Joanna Kulmowa: „Smutki”, „Co to jest radość”.

Cele - uczeń umie:

• przeczytać wiersz i określić jego główną myśl,

• wzbudzić refleksję nad różnorodnością sposobów przedstawiania uczuć,

• uzasadnić swą wypowiedź,

• wskazać zastosowane środki poetyckie i wypowiedzieć się na temat celu ich użycia,

• posługiwać się terminami: osoba mówiąca, treść, temat, nastrój, minorowy nastrój,

• dostrzegać związki między dziełami malarskimi, muzycznymi, poetyckimi,

• nazywać kolory za pomocą przymiotników, rzeczowników, czasowników.

Tok lekcji

1. Dokonuję podziału klasy na dwie grupy, ale każdy uczeń pracuje indywidualnie. Wyjaśniam, że za chwilę wysłuchają dwóch utworów, do których należy sporządzić ilustrację muzyczną przedstawiającą ogród.

2. Zapisuję na tablicy temat: W ogrodzie......., wymagający uzupełnienia

w dalszej części lekcji.

3. Uczniowie pierwszej grupy wykonują obrazki do utworu L.van Beethovena Koncert D-dur, a drugiej - do „Toccaty” d-moll J.S. Bacha.

4. Urządzamy wystawę. Uczniowie umieszczają swoje dzieła pod odpowiednimi napisami z tytułami utworów muzycznych.

5. Następnie odpowiadają na pytania:

• W jaki sposób różnią się ilustracje?

• Jakie barwy zostały przez was wykorzystane? (uczniowie podają konkretne nazwy kolorów, używając rzeczowników , przymiotników, czasowników; sugeruję także przypomnienie informacji z lekcji plastyki na temat barw czystych i złamanych)

• Jakimi barwami dźwięków posłużyli się kompozytorzy? (obrazy malowane barwami czystymi przypominają tonację majorową (durową), a obrazy malowane w barwach złamanych - tonację minorową (molową)

• Na co ma wpływ muzyka? (odwołanie się do lekcji muzyki „Muzyka
  w twoim życiu”)

• Jakie nastroje oddają obrazki z wystawy? (ponowne nawiązanie do tematu lekcji i jego uzupełnienie - W ogrodzie życia - nasze radości i smutki.

6. Na naszej wystawie zamieniamy plansze z tytułami utworów na plansze: „Radość” i „Smutek”.

7. Podsumowanie dotychczasowych rozważań umieszczamy w tabelce:

RADOŚĆ	SMUTEK
Nastrój radosny na naszych obrazach oddają barwy jasne, czyste: czerwień, błękit, zieleń, pomarańcz, żółć, fiolet.	Nastrój smutku ilustrują kolory poważne i ciemne, złamane: czerwonozielone, żółtofioletowe, pomarańczowoniebieskie.
W muzyce zabrzmią one w tonacji durowej (majorowej).	Dźwięki muzyki molowej (minorowej).

8. Proszę uczniów o wyjaśnienie frazeologizmu: minorowy nastrój, a następnie ułożenie zdania.

9. Odwołuję się do kontrastowego zestawienia nastrojów przedstawionych za pomocą dźwięków i barw, odwołując się jednocześnie do poezji i słów.

10. Odczytujemy utwory „Smutki” i „Co to jest radość?”

11. Uczniowie zastanawiają się nad zagadnieniami:

• Czym są smutki?

• Jak zostały przedstawione w utworze? (uosobienie, porównanie do istoty przyjaznej)

• Czemu służy taki sposób ich prezentacji? (uświadamia, że są cząstką naszego życia, towarzyszą nam, ale przemijają, ustępując miejsca radości)

• Jak została ukazana radość? (przenośnie, porównania, radość
  z codzienności)

• W jaki sposób poetka tworzy nastrój utworów?

12. Po omówieniu zagadnień uczniowie udzielają odpowiedzi pisemnej na ostatnie pytanie, mając na uwadze wyjątkowy charakter twórczości poetyckiej na tle innych dziedzin sztuki.

13. Zadanie domowe.

Napisz, jak powiedzenie „ Tak jest na tym świecie, radość ze smutkiem się plecie” odwołuje się do twoich doświadczeń.

KONSPEKT LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO

w klasie trzeciej gimnazjum

realizacja ścieżki filozoficznej

TEMAT : Sen z Dusiołkiem ...czyli rozważania o brzydocie ( B. Leśmian ,,Dusiołek”).

W klasie słabszej można tę lekcję rozłożyć na 2 jednostki lekcyjne.

CELE LEKCJI :

Po lekcji uczeń powinien:

• interpretować tekst utworu lirycznego

• odróżniać tekst stylizowany na gwarę ludową

• posługiwać się terminem stylizacja

• wskazywać archaizmy i neologizmy w tekście

• znać 3 rodzaje starożytnych wartości : prawdę, dobro, piękno

• rozumieć pojęcie :relatywizm estetyczny

• argumentować na zadany temat

• redagować przemówienie

Metody:

pogadanka , dyskusja, burza mózgów, ćwiczenia redakcyjne

Formy pracy:

zbiorowa, praca w grupach

Środki dydaktyczne: karty pracy dla uczniów ( załącznik 1), podręcznik, karteczki samoprzylepne

Już na początku lekcji uczniowie mają rozdane karteczki samoprzylepne i karty pracy ,te leżą na ich ławkach odwrotną stroną , w trakcie zajęć ( najlepiej w momencie omówienia , kim lub czym był Dusiołek ) nauczyciel pozwala je odwrócić i uczniowie sami je wypełniają

TOK LEKCJI

1. Część wstępna:

1. Czynności organizacyjne.

2. Informacje biograficzne o B. Leśmianie - tworzenie notki biograficznej

( uczniowie w domu mieli przygotować informacje o poecie).

2. Część właściwa:

1. Podanie tematu.

2. Burza mózgów: Jak wyjaśnię znaczenie wyrazu Dusiołek ? ( przyklejanie na tablicy karteczek z odpowiedziami - efekt burzy mózgów ):

Np. dusiciel, osiołek, zwierzę, przezwisko, poczwara, mara, zjawa

3. Przeczytanie wiersza.

4. Interpretacja tekstu: - Kto jest jego bohaterem?- wyjaśnienie neologizmów

( Bajdała,półbabek, postronił itp ).

Co mu się przydarzyło ?

Kto to Dusiołek? ( dopinanie karteczek)- wyjaśnienie autora.

5. Jaki jest język utworu? Dlaczego trudno się go czyta?

Archaizmy, wyr. gwarowe: pospołu, tobołem, dziewki, wyłają, warkło, sterał, słuchajta, olaboga

STYLIZACJA- ukształtowanie przez autora swojej wypowiedzi, np. tekstu literackiego, w taki sposób, aby przypominała ona styl różny od tego, którym posługuje się jej twórca. Inaczej : naśladowanie cech innego autora, epoki, środowiska, w celu wprowadzenia w inną atmosferę. Najczęściej stosowaną stylizacją jest archaizacja języka.

6. Jakie zarzuty stawia Bogu Bajdała? - dyskusja. ( stworzył coś brzydkiego,

poczwarnego )

7. Co to jest piękno? - problem nurtujący filozofów. Pogadanka z uczniami na temat:

PRAWDA- DOBRO- PIĘKNO - 3 najwyższe rodzaje wartości. Platon , Arystoteles, Sokrates ( każdy z tych filozofów rozumiał trochę inaczej. Dla Platona rzeczy były piękne zawsze z tego względu, że istniały ; Arystoteles wiązał piękno z użytecznością; Sokrates łączył piękno z przyjemnością.)Ze względu na tak różnorodne rozumienie piękna z czasem wprowadzono pojęcie relatywizmu, które obowiązuje do dziś.

Relatywizm estetyczny : piękne jest to, co się danej osobie podoba.

praca w grupach:

• Znajdźcie argumenty, jakie w obronie stworzeń mógłby przytoczyć Bóg.

• Zredagujcie w 5 zdaniach przemówienie Dusiołka ( lub Bajdały ) w obronie istot brzydkich, szkaradnych.

Omówienie wyników pracy grup.

3. Podsumowanie.

Praca domowa : do wyboru :1) Zredaguj zaproszenie na wystawę pt. ,, Zmory i straszydła z baśni ludowych ” - dla słabszych , 2) Prawda, dobro , piękno - 3 najwyższe wartości naszych przodków. Jakie wartości przyświecają mnie i moim rówieśnikom?

ZAŁĄCZNIK 1

KARTA PRACY

1. Dusiołek - ...............................................................

................................................................................

2. ...................- wyrazy przestarzałe, których się już

dziś nie używa, np..................................................

................................................................................

3. ..........................- ukształtowanie przez autora

swojej wypowiedzi, np. tekstu literackiego, w taki

sposób, aby przypominała styl różny od tego, któ-

rym posługuje się jej twórca. Inaczej : naśladowa-

nie cech stylu innego autora, epoki, środowiska,

w celu wprowadzenia w inną atmosferę. Najczę-

ściej stosowaną stylizacją jest archaizacja języka.

4. Jakie argumenty można przytoczyć w obronie

brzydoty ?

- ..........................................................................

- ..........................................................................

- ..........................................................................

5. Który z filozofów wyodrębnił 3 rodzaje wartości ?

..................................................................................

