PSYCHOANALIZA - S. Freud (1856-1939)

Klasyczna teoria psychoanalityczna

Hipoteza uwiedzenia - zaburzenia psychiczne o charakterze konwulsyjnym występują u osób wobec których , któreś z rodziców dopuściło się jakiejś formy nadużyć w sferze seksualnej ,a te doświadczenia erotyczne w kontakcie z rodzicami zostały wyparte z pamięci; u podstaw każdej nerwicy histerycznej leży jakieś uwiedzenie rzeczywiste.

II Trzy główne dogmaty psychoanalizy:

1. Determinizm- każde nasze zachowanie ma jakieś przyczyny- nie ma zachowań przypadkowych. Wszelkie zachowania i przeżycia zdeterminowane są siłami, nad którymi człowiek nie ma kontroli. Ostateczną przyczyną każdej aktywności jest popęd. Popędy stanowią główne czynniki motywacyjne- wyobrażenia psychiczne zostają naładowane energią popędową- kateksja.

Człowiek funkcjonuje jak mechanizm- energia biologiczna powoduje wzrost pobudzenia, odczuwany jako pragnienie, a celem określonej aktywności jest redukcja napięcia, przynosząca ulgę. Wzrost napięcia jest nieprzyjemny, a jego uwolnienie- przyjemne, dlatego człowiek dąży przyjemności i unikania przykrości.

Początkowo Freud przyjmował istnienie jednego popędu seksualnego z energia libido, z czasem przyjął, że oprócz instynktu życia istnienie instynkt śmierci- tanatos, którego wyrazem zewnętrznym może być agresja.

Libido funkcjonuje wg zasady zachowania energii- zainwestowanie energii w jakieś działanie zmniejsza energie możliwą do zainwestowania w inną aktywność.

2. Konflikt

Pomiędzy popędami rodzi się nieuchronny konflikt. Każda forma aktywności psychicznej i fizycznej jest wynikiem konfliktu, ścierania się antagonistycznych sił i pragnień.

Rodzaje konfliktu:

• między popędami- kochać i niszczyć, żyć i ginąć

• między id a superego- popędowe pragnienia, wymagania kultury- jednostka chce dać wyraz swoim erotycznym i agresywnym popędom i jednocześnie nie chce przekroczyć norm i zakazów etycznych, moralnych- najbardziej obciążający konflikt

• między ego a rzeczywistością- zaspokojenie potrzeb, a życie zgodnie z otoczeniem społecznym

W rezultacie pojawia się lek. Pierwotnie jest skutkiem libido, później staje się sygnałem zagrożenia, konfliktu między jednostką, a światem zewnętrznym.

Rodzaje lęku:

• Lęk realistyczny -przed zagrożeniem tkwiącym w środowisku, np. przed agresywnym zwierzęciem czy egzaminem

• Lęk neurotyczny - wynika z konfliktu między popędami a samokontrolą, wyraża obawę przed nieopanowaniem impulsów id i niekontrolowanym uwolnieniem energii popędowej

• Lęk moralny - przed karą od wewnątrz- ze strony superego, w przypadku gratyfikacji instynktu- impulsy id wymkną się spod kontroli, inaczej lęk przed skutkami niemoralnych zachowań

3. Nieświadomość-zgromadzone są tutaj te treści psychiczne, których nie można sobie uświadomić bezpośrednio, mimo podejmowanych w tym celu prób.

Mieszczą się w niej wyparte wyobrażenia z wczesnego, przedwerbalnego okresu życia , wyparte wspomnienia i uczucia, seksualne i agresywne pragnienia, zakazy i nakazy przejęte od otoczenia na drodze introjekcji itp.

Topograficzny model ludzkiego funkcjonowania:

- świadomość - możemy zwerbalizować i logicznie o tym mówić

- podświadomość - nie jesteśmy tego aktualnie świadomi, ale możemy to przywołać

- nieświadomość - tego nie możemy przywołać, zawiera elementy aktywnie wypierane

Strukturalny model osobowości: Id, ego, superego

Id - całkowicie nieświadome;

zasada przyjemności- wynika z redukowania napięcia poprzez popędowe, impulsywne zachowanie.

Instynkt seksualny - libido

Instynkt śmierci - tanatos (agresja)

Ego - wyłania się z id; czerpie energię z id; uzgadnia żądania id z wymaganiami świata

zasada rzeczywistości- umożliwia odroczenie gratyfikacji popędu, aż do momentu, gdy okroczności będą sprzyjające

Ego jest częściowo świadome --> podejmowanie rozważnych decyzji

Nieuświadomiona część ego --> mechanizmy obronne

Mechanizm obronny to nieświadoma strategia ego, która zniekształca rzeczywistość celem zmniejszenia lęku.

Superego - powstaje w wyniku kompleksu Edypa; zinternalizowania reprezentacja norm i wartości nabytych przez identyfikację z rodzicami

Id: Tak, zrób to teraz <-------> Superego: Nie, nigdy, nie wolno

Znaczna część superego jest nieświadoma. Funkcje superego:

1) pohamować impulsy id, szczególnie seksualne i agresywne,

2) nakłonić ego wzięcia pod uwagę celów moralnych,

3) osiągnięcie perfekcji.

Podsystemy superego: sumienie i ego idealne.

sumienie - głos restrykcyjny, kieruje się zasadą: nie powinieneś/ aś i dotyczy głównie celów 1 i 2.

ego idealne - ma charakter prospektywny, kieruje się zasadą ;powinieneś /aś i zaangażowane jest w cele 2 i 3.

IV Rozwój instynktu seksualnego

Instynkt seksualny = pragnienie przyjemności zmysłowych.

Stadium oralne

pierwszy rok życia; fiksacja na fazie oralnej --> osobowość oralna

Wczesna frustracja - osobowość oralno-bierna:

beztrosko pogodna, nadmiernie zależna i oczekująca opieki (matkowania) od świata.

Późniejsza frustracja (kiedy dziecko na już ząbki) - osobowość oralno-sadystyczna:

cyniczna, pesymistyczna i uszczypliwie sarkastyczna, kłótliwa, roszczeniowa, nieufna

Stadium analne

w drugim i trzecim roku życia; doznania zmysłowe: wstrzymywania i uwalniania

wypróżnianie się - cykl doznań typu napięcie - ulga

Trening czystości - opanowanie instynktu seksualnego, podporządkowanie libido społecznie określonym zasadom --> autonomia, panowanie nad sobą, sprawczość

Fiksacja na fazie analnej: skłonność do zatrzymywania uczuć i przedmiotów, albo wybuchowość

- typ analno-retencyjny: upór, zjadliwość, skąpstwo, usystematyzowany styl życia, brak spontaniczności i giętkości, kompulsywna samokontrola

- typ analno-ekspulsywny: impulsywne wyrażanie gniewu, brak organizacji działań, osoba nieuporządkowana, często okrutna i destrukcyjna, wybuchowa, złośliwa

Stadium falliczne

między 3 a 5 rokiem życia; kompleks Edypa - formowanie się superego

Kobiety - słabsze superego ze względu na brak lęku kastracyjnego

Frustracja --> Osobowość falliczna:

Mężczyźni: nastawieni na potwierdzanie męskości: sukcesy, wiele dzieci, powodzenie u kobiet

Kobiety: osobowość histeryczna, nadmierna koncentracja na kobiecości - identyfikacja z matką - idealizująca, flirtująca, ale nie wchodzi w relacje seksualne

Faza latencji

libido nie wyraża się wprost, ale przez zabawę, naukę, relacje z rówieśnikami

Faza genitalna

dojrzewanie biologiczne i dojrzałość psychoseksualna

- ku pragnieniom heteroseksualnym i miłości altruistycznej

- ekspresja libido z korzyścią dla jednostki i społeczności

- ukierunkowanie energii instynktowej - w miłość genitalną i produktywną pracę

przy jednoczesnym radzeniu sobie z lękiem (nieunikniony konflikt wewnętrzny).

PSYCHOLOGIA ANALITYCZNA - Carl G. Jung (1875-1961)

Nieświadoma motywacja wybiega poza popęd seksualny i agresję

- nieświadome pragnienia dotyczące jedności, śmierci, androgynii, mądrości, niewinności, seksu i agresji

- zawdzięczają swą egzystencję dziedzictwu historycznemu

Libido --> dążenia seksualne, do przyjemności, do twórczości.

zasada zachowania energii --> zasada równoważenia (ekwiwalencji)

Na poziomie indywidualnym energia psychiczna libido --> kompleksy (całości)

Nieświadomość zbiorowa, kolektywna - skumulowane doświadczenia pokoleń

Archetypy: Matka, Bohater, Stary mędrzec, Anima, Animus, Cień, Maska

Typy osobowości:

2 postawy: ekstrawersja i introwersja

4 funkcje: myślenie, uczucia, percepcja, intuicja

Rozwój osobowości jest zadaniem na całe życie.

Indywiduacja - proces rozwoju self, integracja przeciwieństw

przemiany połowy życia: młodość-starość; męskość-kobiecość;

twórczość-destrukcja; więź-oddzielenie

Funkcja transcendentna --> wyraża się w archetypie mandali (jedność w postaci kręgu)

1. Główna różnica między Jungiem, a Freudem

Jung rozwiną teorię Freuda dotycząca nieświadomości, odkrył, że poza indywidulną nieświadomością istnieje też zbiorowa, która jest „skarbcem kulturowych doświadczeń człowieka”. Przekazywana jest w pokoleniach przez geny. Krytyka panseksualizmu, odrzucał libido jako główny podstawę życia psychicznego, trakował je jako „wolę”, żądze władzy. Przeciwstawienie się popędom na rzecz dziedzictwa kulturowego.

2. Strony osobowości ( ego, nieświadomość indywidualna i zbiorowa)

Nieświadomość indywidualna dotyczy każdego człowieka i dla każdego jest unikalna, nieświadomość zbiorowa dotyczy grupy kulturowej, w której wzorce (archetypy) przekazywane są pokoleniom. Ego - nie jest pełną osobowością, jest to je­dynie świadomy obszar osobowości, posiada swoją jakby społeczną reprezentację - jest nią Persona. Persona to obraz Ja przedstawiany innym ludziom. Persona nie odpowia­da dokładnie Ego, jej funkcją jest z jednej strony ochrona Ego przed świa­tem, przed utratą intymności, a z drugiej strony tworzenie więzi między Ego i światem innych ludzi.

3. Koncepcja archetypów

Archetypy to podstawowe elementy nieświadomości zbiorowej. Cechy:

• główne komponenty natury człowieka

• należą do nieświadomości zbiorowej (kolektywnej)

• są to predyspozycje do postrzegania i interpretowania świata w określony sposób

• uniwersalne wzorce dla świadomych i nieświadomych zachowań i form przystosowania

• wrodzone, ale plastyczne

• wystepują w baśniach, mitach, marzeniach sennych i symbolach kulturowych

Przykładowe archetypy: Stary Mędrzec, Wielka Matka, Animus, Anima, Maska, Cień, Jaźń i in. Archetyp ma dwie strony negatywną i pozytywną ( zasada polaryzacji ), np. Wielka matka, z jednej strony opiekuńcza i płodna, z drugiej wymagająca, odrzucająca, obojętna. Stary mędrzec to dojrzałość, mądrość. Anima ukryta żeńska część mężczyzny, Animus ukryta męska część kobiety. Cień nieakceptowane, zwięrzęce siły, przeciwieństwem Cienia jest Maska, persona, skrywa prawdziwe oblicze, udaje, to co prawdziwe wymaga ochrony, czyli Maski.

4. Postawy i funkcje psychiczne oraz typologia osobowości

Libido, źródło energii psychicznej, zaspokaja nie tylko potrzeby erotyczne, twórcze, kontaktu, kieruje się zasadą równoważenia - wyparte pragnienie - zastępcza forma ekspresji w zachowaniu. Zasada zachowania energii tak jak u Freuda. Wyparcie niekoniecznie prowadzi do nerwicy. Organizm to system samoregulujący się. Na poziomie indywidulanym energia psychiczna tworzy konstelacje powiązanych ze sobą ideii, czyli konc. Się w okoł pewnych tematów. Tak powstają kompleksy - pewne całości, obejmujące myśli, uczucia, zachowania, dotyczące jakiejś dziedziny lub przedmiotu.

Typy osobowości zdeterminowane są funkcjami i podstawami:

• ekstrawersja - ku zewnętrznemu światu, potrzeba wrażeń, zaangażowanie społeczne

• introwersja - do wewnątrz, refleksja, wew. wahania, analiza przeżyć

Funkcje psychiczne:

• myślenie, percepcja, intuicja

Maja dwa bieguny, jeden dotyczy odbioru informacji, a drugi wartościowania informacji. U niektórych jedna funkcja jest lepiej rozwinięta i świadoma, podczas gdy druga jest słabo rozwinięta i nieświadoma. Podobnie jest z postawami. Dominująca postawa i funkcja określają typ osobowości. Jung wyróżnił 16 typów osobowości.

