1. Zagadnienia filozofii. Pochodzenie pojęcia - początek filozofii (myśl refleksyjna a mit); - nurty filozofii (antropocentryczny, kosmocentryczny).
filozofia - (gr. umiłowanie mądrości) to rozważania na temat podstawowych problemów; zajmuje się bytem i człowiekiem w ogóle
- zakłada inne nauki; jest nauką pierwszą
Początek filozofii:
- rodzi się w Grecji, w VI w. p.n.e. i jest swoiście europejskim pomysłem
- początek filozofii dało zdziwienie i zwątpienie
Co odróżnia system twierdzeń filozoficznych (myśl refleksyjną) od mitu?
Odp.: Cała teoria stworzona przez filozofa jest poddawana krytyce i może zostać podważona.
Nurty filozofii:
a) antropocentryczny
- początek- Sokrates i sofiści
- główne pytanie: czym jest człowiek?
- na całość świata patrzy się z punktu widzenia człowieka
- prymat człowieka w stosunku do innych bytów
- wyjaśnień i odpowiedzi na pytania powinniśmy szukać w sobie
- w centrum refleksji znajduje się pojęcie życia i egzystencji
- podstawą jest etyka
b) kosmocentryczny
- filozofia jońska
- punktem wyjścia jest kosmos, wszechświat
- filozofia to wiedza o świecie jako całości, a człowiek jest częścią tej całości
- jeśli odkryje się prawa rządzące kosmosem to odkryje się prawa rządzące człowiekiem
- kosmos to statyczna całość, ład i harmonia
- podstawą jest kosmologia
Zagadnienia filozofii:
- ontologia - nauka o bycie, o tym, co jest
- główne problemy: czym jest byt (materią/ ideą); jaka jest struktura bytu (monizm/ dualizm/ pluralizm)
- epistemologia - nauka o poznaniu, jakie są jego granice i źródła
- realizm epistemologiczny -poznajemy tylko to, co istnieje realnie
- idealizm epistemologiczny - można także poznać ideę, ducha
- bada źródła poznania: empiryzm (przez doświadczenie zmysłowe), aprioryzm (źródłem poznania są pojęcia, które poznajemy
najpierw)
- bada czy poznanie ma charakter racjonalny (można je ująć w słowa) czy też irracjonalny (nie da się tego ubrać w słowa)
- logika - są to zasady prawidłowego myślenia; zasada wyłączonego środka: jednemu przedmiotowi nie może jednoczenie przysługiwać i nie
przysługiwać dana cecha (wg Arystotelesa; logika formalna), jedynie Absolut może posiadać sprzeczność (Hegel, logika dialektyczna)
- etyka - nauka o moralności; etyka to normy, które nadają zasady, uzasadnia dlaczego dane zasady postrzegamy za moralne
- estetyka - zajmuje się teorią piękna i sztuki, artystą i przeżyciami
- antropologia filozoficzna - bada człowieka w sposób ogólny
- teoria nauki - zajmuje się systemem, teorią; szuka odpowiedzi na pytanie: czym jest nauka?
2. Presokratycy. Problem natury w filozofii: Talesa z Miletu, Anaksymandra, Parmenidesa, Heraklita
Okres presokratejski:
- filozofia kosmocentryczna/ jońska
- poszukiwanie `arche', czyli początku, w znaczeniu zasady natury rzeczy kosmosu, niezmiennej
- czas jest kołowy; apokalipsa jest końcem, a zarazem początkiem świata
- pojęcie natury jako ukrytej zasady kosmosu
Pytanie o `arche;, czyli pratworzywo świata; początek przyrody:
> woda (życiodajna, zawiera siłę produktywną, posiada niezbędne i wystarczające cechy, aby rozwinęła się z niej przyroda - Tales z Miletu)
> ogień (metafora ruchu; ogień zmieniając swój stan skupienia staje się innym rodzajem materii. Rzeczy nie posiadają swoich stałych
właściwości, nie ma bytu jest tylko stawanie się - Heraklit)
> bezkres (gr. apeiron; przyroda ciągle powstaje, swój początek ma w nieograniczonych zasobach bezkresu - Anaksymander)
> powietrze (Anaksymenes)
Parmenides
- wprowadza do filozofii pojęcie bytu; nie zajmuje się arche
- ontologiczna zasada tożsamości („byt jest a niebytu nie ma”)
- przedstawił właściwości bytu: jeden, jednolity, prosty, ahistoryczny, niepodzielny, nieograniczony, stały, sam w sobie zwarty, ma charakter boski, wieczny
Heraklit z Efezu
- mówi, że wszystko się zmienia („nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki”)
- odkrył zasadę ruchu (jest on ufundowany na przeciwieństwach np.: głód i sytość)
- uważany za ojca wariabilizmu (teoria głosząca powszechną zmienność)
- głosił relatywizm (względność rzeczy)
- niezmienny jest tylko porządek- rozum wszechświata (najdoskonalszy i boski)
- logos - jest zawarty w człowieku; jest rodzajem ducha, niematerialny
- uważał, że wszyscy ludzie są częścią rozumu świata, czyli logosu
- człowiek to świat w miniaturze, czyli mikrokosmos, będący odbiciem makrokosmosu
- kosmos ma charakter termiczny, spalania; tak samo jest z przemianą człowieka
Anaksymander
- to co było na początku, nie przestaje istnieć, przybiera tylko inny kształt
- pierwotne właściwości rzeczy postrzegał jako trwałe, istotne i zasadnicze
- „arche” nie jest tylko początkiem, ale zasadą rzeczy, staje się ich właściwą natura, a nie tylko pierwotną
- „natura” u Anaksymandra staje się prawem, które rządzi zjawiskami przyrodniczymi; ich ogólną zasadą
- same zjawiska są dostępne zmysłom, należy szukać ich ukrytej przyczyny, czyli natury; natura- ukryta przyczyna zjawisk
- to z czego powstały wszystkie rodzaje materii nie może być jednym (jako arche wybrał „bezkres” (gr. apeiron)
- przyroda ciągle powstaje, swój początek ma w nieograniczonych zasobach bezkresu, który trafi swoją nieokreśloność w miarę tego,
jak kształtuje się przyroda
- nieograniczony wzrost przyrody kazał mu przypuszczać, że nieograniczona jest też zasada, sama przyroda powstaje z bezkresu poprzez
wyłanianie się przeciwieństw; zawarte w nim wszelkie przeciwieństwa na początku stanowią jedność, dopiero ich rozdzielenie prowadzi
po powstania przyrody
3. Sofiści. Protagoras- człowiek jako homo-mensura, Gorgiasz: problem prawdy, retoryka.
Sofiści
- byli nauczycielami (płatnymi) młodzieży arystokratycznej
- nie stworzyli szkoły filozoficznej; nie byli filozofami
- byli humanistami
- uczyli nauk etyczno- politycznych
- mieli za zadanie wykształcić dobrych mówców
- człowiek jest twórcą rzeczywistości i jest nastawiony na praktyczny wynik, na to, co pożyteczne; a to, co pożyteczne jest jednocześnie dobre
- brak indywidualistycznej definicji człowieka, pojmowanego wyłącznie, jako cząstka wielkiego organizmu polis.
Protagoras
> `homo mensura' - człowiek jest miarą wszechrzeczy
Oznacza to, że trafność odpowiedzi w każdej sprawie, zależy od człowieka, który ją wypowiada. Dlatego, też może się zdarzyć, że w jednej sprawie odnajdziemy sprzeczne odpowiedzi. Pokazuje to względność poglądów na to, co dobre i złe, prawdziwe i nieprawdziwe. Człowiek
sam jest twórcą rzeczywistości.
- nie istnieją absolutne kryteria; każde kryterium jest względne; prawda istnieje, ale też jest względna
Gorgiasz
> prawda
- prawda w ogóle nie istnieje; wszystko jest fałszem, iluzją, jakimś oszustwem
- nie istnieje taka prawda, która stałaby się miejscem porozumienia ludzi; trzeba przekonywać
- cała rzeczywistość nie jest poznawalna, nic nie istnieje jako trwałe
> retoryka
- ważne jest oddziaływanie słowa
- retoryka jest sztuką przekonywania; nie odwołuje się do zasad, do prawdy, bo jest nieosiągalna; odwołuje się do mniemań
- słowo nic nie odsłania, nie czyni jasnym, ale poprzez nie można wpłynąć na słuchacza
- język jest konwencjonalny, a znaczenia są umowne
- tego, co stałe nie da się przekazać w słowach
- w jego systemie filozoficznym następuje rozejście się języka i bytu; język już nie przechowywał prawd, nie był też w stanie wypowiedzieć bytu
4. Sokrates, metoda, istota człowieka, problem duszy, pojęcie cnoty, wolności i szczęście człowieka, daimonion
Metoda:
- w rozmowie Sokrates wcielał się w postać łaknącego prawdziwej wiedzy prostaczka, który od swojego rozmówcy pozornie oczekuje pouczenia
i pomocy w poszukiwaniu prawdy
- uważając, że sam nic nie wie i prawdziwej wiedzy dopiero poszukuje, starał się nie tyle przekonać swoich rozmówców, lecz wskazać na
błędność ich poglądów lub wydobyć z nich ukrytą wiedzę.
a) metoda elenktyczna polegała na sprawdzaniu wartości i zbijaniu twierdzeń rozmówcy poprzez wyprowadzanie z nich konsekwencji doprowadzających w końcu do tezy absurdalnej lub sprzecznej z twierdzeniem pierwotnym (aporii). Była metodą negatywną, która wskazywała na niepewność i brak ugruntowania tego, co rozmówca uważał za wiedzę (episteme), a co w rzeczywistości okazywało się jedynie mniemaniem (doksa). Rozmowa prowadzona była do momentu, aż rozmówca przyznawał, że nic nie wie na ten temat
b) metoda majeutyczna ("położnicza") była z kolei metodą pozytywną. Stosował ją tylko wobec niektórych osób, w których drzemała nieuświadomiona wiedza. Poprzez dyskusję Sokrates starał się pomóc tej wiedzy "przyjść na świat". Nie był więc osobą pouczającą, a jedynie pomocnikiem, który sam także się uczył.