6. Co to jest relatywizm estetyczny ?

...................................................................................

..................................................................................

Gorzka prawda o człowieku w świetle wiersza „ Nienawiść” W. Szymborskiej

 

Cele:

Uczeń potrafi:

• -         odczytać sens wiersza

• -         wskazać przesłanie utworu i zinterpretować je

• -         posługiwać się synonimami słowa „ nienawiść”

• -         dokonać selekcji wartości, którymi powinien kierować się w życiu

• -         krytycznie oceniać negatywne działania człowieka

• -         dostrzec niebezpieczeństwa współczesności wynikające z ludzkich namiętności

• -         wskazać w tekście personifikację, sposób jej wyrażenia oraz funkcję

Środki dydaktyczne:

• -         arkusz papieru, paski papieru, flamastry

• -         Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, pod red. H. Zgółkowej, Poznań 1999, t. 23.

• -         Słownik języka polskiego, pod red. M. Szymczaka, Warszawa 1990, t. 2.

• -         Słownik wyrazów bliskoznacznych, pod red. S. Skorupki, Warszawa 1988.

• -         Słownik antonimów, pod red. A. Dąbrówki i E. Geller, Warszawa 1996.

• -         C. Ripa, Ikonologia, przeł. I. Kania, Kraków 1998.

• -         W. Szymborska, Widok z ziarnkiem piasku, Poznań 1996.

Metody:

• -         praca z tekstem, mapa skojarzeń, pogadanka heurystyczna

 

 

TOK LEKCJI

I.                   Wprowadzenie

1.      Uczniowie uświadamiają sobie bogactwo świata uczuć. Wpisują na planszę własne propozycje, dbając o różnorodność, kontrastową rozpiętość pojęć.

2.      Grupują uczucia pozytywne i negatywne.

3.      Nauczyciel zwraca uwagę na hasło nienawiść. Uświadamia zakres tematyczny lekcji.

4.      Uczniowie podejmują próbę zdefiniowania pojęcia. Rozmawiają o sposobach jego wyrażania.

5.      Własne definicje pojęcia „ nienawiść” konfrontują z hasłami słownikowymi.

6.      Uczniowie odkrywają abstrakcyjność pojęcia „nienawiść”.( Gdybyście mieli narysować nienawiść, jak zrobilibyście to?).

7.      Uczniowie uświadamiają sobie, że każdy rysunek nienawiści byłby umowny, metaforyczny czy symboliczny, gdyż można narysować człowieka w nienawiści, nienawidzącego kogoś, twarz wyrażającą nienawiść itd.

8.      Nauczyciel informuje, że od wieków w całej Europie powstawały , zbiory personifikacji, ukonkretnienia abstrakcyjnych pojęć.

II.                Praca z tekstem

1.      Odczytanie tekstu „ Nienawiść” W. Szymborskiej.

2.      Uczniowie uświadamiają sobie sposób przedstawienia nienawiści. Zauważają ludzkie jakości w jej prezentacji i określają jako antropomorfizacja, personifikacja.

3.      Odkrycie składowych personifikacji:

-  działanie

-  wygląd

-  charakter

Interpretacja tekstu:

1. 1.      Czym zaczyna się utwór? ( apel)

2. 2.      Czego dotyczy ten zwrot? ( jest zwrotem o uwagę, apelem o zastanowienie się, baczniejsze przypatrzenie się nienawiści)

3. 3.      Jaka jest kondycja nienawiści?

4. 4.      Do jakiego czasu odnosi się świetna forma nienawiści? ( nasze stulecie, współczesność).

5. 5.      Jakie znaczenie ma metafora „ nie zasypia snem wiecznym”? ( odwieczne konflikty, wieczność, ponadczasowość nienawiści jako uczucia nie istniejącego w oderwaniu od człowieka).

6. 6.      Czy pojęcia wielkie, patetyczne jak religia, ojczyzna są dla niej ważne? (nie). Czemu jej służą? ( do wzniecania konfliktów, stanowią pożywkę nienawiści).

7. 7.      Jak nienawiść odnosi się do innych uczuć? (pogardliwie) Jakie to są uczucia? Dlaczego nienawiść odnosi się negatywnie do innych uczuć? ( siła ignorancji, tamte uczucia trzeba pielęgnować, ćwiczyć się w nich, nie rodzą się same, trzeba je ochraniać, wymagają od człowieka hartu ducha).

8. 8.      Czy nienawiść potrafi rozmawiać? Czy szuka kompromisowego rozwiązania problemów? ( oczywiście nie, prezentuje głupotę, która wygrywa).

9. 9.      Dlaczego „numerowała stronice historii”? Czego dotyczy ta metafora? ( o czym uczycie się najczęściej na lekcjach historii?- wojny, konflikty religijne, narodowościowe). Uczniowie uświadamiają sobie jakie uczucie je wywołało.

10. 10.  Czy piękno, które tworzy nienawiść, to piękno takie, jakie powszechnie uznajemy, rozumiemy? ( nie, jest to dewiacja, piękno nie jest związane z dobrem, uczuciami pozytywnymi; przykładem takiej postaci z historii jest Neron).

11. 11.  Jakie kontrasty zostały przedstawione w strofie siódmej? ( z dziedziny wojny, koszmaru, zbrodni).

12. 12.  Dlaczego mówimy: zaślepiony nienawiścią? Dlaczego nienawiść jest ślepa? ( związane jest to z działaniem człowieka, który zaślepiony nienawiścią działa bezrozumnie, szaleńczo, bez refleksji).

13. 13.  Dlaczego autorka wyposażyła wizerunek nienawiści w „bystre oczy snajpera”? (autorka pozornie polemizuje ze stereotypem ślepej nienawiści).

14. 14.  Kim jest snajper? (wynajęty morderca) Działa on z ramienia jakich ludzi? ( nienawidzących innych).

15. 15.  W jaki cel mierzy nienawiść - snajper? ( celem jest przyszłość, jest to najbardziej przerażający element tekstu).

III.             Zakończenie.

1.      Uczniowie uświadamiają sobie, że refleksja nad istotą nienawiści jest refleksją uniwersalną.

a)    Gdybyśmy przeczytali pierwszą strofę po stu latach, to czy przestałaby być aktualna? ( prawdopodobnie nie, gdyż jest jedną z najsilniejszych namiętności człowieka)

b)    Jak wygląda świat w III tysiącleciu?

c)    Jaka jest wizja świata i człowieka w utworze? (smutna, pesymistyczna)

2.      Uczniowie uświadamiają sobie, że obraz świata, przyszłości, historii zależy od człowieka, być może od nich jako młodego pokolenia. Dostrzegają problem współodpowiedzialności za losy świata.

a)    Gdybyśmy chcieli, aby pierwsza strofa straciła aktualność, jakim apelem zakończylibyście utwór? ( apelem o zgodę, miłość, zaprzestanie wojen, porzucenie nienawiści).

3. Praca domowa: Jaki jest obraz świata malowany nienawiścią? Opisz go w oparciu o wiersz W. Szymborskiej.

 

Opracował dr Grzegorz Trościński

Temat: Dlaczego nienawiść wciąż dobrze się trzyma? - na podstawie wiersza Wisławy Szymborskiej "Nienawiść"

Motto: "Świat bez miłości jest światem martwym" (Albert Camus)

Cele ogólne:

 rozwijanie umiejętności odbioru tekstów literackich, a przez nie przybliżanie rozumienia człowieka i świata,

 kształtowanie postawy twórczego rozwiązywania problemów.

Cele operacyjne:

 uczeń nazywa uczucia i stany emocjonalne: nienawiść, złość, gniew,

 prawidłowo używa pojęć: podmiot liryczny, bohater liryczny, sytuacja liryczna.

Uczeń potrafi:

 nazywać różne przejawy uczuć,

 wskazać środki stylistyczne i określić ich funkcję w utworze,

 stosować techniki dramowe,

 zaplanować swoją pracę, współpracować w grupie i twórczo rozwiązywać problemy,

 ocenić swoją pracę i pracę innych uczniów.

 kształtuje w sobie postawę wyrozumiałości, współczucia i umiejętności wybaczenia.

Czas trwania lekcji: dwie jednostki lekcyjne

Metody i formy pracy:

 praca z tekstem lirycznym

 praca w grupach

 techniki dramowe - rzeźba zbiorowa

 metaplan

 wizualizacja zadań dydaktycznych - plakat

Środki dydaktyczne:

 tekst wiersza Wisławy Szymborskiej "Nienawiść",

 Słownik języka polskiego,

 Słownik frazeologiczny języka polskiego,

 plakaty ilustrujące hasła: „nienawiść”, „miłość” (oparte na bieżących informacjach prasowych),

 arkusze papieru, pisaki, farbki, kolorowe kartki papieru, klej, nożyczki.

Uwaga:

 Na lekcję uczniowie mają przynieść artykuły z gazet, wiadomości z Internetu, które dotyczą nienawiści, okrucieństwa oraz miłości.

 Zdobyć informację o Wisławie Szymborskiej:

 „Leksykon pisarzy świata - XX wiek, red. W. Sadkowski, Warszawa 1993,

 Słownik encyklopedyczny. Literatura powszechna. Wrocław 2000,

 Wydawnictwa multimedialne, np. Multimedialna Encyklopedia Powszechna. Oficyna Wydawnicza FOGRA 1999,

 Internet, np. WIEM - Wielka Internetowa Encyklopedia Multimedialna, ttp://www.encyklopedia.pl

Przeglądanie encyklopedii multimedialnej:

 Po uruchomieniu komputera umieść CD-ROM encyklopedii w stacji CD-ROM.