5. Rozwój osobowości ( proces Indywiduacji)

Zmiany osobowości zmierzają do integracji przeciwieństw, np. synteza funkcji dominujące i tłumionej. Człowiek w pełni wykształcony potrafi otworzyć się na świat i dąży do wewnętrznej harmonii. Proces ten zachodzi świadomie. Indywiduacja - trwający przez całe życie proces rozwojowy, który może ulegać nasileniu, osoba integruje swoją osobowość, staje się niepodzielna. Proces ten obejmuje zarówno świadomość jak i nieświadomość. W procesie indywiduacji człowiek wypracowuje swoją osobowość - całościową realizację pełni naszej istoty. Jaźń - centralny system osobowości. Głównym zadaniem jest rozwój archetypu Jaźni, poprzez integrację przeciwieństw i tworzenie całości ( archetyp mandali ).

Teorie relacji z obiektem

Teorie relacji z obiektem wyrosły z psychoanalizy, jednak proponują jej nowszą interpretację. Cechy odróżniające ją od klasycznej teorii Freuda to:

1. akcent na wzorce relacji interpersonalnych, a nie na biologiczne popędy

2. znacznie większą wagę przypisuje się najwcześniejszym kontaktom z matką niż roli ojca w okresie kompleksu Edypa, czyli są znacznie bardziej „maternalistyczne” niż „paternalistyczne” i skupiają się na pierwszych miesiącach a nie latach życia

3. czynnikami, które leżą u podłoża motywacji do określonych zachowań, są wczesne kontakty i relacje, a nie przyjemności zmysłowe o podłożu seksualnym lub skutki doświadczeń rozwoju psychoseksualnego

4. pojawia się pojęcie świadomości: ego - obiektywna struktura osobowości, self - świadomy, podmiotowy element ego

Podobieństwa:

- założenie o roli procesów nieświadomych

- zainteresowanie wczesnym okresem życia i wpływem tych doświadczeń

na kształt funkcjonowania osobowości

- przyjmowanie trójczłonowej struktury osobowości

Według Freuda redukcja napięcia popędowego (libido lub agresji) dokonuje się w relacji z obiektem. W niemowlęctwie energia libido inwestowana jest w obiekt jest matka lub osoba sprawiająca opiekę nad dzieckiem. Jest to pierwsza relacja z obiektem. Dziecko doświadczając oddzielenia od matki nie mogąc ulokować energii w obiekcie miłości, dziecko inwestuje energię w umysłową reprezentację matki, jej wyobrażenie, które ma za zadanie zastąpić realny kontakt z nią w chwilach odczuwania osamotnienia. W gruncie rzeczy chodzi o obronę i ochronę Ja (ego) przed skutkami separacji. Konsekwencje tych procesów widoczne są w psychoanalitycznej teorii depresji. Relacja z matką rzutuje na:

• formowanie się Ja (self)

• wszelkie kontakty z innymi ludźmi

NAJBARDZIEJ PIERWOTNYM DĄŻENIEM CZŁOWIEKA JEST POSZUKIWANIE OBIEKTU A NIE POPĘD BIOLOGICZNY.

Koncepcja Melanie Klein

W formułowaniu relacji z obiektem kluczową rolę pełnią:

- lęk - wywodzący się z konfliktu między instynktem życia i śmierci

- fantazje - będące psychicznym wyrazem popędów, obecne od najwcześniejszego okresu życia; umożliwiają rozszczepienie dzięki, któremu daje się tolerować przyjemne i nieprzyjemne doświadczenia związane z matką i rozdzielać je na dobre i złe

Pozycja - konfiguracje określonego typu relacji z obiektem:

• pozycja schizoidalno - paranoidalna - rozszczepienie psychicznej reprezentacji obiektu na jego dobrą część i złą (rozszczepienie to ryz schizoidalny, natomiast lęk przed postrzeganiem obiektu jako zagrażający to rys paranoidalny); dominują tu mechanizmy projekcji (rzutowanie uczuć na obiekt)

• pozycja depresyjna - dochodzi do integracji pozytywnych i negatywnych odniesień do obiektu co prowadzi do tolerancji ambiwalencji ale i do lęku przed utratą obiektu miłości połączonego z poczuciem winy za destrukcyjne uczucia i pragnienia kierowane pod jego adresem; dominują tu mechanizmy introjekcji (wchłanianie i włączanie w self właściwości obiektu)

NASZE RELACJE Z INNYMI FUNKCJIONUJĄ NA ZASADZIE PRZENIESIENIA. W ŻYCIU DOROSŁYM ODZWIERCIEDLAMY NASZE RELACJE Z DZIECIŃSWA.

Procesy psychiczne, które są nośnikami przeniesień:

1. projekcja (rzutowanie na zewnątrz negatywnych lub pozytywnych uczuć i pragnień; np. gdy sytuacji konfliktu innym przypisujemy nieodpowiednie zachowanie)

2. introjekcja (projekcja odwrócona; w sposób bezrefleksyjny wchłaniamy treści psychiczne innych ludzi np. od osób znaczących: rodziców, przełożonych)

3. identyfikacja projekcyjna (polega na wydzieleniu nieakceptowanej części siebie (np. złości), rzutowanie na obiekt (to matka mi zagraża), a potem introjektowaniu jej z powrotem w zmienionej lub zniekształconej formie (to ja mogę zagrażać światu) i identyfikacji z obiektem „obdarowanym” tą treścią (podobnie jak matka dysponuję siłą niszczenia, dzięki której mogę panować nad otoczeniem). Dzięki temu dziecko czuje się jakby było obiektem, identyfikuje się z nim.) np. Kobieta nie akceptuje pragnień seksualnych i projektuje je na mężczyzn, czując się dzięki temu obiektem pożądania (identyfikacja), a zawodowo zajmuje się projektowaniem mody kobiecej proponując dość śmiałe kreacje.

Koncepcja separacji - indywiduacji Margaret Mahler

Relacja z obiektem, z którym początkowo zlewa się poczucie własnego ja prowadzi do krystalizacji poczucia i struktury Ja (self). Ten proces wyodrębniania się Self zachodzi w procesie separacji - indywiduacji (stopniowego uzyskiwania świadomości, że jest się istotą oddzielną od matki, przy jednoczesnym uzyskiwaniu poczucia własnej indywidualności i kształtowania się własnego Ja). Stadia tego procesu odgrywają się w pierwszych 3 latach życia:

• stadium autyzmu (1 mc) - dziecko jest skoncentrowane na procesach fizjologicznych dlatego relacja z matką pełni rolę drugorzędną

• stadium symbiozy (2-3 mc) - dziecko czuje się częścią matki

• stadium separacji - indywiduacji (6-30 mc) separacja - oddzielenie psychiki dziecka od psychiki matki; indywiduacja - kształtowanie się cech indywidualnych

- faza różnicowania (5-10 mc) - pojawia się ciekawość wobec obcych ale i lęk przed rozdzieleniem z matką

- faza praktyki (10-15 mc) - dziecko mając poczucie więzi aktywnie eksploruje otoczenie, następuje rozwój ruchowy stanowiący podstawę do kształtowania poczucia autonomii, dziecko stopniowo oddala się od rodziców

- faza ponownego zbliżenia (16-23 mc) - dziecko uzyskuje świadomość odrębności matki, przeżywa w związku z tym wiele ambiwalentnych uczuć; matka wydaje się być raz zła raz dobra, w zależności od tego na co dziecku pozwala, rozgrywa się konflikt między autonomią a potrzebą zależności

- faza konsolidacji (24-30/36 mc) - tworzy się zintegrowany obraz obiektu i kształtuje poczucie jego stałości, dziecko integruje ambiwalentne uczucia, matka może być jednocześnie zła i dobra; natomiast poczucie własnej odrębności wyraża się:

• zachowaniem

• używaniem zaimka Ja

• rozwojem uczuć dumy i wstydu

• niezależnością w poruszaniu i wyborze zabawy

D. Winnicott↓

Powodzenie procesu separacji - indywiduacji zależy od wystarczająco dobrego przywiązania, które daje poczucie bezpieczeństwa, co ułatwia utworzenie odrębnego obrazu siebie i matki. Natomiast zaburzenie tego procesu w warunkach barku poczucia bezpieczeństwa prowadzi do ukształtowania się osobowości schizoidalnej .

Dziecko w momencie zasypia czuje lęk agonalny - aby odzyskać poczucie bezpieczeństwa szuka obiektu przejściowego np. maskotki

Tworzenie się i funkcje struktury Ja: psychodynamiczna teoria self

Teoria narcyzmu Heinza Kohuta

Self zgodnie z teorią relacji z obiektem wyodrębnia się z wewnętrznej, umysłowej reprezentacji osoby, z którą dziecko jest silnie związane emocjonalnie (self - obiekt, czyli obiekt wspierający self).

Kohut przyjął, że wczesne relacje między dzieckiem, a rodzicami decydują o :

- przebiegu procesu rozwoju self (Ja), prowadzących do utworzenia całościowego i zintegrowanego self (Ja)

- albo do wystąpienia zaburzeń narcystycznych

Opisał jak z nieokreślonego i niezróżnicowanego obrazu wyłania się klarowne i precyzyjne poczucie tożsamości osobistej.

Kohut przyjmuje założenie o istnieniu optymalnego poziomu frustracji, która sprzyja rozwojowi. To frustracja sprawia, że dziecko nie może utrzymać poczucia, że jest częścią matki i tworzy z nią dualną całość. Dlatego jako jeden z etapów wyodrębnienia self zastępuje jej obraz wyobrażeniem w psychice (obiektem). Jeśli taki rozwój jest wspierany przez otoczenie prowadzi do wytworzenia zwartego self. W okresie adolescencji ważne jest istnienie trwałych, stabilnych obiektów wspierających self (self - obiekt - obiekt postrzegany przez podmiot jako część i rozszerzenie self). Również w życiu dorosłym każdy potrzebuje kontaktu z osobami, które są dla niego źródłem wsparcia.

NARCYZM

Dziecko potrzebuje od rodziców nie tylko zaspokojenia potrzeb fizjologicznych ale i psychicznych. Dziecko z natury jest skoncentrowane na sobie i narcystyczne. Pragnie podziwu otoczenia i jednocześnie potrzebuje obecności silnego protektora. Rdzenne self kształtuje się wokół dwóch potrzeb narcystycznych:

1. ujawniania swojej wielkości i doskonałości, której niezaprzeczalnym potwierdzeniem są reakcje rodziców (daje początek ambicjom, dążeniom do tego by być silną istotą i mieć sukcesy)

2. przyswajania sobie wyidealizowanego obrazu rodziców poprzez podziwianie ich (daje początek ideałom, wartościom, celom)

Między ambicjami, a ideałami powstaje „łuk napięcia”, który jest motorem aktywności psychicznej sterownej przez system self (Ja). Ukształtowane w ten sposób self jest dwubiegunowe, odznacza się dwiema właściwościami charakterystycznymi dla zdrowia psychicznego i dojrzałości:

- poczuciem własnej wartości i zaufaniem do siebie

- zdolnością do bezinteresownej troski o innych, dzięki której możliwe jest tworzenie związków na bazie wzajemnego szacunku, przywiązania i wsparcia

Napięcie ja - inni motywuje do aktywności łączącej realizację osobistych ambicji i dążeń społecznych.

NARCYZM JEST KONIECZNYM WARUNKIEM ROZWOJU OSOBOWOŚCI.

Jednak trauma związana z utratą obiektu wspierającego narusza poczucie własnej wartości i jednostka stara się dążyć do odbudowania relacji z obiektem. Ujawnia się tu podstawowe założenie psychologii self, w której dziecko w pierwszej kolejności stara się o ochronę self (Ja), a nie walkę przed ujawnieniem popędów.

Zaburzenia relacji z obiektem:

• głównie poczucie barku wsparcia ze strony bliskich (self - obiektów) powoduje defekt struktury Ja (self), który może być kompensowany przez mechanizmy obronne lub powodować zaburzenia osobowości, zachowania a także psychozy (w zależności od nasilenia). Ponieważ każde dziecko doświadcza do pewnego stopnia braków empatycznego zrozumienia prowadzącego do defektu struktury ja więc nie potrafiąc spełnić części swych ambicji jest określany jako „człowiek tragiczny”.

• niewłaściwa struktura ja może prowadzić też do „rozszczepienia self”(osobowość pograniczna, narcystyczne zaburzenie osobowości, depresja, psychoza). Do zaburzeń narcystycznych prowadzi:

- brak potwierdzenia własnej wartości(dążenia do wzbudzania podziwu w otoczeniu)

- brak możliwości idealizowania rodziców (niezdolność do troszczenia się o innych)

Teoria Otto Kernberga

Rozwój osobowości zależy o relacji matka - dziecko. Może prowadzić do:

1. ukształtowania się tożsamości ego, jako pochodnej stabilnego, zintegrowanego i dającego poczucie ciągłości self. Self jest sumą wszystkich reprezentacji siebie i wszystkich reprezentacji obiektu. Pełni funkcję:

- integracyjną organizując doświadczenie

- antycypacyjną integrując doświadczenia przeszłe z oczekiwaniami

2. rozszczepienia ego, kiedy psychika jest narażona na przeciwstawne aspekty obiektu stosuje mechanizmy obronne (introjekcję - w której obrazy są odseparowane na dobre - złe i identyfikację - w której następuje łączenie zróżnicowanych elementów) ale w skrajnych przypadkach pomimo tego dochodzi do defektu ego , u którego podłoża leży brak stabilnej tożsamości ego (np., dziecko narkomanów).

