prawo konstytucyjne - egzamin, Prawo konstytucyjne państwa UE


EWOLUCJA KONSTYTUCJI

etapy zmieniające konstytucję

Zatem pojawiają się normy programowe, państwo ma dbać o dobrobyt, bezpieczeństwo w celu realizacji dobra rodziny art.75K norma programowa

Jednocześnie w ostatnich latach jest wyraźna tendencja do normatywizacji konstytucji czyli normy dla których nie ma środków prawnych

nie ma środka prawnego , który by pomagał wyegzekwować pewne rzeczy np., budownictwo TBS-ch, jest wiele praw w konstytucji, które są egzekwowane np., prawa wyborcze

Jeśli mówimy o normatywizacji to takie rozwiązanie, które ograniczy posługiwanie się normami programowymi, dla których nie mamy środków prawnych. Jeżeli jest środek prawny możemy się domagać dotrzymania tych praw.

Prawo podmiotowe jt. Co jest możliwe do wyegzekwowania

Chodzi o to by Konstytucja dała podstawę do uzyskania pewnych dóbr, ale nie materialnych

W Konstytucji Amerykańskiej nie ma słowa o tym . Im trudniejsza sytuacja polityczna kraju tym większy populizm.

We wszystkich Konstytucjach europejskich ten trend jest uwidoczniony ale doktryna podkreśla normatywny charakter Konstytucji

Państwo w sposób umiarkowany ma zadania i funkcje, które ma realizować, bo inaczej stwarza iluzje postanowień Konstytucji.

Państwo powinno mieć zadania, ale umiejętność myślenia w kategoriach prawnych, katalog państwa, które nie wynikają z populizmu i zaskarbiania sobie siły. Konstytucja ma bardzo dużo fikcyjnych postanowień. Chodzi tu o populizm, który bardzo odbił się na normach programowych , które są w Konstytucji. We wszystkich Konstytucjach Europejskich ten trend programowy jest podkreślony.

Obowiązkiem państwa jest stanowienie prawa , które pozwala na;

- odpowiednie prawa ochrony zdrowia,

- system edukacji

- system emerytalny

- system stypendialny

Konstytucja ma być przede wszystkim normatywna, ma zawierać normy, które może zrealizować, aby nie ulegało państwo populistycznym prądom

Podsumowanie:

Droga jaką przeszedł konstytucjonalizm od XIX wieku do czasów współczesnych to droga do państwa jako minimum i konstytucyjnej regulacji wykonywania władzy oraz podstawowe prawa i wolności do państwa opiekuńczego, które przejęło na siebie obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa socjalnego, a nawet więcej niż bezpieczeństwa socjalnego. Bardzo wiele Konstytucji formuje zadania dla państwa przekraczające realne możliwości( zadania które są realne) to powoduje pogłębianie kryzysu państwa opiekuńczego, które może stać się niewydolne. W ostatnich latach uwidacznia się coraz wyraźniej dążenie do normatywizacji konstytucji tzn. uznania, że jest to przede wszystkim akt zawierający normy prawne. Taki normatywny charakter konstytucji nie stoi na przeszkodzie by zawrzeć w tym akcie obowiązek wykonywania przez państwo tych zadań. Chodzi o wspomaganie najbardziej potrzebujących pomocy publicznej.

REGULACJE W KONSTYTUCJI

Zawsze podmiot władzy najwyższej, sposób wykonywania władzy czyli struktura aparatu władzy, pozycja ustrojowa jednostki czyli prawa i wolności jednostki, ustrój gospodarczy i zasady zmian. ( to jest ujęcie hasłowe w każdym z tych zagadnień mieści się cały szereg szczegółowych. Przede wszystkim dotyczy to aparatu władz to nie tylko to co tą nazwą ściśle obejmujemy czyli kiedy myślimy o parlamencie, rządzie ale także organy ochrony konstytucji czyli Trybunał konstytucyjny,

Organy kontroli no i oczywiście sądownictwo - to wszystko gdy patrzeć na zagadnienia od strony władzy centralnej. Ale bardzo często regulacja konstytucyjna gdy chodzi o organy władzy obejmuje także władze lokalne-podstawy zorganizowania ustroju władzy lokalnej w różnym zakresie. Czyli zakres jest dużo szerszy bo także i w ramach poszczególnych zagadnień regulacja jest bardziej szczegółowa. W tej kategorii dodatkowych regulacji często pojawiają się także postanowienia które można nazwać określeniem celem państwa obok praw i wolności także zadania państwa np.. taką regulację odnajdziemy w konstytucji Portugalskiej a w Polskiej nie ma pojęcia zadań państwa.

KONSTYTUCJA JAKO AKT NORMATYWNY

zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii źródeł prawa. Oznacza to, że konstytucja jest nadrzędna w stosunku do innych ustaw, a także wszelkich innych aktów normatywnych, a więc np. rozporządzeń.

ROZWÓJ HISTORYCZNY KONSTYTUCJI

Konstytucje powstają na przełomie XVIII-XIX w. i najważniejsze dla zrozumienia tego aktu jest wskazanie w jakiej epoce i z jakich konieczności politycznych.

Co takiego się dzieje wówczas, że powstaje Konstytucja i w ślad za tym po latach powiadamy, że to jest podstawa systemu, że jest jakaś zasada, polegająca, że Konstytucja musi istnieć w demokratycznym państwie.

Odnosi się do naszego kręgu cywilizacyjnego prawa stanowionego. Ta zasada odnosi się do naszego kręgu kultury prawnej i kręgu cywilizacyjnego. Chodzi tu o kulturę prawną w ramach prawa stanowionego.

Koniec XVIII i połowa XIX w. to koniec pewnej epoki- kończy się państwo absolutne . Co tak właściwie się zmienia w czasie ?

W całej strukturze społecznej, co wywołuje tak daleko idące zmiany ustrojowe?

Z Rewolucji Francuskiej pamiętamy hasła: wolność, równość i braterstwo.

Dla nas najważniejsze jest to pierwsze hasło-wolności. Ta idea wolności pojawia się nie przypadkowo, zmienia się system gospodarowania, pojawia się nowy prąd gospodarczy-kapitalizm. W nowym systemie gospodarczym potrzeba jest jak najwięcej ludzi wolnych, temu procesowi gospod., towarzyszy proces degenerowania się dotychczasowego systemu władzy absolutnej na przykładzie Francuskim. Stąd pojawia się hasło degenerowania się władzy- koniec XVIII w. Rozpad Monarchii Absolutnej i Francuskiej, degeneracja stanów generalnych, związane z tym silne prądy oświecenia ograniczonej władzy świeckiej.

Każdy człowiek powinien być wolny. Ludzie wolni dają szansę rozwoju gospodarczego kapitalizmu, ale dla rozwoju gospodarczego i społecznego ważny jest 3-ci element jako wyjściowy tj. odpowiednio ukształtowana władza polityczna.

Sytuacja przykładowa: rozpada się system polityczny, władza monarchy jest słaba , nie istnieje reprezentacja interesów, bo Stany Generalne nie potrafią się zebrać i działać i to ogranicza możliwość rozwoju społecznego i gospodarczego, rozpada się też system interesu, które były charakterystyczne dla poprzedniego modelu władzy i społeczeństwa. Więzy stanowe się rozpadają, ludzie są zindywidualizowani. Nie ma powiązań stanowych, które były charakterystyczne dla systemu feudalnego.

Te trzy elementy: gospodarcze, społeczne i polityczne muszą ze sobą współgrać, muszą mieć wspólne powiązania. Muszą w zespoleniu funkcjonować, ażeby stworzyć dobre funkcjonujące państwo.

Podsumowanie: w końcu XVIII w. ulega zasadniczym zmianom system polityczny, bo on się degeneruje w tych strukturach, typowych dla Monarchii Absolutnej. Następuje jej wyraźny rozpad, rozpada się struktura społeczeństwa feudalnego, bo zmieniają się dotychczasowe powiązania i te elementy które konstruowały system feudalny. Z tym związane są takie procesy zmian gospodarczych, zmienia się w kierunku kapitalizmu, temu towarzyszy znaczna liczba wolnych rąk do pracy, ale potrzeba jest rozwiązania tej sytuacji tj. przyznania wolności człowieka.

Nadanie wolności będzie stanowiło właściwy motor dla rozwoju gospodarczego, ale równoległa z tym procesem musi się odbyć reforma systemu politycznego, systemu władzy .

Musimy pamiętać ! że mamy trzy komplementarne zestawy: polityczny, gospodarczy, społeczny- one muszą być zespolone ze sobą, ażeby stworzyć dobrze funkcjonujące państwo.

Jeżeli reformujemy system społeczny i gospodarczy tworzymy także podstawy ukształtowania się nowej struktury społecznej, nowych grup społecznych, nowych klas społecznych- to będą już ludzie wolni współdziałający z nowymi systemami gospodarki, nie ma podległości prawnej. I ci ludzie będą następnie się dzielić na rożne grupy i klasy społeczne wg rożnych kryteriów np. pochodzenia ekonomicznego, religijnego, pochodzenia społecznego. Pojawiają się zupełnie nowe grupy społeczne, których dotąd nie było, to będą ci którzy w nowym systemie gospodarczym najwięcej zyskają, to są przemysłowcy-kapitalisci (przedsiębiorcy, biznesmeni to nazwy współczesne).