 Po uruchomieniu głównego programu encyklopedii PWN na ekranie pojawi się okno główne z listą haseł dostępnych w programie. Okno Szukaj pozwala na odnalezienie haseł zawierających wpisane tam słowo lub frazę. Kliknij przycisk Szukaj, aby mieć dostęp do określonych funkcji encyklopedii PWN.

 Po uruchomieniu programu encyklopedii FOGRA na ekranie pojawi się okno główne z listą haseł dostępnych w programie. W puste okno wpisz słowo lub frazę, a program automatycznie wyszuka dane.

 Przejrzyj różne materiały dostępne na poszukiwany przez ciebie temat.

 Wypisz lub wydrukuj potrzebne fragmenty.

Przebieg lekcji

1. Uczniowie dzielą się na grupy po kilka osób. Przygotowują plakaty na temat:

 Nienawiść we współczesnym świecie

 Okrucieństwo wokół nas

 Miłość niejedno ma imię

 Prezentują swoje plakaty, które można, oprócz wycinków prasowych, zilustrować samemu.

 Sięgają do załącznika 2, przypominają sobie termin: nienawiść.

2. Następuje podział klasy na dwie grupy - ćwiczenia dramowe

 Jedna grupa tworzy scenę wyrażającą nienawiść.

 Druga tworzy scenę wyrażającą miłość.
Potem wyrażają słowami to, co czuli w momencie odgrywania scenki.

3. Następnie przechodzimy do analizy i interpretacji wiersza Szymborskiej pt. „Nienawiść”.

 Do kogo zwraca się podmiot liryczny? („Spójrzcie, jaka wciąż sprawna...- 2 os. l. mnoga - zwrot do czytelnika)

 Jaka sytuacja liryczna została opisana w wierszu? (bohaterem wiersza jest nienawiść, która opanowała ludzi, posiada ogromną moc i zabija inne uczucia, nie można jej pokonać, jest wszechobecna).

 Jak została opisana w wierszu nienawiść? (jest atrakcyjną osobą - uczucie zostało upersonifikowane)

 Jak wygląda i jakie są cechy nienawiści? (uczniowie pracują z tekstem, cytują i objaśniają znaczenie zastosowanych środków stylistycznych), np.

Cytat	Interpretacja
Sprawna, dobrze się trzyma	Kobieta, która dba o siebie, o swoje zdrowie i wygląd
Lekko bierze przeszkodę	Biegacz skaczący przez płotki
Nie jest jak inne uczucia, starsza i młodsza od nich równocześnie	Istnieje od zawsze, zło jest odwieczne
Bezsenność nie odbiera jej sił	Nigdy się nie męczy
Zdolna, pojętna, bardzo pracowita	Mądra, inteligentna
Ile ułożyła pieśni, ile stronic historii ponumerowała	Tworzy sztukę, kreuje historię
Ile dywanów z ludzi porozpościerała	Niszczy ludzi
Potrafi tworzyć piękno - epitety: patos ruin, wspaniałe łuny, świetne kłęby wybuchów	Zaskakujące jest piękno obrazujące zagładę
Jest mistrzynią kontrastu	Zaskakuje intensywnością działania
Ma bystre oczy snajpera	Czujna, nie jest ślepa
Śmiało patrzy w przyszłość	Niezniszczalna, nie do pokonania

 Jakie uczucia są niweczone przez nienawiść? (współczucie, braterstwo) Dlaczego są one cherlawe i ślamazarne?

 Czy zgadzasz się z opinią poetki?

 Gdzie zetknąłeś się z nienawiścią? Podaj przykłady z historii i literatury, z życia współczesnego (praca w grupach).

 Dlaczego nienawiść wciąż się dobrze się trzyma? (podział na grupy i rozwiązanie problemu metodą metaplanu, uczniowie rysują plakat metaplanu na arkuszach papieru)

 Dlaczego nienawiść wciąż dobrze się trzyma?

Jak jest?	Jak powinno być?
Ludzie dążą do zdobycia dóbr materialnych.	Dobra materialne powinniśmy zdobywać uczciwą pracą.
Toczą się wojny i każdego dnia giną ludzie.	Konflikty należy rozwiązywać w sposób pokojowy.
Ludzie walczą o władzę i stanowisko dla własnych interesów.	Władza powinna się kierować interesem ogółu.
Brak tolerancji i zrozumienia wśród ludzi.	Ludzie powinni być tolerancyjni, rozumieć potrzeby innych.
Agresja i przemoc	Dążyć do panowania nad emocjami.
Egoizm i znieczulica społeczna	- Przeciwdziałać agresji i przemocy - Przestrzegać wartości etycznych (sprawiedliwość, dobroć, bezinteresowność)

 Dlaczego nie jest tak, jak powinno być? - dyskusja

4. Wnioski
Co zrobić, aby „wyleczyć się z nienawiści”?

Zależne od nas:

 Mówienie o pokoju w swoim otoczeniu

 Uczenie się tolerancji i zrozumienia

 Przeciwstawianie się agresji słownej i fizycznej w swoim otoczeniu

 Pokazywanie właściwych wzorców

 Okazywanie pozytywnych uczuć w swoim otoczeniu

 Panowanie nad emocjami

Niezależne od nas:

 Sytuacja polityczno-gospodarcza kraju i na świecie

 Konflikty zbrojne

 Postępowanie polityków

 Programy telewizyjne pokazujące przemoc, artykuły prasowe

 Niewłaściwe wzorce, brak autorytetu

5. Na zakończenie prezentacja plakatów wykonanych przez uczniów.

6. Zadanie domowe
Dlaczego źli? Twoje refleksje o ludziach, którzy w różny sposób krzywdzili innych (w pracy wykorzystaj utwory literackie i własną wiedzę o życiu).

Życie bez życia w wierszu "Muzeum" W. Szymborskiej - scenariusz lekcji języka polskiego w klasie II gimnazjum

Cele operacyjne:
- uczeń posługuje się słownictwem związanym z muzeum i poprawnie odmienia ten wyraz
- zna wiersz "Muzeum" W. Szymborskiej
- potrafi znaleźć w utworze cytaty ilustrujące dane zagadnienie
- trafnie stosuje pojęcie antytezy
- wskazuje podmiot liryczny w utworze poetyckim
- potrafi wyeksponować wartość życia, które człowiek powinien sobie cenić i szanować

Metody nauczania:
- praca z tekstem literackim
- swobodne wypowiedzi uczniów i elementy dyskusji
- konstruowanie tabeli

Środki dydaktyczne:
- tekst wiersza "Muzeum" W. Szymborskiej
- materiały ilustrujące zasoby konkretnego muzeum (zdjęcia, albumy)

Przebieg lekcji:

1. Pogadanka na temat muzeum jako instytucji
- wypowiedzi uczniów z zastosowaniem słownictwa: zbiory muzealne, kolekcja, ekspozycja, unikaty, zabytki, spuścizna, galeria,
- odmiana wyrazu muzeum w l. poj. i l. mn.; zwrócenie uwagi, że ten wyraz odmienia się tak samo jak: gimnazjum, liceum technikum

2. Zapoznanie uczniów z wierszem W. Szymborskiej "Muzeum"
- między pierwszym a drugim czytaniem utworu poproszenie uczniów, by spróbowali potraktować wiersz jako opis lub definicję muzeum

3. Dokonanie schematycznej wersji opisu muzeum na podstawie wiersza w postaci tabeli
MUZEUM
 

OBECNOŚĆ (czego?)	BRAK (czego?)
talerzy obrączek wachlarza miecza korony rękawicy buta szpilki	apetytu wzajemności rumieńca gniewu głowy dłoni nogi śmieszki z Egiptu
RZECZY	UCZUCIA, CIAŁO, CZŁOWIEK

4. Wnioski z tabeli:
- co to za miejsce: muzeum?
- co w nim jest, czego nie ma?
(spostrzeżenia, że muzeum to miejsce na rzeczy, pamiątki po ludziach, miejsce martwoty, bezruchu, braku życia - uczniowie zapisują w dolnym wierszu tabeli)
- na jakiej zasadzie zestawione są określenia w kolumnach tabeli?
(na zasadzie przeciwieństw, antytezy)

5. Sformułowanie i zapisanie tematu lekcji:
Życie bez życia w wierszu "Muzeum" Wisławy Szymborskiej

6. Określenie sytuacji lirycznej w wierszu
- czy wszystko jest martwe w muzeum?
(w muzeum znajduje się woźny; drzemie nad gablotką jak omszały eksponat)
- o czym świadczy jego zachowanie?
(oddaje atmosferę ciszy, ładu, bezruchu, stagnacji)
- kto jeszcze znajduje się w muzeum?
(podmiot liryczny - ujawnia się w ostatniej zwrotce wiersza; to kobieta)
- jak podmiot liryczny zachowuje się w muzeum?
(burzy zastój, jest energiczny, podkreśla swoją wyższość - wyższość człowieka nad światem rzeczy)

7. Określenie wymowy filozoficznej wiersza
- co sadzicie o wyścigu przedmiotów i ludzi? co jest ważniejsze?

Zapis wniosków (podsumowanie)
Wiersz "Muzeum" mieści w sobie refleksje filozoficzne. Jest zapisem przeżyć na temat wzajemnej relacji życia człowieka i istnienia rzeczy. Stanowią one materialne świadectwo czynów i talentów ludzi, ale to człowiek żyje, tworzy, czuje.