NEOPSYCHOANALIZA: Karen Horney (1885-1952)

Horney nie zgadzała się z:

• tezą Freuda że pragnienie posiadania dziecka miało wyrażać ukryte pragnienie posiadania członka, a urodzenie dziecka- kompensacje tego braku i edypalne zwycięstwo dające kobiecie poczucie spełnienia

• tezami Freuda na temat genezy osobowości i roli instynktów

• determinizmem biologicznym ( akcentowała interpersonalne, społeczne i kulturowe czynniki w rozwoju osobowości)

Lęk podstawowy

• jest powszechnym doznaniem człowieka ( jest mniej więcej u wszystkich jednakowy, a różni się tylko zasięgiem i intensywnością)

• wynika z odczuwanego przez każde dziecko poczucia izolacji i bezradności w świecie odbieranym jako potencjalnie wrogi

• nie jest efektem jakieś niepoprawnej relacji

• jest skutkiem pozycji egzystencjalnej dziecka

• troskliwa opieka rodziców przyczynia się do redukcji lęku, którego skutki nie uwalniają się wówczas w postaci neurotycznych mechanizmów, natomiast niewłaściwe postawy rodziców powodują jego nasilenie

BEZRADNOŚĆ DZIECKA→ OPIEKA RODZICÓW →UCZUCIE URAZY I WROGOŚCI→NIEMOŻNOŚĆ WYRAŻENIA→NASIELNIE LĘKU

Lęk wtórny- lęk przed własną agresywnością i i możliwymi skutkami utraty nad sobą kontroli

Postawy wobec świata:

Są trzy strategie radzenia sobie z wewnętrznym konfliktem- zwrócenie się:

→ KU LUDZIOM- służy nawiązaniu serdecznych kontaktów i więzi z otoczeniem, wyraża się poprzez nasilone potrzeby akceptacji i miłości ze strony innych,

→PRZECIW LUDZIOM- ekspresja rozwiązania ekspansywnego, osoba podświadomie wyklucza możliwość nawiązania jakieś pozytywnej więzi emocjonalnej, zepchniecie do nieświadomości pragnienia miłości, dobra, wiary w człowieka prowadzi do neurotycznej identyfikacji z ja idealnym, wyrażającym omnipotencję i kontrolę nad otoczeniem, nastawienie to jest potrzebne w walce o przetrwanie i konieczne do życia w społeczeństwie opartym o zasadę konkurencji i indywidualnych osiągnięć

→OD LUDZI- wycofanie się z relacji interpersonalnych i rywalizacji z innymi, dzięki temu nastawieniu osiąga się wewnętrzną integrację, spokój i harmonię

neurotyczne potrzeby i teoria nerwicy;

NEUROTYCZNE POTRZEBY

• przejawia się przez nie motywacja związana z trzema postawami

• potrzeby te są zdrowe gdy współwystępują ze sobą i osoba potrafi je zaspokoić w sposób realistyczny i giętki

• nabierają rysu neurotycznego kiedy stają się nienasycone, nierealistyczne, nieselektywne

• o neurotyczności potrzeb decyduje również ich powiązanie z określoną postawą, co pociąga za sobą wybiórczą realizacje jednych potrzeb i nieobecność innych

Postawy te i potrzeby są adaptacyjne i zdrowe, jeśli się łączą i przeplatają.

Potrzeby neurotyczne - nienasycone, nierealistyczne, nieselektywne:

1. Neurotyczna potrzeba uczucia i uznania

2. Neurotyczna potrzeba partnera, który weźmie w swe ręce życie danej osoby

3. Neurotyczna potrzeba zamykania swego życia w wąskich granicach

4. Neurotyczna potrzeba władzy

5. Neurotyczna potrzeba wykorzystywania innych

6. Neurotyczna potrzeba prestiżu

7. Neurotyczna potrzeba podziwu własnej osoby

8. Neurotyczna potrzeba osiągnięć

9. Neurotyczna potrzeba samowystarczalności i niezależności

10. Neurotyczna potrzeba perfekcji i nienaruszalności

NEOPSYCHOANALIZA: Erich Fromm 1900-1980

Inspiracje:

- socjologia, filozofia, antropologia

- Freud: większość czynników determinujących zachowanie pozostaje nieświadomych

- Marks: ludzie nie są wolni, są poddani kontroli ze strony obyczajów i instytucji

Społeczne i kulturowe determinanty zachowania człowieka

Teoria dialektycznego humanizmu

Ograniczenia wolności, osamotnienie

Ucieczka od wolności

--> podporządkowanie się społeczeństwu, władzy

--> bezsensowna destrukcja

--> zjednoczenie z innymi w duchu miłości i wspólnej pracy

Ucieczka od wolności w poszukiwaniu bezpieczeństwa;

Mechanizm ucieczki od wolności polega na redukowaniu lęku i poszukiwaniu bezpieczeństwa kosztem wyrzeczenia się odpowiedzialności za swój los.

Dojrzałym sposobem rozwiązania dylematu wolności jest zjednoczenie z innymi ludźmi w duchu miłości i wspólnej pracy. Osoba podejmuje wówczas wyzwanie wolności i trud indywidualnych wyborów, godząc się tym samym na lęk związany z odpowiedzialnością, ale jednocześnie znajdując oparcie w innych i przeświadczenie o ponadindywidualnej wartości własnych działań

Innym rozwiązaniem jest bezsensowna destrukcja- agresja może być wynikiem buntu przeciw ograniczeniom człowieka ze strony władzy, przy jednoczesnej niezdolności zagospodarowania indywidualnej wolności w sposób twórczy. Druga możliwość to uzależnienie od drugiego człowieka- związek symbiotyczny o charakterze sadystyczno- masochistycznym.

Potrzeby jako wewnętrzne determinanty zachowania:

Potrzeby służą odbudowaniu poczucia łączności ze światem, dającej poczucie bezpieczeństwa.

POTRZEBA POWIĄZAŃ ( kontaktu)- motywuje działania w kierunku przezwyciężenie izolacji od natury i od społeczeństwa, najpełniej realizuje się poprzez twórczą miłość i opiekowanie się innymi, odpowiedzialność, szacunek, zrozumienie wobec drugiego człowiek

POTRZEBA TRANSCENDENCJI- nastawiona jet na opanowanie środowiska i twórczą aktywność, dzięki której życie staje się celowe, a człowiek zyskuje poczucie, iż jest skutecznym twórcą, a nie tylko stworzeniem podlegającym prawom natury

POTRZEBA ZAKORZENIENIA- wyraża dążenie do przynależności, bezpieczeństwa i stabilności, do znalezienia własnego miejsca w porządku społecznym

POTRZEBA TOŻSAMOŚCI- motywuje do odkrywania własnej niepowtarzalności, głównie dzięki podejmowaniu własnych decyzji: jeśli indywidualnym wysiłkiem twórczym człowiek nie potrafi tego osiągnąć, określa swoją tożsamość, identyfikując się z inną osobą lub grupą- poczucie można uznać dzięki byciu z kimś lub z przynależności do czegoś

POTRZEBA SYSTEMU ORIENTACJI- motywuje do przyjmowania lub formułowania systemu przekonań ( niekoniecznie racjonalnych) zapewniających stały i spójny sposób rozumienia świata oraz stanowiących podstawę wyboru celów i dążeń życiowych

POTRZEBA STYMULACJI- wyraża pragnienie zaangażowania się w świat poprzez jakąś formę stymulującej aktywności- konstruktywnej lub destruktywnej

Typy charakteru społecznego

TYP RECEPTYWNY- charakteryzuje bierność, zależność, przyjmowanie poglądów i wartości z zewnątrz, konformizm, potrzeba aprobaty ze strony otoczenia, brak zaangażowania i energii w dążenia

TYP EKSPLOATORSKI- energia, agresywność, koncentracja na sobie, czemu może towarzyszyć zaufanie do siebie a nawet duma i pewna atrakcyjność, niekiedy jednak postawy makiawelistyczne i indywidualizm skrywają poczucie izolacji od ludzi

TYP GROMADZĄCY- nastawiony jest na systematyczne gromadzenie rozmaitych dóbr, jest to możliwe dzięki praktycznemu nastawieniu i metodycznemu działaniu, z czym łączy się lojalność wobec innych, ale też brak wyobraźni, sztywność oraz pewna podejrzliwość

TYP MARKETINGOWY- to typowy produkt nowoczesnego społeczeństwa industrialnego, jest jak towar na sprzedaż, który ma przyciągnąć nabywców, liczy się sposób autoprezentacji, zdolność do celowego działania, ciekawość świata i otwartość na zmiany, choć pod tą atrakcyjną fasadą kryje się najczęściej oportunizm, brak ostatecznego celu w życiu i obojętność

TYP PRODUKTYWNY- charakteryzuje się wyraźnie określoną tożsamością osobistą i społeczną, autonomią,giętkością i spontanicznością w działaniu oraz zaangażowaniem mającym na względzie dobro społeczne

PSYCHOLOGIA EGO:

Psychologowie ego - adaptacyjne właściwości ego:

• zdolność tolerowania odroczonych gratyfikacji,

• zmaganie się ze stresem,

• poczucie sensowności własnego ja,

• zdolność odnoszenia się do innych w kategoriach wzajemności i intymności,

• zinternalizowany system wartości

• funkcjonowanie względnie wolne od konfliktów

Heinz Hartmann - koncepcja autonomii ego

ego i id czerpią energię ze wspólnego instynktoidalnego źródła

Funkcje podstawowe (np. mowa) - autonomia pierwotna

Funkcje centralne (np. planowanie) - autonomia wtórna

energia zneutralizowana - oderwana od popędu - autonomia

Silne ego - słabe ego

stabilność ego

Regresja; regresja w służbie ego

• Główne założenia:

- ego nie rozwija się z id;

- ego i id czerpią energię ze wspólnego instynktoidalnego źródła;

- ego i id wzajemnie się regulują i wpływają na siebie;

- ego może działać w sferze wolnej od konfliktu.

• Podział funkcji ego:

- podstawowe (instrumentalne): są rezultatem dojrzewania i uczenia się, ale energia potrzebna do ich rozwoju nie pochodzi od id (autonomia pierwotna), im więcej energii zużywa ego tym mniej jej zostaje na aktywność popędową; przykładowe f-cje: percepcja, mowa, pamięć, motoryka;

- centralne: obejmują organizację percepcji, syntetyzowanie doświadczeń, myślenie na poziomie abstrakcyjnym, motywację, testowanie rzeczywistości, przewidywanie przyszłości, planowanie działań i inne formy intencjonalnej aktywności umysłowej.

->Ego potrzebuje energii dla każdej formy aktywności. Tu ma miejsce autonomia wtórna, tj. aktywność ego niemająca związku z popędem (neutralizacja energii psychicznej).

->Siła ego - mierzona ilością energii, jaką ego jest zdolne zneutralizować. Jest podstawą zdrowia psychicznego.

->Self - jest subiektywnym i świadomym aspektem ego (ego jest obiektywną strukturą).

->Stabilność ego - odporność na regresję i ponowne uwikłanie w konflikty.

-> Silne i stabilne ego nie oznacza stłumienia funkcji id!

-> Regresja w służbie ego - polega na kontrolowanej rezygnacji ego z pobierania energii, która może być pochłonięta przez id (np. śpiew i taniec).

• Struktura osobowości:

- id: odpowiada za przyjemne cele

- ego - odpowiada za cele użyteczne

- superego - odpowiada za cele moralne

Silne ego pozwala równoważyć różne tendencje.

Jack Block - kontrola i prężność ego

• Konrola ego: umiejętność modyfikowania ekspresji emocji, opanowania impulsów i reakcji oraz odraczania gratyfikacji;

- dwubiegunowy wymiar:

zahamowanie i wycofanie gwałtowna, spontaniczna ekspresja

nadmierna organizacja działań, konformizm, niezdolność do spontanicznej radości niezdolność powstrzymywania pragnień i kontroli nad impulsami, brak umiejętności odraczania gratyfikacji

• Prężność ego: zdolność do modyfikowania samokontroli w odniesieni udo sytuacji i potrzeb podmiotu; warunkuje kontrolowaną zmienność zachowania, jest podstawą giętkiej i twórczej adaptacji, dzięki której osoba wprowadza modyfikacje w środowisku. Np. leży u podłoża adaptacyjnego stylu radzenia sobie ze stresem.