Wszystkie te grupy społeczne maja pewne interesy społeczne, które chcą chronić.

Dochodzi do nowych strafikacji społecznej ,do nowych podziałów społecznych. Skoro pojawiają się interesy to potrzeba jest także stworzenia nowych form zorganizowania tych interesów i ich reprezentowania. Wśród tych interesów jest wyodrębnienie interesów ekonomicznych i obok nich istnieją też jako szczególnie ważne interesy polityczne .

Monarchia Absolutna rozpadła się i w to miejsce poszukuje się nowej konstrukcji władzy i powołać taka organizację, która będzie realizować chronić interesy społeczne, ale tej nowej konstrukcji poszukuje społeczeństwo, które korzysta z wolności politycznej w pewnym zakresie. Poszukuje się takiego rozwiązania, które skutecznie będzie artykułować, nazywać określać i bronić interesy. Te procesy przebiegają w dłuższym przedziale czasu, to nie kwestia roku czy dwóch.

Warto zauważyć pojawienie się liberalizmu tj. nurt, doktryna, która dot. polityki, gospodarki oraz systemu społecznego.

Nurty liberalizmu: Polityczny, Gospodarczy ,Społeczny.

Podstawową wartością, którą przynosi liberalizm na przełomie XVIII i XIX w. jest wolność jednostki, wręcz apoteoza wolności, jest ceniona wolność ponad wszystko przede wszystkim wolność od państwa, wolność w znaczeniu negatywnym. Wolność od czegoś w tym przypadku od państwa.

Liberalizm przynosi 3 kardynalne prawa:

-prawo do życia

-prawo do wolności

-prawo do mienia(własność) - te 3 prawa uwarunkowują działania człowieka i jego dążenia, sposób działania człowieka.

Sposób rozumienia wolności będzie wpływał na kształt władzy, na którą się powołał, na konstytucję całego systemu.

To są założenia, a jednocześnie punkt wyjścia jaki ujawnia się po upadku monarchii absolutnej .

Co się dzieje w systemie gospodarowania?

Jaka jest sytuacja w aspekcie wykonywania władzy politycznej?

Elementy muszą być zespolone i wynikać z analogicznych przesłanek. Źródłem tworzenia wszystkich 3-ch elementów jest doktryna liberalna, ona będzie ukierunkowywać myślenie o tym jak ma być zbudowany system społeczny, jaka ma być władza, jaki ma być system gospodarczy. W tych 3-ch nurtach się ujawnia nurty liberalizmu; gospodarczego, społecznego i politycznego. Wolność jest pozycja wyjściową

W gospodarce jest to wolny rynek, dążenie do zysku, w nurcie społecznym uznanie wolności człowieka, uznanie niezależności człowieka i jego wolności daje atomizację społeczeństwa . Apoteoza wolności prowadzi do tzw. alienacji czyli do osłabienia więzi społecznej.

Liberalizm nurt społeczny, natomiast jest ukierunkowany do jednostki , prowadzi do wyobcowania jednostki, stanowi sama dla siebie punkt odniesienia w programie społecznym liberalizmu, mocno akcentuje indywidualizm- każdy żyje sam dla siebie. Ważne egz! Z jakimi założeniami liberalizmu inne doktryny

W liberalizmie nie ma miejsca na wspólnotowość, a w Europie, to się bardzo mocno ukształtowało. Ameryka jest przykładem poczucia wolności, przy konieczności współdziałania i w konsekwencji bardzo systematycznego skutecznego tworzenia organizacji, reprezentacje najróżniejsze interesy od najmniejszej wspólnoty do całego państwa. Liberalizm prowadzi do tego, że każdy sam dla siebie żyje.

Atomizacja jest wynikiem bardzo wysublimowanego systemu wolności .

W liberalizmie przyjmuje się nie altruizm, nie idea czyli pomoc drugiemu, bo np. biedny, chory, tylko interes finansowy, bo warto mu pomóc , bo mogę na tym zyskać.

Stany Zjednoczone są w innej sytuacji, bo nie były zmuszone do likwidacji starego porządku.

Te cechy społeczne, które wymagają takiego dopasowania żebyśmy mieli system, który się ukształtuje to ozn. Że musimy zbudować takie państwo, które te wartości będzie chronić. Jest to zupełnie nowa konstrukcja w stosunku do tego co było. Można budować to w drodze rewolucji jak Francuzi, a można drogą kapitalizmu

BEZPOŚRDNIE STOSOWANIE KONSTYTUCJI

- nie jest potrzebne wydawanie aktu niższej rangi , żeby wykonać postanowienia konstytucji

- w przypadku niekonstytucyjnego aktu niższego rzędu można zastosować konstytucję

W Niemczech bezpośrednio stosuje się tylko przepisy dotyczące praw i wolności.

Ustawa zasada przewiduje bezpośrednie stosowanie konstytucji , traktowanej jako prawo najwyższe art.8.

Po pierwsze znaczy dokładnie to co wynika ze słów czyli stosujemy wykładnię językową bezpośrednio tzn. bez pośrednictwa aktu niższego rzędu . Mam normę i ją stosuję tak jakbym czytała i stosowała ustawę, rozporządzenie, uchwałę itd.. Biorę jakiś przepis widzę że to jest możliwe - no właśnie dodałam do tego “widzę że to jest możliwe” bo to często jest nie możliwe. To prawda najczęściej jest nie możliwe. Ale są jeszcze takie i inne instrumenty, które dają mi szansę posłużyć się konstytucją dla ochrony moich praw. To mogę stosować jak mam sytuację określoną. Bezpośrednio stosuję tzn. bez pośrednictwa aktu niższego rzędu i robię to tylko w pewnych okolicznościach -tzn. norma jest tak skonstruowana że to jest możliwe -tzn. jest na tyle szczegółowa że nie jest potrzebne nie jest niezbędne wydanie aktu niższego rzędu. Ona musi mieć zatem pewną dokładność, szczegółowość, co oczywiście w przypadku norm konstytucyjnych nie jest zjawiskiem częstym. W praktyce taką rzeczywistą szansą są stosowania konstytucji bezpośrednio - mamy najczęściej w przypadku ochrony naszych praw i wolności. Korzystamy z pewnej instytucji z skargi konstytucyjnej dla ochrony praw. Bo generalnie rzecz biorąc trzeba sobie powiedzieć że przypadki stosowania bezpośredniego konstytucji są rzadkie. To są wszystko praktycznie rzecz biorąc wyjątkowe sytuacje ale taka możliwość potencjalnie istnieje. Czyli kiedy możemy zastosować konstytucję bezpośrednio? Kiedy norma to umożliwia, jest na tyle szczegółowa że jest to możliwe, nie ma potrzeby wydania żadnego aktu niższego rzędu, możemy się zatem na taką normę powołać konstytucyjną

FUNKCJA GWARANCYJNA KONSTYTUCJI

Wskazane w konstytucji gwarancje takie jak : kontrola konstytucyjności prawa sprawowana przez Trybunał Konstytucyjny, odpowiedzialność przed trybunałem stanu osób pełniących funkcje publiczne za czyny stanowiące naruszenie ustawy zasadniczej czyli delikty konstytucyjne, ochrona praw jednostki na drodze sądowej , oraz pomoc udzielana przez Rzecznika Praw Obywatelskich - rozumiane są jako instytucje prawne których zadaniem jest zapewnienie właściwego stosowania , wykonywania i przestrzegania konstytucji, mogą efektywnie funkcjonować pod wpływem sprzyjających czynników socjologicznych takich jak kultury prawnej i politycznej.

  1. Gwarancje konstytucji.

Przestrzeganie (i stosowanie) konstytucji jest obowiązkiem każdego organu władzy publicznej oraz każdego innego podmiotu. W praktyce jednak obowiązek nabiera realnego kształtu dopiero wówczas, gdy istnieją procedury gwarancyjne przestrzegania konstytucji przez wszystkich jej adresatów.

Historycznie rzecz biorąc, pierwsza była procedura tzw. odpowiedzialności konstytucyjnej, tzn. odpowiedzialności osób indywidualnych (piastunów najwyższych urzędów państwowych) za naruszenie konstytucji przy sprawowaniu urzędu. Odpowiedzialność ta ukształtowała się jeszcze w Średniowieczu w Anglii (impeachment). Natomiast w Europie pod wpływem rozwiązań niemieckich, zaczęto tworzyć szczególne sądy (zwane trybunałami stanu) do orzekania w takich sprawach.

Drugim ważnym urządzeniem, które w Europie wyprzedziło pojawienie się procedur sądowej ochrony konstytucji, było sądownictwo administracyjne kształtujące się przez cały wiek XIX we Francji, Niemczech i Austrii. Istota tego sądownictwa polega na badaniu indywidualnych decyzji administracyjnych z punktu widzenia ich zgodności z ustawami.

