo, został wyświęcony. Towarzyszył biskupowi w przygotowaniach do zaślubin syna króla Kastylii. Był świadkiem najazdu pogan na Turyngię. Nawraca heretyków. Razem z biskupem prowadził życie na wzór ewangelistów, by udowodnić czystość wiary katolickiej wśród heretyków. Założył klasztor żeński. Zatwierdzenie nowej rodziny zakonnej przez papieża. W śnie zjawili mu się św. Piotr i Paweł, którzy zachęcali go do wysłania swoich zakonników w cały świat. Dominikanie zostali hojnie obdarowani przez możnych. W pałacu papieża Dominik wskrzesił bratanka kardynała Stefana z Fossanuova. W Soro święty uzdrowił skażone ryby i powstrzymał plagę wężów. Dominik do końca życia przemierzał pieszo Europę, głosząc kazania i nauczając.
Ikonografia: w białym dominikańskim habicie z czarną kapą. Jego atrybutami są: gwiazda sześcioramienna (Lumen Ecclesiae - Światło Kościoła), infuła u stóp, lilia (symbol czystości) - czasami złota, księga (Biblię, bądź też symbol nauki i rozumowego podejścia do wiary), kij pielgrzymi (symbol kaznodziei-wędrowca), podwójny krzyż procesyjny, pastorał, pies w czarne i białe łaty (kolory habitu dominikańskiego) trzymający pochodnię w pysku (symbol zakonu i jego misji, niesienia ognia Słowa Bożego: "Domini canes" - "Pańskie psy"), czasami ten pies stoi na kuli ziemskiej, różaniec; przedstawiany jako klęczący przed Matką Boską z Dzieciątkiem, od której otrzymuje różaniec, obok niego często przedstawiana jest również św. Katarzyna ze Sieny, razem tworzą wizerunek Matki Boskiej Różańcowej.
Dorota
Dorota z Cezarei. Dziewica, męczennica. Z wyroku Suprycjusza dręczono ją na katowni, bito pięściami, a na końcu skazano na ścięcie. Do zaparcia się wiary namawiały ją dwie odstępczynie. Widząc jednak jej stanowczość, same wybrały męczeństwo. Na widok jej męczeństwa nawrócił się Teofil, mówca. Miał on z ironią zapytać czemu świętej tak spieszno do śmierci. Ona mu odpowiedziała, ze idzie do niebieskich ogrodów. Na co on zechciał dowodu na istnienie tych ogrodów. Zaraz też pojawił się chłopiec z koszykiem kwiatów i owoców, mimo ze była zima.
Ikonografia: z mieczem, koszem kwiatów, owoców; anioł, trzy jabłka i trzy róże lub kosz z owym rajskim prezentem, a także korona, krzyż, lilia, miecz, palma męczeństwa. Św. Dorota przedstawiana jest w stroju królewskim z koroną na głowie, czasami wśród chórów anielskich.
Dyzma - Dobry Łotr
Zwany także Titus. Pierwszy święty chrześcijański. Został ukrzyżowany razem z Jezusem. Wyznał mu skruchę, a w zamian Jezus dopuścił go do królestwa bożego. Jest symbolem Bożego Miłosierdzia. Wspomina o nim św. Łukasz i apokryfy. Dolna belka krzyża prawosławnego symbolizuje skazańców ukrzyżowanych wraz z Chrystusem. Prawe, wzniesione ku górze ramię — to właśnie Święty Łotr.
Ikonografia: młodzieniec, również w wieku dojrzałym, a nieraz też jako starzec. Jego strojem jest opaska na biodrach lub krótka tunika. Święty występuje głównie w scenach zbiorowych: na krzyżu obok Chrystusa, w wyobrażeniach wstąpienia Chrystusa do otchłani, w przedstawieniach Sądu Ostatecznego, w przedstawieniach Chrystusa z grzesznikami, w wyobrażeniach raju. Indywidualnie na ikonach wschodnich. Ikony marszowe z Dobrym Łotrem jako mężczyzną w czerwonej opończy przerzuconej przez ramię, z krzyżem w jednym ręku, a z mieczem lub nożem w drugim. Atrybuty: krzyż, łańcuch, maczuga, miecz lub nóż.
Elżbieta - matka Jana Chrzciciela
Żona Zachariasza. Zwana sprawiedliwą. Urodziła dziecko mimo podeszłego wieku, po tym jak Zachariaszowi objawił się anioł w Świątyni Jerozolimskiej. Zachariasz mu niedowierzał i stracił mowę, którą odzyskał dopiero w dniu obrzezania Jana. W 6 mies. nawiedziła ją NMP, której archanioł powiedział o cudownym poczęciu Jana. Elżbieta wiedziała o dziecku Marii. Maria była u Elżbiety ok. 3 mies.
Ikonografia: Elżbieta i Zachariasz, przedstawiani są prawie zawsze razem. Występują w cyklach poświęconych Janowi Chrzcicielowi, głównie w scenach zwiastowania Zachariasza o narodzeniu Jana, odwiedzin Maryi Panny oraz w scenie, gdy Zachariasz pisze imię Jan. Atrybutami św. Zachariasza są: gałązka oliwna w ręce, imię Jan; czasami bywa przedstawiany na ośle jako zapowiedź Chrystusa triumfującego w Niedzielę Palmową.
Elżbieta Węgierska
Elżbieta z Turyngii. Księżna. Zaręczona z landgrafem Turyngii, tamże zamieszkała. Jej mąż zmarł. Miała dzieci. Opuściła zamek i przeniosła się. Oddała się pokucie, wychowywaniu dzieci. Miała twardego spowiednika, który dawał jej okrutne pokuty. Została franciszkanką. Ufundowała szpital, gdzie pomagała biednym. Zmarła wcześnie. Mąż kiedyś zabronił jej rozdawać pieniądze i chleb ubogim. Przyłapał ją na wynoszeniu bułek w fartuchu, zobaczył zamiast nich róże mimo zimy. Podobno została wyrzucona z zamku i musiała się razem z dziećmi tułać.
Ikonografia: z naręczem róż w fartuchu; w stroju królewskim; atrybuty: kilka monet i różaniec, chleb, dzban na wodę
Eustachy
Eustachy Rzymski. Eustachiusz. Jeden z 14 Wspomożycieli. Męczennik. Był generałem cesarza Trajana. Podczas polowania na jelenia pomiędzy zobaczył w rogach jelenia krzyż Jezusa. Po tym zdarzeniu nawrócił się i ochrzcił razem ze swoją rodziną, wtedy też przyjął imię Eustachy. Spotkała go seria nieszczęść sprawdzających jego wiarę: stracił majątek, jego służący poumierali na zarazę, podczas podróży morskiej została porwana jego żona, a gdy przechodził przez rzekę z dwoma synami, jego dzieci zostały porwane przez wilka i lwa. Podobnie do Hioba Eustachy lamentował, ale nie stracił wiary. Wkrótce po tym odzyskał swoją rodzinę i wcześniejszą pozycję. Ponieważ odmówił złożenia pogańskiej ofiary został razem ze żoną i synami skazany przez cesarza Hadriana na śmierć. Najpierw został rzucony lwom na pożarcie, ale ponieważ one nie wyrządziły mu szkody, został upieczony w rozżarzonym byku (lub wole) z brązu.
Ikonografia: byk, krzyż, róg, jeleń, piec; w zbroi lub ubiorze myśliwego
Filip
Apostoł. Męczennik. Filip znał się przed powołaniem z Andrzejem i Piotrem. Przyprowadził św. Bartłomieja do Jezusa. Wymieniany jest na 5 miejscu. Był podczas pomnożenia ryb i chleba. Do niego przychodzili poganie z prośba o spotkanie z Jezusem. Był podczas ostatniej wieczerzy. Filip miał żonę i córki, które żyły w panieństwie (nazywane są „prorokiniami”). Najpierw został ukrzyżowany, a następnie ukamienowany. W miejscu jego pochowania miały być pochowane jego córki i siostra.
Ikonografia: bez brody młodzieniec, w ręce księgę lub zwój; starszy, brodaty i często łysy mężczyzna z krzyżem bądź belką od krzyża jako atrybutem. Niekiedy apostoł trzyma w ręce kamienie - znak męczeństwa, innym znów razem towarzyszy mu anioł. Atrybuty: krzyż łaciński w kształcie litery T (czasami odwrócony), wąż lub smok, chleb, ryba i kamień.
Florian
Żołnierz, męczennik. Oficer wojsk rzymskich. Podczas prześladowań aresztowany. Odmówił sprzeniewierzenia się wierze. Biczowano go, szarpano ciało hakami, uwiązano kamień u szyi i utopiono. Święta Waleria znalazła jego ciało i pochowała. Kiedy płonął cały Kraków, tylko kościół św. Floriana przetrwał.
Był organizatorem i dowódcą oddziałów gaśniczych wchodzących w skład armii Imperium rzymskiego. Ujął się za prześladowanymi legionistami chrześcijańskimi, za co został skazany na karę śmierci
Ikonografia: rzymski oficer z naczyniem z wodą do gaszenia ognia; gaszący ogień w czasie pożaru domu lub kościoła; czasami jako książę. Bywa, że w ręku trzyma chorągiew. Jego atrybutami są: kamień młyński u szyi, kolczuga, krzyż, czerwony i biały krzyż, miecz, palma męczeńska, płonący dom, orzeł, tarcza, zbroja.
Franciszek Ksawery
Kapłan. Z bardzo zamożnej i wysoko postawionej rodziny. Wykształcony. Znał św. Ignacego Loyolę. Mieszkał z nim w jednej celi. Złożyli śluby zakonne. Chcieli wypłynąć do Ziemi Świętej z Wenecji. Tamże czekając na statek usługiwali biednym i chorym. Nie wyjechali do Jerozolimy, ale udali się do Rzymu. Założył wraz z Loyolą i Fevrem Jezuitów. Wyruszył na misję do Indii. Po długiej i niebezpiecznej podróży dotarli do Mozambiku. Tam pomagał chorym i biednym. Jego podróż trwała dalej, a święty zachorował na śmiertelną chorobę. Został z niej cudownie wyleczony. Dotarł na Półwysep Arabski, gdzie znalazł grupkę chrześcijan, którymi się zaopiekował. W końcu dotarł do Goa w Indiach. Święty widząc opłakany stan duchowej kondycji tamtejszych Portugalczyków zabrał się do pracy. Nauczał, wspierał, opiekował się ludźmi. Pracował wśród ludu z Wybrzeża Rybackiego. Na pobliskiej wyspie było prześladowanie chrześcijan. Święty otworzył seminarium. Dużo zwiedzał Azji. Wyjechał również do Japonii po założeniu kolegiów jezuickich w Indiach. Nie rozumiejąc sytuacji politycznej w Japonii, Franciszek motał się po tym kraju bezczynnie. Dla rozrywki przywdział strój japoński i próbował przekupić możnych darami. Jednego przekupił tak, ze pozwolono mu na działalność misyjną. Nawet udało mu się nawrócić 1000 Japończyków, po czym wrócił do Indii. Oczywiście wszystkiego mu było mało i musiał pojechać do Chin. Nikt z nim nie chciał jechać, więc pojechał sam. Święty rozchorował się i umarł z powodu choroby tropikalnej. Wielkie Cesarstwo Chin go pokonało! Panowała wtedy dynastia Ming i imperator Jiajing. [to nie jest istotna informacja. Po prostu lubię Chiny.]
Przypisuje się mu miliony wiernych nawróconych, dar języków, uzdrawiania, wskrzeszania. Pozostawił po sobie listy.
Ikonografia: w sukni jezuickiej obszytej muszlami lub w komży i stule. Niekiedy otoczony jest gronem tubylców. Jego atrybutami są: gorejące serce, krab, krzyż, laska pielgrzyma, stuła.
Franciszek Salezy
François de Sales. Biskup, doktor Kościoła. Już od wczesnych lat bardzo związany z duchowieństwem. Oddał się pod opiekę Matki Boskiej. Związany z jezuitami, ukończył prawo. Był legatem papieskim w Szwecji, Polsce i Moskwie. Złożył śluby czystości. Uczył prawd, nawiedzał ubogich i chorych. Walczył z kalwinizmem. Musiał pokonać Alpy. Odwiedzał wioski i zagrody wieśniaków. Umiał mówić do prostaków i miał złoty humor (cokolwiek to znaczy). Próbował namówić głowę kościoła kalwińskiego do powrotu na katolicyzm. Rozdawał ulotki, rozlepiał je na murach. Zorganizował konferencję dla duchowieństwa i został biskupem. Sporo przemawiał i nauczał katechizmu. Z św. Franciszką de Chantal założył wizytki. Zmarł nagle w Lyonie. Był wybuchowy z natury, ale potrafił się powstrzymać. Pozostawił po sobie trochę pism.
Ikonografia: w stroju biskupim - w rokiecie i mantolecie lub w stroju pontyfikalnym z mitrą na głowie. Jego atrybutami są: gorejąca kula ośmiopłomienna, księga, pióro, serce przeszyte strzałą i otoczone cierniową koroną trzymane w dłoni.