Robert White - rozwój ego

- ego posiada własną energię i własne rodzaje satysfakcji;

- wśród autonomicznych źródeł satysfakcji ego wiodącą rolę odgrywa poczucie kompetencji w wykonywaniu zadań adaptacyjnych;

- wraz z rozwojem jednostki ciekawość i eksploracja przybierają coraz dojrzalszą postać, wzrasta skuteczność i bogactwo form opanowania środowiska i oddziaływania na innych ludzi;

- esencją rozwoju osobowości jest dążenie do kompetencji ego;

- rozwój ego polega na treningu umiejętności, gromadzeniu wiedzy o świecie i wzrastającej zdolności generowania intencjonalnych zmian w środowisku;

- Trendy rozwoju osobowości człowieka dorosłego:

1. stabilizacja tożsamości (ego),

2. uwalnianie się od doświadczeń z przeszłości i budowanie relacji z ludźmi na nowych zasadach,

3. poszerzanie i pogłębianie zainteresowań,

4. humanizowanie wartości

5. ekspansja troski.

PSYCHOLOGIA INDYWIDUALNA - Alfred Adler (1870-1937)

Społeczne i świadome motywy

- są zdolni do racjonalnych decyzji, świadomego życia, wyznaczania sobie planów i celów

- osobowość kształtuje się w procesie uczenia się w środowisku;

- człowiek jest zdolny do rozwoju i kształtowania własnego ja

Poczucie niższości i dążenia kompensacyjne

Sposób radzenia sobie z uczuciem niższości --> styl życia

- znaczenie pierwszych świadomych doświadczeń

+ cele na przyszłość

Agresja - główny motyw

potem: dążenie do mocy (doskonałości) jako sposób kompensowania poczucia bezradności, wywodzącego się z dzieciństwa --> motywuje do dążenia do wyższości i przewagi

dążenie do wyższości, przewagi

Dążenia: zainteresowanie społeczne, poczucie wspólnoty

pragnienie współpracy

Dążenie do wyższości i wspólnoty oraz ukierunkowanie ku przyszłości: cele, oczekiwania

Cele ostateczne --> fikcyjny finalizm w motywacji

1. Główne różnice w stosunku do klasycznej teorii psychoanalizy. Okoliczności odejścia od Freuda.

Główną przyczyną był panseksualizm teorii Freuda, Adler nie zgodził się z poglądem jakoby libido i thanatos były jedynymi popędami warunkującymi zachowanie. Twierdził on, że tym co popycha nas do działania jest kompleks niżości, w efekcie stworzył on własny nurt zwany psychologią indywidualną. Teoria Adlera zakłada, że człowiek nie jest bezwolnym narzędziem w rękach popędów, ale może kierować swoim zachowaniem, rozumie rzeczywistość, ma plany i ambicje.

2. Koncepcja fikcyjnego finalizmu.

Opisuje ona działanie motywacji. Człowiek najpierw wyobraża sobie końcowy efekt jakiejś czynności i nie zależnie od tego jak bardzo byłaby ona nierealna, dąży do niej. Zasada ta organizuje nasze dążenia, jest uzasadnieniem naszych czynów. Cele pozwalają reinterpretować przeszłość, są odniesieniem dla człowieka. Jeśli restrykcyjne wychowanie i izolacja emocjonalna, może powodować cierpienie, lecz jeśli spojrzymy na to od strony celu, czyli celem jest praca z granicą z dala od bliskich, która powoduje cierpienie ale jest dla ich dobra, może być źródłem szukania w sobie siły.

3. Dążenie do wyższości, poczucie niżości i kompensacja.

Adler był lekarzem i z medycznego punktu widzenia kompensacja polega na zastąpieniu jakiegoś ubytku, lepiej wykształconą jedną cechą, dla utrzymania równowagi, np. uszkodzenie prawej półkuli mózgowej, prowadzi do przejęcia jej funkcji przez lewą. Mechanizm kompensacji bierze się z poczucia niżości, które czuje już każde dzieco, widzące przewagę dorosłych. Dążenie do mocy to przystosowawczy mechanizm rozwojowy, polegający na zasadzie kompensacji. Człowiek z kompleksem niżości chce dorównać innym, co stanowi dążenie do mocy, np. Hitler, był kaleką, z kompleksem, w efekcie dążenia do mocy, czyli wyjścia z kompleksu i udowonienia innym swojej wartości, powstał nazizm. Dążenie do mocy stanowi element rozwoju.

4. Styl życia.

Jest to unikalny sposób przystosowania się. Kształtuje się w dzieciństwie i podczas całego życia jest modyfikowany. Wpływ na styl życia mają cele i oczekiwania, zachowania ludzkie określamy celami i zamiarami. Więc styl życia wyznaczają cele i wczesne doświadczenia.

5. Zainteresowania społeczne.

Wrodzone pragnienie i poczucie wspólnoty, przejawiające się potrzebą wchodzenia w relacje z innymi, poczucie wspólnoty z ludzkością. Początek zainteresowań społecznych bierze się z wczesnego dzieciństwa., inaczej nazywa się to dążnie do wspólnoty. Dwa sprzeczne pragnienia, miłości i siły. Nieprzystosowanie polega na niedorozwoju zainteresowań społecznych, może mieć trzy formy:

• stawianie sobie zbyt wygórw anych celów

• sztywny i dogmatyczny styl życia

• życie we własnym prywatnym świecie

PERSONOLOGIA - Henry A. Murray

OSOBOWOŚĆ:

- to abstrakcja, nie opis

- odnosi się do wielu zdarzeń (historia osobowości = osobowość)

- obejmuje stałe i powtarzalne oraz nowe i jedyne elementy zachowania

- jest czynnikiem organizującym i kierującym jednostką

- jest zlokalizowana w mózgu

Różne typy osobowości - różne historie

Osobowość składa się z zespołu odmiennych postaci

- poznać ich tożsamość, interakcje, główną postać

- powtarzające się relacje --> temat

np. przyjaźń w nieprzyjaznym środowisku; porządek w zorganizowanym świecie

Życie człowieka umieszczone jest w czasie

- można wychodzić poza popędy, wykraczać poza bodźce

- działać stosownie do swego poglądu na przeszłość lub przyszłość

Potrzeba - konstrukt, odpowiadający pewnej sile w mózgu, która organizuje percepcję, apercepcję [percepcja + interpretacja], myślenie, dążenia i działanie w taki sposób by przekształcić w pewnym kierunku istniejącą sytuację, która jest niesatysfakcjonująca.

Procesy motywacyjne:

redukcja napięcia

zwiększanie napięcia - proces redukowania napięcia daje satysfakcję

POTRZEBY

Osiągnięć Porządku

Afiliacji Zabawy

Agresji Wrażeń

Autonomii Seksu

Dominacji Wsparcia

Znaczenia Zrozumienia

Unikania cierpienia Opiekuńczości

Klasyfikacje potrzeb:

pierwotne - wiscerogenne versus wtórne - psychogenne

jawne versus ukryte

skoncentrowane versus rozproszone

proaktywne versus reaktywne

aktywności, formy, skoncentrowane na wyniku

presja: presje alfa i beta

relacja między osobą a środowiskiem --> zgodność między presjami a potrzebami

Program badania osobowości dla Biura Służb Strategicznych przed II Wojną

- przewidywanie zachowań w niebezpiecznych warunkach

- studium życia - 88 przypadków

TAT - Thematic Apperception Test

motywacja osiągnięć --> McClelland

motyw władzy --> posiadanie wpływu na innych, poczucie siły

motyw intymności --> poczucie bliskości i kontakt z innymi

Trendy rozwojowe zdrowej osobowości:

1. Stabilizacja tożsamości ego

2. Uwalnianie się od doświadczeń z przeszłości, budowanie relacji z ludźmi

3. Pogłębianie zainteresowań

4. Humanizowanie wartości --> ku moralności i tolerancji

5. Ekspansja troski: o dzieci, przyjaciół, sąsiadów, ludzkość, przyszłe pokolenia

Podsumowanie:

Całościowe ujęcie osobowości, akcent na świadomość i rozwój

Teoria potrzeb, metoda TAT

„Sataniczna osobowość charakteryzuje się utrwaloną, ukierunkowaną na zewnątrz wrogością:

(1) skrywane uczucie, że zostało się srogo, zdradziecko, niesłusznie lub niegodziwie pozbawionym tego, co jest odczuwane jako zasłużona korzyść, nagroda lub chwała;

(2) gruntowny stan wyobcowania, żalu i nieufności;

(3) ukryta zawiść idąca w parze z jawną wzgardą wobec osiągnięć innych;

(4) wyparcie jakiegokolwiek poczucia winy;

(5) przyjęcie takiej czy innej strategii - przebiegłość, unikanie, wywrotowość albo destrukcja - dla wyładowania nienawiści, która zżera podmiot.” (Murray, 1962).

cecha znamienna: Całkowity brak zdolności do przeżywania i wyrażania autentycznej, bezinteresownej miłości, wdzięczności, zachwytu lub współczucia.

TEORIA CECH: G. W. Allport (1897- 1967)

Psychologia jako nauka humanistyczna

Poznanie i zrozumienie człowieka:

- niepowtarzalność i złożoność jednostki

- spójność głównych tendencji wyrażających się w charakterze

- świadoma motywacja

- znaczenie teraźniejszości

- granice poznania osobowości

OSOBOWOŚĆ jest dynamiczną organizacją w jednostce tych systemów psycho-fizycznych, które determinują jej specyficzne przystosowanie do jej środowiska

Cecha: - realnie istnieje jako zgeneralizowana struktura neuropsychiczna

- jest czynnikiem przyczynowym w zachowaniu

- poznawalna przez obserwację zachowania

- obejmuje wiele funkcjonalnie równoważnych bodźców

- odpowiada za spójność zachowania

- umożliwia ustalanie praw i przewidywanie zachowania

CECHY WSPÓLNE: umożliwiają ustalanie praw, przewidywanie zachowań oraz badania porównawcze. Odnoszą się do szerokiego zakresu różnic między ludźmi, a razem wzięte składają się na całościowy obraz osobowości.

CECHY INDYWIDUALNE (dyspozycje): mają charakter jakościowy, unikalny. Poznajemy je po przez idiograficzne studium danej cechy. Dzielą się na:

a)    kardynalne (dominujące): cecha zwykle pojedyncza, przejawiająca się w każdym niemal zachowaniu;

b)    centralne: wysoce specyficzne dla osoby, zazwyczaj jest ich kilka i są ławo obserwowalne;

c)    wtórne: jest ich więcej, a przejawiają się rzadziej; ich zakres jest węższy - często ograniczony do określonej klasy zach.

d)    intencjonalne: odzwierciedlają przede wszystkim główne sp. sytuowania się jednostki względem przyszłości i jako takie selekcjonują bodźce, hamują pewne zachowania, a inne forują; mają wiele wspólnego z procesem rozwoju w wieku dojrzałym; mogą oddziaływać na inne predyspozycje behawioralne.   

Zamiar --> nadzieje, pragnienia, ambicje i aspiracje;

Autonomia funkcjonalna motywów:

perseweracyjna - nałogi, nawyki, czynności mechaniczne

propriacyjna - zainteresowania, wartości, zamiary, uczucia, motywy,

dyspozycje osobiste, obraz siebie, styl życia

Koncepcja proprium. Termin proprium to propozycja Allporta na zastąpienie nazwy self, w celu odcięcia się od filozoficznej koncepcji „self”. Jednak nie przyjęła się w psychologii.

Proprium: subiektywny świat uczuć, przekonań i intencji; coś, co tworzy wew. jedność i odbierane jest jako szczególnie własne. Obejmuje poczucie ja cielesnego, tożsamość osobistą, koncepcje siebie oraz poczucie własnej wartości.

Rozwój „JA”

0-3 - poczucie cielesnego ja

- poczucie ciągłości własnej tożsamości

- szacunek dla siebie samego (duma)

4-6 - zasięg swego ja

- obraz siebie

6-12 - poczucie siebie jako istoty racjonalnej

12+ - plany i odległe cele (dążenia osobiste)

dor. - poznanie i świadomość różnych wymiarów siebie

Rozwój człowieka:

- od tworu biologicznego ku świadomej jednostce

- o rozszerzającej się strukturze cech,

- która posiada cele i aspiracje

Motywacja:

- biologiczna - zasada redukowania napięcia

- rosnąca świadomość ja - jednostka tworzy zupełnie nowe motywy

Funkcjonowanie osoby jest (1) świadome i racjonalne, (2) osadzone w teraźniejszości z odniesieniem do przyszłości, (3) spójne

„Człowiek wie, co robi i dlaczego to robi”.

Dojrzała osobowość:

1. Poszerzanie zasięgu „ja” - poczucie odrębności, zaangażowanie, otwartość

2. Serdeczne kontakty z ludźmi - towarzyskie i intymne; szacunek, wolność, miłość

3. Dojrzałość emocjonalna: poczucie bezpieczeństwa + samoakceptacja

4. Realizm - w podejściu do siebie i świata; umiar, rozsądek

5. Obiektywizacja samego siebie: wgląd + humor

6. Jednocząca filozofia życia - nadaje cel i znaczenie

Kryteria dojrzałości wg Allporta: 1)       Poszerzanie zasięgu „ja” - posiadanie szerokich horyzontów, zainteresowanie światem, otwartość na nowe doświadczenia i idee; wykazywanie zapału w realizacji wybranych celów, formułowanie planów i nadzieja; aktywne zachowanie poczucia własnej odrębności. 