RODZAJE NORM KONSTYTUCYJNYCH

Normy konstytucyjne mają pewną szczególną charakterystykę. Normy konstytutywne są bardzo ogólne. Trudno jest je zastosować bezpośrednio, gdyż wymagają dookreślenia w aktach niższego rzędu. Czy można bardziej konkretyzować konstytucje? Zależy w jakich materiach. Zależy o jakim stopniu konkretyzacji będziemy mówić. Na pewno progi między stroną programową a normatywną powinny być jednoznaczne ze zdecydowaną przewagą na normy o charakterze prawnym. Czyli jak najmniej deklaracji, które nie dają podstaw jednostce do egzekwowania zobowiązań państwa. Konstytucja jest wtedy może mniej atrakcyjna ale na pewno bardziej realna. Jeśli mamy instrument prawny możliwy do egzekwowania możemy się spodziewać skutków pozytywnych. Wyróżniamy trzy rodzaje norm konstytucyjnych:

to taka norma, która w sposób konkretny reguluje jakąś kwestię, np. określa liczbę posłów, wymienia rodzaje komisji sejmowych, parlamentarnych, określa skład rządu

one mają charakter norm prawnych ale cechą charakterystyczną jest odesłanie do poza prawnego porządku, do poza konstytucyjnego porządku w szczególności do poza prawnego w ogólności.

Np. mówimy, że państwo jest demokratyczne, prawne to odsyłamy do porządku prawnego. Chodzi tu o to że na podstawie przepisu o którym mowa, normy nie da się ustalić treści w nich zawartych. Jeżeli mówimy o demokratycznym państwie prawnym to pytanie co to znaczy. Żeby się dowiedzieć co to znaczy, to muszę szukać w innych źródłach niż konstytucja . Konstytucja nie da mi odpowiedzi na to pytanie. Muszę szukać poza porządkiem konstytucyjnym. Może poza porządkiem prawnym wogle. Być może muszę się odwołać do prawa naturalnego w jakiś części. Źródła informacji są różne. Wszystkie, które pozwolą mi na zbudowanie tej wiedzy pozwolą na zbudowanie treści tego pojęcia w konstytucji. Ale żeby to zrobić sięgam poza konstytucje.
W innych gałęziach norma zasada jest nazwana jako klauzula generalna. W konsekwencji taka norma zasada nie powinna być nigdy samodzielną jedyną podstawą orzekania o prawach tylko powinna wystąpić wspólnie w jakiś prawach podmiotowych. Jest tu odesłanie do systemu poza prawnego.

dotyczą takich rzeczy jak zadania państwa, normy określające pewne kategorie wolności i praw, kulturalne, socjalne. Nie mają charakteru normatywnego, określają pewien program działania państwa w różny sposób, praktycznie wykonywanych . droga egzekwowania tych postanowień jest prawnie jest wykluczona mówimy że nie ma instrumentu prawnego który można zastosować. W konstytucji tych norm powinno być jak najmniej.

HIERARCHICZNA KONCEPCJA ŹRÓDEŁ PRAWA

Konstytucja jest aktem nadrzędnym w stosunku do całości porządku prawnego, normy konstytucyjne stanowią podstawę i punkt wyjścia pozostałych norm w państwie, które muszą realizować normy konstytucyjne i nie mogą z konstytucja być sprzeczne.

Zasada hierarchicznego systemu źródeł prawa - jednym z elementów państwa prawnego jest oparcie systemu źródeł prawa o zasadę hierarchicznej budowy i umieszczenia aktów stanowionych przez parlament (konstytucja i ustawy) na szczycie tej hierarchii. Na tym tle powstało wiele problemów ustrojowych takich jak: zapewnienie konstytucji charakteru najwyższego źródła prawa krajowego; zapewnienie ustawom charakteru nadrzędnego źródła prawa wobec aktów normatywnych władzy wykonawczej; problemem stanowienia przez organy rządowe innych aktów normatywnych niż akty wykonawcze (akty wydane na mocy upoważnienia ustawy w celu jej wykonania). Art. 87 konstytucji sformułował zasadę zamkniętego systemu źródeł prawa, ale tylko w odniesieniu do prawa powszechnie obowiązującego (wiążącego wszystkie podmioty) z mocy art. 87 źródłami prawa obowiązującymi powszechnie są: konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, akty prawa miejscowego. Konstytucja i ustawy mają charakter samoistny czyli mogą być wydawane przez upoważniony organ bez żadnego szczegółowego upoważnienia. Rozporządzenia i akty prawa miejscowego muszą mieć charakter aktów wykonawczych, czyli do ich wydania potrzebne jest upoważnienie ustawowe o szczegółowym charakterze, co do przedmiotu, podmiotu i treści. Organ władzy publicznej mogą stanowić tylko akty prawa wewnętrznego tzn. akty normatywne obowiązujące jedynie jednostki podległe wydającemu dany akt.

KONSTYTUCJONALIZM WSPÓŁCZESNY

Konstytucyjne zasady ustrojowe- konkretne zasady ustrojowe które we współczesnym konstytucjonalizmie występują i które ten współczesny konstytucjonalizm charakteryzują tzn. pozwalają nam ustalić jakie są cechy współczesnego konstytucjonalizmu, co charakteryzuje współczesny konstytucjonalizm. Wczoraj właśnie nawiązałam do 1 z wczesnych konstytucji Stanu Virginia z1776r - deklaracja praw Virginii tak się nazywa ten akt- określa ona cechy współczesnego konstytucjonalizmu, oczywiście chodzi o końcówkę wieku 18 ale jeśli przyglądniemy się bliżej tym zasadom to zobaczymy że to jest fundament współczesnego konstytucjonalizmu również a my możemy ewentualnie coś do tego dodać . W tej właśnie deklaracji praw Virginii z czerwca 1776r. Powiedziane jest m.in.. Że takie są zasady odpowiedzialność rządu, podział władzy, ograniczenie władzy rządu, sądownictwo sprawowane przez niezależny sąd, suwerenność narodu, konstytucja jako najwyższy akt prawny, podział władzy, i wreszcie uznanie prawa narodu do zmiany konstytucji. Te zasady wyznaczają charakterystykę współczesnego konstytucjonalizmu. Każda konstytucja na tych założeniach się opiera i przyjmuje takie rozwiązania które mają służyć realizacji tych założeń. Oczywiście te założenia są wyrażane przez różne regulacje. Proszę zwrócić uwagę że te wszystkie są nam znane podział władzy, suwerenność narodu, niezależność niezawisłość sądu, odpowiedzialność rządu, prawo narodu do zmiany konstytucji, to są pewne fundamentalne założenia które muszą być przez każde współczesne państwo realizowane jeżeli ono pretenduje do miana demokracji opartej o konstytucjonalizm. Konstytucjonalizm zaś w takim ścisłym znaczeniu tego słowa oznacza uznanie najwyższej mocy prawnej konstytucji. Konsekwencją tego zaś jest konieczność przyjęcia rozwiązań które służą ochronie konstytucji.

ZASADA KONSTYTUCJONALIZMU - obejmuje instytucję badania konstytucyjności norm prawnych. Badaniu konstytucyjności podlegają tylko normy prawne. Nie można badać konstytucyjności w przypadku gdy normy konstytucyjne maja charakter programowy. W takim przypadku nie istnieją prawne środki ochrony konstytucyjności. To oznacza , że nie ma instrumentów prawnych.

OCHRONA KONSTYTUCJI

Ochrona konstytucji to nic innego jak stworzenie pewnego systemu instytucjonalnego który gwarantuje że normy konstytucyjne mają najwyższą moc prawną. To się przekłada oczywiście na stworzenie takich rozwiązań które pozwalają eliminować normę niższego rzędu sprzeczną z konstytucją. Tu nie chodzi o deklaracje że konstytucja ma mieć najwyższą moc prawną, natomiast istotne jest w jaki sposób można to zagwarantować i formalnie rzecz biorąc jedynym sposobem gwarantowania takich zależności jest tworzenie systemu ochrony poprzez uprawnienie do złożenia wniosku o zbadanie konstytucyjności normy

KONTROLA KONSTYTUTYJNOŚCI NORM PRAWNYCH

  1. Kontrola konstytucyjności prawa i jej rodzaje.

Instytucja kontroli konstytucyjności prawa polega na ocenie zgodności z ustawą zasadniczą norm prawnych oraz, ewentualnie, innych działań podejmowanych przez organy państwowe.

Historycznie wykształciły się dwa systemy kontroli konstytucyjności prawa:

  1. Parlamentarny - odnosi się w zasadzie tylko do ustaw; każda ustawa uchwalona przez parlament uważana jest za zgodną z konstytucją i nie ma możliwości jej zakwestionowania. Kontrola ta przybrała w swym rozwoju formę kontroli zinstytucjonalizowanej poprzez np. powołanie specjalnej komisji parlamentarnej, która ma prawo opiniowania projektów ustaw z punktu widzenia ich zgodności z konstytucją. Opinia tych organów nie ma jednak wiążącego charakteru i ostateczna decyzja należy do parlamentu. W przypadku braku tego typu ciał mamy do czynienia z kontrolą sprawowaną przez parlament w ramach zwykłej procedury ustawodawczej.