Koncepcja człowieka:
- pojawiło się osobowe „ja”, człowiek stał się indywidualną jednostką mającą własne zdanie
- nie oddzielił intelektu od moralności, przez wiedzę dochodzi się do dobra
- za istotę człowieka uznał jego duszę, która stała się myślącą i działającą świadomością
- to co świadome i rozumowe, a więc rozum i poznanie wchodziło w skład duszy, a w takim wypadku każdy człowiek posiada duszę
- człowiek to jego dusza (psyche)
Problem duszy:
- dusza to myśląca i działająca świadomość; uruchamiamy ją wtedy, kiedy myślimy
- dusza to nasze świadome `ja'
- troska o siebie jest troską o swoją duszę
- mówiąc o życiu duszy utożsamia ją przede wszystkim z życiem człowieka
Cnota (arete):
- jest poznawaniem samego siebie
- skierowanie się ku temu co ogólne, ma to doprowadzić do poznania istoty prawdy i dobra
- polega na poznaniu; możliwości dochodzenia do prawdy; definiowania prawdy
- cnotę się uprawia, jest to proces nieskończony; jest to czynienie duszy coraz lepszą
- najwyższą cnotą jest poznanie
- za podstawową cnotę uznał wiedzę, tak samo było dla niego ważne poznanie (zrozumienie), którego brak uznał za ignorancję
Szczęście:
- człowiek może uzyskać je przez cnotę
- uważał, że można być szczęśliwym za życia i nie potrzebna jest wiedza o życiu pośmiertnym, aby być szczęśliwym i moralnym na ziemi
- szczęście nie było sprawą losu, uznał jest natomiast za autonomię myślicieli
- jestem szczęśliwy wtedy, gdy nikt nie próbuje mnie przekonać, ani ja nie muszę nikogo przekonywać
Wolność:
- jest powiązana z poznaniem, kto poznaje (rozumie) jest wolny
- panowanie nad sobą jest wolnością (wolność wewnętrzna)
Daimonion:
- nie jest bytem osobowym
- rzeczownik rodzaju nijakiego
- wewnętrzny głos, który niczego nie doradza, ale mówi, czego nam nie wolno robić
- krytykował antropomorfizm bogów
- stwierdził, że bóstwo jako takie nie jest potrzebne, aby dobrze postępował; człowiek sam wie jakie decyzje podjąć jeżeli skieruję
się w głąb siebie
- bóstwo nie daje moralnego wsparcia, ani nie jest zbawianiem, powinno być towarzyszem, który pomaga przy poznawaniu siebie
5. Platon, język a mit, teoria idei - metafizyczne cechy idei oraz hierarchiczna struktura rzeczywistości, poznanie rozumowe a doxa, relacje między poznaniem zmysłowym a umysłowym, Demiurg i kosmologia, epistemologia, antropologia Platona - nieśmiertelność duszy i metanpsychoza
Język a mit:
mit - wypowiedź sensualistyczna, której prawdziwości nie da się sprawdzić
- dyskurs niemożliwy do zweryfikowania, ponieważ dotyczy on świata, który sytuuje się bądź na innym poziomie rzeczywistości, nieosiągalnym ani dla poznania zmysłowego ani rozumowego, bądź na poziomie rzeczywistości zmysłowej, która miała jednak miejsce w zamierzchłej przeszłości i stąd nie jest możliwa do zweryfikowania bezpośrednio lub pośrednio ani przez mówiącego, ani przez słuchacza
- mogą być prawdziwe lub fałszywe
- ma doprowadzić człowieka do indywidualnych refleksji
- prawda mitu zależy ostatecznie od jego zgodności z dyskursem filozoficznym.
- stosowanie tekstu ma na celu przywołanie czegoś, co było opisane, a nie służy do nauki
- traktuje się tekst jako wiedze o tym, co jest wieczne, ale samo pismo nie jest w stanie udźwignąć opisania rzeczy wiecznych
- istnieje coś, co jest niewysłowione (poznawalne, ale nie dające się ubrać w słowa)
Platon doskonale zdawał sobie sprawę z niedoskonałości języka, wypływającą z jego wieloznaczności i niedokładności. Wiedział, że język nie jest wystarczająco ścisły, by precyzyjnie wyrazić prawdę, przy posługiwaniu się nim wprost. Uznawał fakt, że język, jeśli nawet w jakimś stopniu odsłania prawdę, to czyni to zawsze z konieczności w sposób analogiczny, a wiec przybliżony tylko i częściowy.
Niedoskonałe narzędzie, jakim jest język, podlega doskonaleniu. Platon nie waha się przyjąć istnienia języka, który, właściwie zinterpretowany, może stać się narzędziem umożliwiającym wkroczenie w najwyższe stadium poznania - zjednoczenie z prawdą bytu, zawartą w świecie idei, poprzez ich odpomnienie. Język taki jest czymś zupełnie różnym od racjonalnego dyskursu dysput filozoficznych znanych z rozmów z Sokratesem w Platońskich dialogach. Język dyskursywny zostaje zastąpiony przez mityczne opowiadanie lub obraz, który należy interpretować jako metaforę poetycką.
Ażeby mitologia mogła zostać potraktowana jako swoista „mowa bytu", zdolna uchwycić sens w nim zawarty, musi poddać się pewnym regułom, zarówno formalnym, jak i treściowym.
Nowa Platońska mitologia powinna być pozbawiona takiego szkodliwego oddziaływania. Należy się nią posługiwać w sposób ostrożny i - powiedzielibyśmy dzisiaj - kompetentny. Kompetentnymi zaś osobami będą tutaj nie poeci (wypędzeni z utopijnego państwa), lecz filozofowie. Oni powinni - zgodnie z wizją Platona - stać się arbitrami odnośnie do korzystania z zastanego zasobu tradycyjnych mitów i przekształcania ich w mity poznawczo wartościowe.
Idea:
- byt, który nie jest bezpośrednio dany
- jest sensem rzeczy; rzeczy zmysłowe w niej uczestniczą
- jest ich wiele
- nie jest bytem fizycznym, gdyż jedna idea uczestniczy w wielu rzeczach
- nie jest bytem psychicznym, stanowi przedmioty myśli
- byt, który istnieje bezwzględnie
- byt prawdziwy
- niezmienna
- jest przyczyną i racją wszystkich rzeczy ginących
- trwała i stała
- obiektywna
- niezależna
- zewnętrzna wobec świata
> hierarchia idei
- ustrój świata idei jest hierarchiczny: od niższych do coraz ogólniejszych i wyższych, aż do nadrzędnej
I) idei dobra, prawdy, piękna
II) idee matematyczne (figury i liczby idealne)
III) idee poszczególnych przedmiotów
Platon przyjął dwa rodzaje bytu:
a) rzeczy (poznawalne przez zmysły, zniszczalne, zmienne, realne)
b) idee (poznawane przez pojęcia, wieczny, niezmienny, idealny)
Tylko idee istnieją, rzeczy natomiast stają się. W stosunku do bytu są tylko przelotnymi zjawiskami. Jedynym rodzajem bytu są idee. Rzeczy nie dorównują ideom, są od nich jednak zależne, są wzorami rzeczy. Mają uczestnictwo w ideach, przez co przyjmują ich własności. Natura obu światów jest inna, ale układ ten sam - porządek świata realnego jest odwzorowaniem świata idei.
Typy poznania:
a) rozumowe (powstaje poprzez bezpośrednie obcowanie z pojęciami; kiedy długo przebywamy wśród idei zachodzi ich demonstracja, która pozwala nam poznać to, co niezmienne; dokonuję się to poprzez transformację człowieka (patrz: przypowieść o jaskini))
b) mniemanie (cielesno-zmysłowe; jest poznaniem cieni; jest względne czasowe (nietrwałe) i wielorakie (każdą właściwość poznajemy w inny sposób); dotyczy w całości świata rzeczy; rozum ma zdolność do porzucenia tego co zmysłowe i przeniesienie się do poznania)
Relacje/związki między ideami a światem:
a) mimesis - to, co zmysłowe naśladuje to, co ponadzmysłowe
b) methexis; partycypacja - to, co zmysłowe partycypuje w tym, co ponadzmysłowe, czyli w ideach
c) koinonis; wspólnota - to, co zmysłowe ma styczność z tym, co ponadzmysłowe; przedmioty są poznawalne
d) paruzja - to, co idealne jest obecne w tym, co zmysłowe; idee są zasadą rzeczy
Demiurg:
- budowniczy świata nadający kształty wiecznej, bezkształtnej materii według wzorców, jakie stanowią doskonałe idee
- stwarza czas, przez co świat materialny staje się czasowy, a idee wieczne
- potrafi połączyć wszystkie elementy w jedną całość
- korzysta z matematyki, czyli z tego, że świat ma jakieś stałe podstawy
Metampsychoza - teoria wędrówki dusz:
- człowiek (dusza) przed wcieleniem oglądał świat idei; wcielenie sprawia, że człowiek zapomina idee
- poznanie jest w tym przypadku anamnezą, czyli przypominaniem
- anamneza - przypominanie, rodzaj wiedzy wrodzonej (epistemologia); nasz umysł oglądał idee w poprzednim życiu i zachował o nich pamięć,
więc zna je od urodzenia i to w tak jakby je bezpośrednio oglądał; właśnie dlatego w obecnym życiu nie potrzebujemy zdobywać
wiedzy o ideach wystarczy, że je sobie przypominamy
- z tą teorią wiąże się fakt, że dusza jest nieśmiertelna
Antropologia:
- dualizm
- człowiek jako złożenie: duszy (świat idei) i ciała (świat zmysłów)
- ciało stanowi więzienie duszy
- Platon traktuje ciało jako źródło wszelkiego zła, ciało obciąża duszę, nie pozwala nam się wznieść do nieśmiertelności
- umieranie ciała jest dobre dla duszy
- sposobem na unieśmiertelnienie się jest myślenie o rzeczach nieśmiertelnych (o ideach)
- dusza ludzka po śmierci odchodzi w zaświaty, gdzie jest sądzona
Człowiek kocha najpierw, to co zmysłowe, a dopiero później to, co ogólne, duchowe. Droga unieśmiertelniania jest drogą samotną, skierowaną na udoskonalanie samego siebie.
6. Arystoteles: podział nauk, metafizyka i jej definicje, pierwsze przyczyny i zasady, znaczenia pojęcia bytu, substancja, akt i możność, poznanie i teoria duszy, cnoty etyczne.