2)       Serdeczne kontakty z ludźmi (towarzyskie, intymne) - osoba jest zdolna do bezinteresownej miłości i przyjaźni, angażuje się osobiście w głębokie kontakty interpersonalne, nie traktuje ludzi w sp. instrumentalny/władczy, nie uzależnia innych od siebie, nie podporządkowuje i nie wykorzystuje, pozostawia innym wolność, szanuje odmienność drugiego człowieka.

3)       Poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego i samoakceptacja (dojrzałość emocjonalna) - osobę cechuje optymalne reagowanie na bodźce popędowe i sytuacje lękowe, posiada tolerancje na frustracje, stres i frustracje uznaje za zjawisko wpisane w życie, akceptuje własne słabości i porażki bez poczucia klęski, nie ma nastawienia obronnego, a jej poczucie bezpieczeństwa pochodzi z wczesnych doświadczeń dziecięcych.

4)       Realizm- oznacza zdrowy rozsądek i umiar oraz dystans w podejściu do siebie i świata, spostrzeganie spraw we właściwych proporcjach, bez skłonności do przesady; posiadanie wyobraźni, ale nie uciekanie w obronne fantazje, adaptacyjny sp. zmagania się z przeszkodami i umiejętność dawania innym wsparcia.

5)       Obiektywizacja samego siebie - składają się na nią wgląd i niezłośliwe poczucie humoru; osoba posiada zdolność rozumienia samej siebie, ma dystans w stosunku do siebie, zna swoją motywacje, potrafi znajdować radość w zwyczajnym życiu, posiada zdolność zachowani pozytywnego stosunku do siebie i kochanych osób, przy jednoczesnym dostrzeganiu u siebie i innych niekonsekwencji i absurdów, ma zdolność śmiania się z siebie samej.

6)       Jednocząca filozofia życia - osoba dojrzała ma jasną świadomość celu życia, posiada w nim jakiś poważny wątk , który nadaje znaczenia temu, co robi, w odniesieniu do świata jest wolna od uprzedzeń i stereotypów, kieruje się wybraną orientacją wartościującą: teoretyczną(prawda), społeczną(miłość), estetyczna(piękno), religijna(doskonałość, polityczną(władza), ekonomiczną(użyteczność).

TEORIA CECH: R. B. Cattell

OSOBOWOŚĆ jest tym, co pozwala przewidzieć, co dana osoba zrobi w danej sytuacji

Cecha jest strukturą psychiczną, wywnioskowaną z obserwowanego zachowania w celu wyjaśnienia regularności czy spójności tego zachowania.

Cechy „wykrywamy” przy pomocy analizy czynnikowej.

Cechy:

- powierzchniowe - reprezentowane przez wiązki jawnych zmiennych (nieśmiałość)

- źródłowe - uzyskuje się w drodze analizy czynnikowej

- środowiskowe i konstytucjonalne

- dynamiczne

- zdolnościowe

- temperamentalne

L - data Q - data T - data

Program badawczy i hipoteza Cattella

lista Allporta i Odberta --> 171 słów --> 35 cech powierzchniowych --> 12PF

Równania specyfikacyjne, np.: roczne zarobki sprzedawcy:

0,21A + 0,10B + 0,10C + 0,10E + 0,21F + 0,10G - 0,10L - 0,31M + 0,21N

Motywacja --> powiązania 3 rodzajów cech dynamicznych:

- postawy - wobec konkretnych obiektów

- ergi - popędy (głód, seks, towarzyskość, opiekuńczość, ciekawość)

- sentymenty - nabyte struktury postaw: kariera, hobby, sport, religia, własne ja

Wykrywanie dynamicznych cech źródłowych u osoby:

analiza czynnikowa - pomiar 20 postaw, mierzonych 2 razy dziennie przez 40 dni

TEORIA CECH: H. J. Eysenck

Badania nad fizjologicznymi uwarunkowaniami i dziedzicznością cech osobowości

OSOBOWOŚĆ stanowi względnie trwałą organizację charakteru, temperamentu, intelektu i właściwości fizycznych, które determinują specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia.

Model hierarchiczny: typ, cecha, nawyk, zachowanie

N

niespokojny przygnębiony z poczuciem winy z niską samooceną napięty

irracjonalny nieśmiały zmienny uczuciowy

E

towarzyski żywy aktywny stanowczy szukający wrażeń

beztroski dominujący z siłą przebicia przedsiębiorczy

P

agresywny zimny egocentryczny bezosobowy impulsywny

antyspołeczny obojętny twórczy gwałtowny

N - wrodzona właściwość autonomicznego układu nerwowego

E - odniesienie do siły procesów pobudzenia i hamowania

P - predyspozycje do zaburzeń psychicznych?

• osobowość typu A (wys.neurotyczność+ekstrawersja) -znaczną rolę odgrywa presja kulturowa, wymuszająca agresywne dążenie do osiągnięć, rywalizację, perfekcję i wyścig z czasem; przewlekłe utrzymywanie się stanów pobudzenia i agresji;

• osobowość typu C (wys.neurotyczność+introwersja)-obniżone poczucie własnej wartości i brak wiary w siebie, bierność, obniżony nastrój, pesymizm wobec przyszłości, bezradność;

• osobowość typu B - ludzie zrównoważeni emocjonalnie, cierpliwi, o cechach ambiwertywnych = zdolność do skutecznego funkcjonowania w różnych kontekstach społecznych i sytuacyjnych

TEORIA CECH: „Wielka Piątka”

R. McCrae, P. Costa

Hipoteza Goldberga (1981): „Rozmaitość różnic indywidualnych jest niemal nieograniczona, jednak większość tych różnic nie ma znaczenia w codziennych interakcjach międzyludzkich i pozostaje niezauważana. Sir Franciszek Galton mógł być jednym z pierwszych naukowców, którzy jawnie postawili fundamentalną hipotezę leksykalną - mianowicie, że większość istotnych różnic indywidualnych w funkcjonowaniu człowieka można odczytać jako pojedyncze określenia w niektórych lub wszystkich językach na świecie.” (1990, s. 1216)

Ekstrawersja

Ugodowość

Sumienność

Neurotyczność

Otwartość na doświadczenie

E - interakcje międzyosobowe, poziom aktywności, potrzeba stymulacji, nastrój

U - jakość relacji od współczucia po antagonizm w myślach, uczuciach i działaniu

S - organizacja, wytrwałość i motywacja działaniach celowych

N - niestabilność emocjonalna, dyskomfort, nieadaptacyjna reakcja na stres

O - poszukiwanie nowych doświadczeń, tolerancja i eksploracja

TEORIE SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ

1. Behawioryzm jako źródło inspiracji

Szkoda, że w opracowaniu tej tezy behawioryzm nie jest moim źródłem motywacji… A więc przejdźmy do rzeczy…

U podłoża podejścia behawioralnego tkwi założenie wywodzące się od Locka, że umysł ludzki jest czystą nie zapisaną kartą, która wypełnia się treścią na zasadzie uczenia się w środowisku. Człowiek jest kształtowany przez środowisko. Rozwiązania szczegółowe były dość różne: jedni uważali , iż cale zachowanie da się wyjaśnić w oparciu o prawa uczenia, bez odwoływania się do osobowości. Skinner uwzględniał genetyczne wyposażenie człowieka. Inni dopuszczali udział zmiennych pośredniczących.

Główne założenie behawiorystów( Skinner, Watson, Hull, Tolman): ->wyuczony charakter reakcji

1.1 Warunkowanie klasyczne i instrumentalne

Warunkowanie klasyczne:

1.Bodziec bezwarunkowy-> Reakcja bezwarunkowa

2.Bodziec bezwarunkowy + bodziec warunkowy-> Reakcja bezwarunkowa

3.Bodziec warunkowy-> Reakcja warunkowa

Warunkowanie instrumentalne:

1.Bodziec obojętny+ bodziec pozytywny-> Reakcja dążenia

2.Bodziec obojętny+ bodziec pozytywny-> Reakcja dążenia

3.Bodziec obojętny-> Reakcja dążenia

1.Bodziec obojętny+ bodziec negatywny-> Reakcja unikania

2.Bodziec obojętny+ bodziec negatywny-> Reakcja unikania

3.Bodziec obojętny-> Reakcja unikania

1.2 Poglądy B. F. Skinnera na temat rozwoju i powstawania zaburzeń

Trochę z wykładu….gdyż wnikliwie :P analizując dzieło prof. Olesia nie dopatrzyłam się nic związanego z powyższym zagadnieniem.

Skinner 1904-1990

-> Zależność zachowania od sytuacji

-> Raczej proces a nie struktura osobowości

->Podstawową jednostką strukturalną jest reakcja

->Reakcja to zewnętrzne obserwowalne zachowanie, które można powiązać z sytuacją w środowisku.

->Wzrastanie i rozwój wg Skinnera to uczenie się nowych reakcji

->Psychopatologia- patologiczne zachowania nie są chorobą ale wzorcami reakcji wyuczonymi zgodnie z tymi samymi prawidłami co wszystkie inne wzorce reakcji

-> Psychoterapia wykorzystuje ogólne zasady uczenia się

2. Teoria bodźca-reakcji Dollarda i Millera -istota procesu uczenia się

Próba łączenia podejścia psychoanalitycznego z behawioralnym. Uczenie wymaga 4 elementów:

1. Popęd - bodziec który jest wystarczająco silny aby zaktywizować zachowanie.

2. Bodźce ze środowiska

3.Reakcja organizmu-zachowanie

4. Wzmocnienie

Ogólnie rzecz biorąc uczenie się to chcenie czegoś( popęd), zauważanie czegoś( bodziec), robienie czegoś(reakcja) i osiąganie czegoś( wzmocnienie).

2.1 Teoria frustracja-agresja

Główna myśl : Agresja nie jest popędem, zachowanie agresywne to pewna forma reakcji na określone bodźce-> na frustrację!!!

IM SILNIEJSZA FRUSTRACJA TYM WIĘKSZA SKŁONNOŚC DO AGRESJI!!

Agresja jest społecznie wytworzonym zachowaniem, które jest skutkiem frustracji i wymierzone jest w innych, mając na celu ich ranienie. Jeśli agresja nie przejawia się wprost to jest to spowodowana lękiem przed karą, a nie efektem działania tłumienia lub wyparcia. Agresje wyrażamy wtedy w innej mniej zagrażającej sytuacji np. za 2 z egzaminu nie wyrazimy złości wprost na egzaminatora co innego odbić sobie na współlokatorach :D

Trochę wiedzy wykładowej:

Co wynika ze współczesnych badań:

2 rodzaje agresji:

-wroga

-instrumentalna- > czyli ta bez agresji

Istnieje związek między frustracją i agresją ale frustracja nie jest ani konieczna ani wystarczająca do wystąpienia agresji.

2.2 Teoria konfliktu i 3 rodzaje konfliktów:

Tę zacną teorię możemy wyjaśnić przy użyciu 5 tez. Warto też wspomnieć, że teoria ta nawiązuje do koncepcji znanego nam niejakiego Kurta Lewina. A więc:

Teza nr 1->W miarę zbliżania się do pożądanego celu zwiększa się siła dążenia

Teza nr 2-> W miarę zbliżania się do niepożądanego celu zwiększa się siła unikania

Teza nr 3-> W miarę zmniejszania się odległości od celu siła tendencji do unikania rośnie szybciej niż siła dążenia

Teza nr 4->Wzrost siły popędu związanej z dążeniem czy unikaniem podnosi ogólny poziom lęku

Teza nr 5-> Gdy rywalizują dwie reakcje to wystąpi silniejsza z nich.

Rodzaje konfliktów:

a)dążenie-dążenie

-dwa obiekty o podobnym stopniu atrakcyjności

-zdobycie jednego wyklucza osiągnięcie drugiego

-zwykle po dokonaniu wyboru atrakcyjność drugiego maleje, a wybranego wzrasta

-np. ślub z przystojnym Hiszpanem czy ślub z przystojnym Grekiem

b)unikanie-unikanie

-dwie sytuacje niepożądane

-nie da się ich równocześnie uniknąć, z którąś musimy się zmierzyć

-w miarę zbliżania się do celu stopień nieatrakcyjności wzrasta (tendencja do wyboru celu przeciwnego)

c)dążenie-unikanie

-cel ma dla nas znaczenie zarówno pozytywne jaki negatywne

-kiedy zbliżamy się do jego realizacji, obydwie siły rosną z tym, że siła unikania rośnie szybciej;(

- np. wizyta u dentysty 

d)podwójne dążenie a unikanie

-jednostka musi wybrać między dwoma celami, z których każdy ma moc przyciągania i odpychania

-np. kobieta ( ewentualnie jak kto woli mężczyzna :P ) rozważająca kwestie rozwodu i założenia nowej rodziny zdaje sobie sprawę, co traci zwłaszcza, gdy coraz bardziej skłania się ku temu rozwiązaniu; a kiedy myśli zerwać z kochankiem ( kochanką ), wątpliwe atrakcje życia rodzinnego i świadomość tego co straci , przerywając fascynujący, jaki fascynujący? raczej namiętny :P:P związek uczuciowy, skłaniają ją ( jego) do działań rozwodowych

-zwykle sprawnie sobie radzimy z takimi konfliktami i szybko podejmujemy decyzje

- przedłużające się wahania- jeśli cele są odpowiednio ważne i towarzyszy temu silne napięcie mogą doprowadzić do zaburzeń emocjonalnych

TEORIA OCZEKIWANIA I WARTOŚCI: Julian Rotter

Człowiek aktywnie konstruuje rzeczywistość.