Kto wygra wygra wyścig z czasem? „Muzeum” W. Szymborskiej.

Czas zajęć: 2 x 45 minut

Cele: Uczeń zna:

 treść wiersza Wisławy Szymborskiej Muzeum,

 pojęcie antyteza,

 związki frazeologiczne z wyrazem czas.

Uczeń potrafi:

 posługiwać się tekstem jako źródłem argumentów,

 pracować w zespole,

 poprawnie odmieniać rzeczowniki zapożyczone zakończone na -um,

 rozpoznać i nazwać środki stylistyczne (personifikacja, pytanie retoryczne, antyteza),

 pisać dialog,

 przekazać optymistyczne i pesymistyczne spojrzenie na świat,

 pisać podanie (zadanie domowe).

Pomoce:

 tekst wiersza Wisławy Szymborskiej Muzeum (podręcznik "Świat w słowach i obrazach" kl. II lub załącznik 1),

 plansze, flamastry, magnesy,

 karty pracy.

Metody i formy:

 praca w zespole i rozwiązywanie problemów w twórczy sposób,

 praca w parach,

 praca indywidualna,

 elementy heurezy.

Lekcja pierwsza

Na tej lekcji uczniowie pracują w zespołach. Składa się ona z dwóch części.
Pierwsza z nich pomaga uczniom wczuć się w temat i przygotowuje ich do zrozumienia utworu poetyckiego. Po zaprezentowaniu przez młodzież związków frazeologicznych potrzebna jest krótka refleksja na ich temat. Dobrze, by uczniowie zauważyli, że wiele z nich pokazuje upływ czasu, jego mijanie, bieg.
Druga część lekcji poświęcona jest wierszowi Szymborskiej. Uczniowie powinni otrzymać teksty oraz tabelki-karty pracy (załącznik 2). Tabelki wklejają do zeszytu.

1. Czynności wstępne, podział na zespoły, podanie tematu - 5 minut

2. Poszukiwanie związków frazeologicznych z wyrazem "czas" - praca w grupach (zadanie - 10 minut, prezentacja na planszach - 10 minut)

Zastanówcie się i wspólnie wynotujcie, jak czas funkcjonuje w naszym języku. Może znacie jakieś związki frazeologiczne z tym wyrazem (powiedzenia, przysłowia, utarte w naszym języku zwroty...)? W razie potrzeby możecie skorzystać z koła ratunkowego (słownika frazeologicznego). Czas 10 minut. Powodzenia!

3. Interpretacja wiersza - krok pierwszy; praca w zespołach (zadanie - 15 minut, prezentacja ustna - 5 minut)

Przeczytajcie uważnie wiersz Wisławy Szymborskiej i zastanówcie się nad obrazem muzeum przedstawionym w tekście. Wspólnie uzupełnijcie tabelkę, w której pokażecie, co jest w muzeum, a czego w nim brak. W tym celu uważnie prześledźcie cały wiersz. Następnie zastanówcie się, z czym kojarzą wam się wyrazy wpisane po obu stronach tabeli. Co możecie wpisać jako nagłówek? Czas 15 minut. Życzę owocnej pracy!

Przykładowe wypełnienie tabeli przez ucznia:

przedmioty	uczucia (człowiek)
Są: - talerze, obrączki - wachlarz - miecze - lutnia - metal, glina, ptasie piórko - szpilka - korona - rękawica, but, suknia	Brak: - apetytu - wzajemności w uczuciach - rumieńców - gniewu - dźwięku - głowy - dłoni - nogi

Lekcja druga

Druga lekcja poświęcona jest dalszej analizie i interpretacji wiersza - uczniowie próbują uzyskać odpowiedź na pytanie postawione w temacie oraz odnajdują i nazywają użyte w tekście środki poetyckie. Jest to dobry moment na wprowadzenie nowego terminu antyteza.
W dalszej części zajęć młodzież w parach pisze dialog ukazujący optymistyczne i pesymistyczne spojrzenie na świat i z podziałem na role odczytuje go klasie (ta część lekcji wzbudziła najwięcej emocji!). Warto też poświęcić trochę czasu na przypomnienie odmiany "osobliwego" rzeczownika jak muzeum.

1. Interpretacja wiersza - krok drugi; pogadanka metodą heurezy (7 minut)

Zagajenie nauczyciela: Dlaczego taki temat lekcji?
Uczniowie poszukują w tekście znaków "wyścigu czasu", skupiają się zwłaszcza na ostatniej zwrotce. Przy pomocy cytatów i poprzedniego zadania formułują wniosek i zapisują go w zeszycie, np.W wyścigu z czasem przegrywają uczucia, ludzkie stany, pragnienia oraz sam człowiek. Triumfują przedmioty martwe. Wystawiając je w muzeum ludzie chcą sobie w ten sposób zrekompensować nietrwałość swojego życia.

2. Analiza wiersza - środki stylistyczne; praca indywidualna (8 minut)

Uczniowie otrzymują karty pracy (załącznik 3), które samodzielnie uzupełniają. Ostatni środek stylistyczny jest dla nich nowy, dlatego został wpisany tylko cytat. Wspólnie określają, na czym on polega, potem nauczyciel podaje nazwę. Karty wklejają do zeszytu.
Przykładowe wypełnienie karty:

cytat	środek stylistyczny	definicja
A jaki ona [suknia] upór ma!(...) jakby chciała przeżyć!	personifikacja (uosobienie)	nadanie przedmiotom martwym, zwierzętom, roślinom cech ludzkich
Są miecze - gdzie gniew?	pytanie retoryczne	pytanie, które nie wymaga odpowiedzi
Są talerze, ale nie ma apetytu.Są obrączki, ale nie ma wzajemności	antyteza	zestawienie dwóch przeciwnych myśli lub sądów

3. Praca twórcza - pisanie dialogu; praca w parach (zadanie - 10 minut, prezentacja - 10 minut)

Dwie przyjaciółki-staruszki spotkały się na kawie. Jedna z nich jest optymistką, a druga pesymistką. Podzielcie się rolami i napiszcie krótki dialog (po trzy wypowiedzi bohaterek), który będzie dotyczył upływu czasu. Pamiętajcie, klasa ma rozpoznać, kto z was widzi życie w czarnych, a kto w jasnych barwach! Dialog może mieć charakter żartobliwy. Powodzenia! Czas 10 minut. Powodzenia!

4. Ćwiczenie językowe - odmiana rzeczownika muzeum; praca indywidualna (7 minut)

Uczniowie samodzielnie odmieniają rzeczownik (jeden uczeń na tablicy) i zauważają osobliwości w tej odmianie. Zapisują wniosek: Rzeczowniki zapożyczone zakończone na -um w liczbie pojedynczej nie odmieniają się. Mogą też poszukać innych znanych sobie tego typu wyrazów: koloseum, liceum, forum itp.

5. Ewaluacja (2 minuty)

Na dzisiejszej lekcji podobało mi się.....................
Ale brakowało mi..................................
Oceniam lekcję na....................................

6. Propozycja zadania domowego (1 minuta)
Napisz podanie do dyrektora muzeum z prośbą o wypożyczenie zbiorów na szkolną wystawkę.

Załącznik 2

Załącznik 3

Temat : Podróż śladami przeszłości .

Czas : 90 minut
Cele lekcji
Uczeń :
odczytuje dosłowny i przenośny sens utworu lirycznego ,
rozpoznaje różnorodne środki stylistyczne i określa ich funkcje ,
uzasadnia własny sąd , wyraża refleksje ,
dostrzega związek teraźniejszości z przeszłością ,
zbiera informacje z różnych źródeł , dokonuje ich selekcji i analizy ,
łączy wiedzę z różnych dziedzin ,
wskazuje wybrane miejscowości na mapie , określa ich położenie ,
redaguje poprawnie kilkuzdaniową wypowiedź .

Metody : pogadanka , heureza , problemowa , praca z tekstem .

Formy pracy : zbiorowa , indywidualna .

Środki dydaktyczne : wiersz W.Szymborskiej “Muzeum” ; zdjęcia , ilustracje , mapa Polski .

PRZEBIEG LEKCJI


1.Przedstawienie celu dwóch jednostek lekcyjnych :
- analiza i interpretacja wiersza “Muzeum” ,
- merytoryczne przygotowanie do wycieczki mającej się odbyć w najbliższym czasie .
2.Wyjaśnienie pojęcia “Muzeum” ; określenie rodzajów i funkcji muzeów .
3.Wysłuchanie wzorowej recytacji wiersza “Muzeum” W.Szymborskiej przygotowanej przez jedną z uczennic .
4.Ciche czytanie ze zrozumieniem .
5.Analiza i interpretacja wiersza
- Co znajduje się w muzeum , a czego w nim brakuje ?