Podział nauk:
> teoretyczne
- poszukują wiedzy dla niej samej
- metafizyka, fizyka (rozmyślanie o kosmosie), psychologia (nauka o duszy), matematyka
> praktyczne
- pomagają osiągnąć doskonałość moralną
- polityka, etyka
> wytwórcze
- posługują się racjonalnymi, jasno określonymi zasadami
- rzemiosło
Metafizyka:
- pojęcie to zostało ugruntowane przez Arystotelesa
a) poszukuje `arche'; zajmuje się przyczynami i pierwszymi zasadami
b) zajmuje się bytem jako bytem (całościowo), nie wdając się w szczegółowe dociekania
c) zajmuje się substancją (bytem podstawowym)
d) zajmuje się pierwszym poruszycielem (bóstwami)
Pierwsze przyczyny i zasady:
-> formalna
powstaje przez ukształtowanie materii przez formy
-> materialna
rzecz powstaje z materii
-> sprawcza
powstanie rzeczy musi być określone przez czynnik działający uprzednio
-> celowa
powstanie rzeczy musi służyć pewnemu celowi
Byt:
a) coś samego w sobie, co nie potrzebuje przyczyny
b) akcydentalny (przypadkowy)
c) prawda (byt logiczny); jest powiązany z sądem
d) możność aktu; coś co może zostać dopiero wykonane; byt jako akt, działanie
Substancja:
- określenie bytu
- byt samoistny; konkretna rzecz
> substancja jako forma
- wewnętrzna istota rzeczy (np.: dusza człowieka); ponadzmysłowa
> substancja materialna
- ciało; możność; konkretny materiał, tworzywo
> substancja pierwsza
- złożenie formy i materii; zmysłowa
Akt i możność:
- integralne składowe każdego bytu
- akt, jest elementem czynnym, determinującym
- możność jest elementem biernym, determinowanym
- akt stanowi spełnienie czy wykonanie tego, co jako możność pozostaje realną dyspozycją konkretnego bytu jednostkowego
- teoria aktu i możności miała tłumaczyć fakt pluralizmu i ruchu w świecie
Poznanie:
- rozpoczyna się od tego, co zmysłowe
- jest zapisywaniem w rozumie poprzez doświadczenie i rozumienie
- człowiek nie posiada wiedzy wrodzonej/ apriorycznej o tym, co ogólne; koncepcja człowieka - czystej karty
-> rozum
a) bierny
porządkuje doświadczenia zmysłowe poprzez tworzenie pojęć; czyni z wrażeń zmysłowych obraz; dokonuje abstrakcji, odkrywa to, co
przypadkowe; dochodzi do formy rzeczy; podlega cielesności
b) czynny
kontemplatywny; duchowy; niezniszczalny; nie podlega cielesności; przychodzi z zewnątrz i pozostaje w duszy; interesuje go to, co
powszechne
Teoria duszy:
- dusza jest w człowieku formą
- człowiek jest złożeniem formy (duszy) i materii (ciała) i w tym złożeniu jest jednością
- dusza jest aktem ciała; wprawia je w ruch; jest entelechią (ucelowieniem ciała); urealnia i realizuje możności ciała
- każda z części duszy ma własny cel; a człowiek realizuje swoje cele tylko przez działania rozumne
Poziomy duszy:
I) wegetatywna (np.: u roślin- odżywianie, rodzenie, wzrost)
II) zwierzęca / zmysłowo-motoryczna (pamięć, wyobraźnia, pożądanie, instynkt)
III) rozumna (człowiek posiada rozum teoretyczny- poznaje i praktyczny- wybiera)
Cnoty etyczne:
- dotyczą uporządkowania ustroju duszy; dusza rozumna nakłada miarę na część duszy
- są pewną słuszną miarą, która na uczucia i wolę nakłada rozum
> koncepcja złotego środka- należy wybierać drogę pośrednią między dwoma skrajnościami; cnota nie istnieje, gdzie zachodzi nadmiar i
niedomiar
- powstają wskutek przyzwyczajenia, gdyż człowiek ma zdolność do wypracowywania cnót i utwierdzaniu się w nich
- do cnót należą łagodność (porywczości i nieśmiałość), męstwo (porywczości i tchórzostwo), wstyd (bezwstyd i nieśmiałość), sprawiedliwość (zysk i strata), przyjaźń (pochlebstwo i wrogość), szczodrość (marnotrawstwo i skąpstwo)
7. Stanowiska w sprawie relacji religii i filozofii: a) eliminacja religii na rzecz filozofii: Plotyn, b) eliminacja filozofii na rzecz religii: Tertulian, Luter, c) komplementaryzm - św. Augustyn, koncepcja Boga, świata i człowieka, etyka- problem wolnej woli i spór z manicheizmem, d) sprzeczność religii i filozofii, teoria dwóch prawd - Awerroes
Stanowiska dotyczące relacji: filozofia - religia
a) eliminacja religii na rzecz filozofii
- przedstawicielem jest Plotyn
- Plotyn uprawiał filozofię jako religię; uważał, że istnieje ponadbytowe jedno, bezosobowe (totalna tożsamość, absolut, który wyłania z
siebie kolejne stopnie bytów poprzez promieniowanie, emanację, mimo iż sam nie jest bytem)
JEDNO => ROZUM ŚWIATA => DUSZA ŚWIATA (zawiera dusze jednostkowe) => MATERIA (wielość)
- redukcja wiary na rzecz poznania
- zbawienie polega na poznaniu
> droga w dół - zwielokrotnienie, rozmnażanie wielości; niemoralna, schlebia ciału we wszystkim, triumf materii
> droga w górę - dążenie do zjednoczenia; naturalna siła wiodąca do zbawienia, pokonanie oporu materii
b) eliminacja filozofii na rzecz religii
- oparta jest na założeniu, że racjonalne poznanie nie doprowadza do szczęścia zbawienia
- wyklucza się dywagacje filozoficzne jako szkodliwe dla wiary o postawy moralnej i postawy względem Boga
- nie powinno się tworzyć nauk świeckich, skoro religia wyjaśnia świat
- chrześcijaństwo traci zaufanie do zdolności ludzkiego rozumu; po grzechu pierworodnym człowiek jest odcięty od źródeł, przez co nie ma
możliwości pełnego poznania; rozum nie jest w stanie wyjaśnić prawd wiary
- Bóg (Absolut) stwarza świat w jednym akcie; a później powstaje człowiek
Luter, scholastycy:
- dążenie do wyjaśnienie wiary rozumem jest bezcelowe
- „rozum jest szkodliwy”
c) komplementarne ujęcie religii i filozofii z zachowaniem różnic
Św. Augustyn:
> koncepcja Boga
- Bóg jest zarówno Absolutem jak i osobą; stwarza świat w jednym akcie, z niczego; posiada rozum
- jest tylko Bóg dobry, dlatego jest wolny
- Bóg jest jedynym poznaniem; jest wieczny; jest przyczyną szczęścia i świata
- relacja bóg - człowiek jest bezpośrednia, wystarczy zwrócić się ku wnętrzu; poznanie jest iluminacją, oświeceniem umysłu ludzkiego przez
łaskę Boga
- Bóg jest wewnętrznym nauczycielem, który kieruje umysł ku prawdzie
> koncepcja świata
- świat powstaje z dobroci i jest dobry; stworzony wg liczby i miary
- przyczyną istnienia zła w świecie jest wolna wola człowieka
> koncepcja człowieka:
- człowiek posiada duszę i ciało (dualizm); jest edukowalny i może zmieniać swoje wybory
- jeśli człowiek chce poznać świat (jego sens), to musi najpierw poznać Boga
- człowiek ma jedną naturę - dobrą
- posiada duszę niezniszczalną, jej więzieniem jest ciało
- człowiek posiada wolność, może wybierać to, co chce, może wybierać sferę, z której będzie czerpał wiedzę
- celem człowieka jest szczęście, środkiem do jego znalezienia ma być filozofia, ale dać je może jedynie Bóg. Do osiągnięcia szczęścia
potrzebne jest poznanie Boga i własnej duszy
> etyka; cnoty wg Augustyna:
I) Roztropność
II) Męstwo
III) Umiarkowanie
IV) Sprawiedliwość
Manicheizm:
- istnieje Bóg zła i bóg dobra
- człowiek posiada dwie natury: dobrą i złą
- nie ma wolnej woli; dobro i zło jest czynione z natury
- człowiek nie jest edukowalny; nie można naprawić jego złej natury
- ciało jest złe (prokreacja jest zamykaniem światła w ciele)
d) sprzeczność religii i filozofii
Awerr:
- teoria dwóch prawd; zakłada jednoczesne istnienie filozofii i religii; religia odwołuje się do metafor, dotyka sfery irracjonalnej i
immanentnej, a filozofia jest wyższym intelektualnie sposobem poznania Boga
- może się zdarzyć, że to samo twierdzenie jest prawdziwe dla religii, a fałszywe dla filozofii, ponieważ rozum nie jest w stanie wszystkiego
wyjaśnić; w takim razie obie te dyscypliny dopełniają się
8. Filozofia św. Tomasza z Akwinu: teologia a metafizyka, istnienie a byt, hierarchia bytów, problem duszy i ciała
teologia -------------------------------------------------------------------------- metafizyka
- nauka o bytach pierwszych; - zajmuje się bytami niezmiennymi;
o bycie doskonałym- Bogu; dociekaniem pierwszych przyczyn
dotyczy przedmiotu poznania - poznanie jest podporządkowane
umysłowego poznaniu Boga
istnienie --------------------------------------------------------------------------- byt (istota)
- zależy od jakiegoś innego czynnika - istotą każdej rzeczy jest to, co wspólne jej gatunkowi
- przyczyna sprawcza i zawarte w jej definicji
- akt - istota rzeczy stworzonych nie powoduje istnienia
- przychodzi z zewnątrz - możność
Arystotelesowską metafizykę czyli filozofię bytu Tomasz wzbogacił o dodatkowy aspekt - istnienie. Dostrzeżone przez Arystotelesa dwie wewnętrzne przyczyny bytu: materia i forma, będące odpowiednio możnością i aktem, trzeba uzupełnić o istnienie, będące przyczyną sprawczą. Dopiero złożenie istoty, która jest możnością, i istnienia, które jest aktem, daje istniejący byt, substancję. Istotą każdej rzeczy jest to, co właściwe gatunkowi, do którego należy - co zawarte jest w definicji gatunku. Rzeczy stworzone istnieją nie dzięki swej istocie, lecz dzięki temu, co nazywamy istnieniem. W tym leży zasadnicza różnica między Bogiem a stworzeniem.