Franciszek z Asyżu
Franciszek Seraficki. Biedaczyna z Asyżu. Giovanni Bernardone. Podobno urodzony w stajni. Jego rodzice mieli kram z suknami. Podczas wojny pomiędzy Asyżem a Perugią dostał się do niewoli. Ukazała mu się postać, która zaprowadziła go do zamku pełnego zbroi na ścianach. Postać powiedziała mu, ze to wszystko jest jego i jego żołnierzy. Chciał iść na wojnę, ale znowu miał sen. Powrócił do Asyżu. Sprzedał konia i zbroję. Zaczął wieść życie ascetyczne. Pewnego dnia usłyszał głos mówiący, ze ma naprawić Kościół. Pewny, ze chodzi o kościół św. Damiana, podjął się pomocy przy jego budowie. Ojciec go wydziedziczył. Franciszek uczynił z Boga swego jedynego Ojca. Błąkał się i naprawiał kościoły. Pomagał chorym, nawoływał do pokuty. Postanowił chodzić w zgrzebnych habicie przepasanym sznurem, z kijem i nauczać ludzi. Franciszek i jego misja (zebrał już uczniów) zostali potępieni i musieli stanąć przed papieżem. Papież zatwierdził zakon świętego. Papież miał proroczy sen, w którym widział franciszkanów podtrzymujących chylący się ku upadkowi Kościół. Zgłosiła się do franciszkanów św. Klara. Św. Franciszek dokonał jej ostrzyżyn i obłóczyn. Franciszek chciał odwiedzić Ziemię Świętą, ale jego statek musiał zawrócić z powodu sztormu. Chciał pojechać do Maroka, ale zachorował. Otrzymał w darze Górę Alwernię, gdzie często się modlił i otrzymał stygmaty. Ukazał mu się Chrystus w postaci serafina na krzyżu i odbił na jego ciele święte rany. Święty ciągle płakał, więc prawie oślepł. Święty spotkał się na soborze laterańskim z św. Dominikiem. Franciszek udał się z krzyżowcami do Egiptu i rozmawiał z sułtanem Melek-el-Kamelem. Nie nawrócił go, ale otrzymał glejt na swobodne poruszanie się po Ziemi Świętej. Franciszek tworzy pierwszą żywą szopkę. Kiedy zmarł bracia rozłożyli jego ciało na kształt krzyża.
Ikonografia: w brązowym habicie franciszkańskim z kapturem, przepasany białym sznurem z trzema węzłami, symbolizującymi trzy składane przez braci mniejszych śluby: posłuszeństwa, ubóstwa i czystości; święty trzyma w ręku krucyfiks, a u jego stóp znajduje się czaszka - symbole pokuty i umartwienia; ukazywany też ze stygmatami, które otrzymał: przebitym bokiem, rękami i stopami; w otoczeniu zwierząt (ptaków), ze względu na braterstwo stworzeń, jeden z elementów duchowości minoryckiej. Jego atrybutami są: baranek, krucyfiks, księga, ryba w ręku.
Gabriel Archanioł
Jego imię znaczy „mąż Boży“, „wojownik Boży“. Tłumaczy prorokowi Danielowi sens wizji o baranie i koźle. Następnie wyjaśnia mu przepowiednię Jeremiasza. Zwiastował narodzenie Jana Chrzcicela i Jezusa. Zwany także Stróżem Najśw. Rodziny. Oznajmił Józefowi dziewicze poczęcie Jezusa, powiedział mu także o zamiarze zamordowania Jezusa przez Heroda i kazał mu uciekać do Egiptu. Po ustaniu niebezpieczeństwa kazał mu wracać z rodziną do Nazaretu. Pewnie był aniołem pocieszenia Chrystusa w Ogrójcu. Był też obecny przy jego zmartwychwstaniu i wniebowstąpieniu. Jeden z 7 duchów przy tronie Boga.
Ikonografia: młodzieniec, przeważnie uskrzydlony i z nimbem. Odziany w tunikę i paliusz, czasami nosi szaty liturgiczne. Na włosach ma przepaskę lub diadem. Jego skrzydła bywają z pawich piór. Szczególnie ulubioną sceną, w której jest przedstawiany w ciągu wieków, jest Zwiastowanie. Niekiedy przekazuje Maryi jako herold Boży zapieczętowany list lub zwój. Za atrybut służy mu berło, lilia, gałązka palmy lub oliwki.
Genowefa
Dziewica, mniszka. Św. German zauważył Genowefę w tłumie, który zebrał się wokół niego i przepowiedział jej, że zostanie świętą. Wręczył jej medalik (lub krzyżyk) z którym się nigdy nie rozstawała. Oddała się pokucie i miłosierdziu. Udała się do Paryża i złożyła śluby czystości (welon oblubienicy Jezusa). Zgromadziła wokół siebie uczennice, które razem z nia utrzymywały się z pracy własnych rąk. Przewidziała, ze Atylla ominie Paryż i Francję. Podczas oblężenia miasta przez Franków zorganizowała dowóz żywności. Gdy mieszkańcom Paryża groził głód, zorganizowała flotyllę rzeczną, która zaopatrzyła miasto w żywność. Zmobilizowała ludność do rozpoczęcia budowy bazyliki Saint-Denis. Przychodzili do niej nie tylko biedni, ale także bogaci i nawet sami królowie. Znosiła cierpienia fizyczne. Okrzyknięto ją czarownicą i chciano spalić. Dożyła późnej starości. Patronka Francji i Paryża. Gdy modliła się, diabeł żeby jej przeszkodzić, zdmuchiwał jej świecę, ale anioł zapalał ją z powrotem.
Ikonografia: jako młoda pasterka pasąca owce; jako młoda mniszka; z dwoma kluczami Paryża u pasa; gdy przywraca niewidomemu wzrok; ze świecą. Jej atrybutami są: anioł i księga, czasza, kądziel, kij pasterski, owca, dwa klucze, medalik.
Grzegorz I Wielki
Grzegorz Dialog, Dwojesłow. Papież, doktor Kościoła. Jego rodzicami byli św. Gordian i św. Sylwia. W dzieciństwie otoczony świętymi ciotkami, etc. Później piastował urząd namiestnika Rzymu, który porzucił dla zakonu benedyktynów. Zamienił swój dom w klasztor. Był wysokim urzędnikiem kościelnym. Nawet wyjechał w poselstwie do Konstantynopola. Po śmierci papieża wybrano na tę funkcję świętego. On jednak nie chciał na początku nim zostać. Rzym nawiedziła zaraza, a Grzegorz poprowadził procesję pokutną dla odwrócenia klęski. Po zatwierdzeniu go jako papieża wprowadził szereg reform do Kościoła. Nawrócił Longobardów, jak i inne barbarzyńskie ludy. Zmarł w chwale własnych osiągnięć. Kiedy Grzegorz był jeszcze opatem, znaleziono martwego mnicha z pieniędzmi. Grzegorz kazał go pochować poza klasztorem w miejscu niepoświęconym. Jednak stroskany o duszę mnicha kazał odprawić 30 mszy za niego, tamten podobno pojawił się przed Grzgorzem i dziękował za skrócenie czasu w czyśćcu. Ujrzał pewnego dnia niewolników na targu i zapytał jednego z nich, skąd są. Ten odpowiedział, że z Brytanii. Na wieść, że lud ten jest nieschrystianizowany, przeraził się. Zadał mu następnie pytanie - kim są, a słysząc odpowiedź Anglowie był przekonany, że słyszy aniołowie. Na pytanie o dokładną lokalizację kraju, usłyszał Deira, co zrozumiał jako De ira (wybawieni od gniewu Bożego). Na pytanie, jak nazywa się władca prowincji, usłyszał Aella (pierwszy władca Deiry), zrozumiał jednak to jako: Alleluja. Po spotkaniu postanowił przeprowadzić misje w tym kraju.
Ikonografia: w trakcie pisania; z księgą i Duchem Św.; mężczyzna w starszym wieku, w papieskim stroju liturgicznym, w tiarze (ma 3 stopie równie 3 zadaniom papieży); jego atrybutami są: anioł, trzy krwawiące hostie, krzyż pontyfikalny, model kościoła, otwarta księga, parasol - jako oznaka papiestwa, zwinięty zwój.
Helena
Helena Cesarzowa. Była właścicielką oberży. Zarządca prowincji zakochał się w niej i zrobił z niej konkubinę. Urodziła Konstantyna. Zarządca prowincji otrzymał od cesarza część imperium Rzymskiego. Wziął za żonę pasierbicę cesarza i odrzucił Helenę z dzieckiem. Ojciec Konstantyna zmarł i chłopak został cesarzem. Razem z matką dzielił władzę. Zlikwidował innych władców cesarstwa i został jedynym cesarzem. Helena udała się na pielgrzymkę do Ziemi Świętej. Zbudowała tamże bazylikę. Odnalazła Krzyż Chrystusowy. Podobno odnalazła aż 3 krzyże, właściwy rozpoznali po tym, który wskrzesił martwą dziewczynę. Podobno z jednego z gwoździ uczyniła wędzidło dla konia swojego syna, a drugi dla odkupienia tego grzechu wsadziła do cesarskiej korony. Była hojna dla ubogich, troszczyła się o więźniów. Była miłosierna, słowem.
Ikonografia: w stroju cesarzowej z krzyżem w ręku; w stroju cesarskim z koroną na głowie lub w bogatym wschodnim stroju, czasami w habicie mniszki. Jej atrybutami są: duży krzyż stojący przy niej, krzyż, który otacza ramieniem, mały krzyż w dłoni, trzy krzyże, krzyż i trzy gwoździe, model kościoła; z rozwiniętym zwojem, na którym znajduje się napis: Szukaliśmy jednego, a znaleźliśmy trzy i nie rozpoznaliśmy, aż pokazała nam martwa dziewczynka.
Hieronim
Hieronim ze Strydonu. Kapłan, doktor Kościoła. Był szeroko wykształcony i bardzo rzetelnie. Dużo pisał. Był urzędnikiem, potem wstąpił do duchowieństwa. Miał sen w Antiochii, gdzie głos mówił mu, że jest bardziej filozofem Cycerona niż chrześcijaninem. Po tym udał się na pustynię pokutować. Wyczerpany wrócił do Antiochii, gdzie przyjął święcenia kapłańskie. Zaczął nauczać i skupiał wokół siebie inteligencję okoliczną miast i wsi Rzymu. Jego uczennicą była św. Marcella, w której pałacu mieszkał razem z innymi świętymi. Na zlecenie papieża poprawił tłumaczenie Pisma Świętego. Po jego śmierci udał się do Egiptu. Mieszkał na Bliskim Wschodzie aż do śmierci. Przeżył najazd na swój klasztor i musiał uciekać.
Ikonografia: w gronie 4 wielkich doktorów Kościoła i Ojców Kościoła (św. Ambroży, św. Augustyn, św. Hieronim i św. Grzegorz Wielki) - wyobrażony jako bezbrody mężczyzna w średnim wieku z księgą w dłoni lub jako siwowłosego, łysiejącego, długobrodego starca z kapeluszem kardynalskim, księgą i piórem, atrybutem jest gołębica bądź model kościoła, symbol obrońcy Kościoła przed herezją; w stroju kardynalskim i takimż kapeluszu; jako uczony, teolog i tłumacz, z otwartą księgą, przepisujący lub dyktujący, studiującego w celi; jako pokutujący eremita, półnagi, o wyniszczonym ciele lub ubrany w długą szatę starzec, na ogół w towarzystwie lwa, na tle skalistego pustkowia; leżącego św. Hieronima obejmującego krzyż na tle obumierającej roślinności; jako wielkiego pokutnika w długiej szacie albo obnażonego starca, w przepasce na biodrach, wycieńczonego postami, z atrybutami umartwienia: uderzający się kamieniami w pierś lub biczującego się; jest w kapeluszu kardynalskim, co jest aluzją do jego funkcji sekretarza papieskiego, lub w postawie siedzącej przy pulpicie; atrybuty: czaszka, gołębica, kamienie, klepsydra, księga, lew u stóp (nawiązujący do legendy o wyjęciu ciernia z łapy tego zwierzęcia), oswojone lwiątko, model kościoła, pióro pisarskie, rylec do pisania i tabliczka, trąba powietrzna przypominająca Sąd Ostateczny, wielbłąd; scena, w której św. Hieronim opatruje łapę zranionego lwa, często pojawiał się też temat Kuszenie św. Hieronima na pustyni oraz Ostatnia komunia św. Hieronima.
Idzi
Opat, eremita. Jeden z 14 Świętych Wspomożycieli. Na pustyni podobno łania karmiła go mlekiem. Rozdał majątek ubogim. Pewnego razu, gdy okrył ciężko chorego kalekę, tenże szybko wyzdrowiał. Nad brzegami rzeki Rodonu napotyka pobożnego młodzieńca Werdema i obaj udali się na pustkowie. Przyciągają swoim ascetyzmem ciekawskich, więc Idzi wyszukuje sobie w głębi puszczy jaskinię, spędzając czas na modlitwie i pracy. Podanie głosi, że Pan Bóg dostarczył mu łani jako towarzyszki samotnego bytowania i karmicielki. Pewnego razu król Wizygotów Flawius zapędził się na polowaniu w puszczy, a jeden z myśliwych królewskich zobaczywszy łanię, gonił ją psami aż do jaskini Idziego. Tam łania się schroniła, a kiedy psy żadną miarą nie chciały wejść do wnętrza groty, jeden z myśliwych napiął łuk i zamiast ugodzić strzałą łanię, zranił człowieka, którym był nasz święty. Wówczas do jaskini zbliżył się sam król, a dopatrzywszy się w pustelniku męża Bożego ofiarował mu znaczne skarby. Pustelnik jednak skarbów nie przyjął, godząc się jedynie na to, aby na tym miejscu stanął jedynie klasztor pustelniczy. Odtąd król odwiedzał Idziego sięgając rady w różnych potrzebach i polecając się jego modlitwie. W krótkim czasie zaczęli przybywać tutaj młodzieńcy pragnący poświęcić się życiu duchowemu pod przewodnictwem Idziego. W ten oto sposób powstał klasztor mnichów. W mieście Nimes wskrzesił umarłego.