( eksponaty
muzealne ) życie
...........
talerze apetyt
obrączki miłość
wachlarz wstyd
miecz gniew
lutnia radość
glina
szpilka głowa

Wypisywanie czasowników ze zwrotki 4 i 5
np. triumfują
chichocze
przeczekała
zwyciężył
Zczym kojarzą się wypisane wyrazy ? ( Z walka ? )
Kto z kim walczy ? ( przedmioty z życiem )
6.Zapis tematu lekcji w zeszytach .
7.Okreslenie funkcji użytych w wierszu środków stylistycznych .
8.Sformułowanie wniosku i zapisanie go w zeszycie .

W wierszu “Muzeum” W.Szymborskiej podmiot liryczny stwierdza , że muzeum to miejsce , w którym rzeczy martwe ( eksponaty ) wygrywają walkę w czasie z życiem ludzkim .

9.Planowanie trasy wycieczki : wskazywanie na mapie wybranej miejscowości , określenie położenia . Przygotowani wcześniej uczniowie przewodnicy opowiadają o odwiedzanym mieście . “Jestem przewodnikiem po Biskupinie ...” Nastepnie wymieniona jest nazwa “Gniezno” , “Toruń” , “Golub - Dobrzyń” , “Ciechocinek” .
Kolejni uczniowie przekazują ciekawostki kolegom .
10.Uczniowie układają po dwa zdania dotyczące omówionych miejsc .
11.Refleksja . Podsumowanie lekcji . Ocena pracy uczniów .
12.Praca domowa : Namaluje 5 elementów , które kojarzą mi się z odwiedzanymi miastami

.TEMAT LEKCJI: Wiersz Czesława Miłosza pt. "Wyprawa do lasu" inspiracją
do napisania baśni.

CEL OGÓLNY: Rozwijanie aktywności twórczej uczniów, kształtowanie
umiejętności tworzenia tekstu.
CELE SZCZEGÓŁOWE: Uczeń dokonuje analizy tekstu wiersza; określa tematykę
i nastrój utworu; wyszukuje i nazywa przenośnie; potrafi wyjaśnić sens metafory; dostrzega elementy baśniowe w wierszu; poznaje schemat budowy baśni; zainspirowany lirykiem przedstawia własne propozycje tematu baśni i jej treści; tworzy tekst według własnego pomysłu; potrafi dostosować się do norm obowiązujących w zespole.
METODY PRACY: praca z tekstem, burza mózgów, metoda problemowa
FORMY PRACY: zbiorowa
ŚRODKI DYDAKTYCZNE: tekst wiersza w podręczniku, karty pracy dla uczniów: schemat budowy baśni, słownik terminów literackich

PRZEBIEG LEKCJI:
1. Przypomnienie sylwetki poety Czesława Miłosza, jego dorobku literackiego; odwołanie się do wiadomości uczniów z lat poprzednich, uzupełnienie informacji przez nauczyciela.
2. Zapoznanie z treścią wiersza - czytanie nauczyciela, uczniowie słuchają
z zamkniętymi oczami, próbują wyobrazić sobie opisane w wierszu obrazy.
3. Rozmowa na temat treści wiersza, jego tematyki, nastroju, uczuć podmiotu lirycznego, omawianie kolejnych obrazów, nazywanie kształtów, barw, określenie pory dnia.
4. Wyszukiwanie w tekście utworu przenośni (podanie definicji przez uczniów), odczytywanie ich metaforycznego sensu, np. "słońce różowo się pali na każdym drzewie", "noc na kwiaty nakłada pieczęcie", "z góry spływa kolor po kolorze".
5. Wskazywanie elementów baśniowych w wierszu, odczytanie odpowiednich fragmentów i ich analiza.
6. Przypomnienie definicji baśni, wskazywanie jej najistotniejszych cech (nieokreśloność miejsca i czasu, fantastyczne postacie i wydarzenia, wyraźny podział na dobro i zło, zwycięstwo dobra nad złem).
7. Podanie tematu, wyjaśnienie znaczenia słowa "inspiracja", przedstawienie sposobu pracy w dalszej części lekcji i oczekiwanych rezultatów (spróbujemy wymyślić baśń, wykorzystując pomysł poety).
8. Rozdanie kart pracy uczniom, zapisanie tematu i omówienie schematu budowy baśni. Taki sam schemat zapisany jest na tablicy.
9. Burza mózgów - propozycje dzieci dotyczące tematu baśni, kolejnych wydarzeń, postaci, elementów fantastycznych. Dwóch uczniów - sekretarzy zapisuje na tablicy pomysły, hasła, wyrażenia.
10. Analiza zapisów na tablicy, uczniowie wybierają te propozycje, które im odpowiadają, uzupełniają schematy na swoich kartach pracy, dopisują własne uwagi, komentarze, gromadzą w ten sposób materiał do samodzielnej pracy.
11. Podsumowanie zajęć: przypomnienie tych elementów wiersza, które zainspirowały uczniów do napisania baśni, powtórzenie cech baśni i schematu jej budowy.
12. Praca domowa: Na podstawie zgromadzonego materiału napisz samodzielnie baśń. Pamiętaj o poprawności stylistycznej i ortograficznej.
13. Ewaluacja zajęć: Chciałabym dowiedzieć się, jak czułeś się na lekcji. Masz do wyboru kartki w trzech kolorach: szarą, niebieską i czerwoną, wybierz jedną. Kartka szara będzie dla mnie informacją - nudziłem się, kartka niebieska - chwilami byłem zainteresowany, kartka czerwona - podobało mi się, lekcja była ciekawa.



Załączniki:

1. Karta pracy ucznia ze schematem budowy baśni

SCHEMAT BUDOWY BAŚNI

1. WPROWADZENIE (czas, miejsce, bohaterowie, opis sytuacji - prezentacja problemu)
2. ZAWIĄZANIE AKCJI (początek łańcucha wydarzeń)
3. ROZWÓJ AKCJI (kolejne wydarzenia)
4. PUNKT KULMINACYJNY (moment największego napięcia)
5. ROZWIĄZANIE AKCJI. ZAKOŃCZENIE

Jak osiągnąć szczęście? - Czesław Miłosz "Dar"

Scenariusz lekcji języka polskiego w klasie II gimnazjum

Czas trwania: 2 godziny

Edukacja filozoficzna jest niezwykle istotnym zagadnieniem w nauczaniu języka polskiego. Nie zawsze mamy możliwość realizacji tej ścieżki na osobnych zajęciach, dlatego musimy wpleść treści edukacji filozoficznej w tok omawiania poszczególnych tekstów w trakcie lekcji języka polskiego. Aby przybliżyć uczniom zagadnienia filozoficzne, wykorzystałam wiersz "Dar" Czesława Miłosza.

Cele główny
- ukazanie elementów filozofii epikurejskiej we współczesnej poezji;
Cele operacyjne
uczeń:
- tworzy mapę skojarzeń;
- czyta cicho ze zrozumieniem,
- wyszukuje i zaznacza w tekście informacje na zadany temat;
- wnioskuje;
- zna poglądy Epikura;
- potrafi określić temat utworu;
- opisuje uczucia podmiotu lirycznego;
- wskazuje środki poetyckie;
- współpracuje w grupie;

Środki dydaktyczne:
- Czesław Miłosz "Dar" ; kolorowy arkusz z wydrukowanym tekstem wiersza;
- J. Gaarder, "Świat Zofii" , Warszawa 1995, str. 151 - 153 (fragmenty);

Metody pracy:
- praca z tekstem, heureza, ćwiczenie dramowe ("słoneczko"), metoda grup rotacyjnych;

Formy pracy:
- indywidualna, grupowa

Tok lekcji:

I. Wprowadzenie

Nauczyciel prosi uczniów, aby powiedzieli, czym jest dla nich szczęście. Uczniowie układają "słoneczko" - zapisują na karteczkach swoje skojarzenia ze słowem szczęście, a następnie na tablicy tworzą z kartek promienie "słoneczka" (powtarzające się zapisy tworzą dłuższe promienie).
Uczniowie najczęściej wskazywali skojarzenia: zadowolenie z życia, pieniądze, miłość, podróże, sukces...

II. Analiza tekstu "Epikurejczycy"

1. Wprowadzenie
Ludzie od zarania dziejów zastanawiali się, w jaki sposób można osiągnąć szczęście? Co to znaczy być szczęśliwym? Kogo można określić mianem człowieka szczęśliwego? Szczęście będzie przedmiotem naszych rozważań na najbliższych lekcjach. Zapisujemy temat lekcji:

Temat: Jak osiągnąć szczęście?