Bóg, jako Absolut, jest jedynym bytem, w którym istota jest tożsama z istnieniem. W stworzeniach, które są bytami przygodnymi, niekoniecznymi - istnienie nie jest tożsame z istotą, lecz jest ich aktem, czyli urzeczywistnieniem. Nie jest ono konieczne, stąd istota może ale nie musi istnieć. Natomiast Bóg jest bytem koniecznym, musi istnieć, bo to leży w Jego istocie. Jest bytem niezależnym - istnieje z własnej natury. Stworzenie jest bytem przygodnym i zależnym. Istnienie nie jest jego naturą - przychodzi z zewnątrz urzeczywistniając jego istotę. Stąd Bóg jest bytem prostym, a stworzenie - złożonym, bo składa się przynajmniej z formy czyli istoty i istnienia.
Bóg - byt, którego istotą jest istnienie; jest jedynym bytem koniecznym i niezależnym (stanowi byt prosty, gdyż nie składa się z formy i materii)
Stworzenie - jest przypadkowe i zależne (stanowi byt złożony, gdyż składa się z formy i materii)
Hierarchia bytów:
Kryterium rozróżniającym jedną rzecz od drugiej nie są ich naturalne właściwości, ale różnica w doskonałości form, będących po prostu podobieństwem do Boga.
I) byty cielesne (materia + forma + istnienie)
II) byty duchowe, czyli dobrzy i źli aniołowie (istota + istnienie)
III) Bóg (niestworzony; istnienie)
Synonimem bytów jest substancja. Jest to złożenie istoty i istnienia. Są dwa rodzaje substancji: cielesne i duchowe. W bytach cielesnych, istota to forma i materia. Forma określa to, co w bycie jest z gatunku, a materia to co jest w nim jednostkowego - stąd gatunek może mieć wielu przedstawicieli, wiele jednostek należących do niego; forma jest źródłem tego co wspólne w gatunku, materia - tego co mnogie. Połączenie formy i materii z istnieniem daje substancję cielesną. Substancje duchowe nie mają materii, są złożeniem czystej istoty (formy) i istnienia. Na tym polega zasadnicza różnica między światem duchowym a cielesnym. Co cielesne, składa się z formy i materii, a co jest czysto duchowe, posiada tylko formę.
Problem duszy i ciała:
- człowiek stoi u szczytu stworzenia, ale jest złożoną istotą; dzięki duszy należy do szeregu bytów niematerialnych
- dusza, która jest rozumem umożliwia poznanie (rozum to najwyższa warstwa)
- człowiek stanowi całość
- Tomasz nie nadaje wartości wyższych ani formie, ani materii
- związek między duszą a ciałem jest substancjalny i konieczny
- po odłączeniu duszy od ciała (śmierć) nie możemy mówić o człowieku;
- ciało jest odpowiednie dla formy
- dusza jest nieśmiertelna; trwa po śmierci, ale jest nieszczęśliwa, ponieważ tęskni za ciałem, czyli za pełnią człowieczeństwa
- zwłoki nie są ciałem; są zbiorem komórek
9. Wprowadzenie do filozofii nowożytnej, Machiavelli, koncepcja dziejów, problem zła a skuteczność polityczna i jej zasady
FILOZOFIA NOWOŻYTNA:
- pojawia się atomizm
- odnowa myśli starożytnej; była ona wzorem
- silny nurt filozofii Plotyna i Platona
- konflikt między racjonalizmem a empiryzmem
- chciała wypracować uniwersalną metodę wiedzy, która zapewniłaby poznanie niepowątpiewalne
- podstawowy autorytet - rozum ludzki
- odchodzi od wiedzy z objawienia, także od doświadczenia zmysłowego jako źródła wiedzy
- nie była antyreligijna ale jako filozofia była sceptyczna wobec doświadczenia zmysłowego
- problem psychofizyczny (stosunek duszy do ciała, myślenia do działania, myślenia do fizjologii człowieka)
- Człowiek jako podmiot samodzielny myślenia i działania
- Zajęto się szeroko podstawami państwa i prawa. Wprowadzono pojęcia umowy społecznej, rozróżniono stan natury i stan społeczny,
znaturalizowano tzw. prawo natury
- rolą religii w państwie (zaczęto ją traktować instrumentalnie, przypisując rolę moralną)
- Różnica między człowiekiem a przyrodą to rozumność
- Akcentowano poznawczy stosunek człowieka do przyrody i jego wysiłek cywilizacyjny w stosunku do przyrody
- przewija się naturalizm
Machiavelli:
> koncepcja dziejów
- wszystko jest przypadkowe; nie należy szukać opatrzności i Boga w dziejach
- dzieje to beznamiętny ruch wydarzeń (nie mają celu, nie wpisana jest w nie historia zbawienia), które są moralnie obojętne; nie zmierzają
ani do dobra ani do zła; wahają się od władzy do władzy
virtu - siła życiowa, własna; jest twórcza i władcza; jest miarą i pełnią człowieka
- zbiór specyficznych sprawności politycznych: energii, inicjatywy, zdolności do podejmowania decyzji i szybkiego działania. To ona
umożliwia nam choć częściowo zapanować nad naszym losem, którym jednak i tak w znacznej mierze rządzi przypadek. Virtù stoi w
opozycji do fortuny, na którą nie mamy wpływu. W ten sposób projekt Machiavellego przeciwstawia się dominującej w średniowieczu
koncepcji boskiej opatrzności.
Problem zła a skuteczność polityczna:
- każdy czyn możemy sądzić z dwóch punktów widzenia:
a) etycznego (bierze się pod uwagę `virtu' i zgodność z normami społecznymi)
b) politycznego (bierze się pod uwagę skuteczność, a nie moralność)
- polityka ma własne prawa; nie prowadzi ani do dobra ani do zła, jest to albo sukces albo porażka
Zasady władzy:
1) Każda władza oceniana jest na podstawie pozorów i efektów zewnętrznych
2) Władca nie powinien silić się na hojność
3) Jeśli obywatele władcy nie kochają to powinni się go przynajmniej bać
4) W polityce bezbronni nie zwyciężają
5) Gdy się łamie umowę, winą należy obarczyć przeciwnika (kozła ofiarnego)
6) Władza anonimowa jest najpewniejsza, najstabilniejsza i najskuteczniejsza
10. Kartezjusz: sceptycyzm metodyczny, koncepcja nauki, metoda, kryteria pewności, pojęcie idei (res extensa, res cogitans), dualizm i sposób jego przezwyciężenia, Bóg i dowody na jego istnienie
Sceptycyzm metodyczny:
- podważanie wszystkiego, co jest wątpliwe, co może mylić
- ma doprowadzić ostatecznie do wiedzy
Koncepcja nauki:
- matematyka i przyrodoznawstwo powinny być wzorem dla innych nauk
- nauka powinna być podbudowana jedną metodą, która wyjaśniałaby całą rzeczywistość
- filozofia jako nauka ścisła
Metoda:
- Kartezjusz chce ją oprzeć na czymś niepodważalnym; szuka jej niewątpliwych źródeł
>podstawowe kryterium metody
- wszystko, co wchodzi w skład metody ma być jasne dla umysłu uważnego i wyraźne, czyli zawierające jawne treści
Kryteria pewności:
1) odrzuca dane zmysłowe jako niewiarygodne; odrzuca wszystkie przedmioty, które uzyskuje jako świadectwo tych zmysłów
2) odrzuca wszystko, co wcześniej brał za dowody; to, czego się nauczył, cały autorytet nauki
3) odrzuca wszystkie obrazy, wyobrażenia myślne; odrzuca pracę wyobraźni
Pojęcie idei:
1) idea wrodzona
`ja' myślące --------------------------- substancja myśląca ----------------------------- res cogitans (rzecz myśląca)
- jasna - samoistność bytowa - zawiera w sobie uczucia i chcenie
- proste - jej elementem jest wola
- była dana jedynie człowiekowi i świadczyła o jego pochodzeniu od Boga
2) res extensa
- rzecz rozciągła
- świat fizyczny; materia
- przestrzenność, którą nakłada umysł na dane zmysłowe
- buduje ciało człowieka, które działa na zasadzie mechanicznej
3) idea nieskończoności, doskonałości -> Bóg
Dualizm i sposób jego przezwyciężania:
- myślenie jest niezależne wobec ciała (całkowity dualizm)
- człowiek jest złożeniem `ja' myślącego i mechanizmu, jakim jest ciało
- w świecie istnieją dwie substancje, myśląca i rozciągła, dusza i ciało; mają one zasadniczo różne natury: ciała są rozciągłe i pozbawione świadomości; dusze
mają świadomość, ale są pozbawione rozciągłości
- zazwyczaj ciało i dusza nie stykają się ze sobą; tylko w jednym przypadku obie te cechy są złączone i jest to człowiek
Bóg i dowody na jego istnienie
- Bóg jest bytem najdoskonalszym; nadaje sens światu
- początki deizmu - Bóg wycofuje się z życia ludzi; nakręca zegar i zostawia go
- Bóg jest twórcą praw intelektualnych
> dowody:
1) byt skończony (czyli my) nie może wytworzyć idei nieskończoności, a więc ta idea musi pochodzić z zewnątrz
2) nic mi nie gwarantuje, że za chwilę będę istnieć, dlatego musi być moc, która mnie zachowuje przy istnieniu; Bóg przenosi człowieka z jednej chwili na drugą
3) do istoty Boga należy istnienie; jego istotą jest samoistnienie
11. Pascal: jansenizm i problem łaski, koncepcja człowieka, porządek serca a porządek rozumu, moralność - wiara -Bóg; zakład
jansemizm - ruch intelektualno-religijny, który podejmuje problem predestynacji: od kogo zależy los jednostki?