Uczenie się zachodzi w kontekście społecznym.

Człowiek testuje rzeczywistość i działa stosownie do swych przewidywań.

OCZEKIWANIE - subiektywnie prawdopodobieństwo wzmocnienia

Dziewczyna wie, że dużo ucząc się ma szansę na dobre wyniki i stypendium naukowe, ale wie również, że nawet jeśli bardzo się będzie strać o poprawę kontaktu z chłopakiem, to raczej ten związek nie przyniesie jej wiele satysfakcji.

Zgeneralizowane oczekiwania na temat natury wzmocnień:

lokalizacja kontroli: zewnętrzna/wewnętrzna

pocz. kontroli zewnętrznej = efekty zachowania zależą od losu, sytuacji, ludzi

pocz. kontroli wewnętrznej = efekty zachowania zależą od podmiotu

WARTOŚĆ WZMOCNIENIA - atrakcyjność określonego wzmocnienia.

Jak postąpi dziewczyna, jeśli większą wartość ma dla niej poprawa relacji z chłopakiem niż osiągnięcia akademickie?

Przewidywanie zachowania --> kombinacja oczekiwanie + wartość

Prawdopodobieństwo zachowania = oczekiwanie + wartość wzmocnień

PZ = O + WW

3. Teoria osobowości Juliana Rottera-poglądy na temat uczenia się

Jak według Rottera przebiega uczenie się?

1. Człowiek aktywnie konstruuje rzeczywistość, a nie tylko biernie reaguje na nią

2. Procesy uczenia się zachodzą w kontekście społecznym

3. W każdej sytuacji jednostka dysponuje szerokim potencjałem zachowań

4. Człowiek uczy się przewidywać skutki swoich reakcji oraz to co, zrobią inni ludzie i działa stosownie do tych przewidywań

5. Człowiek jest rozumnym obserwatorem świata, stąd wie jakie sytuacje prowadzą do wzmocnień a jakie do kar 

3.1 Teoria oczekiwania-wartości

Prawdopodobieństwo określonego zachowania w danej sytuacji jest sumą oczekiwania i wartości.

PZ= O +WW

gdzie:

PZ- prawdopodobieństwo zachowania

O- oczekiwania

WW- wartość

OCZEKIWANIE- przyjmowane prawdopodobieństwo, że określone wzmocnienie rzeczywistości nastąpi w rezultacie określonego zachowania-> subiektywne przekonanie, że określone zachowanie doprowadzi do określonego celu

Oczekiwania są zmiennymi o charakterze poznawczym, natomiast pojęcie wartości wiąże się z motywacją. Zarówno oczekiwania jaki wartości mają charakter subiektywny.

3.2 Koncepcja lokalizacji kontroli

Cóż ta koncepcja powinna być już obcykana bo na społecznej było :P:P ale dla powtórzenia pare zdań o lokalizacjo kontroli…

Najpierw zacznijmy od tego czym jest poczucie lokalizacji kontroli…

Poczucie lokalizacji kontroli- indywidualna właściwość człowieka( wymiar osobowościowy) dający się przedstawić na kontinuum od poczucia zewnętrznej kontroli do poczucia kontroli wewnętrznej 

WEWNĘTRZNA LOKALIZACJA KONTROLI-wiara we własne zdolności, kontrolowanie zdarzeń życiowych. Przekonanie osoby, że efekty jej działań zależą od niej samej i od jej zachowania.

ZEWNĘTRZNA LOKALIZACJA KONTROLI-przekonanie, że zdarzenia życiowe są rezultatem oddziaływania czynników zewnętrznych, takich jak: przypadek, szczęście, przeznaczenie, wpływ innych osób.

Stadia rozwoju LOC:

Stadium 1->zewnętrzny LOC w odniesieniu do sytuacji zakończonych zarówno odniesieniu do sytuacji zakończonych zarówno sukcesem jaki niepowodzeniem

Stadium2->zewnętrzny LOC w stosunku do sytuacji zakończonych niepowodzeniem oraz wewnętrzne poczucie kontroli w sytuacjach zakończonych sukcesem

Stadium3->względna równowaga LOC w stosunku do sukcesów i niepowodzeń i ukształtowanie się zgeneralizowanego poczucia typowego dla jednostki.

Czynniki wpływające na ukształtowanie się określonego poczucia lokalizacji kontroli:

a)postawy rodziców i opiekunów

b)miejsce dziecka w rodzinie

c)niezwykłe doświadczenie o charakterze traumatyzującym

4. Mocne i słabe strony teorii społecznego uczenia się

Mocne strony:

+ Podkreślenie potrzeby systematycznych badań

+ Docenianie wpływów sytuacyjnych i środowiskowych zmiennych lub zachowań

+ Podejście pragmatyczne, które doprowadziło do nowych programów terapeutycznych

Słabe strony:

- zbyt proste wyjaśnianie osobowości i pomijanie istotnych zjawisk i zmiennych

- brak jednej zintegrowanej teorii

- brak jasnego potwierdzenia trwałej skuteczności terapii behawioralnej

TEORIE SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ - Walter Mischel

1968 - krytyka teorii cech --> kontrowersja osoba-sytuacja

5 kognitywnych/społecznie wyuczonych/zmiennych osobowościowych

1. Kompetencje (np.: analiza logiczna, empatia)

2. Strategie dekodowania - interpretacja informacji

3. Oczekiwania co do:

(1) skutków zachowania

(2) znaczenia bodźca

(3) zaufania osoby do własnych umiejętności zachowania

4. Subiektywna wartość skutków zachowania

5. Systemy i plany samoregulacji: cele i standardy

Kontrowersja osoba-sytuacja

Walter Mischer interesował się podobnie jak Bandura problemami związanymi z nieprzystosowaniem młodzieży i przestępczością wśród młodzieży. Najbardziej zasłynął jednak z miażdżącej krytyki teorii cech. Rozczarowany nieskutecznością przewidywań czynionych na podstawie badań różnic indywidualnych i mierzenia cech osobowości, Michel postanowił dokładniej sprawdzić współzależności między cechami posiadanymi przez ludzi a ich zachowaniem. Ich analiza doprowadziła Mischela do wniosku, że o zachowaniu decyduje sytuacja; zachowanie jest funkcją sytuacji, a nie wewnętrznych cech osobowości.

Krytyka teorii cech

Krytyka teorii cech dała kierunek jednemu z wielu bardzo ważnych nurtów tej teorii a mianowicie w kierunku wykazania złożonych związków między konfiguracją cech a zachowaniem.

Krytyka dla samego Mischela także okazała się wyzwaniem, bo skoro to sytuacja a nie cechy decydują o zachowaniu, to należało wskazać, w jaki sposób tak się dzieje. Zaproponował analizę osobowości w kategoriach zmiennych poznawczych, poprzez przedstawienie listy społecznie wyuczonych, kognitywnych zmiennych osobowościowych. U ich podłoża leżą trzy założenia:

1. w różnych sytuacjach człowiek spotyka w środowisku specyficzne układy bodźców, które wpływają na zmienność zachowania,

2. posiada zdolność różnicowania umożliwiającą zróżnicowaną interpretację sytuacji

3. dzięki zdolności do adaptacji i samoregulacji ludzkie zachowanie odznacza się dużą giętkością

Pięć zmiennych osobowościowych mają charakter wyuczony. Kształtują się pod wpływem wzmocnień w ramach interakcji ze środowiskiem społecznym. Mają również charakter kognitywny, gdyż są to poznawcze interpretacje, które wyznaczają sposób podejścia do określonych sytuacji, wpływając tym samym na zachowanie.

Osobowość można rozpatrywać w pięciu kognitywnych zmiennych wyuczonych w kontekście społecznym:

1. Konstrukty i strategie kodowania informacji- odnoszą się do kategoryzowania wydarzeń i sposobu interpretowania informacji

2. Cele- obejmują pożądane i niepożądane skutki możliwych działań jednostki, czyli to, ku czemu dążyć i czego unikać dotyczą subiektywnych wartości i oceny zdarzeń.

3. Oczekiwania- dotyczą przewidywanych skutków zdarzeń i mają postać warunkową „jeżeli…to”, i dotyczą skutków zachowania w danej sytuacji, znaczenia określonego bodźca w danej sytuacji, własnych możliwości zachowania się w określony sposób w danej sytuacji.

4. Kompetencje- dotyczą tego, co osoba wie, że potrafi zrobić

5. Systemy samoregulacji- odnoszą się do sposobów ukierunkowania i regulacji zachowania poprzez cele i standardy oraz tworzenie planów działania, które mogą nadawać aktywności linię przewodnią i określony kalendarz(dzięki nim wiemy, jak osiągać cele oraz co, kiedy i pod jakimi warunkami warto robić).

Kognitywno-afektywny system osobowości

W 1995 Mischel i Shoda opublikowali teorię wzbogaconą o analizę emocjonalnych reakcji współwystępujących ze zmiennymi kognitywnymi- kognitywno-afektywną teorię osobowości. Główna zmiana w stosunku do wcześniejszych ujęć polega n wprowadzeniu kategorii emocji i uczuć wpływających na przetwarzanie informacji. Proponują systemowe ujęcie zmiennych osobowościowych, których nadal jest 5 i tworzą one system osobowości, jego składnikami są:

1) kodowanie - obejmuje kategorie dotyczące siebie, ludzi, zdarzeń i sytuacji;

2) oczekiwania i przekonania dotyczące świata społecznego, rezultatów zachowania w określonych sytuacjach i własnej skuteczności

3) emocje i uczucia oraz afektywne reakcje włącznie z komponentami fizjologicznymi

4) cele i wartości- obejmują pożądane i niepożądane rezultaty działań oraz stany emocjonalne a także cele, wartości i wizje życiowe

5) kompetencje i plany samoregulacji- potencjalne zachowania i skrypty dotyczące tego, co można zrobić, oraz plany i strategie organizowania działań i oddziaływań na rezultaty zachowania

Kognitywno- afektywny system osobowości leży u podłoża wzorców zachowania korespondujących z określonymi typami sytuacji. Teoria została rozwinięta w kierunku eksploracji bardziej stałych elementów osobowości. Innym przejawem tej tendencji jest wprowadzenie kategorii tzw. podpisu behawioralnego, czyli charakterystycznego dla jednostki wzorca zachowania w pewnych określonych warunkach.

PSYCHOLOGIA POZNAWCZA: George Kelly (1905-1966)

Człowiek działa jak naukowiec, który testuje rzeczywistość

- stawia hipotezy i sprawdza je

- przewiduje wydarzenia i stara się je kontrolować

Klasyfikuje świat tworząc osobiste konstrukty poznawcze

pod jakim względem rzeczy są: podobne i różne od siebie

System konstruktów: hierarchiczny i unikalny (porządkuje doświadczenie), zintegrowany

Konstrukty: zakres stosowalności

przepuszczalność

pozycja (centralne - peryferyjne)

kontradykcje

mogą nie być zwerbalizowane

mogą być niezintegrowane --> napięcie i trudność przewidywania

- brak konstruktu --> Lęk

- percepcja niezgodności zachowania z konstruktem --> Wina

- zmiana w systemie konstruktów osobistych --> Zagrożenie

Badania: ludzi łączy bardziej wspólnota znaczeń niż działań

Zdrowie --> system konstruktów złożony i zintegrowany

Teoria pola Kurta Lewina

• Perspektywa kategorii systemowych, wykorzystanie koncepcji pola elektromagnetycznego Maxwella, Faraday'a, Hertza;

• Bliski związek z psychologią Gestalt - całościowe ujęcie relacji osoba - środowisko;

a) Struktura i dynamika osobowości:

• pole psychologiczne = przestrzeń życiowa = osoba + środowisko;

• Relacja pomiędzy osobą a środowiskiem jest zmienna;

• Wymiana info i wzajemne oddziaływanie osoba - środowisko sprawiają, że rzeczywistość psychologiczna nieustannie się zmienia;

• Granice osoba - środowisko mogą być w różnym stopniu sztywne i przepuszczalne;

• osoba = obszar percepcyjno - motoryczny (odbieranie info i oddziaływanie na otoczenie - czyli kontakt ze światem) + obszar wewnętrzno - osobisty (regiony peryferyjne przylegające do obszaru percepcyjno - motorycznego + regiony centralne nie kontaktujące się bezpośrednio z obszarem p-m).