Ikonografia: w habicie zakonnym, często w jaskini lub na jej tle, z łanią i z ręką przebitą strzałą, czasem też z książką i laską pasterską w dłoni.
Ignacy Loyola
Kapłan. Niski. Po śmierci ojca służył jako paź na dworze królowej Izabeli. Później kreował się na awanturnika, chodził w zbroi i miał długie włosy. Był ranny kulą armatnia podczas wojny o Nawarrę. Hiszpanie się poddali, a Francuzi odesłali go do domu. Podczas rekonwalescencji przeczytał Legenda Aurea i parę innych książek, które go nawróciły. Żebrakowi oddał rycerskie odzienie. Przez całe życie kulał. Złożył swoją broń przed cudownym wizerunkiem Marii. Zamieszkał w celi u dominikanów, a później w grocie. Pokutował, nie mył się, nie golił, nie obcinał paznokci, biczował się. Szatan kusił go samobójstwem. Udał się wyczerpany na pielgrzymkę do Ziemi Świętej. Żył z żebractwa i przysług. Dotarł na miejsce, ale jego zapał mógł zaszkodzić kontaktom z Arabami, więc miejscowy biskup go wyrzucił. Był 2 razy oskarżony o szpiegostwo. Uczył się i studiował. Nauczał wiary, mieszkał w szpitalu i pomagał chorym. W podejrzeniu czy nie należy do sekty św. Inkwizycja uwięziła go. Po uwolnieniu znów żebrał. Zaprzyjaźnił się z Piotrem Favrem i Franciszkiem Ksawerym. Założyli zakon jezuitów. Napisał regułę, konstytucję, listy. Głównie siedział w centrali jezuitów. Przepowiedział swoją śmierć, nękany chorobami. Zmarł na rękach współbraci.
Ikonografia: jest w sutannie i birecie lub w stroju liturgicznym z imieniem IHS na piersiach, niekiedy w stroju rycerskim i w szatach pielgrzyma. Jego atrybutami są: księga; globus, który popycha nogą; monogram Chrystusa - IHS; napis AMDG - Ad maiorem Dei gloriam - "Na większą chwałę Boga"; krucyfiks, łzy, serce w promieniach, smok, sztandar, zbroja.
Izydor Oracz
Chłop. Patron Madrytu. Pracował jako parobek. Oskarżono go o to, że za mało pracuje, a za dużo się modli. Gospodarz nie mógł mu jednak nic zarzucić. Podejrzał Izydora, kiedy ten się modlił, a orał za niego anioł. Ożenił się, urodził mu się syn i przeniósł się do Madrytu. Pomagał uboższym.
Ikonografia: Anioł, który orze podczas modlitwy Świętego, pług zaprzężony w dwa woły, kłosy, laska, spod której wypływa źródło, różaniec; krucyfiks;
Jacek Odrowąż
Kapłan. Dominikanin. Uczestnik misji pruskiej. Wysłany do św. Dominika na naukę. Został obłóczony osobiście przez Dominika. Jacek został wysłany z powrotem do Polski by zakładać nowe placówki dominikanów. Głosił słowo po wszystkich słowiańskich krajach. Chorował, a następnie zmarł. Kiedy musiał uciekać przed Tatarami z Kijowa, zabrał ze sobą Najśw. Eucharystię by nie narazić jej na zniewagi. Usłyszał głos, który upomniał go o NMP. Maria miała go zapewnić, że święty da radę udźwignąć kamienną figurę NMP. Jacek doszedłszy wraz z braćmi Godynem, Florianem oraz Benedyktem nad Wisłę pod Wyszogrodem, która na wiosnę wylała, pomodlił się, rzucił swój płaszcz na wodę i po nim jak po moście dostał się na drugi brzeg. W okolicy Krakowa spadł tak obfity grad, że zniszczył zboże przed żniwami. Lud prosił Jacka o wsparcie i pomoc do Boga, a następnego ranka zboże na polach się podniosło.
Ikonografia: z monstrancją lub kustodią w ręku i figurą NMP; w habicie dominikańskim
Jadwiga Śląska
Jadwiga z Andechs-Meran. Księżna, wdowa, patronka Śląska. Wychowywana u benedyktynek. Żona Henryka Brodatego. Jej dzieci wcześnie umierały. Wspomagała biednych, chorych, więźniów, była wzorową żoną i władczynią. Kiedy jej mąż został ranny, pielęgnowała go. Kiedy został uwięziony, błagała o jego uwolnienie. Przeżyła uciekając do cystersów najazd Tatarów. Broniła polskiej racji stanu. Złożyła ślub czystości i prowadziła życie mnisze. Ostatnie lata spędziła w pokucie. Na jej modlitwę miało wytrysnąć cudowne źródło, która była spragniona podczas podróży. Jadwiga, aby nie odróżniać się od reszty swego ludu oraz w imię pokory i skromności, chodziła boso. Irytowało to bardzo jej męża, wymógł więc na spowiedniku, aby ten nakazał jej noszenie butów. Duchowny podarował swej penitentce parę butów i poprosił, aby zawsze je nosiła. Księżna, będąc posłuszną swojemu spowiednikowi, podarowane buty nosiła ze sobą, ale przywieszone na sznurku.
Ikonografia: młoda mężatka w długiej sukni lub w książęcym płaszczu z diademem na głowie, czasami w habicie cysterskim. Jej atrybutami są: but w ręce, krzyż, księga, figurka Matki Bożej, makieta kościoła w dłoniach, różaniec.
Jakub Mniejszy
Jakub Młodszy Apostoł. Później wszedł do grona apostołów niż Jakub Większy lub mógł być po prostu niższy od Jakuba Większego. Mówi się o Jakubie Mniejszym, jako o bracie, krewnym Jezusa. Był bratem św. Judy Tadeusza. Na Soborze Apostolskim zabrał głos po Piotrze. Był pierwszym przewodniczącym gminy chrześcijańskiej. Po zmartwychwstaniu Jezus pokazał się również Jakubowi. Nazywany filarem Kościoła. Jakub został postawiony przed sądem. Skazano go na ukamienowanie. Podczas kamienowania jeden z oprawców dobił Jakuba pałką uderzając w jego głowę. Podobno jednak najpierw strącono go z wieży świątyni.
Ikonografia: w tunice i płaszczu, z mieczem oraz z księgą. Czasami jako biskup rytu wschodniego. Jego atrybutami są także: halabarda, kamienie, korona w rękach, torba podróżna, zwój.
Jakub Większy
Jakub Starszy Apostoł. Brat Jana. Rybak, łowił razem z Piotrem, Andrzejem i Filipem. Spotkał Jezusa podczas połowu ryb. III miejsce wśród Apostołów. Był świadkiem wskrzeszenia córki Jaira, przemienienia Pańskiego na górze Tabor, modlitwy Jezusa w Ogrójcu. Żądał, żeby na miasto oporne Jezusowi spał piorun i je spalił. Pytał Jezusa na osobności, kiedy będzie koniec świata. Był świadkiem II cudownego połowu ryb. Herod skazał go na ścięcie mieczem. Jakub ucałował swojego kata, co spowodowało, ze oprawca sam się nawrócił i poniósł śmierć męczeńską. Podobno podczas jednej z bitew z Maurami, na niebie miał się ukazać Jakub w zbroi i przyczynić się do zwycięstwa.
Ikonografia: starzec o silnej budowie ciała w długiej tunice i w płaszczu lub pielgrzym w miękkim kapeluszu z szerokim rondem. Jego atrybutami są: bukłak, kij pielgrzyma, księga, miecz, muszla, torba, turban turecki, zwój. Na wschodzie: w średnim wieku, z ciemną, niedługą brodą. Odziany w typowe dla apostołów szaty i sandały. Poza scenami, na których obecni są inni spośród dwunastu apostołów, Jakub obecny jest na ikonach Przemienienia Pańskiego, gdzie klęczy lub leży u stóp Chrystusa oraz w scenie wskrzeszenia córki Jaira.
Jan Chrzciciel
Jan Baptysta. Pustelnik, prorok. Poczęty w wyniku grzechu, ale w łonie matki oczyszczony z grzechu pierworodnego. Udzielił Jezusowi Chrztu pokuty. Jedyny syn Zachariasza i Elżbiety. Po śmierci rodziców, wiódł pustelnicze życie. Jego pierwsze publiczne wystąpienie wywołało sensację w całej Palestynie. Był ubrany w sierść wielbłąda przewiązaną skórzanym pasem. Żywił się tylko szarańczą i miodem. Jan pouczył Heroda, ten się wkurzył i uwięził go w twierdzy. Herod obiecał dać córce Herodiady wszystko czego zażąda, ta zechciała głowy Jana. Ścięto Jana głowę i oddano cudzołożnicy. Jan miał uczniów.
Ikonografia: dziecko, młodzieniec lub mąż ascetyczny, ubrany w skórę zwierzęcą albo płaszcz z sierści wielbłąda. Jego atrybutami są: Baranek Boży, baranek na ramieniu, na księdze lub u stóp, baranek z kielichem, chłopiec bawiący się z barankiem, głowa na misie, krzyż. W tradycji wschodniej, zwłaszcza w ikonach, ukazywany jest jako zwiastun ze skrzydłami.
Jan Ewangelista
Jan Apostoł, Teolog. Zaraz po św. Piotrze. Pierwszy poszedł za Jezusem. Był uczeniem Jana Chrzciciela. Jan był rybakiem i bratem Jakuba Starszego. Widział sąd na Jezusem, wskrzeszenie córki Jaira, przemienienie na górze Tabor, modlitwy w Ogrójcu. Przygotowywał ostatnią Paschę. Podczas ostatniej wieczerzy spoczywał na piersi Jezusa i zasiadał po jego prawicy. Miał zaopiekować się NMP po śmierci Jezusa. Był pierwszą osobą przy grobie Jezusa, po zmartwychwstaniu. Piotr jest towarzyszem Jana. Poszli razem do świątyni i uzdrowili paralityka. Udzielali bierzmowania, przemówień i zostali razem wtrąceni do więzienia. Paweł nazywa Jana „filarem Kościoła”. Prawdopodobnie był najmłodszy z Apostołów. Na wyspie Patmos Jezus objawił mu losy Kościoła. Jan głosił ewangelię w pobliżu Ziemi Świętej. Cesarz Domicjan chciał otruć Jana, ale ten zneutralizował truciznę znakiem krzyża. Później męczono świętego we wrzącym oleju, ale ten wyszedł z niego odmłodzony. Miał wielu uczniów. Podobno jednego z nich bardzo lubił, ale on odszedł od Jana i został zbójem. Wtedy Jan go odnalazł i nawrócił. Kiedy wszedł do łaźni miejskiej, zobaczył heretyka, wykrzyknął, że to heretyk i poszedł. Nosił diadem kapłana, organizował gminy chrześcijańskie. Nawet wskrzesił kogoś. Jego symbolem jest ORZEŁ.
Ikonografia: z orłem; z zatrutym winem, z kielicha wychodzi wąż; stary Apostoł, czasami jako młodzieniec w tunice i płaszczu, rzadko jako rybak. Jan jest jedną z centralnych postaci podczas Ostatniej Wieczerzy, Jan pod krzyżem obok Maryi, Jan podczas Zaśnięcia NMP, Jan na Patmos, Jan i jego wizje apokaliptyczne. Bywa - błędnie - przedstawiany w scenie męczeństwa - zanurzony w kotle z wrzącą oliwą. Jego atrybutami są: diakon Prochor, któremu dyktuje tekst, gołębica, kielich z Hostią, kielich zatrutego wina z wężem (wąż jest symbolem zawartej w kielichu trucizny-jadu; na tę pamiątkę podaje się dzisiaj w wielu kościołach wiernym poświęcone wino do picia, by im nie szkodziła żadna trucizna), kocioł z oliwą, księga, orzeł w locie, na księdze lub u jego stóp, siedem apokaliptycznych plag, zwój. Ikonografia wschodnia umieszcza obok niego pisarza i diakona pierwszej gminy św. Prochora, któremu apostoł na wyspie Patmos dyktuje "Objawienie". Często na tym przedstawieniu występuje też anioł, przynoszący Janowi pokarm.
Jan Kanty
Jan z Kęt. Kapłan. Przepisywał dzieła. Podobno pielgrzymował do Bożego Grobu w Jerozolimie. Był rektorem kolegium, wykładowcą i pracownikiem szkół wyższych. Podobno znał się na muzyce i śpiewie. Przez całe życie studiował różne kierunki. Podczas pielgrzymki do Rzymu napadli go rabusie, oddał im pieniądze i powiedział, ze więcej nie ma. Kiedy odchodzili, zawołał ich i przeprosił za swoje kłamstwo, gdyż znalazł parę groszaków w kieszeni. Na ścianie swojej celi napisał, że nie powinien nikogo obrażać i nie powinien pozwolić by kogokolwiek obrażano. Pomagał ubogim studentom. Pewnej kobiecie oddał buty, sutanną przykrył swoje bose stopy. Biedakom też pomagał, sadzał ich na swoim miejscu. Sierocie cudownie złączył dzbanek, a wodę z Rudawy zamienił w mleko, by macocha sieroty nie biła.
Ikonografia: w todze, birecie, z lilią (którą dostał w czasie wizji od Matki Boskiej), a także ze studentem, którego okrywa profesorską togą; w todze profesorskiej. Często w ręku ma krzyż. Bywa ukazywany w otoczeniu studentów lub ubogich. Jego atrybutami są: scalony dzbanek, obuwie, które daje ubogiemu, pieniądze wręczane zbójcom, różaniec.