  2. Pozaparlamentarny - wprowadzany po drugiej wojnie światowej; dziś wśród państw demokracji zachodniej tylko Holandia i Luksemburg nie mają tego typu instytucji. Pozaparlamentarna kontrola konstytucyjności polega na powierzeniu funkcji ochrony konstytucji (badania zgodności aktów prawnych niższego rzędu z ustawą zasadniczą) organowi niezależnemu od parlamentu. Współczesne rozwiązania kształtują się wokół dwu podstawowych modeli - amerykańskiego i kontynentalnego (europejskiego).

MODELE

  1. Europejski model kontroli konstytucyjności prawa.

Cechy:

  1. Amerykański model kontroli konstytucyjności prawa.

Cechy charakterystyczne dla tego typu kontroli to:

KONCEPCJA POLSKA

POLITYCZNE - PROGRAMOWE TREŚCI KONSTYTUCJI I ICH WSPÓŁCZESNE ZNACZENIE

NORMY PRAWA EUROPEJSKIEGO A PRAWO WEWNĘTRZNE

ZASADY USTROJOWE - ZAKRES, TREŚĆ, ZNACZENIE.

Zasada suwerenności narodu (art. 4 ust. 1) - koncept oświeceniowy z wyraźnym podkreśleniem, że władza zwierzchnia nie może należeć do nikogo innego niż naród (i to cały, nie np. tylko lud pracujący miast i wsi). Generalnie nasza koncepcja narodu jest obywatelska, ale są problemy: bo cóż to za obywatele - Polacy na emigracji (a mają prawo wyborcze!)? Poza tym liczą się właściwie tylko ci z prawem wyborczym (tzw. korpus wyborczy)... Naród władzę sprawuje przez swoich przedstawicieli, a w szczególnych przypadkach bezpośrednio - w drodze referendum (art. 125, art. 90 ust. 3, art. 235 ust. 6, art. 170); naród ma także inicjatywę ustawodawczą. Generalnie jednak demokracja nasza jest pośrednia, z parlamentem wybieranym powszechnie na regularną kadencję, przy utrzymaniu zasady pluralizmu politycznego, z wolnym mandatem. Naród (wg art. 6 ust. 1) to też wspólnota kulturowa. Wg prof. Bałabana zasada ta powinna być pomocnicza, warunkowa - uruchamiana w razie istotnego zagrożenia samej suwerenności. Natomiast pojęcie suwerenności w świetle naszego członkostwa w UE wymaga redefinicji.

Zasada demokratycznego państwa prawnego (art. 2): nasz art. 2 to kopia art. 1 konstytucji z 1952, więc zdążyło już od 1952 narosnąć nieco orzecznictwa i poglądów doktryny. Państwo prawne sensu largo: takie, w którym przestrzega się zasad konstytuujących demokrację: podziału władzy, zwierzchnictwa konstytucji, niezależności sądów, niezawisłości sędziów, ustawy jako podstawowego powszechnego źródła prawa. Państwo prawne sensu stricto: państwo, gdzie prawo jest przestrzegane przez wszystkich jego adresatów, zwł. przez organy państwowe (gdy jednostka może robić wszystko, co niezabronione, to organy państwa tylko to, co im dozwolone wyraźnie - TK, NSA uznały u nas, że nie można domniemywać kompetencji organów państwowych) .

Zasada podziału władzy (art. 10 ust. 1): od Arystotelesa, Locke'a, Montesquieu, od 1791 nieuwzględniona tylko w konstytucji z 1935 i 1952. Gwarancja demokracji (i ochrony przed jednowładztwem). W sensie przedmiotowym podział władz to wydzielenie rodzajowo odmiennych sfer działania państwa (stanowienie prawa, jego wykonywanie, sądzenie). W sensie podmiotowym: wyodrębnienie oddzielonych od siebie grup organów państwowych do każdej z owych sfer. Sam podział nie wystarcza, potrzebne są jeszcze hamulce. Nie wszystkie nasze organy mieszczą się w trójpodziale: NIK, RPO, KRRiTV, KRS. Podział władz nie ma charakteru absolutnego, to tylko ogólna zasada (w oparciu o którą konstruuje się np. domniemania kompetencyjne -str. 74).

Zasada pomocniczości: władza pub. nie powinna przeszkadzać osobom lub grupom społ. w podejmowaniu działań; celem władzy jest pobudzanie, podtrzymywanie, a dopiero w ostatniej kolejności uzupełnianie wysiłków wskazanych podmiotów (gdy te wykazują niewydolność).

Zasada sprawiedliwości społ. - nie określona dokładnie, tj. nie wiadomo czy chodzi o państwo opiekuńcze, czy też o postulat wykładni przepisów w oparciu o tą zasadę. W Banaszaku jest co nieco

ZASADA jest czymś zupełnie innym , nie zawiera jednoznacznego oznaczenia treści. Nie jest więc zatem normą skonkretyzowaną . Zasada określa w sposób bardzo ogólny sposoby zachowań, odwołuje bardzo często do określonego systemu wartości , który powinien być podstawą zachowań , ale nie ma tu pewności czy to powinien być ten czy inny np. jeśli mówimy o zasadzie demokratycznego państwa prawnego to nie wiemy co ta zasada tak naprawdę oznacza, gdybyśmy prześledzili ten okres stosowania tej zasady demokratycznego państwa prawnego RP to możemy zauważyć jak można zmieniać treść ze względu na cele jakie się chce uzyskać , im bardziej zasada jest ogólna tym większa jest możliwość takiego posługiwania się nią. Zasad jest bardzo ogólna, dopiero w procesie interpretacji odczytujemy konkretne treści które są w niej zawarte. Zasada jest niedookreślona jej interpretacja może sięgać daleko o czym przesądzają warunki polityczne przede wszystkim

, oznacza także niebezpieczeństwo instrumentalnego potraktowania zasady tzn. wykorzystywania jej ze względu na pewne cele a niekoniecznie z uwzględnieniem rzeczywistej treści . Instrumentalizacja prawa to pojęcie negatywne. Prawo nie powinno być instrumentalnie stosowane dlatego powinno być zawsze osadzone w określonym systemie wartości który stanowi granice.

UNIWERSALNY CHARAKTER ZASAD USTROJOWYCH

ZASADA PAŃSTWA PRAWNEGO

  1. Zasada demokratycznego państwa prawnego - jej ujęcia i gwarancje.

Konstytucja w art. 2 ustanawia zasadę demokratycznego państwa prawnego jako podstawową zasadę ustroju politycznego.

Do podstawowych przesłanek formalnego państwa prawnego współczesna doktryna zalicza: podział władzy, konstytucjonalizm, legalność, prymat ustawy, zakaz retroakcji, dopuszczenie ingerencji w sferę wolności i własności jednostki wyłącznie na podstawie upoważnienia ustawowego, sądową kontrolę władzy wykonawczej oraz odpowiedzialność odszkodowawczą państwa.

Władza państwowa zobowiązana jest respektować prawo, które sama ustanowiła, zarówno w sferze stanowienia, jak też w sferze jego stosowania. Organy państwa stosujące prawo rozstrzygają każdą indywidualną sprawę na podstawie norm abstrakcyjnych i ogólnych. Zasada legalizmu wyrażona jest w art. 7 K. W świetle tego przepisu organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.

Formalnymi gwarancjami przestrzegania prawa przez organy państwowe są wyspecjalizowane instytucje, których zadanie polega na doprowadzeniu do stanu zgodnego z prawem, zwłaszcza w stosunkach pomiędzy organami państwowymi a obywatelem. Taką rolę pełnią w Polsce: TK, RPO, NSA, i niezawisłe sądy.

Do instytucjonalnych gwarancji praworządności należy zasada odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone obywatelom przez działania funkcjonariuszy państwowych oraz nieskrępowane prawo dostępu obywatela do sądu, także w stanach nadzwyczajnych.

Idea demokratycznego państwa prawa spełnia się przez połączenie elementów formalnych z elementami materialnymi, do których współczesna doktryna zalicza przede wszystkim: zagwarantowanie oraz poszanowanie praw i wolności człowieka i obywatela, zasadę suwerenności, zasadę pluralizmu politycznego, demokratyzm oparty na kreowaniu władz przez okresowo odbywane wolne wybory powszechne, zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych, ideę państwa socjalnego opartą na realizacji zasad sprawiedliwości społecznej, niezależny i niezawisły sądowy wymiar sprawiedliwości, kontrolujący zarówno władzę wykonawczą jak i ustawodawczą oraz zasadę samorządu.

W kreowaniu demokratycznego państwa prawnego ma olbrzymi udział TK. Na podstawie dotychczasowego orzecznictwa z pojęcia demokratycznego państwa prawnego wynikają: zakaz retroakcji, zasada respektowania dobra ogółu, zasada niezawisłości sędziowskiej, zasada nullum crimen sine lege i inne.

ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO

art. 2 Konstytucji RP stanowi, iż RP jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasad sprawiedliwości społecznej co oznacza, że w państwie pożądanym stanem jest stan, w którym prawo jest przestrzegane. Jako elementy państwa prawnego traktuje się zasadę podziału władz, zwierzchnictwa Konstytucji, niezależności sądów i niezawisłości sędziów, szczególnej roli ustawy jako podstawowego i powszechnego źródła prawa. W pierwotnym zrozumieniu pojęcia państw prawne chodziło o zasadę, że prawo powinno być przestrzegane przez wszystkich jej adresatów, przede wszystkim przez organy państwowe. Oznacza to obowiązek organów władzy państwowej do działania na podstawie prawa i w granicach prawa. Istotnym elementem zasady demokratycznego państwa prawnego są reguł stanowienia prawa.

Wyróżnić tu należy:

-zakaz działania prawa wstecz- zakaz ten odnoszony jest wyłącznie do przepisów, które pogarszają sytuację adresatów,

- nakaz zachowania odpowiedniego okresu dostosowawczego tzw. Vacatio legis,

- zasadę ochrony praw nabytych - tylko w wyjątkowych sytuacjach może zaistnieć ingerencja w prawa nabyte np. wojna.

- przepisy prawne muszą być formułowane w sposób na tyle jasny, aby adresat bez trudności mógł określić konsekwencje prawne swego postępowania.

Generalnie państwo prawne oznacza poszanowanie praw człowieka. Zawiera główne elementy etycznej zawartości prawa tj.:

- poszanowanie godności człowieka,

- równe traktowanie wszystkich ludzi,

- przestrzeganie dobrych obyczajów w obrocie prawnym,

- obowiązek wyrównania szkody.

a)zasada „rule of law” -odpowiednik państwo prawnego; Każdy podmiot publiczny jest związany prawem oraz poddany kontroli sądów powszechnych. Jest stosowana w Wielkiej Brytanii ta zasada.

b)podmiot władzy (trójpodział): dotyczy ona (ta zasada) aspektu organizacyjnego. Są organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Ale brak jest jedności funkcjonalnej np: władza wykonawcza stanowi prawo; parlament jest sądem itp.

c)brak odrębności personalnej - brak zasady niepołączalności np.: powoływanie ministrów spośród posłów; Lord Kanclerz jest członkiem gabinetu (rządu), członkiem Izby Lordów i przewodniczącym Komitetu Sądowego

d)ZASADA SUPREMACJI PARLAMENTU - zasada zwierzchnictwa parlamentu

Skład Parlamentu: monarcha, Izba Lordów, Izba Gmin

Izba Gmin - członkowie gabinetu (rządu)

Premiera powołuje się spośród Izby Gmin

Izba Lordów zawiera w sobie sąd (jest sądem najwyższym Wielkiej Brytanii)

Monarcha - uosabia suwerenność narodu i państwa, uosabia koronę, władzę państwową posiadającą nieograniczone prerogatywy.

Supremacja (nie stanowi najwyższej władzy) - parlament personifikuje ogół obywateli, bo reprezentuje obywateli poprzez Izbę Gmin, reprezentuje przedstawicieli określonych grup społecznych poprzez Izbę Lordów.

II. ZASADA DEMOKRATYCZNEEGO PAŃSTWA PRAWNEGO

7.IV.1989 r. - nowela kwietniowa (Senat, Prezydent)

29.XII.1989r. - nowela grudniowa (zmiana I rozdziału, zmiana nazwy państwa PRL→RP, usunięte fragmenty o ludzie pracującym, o socjaliźmie, powstaje zasada demokratycznego państwa prawnego)

Zasada demokratycznego państwa prawnego:

- TK wyprowadził z niej kilkanaście innych zasad

- jest to norma konstytucyjna stanowiąca ważną dyrektywę wiążącą organy państwowe (dyrektywa interpretacyjna)

<art.2> RP jest demokratycznym państwem prawnym

Standardy państwa prawnego

1. wymóg podstawy prawnej względem wszystkich poczynań obywateli

2. państwo potwierdza obywatelom pewność tego prawa

3. powstrzymywanie się państwa od wkraczania w sferę wolności obywateli

Przesłanki państwa prawnego

  1. podział władz (kontrola, oddziaływanie)

  2. prymat ustawy - podstawowy akt normatywny, w oparciu o który działa państwo i jego organy

  3. legalność - podstawa prawna występuje we wszystkich działaniach państwa

PAŃSTWO PRAWNE to takie, w którym prawo jest przed państwem, tzn. że prawo jest też ponad państwem (państwo działa w oparciu o prawo, jest związane prawem), prawo rządzi państwem. Prawo ma również pierwszeństwo przed innymi regułami (np. zwyczajami)

<art.7> organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa (praworządność formalna, legalizm)

Standardy demokratycznego państwa prawnego

DEMOKRATYCZNE PAŃSTWO PRAWNE - prawo odzwierciedla akceptowany w nim społecznie system wartości oparty na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego, Państwo szanuje te wartości i pragnie je rozwinąć w prawie. Status jednostki oparty jest na godności człowieka, która jest niezbywalna. W państwie takim istnieje kontrola konstytucyjności prawa.

<art.2> prawo urzeczywistnia zasady sprawiedliwości społecznej

TK wyprowadził z zasady demokratycznego państwa prawnego szereg innych zasad, np.:

- prawo nie działa wstecz

- nie ma kary bez ustawy

- ochrona praw nabytych

ELEMENTY SKŁADOWE ZASADY DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO

CECHY PAŃSTWA PRAWNEGO

CECHY SYSTEMU PRAWA WG ZASADY DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO

ZASADA RULE OF LAW

POZYCJA USTROJOWA JEDNOSTKI

FORMY UREGULOWANIA PRAW I WOLNOŚCI CZŁOWIEKA

NIEMIECKA I HISZPAŃSKA KONCEPCJA PRAW I WOLNOŚCI CZŁOWIEKA

ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI

ROZWÓJ ZAKRESU PRAW I WOLNOŚCI CZŁOWIEKA (XIX I XX W.)

DWIE KONCEPCJE RGULACJI PRAW I WOLNOŚCI CZŁOWIEKA (ROZWIĄZANIA WE WSPÓŁCZESNYCH KONSTYTUCJACH)

ZASADY OGRANICZANIA PRAW WOLNOŚCI CZŁOWIEKA WG POLSKIEJ KONSTYTUCJI

Art. 3 ust.3 Konstytucji dopuszcza ustanawianie (co do zasady) ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw i wolności , ale :

- w aspekcie formalnym ograniczenia te mogą być ustanowione tylko w ustawie

- w aspekcie materialnym ograniczenia te mogą być ustanowione tylko dla ochrony jednej z 6 wartości wyliczonych w art.31 ust 3 : bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego , środowiska, zdrowia publicznego, moralności publicznej , moralności i praw innych osób. Czyli każda ustawa wprowadzając ograniczenia praw i wolności jednostki musi więc służyć ochronie interesu publicznego , który odnosi się do jednej z wskazanych wyżej sfer szczegółowych.

SKARGA KONSTYTUCYJNA

Skarga konstytucyjna Istotą skargi konstytucyjnej jest bezpośrednie powiązanie tej procedury z ochroną praw jednostki. Skarga konst. to szczególny środek prawny pozwalający jednostce na zwrócenie się do Sądu Konst. o zweryfikowanie ostatecznych rozstrzygnięć władz publicznych, o ile naruszają konstytucyjnie zagwarantowane prawa lub wolność skarżącego. Istotne są 4 elementy: incydentalny charakter skargi; ograniczenie podstawy skargi tylko do naruszeń praw wolności o konstytucyjnym charakterze; subsydiarny charakter skargi możliwy do wniesienia po wyczerpaniu wszystkich środków prawnych; przyznanie rozpatrywania skargi organom sądownictwa konstytucyjnego wiążącego wszystkie organy państwa. Istnieją 2 ujęcia skargi konstytucyjnej: węższe (skarga przeciwko normie) - polega na ograniczeniu podstaw skargi do zarzutu że orzeczenie zostało wydane w oparciu o przepis prawny sprzeczny z konstytucją; szersze (skarga przeciwko normie jak i orzeczeniu) - pozwala na postawienie zarzutu czy orzeczenie zostało wydane w sposób naruszający konstytucję, np. przez złą interpretacje stosowanego przepisu. Uprawnionym do wystąpienia ze skarga konstytucyjną jest każdy czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone (art. 79 ust. 1). Skargi konstytucyjne mogą być wnoszone przez każdego obywatela, osoby prawne (partie polityczne, związki zawodowe). Podstawa skargi konst. jest zarzut naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącego, mogą to być wszelkie prawa i wolności pod warunkiem że są sformułowane w konstytucji. Podstawą skargi nie może być zarzut naruszenia innych przepisów konstytucyjnych czy naruszenia przepisów ustawowych. Przedmiotem zaskarżenia może być tylko konkretnie określona ustawa lub inny akt normatywny, ale tylko taki który był podstawa wydania ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie. Nie istnieje możliwość wniesienia skargi przeciw przepisom które utraciły moc obowiązującą. Dla możliwości wniesienia skargi konst. konieczne jest spełnienie warunków: naruszenie praw musi nastąpić w wyniku orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej; orzeczenie musi być orzeczeniem ostatecznym (nie przysługuje żaden środek odwoławczy); przedmiotem skargi może być jedynie zarzut niezgodności z konstytucją aktu na podstawie którego wydano orzeczenie; dopuszczalny termin wniesienia skargi to 2 m-ce od otrzymania prawomocnego wyroku. Postępowanie co do skargi konst. toczy się analogicznie jak w sprawie kontroli norm. Występują jednak pewne rozbieżności: rozbudowana kontrola wstępna dopuszczalności skargi - decyduje 1 sędzia; nadając skardze bieg TK może wstrzymać lub zawiesić wykonanie orzeczenia; o nadaniu biegu skardze informowany jest Rzecznik Praw Obywatelskich; skargę rozpatruje skład 3 lub 5 sędziów lub w sprawach bardzo zawiłych pełny skład TK. Spory kompetencyjne Istotą sporu kompetencyjnego jest rozbieżność stanowisk co do zakresu kompetencji stron sporu, czyli jest to postępowanie polegające na rozsądzeniu sprzecznych stanowisk zajmowanych przez strony. Spór kompetencyjny może dotyczyć tylko rozbieżności stanowisk co do kompetencji centralnych konstytucyjnych organów państwa, nie może w tej procedurze rozstrzygać sporów między organami centralnymi a lokalnymi. Spór kompetencyjny może mieć: charakter pozytywny - gdy organy uznają się za właściwe do rozstrzygnięcia danej sprawy; charakter negatywny - gdy organy uznają się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia danej sprawy. Inicjatywa postępowania w sprawie sporu kompetencyjnego należy do: Prezydenta RP, Marszałków Sejmu i Senatu, Premiera, Pierwszego Prezesa SN, Prezesa NSA i Prezesa NIK.