- wg nich, wszystko zależy od Boga i od jego łaski; człowiek jest bezsilny, wyroki boskie są mu nieznane, jednak mimo
tej niewiedzy, ma postępować moralnie
Koncepcja człowieka:
- pesymistyczna - uświadomienie własnych ograniczeń np. rozumu; poznanie jest fragmentaryczne i nieostateczne
- człowiek oprócz tego, że chce poznać świat to chce także być szczęśliwy
- godność człowieka polega na tym, że zna on swoje ograniczenia
- człowiek jest rozpięty między makro- i mikrokosmosem
- jest „trzciną myślącą”
- człowiek jest samotny wobec wielkości kosmosu i milczenia Boga
> heroiczna koncepcja człowieka: nie wie ani skąd pochodzi ani dokąd zmierza; jest świadomy kruchości swojego istnienia
Porządek serca a porządek rozumu:
a) relatywistyczny
- człowiek ustala sobie względne wartości, zależne od kontekstu
- człowiek kieruje się niestałymi prawami moralnymi
- rozum może błądzić; nie jest zdolny do całkowitego poznania; nie jest zdolny do obejmowania rzeczy nadprzyrodzonych
- rozum nie może objąć uczuć, emocji czy udowodnić Boga (może go doświadczyć)
- rozum działa na podstawie dowodów
b) serca
- „Serce zna racje, których rozum nie zna”
- dostępne jest prawo moralne; ten porządek rozpoznaje prawa Boga i wartości moralne
- serce ma możliwość poznawania rzeczy nadprzyrodzonych; łączy się z wiarą
Moralność - wiara - Bóg:
- osoba niewierząca jest niemoralna
- teologia negatywna - nie możemy nic powiedzieć o Bogu, nie daje on nam kryteriów moralnych
Zakład Pascala
- Pascal zaleca przyjęcie istnienia Boga, gdyż istnieje mniejsze ryzyko, niż gdy się jego istnienie odrzuci
- można wiele zyskać [niebo, życie wieczne], nic nie tracąc, gdy okaże się, że nie istnieje
- nie jest to dowód na istnienie Boga, lecz jest co najwyżej dowodem, iż należy tak żyć, jak gdyby istniał
14a. Racjonalizm: Spinoza: metoda i stopnie poznania, metafizyka: substancja i atrybuty, atrybut myślenia i atrybut rozciągłości
Metoda:
> geometryczna
Jego podejście do problemów filozoficznych polegało na formułowaniu tzw. założeń pisanych w formie matematycznych pewników, generowaniu z nich twierdzeń, dowodzeniu ich na sposób matematyczny i wreszcie konfrontowaniu wniosków z tych twierdzeń ze znanymi sobie faktami.
Stopnie poznania:
1) wiedza praktyczna
- oparta na autorytecie
2) poznanie zmysłowe
- oparte na percepcji; pozwala nam formułować pojęcia, które mają zastosowanie praktyczne
3) poznanie adekwatne
- poziom dedukcji; w tym poznaniu dochodzimy do istoty rzeczy
4) wiedza intuicyjna
- najwyższy stopień poznania; polega na uchwyceniu związków między istotą rzeczy a atrybutami Boga
Substancja i jej cechy:
- fundamentem całego istnienia jest jedna substancja (zanegował wielość substancji)
- boska
- znajduje się poza czasem
- nieskończona
- wieczna
- absolutna.
Atrybuty Boga (dostępne dla człowieka):
a) myślenia
- Bóg przejawia się jako poznanie w świecie; jest w naturze świata
- wszystko, co nas otacza jest przejawem Boga
- zdolność myślenia, przejawiająca się w naszym otoczeniu, jest wspólna dla całej rzeczywistości, realizuje się najpełniej w
człowieku, a wchodzi w atrybut Boga
- rzeczywistość jest poznawalna; daję się poznać, ponieważ możliwość poznania jest cechą bytową świata; każda rzecz może
być przedmiotem poznania, daje się poznać i jest poznawalna (zawiera w sobie gotowość do bycia poznanym)
- w intuicyjnym myśleniu możemy dotknąć samego Boga, ponieważ atrybut myślenia jest ponadczasowy
- rzecz nie jest poznawalna w czasie, ale jej możliwość poznania jest całkowicie niezależna od niego
b) rozciągłości
- przejawia się przez zależności przyczynowe
- wszystkie rzeczy są zdeterminowane, więc rzeczy i zjawiska nie są przypadkowe, a pozostają w zależności od siebie
- nie istnieje celowość rzeczy (nie mają z góry ustalonej przyczyny swojego istnienia), ale o pewnej celowości możemy mówić
w zachowaniu człowieka
- poznajemy powszechną konieczność wszystkich zjawisk
- konsekwentny determinizm - wszystkie zdarzenia w świecie są identyczne
14b. Leibniz: zasady filozofii, poznanie: prawdy rozumowe a prawdy faktyczne, metafizyka: dwa porządki świata, monady i harmonia przedustawna
- zadaniem filozofii jest odpowiedź na pytanie o sens świata
- ważne jest poszukiwanie wartości obiektywnych
Prawdy:
a) rozumowe
- konieczne, nieregulowane
- są prawdziwe z konieczności
- opierają się na logice i na zasadach tożsamości, wyłączności i niesprzeczności
- obejmują prawa metafizyczne i logiczne
- dotyczą świata ponadczasowego, wiecznego, jednocześnie są oczywiste i odnoszą się do fundamentalnych zasad
b) faktyczne
- prawdy przyrody, otaczającego świata
- można pomyśleć ich przeciwieństwo
- są przygodne; w żaden sposób nie poddają się analizie
- są to zdania które obejmują sferę egzystencji
- ich zadaniem jest orzekanie o istnieniu danego przedmiotu
Dwa porządki świata
1) fenomenalny (zjawiskowy)
- dostrzegalny poznaniem naukowym; świat ilościowy
- w tym ujęciu świat jest maszyną, która rządzą określone prawa
- nie nadaje światu racji istnienia
2) duchowy
- zawiera w sobie celowość i jakość
- składa się z pierwotnych substancji (monad)
- nadaje światu rację istnienia
Monady:
- byty duchowe
- dynamiczne
- poznają i pożądają
- prostota
- niezniszczalne
- posiadają źródło istnienia
- każda rzecz posiada własną monadę, u człowieka jest to dusza
- stanowi źródło aktywności i samorozwoju
- tworzą hierarchię, która wiąże się z aktywnością świadomą
- istnieją dwa typy monad:
a) półświadome
b) świadome
Harmonia przedustawna:
- stan jednozgodności doświadczenia wszystkich monad, bedący następstwem działania monady najwyższej
(Boga), która taką harmonię pośród wszystkich monad stworzonych z góry, ustanowiła
- z góry ustanowiony przez Stwórcę porządek w świecie, dzięki któremu monady, mimo że nie mogą wzajem na siebie
oddziaływać, tworzą porządek i harmonię
- monady pozornie tylko oddziałują na siebie, w rzeczywistości realizując jedynie wcześniej zadaną im harmonię
- poznanie i rozwój monad jest ustanowiony, mają one kontakt z Bogiem. Sam Świat jest zaprogramowany, posiada
współustanowiną harmonię; każda z monad odbija wszystkie inne, a ich porządek odpowiada sobie
- aby poznać wszechświat należy skierować się do swojej monady
15. Różnice empiryzm-racjonalizm. Empiryzm: Locke: rodzaje doświadczenia, krytyka natywizmu, Hume: klasy percepcji, problem rzeczy, ja i status pojęć metafizycznych, idealizm subiektywny i immaterializm Berkeleya
Empiryści:
- są „cieleśni”
- poznanie ufundowane jest na doświadczeniu zmysłowym
- zajmują się procesem poznania: tym jak poznajemy, a nie treścią
- wszelkie wrażenia zmysłowe są dla nich źródłem wiedzy i to z nich tworzą pojęcia zwane ideami
- idee są wyprowadzane z rzeczywistości; nic nie wyprowadzają z człowieka
- metoda indukcyjna (od szczegółu do ogółu)
Racjonaliści:
- odwołują się do rozumu, który ma dostęp do idei (Platon), do Boga i posiada idee wrodzone (posiada narzędzia, które
pozwalają mu poznawać)
- porządkują rzeczywistość wedle kategorii rozumu
- idee są wieczne i istnieją zawsze
LOCK
Rodzaje doświadczenia:
a) zewnętrzne (doznania zmysłowe)
b) wewnętrzne (doświadczenie i refleksja)
Krytyka natywizmu (teorii idei wrodzonych):
- idei wrodzonych nie można rozpoznać ani u dzieci ani w umysłach ludzi innych kultur
- empiryzm genetyczny
- nie posiadamy idei wrodzonych; dopiero poprzez doświadczenie zapisujemy umysł treściami, które są zmienne i subiektywne
- uważa, że posiadamy tylko idee subiektywne albo obiektywne
HUME
Klasy percepcji:
a) pierwotne
- wrażenia żywe, dane
b) pochodne
- idee proste; są kopiami wrażeń
- idee mają wartość poznania tylko wtedy, gdy wiernie kopiują wrażenia
- uważał, że powstawanie idei odbywa się w ściśle określonym porządku
Problem rzeczy:
- rzeczy są ciągami percepcji
- piękno rzeczy istnieje jedynie w umyśle tego, kto je ogląda
- rzeczy nie posiadają cech uniwersalnych; stałych
- jego perspektywa jest nominalistyczna tzn. Hume wskazuje na postrzeganie przez człowieka konkretnych zjawisk a nie
uniwersalnych własności (np. na podstawie znajomości przedmiotów, które postrzegamy jako gorące wytwarzamy w naszym
umyśle pojęcie ciepłoty, którego uniwersalność jest jednak postulatem naszego umysłu a nie uniwersalną własnością rzeczy)
„Ja” i status pojęć metafizycznych:
- Hume nie kwestionował prawd religijnych, ale kwestionował możliwość ich dowodzenia
- niemożliwe jest poznanie metafizyczne, a więc niemożliwe jest skonstruowanie racjonalnej koncepcji Boga
- wskazał, że religia to sprawa wiary, a nie wiedzy
- Hume chce wyłączenia pojęć metafizycznych ze słownika
- w swojej teorii poznania, Hume poddał też krytyce podmiot poznający; nie ma jednej, stałej impresji, która byłaby podstawą
idei „ja", co znaczy, że podmiot nie istnieje obiektywnie jako jedna całość
- wszelkie wnioski są wynikiem nawyków umysłu i są całkowicie subiektywne
- Hume poddał krytyce metafizyczną koncepcję "ja - poznającego" jako niezależnego od układu odniesienia obserwatora
zdolnego do formułowania obiektywnych sądów
BERKELEY:
Idealizm subiektywny:
- zakładał, że pierwotne właściwości (wszystkie idee) są subiektywne oraz istnieją tylko w umysłach
- rzeczy zmysłowo dane istnieją tylko, dlatego, że są przez kogoś postrzegane
- istnienie rzeczy zależy od przedmiotu, a konkretnie od aktu patrzenia; świadczą o tym następujące dowody: jakości pierwotne
nigdy nie występują w oderwaniu, lecz zawsze z własnościami wtórnymi (kształt z barwą), skoro wtórne są subiektywne to
pierwotne także; własności pierwotne są względne (rzeczy i szybkość zmieniają się w zależności od naszej pozycji wobec nich),
są związane z umysłem, więc są nieobiektywne; własności pierwotne nie są zawarte w doświadczeniu zmysłowym.