Jan Kapistran
Kapłan. Bogaty, pełnił urząd doradcy na dworze króla Neapolu. Podczas wojny został uwięziony, jako administrator miasteczka. Próbował uciec, ale sznur z bielizny się zerwał - Jan spadł i się potłukł. Miesiące w więzieniu nawróciły go na drogę chrześcijańską. Podobno w więzieniu pojawił mu się św. Franciszek z Asyżu i zachęcił go do wstąpienia do franciszkanów. Wrócił do swojego miasta rodzinnego. Na głowie miał kaptur z wypisanymi grzechami, wsiadł na osła tyłem i tak jeździł po mieście. Dzieciaki obrzucały go błotem. Poszedł w takim stanie po habit franciszkański. Zetknął się z św. Bernardynem ze Sieny. Przyjaźnili się. Jan głosił słowo po wioskach. Godził wiele sporów, był legatem papieskim, uczestniczył w ślubie Kazimierza Jagiellończyka. Walczył w bitwie na Węgrzech.
Ikonografia: w habicie franciszkańskim. Jego atrybuty: gwiazda koło głowy, krucyfiks, księga, monstrancja w rękach, noga depcząca turecki turban, sztandar z krzyżem; u stóp Turek.
Jan Nepomucen
Kapłan, męczennik. Podczas jego życia miał miejsce silny konflikt pomiędzy duchowieństwem Kościelnym, a władcą Wacławem IV w Czechach. Był w administracji biskupa, który otwarcie zwalczał króla Wacława. Władca zwabił podstępem biskupa na swój dwór, jego puścił wolno, a jego przybocznych (w tym Jana) zaaresztował. Torturowano ich, podobno Jan był torturowany przez samego Wacława. Zrzucono go z mostu Karola do Wełtawy. Podobno zginął w obronie tajemnicy spowiedzi świętej. Był spowiednikiem małżonki Wacława, Zofii Bawarskiej. Wacław myślał, że Zofia ma kochanka. Podobno w miejscu, gdzie utonął pojawiło się 5 gwiazd.
Ikonografia: w stroju kapłańskim, z palmą męczeńską i palcem na ustach (znak milczenia); w sutannie, rokiecie, birecie; Jego atrybutami są: klucz, książka, kłódka, krzyż w ręce, zapieczętowany list, most, z którego został zrzucony, pieczęć, wieniec z pięciu gwiazd, wieniec z gwiazd - w środku napis TACUI - "milczałem"; woda, zamek.
Jan od Krzyża
Jan de Yepes. Kapłan, prezbiter, doktor Kościoła. Oddany do przytułku, pomagał w szpitalu i imał się różnych zajęć. Wstąpił do karmelitów. Spotkał się z Teresą z Avila. W związku z reformą zakonu, która przeprowadzał na własną rękę został aresztowany, był głodzony i chłostany. Uciekł z więzienia. Napisał wiele pism, spalono je jednak od razu po jego śmierci w obawie przed reformami. Często napominał innych. Był uzdolniony plastycznie. Miał śniadą skórę.
Ikonografia: w habicie karmelitańskim. Jego atrybutami są: otwarta księga, krucyfiks, lilia, orzeł u jego stóp.
Jerzy
Jerzy Zwycięzca. Jeden z 14 Świętych Wspomożycieli. Żołnierz, męczennik. Był oficerem legionów rzymskich. Podczas prześladowania miał złożyć ofiarę pogańskim bożkom. Rozdał wcześniej majątek ubogim. Kiedy odmówił ofiary, torturowano go: przybijano go do krzyża, torturowano na katowskim kole. Zabity poprzez ścięcie pod murami miejskimi Nikomedii. Podczas III wyprawy krzyżowej Ryszard Lwie Serce miał widzieć Św. Jerzego dowodzącego wojskami z nieba i rozgramiającego Turków. Czerwony krzyż na białym polu to jego znak. Smok zrobił swoje gniazdo na źródle, którego woda zaopatrywała miasto "Silene". Mieszkańcy musieli wypędzać smoka z jego gniazda, na czas, gdy nabierali wodę. Każdego dnia oferowali smokowi owcę, a jeśli jej nie znaleźli, musieli oddać zamiast jej jedną z dziewczyn. Ofiara była wybierana przez losowanie. Pewnego razu losowanie wskazało księżniczkę. Monarcha żebrał o jej życie, jednak bez rezultatu. Miała zostać ofiarowana smokowi, lecz na jego drodze pojawił się święty. Stanął twarzą w twarz ze smokiem, obronił się znakiem krzyża, pokonał go i uratował księżniczkę. Wdzięczne miasto porzuciło pogaństwo i przeszło na chrześcijaństwo. Broń świętego zwana jest Ascalonem.
Ikonografia: w krótkiej tunice jako rycerz na koniu zabijający smoka; w scenie męczeństwa (ścięcie mieczem). Jego atrybutami są: anioł z wieńcem laurowym lub z koroną, baranek, biała chorągiew lub lanca z czerwonym krzyżem, koń, palma męczeństwa oraz m. in. przedmioty jego męki - gwoździe, kamień młyński i koło, miecz, smok u stóp, smok zabity.
Joachim
Nie mógł doczekać się dziecka, dlatego poszedł na pustkowie i spędził tam 40 dni poszcząc. Anioł zwiastował mu, że modły jego zostały wysłuchane i Anna będzie w ciąży. Wyprawiono wielką uroczystość ku chwale Marii. Joachim zmarł prawdopodobnie, gdy Maria była jeszcze mała.
Ikonografia: jako starszy, brodaty mężczyzna w długiej sukni lub w płaszczu. Występuje w licznych cyklach mariologicznych oraz z życia św. Anny. Jego atrybutami są: anioł, Dziecię Jezus w ramionach, dwa gołąbki w dłoni, na zamkniętej księdze lub w małym koszyku, jagnię u stóp, laska, kij pasterski, księga, zwój.
Józef - Oblubieniec NMP
Z rodu króla Dawida. Miał 11 braci. Rzemieślnik, cieśla. Żył z Maryją w czystości, był opiekunem Jezusa. Zaślubił Marię poprzez podpisanie umowy małżeńskiej i wprowadzenie jej do swojego domu podczas ślubnych uroczystości. Wspomniany jest przy poczęciu Jezusa, spisie ludności cesarza Augusta, narodzenia Jezusa, ofiarowania Jezusa w świątyni, pokłonu Trzech Mędrców/Króli, ucieczki do Egiptu i powrotu do Nazaret. Zmarł przed nauczeniem Jezusa, więc umarł na rękach Marii i Jezusa. Anioł wyjaśnił Józefowi tajemnicę wcielenia Jezusa, polecił mu ucieczkę do Egiptu, a potem powrót do Nazaretu. Podobno też dostąpił wniebowzięcia. Pielgrzymował z 12 letnim Jezusem do Jerozolimy. Był przy obrzezaniu Jezusa.
Ikonografia: jako starzec (podkreślenie dziewictwa Marii); z Dziecięciem Jezus na ręku, z lilią w dłoni; z Maryją i Jezusem - obraz świętej Rodziny. Jego atrybutami są m. in. narzędzia ciesielskie: piła, siekiera, warsztat stolarski; bukłak na wodę, kij wędrowca, kwitnąca różdżka (Jessego), miska z kaszą, lampa, winorośl.
Katarzyna Sieneńska
Katarzyna ze Sieny. Katarzyna Benincasa. Dziewica, doktor Kościoła. Gdy była mała obcięła włosy i zaczęła prowadzić pokutne życie. Wstąpiła do dominikanek. Biczowała się do krwi, usługiwała chorym. Jezus często nawiedzał świętą, także wraz z matką. Przeżywała mistyczne ekstazy. Jezus podczas jej modlitwy dokonał z nią mistycznych zaślubin, zostawiając jej obrączkę. Pisała listy w imieniu swojego Oblubieńca. Skupiła wokół siebie uczniów. Postawiono ją przed sąd inkwizycyjny. Została oczyszczona z zarzutów. Sienę nawiedziła dżuma, święta posługiwała chorym z oddaniem. Otrzymała przez to stygmaty. Próbowała nakłonić papieży do powrotu do Rzymu (przenieśli się do Awinionu). Nastąpił rozłam w Kościele, święta próbowała zebrać jak najwięcej zwolenników prawowitego papieża. Zmarła z wyczerpania sił.
Ikonografia: w habicie dominikanki, w koronie cierniowej, z krzyżem w dłoniach, z różańcem, lilią (symbolizującą czystość). Trzyma tiarę. Ukazywana jest także z Dzieciątkiem Jezus, które podaje jej pierścień - znak mistycznych zaślubin, których dostąpiła. Jej atrybutami są także: czaszka, diabeł u stóp, krucyfiks, lilia, serce, korona cierniowa, książka (symbol nauki), pierścień, serce i stygmaty; gołębica nad głową; pióro, koperty i zwoje (liczna korespondencja); palma (bezkrwawe męczeństwo); lub też trzy korony oznaczające potrójną chwałę w niebie (dziewictwo, męczeństwo i nauczanie).
Katarzyna z Aleksandrii
Katarzyna Aleksandryjska. Jedna z 14 Świętych Wspomożycieli. Dziewica, męczennica. Złożyła ślub dozgonnej czystości. Podczas prześladowania została pojmana i poddana męczarniom. Smagano ją żyłami wołowymi, morzono głodem, łamano kości (odstąpiono od łamania kołem po zniszczeniu narzędzia tortur przez anioła) i ścięto mieczem. Podobno była bliską krewną cesarza Dioklecjana. Odrzuciła jego zaręczyny. Toczyła dyskusje z mędrcami. Podobno na widok jej mąk nawróciło się mnóstwo ludzi, żołnierzy i oprawców.
Ikonografia: w koronie, z maszyną do łamania kości (koło obrotowe), z palmą męczeństwa. Jej atrybutami są: anioł, Dziecię Jezus, nakładające na jej palec pierścień jako oblubienicy, filozofowie, z którymi prowadziła dysputę, gałązka palmowa, koło, na którym była łamana, korona w ręku, krzyż, księga, miecz, piorun. Ukazywana jest też podczas mistycznych zaślubin z Chrystusem lub w więzieniu, w obecności Chrystusa. W okresie gotyku i renesansu często występuje razem ze świętymi Barbarą, Dorotą i Małgorzatą.
Kazimierz Królewicz
Syn Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety, córki cesarza Niemiec. Był bardzo dobrze wykształcony, wychowany i odznaczał się moralnie oraz umysłowo. Na czele żołnierzy wyruszył do Węgier by przejąć tamtejszy tron. Nie uzyskał poparcia tamże i musiał wracać z niczym do Polski. Był namiestnikiem Polski podczas nieobecności króla w kraju. Chorował na gruźlicę. Zmarł na nią w Grodnie, podczas podróży do Wilna.
Ikonografia: z lilią, klęczący przed drzwiami katedry (jego gorące nabożeństwo do Najśw. Sakramentu); mitra książęca. Przedstawiany także ze zwojem w dłoni, na którym są słowa łacińskiego hymnu: "Omni die dic Mariae" - ku czci Matki Bożej, do której św. Kazimierz miał wielkie nabożeństwo.
Klara z Asyżu
Dziewica. Jej matka podczas ciąży, w trakcie modlitwy usłyszała słowa: "Nie bój się, gdyż to dziecko zabłyśnie swym życiem jaśniej niż słońce!". Pod wpływem tych słów nadała dziewczynce imię Klara (z języka łacińskiego clara - jasna, czysta, sławna). Rodzicie próbowali 2 razy wydać ją za mąż. W Niedzielę Palmową z całą rodziną poszła do Porcjunkuli. Po poświęceniu palm każdy odbierał palmę z rąk biskupa. Biskup Gwidon podszedł jednak sam do Klary i wręczył jej palmę - był to umówiony wcześniej znak zgody. Potajemnie, w towarzystwie przyjaciółki, udała się do Porcjunkuli, gdzie była umówiona z św. Franciszkiem i jego braćmi. Otrzymała od niego zgrzebny habit i welon zakonny. Przyłączyła się do niej jej siostra bł. Agnieszka. Dzięki nim powstał zakon żeński franciszkanów - klaryski. Podczas najazdu Saracenów święta odstraszyła wroga Najśw. Sakramentem z kościoła. Blask Hostii poraził wrogów i zmusił do odwrotu. Dokonywała już za życia cudów - cudownie rozmnożyła chleb dla głodnych sióstr, uzdrawiała je, wyjednała im opiekę Jezusa. Pod koniec życia doznała cudownej łaski; kiedy bowiem nadeszła noc Narodzenia Pańskiego, osłabiona i chora Klara pozostała na swym posłaniu. Otrzymała jednak łaskę widzenia i słyszenia Pasterki, odprawianej w pobliskim kościele przez Franciszka i jego braci.
Ikonografia: z monstrancją w rękach lub krucyfiksem; w brązowym habicie przepasanym franciszkańskim białym sznurem z trzema węzłami symbolizującymi śluby ubóstwa, posłuszeństwa i czystości. W ręku trzyma monstrancję, lilię lub lampę.
Krzysztof
Jeden z 14 Świętych Wspomożycieli. Męczennik. Podobno pierwotne imię świętego brzmiało Reprobus (Odrażający), bowiem miał głowę podobną do psa. Wyróżniał się siłą. Służył królowi, wstąpił w służbę u szatana, bo był silniejszy. Szatan jednak bał się Chrystusa, więc służył Chrystusowi. Mieszkał nad Jordanem by w ramach pokuty przenosić pielgrzymów przez wodę na swych barkach. Pewnej nocy usłyszał dziecko, które prosiło o przeniesienie. Było ono jednak bardzo ciężkie, a Krzysztof dowiedział się, ze to jego Chrystus jest dziecięciem. Po przyjęciu chrztu przez Krzysztofa miał dostać od Jezusa bardziej ludzki wygląd. Męczeńską śmiercią miał przebłagać Boga by dał mu duszę. Przeżywał tortury zanim został ostatecznie ścięty mieczem lub spalony na stosie.