SKARGA KONSTYTUCYJNA

Skarga Konstytucyjna to specyficzny środek prawny, skupiający w sobie 2 funkcje:

  1. obiektywna

jej rolą jest ochrona systemu konstytucyjnego

  1. subiektywna

Skarga Konstytucyjna ma na celu ochronę indywidualnych praw jednostki

W doktrynie nie ma jednolitej definicji Skargi Konstytucyjnej. Przyjmuje się, że jest to szczególny środek prawny zapewniający jednostce bezpośredni dostęp do sądu konstytucyjnego przypadku naruszonych przez władze publiczne konstytucyjnie gwarantowanych praw i wolności.

Istnieją 2 modele Skargi Konstytucyjnej:

  1. wąski

Skarga Konstytucyjna może być kierowana tylko i wyłącznie przeciwko normom. Model ten przyjęto w Polsce, Rosji i na Węgrzech.

  1. szeroki

Skargę Konstytucyjną można kierować zarówno przeciwko normom jak i stosowaniu prawa. Model ten wykształcił się w Niemczech i został przyjęty w większości praw europejskich. Skarga Konstytucyjna może być kierowana przeciwko działaniom 3 władz, a także wobec zaniechania ustawodawczego.

Skarga Konstytucyjna została ujęta w konstytucji, w <art.79>, a także w przepisach ustawy o Trybunale Konstytucyjnym w <art.46-52>

Cechy Skargi Konstytucyjnej:

  1. indywidualny charakter Skargi Konstytucyjnej

Skarga Konstytucyjna zawsze musi łączyć się z konkretnym przypadkiem naruszenia prawa. Skarżący musi wskazać, które prawa lub wolności zostały naruszone. Zarzut trzeba uzasadnić, poprzeć odpowiednią argumentacją.

  1. podstawę Skargi Konstytucyjnej mogą stanowić tylko i wyłącznie konstytucyjne prawa i wolności (rozdział II konstytucji i inne przepisy konstytucji)

<art.81> ograniczenia: praw wymienionych tam można dochodzić tylko w warunkach

określonych w ustawie.

Powołując się na prawa i wolności trzeba odwołać się do przepisów konstytucji i

ustaw. Można odwołać się tylko do przepisów gwarantujących wolności i prawa

kierowane do jednostek, a nie dotyczących politycznych zasad ustrojowych.

Przepisy prawa międzynarodowego nie mogą podlegać skardze.

Przepis prawa międzynarodowego może być podstawą, jeśli ma swój odpowiednik w przepisach naszej konstytucji.

Np. <art.6 EKPCz> = <art.45 konstytucji>

  1. subsydiarny charakter (pomocniczy) Skargi Konstytucyjnej

Skarga Konstytucyjna może być wniesiona dopiero po wyczerpaniu wszystkich innych dostępnych środków prawnych.

  1. Skarga Konstytucyjna leży w granicach wyłącznej właściwości sądów konstytucyjnych

Zakres podmiotowy Skargi Konstytucyjnej:

I. Szeroki

Skarga Konstytucyjna przysługuje każdemu, jest niezależna od obywatelstwa. Dotyczy ona także cudzoziemców (wyjątki: status uchodźcy i azyl - <art.56>, <art.79,ust.2>).

Osoba prawna może wnieść Skargę Konstytucyjną o ile dane prawo, wolność jej przysługuje, np. - może dotyczyć prawa własności

- nie może dotyczyć prawa do życia

Zakres przedmiotowy Skargi Konstytucyjnej:

Przedmiotem może być tylko i wyłącznie konkretny przepis, który stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia sądowego.

Skarga Konstytucyjna, a wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich:

  1. - Skarga Konstytucyjna może dotyczyć tylko i wyłącznie konstytucyjnych praw i wolności

- wniosek, skargę do R.P.O. może dotyczyć zarówno konstytucyjnych praw i

wolności, jak i tych wszystkich zawartych w innych aktach normatywnych.

  1. - Skargę Konstytucyjną można kierować tylko i wyłącznie w swoim imieniu o naruszeniu przysługujących nam praw i wolności

- wniosek do R.P.O. można wnieść także w czyimś imieniu

  1. - Skarga Konstytucyjna jest sformalizowana, wymaga formy pisma procesowego. Dodatkowe wymogi zawarte są w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym.

Skargę Konstytucyjną należy złożyć w terminie 3 msc. od daty dostarczenia ostatecznego, prawomocnego rozstrzygnięcia (termin zawity). Istnieje przymus adwokacko-radcowski przy sporządzaniu Skargi Konstytucyjnej, chyba, że skarżącym jest sam: prokurator, notariusz lub prof. dr hab. nauk prawnych.

Skarżący może reprezentować się w TK osobiście (przymus adwokacki jedynie w sporządzeniu skargi).

- wniosek do R.P.O. jest odformalizowany, nie wymaga żadnej szczególnej formy. Może to być np. list, fax, e-mail. Nie musimy skarżyć konkretnego przepisu, nie ma terminów.

  1. - obydwa wnioski nie podlegają opłatom.

Czy przed wniesieniem skargi do ETPCz należy złożyć Skargę Konstytucyjną?

<art.35 ETPCz> Przed wniesieniem skargi do ETPCz należy wszystkie konstytucyjne środki odwoławcze.

Do 2003 r. ETPCz nie wypowiadał się w sprawie polskiej.

W 2003 r. ETPCz wydał orzeczenie precedensowe ws. przeciwko Polsce - postanowienia z dnia 9 października 2003 r., skarga nr 47414/99.

Skarga Konstytucyjna będzie postrzegana za konieczny do wyczerpania środek odwoławczy, jeśli są spełnione 3 warunki:

  1. jeśli normie prawa krajowego można zarzucić niezgodność z przepisami konstytucji i konwencji łącznie.

  2. naruszenie EKPCz musi być wynikiem zastosowania przepisu prawa będącego podstawą orzeczenia w sprawie indywidualnej

  3. przepisy poszczególnych procedur muszą gwarantować możliwość wznowienia postępowania.

HISTORIA ROZWOJU SKARGI KONSTYTUCYJNEJ

WĄSKIE I SZEROKIE UJĘCIE SKARGI KONSTYTUCYJNEJ

CECHY I RODZAJE SKARGI KONSTYTUCYJNEJ

SKARGA KONSTYTUCYJNA A ZASADA SUBSYDIARNOŚCI

SKARGA KONSTYTUCYJNA W POLSCE I W WYBRANYCH PAŃSTWACH

SYSTEM PARLAMENTARNO - GABINETOWY

System rządów parlamentarno-gabinetowych polega na równowadze między władzą prawodawczą a rządem, który nazywany bywa gabinetem. Gabinet jest powoływany przez głowę państwa i każdorazowo musi się cieszyć poparciem większości parlamentarnej. Utrata poparcia następuje zawsze, gdy parlament uchwali tzw. wotum nieufności. Zaufaniem parlamentu muszą się cieszyć także poszczególni ministrowie. W systemie tym uprawnienia głowy państwa - prezydenta czy króla są ograniczone. Z reguły nie ponosi on odpowiedzialności politycznej za swoje działania, nie może być odwołany. Te odpowiedzialności ponoszą ministrowie, dlatego też ich podpis wymagany jest pod każdym aktem urzędowym głowy państwa. W takim systemie rządów zazwyczaj na czele rządu staje lider partii posiadającej większość w parlamencie, a jeżeli takiej partii nie ma to lider koalicji. System ten na gruncie europejskim rozwinął się w Wielkiej Brytanii, a następnie został przyjęty przez inne kraje europejskie.