- istnieje tylko to, co jest postrzegane aktualnie
Immaterializm:
- substancji nie doświadczamy, a więc jej nie ma; są tylko fikcjami umysłu
- nie istnieje materia; mamy tylko same wrażenia- żywe, aktualne, dane
- jedyną substancją w świecie jest substancja duchowa
- świat zewnętrzny składa się wyłącznie z jakości postrzeganych; wszystkie własności (zarówno pierwotne, jak i wtórne) są
subiektywne
poznanie |
empiryzm |
racjonalizm |
natura |
doświadczenie i zmysłowy kontakt z rzeczą |
rozumowanie |
początek |
wrażenia zmysłowe |
idee wrodzone |
pochodzenie |
z doświadczenia |
z rozumu |
metoda |
indukcja (obserwacja) |
dedukcja |
zakres |
ograniczony do doświadczenia |
przekracza doświadczenie |
ważność |
faktyczne |
powszechne, konieczne; aprioryzm |
16. Kant: teoria poznania - na czym polega przewrót kopernikański, formalność poznania, transcendentalne warunki poznania, rzecz sama w sobie, idee regulatywne rozumu; etyka - racjonalizm i uniwersalizm prawa moralnego, obowiązek, imperatyw kategoryczny, prawo moralne a prawo stanowione, problem Boga i nieśmiertelności duszy
Przewrót kopernikański:
- polega na wskazaniu, że podmiot w poznaniu jest aktywny; wprowadza swoje warunki (wcześniej twierdzono, że jest bierny)
- poznaniem nie jest przyswajanie treści, ale aktywny udział umysłu - wytwarzanie treści, przedmiotem filozofii refleksja
- całkowite odwrócenie trybu myślenia - to nie myśl kształtuje się zależnie od przedmiotów, lecz odwrotnie, przedmioty zależnie
od myśli
Formalność poznania:
- formalizm; kierunek, według którego o wartościach estetycznych, etycznych, poznawczych itp. w danej dziedzinie decyduje
przede wszystkim forma
- doświadczenie daje poznaniu jedynie materiał, odpowiednie dane; aby jednak poznanie miało charakter stały i ogólny
potrzeba, by wielość tych danych została sprowadzona do jedności, poprzez ujęcie pojęciowe (czyste "formy rozumu"),
czyli kategorie, służące rozumowi (jak przestrzeń oraz czas w czystej matematyce) do połączenia wielości wrażeń.
- wyróżnia się cztery gatunki sądów dotyczących:
> ilości (jednostkowe, szczegółowe oraz ogólne),
> jakości (nieokreślone, twierdzące oraz przeczące)
> stosunku ( kategoryczne oraz warunkowe - rozjemcze)
> modalności (apodyktyczne, zaręczające oraz problematyczne).
- kategorie to pojęcia, które jednoczą wielość przedmiotową, jaka istnieje w czasie oraz przestrzeni
- akt poznania wymaga więc, by przestrzeń i czas, czyli formy aprioryczne zmysłowego oglądu, zostały połączone z kategoriami;
utworzony w taki sposób "schemat transcendentalny" sprawia, że poznanie jest aprioryczne, stanowi czyste myślenie o
przedmiotach podchodzących pod doświadczenie, które określane jest apriorycznymi formami
Transcendentalne warunki poznania:
- wszelkie poznanie, które zajmuje się nie tyle przedmiotem, ile naszym sposobem poznawania przedmiotów, o ile ten sposób
jest apriori możliwy; system takich pojęć nazywałby się filozofią transcendentalną
- miało odnaleźć przedstawienia, które przekraczają granicę podmiotu i stosują się do przedmiotów
- każde doświadczenie, zmierzające do poznania przedmiotu, powinno być poprzedzone poznaniem zasad samego poznania, a
więc warunków, które z góry określają sposób, w jaki zostanie przeprowadzone doświadczenie:
- według transcendentalizmu warunkami charakteryzującymi nasze poznanie są m.in.
a)czas
b)przestrzeń
Rzecz sama w sobie:
- rzeczywistość, która istnieje niezależnie od świadomości i która jest absolutnie niepoznawalna, i nie może się stać "rzeczą
dla nas", tzn. nie może być poznana
- jest przedmiotem transcendentnym, oznacza coś, o czym nic nie wiemy ani nic wiedzieć nie możemy
- nie możemy poznać "rzeczy samej w sobie", którą nazywa także noumenem, gdyż ludzkie poznanie dotyczy tylko zjawisk,
tj. fenomenów
- nie podpada pod czas ani przestrzeń, ani też pod kategorie intelektu
- w czystym spostrzeżeniu zmysłowym porusza ona nasze zmysły
Teoria poznania
Podmiot |
Przedmiot |
||
rozum |
intelekt |
zmysły |
rzecz sama w sobie |
a) teoretyczny b) praktyczny c) estetyczny |
tworzy naukę; poznanie empiryczne |
|
|
jest wyposażony w idee transcendentalne: - Boga - duszy - świata |
aprioryczne kategorie intelektu: - jedność - wielość - ogół - przyczynowość |
aprioryczne formy naoczności zmysłowej: - czas - przestrzeń (aktywność podmiotu polega na tym, że na doświadczenia zmysłowe nakłada czas i przestrzeń) |
|
|
II synteza (poznanie naukowe) |
I synteza (poznanie fenomenu) |
|
|
prawa naukowe |
fenomen |
nomen (poza czasem i przestrzenią; jest niepoznawalny) |
Idee regulatywne rozumu:
1) psychologiczna - trwałości duszy
2) kosmologiczna - świata jako całości
3) teologiczna - Boga
Nie da się ani potwierdzić, ani zanegować żadnych sądów dotyczących Boga, Wszechświata czy duszy. Niemniej jednak Kant nie odrzucił tych idei. Przyjął, że mają one charakter regulatywny. Idee Boga, duszy itd. są produktami rozumu i organizują je w ostateczną całość - nadają mu sens.
Te trzy idee stanowią podstawę metafizyki. Mamy naturalną potrzebę ich tworzenia oraz dociekania ich istoty, ale badania te są skazane na niepowodzenie. Idee rozumu wyznaczają kres poznania. Dalej jest już tylko spekulacja. Taką postawę filozoficzną nazywa się agnostycyzmem.
Racjonalizm i uniwersalizm prawa moralnego
- etyka miała uzasadnić trzy tezy:
I) istnienie Boga
II) istnienie wolnej woli
III) istnienie nieśmiertelnej duszy
- etyczna wola jest wolą dobrą i podlega prawom moralnym
- rozum praktyczny edukuje wolę, aby postępowała wg prawa moralnego; posiada prawa i nakazy moralne
- rozum zmusza do poszanowania prawa
Obowiązek:
- podporządkowanie woli prawu moralnemu (wola dobra)
- prawo moralne wyraża powinności, tzn. to, co powinien respektować każdy rozumny człowiek
Imperatyw kategoryczny:
1) postępuj wg zasad, które mogą być uznane jako powszechnie stosowane; czyń tak jak byś chciał, by czyn ten był
prawem powszechnym
2) człowiek jest celem, a nie środkiem
3) postępuj wg woli prawodawczej, nakazującej prawo powszechne
Prawo moralne a prawo stanowione
- Kant głosił nadrzędność prawa naturalnego nad stanowionym
- utożsamia prawo naturalne z moralnością, każdy człowiek ma w sobie pewne poczucie tego co moralne, dobre a co złe
Problem Boga i nieśmiertelności duszy:
- nieśmiertelna dusza jest potrzebna, aby możliwe było nieskończone dążenie do doskonałości moralnej
- Bóg jest potrzebny, by doskonałość moralna i szczęście mogły współistnieć
- doskonałość moralna i jej jedność ze szczęściem nie przejawiają się w świecie naszych doświadczeń; są one właściwe
wspomnianym bytom wyższym
- idea Boga jest wyłącznie "konieczną hipotezą dla zaspokojenia rozumu", nie zaś podmiotowym rozumowania
- Kant odrzuca metafizyczne dowody mające wytłumaczyć istnienie Boga tłumacząc, iż kwestia istnienia czy też nieistnienia Boga
nie może stanowić przedmiotu nauki
- niemożliwa jest nauka gdzie przedmiotem rozważań staje się Bóg, istota pozaziemska, może jednak stanowić wiedzę o "rzeczy
samej w sobie", a więc o granicach i możliwościach ludzkiego poznania.