Ikonografia: jako młodzieniec, najczęściej jednak jako olbrzym przechodzący przez rzekę, na barkach niesie Dzieciątko Jezus, w ręku trzyma maczugę, czasami kwitnącą; także jako potężny mężczyzna z głową lwa. Jego atrybuty to m. in.: dziecko królujące na globie, palma męczeńska, pustelnik z lampą, ryba, sakwa na chleb, wieniec róż, wiosła. We wschodnich ikonach święty przedstawiany jest jako rycerz o szakalej głowie, trzymający w jednej dłoni włócznię, a w drugiej tarczę lub krzyż.
Leonard
Leonard z Limoges. Leonard z Noblac. Laik, pustelnik. Był rycerzem. Był zaprzyjaźniony z Chlodwigiem, królem Franków, który był nawet jego chrzestnym. Wychowywał się u biskupa Reims, św. Remigiusza. Został pustelnikiem. Kiedyś odwiedził go podczas polowania Chlodwig, prosił świętego o modlitwę za małżonkę (miała ciężki poród). Dzięki modlitwom świętego dziecko urodziło się zdrowe, a królowa przeżyła. Chłodwig dał Leonardowi cały las. Wystawił na skraju kościółek z ołtarzem ku czci św. Remigiusza. Kiedy był spragniony, cudownie wytrysnęło źródło, z którego korzystali także pątnicy. Był orędownikiem uwięzionych, wstawiał się za nimi u możnych. Uzdrawiał chorych. Założył klasztor.
Ikonografia: z łańcuchami i kajdanami (bo wspierał więźniów); łańcuch, skruszone kajdany, koń, kwiat w ustach.
Longin - setnik
Longinus. Rzymski żołnierz, który Włócznią Przeznaczenia przebił bok umierającego Jezusa Chrystusa i nawrócił się. Stał na straży Grobu Pańskiego, by za pieniądze składać fałszywe świadectwo o wykradzeniu ciała Jezusa przez jego uczniów. Porzuciwszy służbę wojskową prowadził działalność apostolską. Został stracony z rozkazu Piłata.
Ikonografia: pod krzyżem w zbroi rzymskiego legionisty, w hełmie i z włócznią w ręce
Ludwik - król Francji
Ludwik IX Święty. Jego matką była św. Blanka. Stał na czele 2 wypraw krzyżowych. Nabył od Wenecjan koronę cierniową Jezusa i część włóczni Longina. Gdy był chory, złożył przysięgę, że gdy tylko wyzdrowieje ruszy przeciwko poganom, co uczynił.
Ikonografia: w stroju królewskim z koroną na głowie. Jego atrybutami są m. in.: gwóźdź, korona cierniowa, korona cierniowa i wokół gwoździe, lilia, trzy lilie na tarczy, miecz, obrączka, sokół, wieniec laurowy.
Łucja
Łucja z Syrakuz. Dziewica, męczennica. Gdy była przy grobie św. Agaty, święta ukazała jej się i przepowiedziała męczeńską śmierć oraz doradziła przygotowania na tą śmierć. Rozdała majętność ubogim, złozyła śluby czystości. Wybuchło prześladowanie. Narzeczony Łucji zemścił się oskarżając ją o chrześcijaństwo. Torturowano ją, a następnie ścięto. Miała zostać przyprowadzona do zamtuza, ale nie chciała iść, nawet woły nie mogły jej ruszyć z miejsca. Kiedy chciano ją spalic na stosie, ogień ja omijał. Podobno przeżyła nawet ścięcie. Przyniesiona do domu, przyjęła Komunię Św. i zmarła. Podobno miała ogromne, piękne oczy, którymi przyciągała uwagę. Kiedy zachwycali się nimi nawet oprawcy, kazała je sobie wyłupić. Piękne oczy Łucji miały być cudownie przywrócone. W innej wersji zaprzęgnięty w woły wóz, który miał ją zawieźć do zamtuza, przymarzł do ziemi i nie dało się go ruszyć. Zdesperowani oprawcy polewali Łucję wrzącym olejem bez widocznego skutku. W końcu jeden z nich wbił miecz w szyję dziewczyny, ta jednak żyła jeszcze aż nie zjawił się współwyznawca i udzielił jej ostatniego namaszczenia.
Ikonografia: z palmą męczeństwa, w stroju niewiasty rzymskiej, z płaskim naczyniem, na którym leży para oczu, z raną na szyi. Na wschodzie młoda kobieta w jasnoczerwonym płaszczu, z krzyżem w dłoni. Atrybutami św. Łucji są: lampa, świeca, miecz, palma męczeństwa, płomień u stóp; na tacy oczy, które jej wyłupiono; sztylet.
Łukasz Ewangelista
Ewangelista. Z zawodu lekarz, poganin. Nigdy nie zetknął się z Jezusem osobiście. Nie był apostołem. Był malarzem, podobno namalował obraz Matki Bożej. Przyłączył się do św. Pawła Apostoła. Pozostał z nim aż do samego końca, nawet był z nim w więzieniu w Rzymie.
Ikonografia: wschodnia sztuka przedstawia go jako młodzieniec o ciemnych, krótkich, kędzierzawych włosach, w tunice. Sztuka zachodnia ukazuje go z tonsurą lub łysiną, czasami bez zarostu. Bywa przedstawiany, gdy maluje obraz lub pisze. Przedstawiany też w czapce lekarskiej. Jego atrybutami są: księga, paleta malarska, przyrządy medyczne, skalpel, wizerunek lub figura Matki Bożej, wół lub ciele (zwierzętami ofiarnymi, a Ewangelia Łukasza rozpoczyna się od opowieści o Zachariaszu, ojcu Jana Chrzciciela który składa ofiarę w Świątyni), zwój, papier, kamień.
Maciej
Apostoł, męczennik. Jeden z pierwszych uczniów Jezusa. Czuwał przy grobie Jezusa. Po śmierci Judasza został wybrany na Apostoła po modlitwie do Ducha Św. Jego relikwie podobno odnalazła św. Helena. Miał ponieść śmierć przez ukamienowanie i zostać dobity włócznią lub siekierą. Wprowadził do życia zakonnego i kościelnego ascezę. Ocalony z rąk ludożerców przez św. Andrzeja.
Ikonografia: z siekierą lub halabardą; w długiej, przepasanej tunice i w płaszczu; stary człowiek. Jego atrybuty: halabarda, księga, krzyż; kamienie, miecz, topór, włócznia - którymi miał być dobity.
Małgorzata Antiocheńska
Jedna z 14 Świętych Wspomożycieli. Męczennica. Była piekna i bogata. Zakochał się w niej namiestnik rzymski, ale ona odmówiła mówiąc, że jest Oblubienicą Jezusa. Namiestnik podczas prześladowań aresztował ją i torturował (szarpano jej ciało hakami i przypalano ogniem). W więzieniu pojawił się jej szatan w postaci smoka, który ją zaatakował. Odpędziła go jednak znakiem krzyża. Została ścięta.
Ikonografia: z smokiem lub krzyżem w ręku, z koroną na głowie (szlachetne urodzenie); stojąca na smoku i godząca w jego paszczę wydłużonym krzyżem lub powstrzymująca smoka lejcami; z gałązką palmową (męczeństwo);
Małgorzata Maria Alacoque
Dziewica. Kult Serca Jezusowego. Oddana klaryskom. Złożyła ślub czystości. Wstąpiła do wizytek. Zlecono jej z nieba rozsławienie Serca Jezusowego. Miała objawienie, że wraz z Janem spoczywała na piersi Jezusa, dostała wtedy serce Jezusa wraz z krzyżykiem. Modliła się w chórze kościelnym, kiedy Jezus otworzył swoja pierś. Powiedział coś o płomieniach jego serca, po czym wziął serce Małgorzaty i umieścił je w swoim sercu. Po czym wyjął je ze swego serca i oddał gorejące świętej. Kolejnym objawieniem zobaczyła serce na tronie jaśniejące niczym słońce. Trzecie objawienie, kiedy się modliła Jezus ukazał jej się jaśniejący, ze stygmatami błyszczącymi jak słonce, z piersi jego biły ognie. Jezus otworzył swoją pierś. Dostała polecenie od Jezusa by przyjmowała często Komunię Św. Ostatnie objawienie, kiedy klęczała przed tabernakulum ukazał jej się Jezus, który kazał jej rozszerzyć na cały Kościół nabożeństwo Serca.
Ikonografia: w czarnym habicie wizytek, w rękach trzyma przebite serce.
Marcin
Marcin z Tours, Marcin Miłościwy. Biskup. Został legionistą. Zimą w Galii napotkał półnagiego żebraka i oddał mu połowę swojego płaszcza. W nocy we śnie objawił mu się Jezus odziany w jego płaszcz, który przemówił do aniołów „Patrzcie jak mnie katechumen przyodział!”. Chrześcijanie nie mogli pełnić służby wojskowej. Marcin, kiedy przyjął chrzest postanowił zrezygnować ze służby. Marcin w przeddzień bitwy poprosił wodza o zwolnienie z wojska, wódz się zdenerwował i go zaaresztował. Wówczas Marcin poprosił wodza by mógł iść w pierwszym szeregu przeciw wrogowi. Wyszedł z znakiem krzyża przed oddział, a wróg poprosił o pokój. Zrezygnował ze służby. Nawrócił swoich rodziców. Zaczął występować przeciwko arianom. Później prowadził życie pustelnicze wraz z kilkoma towarzyszami. Jeden z mieszczan poprosił św. Marcina o odwiedzenie i uzdrowienie chorej małżonki. Kiedy zgodził się pójść, mieszkańcy miasta napadli go i zmusili do przyjęcia godności biskupiej. Bardzo często wyjeżdżał i odwiedzał lud. Przyjaźnił się z św. Ambrożym. Kiedy umarł cesarz, a jego następca kazał wszystkich popleczników poprzedniego wladcy zabić, święty tak stanowczo stanął w obronie niewinnych, że aresztowani zostali uwolnieni. Kiedy udał się do cesarza, władczyni (żona cesarza) nie chciała go wpuścić, bo była arianką. Przed śmiercią pokazał mu się szatan. Zmarł otoczony uczniami. Kiedy był w Paryżu ucałował trędowatego i się nim zajął. Kiedyś przy drzwiach jego katedry żebrak prosił o jałmużnę, którą otrzymał. Święty prosił diakona, by przyniósł dla żebraka nowe ubranie. Kiedy diakon zlekceważył polecenie świętego, ten oddał żebrakowi swoje odzienie, a wdział łachmany żebraka.
Ikonografia: gdy oddaję połowę swego płaszcza biednemu; gdy całuje trędowatego; w stroju biskupa lub jako żołnierz oddający płaszcz żebrakowi; legionista na białym koniu. Jego atrybutami są: dzban, gęś na księdze, gęś u jego stóp, koń, księga, model kościoła, dwa psy lub żebrak u jego stóp.
Marek Ewangelista
Jego matka była właścicielką Wieczernika, gdzie Jezus spożył Ostatnią Wieczerzę, a także ogrodu Gatsemani na Górze Oliwnej. Uczeń św. Piotra i św. Pawła. Chrzest przyjął z rąk św. Piotra. Później był uczniem św. Pawła. Bliski krewny św. Barnaby. Towarzyszył mu i św. Pawłowi w podróży do Jerozolimy. Towarzyszył im w podróży do Antiochii i na Cypr, ale do Małej Azji z św. Pawłem nie poszedł. Razem z św. Barnabą udał się na Cypr. Był z św. Pawłem w Rzymie.
Ikonografia: w stroju arcybiskupa, w paliuszu albo jako biskup wschodniego rytu; trzyma w dłoni zamkniętą lub otwartą księgę. Symbolizuje go m.in. lew ze skrzydłami - jeden z ewangelicznych zwierząt, lew u stóp, drzewo figowe, zwój.
Maria Egipcjanka
Pokutnica, pustelnica. Często mylona z Marią Magdaleną! Uciekła z domu by wieść rozpustne życie. Udała się do Jerozolimy, oddawała się tam uprawianiu seksu. Kiedy chciała wejść do bazyliki, jakaś siła ją odpychała. Ujrzała nad wejściem wizerunek Matki Boskiej. Przyrzekła wieść pustelnicze życie i wtedy mogła wejść do bazyliki bez przeszkód. Pokutowała nad Jordanem. Przypadkowo znalazł ją św. Zozym, który udzielił jej spowiedzi i Komunii. Kiedy Zozym przyszedł na drugi rok ją odwiedzić, Maria Egipcjanka już nie żyła. Podobnie jak ciało św. Pawła Pustelnika, pochowały ją w ziemi lwy.
Ikonografia: 3 bochenki chleba, które zabrała ze sobą na pustynię; wychudzona, półnaga stara kobieta, odziana w przewieszoną przez ramię ubogą szatę; niekiedy ze starcem Zosimą podającym jej płaszcz lub udzielającym Komunii.
Maria Magdalena
Identyfikowana z Marią Egipcjanką i Marią z Betanii. Pokutnica. Razem z Jezusem i Apostołami podróżowała. Jezus wygnał z niej 7 duchów. Razem z Marią, Marią Kleofasową stały przy krzyżu po ukrzyżowaniu Jezusa. Była przy złożeniu Jezusa do grobu. Czuwała przy grobie Jezusa z Marią. Pierwsza odkryła otwarty grób Jezusa. Powiadomiła o tym Apostołów i zobaczyła zmartwychwstałego Jezusa w towarzystwie dwóch aniołów. Jezus powiedział jej, żeby go nie zatrzymywała, a poszła do Apostołów. Obmyła nogi wonnymi olejkami Jezusa. Uważana za jawnogrzesznicę.