2. W starożytnej Grecji narodziło się wiele filozofii podejmujących temat szczęścia, wśród nich - epikureizm. Założycielem tej filozofii był Epikur, który żył w Atenach około 300 r. p.n.e.
3. Uczniowie w trakcie cichego czytania tekstu "Epikurejczycy" (załącznik nr 1) podkreślają fragmenty wyrażające poglądy Epikura.
4. Po przeczytaniu tekstu w trakcie rozmowy uczniowie zgłaszają swoje propozycje:
Epikur twierdził że:
- najwyższym dobrem jest przyjemność;
- przyjemny aspekt jakiegoś zdarzenia należy zawsze rozważyć w stosunku do skutków ubocznych;
- przyjemność doraźną odnieść do innej: oddalonej w czasie, ale trwalszej, dłuższej, bardziej intensywnej;
- przyjemność nie musiała oznaczać wcale przyjemności zmysłowej - większą wartość miała przyjemność duchowa, artystyczna;
- warunkiem prawdziwego korzystania z życia są: opanowanie, umiar i spokój ducha;
- żądzę należy hamować, a spokój ducha pomoże znieść cierpienie;
Epikur nauczał, jak nie bać się śmierci ("Śmierć wcale nas nie dotyczy. Bo gdy my istniejemy, śmierć jest nieobecna, a gdy tylko śmierć się pojawi, wtedy już nas nie ma") i cierpienia ("Strach przed cierpieniem jest gorszy od samego cierpienia"
5. Uczniowie określają, jak pojmował szczęście Epikur. Zapisujemy notatkę:

Epikur za najwyższe dobro uważał brak cierpienia. Dla niego człowiek, który nie cierpi, stawał się automatycznie człowiekiem szczęśliwym. Ważne założenie tej filozofii stanowiła swoista radość życia, korzystanie z jego uroków, cieszenie się tym, co daje los.

III. Analiza i interpretacja utworu Czesława Miłosza "Dar"

1. Wprowadzenie
Proponujemy uczniom, aby wyobrazili sobie epikurejczyka we współczesnym świecie. Czy dziś może żyć człowiek głoszący filozofię Epikura? Co robi? Gdzie przebywa? Co czuje?

2. Głośne czytanie wiersza "Dar" (załącznik nr 2).

3. Uczniowie analizując wiersz Cz. Miłosza, pracują metodą grup rotacyjnych

a) Każda grupa otrzymuje arkusz z wydrukowanym tekstem wiersza i zagadnienia pomocnicze. Uczniowie mają przeczytać wiersz i na arkuszu zapisać wszystkie spostrzeżenia związane z jego tematyką, nastrojem, budową, zaobserwowanymi środkami poetyckimi itp. Poszczególne grupy stosują inne kolory pisaków.
b) Po 10 minutach grupy przekazują sobie kartki zgodnie z ruchem wskazówek zegara i na arkuszu sąsiadów dopisują swoje spostrzeżenia na temat wiersza, których na nim nie ma.
c) Po kolejnych 5 minutach następne przekazywanie i dalsze
uzupełnianie notatek. Kartki są przekazywane, aż każda grupa otrzyma swoją kartę wyjściową.
d) Uczniowie zapoznają się z całością notatek i przygotowują
prezentację. Jest nią interpretacja wiersza, której kierunek został wyznaczony poprzez pytania pomocnicze.
Zagadnienia pomocnicze dla grup:
(Określ budowę wiersza. Dlaczego utwór ten to tzw. wiersz wolny? Jaka jest długość wersów? Jaki środek poetycki zastosowano w tym wierszu? Opisz sytuację liryczną przedstawioną wierszu. Co podmiot liryczny mówi o swoim stanie fizycznym i psychicznym? Określ nastrój wiersza.)
e) Reprezentanci poszczególnych grup przedstawiają efekty pracy.

Utwór "Dar" to wiersz wolny, ponieważ nie posługuje się rymem. Budową przypomina prozę, różni go od niej podział na wersy. Długość wersów wyznaczona została przez strukturę zdań i ich rozmiar. Tekst pozbawiony jest rozmaitych środków artystycznego wyrazu, dostrzegamy jedynie anaforę.

Wiersz Miłosza to poetycki zapis chwili. Podmiot liryczny wyznaje, że gdy pracował w ogrodzie, mgła opadła, a kolibry przystawały w locie nad krzewami. Był "Dzień taki szczęśliwy", że niczego nie pragnął, nikomu nie zazdrościł, nie pamiętał o złych rzeczach, nie czuł bólu. W utworze Miłosza panuje nastrój radości, radości z życia, radości z danej ulotnej chwili. Człowiek pod kojącym wpływem przyrody wyzbywa się złych uczuć, wspomnień i myśli, a nawet przestaje odczuwać ból. Uczucie szczęścia jest nietrwałe, tak jak ulotne jest piękno opisanej chwili w przyrodzie, ale tym bardziej należy doceniać to piękno lub szczęście.

4. Zamknięcie tematu
Podsumowując interpretację uczniów, należy związek pomiędzy stanem ducha podmiotu lirycznego a poglądami Epikura.

Zadanie domowe: Opisz stan duch podmiotu lirycznego, zastanów się, kim jest człowiek z wiersza "Dar"?


(przykład odpowiedzi)
Podmiot liryczny w wierszu Miłosza to epikurejczyk, poszukujący w życiu przyjemności, który osiągnął spokój szczęście, potrafi czerpać radość z życia, widzieć piękno świata.

Załącznik nr 1

Około 300 r. p.n.e. Epikur (341-270) założył w Atenach szkołę filozoficzną (epikurejczycy). Szkoła Epikura mieściła się w ogrodzie, dlatego uczęszczający do niej filozofów nazywano "filozofami z ogrodu". Podobno nad wejściem do ogrodu wisiał napis: "Gościu, tutaj będzie ci dobrze, tutaj najwyższym dobrem jest przyjemność".

Filozof uczył, że przyjemny aspekt jakiegoś działania należy zawsze rozważyć w stosunku do skutków ubocznych, a przyjemność doraźną - odnieść do innej: oddalonej w czasie, ale trwalszej, dłuższej, bardziej intensywnej. Przyjemność nie musiała wreszcie wcale oznaczać przyjemności zmysłowej - większą wartość miała przyjemność duchowa czy artystyczna. Warunkiem prawdziwego korzystania z życia były dla Epikura stare greckie ideały, takie jak opanowanie, umiar i spokój ducha. Żądzę należy hamować, a spokój ducha pomoże znieść cierpienie.

Te ostatnie zasady prowadzą w stronę stoicyzmu.
Epikur wreszcie nauczał, jak nie bać się śmierci ("Śmierć wcale nas nie dotyczy. Bo gdy my istniejemy, śmierć jest nieobecna, a gdy tylko śmierć się pojawi, wtedy już nas nie ma") i cierpienia ("Strach przed cierpieniem jest gorszy od samego cierpienia").

Na podstawie: Jostein Gaarder Świat Zofii,
Warszawa 1995, str. 151-153

Załącznik nr 2

Czesław Miłosz
"Dar" 1

Dzień taki szczęśliwy.
Mgła opadła wcześnie, pracowałem w ogrodzie.
Kolibry przystawały nad kwiatem kapryfolium.
Nie było na ziemi rzeczy, którą chciałbym mieć.
Nie znałem nikogo, komu warto byłoby zazdrościć.
Co przydarzyło się złego, zapomniałem.
Nie wstydziłem się myśleć, że byłem kim jestem.
Nie czułem w ciele żadnego bólu.
Prostując się, widziałem niebieskie morze i żagle.

Przypisy:
1. Cz. Miłosz "Dar" w: "Świat w słowach i obrazach. Podręcznik do kształcenia literackiego dla klasy drugiej gimnazjum" Warszawa 2000r.

Scenariusz lekcji "Szczęście to..." - Cz. Miłosz „Dar”

Cele:
Uczeń:

 potrafi pracować w zespole,

 zna treść wiersza "Dar" Czesława Miłosza,

 zna i rozumie pojęcie anafora,

 potrafi wykorzystywać tekst jako źródło argumentów,

 tawia sobie pytania dotyczące siebie i swego szczęścia.

Formy i metody pracy:

 praca zespołowa,

 heureza,

 praca z tekstem.

Pomoce:

 tekst wiersza "Dar" (np. w podręcznikach do klasy II "Świat w słowach i obrazach" lub "Między Nami"),

 papier, flamastry, polecenia dla grup. I Część wstępna

1. Wprowadzenie
Po powitaniu nauczyciel informuje uczniów, że dzisiejsza lekcja będzie dotyczyć szczęścia. Następnie uczniowie zapisują temat lekcji i zostają podzieleni na pięcioosobowe grupy. Każdy z zespołów otrzymuje polecenie.

II Część główna

1. Zadanie pierwsze - praca w grupach (czas: 10 minut, prezentacja - 5 minut)
Porozmawiajcie w grupach o szczęściu. Czym ono jest? Co sprawia, że człowiek jest szczęśliwy? Wnioski zapiszcie na planszy, a wasz sprawozdawca je przedstawi (będzie miał na to do dwóch minut). Czas 10 minut. Powodzenia!

2. Wiersz "Dar"
Zapoznanie się z tekstem wiersza "Dar" i zadanie drugie - praca w grupach (czas 10 minut, prezentacja - 5 minut); tekst wiersza (załącznik 1)
Odczytujemy utwór głośno i grupy otrzymują kolejne polecenie.
Bohater wiersza opowiedział wam o swoim szczęśliwym dniu. Przeczytajcie jeszcze raz uważnie wiersz i ustalcie, dlaczego ten dzień jest tak szczęśliwy. Co robi i jak czuje się osoba mówiąca? Wasze spostrzeżenia zapiszcie na planszy. Sprawozdawca będzie miał na prezentację około dwóch minut. Czas na wykonanie zadania to 10 minut. Owocnej pracy!