- Kant odrzucił tezę o nieśmiertelności duszy; można uznać tezę o nieśmiertelności duszy, ale jedynie jako postulat rozumu
praktycznego, gdyż jest on niezbędnym warunkiem postępu w moralności
- krytyka poznania zatem nie doprowadza do wniosku, że nie ma wolności, nieśmiertelności i Boga, ale jedynie, że ich nie ma
w świecie zjawisk
17. Fichte: przezwyciężenie kantowskiej rzeczy samej w sobie, aksjomaty systemu; Hegel: Absolut, dialektyka a dialektyka dziejów, etapy rozwoju idei absolutnej, pojęcie wolności, charakterystyka państwa i filozofii
FICHTE
Przezwyciężenie kantowskiej rzeczy samej w sobie:
- nie ma rzeczy samych w sobie; świat składa się z rzeczy przedstawionych
- treść poznania jest dziełem poznania rozumowego i to poznanie nie jest złudą
Aksjomaty systemu:
- początkiem wszystkiego jest myśl absolutna - absolutna Jaźń, która jest autonomiczna, zależy wyłącznie od siebie, zawiera w
sobie gatunek ludzki, jest jednością i nie jest świadoma samej siebie
> Jaźń absolutna => niejaźń => Jaźń empiryczna
- filozofia jest systematycznym poglądem; musi mieć aksjomat, pierwszą przesłankę:
a) istnieje przyroda (dogmatyzm)
b) istnieje wolność (idealizm)
HEGEL
Absolut:
- inaczej: Jaźń, Rozum Świata, Ja świadome
- zawiera w sobie całe zaprzeczenie i losy świata
- jest zarówno przedmiotem jak i podmiotem swoich działań, myśli i je wykonuje
- rozwijający się duch/ substancja, która staje się podmiotem
- absolut jest duchem absolutnym, który jest całościowym procesem samowyrażania, samorealizacji absolutnej idei bytu w tym,
co skończone
- konstytuuje się dzięki tożsamości wiedzy o sobie i przejawia w trzech formach: sztuce, objawionej religii oraz formie pojęciowej
w filozofii
- twórczość artystyczna, twórczość religijna i twórczość filozoficzna, są różnymi wyrazami jednego i tego samego ducha
absolutnego
Dialektyka a dialektyka dziejów:
> dialektyka
- oznacza głos rozumu absolutnego w rozumie skończonym
> dialektyka dziejów
- uchwycenie ducha w dziejach przez pojęcie
- mechanizm walki sprzecznych idei, będący podstawowym motorem rozwoju świata i postępu historycznego
- mechanizm ten polegać miał na ciągłym i samoistnym procesie ścierania się sprzecznych idei wg tzw. praw dialektyki:
a) każda teza (idea) ma zawsze swoje przeciwieństwo zwane antytezą,
b) mimo że przeciwne, tezy te można uzgodnić poprzez wygenerowanie tezy wyższego rzędu zwanej syntezą,
c) dla syntezy można ponownie stworzyć jej antytezę i cały proces zaczyna się od początku
- filozof, przez dialektykę, może uchwycić to, co rozumowe w dziejach, czyli może coś nazwać, określić
Etapy rozwoju idei absolutnej:
1) etap tezy
- etap logiczny, przed-przyrodniczy lub poza-przyrodniczy, w tym znaczeniu, że Heglowi chodziło tam wyłącznie o byt w
postaci czystej myśli, o Ideę wyłącznie logiczną, składającą się z czystych pojęć logicznych, bez odnoszenia tych pojęć do
jakichkolwiek poza-pojęciowych realności
- etap ten obejmuje tylko czyste logiczne możliwości
- `logika'
2) etap przyrodniczy
- idea przestała już być ideą tylko logiczną i przeszła w przyrodę
- idea ukazuje się i rozwija pod postacią zjawisk przyrodniczych
- idea na swojej drodze ku realizacji wartości absolutnych przechodzi m. in. w przyrodę i przejawia się pod postacią zjawisk
przyrodniczych
- „filozofia przyrody”
3) etap społeczny /ducha
- etap syntezy
- „filozofia ducha”
- idea Absolutna przejawia się w różnych formach świadomości ludzi, tak w świadomości jednostek jak i w świadomości
zbiorowej, np. w tzw. kulturze duchowej społeczeństwa, w prawodawstwie oraz w instytucjach politycznych, które są
wytworami świadomości społecznej.
Wolność:
- jest narzędziem dziejów
- to „bycie” u samego siebie; duch jest wszędzie u siebie, ponieważ realizuje dzieje i dąży do celu jakim jest świadomość;
człowiek natomiast nie zawsze jest u samego siebie
- jest motorem postępu
- łączy się u Hegla z samoświadomością (uświadomienie sobie, kim się jest)i z myśleniem („kiedy myślę, jestem wolny, ponieważ
nie jestem wtedy u nikogo, tylko wyłącznie u samego siebie”)
- ograniczeniem wolności jest obcość
- duch osiąga wolność przez nasze dążenie do wolności
> Hegel analizuje wolność:
a) pana
(jego wolność opiera się na niewolnictwie)
b) niewolnika
(pragnie wyzwolić się od pana i stać się kimś innym niż jest; niewolnik widzi swą wolność w drugim człowieku; jego prawda
zawsze jest w drugim człowieku, dlatego niewolnik nigdy nie jest wolny)
- wychodzi na to, że ani Pan ani niewolnik nie jest wolny
- wolność polega na przekroczeniu przeciwieństwa pan-niewolnik; na zniesieniu tego przeciwieństwa, kiedy nie musi się być ani
Panem ani niewolnikiem
Charakterystyka państwa i filozofii:
> państwo
- duch, chcąc zrealizować wolność państwa, wybiera jednostkę wybitną, o największych ambicjach i umiejętnościach
- państwo jest czymś w rodzaju Boga na ziemi
- w państwie jednostka może dopiero kształtować swoją tożsamość
- w koncepcji przedstawionej przez Hegla państwo stało się wręcz dobrem absolutnym; każdy obywatel miał poświęcić się dla
państwa; dobro państwa jest stawiane wyżej niż interes jednostkowy
- państwo jest chytre
- składniki państwa to osobowość prawna jednostki i jej świadomość moralna
- dzieje państwa rozumiał jako mozaikę przypadkowych wydarzeń - jednolitych i koniecznych, jako stopniowe kształtowanie się
"ducha świata" w czynach, losach narodów i państw
- Hegel widział w państwie najwyższy szczebel rozwoju społecznego. Naród zorganizowany w państwo był dlań największą
potęgą, "ideą boską na ziemi", "urzeczywistnieniem idei moralnej".
> filozofia
- filozofia Hegla to była ostatnia filozofia systemowa, czyli taka, która chce objąć wszystkie aspekty bytu; po nim rozpoczął
się okres filozofii współczesnej
- miała stać się nauką o rozumie, w której wszystko, co rzeczywiste, ma być rozumne (logiczne), i wszystko, co rozumne -
rzeczywiste
- Hegel określił na nowo przedmiot i zadania filozofii; uznał, że powinna się zajmować Absolutem w jego zewnętrznym i
koniecznym rozwoju
18. Pozytywizm charakterystyka, stanowisko A. Comte'a i H. Spencera
Pozytywizm:
- stanowisko dotyczące przede wszystkim wiedzy ludzkiej
- podaje normy, które pozwalają odróżnić poznanie prawdziwe od nieprawdziwego
> reguły
a) fenomenalizm
- nie ma istoty rzeczy, są same fenomeny (zjawiska); w doświadczeniu badamy tylko fenomeny
b) nominalizm
- formy, teorie ogólne mają mieć odpowiedniki w jednostkowych, konkretnych przedmiotach
c) sądy oceniające i wypowiedzi normatywne nie mające wartości poznawczej
- to, co poznaje naukowiec nie jest ani dobre ani złe; naukowiec nie ocenia, nie używa pojęć wartościujących
d) idea jedności metody wiedzy
- bada się wszystkie przedmioty tą samą metodą; przeświadczenie, że wiedza we wszystkich dziedzinach jest podobna
A. COMTE
- odrzuca rozmyślania metafizyczne i rozległe obszary wiedzy o kulturze jako bezużyteczne; metafizyka jest irracjonalna
> prawo trzech stadiów (dzieje umysłu ludzkiego)
Fazy:
teologiczna ------------------------------------------------ metafizyczna ----------------------------------------------- pozytywna
- umysł pyta: dlaczego?; - rozum dojrzał i szuka działań - nie pyta: dlaczego; przerwanie
pyta o utajoną naturę rzeczy, sprawczych tylko w przyrodzie spekulacji
dlatego czł. konstruuje bóstwa, - szukanie istoty rzeczy; pyta: - umysł zastanawia się jak zjawiska
które mu wyjaśniają świat dlaczego, ale odwołuje się do powstają i przebiegają; obserwuje
- wiedza ma charakter takich pojęć jak siła, własność, - zebranie faktów (są pewne)
socjologiczny; jest powiązana moc, jakość - wiedza nie jest subiektywna
z organizacją społeczną - podmiot jest powszechny; każdy
zbiera fakty tak samo
Schemat nauk pozytywistycznych:
1) Matematyka
2) Astronomia
3) Fizyka
4) Chemia
5) Biologia
6) Socjologia
Ideologia scjentystyczna - tezy:
> treści nauki ulegają postępowi (kumulatywna wizja nauki)
> naukowiec jest neutralnym badaczem
H. SPENCER
- pozytywizm ewolucjonistyczny
- wszystkie sytuacje życia codziennego można zredukować do biologii
- uważał, że ewolucja jest zjawiskiem uniwersalnym
- ewolucja jest postępem i jedynym procesem; każda dziedzina uczestniczy w ewolucji
- filozofia jest uogólnieniem nauk szczegółowych
- postęp nie jest przypadkowy; jest nieuchronnością przemian (optymizm postępu)
- jedyną moralnością jest przystosowanie, czyli dążenie do przetrwania
Relacja nauka - religia:
- religia nie ma wartości poznawczych; nie daje nam poznania o świecie
- idea negatywnej transcendencji
- Spencer uznaje religię; naukowiec może być religijny, ale musi zachować granicę
- nauka nie daje człowiekowi satysfakcji
- nie ma harmonii między nauką a religią
- nie można dotrzeć do tajemnicy bytu, jest ona niedostępna
- nauka natrafia na granicę, która jest nie do przekroczenia; za tą granicą znajduje się obszar niepoznawalny
19. Filozofia bytu a filozofia życia. A. Schopenhauer: charakterystyka woli życia, problem cierpienia i wolności, pesymizm, etyka
FILOZOFIA BYTU |
FILOZOFIA ŻYCIA |
Platon, Arystoteles, Kartezjusz, Hegel |
Schopenhauer, Kierkegaard |
- uznają esencjalizm; szukają esencji zjawisk, ich istoty - świat jest podzielony na zjawiska zewnętrzne i wewnętrzne - mówią, że świat ma sens, ponieważ ma istotę, czyli coś niezmiennego - mówią o jedności gatunku ludzkiego - uniwersalizm - próbują stworzyć całościowy system świata - zakładają, że wiedzę można stworzyć na podstawie bezstronnego doświadczenia - zdania, które opisują świat są stwierdzeniami - używają metafor - rdzeniem tożsamości człowieka jest mocny i stały podmiot- dusza - zakładaja istnienie określonego porządku bytu (logosu), |
- nie uznają żadnej esencji - wszystko jest zjawiskowe; opowiadają się za procesem - nie mówią o porządku świata; świat i życie jest chaosem - procesualność i chaos są doznawane zmysłowo - odrzucają uniwersalizm na rzecz indywidualizmu - nie ma wiedzy pewnej; wiedza jest opisem stosunku człowieka do świata - człowiek jest istotą spontaniczną; zdolna jest do samodzielnego działania, tworzenia i kreowania - użycie języka wiąże się z działaniem - podmiot jest słaby - przedkładają uczucia, wyobraźnię i praktykę nad rozum i intelekt - widzą dysharmonię między człowiekiem i światem, uznając ten rozdźwięk za główny wyznacznik ludzkiego losu |
A. SCHOPENHAUER
Charakterystyka woli życia:
- metafizyczna zasada świata
- jest bezwzględnie wolna
- nieukierunkowana
- zachłanna
- traktuje przedmioty jako dobro najwyższe (bo w nich jest ta wola)
- dotyczy istot żywych, które dążą do utrzymania życia
- irracjonalna
- spontaniczna; poprzedza świadomość
- jej celem jest przejawienie samej siebie
Problem cierpienia i wolności:
- wolność podmiotu jest nieuświadomioną koniecznością
- nie możemy uciec od własnych pragnień, które ostatecznie nie są nasze
- świat to padół łez i cierpienia, a człowiek jest w tym wszystkim przeciwnikiem
Schopenhauer nie widział sensu w cierpieniu. Według niego człowiekowi w życiu stale towarzyszy cierpienie. Bezrozumny popęd życiowy, aktywność dla zaspokojenia licznych pragnień i ambicji przysparza człowiekowi jedynie klęsk i upokorzeń. Nasycone napięciem życie ludzkie staje się pasmem męki i cierpienia. Schopenhauer twierdzi, że dla stłumienia tego cierpienia człowiek wynajduje sobie pocieszenie w religii i filozofii, usiłuje także w codziennej krzątaninie życiowej zapomnieć o swej sytuacji. Te sposoby ukojenia „bólu istnienia” są jednak nieskuteczne.