Ikonografia: w bogatych strojach, o nieprzeciętnej urodzie; kiedy myje nogi Jezusa; w długiej szacie z nakrytą głową; w bogatym książęcym wschodnim stroju lub jako pokutnica, której ciało osłaniają długie włosy; w średniowieczu jak wygłasza kazania do Apostołów i pierwszych chrześcijan lub z flakonikiem olejku. Najczęściej była jednak przedstawiana w scenach z życia Jezusa - u stóp krzyża w czasie jego śmierci i przy grobie w momencie objawienia; w malarstwie barokowym ukazywana bez odzieży lub półnago; w czerwonym płaszczu (w malarstwie symbolu namiętności, krwi, siły i młodości) narzuconym na zieloną suknię (symbolu płodności), z białą podszewką symbolizującym czystość. "Noli me tangere" - Jezus stoi w ogrodzie otoczonym murem z motyką na ramieniu. U jego stóp klęczy, ubrana w różową szatę Maria Magdalena i wyciąga do niego ramiona. Jej atrybutami są: dyscyplina, bicze, instrumenty muzyczne, krucyfiks, księga - znak jej misyjnej działalności, naczynie z olejkiem, kadzielnica, gałązka palmowa, czaszka, włosiennica, zwierciadło, naczynie z kadzidłem, korona cierniowa, diabelskie głowy, wieniec różany, .
Mateusz Ewangelista
Mateusz Lewi. Apostoł, uważany za męczennika. Poborca podatkowy. Jezus spotkał go w Kafarnaum, gdzie powołał go na Apostoła, po cudownym uzdrowieniu paralityka (spuszczono przez otwór zrobiony w suficie mieszkania). Nawrócony, zaprosił do swego domu Jezusa, Jego uczniów i swoich przyjaciół celników i współpracowników. Po Wniebowstąpieniu Jezusa pozostał w Palestynie i napisał Ewangelię. Potem głosił ją w Etiopii lub Persji, gdzie poniósł śmierć męczeńską przez ścięcie mieczem.
Ikonografia: z księgą w towarzystwie postaci ludzkiej, często uskrzydlonej (nawiązanie do wizji proroka Ezechiela o czterech tajemniczych postaciach przy Bogu = 4 ewangeliści; Mateusz rozpoczyna swoją Ewangelię od rodowodu przodków Jezusa); z mieczem (podobno go ścięto); w postaci młodzieńca, później - zwłaszcza w sztuce bizantyjskiej, jako siwowłosy, stary mężczyzna; w sztuce zachodniej od czasów średniowiecza dominuje obraz silnie zbudowanego, brodatego mężczyzny w średnim wieku; w tradycyjną długą, białą suknię apostolską i w tunikę; siedząc, kiedy pisze - przy nim stoi anioł, przekazujący natchnienie; Jego atrybutami są: księga i pióro, miecz lub halabarda, topór, lanca, postać uskrzydlonego młodzieńca, sakwa z pieniędzmi u stóp, torba podróżna.
Maurycy
Maurycy z towarzyszami. Żołnierz, męczennik. Podczas prześladowania kazano żołnierzom „legii tebańskiej” złożyć ofiary z bóstw. Wszyscy odmówili ofiary. Wtedy cesarz kazał otoczyć legion i go zdziesiątkować. Walczyli aż do ostatniego żołnierza. W Niemczech cesarze przy koronacji dostawali Włócznię św. Maurycego. W grocie włóczni, wg legendy, tkwił gwóźdź z krzyża Chrystusowego.
Ikonografia: w krótkiej tunice żołnierza; afrykańskie pochodzenie jest ukazywany jako ciemnoskóry mężczyzna z murzyńskimi rysami, grubymi wargami i kręconymi włosami. Jego atrybuty to: gałązka palmowa, flaga i lanca, koń, miecz, sztylet, tarcza, tarcza z orłem.
Michał Archanioł
Kiedy Lucyfer zbuntował się przeciw Bogu i do buntu skłonił część aniołów, Michał pierwszy wystąpił przeciwko niemu. Stał na czele duchów niebieskich i walczył z szatanem. Miał strzec ciała Mojżesza po jego śmierci. Wykonawca planów boskich, obrońca ludu izraelskiego, książę Niebieski, sprawuje sąd boski i kary boskie, zsyła także miłosierdzie. Ma klucze do nieba.
Ikonografia: w tunice i paliuszu, w szacie władcy, jako wojownik w zbroi; w jego szatach dominuje kolor jasno-czerwony; skrzydła św. Michała są najczęściej białe, niekiedy pawie; włosy upięte opaską lub diademem; w scenie strącania nogami do piekła Lucyfera. Jego atrybutami są: globus, krzyż, laska, lanca, miecz, oszczep, puklerz, szatan w postaci smoka u nóg lub skrępowany, tarcza z napisem: Quis ut Deus - "Któż jak Bóg", waga.
Mikołaj
Mikołaj z Miry, Mikołaj Cudotwórca. Biskup. Jedynak. Wyproszony u Boga. Po śmierci rodziców, rozdał majątek, np. dał część 3 córkom biednego szlachcica, dzięki czemu mogły wyjść za mąż. Będąc biskupem troszczył się o swoje „owieczki”. Kiedy Konstantyn I Wielki skazał 3 młodzieńców za wykroczenia na śmierć, święty osobiście prosił cesarza o cofnięcie kary. Swoją modlitwą uratował rybaków w czasie gwałtownej burzy od niechybnego utonięcia. Jeden z utopców statku wiozącego świętego na pielgrzymkę do Jerozolimy miał podobno zostać przez niego wskrzeszonym. W czasie zarazy usługiwał zarażonym. Wskrzesił 3 zamordowanych ludzi ze złości przez hotelarza, za to że nie mogli mu wypłacić należności. Podczas prześladowania został uwięziony. Uczestniczył w soborze nicejskim. Umarł naturalnie.
Ikonografia: w stroju biskupa rytu łacińskiego lub greckiego. Jego atrybutami są m. in.: anioł, anioł z mitrą, chleb, troje dzieci lub młodzieńców w cebrzyku, trzy jabłka, trzy złote kule na księdze lub w dłoni (posag, jaki według legendy podarował biednym pannom), pastorał, księga, kotwica, sakiewka z pieniędzmi, trzy sakiewki, okręt, worek prezentów.
Onufry
Pustelnik. Całe życie spędził samotnie na pustkowiu. Odkrył go św. Pafnucy prawie całego nagiego z brodą po pas. Świętego żywił anioł, w niedzielę przynosił mu Komunię Św. Na rękach św. Pafnucego umarł Onufry.
Ikonografia: z brodą do kolan okrywająca jego nagie ciało;
Paweł Apostoł
Obywatel rzymski. Zwany Szawłem. Po ukończeniu szkół udał się do Jerozolimy by zgłębiać wiedzę. Nienawidził wyznawców Jezusa. Asystował przy kamienowaniu św. Szczepana (pilnował szat oprawców i zachęcał do mordu). Prowadził prześladowania chrześcijan. Przed bramami Damaszku pojawił mu się Jezus, poraził go światłem, powalił na ziemię i nawrócił go. Po otworzeniu oczu nic nie widział. Przez 3 dni nie widział, nie pil, nie jadł. Jezus objawił się Ananiaszowi i kazał mu położyć na Pawle ręce. Paweł odzyskał wzrok i został ochrzczony. Kiedy w Damaszku Paweł głosił słowo boże, żydzi postanowili go zabić, zamknęli bramy i puścili za nim pościg. Znajomi chrześcijanie spuścili go z dachu domu przez mur w koszyku. Paweł udał się na pustkowie, gdzie był 3 lata. Tamże Jezus wtajemniczył go w swą naukę. Udał się do Jerozolimy i przedstawił Apostołom. Był towarzyszem św. Barnaby. Nawrócili pogan, których zwolnili z prawa mojżeszowego. Chrześcijanie inni oskarżyli ich przed innymi Apostołami. Ich sprawa została rozpatrzona na ich korzyść. Paweł rozpoczął swoje podróże. Był bity przez żydów (3 razy sieczony rózgami, raz kamienowany, 3 razy był rozbitkiem na morzu). Został aresztowany w Jerozolimie, spędził w więzieniu 2 lata. W Rzymie miał areszt domowy, zwolniony w końcu. Poniósł śmierć męczeńską od miecza.
Ikonografia:
Paweł Pierwszy Pustelnik
Podczas prześladowania chcąc uniknąć śmierci, udał się na pustynię. Po prześladowaniu postanowił zostać na pustyni. Kiedy był bliski śmierci odwiedził go św. Antoni Pustelnik. Św. Paweł karmiony był dzięki Bogu przez kruka, który przynosił mu bochenki chleba. Umarł na rękach św. Antoniego. Kiedy te nie mógł wykopać grobu dla Pawła, zjawiły się 2 lwy, które to uczyniły.
Ikonografia: sędziwy starzec z długą brodą i łysiną. Ręce ma uniesione w modlitwie. Jego ubranie jest zrobione z liści palmowych, odsłania kolana i łokcie. Często przedstawiany jest z odwiedzającym go św. Antonim. Atrybuty: kruk, kruk z chlebem w dziobie, lew, przełamany chleb, drzewo palmowe.
Piotr Apostoł
Szymon zwany Kefasem (Piotrem). Był bratem św. Andrzeja Apostoła. Był wraz z bratem uczniem św. Jana Chrzciciela. Był rybakiem. Po cudownym połowie ryb przystał do Jezusa. Był żonaty, mieszkał u Kafarnaum u teściowej, którą Jezus uzdrowił. Podobno miał córkę, św. Petronelę. Był z św. Jakubem i Janem świadkiem wskrzeszenia córki Jaira, przemienienia na górze Tabor i krwawego poty w Getsemani. Jezus uczynił z niego podwaliny Kościoła. Miał otrzymać klucze do królestwa niebieskiego. Jezus uratował Piotra, gdy tonął w jeziorze Genezaret. Na Jezusa polecenie Piotr płaci monetą wydobyta z pyska ryby. Piotrowi pierwszemu Jezus myje w Wieczerniku nogi. Posadził go tuz przy sobie podczas Ostatniej Wieczerzy. Odciął słudze arcykapłana ucho, ale 3 razy zaparł się Jezusa. Był następcą Jezusa. Nakazał wybór nowego apostoła w miejsce Judasza. Przemówił do tłumu w dzień Zesłania Ducha Św. Uzdrowił chromego przy świątyni jerozolimskiej. Założył w Jerozolimie pierwszą gminę chrześcijańską. Zaproponował wybór 7 diakonów dla rozdzielania jałmużny wśród ubogich. W widzeniu Jezus poucza go o przyjmowaniu pogan i nakazuje udać mu się do oficera rzymskiego, Korneliusza. Żydzi go pojmali, ale dzięki aniołowi został uwolniony z więzienia. Przeniósł się do Rzymu, gdzie poniósł śmierć męczeńską na krzyżu.
Ikonografia:
Rafał Archanioł
Przeprowadził Tobiasza do krewnego. Polecił Tobiaszowi złapać rybę i wypatroszyć ją. Nakłonił krewnego Tobiasza by oddał mu część długu i swoją córkę za żonę. Po odprowadzeniu Tobiasza do domu wyjawił kim jest i polecił jak uzdrowić starego Tobiasza.
Ikonografia:
Rita
Ryta. Dziewica. Z klasztoru augustianek klauzurowych. Cieszyła się przywilejem korony cierniowej. Była wymodlonym dzieckiem u ubogich górali. Wyszła za mąż, była bita. Jej mąż padł ofiarą vendetty. Jej synowie chcieli pomścić swojego ojca, więc Ryta modliła się do Boga o śmierć swoich dzieci by te nie mściły się. Dzieci umarły w zarazie. Wstąpiła do augustianek, była analfabetką, więc posługiwała siostrom. Obrączkę zakonną (mistyczne zaślubiny z Jezusem) całowała codziennie. Miała szczególne nabożeństwo do Bożej męki. Nieraz leżała krzyżem zalana łzami. Poprosiła Jezusa by udzielił jej swych mąk chociażby jednym cierniem z korony. W czasie modlitwy poczuła ukłucie, w którego miejscu pojawiła się rana. Umarła śmiercią naturalną.
Ikonografia:
Roch
Laik. Dziecko uproszone modlitwami. Po śmierci rodziców poszedł na pielgrzymkę do Rzymu. Po drodze zastał epidemię dżumy. Pomagał zarażonym, co dało mu łaskę uzdrawiania. Uciekając przed tłumem wielbicieli opuścił miasteczko i kontynuował podróż do Rzymu. Tamże spędził wiele lat nawiedzając kościoły, opiekując się chorymi i biednymi. Podczas powrotu do Francji znowu zastał miasto zarażone plagą, podczas posługi sam się zaraził. Pewien możny mieszczanin zajął się Rochem. Po wyzdrowieniu poszedł dalej, pochwycili go żołnierze graniczni i uwięzili go. Torturowano go. W zimnym i ciemnym lochu umarł. W dniu śmierci miano znaleźć kartkę przy jego ciele „Ci, którzy dotknięci zarazą zostaną, a będą wzywać na pomoc św. Rocha, jako swojego pośrednika i patrona, będą uleczeni.”
Ikonografia: jako żebraka w łachmanach, z laską podróżną, z psem liżącym jego rany lub biegnącym obok, z kartką z napisem. Młody pielgrzym lub żebrak w łachmanach, z psem liżącym mu rany albo biegnącym obok. Jego atrybutami są: anioł, anioł i pies trzymający w pysku chleb, pies, torba pielgrzyma, muszle, płaszcz. Ma ranę na udzie.