System ten wiąże się z klasycznym modelem brytyjskim. System brytyjski określił podział kompetencji i wzajemne zależności między 3 organami władzy: królem, gabinetem i parlamentem. Istotę brytyjskiego systemu rządów parlamentarno-gabinetowego można sprowadzić do kilku zasad:

- pochodząca z wyborów powszechnych Izba Gmin stanowi bazę polityczną tworzenia i funkcjonowania gabinetu,

- premiera, a na jego wniosek ministrów powołuje król. Premierem zostaje przywódca tej partii, która wygrała wybory. Premier przedstawia królowi skład swego gabinetu, który monarcha zatwierdza oraz pośredniczy w kontaktach między gabinetem a królem

- wszystkie akty króla są wykonywane za radą i zgodą ministrów, a więc podlegają kontrasygnacie. Dotyczy to też prerogatyw, które swego czasu należały do zakresu osobistych uprawnień monarchy „król panuje a nie rządzi”;

- gabinet ponosi solidarną odpowiedzialność wyłącznie przed Izbą Gmin. W związku z tym Izba Gmin nie może wyrazić wotum nieufności pojedynczemu członkowi gabinetu lecz wyłącznie całemu gabinetowi,

- obie izby mają wiele uprawnień kontrolnych wobec rządu: dyskusje nad programem rządu i budżetem, ogólną polityką i polityką w poszczególnych dziedzinach działalności rządu, zapytania poselskie itp.

- gabinet posiada prawo inicjatywy ustawodawczej - dysponuje zdyscyplinowaną większością. Brytyjski system znalazł zastosowanie w takich krajach jak: Austria, Kanada, Nowa Zelandia - podlegały one silnym wpływom kultury anglosaskiej

Władza ustawodawcza: monarcha i dwuizbowy parlament: Izba Lordów i Izba Gmin

Władza wykonawcza: monarcha i rząd mianowany przez króla i odpowiedzialny przed parlamentem. Premierem jest przywódca większości parlamentarnej.

SYSTEM PREZYDENCKI

System prezydencki - przykładem tego systemu są Stany Zjednoczone, jest w pewnym sensie odwrotnością systemu parlamentarnego. Jego podstawą cechą jest tzw. Jednolitość egzekutywy: prezydent jest zarazem głową państwa jak szefem rządu, nie ma natomiast wyodrębnionego urzędu premiera. Tym samym prezydentowi przysługuje b. silna pozycja ustrojowa - jest jednoosobowym zwierzchnikiem władzy wykonawczej. Prezydent jest wybierany przez naród, co daje mu legitymację demokratyczną równą legitymacji parlamentu. System prezydencki nie zna odpowiedzialności parlamentarnej rządu. W systemie tym nie występuje też możliwość rozwiązania parlamentu. Sam prezydent ponosi odpowiedzialność tylko za naruszenie prawa - wówczas Kongres może go w procedurze tzw. Impeachmentu usunąć ze stanowiska. Egzekutywa i legislatywa pozostają w znacznym stopniu odseparowane.

Prezydencki system rządów Stanów Zjednoczonych określany jest jako klasyczny model ustroju opartego na zasadzie separacji i hamowania się władz naczelnych państwa.

W systemie rządów prezydenckich, prezydent jest głową państwa i zarazem szefem administracji. Nie występuje premier rządu oraz rząd jako organ kolegialny. Prezydent mianuje ministrów, którzy są jego doradcami i wykonawcami jego woli jak i kierownikami odpowiednich resortów. Ministrowie nie są odpowiedzialni politycznie przed parlamentem, a zatem nie może żądać ustąpienia odpowiedniego ministra. Prezydent jest równorzędnym z parlamentem reprezentantem narodu, ponieważ wybierany jest w wyborach powszechnych, podobnie jak parlament. Zasada ta jest wyrazem politycznej niezależności prezydenta od parlamentu, a jednocześnie służy umocnieniu jego pozycji wobec naczelnych organów państwowych. Prezydent nie jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem. Parlament zatem nie powołując prezydenta, nie może go też i odwołać przed upływem kadencji. Natomiast zarówno prezydent jak i ministrowie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności konstytucyjnej.

SYSTEMY MIESZANE

System ten stanowi połączenie elementów systemu parlamentarnego i prezydenckiego stąd też często nazywany jest systemem mieszanym. Charakteryzuje się on silną i samodzielną władzą prezydenta wybieranego w wyborach powszechnych i bezpośrednich. Prezydent określa główne kierunki polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Zasadniczy wpływ na całą politykę państwa mają 3 nadrzędne organy: prezydent, rząd i parlament. Władza wykonawcza znajduje się w rękach prezydenta oraz rządu, który realizuje polityki prezydenta. Funkcjonowanie systemu prezydenckiego jest jednak zdeterminowane układem sił politycznych w parlamencie. W praktyce system ten występuje we Francji.

Pierwszym krajem, który otworzył drogę temu rodzajowi rządów były Niemcy (konstytucja weimarska z 1919r.). Istotą był kompromis pomiędzy tradycją monarchistyczną a rewolucyjną zasadą suwerenności ludu. Połączono demokrację pośrednią o dwóch wybieralnych organach: Prezydencie i Sejmie Rzeszy z demokracją bezpośrednią o jednym organie czyli ogóle wyborców. Prezydent i Sejm Rzeszy były 2 równorzędnymi i niezależnymi od siebie organami. Czynnikiem, który miał łączyć prezydenta i parlament był rząd.

Finlandia: organem równorzędnym parlamentowi, ale działającym w sferze władzy wykonawczej jest prezydent. Obok prezydenta działa rząd powoływany i odwoływany przez niego na podstawie układu politycznego w parlamencie. Składa się on z przewodniczącego i ministrów. Prezydentowi służy wiele uprawnień parlamentu: zwołuje sesje nadzwyczajne, otwiera i zamyka sesje zwyczajne, ma prawo rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji, służy mu też inicjatywa ustawodawcza i prawo weta ustawodawczego.

V Republika: prezydent czuwa nad należytym przestrzeganiem konstytucji. Silny związek prezydenta z rządem. Wpływ prezydenta na działalność i skład rządu oraz administracji polega na powoływaniu i odwoływaniu premiera, a na jego wniosek członków rządu i przewodniczeniu na posiedzeniach RM. Powiązanie prezydenta z działalnością rządu zapewnia jednolitość działania obu organów. Wzmacnia to ich pozycję wobec parlamentu. Parlament może oddziaływać na treść i sposoby realizacji polityki rządu, jednakże czyni to w zakresie ustawodawstwa i kontroli. Podkreślona jest rola premiera, który jest pierwszym pomocnikiem prezydenta.

ZASADA TRÓJPODZIAŁU WŁADZY WG KONCEPCJI BRYTYJSKIEJ

ZASADA RTRÓJPODZIAŁU WŁADZY WG KONCEPCJI AMERYKAŃSKIEJ

POJĘCIE GABINETU I RZĄDU W WIELKIEJ BRYTANII

POZYCJA SEKRETARZA STANU W USA

PREZYDENT USA A KONGRES

WŁADZA NAD SAKIEWKĄ

1. WŁADZA NAD SAKIEWKĄ - w ramach funkcji ustawodawczej pojawia się to pojęcie w Wielkiej Brytanii. Kongres jest uprawniony do decydowania o faktycznym uruchomieniu kredytów dla prezydenta. Jest to jeden z najostrzejszych instrumentów oddziaływania na prezydenta.

Jest to kontrola wykonywana przez Kongres dla władzy wykonawczej.

WETO USTAWOODAWCZE

WETO KIESZONKOWE

54. WETO KIESZONKOWE - polega na tym , że nie podpisany i nie odesłany do Kongresu przez Prezydenta projekt staje się ustawą, chyba że Kongres przerywając swe prace uniemożliwi jego zwrot.

Weto kieszonkowe :

1. Koniec kadencji.

2. Koniec sesji.

3. Przerwa.

KANCLERZ NIEMIEC A RZĄD

ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI KANCLERZA I RZĄDU

UPRAWNIENIA PREZYDENTA NIEMIEC

W okresie międzywojennym pozycja Prezydenta była silna. Teraz pozycja Prezydenta jest trochę słabsza: ma uprawnienia reprezentacyjne, ale rola Prezydenta może być większa niż wynika to z przepisów. Jeśli sytuacja polityczna jest klarowna, jasna to wtedy nie ma możliwości działania poprzez własny autorytet. W sytuacji politycznie odwrotnej Prezydent może bardziej stanowczo wkraczać w politykę oddziałując na partie polityczne pokazujące możliwości kompromisu w celu powołania Kanclerza

KANCLERSKIE „WYTYCZNE POLITYKI”

USTAWA KONSTYTUCYJNA

USTAWA ORGANICZNA

USTAWA ORGANICZNA

Powstała we Francji w XIX wieku. Stosuje się ją we Francji, Portugalii, Hiszpanii. Jest ona usadowiona pomiędzy Konstytucją i ustawą Konstytucyjną a ustawą zwykłą. Moc tego aktu jest nieco mniejsza niż Konstytucji i nieco wyższa niż ustawy zwykłej. Tryb uchwalania jest trudniejszy niż ustawy zwykłej ale łatwiejszy niż Konstytucji.