• Każdy region reprezentuje jakiś fakt psychiczny (wyobrażenia). Duża liczba regionów może świadczyć o bogactwie osobowości. Regiony cechują się różnym stopniem przepuszczalności i sztywności/płynności granic);

• Środowisko - analogiczny podział na regiony;

• Wartościowość regionów (w przypadku głodu wartościowym regionem jest pożywienie) jest czynnikiem wzbudzającym potrzeby z kręgu dążeń oraz unikania;

• Różnice napięć między częściami systemu powodują wyzwolenie energii, która zostaje wykorzystana w procesach psychicznych i aktywności zewnętrznej. System dąży bowiem do wyrównania napięć;

• Zachowanie - funkcja napięć w polu psychologicznym (przestrzeni życiowej);

• O ostatecznym kierunku aktywności decyduje wypadkowa napięć (potrzeb) wewnętrznych i sił zewnętrznych;

• Rozwój osobowości - zmieniająca się liczba organizacji ( integracji) i właściwości regionów wewnątrz osoby oraz wzrastającej różnorodności i organizacji czynności;

Organizacja czynności musi mieć związek z jakąś formą uporządkowania złożonych relacji osoba - środowisko; teoria Lewina nie wyjaśnia do końca tego aspektu;

Poznawcza psychologia osobowości w Polsce

a) J. Kozielecki

• Psychologiczne teorie samowiedzy

Samowiedza - wiedza o sobie, która stanowi zbiór sądów i przekonań na temat własnego wyglądu, intelektu, charakteru, dojrzałości emocjonalnej, relacji z innymi ludźmi, czy aspiracji życiowych. Człowiek zdobywa ją w procesie samopoznania. Składa się z sądów osobistych:

1. Sądy opisowe - samoopis;

2. S. Wartościujące - samooceny;

3. S. O standardach osobistych - jaki chciałbym być, jaki powinienem być;

4. S. O regułach generowania wiedzy o sobie - przekonanie o tym, w jaki sposób nabywa wiedzy o sobie;

5. S. O regułach komunikowania wiedzy o sobie - przekonania dot. Tego, co, jak, komu i kiedy można o sobie mówić.

• Klasyczna teoria decyzji i teoria użyteczności (feat. Edwards ;-))

Przedstawia zachowanie doskonale racjonalnego decydenta, który dysponując pełną wiedzą o dostępnych możliwościach, ich użyteczności i prawdopodobieństwie zaistnienia określonych skutków swej decyzji, dokonuje najlepszego wyboru. Doskonale racjonalny decydent kieruje się

- zasadą użyteczności - wybiera to, co przyniesie mu większą korzyść;

- zasadą prawdopodobieństwa - bierze pod uwagę to, jakie są szanse zaistnienia określonych skutków dokonanego wyboru.

Ograniczeniem teorii jest to, że jest ona modelem bardziej preskryptywnym, proponującym swoistą receptę podejmowania racjonalnych decyzji, niż deskryptywnym, czyli opisującym realne czynności decyzyjne jednostek i zespołów ludzkich.

Modyfikacją tej teorii jest model kompensacyjny - tutaj dostępne możliwości oceniamy ze względu na wiele kryteriów, po czym wybieramy tę, która uzyskuje wyższy wynik globalny. Zakładamy przy tym, że przyjęte kryteria się równoważą, czyli niedobór na jednej skali ocen może być kompensowany nadwyżką na innej skali. Ważnym kryterium oceny jest tu też prawdopodobieństwo zaistnienia pożądanych lub nie skutków wyboru danej możliwości.

Zarzuty odnośnie teorii decyzji i modelu kompensacyjnego:

- w rzeczywistości wiele ważnych decyzji życiowych musimy podejmować w warunkach niedoboru info;

- aby dokładnie rozważyć wszystkie możliwości i porównać je pod każdym względem należałoby poświęcić dużą ilość czasu i energii mentalnej decydenta;

- wątpliwość założenia, że dobre i złe strony poszczególnych możliwości się równoważą, ponieważ niektóre kryteria oceny mogą być absolutnie decydujące;

- model kompensacyjny nie bierze również pod uwagę tego, że niektóre kryteria oceny działają interakcyjnie. Zamiast efektu sumowania się dobrych i złych stron mamy wówczas efekt interakcyjnej modyfikacji jednego aspektu oceny ze względu na wynik na zupełnie innej skali.

Kozielecki stworzył też podział działań człowieka ( nie wiem, czy to się przyda na egzamin, ale w Olesiu było, to piszę na wszelki wypadek, jakby ktoś odczuwał szczególną potrzebę powiększenia swojej sieci semantycznej ;-D):

1. Działania o charakterze ochronnym ( paliatywnym) - ich celem jest obrona przed bólem fizycznym i psychicznym, dostosowanie do zmian środowiska, przywrócenie zachwianej równowagi. Ich cechami są: celowość, powtarzalność, planowość, przewidywalność, wywołanie okolicznościami zewnętrznymi, konieczność, nastawienie na utrzymanie lub przywrócenie stanu rzeczy.

2. Dz. Transgresyjne - intencjonalne wychodzenie poza codzienną aktywność i robienie rzeczy nowych lub w nowy sposób. To działania inwencyjne i ekspansywne. Mogą być źródłem rozwoju lub regresu Typy transgresji:

- typ P - psychologiczne - mają charakter indywidualny, wnoszą coś nowego w życie jednostki lub grupy ( np. ktoś odkrył sztukę bizantyjską, napisał wiersz, ułożył nowy przepis kucharski);

- typ H - historyczne - indywidualne (odkrycia Kopernika, podróż Kolumba), czy zbiorowe (powstanie „Solidarności), obalenie muru berlińskiego - wnoszą coś nowego w dorobek ludzkości lub społeczeństwa.

W zal. Od tego, jakiej sfery dotyczą, transgresje mogą być materialne, duchowe, symboliczne, społeczne, autokreacyjne. Specyficznym rodzajem jest t. Paradoksalna, polegająca np. na oddaniu szpiku lub nerki innemu człowiekowi w celu uratowania mu życia.

Cechy działań transgresyjnych: podejmowanie ich z osobistym zaangażowaniem, jednorazowość, spontaniczność, utrudniona przewidywalność, intencjonalność, są możliwe, ale niekonieczne, nastawienie na zmianę.

b) J. Reykowski - regulacyjna teoria osobowości:

• Dwa poziomy mechanizmów regulacyjnych - poziom mechanizmów popędowo - emocjonalnych i poziom struktur poznawczych;

• Poziom mechanizmów popędowo - emocjonalnych: regulacja polega na wyuczonych reakcjach: wzorcach wzbudzania napięć i ich redukowanie i ekspresja. W ten sposób aktywność popędowa i emocjonalna przejawia się w formie zsocjalizowanej, a między poszczególnymi modalnościami zmysłowymi dochodzi do rosnącej koordydacji. Na tym poziomie dochodzi do nabywania info o określonych układach bodźcowych, uczeniem się sposobów reagowania, powstania mechanizmów antycypacyjnych;

• Poziom mechanizmów struktur poznawczych -to sieć poznawcza (złożona reprezentacja rzeczywistości zapewniająca orientację w świecie. Źródła info o świecie to efekty własnych działań, przekaz społeczny i przetwarzanie informacji) zawiera dwa subsystemy: sieć operacyjna (poznawcza reprezentacja świata, porządkowanie info zgodnie z zasadami zgodności treściowej i logicznej oraz redukowania niepewności, odpowiada za regulację i integrację działań) i sieć wartości (reprezentacja świata przez pryzmat emocji, zawiera info o charakterze ewaluatywnym, porządkuje je według zasady zgodności ewaluatywnej - to, co pozytywne jest razem i w oddzieleniu od tego, co negatywne) oraz struktura Ja (info o sobie w porządku deskryptywnym i ewaluatywnym. Tworzy się w wyniku rejestrowania sygnałów z ciała i stanów psychicznych, info o przebiegu i efektach własnej aktywności, itd. Integruje całokształt doświadczeń człowieka, pośredniczy w realizacji świadomych zachowań, stanowi źródło ocen własnych możliwiści i motywacji. Obejmuje poczucie tożsamości, którego podstawą jest odróżnienie siebie od otoczenia, poczucie kontroli i poczucie własnej wartości. Jest odpowiedzialne za ekspansję Ja - eksplorację świata).

4. W. Łukaszewski - informacyjna teoria osobowości:

• Osobowość - złożony, dynamicznie zmieniający się układ informacji, reguł i programów ich przetwarzania oraz programów czynności; jest bardziej procesem niż strukturą;

• Ogólne zasady funkcjonowania osobowości: 1. zasada koniecznego tłumienia różnorodności - przez selekcję informacji, 2. zasada koniecznego wzbogacania osobowości - przez pobieranie i wytwarzanie info, 3. zasada zachowania koniecznej równowagi między strefami stabilności i zmienności w osobowości;

• Dynamika osobowości wynika z przetwarzania info oraz efektów w/w procesów;

• W wyniku przetwarzania info powstają poznawcze reprezentacje rzeczywistości oraz projekty rzeczywistości ( modele wyobrażeń nieznanych stanów rzeczy) dot. M. in. oczekiwań stanów Ja;

• Źródła napięć motywacyjnych: rozbieżność między stanem aktualnym a pożądanym oraz przekonanie o wartości celu w połączeniu z oceną szans jego realizacji;

• Hierarchiczne uporządkowanie, występowanie reguł wewnętrznej organizacji i reorganizacji osobowości pod kątem aktywności danego rodzaju.

5. K. Obuchowski - koncepcja kodów orientacji:

• Układ bazalny - biologiczne podłoże przewidywania zmian i dostrajania się do nich (mózg); uszkodzenie może być na co dzień skutecznie kompensowane i nie odbija się wówczas na celowej aktywności człowieka, natomiast w warunkach stresu może dać o sobie znać w formie nieselektywnej uwagi, obniżonej wytrwałości lub dezorientacji czynności;

• Układ programujący (wiedza nt. świata, siebie, własnych relacji ze światem, intencjonalnie podejmowane zadania oraz postawy emocjonalne);

• Funkcją osobowości jest przewidywanie stanów przyszłych i adaptacja do zmian w środowisku oraz opanowanie przyszłości za pomocą czynności twórczych;

• Kod orientacji - wyspecjalizowany język komunikowania się mózgu ze światem, który określa sposób orientacji , wymiany i przetwarzania info. Wybór kodu zależy od rodzaju zadania i dominujących procesów emocjonalnych;

• Kody monokonkretne - służą rejestrowaniu połączeń między określonymi parami bodźców;

• Kody polikonkretne - ujmowanie i rejestrowanie całych sytuacji i obrazów;

• Kody hierarchiczne - kody o różnym stopniu ogólności oraz wiedzy o przetwarzaniu info. Umożliwiają tworzenie coraz ogólniejszych znaczeń. Rozwojowo późniejsze;

PODSTAWOWE POTRZEBY I PRZEKONANIA- S. Epstein

Potrzeby podstawowe	Uczenie się z doświadczenia	Podstawowe przekonania: W jakim stopniu
Potrzeba uzyskiwania przyjemności i unikania bólu		Świat jest źródłem przyjemności i bezpieczeństwa, a w jakim bólu i zagrożenia
Potrzeba zachowania stabilnego i spójnego systemu reprezentacji doświadczeń		Życie jest sensowne, przewidywalne, kontrolowalne, sprawiedliwe versus bezsensowne, czyli nieprzewidywalne, niekontrolowalne, niesprawiedliwe
Potrzeba kontaktu, nawiązania i podtrzymywania relacji z innymi		Ludzie są godni zaufania, pomocni i korzystnie oddziałują na samopoczucie versus niegodni zaufania, zagrażający i powodujący napięcia
Potrzeba umacniania samooceny		Jestem osobą wartościową, to znaczy kompletną, dobrą i godną miłości versus bezwartościową, to jest niekompetentną, złą i niegodną miłości

[Doświadczenia negatywne mają dużo silniejszą moc oddziaływania, od doświadczeń pozytywnych. Szybciej prowadzą do kształtowania się uogólnionego przekonania. Ale jest to asymetryczne. Pozytywne wydarzenia, już tak szybko, nie prowadzą do zmiany przekonań na pozytywne.]

TEORIA SPOŁECZNO-POZNAWCZA - Albert Bandura

Słowo wstępne:

Wczesne zainteresowania Bandury dotyczyły zagadnień klinicznych, procesów interakcji a szczególnie mechanizmów ujawniania się i kontroli nad zachowaniami agresywnymi u dzieci i młodzieży. Wychodząc z założeń teorii uczenia się, zwrócił się w kierunku poszukiwania genezy zachowań agresywnych w środowisku rodzinnym dziecka. Badanie te pozwoliły na wysunięcie tezy, iż w powstawaniu i ujawnianiu się zachowań agresywnych znamienną rolę odgrywają wzorce rodzinne, co więcej znaczące jest nie wzmocnienie-jak chcieli to behawioryści- a wzorce.