Rozalia
Rozalia z Palermo. Dziewica, pustelnica. Jej ojciec miał być księciem Normańskim. Przed urodzeniem jej matka otrzymała nakaz z nieba, że ma nadać córce imię Rozalia, gdyż w tym słowie mieszczą się róża i lilia, a jej córka będzie najpiękniejszym kwiatem rodu i wyspy. Róża - życie pokutne, lilia - życie niewinne. Jako dziecko złożyła ślub dozgonnej czystości. Kiedy była ponaglana do małżeństwa, uciekła na pobliską górę, gdzie żyła jak pustelnica w jednej z grot. Zmarła naturalnie z wycieńczenia. Podczas znalezienia relikwii świętej miała ustać zaraza męcząca miasto.
Ikonografia: z postacią, która pisze na ścianie jej imię. Atrybutem Świętej są: czaszka, grota, w której mieszkała, wieniec z róż, lilia.
Sebastian
Żołnierz, męczennik. Był przywódcą straży cesarza Dioklecjana, za to że wypomniał mu okrucieństwo wobec chrześcijan przeszyto go strzałami. Na wpół umarłego znalazła go Irena i opiekowała się nim aż nie wyzdrowiał. Kiedy Sebastian był na siłach znowu poszedł do Dioklecjana i znowu wypomniał mu męki chrześcijan. Cesarz kazał go zatłuc pałkami, a jego ciało wrzucić do kloaki. Wydobyła je stamtąd i pochowała Lucyna.
Ikonografia: w białej tunice lub jako piękny obnażony młodzieniec, przywiązany do słupa albo drzewa, przeszyty strzałami. Czasami u jego nóg leży zbroja. Na starochrześcijańskiej mozaice w kościele św. Piotra w Okowach w Rzymie ukazany jest jako człowiek stary z białą brodą, w uroczystym dworskim stroju. Atrybuty Świętego: krucyfiks, palma męczeństwa, włócznia, miecz, tarcza, dwie strzały w dłoniach, przybity wyrok śmierci nad głową.
Stanisław Biskup
Stanisław ze Szczepanowa. Stanisław Szczepanowski. Biskup krakowski, męczennik. Z rodziny rycerskiej. Popierał reformy papieża i rozbudowywał biskupstwo. Początkowo przyjaźnił się z Bolesławem Śmiałym. Podobno zdradził Śmiałego oraz rzucił na niego klątwę i za to ten skazał go na obcięcie członków. Podobno król zdenerwowany, że podczas jego nieobecności uciekło wielu rycerzy, kazał ich zabić, żonom karmić piersiami szczenięta, a dzieci zabijać. Biskup miał stanąć w ich obronie, upomniał króla, rzucił na niego klątwę. Król podczas mszy na śmierć zarąbał Stanisława, potem kazał swojej drużynie jego ciało poćwiartować. Jego ciało miało zostać poćwiartowane na pniu. Do sadzawki miał wpaść jego palec, co uczyniło wodę cudowną.
Ikonografia: w stroju pontyfikalnym z pastorałem. Jego atrybutami są: miecz, palma męczeńska, u stóp wskrzeszony Piotrowina. Bywa ukazywany z orłem - godłem Polski.
Stanisław Kostka
Kleryk. Miał 3 braci i 2 siostry. Pochodził z szanowanej rodziny. Był bardzo wrażliwy na brutalne żarty w dzieciństwie. Ojciec napominał gości swojego domu do umiaru, gdyż Stanisław może zemdleć. Został wysłany do jezuickiej szkoły w Wiedniu. Kiedy Stanisław leżał w nocy krzyżem i się modlił, dwóch jego współlokatorów kopało go. Wszyscy go tam bili, ponieważ uważali, że Stanisław aż nienormalnie poświęca się swoim modlitwom i kontemplacjom. Kiedy był już tak słaby, że bliski śmierci, a właściciel mieszkania, nie chciał wpuścić kapłana z ostatnią Komunią, ukazała mu się św. Barbara w towarzystwie 2 aniołów i przyniosła mu Wiatyk. Zjawiła mu się wtedy też Matka Boska i złożyła na jego ręce Dziecię Jezusowe, doznał wtedy cudownego uleczenia i polecenie wstąpienia do jezuitów. Stanisław uciekł z Wiednia i kilka razy pisał błagalne listy o przyjęcie do grona jezuitów. W połowie drogi z Wiednia dogonili go jego dwaj słudzy przed którymi schował się do lasu. Kiedy szedł dalej, pokrzepił się u źródła i zobaczył swojego brata na koniu. Jako pielgrzym poprosił brata o jałmużnę, Paweł opisał mu dokładnie Stanisława, ten mu powiedział, że przechodził tędy. Paweł rzucił mu pieniądz i pojechał dalej nie zauważywszy brata. Podobno Stanisław zamienił swoje ubranie z przydrożnym żebrakiem. Dostał list polecony do przełożonego jezuitów. W drodze święty, kiedy nie mógł przystąpić do Komunii Św. przybył do niego anioł i mu ją dał. Wstąpił do jezuitów, przepowiedział swoją śmierć. Święty napisał list do NMP, poczuł się źle. Kiedy leżał na ziemi i się modlił, jego twarz jaśniała blaskiem. Powiedział, ze widzi NMP otoczoną orszakiem dziewic.
Ikonografia: w stroju jezuity. Jego atrybutami są: anioł podający mu Komunię, Dziecię Jezus na ręku, krucyfiks, laska pielgrzymia, lilia, Madonna, różaniec. Przyjmuje komunię świętą z rąk anioła lub św. Barbary.
Szczepan
Stefan. Diakon, pierwszy męczennik. Był jednym z 7 diakonów wybranych przez Apostołów do posługi biednym. Kiedy zaczął starszyźnie żydowskiej wyrzucać upór, został ukamienowany. Postawiony przed Sanhedrynem. Podczas rozprawy jego twarz przypominała anioła. Dał długa rozprawę na temat hipokryzji żydów, następnie tamci zdenerwowani wyrzucili go poza miasto i zabili.
Ikonografia: młody diakon w białej tunice lub w bogato tkanej dalmatyce. Jego atrybutami są: księga Ewangelii, kamienie na księdze lub w jego rękach, gałązka palmowa. Na ikonach apostoł przedstawiany jest jako młodzieniec bez zarostu, z długimi lub krótkimi włosami, ubrany w szaty diakońskie (w okresie najwcześniejszym) białe, a od średniowiecza bardziej kolorowe i bogato zdobione. W prawej dłoni trzyma kadzielnicę, w lewej naczynie na kadzidło, lub rzadziej krzyż. Jako postać pojedyncza występuje rzadko. Najczęściej przedstawianą sceną jest kamienowanie świętego.
Szymon
Szymon Zelotes. Apostoł, męczennik. Zwany Kananejczykiem. Był młodym panem, na którego wesel Jezus zamienił wodę w wino. Wymieniany obok św. Jakuba i św. Judy Tadeusza, był ich bratem. Był krewnym Jezusa. Po śmierci Jakuba Starszego i Młodszego objął prowadzenie stolicy jerozolimskiej. Szymon wraz z Judą głosił słowo, kiedy razem z nim poniósł śmierć męczeńską. Miał zostać przecięty piłą drewnianą.
Ikonografia: z Judą Tadeuszem; W ikonografii Wschodu apostoł przedstawiany jest jako starszy mężczyzna z krótkimi, siwiejącymi włosami (rzadziej z bardzo zaawansowaną łysiną) i krótką brodą, ubrany w typowe dla apostołów szaty: paliusz, tunikę i sandały. Prawą dłoń ma złożoną w geście błogosławieństwa, w lewej najczęściej trzyma zwinięty zwój. Najczęściej występuje w gronie innych apostołów na ikonach przedstawiających epizody z życia Chrystusa. Sztuka zachodnia przedstawia go odmiennie: ma dłuższe, ciemne włosy i kędzierzawą brodę, a paliusz zastępuje peleryna z kapturem. Jego atrybutami są tam: księga, kotwica, palma i (drewniana) piła (którą miał być rozcięty), topór i włócznia. Atrybutami świętego są: księga, kotwica, palma, drewniana piła, topór i włócznia.
Tadeusz Juda
Juda Tadeusz, Juda Lebbeusz. Apostoł, męczennik. Był bratem św. Jakuba Apostoła i św. Szymona. Jest w kolejności na dalekim miejscu, ponieważ późno dołączył do Apostołów. Podczas Ostatniej Wieczerzy zapytał Jezusa o cel jego objawienia. Był żonaty, gdy przystępował do Apostołów. Cesarz sprowadził wnuków Judy do Rzymu, by upewnić się czy Ci nie będą chcieli na prawie Jezusa składać roszczeń o tron. Po Zesłaniu Ducha Św. głosił słowo Boże. W Libanie lub Persji poniósł śmierć męczeńską. Spotkał się z królem Abgarem, który prosił o spotkanie z Jezusem, a spotkał się z jego uczniem. Wizerunkiem Jezusa uzdrowił króla. (?sprzeczna inf. z Tomaszem Apostołem)
Ikonografia: z pałką lub włócznią, od których miał umrzeć; z obrazem Jezusa, którym miał uzdrowić króla Abgara; w długiej, czerwonej szacie lub w brązowo-czarnym płaszczu. Trzyma mandylion z wizerunkiem Jezusa - według podania jako krewny Jezusa miał być do Niego bardzo podobny. Jego atrybutami są: barka rybacka, kamienie, krzyż, księga, laska, maczuga, miecz, pałki, którymi został zabity, topór.
Tekla
Dziewica, męczennica. Chrztu miał jej udzielić św. Paweł Apostoł. Złożyła ślub czystości, przez co rodzice ją bili i zmuszali do małżeństwa. Towarzyszyła św. Pawłowi w jego podróżach. Po jego męczeńskiej śmierci udała się do Antiochii, gdzie została skazana na pożarcie przez wygłodzone lwy w amfiteatrze. Te jednak nie wyrządziły jej żadnej krzywdy. Podobno resztę życia miała spędzić jako pustelnica (?). Inna historia: Nawróciwszy się, zerwała zaręczyny z poganinem, za co skazano ją na stos, deszcz zgasił jednak płomienie. Udała się z Pawłem do Antiochii, a gdy tam odrzuciła rękę starającego się o nią Syryjczyka, została skazana na pożarcie, jednak cudem ocalała, gdy wygłodniała lwica jej nie tknęła. Po tym dwukrotnym ocaleniu udała się do Seleucji, gdzie spędziła resztę życia jako pustelnica. Miała dożyć sędziwego wieku, bo około 80 lat. Legenda mówi, że prześladowana za wiarę chrześcijańską przez własnych rodziców i ścigana przez wojsko rzymskie św. Tekla, podczas ucieczki dobiegła do Maaluli. Tutaj pionowa ściana skalna zagrodziła jej drogę. Jej żarliwe modlitwy spowodowały, że strome skały rozstąpiły się, umożliwiając dalszą ucieczkę.
Ikonografia: w otoczeniu lwów; kobieta o długich, prostych, spadających na ramiona włosach, które zazwyczaj przykrywa chusta. W większości ujęć ma bose nogi. W jej szatach dominuje jasna czerwień, a w oczy rzucają się bardzo szerokie rękawy. W dłoni trzyma (niekiedy dużych rozmiarów) krzyż lub księgę. Atrybuty: narzędzia męki - stos i lew, krzyż w ręce oraz wół.
Teresa od Dzieciątka Jezus
Mała Teresa, Teresa z Lisieux, Teresa od Dzieciątka Jezus i Najświętszego Oblicza, Mały Kwiatek. Dziewica, doktor Kościoła. Po śmierci matki za swoją matkę wybrała NMP. Ojciec oddał ją do internatu benedyktynek. Zachorowała ciężko, cudownie miała ją uzdrowić Maria. Dręczyła ją również choroba duchowa, z którą walczyła. Wyleczyć ją miały jej 4 przedwcześnie zmarłe siostry. Podczas Bożego Narodzenia przeżyła nawrócenie. Postanowiła nawrócić groźnego bandytę w wieku 14 lat, modliła się o to gorąco. Ten przed ścięciem pocałował krzyż, a Teresa cieszyła się z nawrócenia. Nikt nie chciał jej z powodu młodego wieku przyjąć do karmelu, więc pojechała przed oblicze papieża. Upadła przed nim i błagała o przyjęcie do karmelu. Po roku została przyjęta do nowicjatu. Chorowała na gruźlicę, nie miała warunków do wyzdrowienia, a przełożona ją ignorowała. Bardzo cierpiała. Była wiecznie uśmiechnięta, nawet wśród cierpienia. Przeżywała stany ekstazy. Opiekowała się starą zakonnicą, która jej nie lubiła. Przed śmiercią przyrzekła, że będzie z nieba spuszczać „deszcz róż”.
Ikonografia: z różami (łaski jakie ludzie od niej otrzymują); na podstawie autentycznych fotografii. Jej atrybutami są: Dziecię Jezus, księga, pęk róż, pióro pisarskie.