3. Anafora
Zwrócenie uwagi uczniom na powtórzenie w wierszu. Uczniowie określają, co i gdzie się w wierszu powtarza i sporządzają notatkę (czas 5 minut) - załącznik 2

III Zakończenie

1. Zadanie domowe (czas 5 minut).
Propozycje:
¨ (dla wszystkich) Wyjaśnij, dlaczego Czesław Miłosz zatytułował swój wiersz "Dar"?
¨ (dla chętnych) Napisz wiersz, który pokaże twój szczęśliwy dzień. Posłuż się anaforą. Możesz wykorzystać podany wzór:

Dzień taki szczęśliwy
Byłem ................................................................
...........................................................................
Nie .....................................................................
Nie .....................................................................
Nie .....................................................................
Czułem ..............................................................

Zadania do analizy wiersza : "Który skrzywdziłeś...".

1. Do jakiego typu liryki zaliczyłbyś dany utwór ?

...........................................................................................................................................

2. Do kogo zwraca się podmiot liryczny w wierszu ?

...........................................................................................................................................

3. Zacytuj fragment tekstu będący uzasadnieniem twojej decyzji.

.............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

4. Scharakteryzuj bohatera lirycznego.

.............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

5. Zacytuj z utworu trzy fragmenty określające despotyzm i siłę władcy.

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

6. Jak nazwał poeta człowieka skrzywdzonego w utworze ?

..............................................................................................................................................

7. Jak rozumiesz znaczenie tego epitetu ?

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

8. Jaka rola przypisana jest poecie w utworze ?

..............................................................................................................................................

9. Zacytuj fragment tekstu będący uzasadnieniem twojej poprzedniej odpowiedzi.

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

10. Zwięźle opisz budowę wiersza.

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

11. Wskaż trzy środki artystyczne występujące w utworze i nazwij je.

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

12. Z jakim rodzajem stylu mamy do czynienia w tekście ?

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

13. W formie pięciu równoważników zdań przedstaw własną hipotezę interpretacyjną wiersza.

.................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................

14. Podaj trzy utwory, do których warto się odwołać interpretując utwór Czesława Miłosza.

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

15. Dokonaj interpretacji wiersza Cz. Miłosza wykorzystując powyższe obserwacje analityczne.

..................................................................................................................................................

TEMAT: Czym dla mnie jest przepaść - na podstawie utworu Tadeusza Różewicza.

Cele:
- wnioskowanie na podstawie tekstu literackiego
- odczytanie przenośnego znaczenia utworu
- wypowiadanie się na tematy związane z rzeczywistością pozalekcyjną, ale tematycznie łączące się z lekcją
- posługiwanie się pojęciami: poezja, podmiot liryczny, przenośnia, nadawca, odbiorca
- współpraca w grupie
- wnioskowanie i wypowiadanie się na temat wartości ponadczasowych: dobra, miłości, pomocy starszym
- jasne i przekonujące wyrażanie swoich myśli
- używanie zwrotów grzecznościowych.

Metody: drama, słoneczko, ranking, metaplan, dyskusja.

Pomoce: arkusze papieru, flamastry, kółka, kwadraty wycięte z kolorowego papieru; tekst wiersza; słownik wyrazów bliskoznacznych.

Przebieg lekcji:

1. Przedstawienie celów lekcji.
2. Wstępna pogadanka nawiązująca do problematyki utworu.
- Czego oczekują od nas ludzie starsi?
- Jak powinniśmy się zachować wobec potrzebujących pomocy?
- Jak należy rozumieć, dosłownie i przenośnie, słowo "przepaść"?
- Dlaczego warto pomagać ludziom?
3. Rozpoczęcie lekcji dramą: uczniowie z zamkniętymi oczyma przechodzą
spod tablicy na koniec sali (można postawić przeszkody). Wracają. Dobierają się parami - jedna osoba ma zamknięte oczy, druga-otwarte, trzymając pod rękę koleżankę, prowadzi ją między ławkami, sygnalizując jej ruchem albo słowem, gdzie są przeszkody.
4. Uczniowie budują dłuższą wypowiedź na temat swoich wrażeń związanych z dramą. Nawiązuje się krótka dyskusja na temat poczucia bezpieczeństwa osób niepełnosprawnych, potrzeby bliskości drugiego człowieka w pobliżu.
5. Uczniowie otrzymują po dwie karteczki. Mają na nich zapisać skojarzenia ze słowem "przepaść".
Uczniowie słabsi przy pomocy nauczyciela wyszukują w Słowniku wyrazów bliskoznacznych słowo "przepaść".
6. Przyklejają je na duży arkusz powieszony na tablicy.




7. Ranking - np.: przepaść - uczucie, przepaść - miejsce.




8. Nawiązanie do wiersza Tadeusza Różewcza "Przepaść". Odczytanie utworu przez nauczyciela.

9. Omówienie treści wiersza.
- Czego dowiadujemy się od podmiotu lirycznego?
- Co znaczy połączenie wyrazowe "świeci iskierka miłości"?
- Co to za środek poetycki?
- Kto jest nadawcą, a kto odbiorcą utworu?
- Czym różnią się dwie interpretacje słowa "przepaść"? (osoby mówiącej i nasza)
- Jakimi połączeniami słownymi zaskakuje wiersz? (wskazanie i wytłumaczenie sensu przenośni).
10. Zapisanie tematu lekcji:

Prawdy o nas i dla nas, ukazane w wierszu Tadeusza Różewicza "List do ludożerców"

III. Pomoce dydaktyczne
-zdjęcie Różewicza
-rekwizyty potrzebne do dramy

TOK LEKCJI

1.Czynności organizacyjne. Zapowiedź tematu i wyjaśnienie celu lekcji.

3. Drama:Z pośród klasy wybieramy 7 osób, które mają za zadanie porozmawiać na dowolny temat np. ustalić warunki wyjazdu na wycieczkę. Każda z tych osób dostaje przydzieloną pewną rolę o której nie wie, ale o której wiedzą pozostali rozmówcy.(na głowie każdego uczestnika tej zabawy umieszczamy czapeczkę z napisem jego roli, także on jej nie zna, ale inni cały czas wiedzą jak go mają traktować).Wszyscy rozmówcy traktują siebie nawzajem według przydzielonych ról, np.kogoś kto jest delikatny traktujemy ze szczególną troską, nie zgadzamy się z jego propozycja wyjazdu w góry motywując tym, że się może przeziębić.

Role:
-szef
-delikatny
-ekspert
-komik
-szara mysz
-egoista
-fajtłapa

Następnie każdy próbuje odgadnąć jaka rola została mu przydzielona i jak się wtedy czuł.

WNIOSEK:
Nie możemy z góry przypisywać komuś danej etykietki i potem go zgodnie z tą etykietą traktować. Nie wszyscy czuli się dobrze w przydzielonych rolach, ponieważ to nasze egoistyczne postrzeganie świata narzuciło im sposób zachowania.

6.Proszę się zastanowić jak my postępujemy na co dzień,
czy też nie przypisujemy etykietek naszym kolegom i koleżankom
Jak traktujemy innych? Czy myślimy o potrzebach innych? Czy tylko o sobie?

7.Spróbujmy się zastanowić, czy my często nie postępujemy tak jak przedstawione przez nas postacie.

8.Przeczytanie utworu Różewicza "List do ludożerców".

9. Nauczyciel prosi uczniów, by w zeszytach napisali, jaka jest główna myśl(prawda) zawarta w wierszu Różewicza (i aby postarali się tę myśl wyrazić jednym zdaniem), np.:

10. Zapisanie tematu lekcji

11.Do kogo poeta kieruje ten list? (nadawca - odbiorca)
Nadawcą utworu T. Różewicza jest sam poeta, który też jest "ludożercą". Odbiorcą jest każdy z nas.

12. Co znaczy słowo ludożerca (dosłownie)? Czy zostało w sposób dosłowny zastosowane w tym utworze? Dlaczego poeta nazywa siebie "ludożercą"? (metafora - "pożera" innych)
Kto jest ludożercą? (charakterystyka)




13.Jak według podmiotu lirycznego mamy traktować innych ludzi, a jak ich traktujemy?

14.Jak się mamy zwracać do innych ludzi?

15.Czego mamy się wyzbywać?

16. Jak myślicie, dlaczego poeta zatytułował ten utwór "List do..."?

17. Podsumowanie
Ostatni wers nawiązaniem do "Tolerancji" S. Sojki ("Daleko raj gdy na człowieka się zamykam") i Biblii (motyw biblijny) - elementy analizy porównawczej

18. Fakultatywnie- Drama: Scena w pociągu:
I GR- podróżni zachowują się w sposób niekulturalny - egoiści
II GR. - przedstawia altruistów
Omówienie scenek.

19. Zadanie domowe:
Napisz list do pisarza, będący przeredagowaniem wiersza T. Różewicza, w którym będziesz deklarował, że zmienisz swoje postępowanie.

Ocena człowieka naszego wieku na podst. „Listu do ludożerców”
CZĘŚĆ I

1. Lekcja będzie oparta przede wszystkim na ćwiczeniach, mających wzbudzić w młodym człowieku wrażliwość na zło tego świata, wyzwolić postawy moralne. Dlatego niezmiernie ważne jest za każdym razem omawianie tych ćwiczeń.
Zajęcia proponuję rozpocząć od pogadanki na temat:
Czym człowiek różni się od istot żywych? Czy myślenie jest potrzebne człowiekowi i co dzięki niemu osiągnął? Czy zawsze przynosi ono człowiekowi dobro? Jakie są stosunki między ludźmi: dobre czy złe? Dlaczego takie? Do czego można porównać ludzi, czyniących zło?