Przedmiotem tych ustaw są współczesne zagadnienia z dziedziny ustrojowej.

USTAWA W SENSIE MATERIALNYM I FORMALNYM

USTAWA W SENSIE MATERIALNYM

Akt zawiera generalne i abstrakcyjne normy materialne, ale nie jest istotny tryb uchwalania tego aktu.

USTAWA W SENSIE FORMALNYM

Akt który jest uchwalony w trybie szczególnym ale normy tego aktu niekoniecznie mają charakter abstrakcyjny i generalny.

USTAWA PUBLICZNA

USTAWA PRYWATNA

USTAWA PRYWATNA

Występuje w Wielkiej Brytanii, USA. Akt który przynosi korzyści np. organizacjom, samorządowi, osobie prywatnej.

ROZPORZĄDZENIA Z MOCĄ USTAWY

ROZPORZĄDZENIA Z MOCĄ USTAWY - obecnie są to akty rządowe wydawane na podstawie konstytucji np. Francja, Portugalia z upoważnienia, są wydawane na określony czas, wskazanie materii. Lub też konstytucja mówi o takich aktach w szczególnych sytuacjach

np. Hiszpania . Rząd decyduje czy zaszły te okoliczności. Są to akty wydawane na podstawie ogólnej klauzuli kompetencyjnej zawartej w konstytucji.

DEKRETY Z MOCA USTAWY

NAJWAŻNIEJSZE CECHY SYSTEMU PREZYDENCKIEGO NA PRZYKŁADZIE USA

FRANCUSKI MODEL PARLAMENTARYZMU

Parlament ma kompetencje do stanowienia ustaw. Potem mamy takie rozwiązanie , że jest pewien zakres materii w odniesieniu do których dopuszcza się zarówno ustawodawstwo parlamentarne jak i rządowe. Takie kraje jak Francja , Hiszpania, Portugalia stanowią przykłady krajów , w których władza ustawodawcza może być w pewnym zakresie wykonywana przez egzekutywę. Konstytucja Francji z 1958 roku art.34 stanowi , że ustawy uchwala Parlament.. Ustaw ustala zasady dotyczące wyliczenia różnych materii np. praw obywatelskich , wymiaru stawek wszelkiego rodzaju pobierania podatku, emisji pieniądza, dotyczy systemu wyborczego , podstawowe założenia zobowiązań cywilnych , handlowych , ogólna organizacja obrony narodowej , samorząd wspólnot lokalnych, rolnictwo, prawa własności i praw rzeczowych. Art. 37 mówi , że materie nie należące do zakresu ustawy stanowią sferę działalności reglamentacyjnej. To jest sfera działalności rządu. Art. 34. konstytucji francuskiej przewiduje katalog materii , które są regulowane w drodze ustawy wydawanej przez parlament. Wszystkie pozostałe materie należą do władzy reglamentacyjnej rządu. W tym zakresie prawo powinien stanowić rząd. W praktyce tego art.34 nie zrealizowano nigdy i konstrukcja ustawy pozostała nie zmieniona. Żaden inny kraj takiej konstrukcji nie przyjmował i nie przyjął ( to jest odosobniony przypadek).

KOMPETENCJE USTAWODAWCZE W SYSTEMIE PARLAMENTARYZMU ZRACJONALIZOWANEGO

CECHY POZYCJI USTROJOWEJ PREZYDENTA FRANCJI W PORÓWNANIU Z KONCEPCJĄ POLSKĄ

Pozycja prezydenta art.5 daje prezydentowi francuskiemu możliwość wykonywania arbitrażu . To są rozwiązania bardzo charakterystyczne . Prezydent republiki czuwa nad przestrzeganiem konstytucji , zapewnia przez swój arbitraż właściwe funkcjonowanie władz publicznych , jak również ciągłość państwa. Jest on gwarantem niepodległości narodowej i przestrzegania traktatów . Można to odnieść do np. do pewnych konkretnych uprawnień np. do prawa weta. Ale arbitraż może wykonywać mając dość duże związki z rządem. Prezydent z urzędu przewodniczy posiedzeniom rządu ( w ten sposób zapewnia ciągłość instytucji państwowej). Arbitraż art.20 i 21 - rząd określa i prowadzi politykę narodu, premier kieruje działalnością rządu, ale w drodze wyjątku może przewodniczyć w zastępstwie prezydenta republiki Radzie Ministrów na podstawie wyraźnego upoważnienia i przy określonym porządku ( to nie jest istotne).

POZYCJA USTROJOWA PREZYDENTA RP W „MAŁEJ KONSTYTUCJI” I W KONSTYTUCJI Z 1997 ROKU

PARLAMENTARYZM ZRACJONALIZOWANY I PRZYCZYNY JEGO SKONSTRUOWANIA

W koncepcji zracjonalizowanego parlamentaryzmu wyraźnie można dostrzec , że rozwiązania przedstawiane służąc wzmocnieniu Rządu ograniczają siłę Parlament. Zwężają zakres jego możliwości w stosunku do Rządu (ocenić można tylko to pozytywnie). Konstruktywne wotum nieufności wywodzące się z Niemiec jest dzisiaj stosowane w wielu krajach : Polsce, Hiszpanii. Miało być instrumentem który miał umożliwić stanowienie prawa w sytuacji w której Rząd nie ma większości , a istnieje realna potrzeba uchwalenia aktów prawnych.

CECHY EGZEKUTYWY W WIELKIEJ BRYTANII

ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI POLITYCZNEJ W WILEKIEJ BRYTANII

POZYCJA USTROJOWA KANCLERZA NIEMIECKIEGO

wybierany przez Parlament ale wniosek składa Prezydent lub wybiera Parlament bez ingerencji Prezydenta (sytuacja wyjątkowa). Jest on szefem rządu, wybierany przez Parlament (Bundestag) na wniosek Prezydenta ale awaryjnie może wybierać Parlament większością głosów. Jest szefem rządu o mocnej pozycji (bo dominuje w egzekutywie), posiada szczególne uprawnienia w dziedzinie powoływania - zgłasza wniosek do Prezydenta w sprawie o powołanie ministrów. Odwołuje ministrów na wniosek Kanclerza. Ma szerokie możliwości w kształtowaniu składu rządu.

Posiada on:

a) władzę kreowania składu rządu

b) wpływ na odwołanie członków rządu - ministrowie są zależni od Kanclerza personalnie i politycznie
i przed nim ponoszą odpowiedzialność polityczną.

Kanclerz pochodzi z partii która wygrała wybory. Na wniosek Kanclerza Prezydent dokonuje zmian
w składzie rządu. Ministrowie odpowiedzialności przed Bundestagiem nie ponoszą. Kanclerz przedstawia w Bundestagu program rządowy ale program ten nie jest głosowany. Parlament nie wpływu na skład rządu. Cały skład rządu zależy od Kanclerza. Program rządu zależy od Szefa Rządu.

Występują tu też „wytyczne polityki” - są one wiążące dla ministrów. Przedstawia je szef rządu. Jest on też odpowiedzialny politycznie przed Parlamentem przy zastosowaniu „konstruktywnego votum nieufności”. Ministrowie mają wolną rękę do działania w ramach swoich „wytycznych polityk”. Jeśli występuje „konstruktywne votum nieufności” to Kanclerz podaje się do dymisji i jest powoływany nowy Kanclerz. Wynika to z Konstytucji Weimarskiej z 1919r. (chodzi o „konstruktywne votum nieufności”). Hamuje ono zapędy dymisjonowania rządu z uwagi na to co będzie potem bo łatwiej jest obalić rząd niż powołać nowy. Tylko raz skorzystano z tego elementu w 1982 r. i doszedł do władzy Helmut Kohl. Stosuje się je rzadko, ale jest to dobre.

KONCEPECJE REPREZENTOWANIA INTERESÓW W SYSTEMIE DEMOKRATYCZNYM

USTAWY WIELKIEJ BRYTANII

USTAWY FRANCJI

USTAWY NIEMIEC

BLOK KONSTYTUCYJNY

UPRAWNIENIA USTAWODAWCZE RZĄDU

CHARAKTERYSTYKA USTROJÓW PAŃSTW EUROPY ŚRODKOWEJ I WSCHODNIEJ

PORÓWNAJ SYSTEM PARLAMENTARNO - GABINETOWY Z PREZYDENCKIM

Są to dwa najpopularniejsze systemy rządów. Oba wykształciły się w tej samej epoce i są oparte na krańcowo różnych zasadach i instytucjach. Oba te modele można traktować jako skrajne w całym wachlarzu form ustrojowych państw demokratycznych. System rządów parlamentarno - gabinetowych opiera się na następujących zasadach i instytucjach:

System prezydencki oparty jest na instytucjach będących zaprzeczeniem cech ustroju parlamentarno-gabinetowego. Oba te ustroje łączy tylko jedna wspólna cecha - jest to zasada nieodpowiedzialności politycznej głowy państwa. Zasada ta w obu tych systemach znalazła się z innych powodów i inne sa konsekwencje jej przyjęcia. Cechy systemu prezydenckiego:

29


Wyszukiwarka