Pesymizm metafizyczny:
- sytuacja człowieka jest nieusuwalna
- świat istnieje odwiecznie i odwiecznie jest skażony (manicheizm)
- wina świata polega na tym, że on w ogóle istnieje
- niemożliwe jest ulepszenie świata, ale trzeba w nim żyć
- zło jest pierwotne w stosunku do dobra; zło musi istnieć a dobro czasem się pojawia
Drogi ulgi / etyki / powstrzymywania się od woli życia:
1) kontemplacja piękna sztuki (ale nie każdej); piękno jako coś ogólnego, co nie wzbudza woli; ta ulga jest krótkotrwała
2) badania naukowe; rozmyślanie o tym, co ogólne, a nie o tym, co pragnę ja sama
3) współczucie i wyrzeczenia; porzucenie własnych cierpień i skierowanie się ku cierpieniom innych
20. Sören Kierkegaard, koncepcja filozofii, pojęcie egzystencji, wolności, wyboru, rozpaczy, modele/stadia życia.
SOREN KIERKEGAARD
Koncepcja filozofii:
- krytykuje Hegla za to, że sprowadził filozofię do idei
- filozofia egzystencjalna; jej przedmiotem nie są idee, ale konkretne jednostki
- ludzka jednostka to przede wszystkim rzeczywistość etyczna
- filozofia nie rodzi się ani z pewności ani z racjonalnego wątpienia lecz ze zwątpienia jako efektu tragicznej konfrontacji
jednostki z życiem; jedynie na tej drodze możemy odnaleźć Boga
- przeciwnik systemów filozoficznych
- ideał filozofii widzi w Sokratesie
- punktem wyjścia jest krytyka filozofii Hegla
Pojęcia:
egzystencja - jej podstawową cechą jest wolność
- nie może być utożsamiana i kojarzona z obojętnie jakim bytem, ale z konkretnym bytem, jakim jest człowiek
wolność - jest skierowana ku czemuś; w niej tkwi powołanie moralne i duchowe człowieka; wiąże się z wyborem, który
jest absolutny; jest podstawową cechą egzystencji
wybór - nie jest wyborem codziennym, ale dotyczy człowieka, który ma wybrać siebie; jest determinowany przeżyciami
wewnętrznymi jednostki; jest źródłowy, ma źródło w jednostce i to stanowi o wolności człowieka
- człowiek wybiera w sobie to, co wieczne i absolutne
- wybierając siebie, wybieram też świat, w którym żyję
rozpacz - element egzystencji
- jej źródłem jest niedobór nieskończoności w egzystencji
- sygnalizuje czas wyboru
- pojawia się wtedy, gdy nie możemy stać się sobą; gdy uciekamy od siebie; gdy chcemy być kimś innym; gdy
doświadczamy jakiegoś wewnętrznego bólu
Modele / stadia życia
a) estetyczny
- liczą się wrażenia zmysłowe
- nie wiemy, kim tak naprawdę jesteśmy, gdyż człowiek jest poddawany emocjonalnym doznaniom
- wybory estetyka nie są ani dobre ani złe; są pomiędzy tym, co przyjemne a nieprzyjemne
- życie w teraźniejszości
- estetyk nie zna siebie; pragnie doświadczać świata; jest odosobniony
- życie to choroba na śmierć
- melancholia; duch nie potrafi wybrać siebie jako nowego, innego
- chrzest woli - estetyk wybiera siebie jako jaźń
b) etyczny
- etyk to estetyk, który wybrał siebie
- wybiera między dobrem a złem
- sfera etyczności to sfera tego, co ogólne/ powszechne
- życie dla jednostki nabiera sensu (dojrzała jednostka)
- pojawia się obowiązek i odpowiedzialność
- etyk nie izoluje się, ale angażuje się w życie społeczne
- to stadium czyni człowieka tym, kim on jest z istoty
- człowiek ma ze sobą kontakt
- zagrożenie tego stanu: religijność związana z kodeksami moralnymi, a niektóre sytuacje w życiu są poza etyką
c) religijny
- etap oznaczający rozpoznanie w sobie grzesznika oraz powrót do Boga; w ten sposób odnajduje się prawdę o sobie i
odnajduje się swoje właściwe miejsce; jest to stadium do którego powinien dążyć człowiek; zadaniem filozofa jest pomóc
tym, którzy znajdują się w poprzednich stadiach dojść do najwyższego stadium
A - człowiek wierzący, który jednak zamknięty jest w jakiś sposób w dogmatach Kościoła i zniewolony przez te surowe prawa,
całkowicie nim podporządkowany
B - człowiek, który wierzy głęboko w istnienie Boga i zarazem poszukuje dróg służących samodoskonaleniu
- w mniemaniu filozofa podtyp B jest niemożliwy do osiągnięcia, aczkolwiek należy do niego dążyć
fideizm religijny - należy uznać prawdę religijną tylko dlatego, że Bóg ją objawił
21. Fryderyk Nietzsche, pojęcie życia, krytyka moralności (moralność pana i niewolnika), nadczłowiek, krytyka religii, nihilizm, śmierć Boga, wieczny powrót.
Pojęcie życia:
- wola mocy
- instynkt biologiczny; agresywny instynkt, który wiąże się z presją
- jest celem samym w sobie
- jest chaosem
- nieustanna walka człowieka z innymi o rozwój, wzrost mocy
- to także umieranie w pewnym sensie; odrzucanie samego siebie, tego, co jest słabe i powinno umrzeć
- jest poza dobrem i złem; złe jest to, co osłabia życie
- jego interpretacją jest wartościowanie
Krytyka moralności
Moralność jest poza dobrem i złem, nie jest ufundowana na czymś stałym, nie sprawia że człowiek jest ponad zwierzęciem.
Człowiek okłamuje swoją zwierzęcość poprzez moralność, która ma okiełznać zwierzę tkwiące w człowieku
Wyróżnia moralność:
a) panów
jest wartościotwórcza; chodzi o poszerzenie woli mocy; wyłamują się ze stada
b) niewolników
chrześcijańska; moralność, która zabija życie; szukanie czegoś trwałego i stałego („człowiek słaby potrzebuje religii i oparcia”); niewolnicy to istoty stadne, potrzebują poczucia bezpieczeństwa
Zarówno niewolnik jak i pan cierpią. Niewolnik, bo ucieka od cierpienia we wspólnotę, w prawo, ale przy tym traci wolność i dlatego cierpi. Pan cierpi, bo jest rozdarty, nie ma oparcia; nie dąży do tego by się na czymś oprzeć
Nietzscheańska analiza moralności wyróżnia dwa zasadnicze jej typy:
Dla moralności panów pierwotnym jest pojęcie dobra, pojmowanego jako wszystko, co wzmaga wolę mocy jednostki. Dobre jest to, co jej służy, wzmacnia ją, daje poczucie siły. Dobry jest wróg, bo można z nim walczyć, dobry jest ból, bo można go znosić, dobry jest wysiłek - dobre jest cokolwiek, co napina wolę mocy. "Zło" jest pojęciem wtórnym i nie oznacza zła "metafizycznego", a jedynie to, co wolę mocy osłabia.
Moralność niewolnicza bazuje z kolei na pojęciu zła jako pierwotnym, które rozumiane jest jako cierpienie i wysiłek. Złe jest to, co zadaje ból, co zmusza do wysiłku i walki. Dobro jest ulgą w cierpieniu, spokojem. Dla moralności niewolników ważne jest współczucie, cierpliwość, pokora, serdeczność[9]. Cechą charakterystyczną moralności niewolniczej jest resentyment, uraza wobec świata, żal do życia, które nie spełnia oczekiwań. Jest to moralność reaktywna, gdyż za dobre uznaje własne cnoty moralne, a za złe cnoty, których nie może osiągnąć. Spełnia one dwie funkcje: pozwala uszlachetnić swoją słabość i zemścić się na panach. Jej wcieleniem jest, wedle Nietzschego, moralność chrześcijańska[9].
Resentyment jest także formą świadomości, strategią działania i postawą względem świata jednocześnie. Resentyment jest wreszcie w Z genealogii moralności zalążkiem historycznego myślenia. Myślenia, którego komponentem jest poczucie małości względem Boga lub ponadludzkich „wielkich procesów dziejowych” a także (stłumione, lecz realne) pragnienie panowania, czyli „czynienia sobie Ziemi poddaną”
Moralność człowieka jest zawsze wypadkową obu tych typów, nie ma typów czystych, a różnice występują jedynie w przewadze jednego nad drugim.
Nadczłowiek:
Nietzscheański nadczłowiek ma prawo do działania, ponieważ ma wolę i śmiałość działania. Nadczłowiek jest u Nietzschego "prawdziwą jednostką" przeciwstawioną "człowiekowi stadnemu" czyli człowiekowi uformowanemu przez społeczeństwo i przestrzegającego społecznych norm moralnych. Jako taki jest efektem połączenia procesów ewolucji biologicznej, która uformowała człowieka "społecznego", oraz procesu rozwoju duchowego, który powołuje do życia: człowieka - jednostkę
Nietzscheański nadczłowiek miałby być istotą obdarzoną wielką wolą mocy, jednostką twórczą, której każda chwila życia jest doskonale pełna i warta ponownego przeżywania. Istota ta żyłaby poza zasadami obowiązującymi resztę ludzkości, poza rządzącymi nią prawami. Jednak, w ujęciu Nietzschego pokazanym w Poza dobrem i złem, żyłaby ona jak najbardziej właśnie w tym świecie, po tej jego stronie, w przeciwieństwie do tęskniącej za "zaświatami" reszty.