Teresa z Avila
Teresa od Jezusa, Teresa Wielka, Teresa Hiszpańska. Dziewica, doktor Kościoła. Reformatorka karmelitanek. Znała św. Jana od Krzyża. Napisała wiele pism. Na wskutek naczytania się żywotów świętych postanowiła uciec do Afryki, by ponieść tam śmierć męczeńską. Z ogrodu uczyniła swoją pustelnię. Błagała Matkę Boską, by po śmierci jej matki, była jej matką. Wstąpiła do karmelitanek. 3 razy chorowała. Kiedy była bliska śmierci, miał ją uratować św. Józef. Przeżyła wizję piekła, która nią wstrząsnęła. Założyła nowy dom by móc stworzyć zreformowanych karmelitów. Świętej jednak odebrano pozwolenie i karnie przeniesiono. Kupiła posiadłość i założyła tam swój zakon. Została przełożoną klasztoru. Wprowadzała swoją reformę, ale nie wszystkie klasztory chciały ja przyjąć. Spotkała się z dużym oporem, zakazano jej tworzenia nowych klasztorów i nałożono areszt domowy, a nawet nasłano na nią inkwizycję. Pomimo tego znaleźli się obrońcy reformy, anulowano kary świętej. Trapiły ją dolegliwości cielesne i duchowe. Umarła naturalnie.
Ikonografia: w habicie karmelitanki. Jej atrybutami są: anioł przeszywający jej serce strzałą miłości, gołąb, krzyż, pióro i księga, napis: Misericordias Domini in aeternum cantabo, strzała, serce przebite strzałą.
Tomasz Apostoł
Tomasz Didymus. Niewierny Tomasz. Apostoł, męczennik. Wśród apostołów wymieniany w środku. Był tchórzliwy. Wyrażał zaniepokojenie podróżą do Jerozolimy z Jezusem. Podczas Ostatniej Wieczerzy pytał Jezusa o drogę, którą wszyscy powinni iść. Był tak zdruzgotany męką Jezusa, że nie wierzył, że ten może zmartwychwstać. Kiedy Jezus zjawił się Apostołom po zmartwychwstaniu, Tomasza wśród nich nie było. Spotkali się jednak i Jezus pokazał niedowiarkowi swoje rany. Świadek cudownego połowu ryb po zmartwychwstaniu. Był rybakiem. Głosił słowo boże i poniósł śmierć męczeńską w Indiach. Podobno miał uzdrowić króla Abgara. (sprzeczna inf. z Judą Tadeuszem).
Ikonografia: pion architekta. Do wczesnego średniowiecza na Zachodzie i do XVIII wieku na Wschodzie apostoł przedstawiany był wyłącznie jako młodzieniec bez zarostu, odziany w tunikę i płaszcz, z sandałami na nogach. Później zaczął pojawiać się jako starszy mężczyzna z brodą. Wyobrażany jest zawsze z księgą lub zwojem. Często pojawiającym się motywem jest wątek "niewiernego" Tomasza, gdy dotyka palcami ran na ciele Zmartwychwstałego. Jego zarost jest krótki, suknia biało-zielona, płaszcz jasnoniebieski. W sztuce zachodniej atrybutami są: kątownica lub pion architekta (nawiązanie do jego legendarnej działalności jako budowniczego, który miał wznieść pałac niebieski dla indyjskiego króla), kielich, miecz, serce, włócznia (którą go przeszyto), z węgielnicą w ręku, z mieczem i lancą.
Tomasz z Akwinu
Kapłan, doktor Kościoła. Studiował na uniwersytecie w Neapolu. Wstąpił do dominikanów. Jego rodzina była przeciwna, nawet jego siostra próbowała go namówić na rezygnację, ale on tylko namówił ją do wstąpienia do benedyktynek. Po wielu studiach wykładał na Sorbonie teologię. W Rzymie też prowadził wykłady. Po krótkiej chorobie zmarł w drodze na sobór lioński. Napisał gros traktatów filozoficznych i teologicznych.
Ikonografia: w białym habicie dominikańskim, w czarnej kapie i białym szkaplerzu. Jego atrybutami są: anioł, gołąb; infuła u nóg, której nie przyjął; kielich, kielich z Hostią, księga, laska, model kościoła, monogram IHS, monstrancja, pióro pisarskie, różaniec, słońce na piersiach, które symbolizuje jego Boską inspirację. Jego znakiem jest także Chrystus w aureoli.
Urszula
Urszula z Kolonii. Dziewica, męczennica. Była córką króla Bretanii. Odrzuciła rękę króla Eteriusza co wywołało wojnę. Wraz z 11 tys. Innych dziewic uciekła na statkach od napastników. Jednak u ujścia Renu napotkały Hunów. Wszystkie zostały zamordowane. Wg jednej z legend była rzymsko-brytyjską księżniczką, która na prośbę swojego ojca, króla Donauta z Kornwalii, wyruszyła w podróż do swojego przyszłego męża, pogańskiego królewicza Conana Meriadoca z Armorici w Bretanii (wg innego źródła - Eteriusza). Towarzyszyło jej rzekomo dziesięć służek-dziewic, które miały własne tysiączne orszaki oraz własne statki. W czasie podróży tajemniczy sztorm zniósł ją do portu galijskiego nad Renem. Urszula ślubowała, że przed poślubieniem Conana wyruszy w pielgrzymkę po Europie. Jednak razem z dziesięcioma dziewicami została zamordowana przez Hunów w Kolonii. Barbarzyńcy, jak głosi legenda, pod wpływem wizji wstępujących do nieba zastępów dziewic odstąpili spod murów miasta. Mieszkańcy z czcią pogrzebali ciała pomordowanych i na miejscu męczeństwa zbudowali kościół.
Ikonografia: strzała, bandera z krzyżem, statek, zegar, płaszcz, chorągiew z krzyżem św. Jerzego
Walenty
Biskup, męczennik. Kapłan rzymski ścięty podczas prześladowania lub biskup, który po długich mękach (bicie kijami) sprowadzony do Rzymu został stracony. Według jednej z legend znany retor z Aten, imieniem Craton zaprosił Walentego z Terni do Rzymu. Syn Cratona cierpiał na skrzywienie kręgosłupa. Kiedy Walenty go uzdrowił, cała rodzina miała przejść na chrześcijaństwo. Miał zwyczaj ofiarowywać kwiat ze swego ogrodu w Terni młodym ludziom, którzy go odwiedzali. Przynosiło to ponoć szczęście w małżeństwie. Chcąc wyjść naprzeciw licznym prośbom o udzielenie ślubu, biskup wyznaczył jeden dzień w roku, w którym zbiorowo błogosławił sakrament małżeństwa. Podobno kiedy go uwięziono zakochał się w ślepej córce strażnika.
Ikonografia: kapłan w ornacie, z kielichem w lewej ręce, a z mieczem w prawej, także w stroju biskupa uzdrawiającego chłopca z padaczki. Jako kapłan trzymający słońce. Atrybuty: ptaki, kwiaty, kielich, miecz, kogut.
Wawrzyniec
Diakon, męczennik. Był zaufanym papieża Sykstusa II. Podczas prześladowania pojmano papieża. Wawrzyniec chciał być z nim, jednak papież złożył pocałunek na czole świętego, przepowiedział mu większe cierpienia. Wawrzyniec jako zarządca majątków kościelnych, rozdał cały ubogim. Kiedy sędzia kazał mu pokazać majątki kościelne, ten zabrał go do ubogich i powiedział mu, że oni są majątkiem. Sędzia kazał siec knutami świętego i rozłożyć go na rozżarzonej kracie, dopóki nie powie gdzie są skarby. W każdy piątek schodzi do czyśćca i wyzwala stamtąd jedną duszę.
Ikonografia: dalmatyce; najczęściej trzyma kratę (ruszt) i gałązkę palmy. Może też występować z ewangelią i krzyżem, a także z torebką na pieniądze, z której rozdawał je ubogim. Atrybuty: księga, krata, palma, otwarta szafka, a w niej księgi Ewangelii, sakiewka, zwój.
Weronika
Kobieta z Jerozolimy, która niosącemu krzyż Chrystusowi podała chustę do otarcia twarzy, na której miało odbić się oblicze Jezusa. chusta z wizerunkiem Chrystusa. Chusta ta uleczyła cesarza Tyberiusza. Życie św. Weroniki miało przebiegać u boku nawróconego Zacheusza, a zakończyć się misją przeniesienia relikwii Marii z Nazaretu do Soulac. Niektóre źródła utożsamiają ją z kobietą uleczoną przez Jezusa Chrystusa z krwotoku.
Wincenty a Paulo
Wincenty de Paul. Kapłan. Pochodził z wiejskiej rodziny. Pomagał w domu i opiekował się gospodarstwem (pasł owce). Po ukończeniu szkoły wstąpił do seminarium. Studiował i udzielał korepetycji by zarobić na utrzymanie. Kiedy po studiach udał się przez Morze Śródziemne, jego statek został napadnięty przez piratów. Został przewieziony do Tunisu jako niewolnik. Ostatniego swojego pana zdołał nawrócić i obaj uciekli do Europy. Wincenty dalej się kształcił i zwiedzał. Przez papieża został posłany na dwór francuski, gdzie pozyskał sobie zaufanie królowej - Katarzyny de Medici. Został jej spowiednikiem i jałmużnikiem. Zaprzyjaźnił się z Piotrem de Berulle. Ogólnie święty znał i należał do śmietanki ówczesnego Paryża. Na swoją prośbę wycofał się z dużego miasta. Otrzymał probostwo w miasteczku. Pomagał tamtejszym inwalidom, chorym i biedocie. Sam nie dawał rady, więc stworzył „Bractwo Miłosierdzia”. Święty musiał wracać do Paryża. Nawracał, głosił katechizm, kazania. Został naczelnym kapelanem galer francuskich. Dbał o poprawienie warunków przestępców pracujących na galerach. Stworzył kolejne bractwo, które przeprowadzało misje miesięczne w miastach i miasteczkach. Zajmował się misją charytatywną głównie. Organizował konferencje medytujące nad tematami religijnymi. Ścierał się politycznie z Richelieu i Mazarinim.
Ikonografia: w długiej szacie zakonnej i szerokim płaszczu, czarną piuską. Jego atrybutami są: anioł, dziecko w ramionach, dziecko u stóp, krucyfiks.
Wit
Jeden z 14 Świętych Wspomożycieli. Męczennik. Wraz z innymi męczennikami (św Modest - guwerner, św. Krescencja - mamka) zanurzono go w kotle z wrzącym ołowiem, rzucono ich dzikim zwierzętom, a następnie rozciągano na katowni. Uciekli z Sycylii podczas prześladowania, ale w pd. Włoszech też ich prześladowano i zamęczono.
Ikonografia: młodzieniec w krótkiej tunice, z kotłem, w którym doznawał mąk. Jego atrybutami są: lew - któremu według opowieści rzucono go na pożarcie, a ten przeżegnany krzyżem legł u stóp Świętego, kogut, orzeł, uwiązany pies.
Wojciech Biskup
Adalbert. Męczennik. Z królewskiego rodu Przemyślidów. Kiedy zapadł na ciężką chorobę, jego rodzice ślubowali go dla duchowieństwa. Został oddany pod opiekę arcybiskupa Magdeburga. Po śmierci arcybiskupa wrócił do Pragi. Przyjął tam święcenia. Został biskupem, przyjął diecezję boso. Zajmował się ubogimi i więźniami. Pewnej nocy pojawił mu się Jezus skarżąc się „Oto znowu jestem sprzedany, a ty śpisz?”. W obliczu jawnego grzeszenia możnych i duchowieństwa w jego kraju postanowił zrezygnować z swojej funkcji, jednak papież nie chciał się na to zgodzić, ale pozwolił mu przebywać w Rzymie. Tam spotkał się z św. Nilem. Wstąpił do benedyktynów. Wszędzie był ze swoim bratem bł. Radzimem. Święty zabrał ze sobą benedyktynów i założył w Pradze opactwo. Wprowadzał w swoim biskupstwie reformy, wysyłał kapłanów na Węgry. Na dworze pochwycono jednak kobietę na cudzołóstwie, schroniła się ona w klasztorze benedyktynek. Wpadli tam siepacze, wywlekli ja i zamordowali przed kościołem, św. Wojciech rzucił na nich klątwę. On uciekł do Rzymu, a jego rodzinę przeklęci wymordowali. Święty urządzał sobie pielgrzymki i w końcu pojechał do Polski, nie chcąc wrócić do kraju. Król polski Bolesław Chrobry przyjął go serdecznie. Wojciech wyraził chęć pracy wśród pogan. Wojciech wyruszył z 30 wojami i swoim bratem Radzimem na misję wśród Wieletów. Głosił ewangelię. Oddalił wojowników, by nie sprawiać wrażenia wojennego. Tłum dzikich prusaków otoczył kapłana, ktoś uderzył go wiosłem w plecy, że brewiarz wypadł mu z rąk. Święty widząc brak zainteresowania wśród dzikusów, skierował się ku Polsce. Prusacy podążyli za nim, rzucili się uzbrojeni na kapłanów. Związano ich 6 włóczni przeszyło jego ciało, odcięto mu głowę i wbito na żerdź. Prusacy wypuścili Radzima i Benedykta z propozycją wykupu ciała męczennika. Wykupiono ciało świętego.
Ikonografia: w stroju biskupim, w paliuszu, z pastorałem, czasem z przypominająca śmierć odcięta głowa niesiona w ręce. Jego atrybuty to także orzeł, wiosło oraz włócznie, od których zginął, ster.
Zofia
Wdowa, męczennica. Miała 3 córki (Pistis-Wiarę, Elpis-Nadzieję i Agape-Miłość). Namiestnik Antioch wezwał świętą by złożyła ofiarę pogańskiemu bogu. Kiedy ta odmówiła, torturowano jej dzieci na jej oczach. Zofia został przy życiu, ale umarła z boleści po córkach. Jej córki według innej opowieści poniosły męczeńską śmierć ze swoją matką.
Ikonografia: w otoczeniu trzech córek: Wiary, Nadziei i Miłości, często trzymają krzyże.