2. Uczniowie dostają do uzupełnienia karty pracy. Każdy z nich, samodzielnie, najlepiej spontanicznie dopisuje swoje przemyślenia do podanych zwrotów; za pierwszym razem dzieci uzupełniają je zwrotami, wyrażającymi negatywny stosunek ludzi do siebie, za drugim - pozytywny.

człowiek człowiekowi .............
człowiek dla człowieka ...........
człowiek z człowiekiem ..........

Nauczyciel, po zebraniu prac wyrywkowo czyta wypowiedzi uczniów, wspólnie z nimi je komentuje, nawiązując do wcześniejszej dyskusji.

3. Uczniowie podzieleni na 3 grupy wyszukują w Słowniku języka polskiego lub w encyklopedii hasła: człowiek, moralność, humanitaryzm ( załącznik nr 4 ). Definicję zapisują na dużych arkuszach papieru ( zostaną one wykorzystane później). Możemy jeszcze krótko porównać nasze wcześniejsze wywody z definicjami i wyciągnąć wnioski.

Jak człowiek jest postrzegany w rzeczywistości przez innych ludzi, a jaką wizję swojego istnienia (jakże bliską doskonałości) przekazuje następnym pokoleniom?

4. Wybrani i wcześniej przygotowani uczniowie prezentują sylwetkę twórczą Tadeusza Różewicza. Mają to zrobić ciekawie, krótko, na przykład w formie konferencji prasowej lub wywiadu. Mogą również zaprezentować wystawkę tomików poety, innych jego wierszy o tematyce moralnej. Pozostali, na podstawie notatek sporządzonych w trakcie konferencji, przygotują w domu biogram. ( załącznik nr 9 )

5. Podajemy temat lekcji, a następnie głośno czytamy utwór.

Przystępujemy do krótkiej analizy wiersza:
Ą kto jest adresatem słów podmiotu lirycznego?
Ą jaki to typ liryki i jaki ma związek z formą utworu? (liryka apelu, załącznik nr 5 )
Ą jaki jest związek wiersza z formą listu? Co osiągnięto przez zastosowanie takiej formy wypowiedzi?

Konkretyzujemy pojęcie listu ( załącznik nr 1 ).

6. Podsumowujemy lekcję krótką notatką z lekcji. Jeśli nie ma czasu na to, by uczniowie stworzyli ją samodzielnie - dyktujemy notatkę do zeszytu (załącznik nr 8).

CZĘŚĆ II

1. "List do ludożerców" polecamy napisać uczniom prozą, z użyciem znaków przestankowych. Zastanówmy się razem z dziećmi, jaki jest cel pominięcia ich przez poetę?( przypominamy definicję wiersza białego i wolnego, załącznik nr 6 ).

2. Odczytujemy ze Słownika wyrazów bliskoznacznych lub Słownika języka polskiego metaforę zwrotu ludożerca ( załącznik nr 2 ).
Porównujemy odczytane informacje z definicjami zapisanymi wcześniej na planszach. Uczniowie określają, na czym polega "codzienne zjadanie się" i wymieniają jego przejawy, zapisując swoje uwagi do zeszytów. Popierają wypowiedzi wycinkami z gazet ( ilustracje, zdjęcia, fragmenty artykułów ), np.:

"patrzenie wilkiem" - nieżyczliwość
"odwracanie tyłem" - znieczulica
" deptanie słabych" - niechęć do drugiego człowieka
anafory: mój, moje, moja - egoizm, samolubstwo, próżność, pycha (załącznik nr 7)

8. Podsumowujemy interpretację wiersza odpowiedzią na pytania: Jakie ostrzeżenie niesie ze sobą zwrot: "nie zmartwychwstaniemy"? Co należy robić, aby tej kary uniknąć?
Czy na ocenę ludzkości dokonaną przez T. Różewicza miały wpływ jedynie doświadczenia wojenne, czy mógł on wysnuć takie wnioski na podstawie codziennych obserwacji? Jaki apel kieruje poeta do czytelników?

9. Teraz proponuję krótką refleksję uczniów nad własnym postępowaniem. Pomocne będą tu następujące ćwiczenia:

Ćwiczenie 1
Nauczyciel podaje hasło. Uczniowie, w zależności od odpowiedzi na poniższe pytania, ustawiają się na środku, po lewej lub po prawej stronie klasy:

TAK       NIE        NIE WIEM

i uzasadniają swoją postawę wobec problemu. A oto przykładowe hasła:

1. Człowiek człowiekowi wilkiem... , czyli w dzisiejszym świecie nie ma tolerancji.
2. Widzę, jak mojego kolegę bije ktoś na ulicy. Nie reaguję, boję się podejść.
3. Filmy sensacyjne uczą nas pozytywnej postawy wobec świata.
4. Miłość istnieje.

Ćwiczenie 2.
Kolejnym ćwiczeniem może być scenka dramowa. W niedużych grupach uczniowie pokazują sytuacje, w których człowiek prezentuje postawę "ludożerczą". Po ich przedstawieniu zapytajmy, jak dzieci czuły się w swych rolach. Zaproponujmy "drugą" wersję scenek, w których uczniowie przedstawią pozytywne postawy i zachowania, pozytywne rozwiązania problemów.

10. "List do ludożerców" możemy porównać z fragmentem Listu św. Pawła do Galatów
(załącznik nr 3).
Uczniowie analizują utwory, zestawiając podobieństwa między nimi w tabelce. Oczywiście możemy dać im gotowe karty pracy, które w oparciu o pracę z tekstem uzupełnią.

	T. Różewicz "List do ludożerców"	List św. Pawła do Galatów
Każdy człowiek został powołany do wolności i ma do niej prawo.	"zrozumcie ludzi jest dużo będzie jeszcze więcej więc posuńcie się trochę ustąpcie"	"Wy zatem, bracia, powołani zostaliście do wolności."
Jak człowiek powinien pojmować, a jak pojmuje wolność?	"Kochani ludożercy nie patrzcie wilkiem na człowieka który pyta o wolne miejsce w przedziale kolejowym (...) poczekajcie chwilę nie depczcie słabszych nie zgrzytajcie zębami"	"Tylko nie bierzcie tej wolności, jako zachęty do hołdowania ciału, wręcz przeciwnie, miłością ożywieni, służcie sobie wzajemnie."
Co czeka człowieka w przyszłości?	"Kochani ludożercy nie zjadajmy się Dobrze bo nie zmartwychwstaniemy Naprawdę"	"A jeśli u was jeden drugiego kąsa i pożera, baczcie, byście się wzajemnie nie zjedli."

11. Podsumowaniem zajęć lub pracą domową może być zrobienie przez uczniów plakatu pod hasłem: " Nie bądźmy ludożercami". Wykorzystają do zrealizowania swoich pomysłów przygotowane wcześniej wycinki z gazet. Każdy z nich niech wymyśli slogan reklamowy, będący ostrzeżeniem dla tych, którzy nie umieją żyć w zgodzie z innymi ludźmi. Na kolejnej lekcji proponuję zorganizować wystawkę tych prac.

PRZEBIEG ZAJĘĆ :

- Pogadanka.
- Uzupełnienie kart pracy.
- Praca ze słownikiem.
- Przedstawienie sylwetki Tadeusza Różewicza.
- Interpretacja i analiza "Listu do ludożerców".
- Ćwiczenia dramowe.
- Uzupełnienie tabelki porównawczej.
- Wykonanie plakatów.

Załącznik 1

List - wypowiedź pisemna, skierowana do określonego adresata, powiadamiająca go o czymś lub nakłaniająca do jakichś zachowań. Może być skierowany do szerokich kręgów społecznych, np. list otwarty.

Elementy składowe listu:

- data i miejscowość
- nagłówek
- wstęp, rozwinięcie, zakończenie
- podpis

Załącznik 2

Ludożerca - kanibal ( człowiek zjadający drugiego )
Kanibalizm to zwyczaj charakterystyczny dla ludów o bardzo niskim szczeblu rozwoju społecznego i cywilizacyjnego

Załącznik 3

Fragment Listu św. Pawła do Galatów ( Gal 5, 13 - 15 )

" Wy zatem, bracia, powołani zostaliście do wolności. Tylko nie bierzcie tej wolności jako zachęty do hołdowania ciału, wręcz przeciwnie, miłością ożywieni, służcie sobie wzajemnie. (...) A jeśli u was jeden drugiego kąsa i pożera, baczcie, byście się wzajemnie nie zjedli".

Załącznik 4

Człowiek ( człowiek rozumny, homo sapiens ), wyróżniający się najwyższym rozwojem psychiki i życia społecznego, jedyny, posługujący się mową symboliczną, mający świadomości własnej osobowości, kultury i zdolny do jej wytworzenia.

Moralność - zgodność działań ludzkich z prawdą i dobrem osób.

Humanitaryzm - postawa nacechowana poszanowaniem życia oraz pragnieniem oszczędzania cierpień

Załącznik 5

Liryka apelu ( inwokacyjna) jest odmianą liryki zwrotu do adresata: "ja" liryczne schodzi wtedy na plan drugi, na czoło zaś wysuwa się "ty" liryczne (adresat). Obejmuje zwykle utwory, będące jakimś manifestem albo wezwaniem agitacyjnym.

---