Zatem Centralną rolę w rozwoju osobowości odgrywa uczenie się od innych ludzi przez obserwację- rozwój osobowości odbywa się na zasadzie MODELOWANIA.

Zatem w jaki sposób ludzie uczą się określonych zachowań???

- Obserwują świat i naśladują innych ludzi.

Fundamentalne pytanie wokół którego Bandura skoncentrował swoje badania brzmiało: Jak to się dzieje że ludzie uczą się przez obserwację- co się na to składa? I dalej- od czego zależy to, że niektóre zachowania powtarzamy a niektóre nie?

Bliższa analiza modelowania pozwoliła na wyszczególnienie 4 niezbędnych elementów tego procesu:

PROCES MODELOWANIA:

1,Zaobserwowanie wzorca - dużą rolę pełni to, czy jest atrakcyjny, znajomy albo dziwny; dlatego względnie łatwo uczymy się zachowań, które zauważamy u naszych bliskich, które nam imponują albo przyciągają uwagę swoją oryginalnością

2. Przechowywanie(odkodowanie, zrozumienie, zapamiętania) - by wzorzec zachowania został zapamiętany, ważne jest zrozumienie jego sensu, o co chodzi w zachowaniu

3.Motoryczna zdolność do powtórzenia czynności- przez obserwację uczymy się pewnego zakresu zachowań, głównie społecznych, takich, których możliwościami wykonania dysponujemy.

4. Motywacja- czyli chęć powtórzenia zachowań danego zachowania, w przeciwnym razie pozostanie ono jak „bierny wzorzec kognitywny”, albo w ogóle nie zostanie zapamiętane.

W modelowaniu istotą sprawy jest nabywanie „kognitywnych wzorców zachowań”- coś w stylu wiedzy „know-how” lub wiedzy proceduralnej. Większa skłonność do powtarzania zachowań występuje w przypadku, gdy wiemy, że zostały one wzmocnione. Uczenie się przez obserwację obejmuje zatem warunkowanie zastępcze (uczenie się tych zachowań, które obserwują jako wzmocnienie u innych).

Nadal jednak odpowiedź na pytanie, dlaczego pewne zachowania powtarzamy, a inne nie, jest niepełna. Trzeba jeszcze dodać co najmniej dwie zmienne: przekonanie o własnej skuteczności i ocenę danego zachowania pod kątem spostrzeganej wartości. Krótko mówiąc, jeśli nie wierzymy, że potrafimy dane zachowanie powtórzyć przypisujemy mu wartość ujemną, to raczej nie będziemy skłonni go powtarzać.

Czym jest to przekonanie o własnej skuteczności????

PRZEKONANIE O WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI (SELF- EFFICACY)

To przekonanie, że o możliwości prowadzenia skutecznego działania w nowych, niejednoznacznych, nieprzewidywalnych, a nawet stresujących warunkach.

Przekonanie o własnej skuteczności decyduje o:

- p o d j ę c i u dziania,

- w y s i ł ku w nie wkładanym,

- u c z u c i a c h, jakie mu towarzyszą,

- w y t r w a ł o ś c i w dążeniu do celu,

- r a d z e n i u s o b i e z przeszkodami i porażkami,

- p o z i o m i e s t r e s u, jaki ta osoba jest w stanie wytrzymać,

- m o b i l i z a c j ą u k ł a d u i m m u n o l o g i c z n e g o,

Obok przekonania o własnej skuteczności, które dotyczy różnych sfer aktywności, warto zwrócić uwagę na oczekiwania skuteczności osobistej w konkretnych działaniach, które różni się od oczekiwania sukcesu (poradzę sobie w nowych okolicznościach vs wypełnię określony standard).

Na przekonanie o własnej skuteczności, i oczekiwanie skuteczności w nowych sytuacjach m wpływ szereg czynników wywodzących się z czterech źródeł:

1. osiągnięcia w działaniu- chodzi tu zarówno o sukcesy jak i porażki ponoszone we własnych działaniach, jak również przezwyciężenie lęków i oporów, testowanie swoich możliwości w sytuacjach nowych i trudnych

2. doświadczenia pomocne- pochodzą one z obserwacji innych ludzi i wiedzy o tym jakie zachowania są skuteczne w określonych okolicznościach

3. perswazja werbalna - obejmuje instrukcję, jak sobie poradzić, jakie działania mają wartość, jakie są uzasadnieniem ponoszonych kosztów oraz tworzone programy poznawcze wspierające wytrwałość i odporność

4. stany fizjologiczne - chodzi o stany afektywne i napięcia doświadczone w związku z aktywnością, brak pobudzenia i nadmierne pobudzenie wpływają ograniczająco na osobistą skuteczność

STRUKTURA OSOBOWOŚCI

Przekonanie dotyczące JA, w tym szczególnie przeświadczenie o własnej skuteczności odgrywają centralną rolę e osobowości. Całkowita struktura osobowości obejmuje:

• procesy kognitywne

• kompetencje(umiejętności)

• cele

• Self i przekonanie o własnej skuteczności

KOMPETENCJE mają charakter behawioralny albo poznawczy, np. dotyczą umiejętności rozwiązywania problemów, czy radzenia sobie w rożnych sytuacjach

CELE odnoszą się do szerokiej sfery przewidywania przyszłości i wzbudzania motywacji, zakładają szereg procesów poznawczych, związanych z przewidywaniem rozwoju sytuacji i efektów alternatywnych działań, oceny wartości poszczególnych stanów finalnych, oceny posiadanych kompetencji pod kątem ich przydatności.

ZACHOWANIA MORALNE

Regulowane są przez sankcje:

-społeczne i zinternalizowane standardy  samokontrola:

- monitorowanie własnego zachowania

- osądzanie - ocena samego siebie i własnego postępowania

antycypowanie reakcji dumy z siebie, satysfakcji i samokrytyki

PROCESY POZNAWCZE I MOTYWACJA

Na samoregulację składają się:

1. predyktywna kontrola wysiłku- oszacowanie, ile wysiłku trzeba będzie włożyć w to, by osiągnąć pożądany rezultat, oraz na jaki wysiłek osobę stać

2. afektywne reakcje samooceny- czyli ocena własnego zaangażowania w działanie, odniesiona do systemu wartości i płynące stąd satysfakcja lub zawód,

3. samoocena osobistej skuteczności- czyli przewidywanie w jakim stopniu jednostka potrafi efektywnie działać w kierunku osiągnięcia celu, ocena ta może odbiegać od ogólnego przekonania o własnej skuteczności.

4. autorefleksyjna aktywność metaloznawcza- dotyczy adekwatności oceny własnej skuteczności oraz tego, na ile standardy były postawione w sposób właściwy, chodzi również o dostępność celów

Trzy pierwsze elementy dotyczą aktywności poznawczej wyprzedzającej działanie, ostatni, to ocena typu: „nie warto było się tak starać”

AUTOREGULACJA

Jako zespół procesów poznawczych na charakter przede wszystkim antycypacyjny, a nie reaktywny, pomimo iż sprzężenia zwrotne też odgrywają istotną rolę. System antycypacji obejmuje zdolność do przewidywania, refleksyjną samoocenę i reakcje na własne postępowanie.

Automotywowanie: standardy nierównowaga mobilizacja do wysiłku automonitorowanie , standardy, ewaluacja, samoocena afektywne reakcje

1. predyktywna kontrola antycypacyjna - na ile mnie stać

2. afektywna samoocena wysiłku w odniesieniu do systemu wartości

3. samoocena osobistej skuteczności

4. autorefleksyjna aktywność metaloznawcza(np. czy wysiłek był odpowiedni)

MOTYWACJA

Motywację można rozpatrywać na trzech poziomach:

1. motywacja biologiczna - związana jest z redukcją napięć popędowych, który to proces pozostaje pod kontrolą kognitywną

2. motywacja związana ze społecznymi wzmocnieniami- również pozostaje pod kontrolą kognitywną, niemniej decydujące znaczenie dla podejmowania albo powstrzymywania się przed określonym działaniem mogą mieć wzmocnienia i sankcje o char. Społecznym.

3. Motywacja do działań celowych- motywacja związana ze stawianiem celów, antycypacją wyników działań i planowaniem ich przebiegu, czyli automotywowanie, które de facto polega na wytworzeniu nierównowagi między stanem aktualnym a pożądanym i mobilizacji do wysiłku celem zniwelowania różnicy

Motywacja reaktywna -redukowanie rozbieżności-reaktywna kontrola

Motywacja proaktywna- produkowanie rozbieżności- proaktywną kontrola

Interpretacja zjawisk patologicznych

Zachowania patologiczne są nabyte podobnie jak wszelkie inne. Oznacza to, że uczenie się przez obserwację również odgrywa ważną role w ich genezie. Patologia nie jest skutkiem doświadczeń traumatycznych ani konfliktów wewnętrznych, a jedynie dysfunkcjonalnego uczenia się. Nabyte przekonania i oczekiwania mogą motywować jednostkę do takich zachowań, które narażają ją na ewentualne straty.

Kluczową rolę w większości patologii pełnią procesy poznawcze, szczególnie niskie przekonanie o własnej skuteczności, to przekonanie o własnej bezradności wywołuje lęk w nowych i trudnych sytuacjach. W teorii społeczno- poznawczej spostrzegania zdolności do kontrolowania potencjalnie zagrażających wydarzeń odgrywa centralną rolę we wzbudzaniu lęku i radzeniu sobie. Skutkiem niskiego przekonania o własnej skuteczności jest oczekiwanie negatywnych rezultatów działań i wycofywanie się z nich- pesymizm, apatia jako centralne symptomy depresji. W tym kontekście przywołać warto zjawiska obniżonego morale, na które składa się kombinacja spostrzeganej nieskuteczności własnej, negatywnej samooceny i ograniczonych zainteresowań. Leczenie odbywa się poprzez modelowanie i kierowane uczestnictwo- naukę zachowań skutecznych.

POZNAWCZE TEORIE JA

Rozwój poznawczej teorii Ja w znacznej mierze polegał na weryfikacji hipotez formułowanych na bazie współczesnych koncepcji, nawiązujących bezpośrednio lub pośrednio do myśli Williama Jamesa.

James dokonał rozróżnienia na:

- Ja poznające (I as knower), przedmiotowe; o jego istnieniu wiemy dzięki samoświadomości, poczuciu ciągłości, odrębności w stosunku do innych ludzi i intencjonalności.

- Ja empiryczne (Me) - stanowiące przedmiot poznania; przedmiotowe, obejmuje koncepcję siebie, w tym samowiedzę

Ja odgrywa znaczącą rolę w naszym doświadczeniu, konstruowaniu świata i zachowaniu.

Powstawanie złożonej struktury systemu Ja bazuje na trzech bardziej podstawowych procesach:

1.      Różnicowanie „Ja” vs „nie-Ja" - zdolność do postrzegania siebie jako oddzielonego od innych osób i rzeczy. Pojawia się zwykle między 3. a 18. m.ż. Opiera się na najprostszych doznaniach zmysłowych i motorycznych.

2.      Rozwój samoświadomości - pojawia się zwykle między 15. m.ż. a końcem 2. r.ż. Samoświadomość jest związana ze specyficznie ludzką zdolnością do ustosunkowania się do siebie jako przedmiotu, myślenia o sobie, wskazywania na siebie; jednym ze wskaźników podstawowej samoświadomości jest umiejętność rozpoznania siebie w lustrze. Kolejne etapy to:

zmiany w języku (między 20. a 24. m.ż.)

zmiany w emocjonalności (między 2. a 3. r.ż.) - uczucia związane z Ja: wstyd, duma ew. poczucie winy.

Rozwijająca się samoświadomość jest podstawą tworzenia się koncepcji siebie. Źródłem składających się na nią informacji może być sama osoba (odbieranie wrażeń zmysłowych, doświadczanie stanów emocjonalno-motywacyjnych, obserwacja własnego ciała) lub środowisko zewnętrzne (wpływ społeczny).

3.      Rozwój zdolności do autorefleksji - pojawia się ok. 12. r.ż.; zakłada zdolność do abstrakcyjnego myślenia (uogólnianie, wyciąganie wniosków), zdolność do uczynienia z siebie przedmiotu obserwacji i oceny.

Schematy Ja wg Markus

„Schematy Ja są poznawczymi uogólnieniami na temat Ja, wywiedzionymi z przeszłych doświadczeń, które organizują i ukierunkowują przetwarzanie informacji dotyczących Ja, objętych społecznymi doświadczeniami jednostki”

Posiadanie określonego schematu Ja wiąże się z

- szybszym i bardziej efektywnym przetwarzaniem informacji dotyczących cech podmiotu

- pamięć zachowań związanych z treścią schematu

- łatwość wyszukiwania informacji

- przewidywanie własnych przyszłych zachowań

- ocena nowych informacji

- tendencja do podważania i odrzucania informacji niezgodnych ze schematem

Wymiary opisu reprezentacji Ja

- Miejsce, jakie zajmują w strukturze Ja: reprezentacje centralne vs. peryferyczne

- Stopień zrealizowania: Ja realne, Ja idealne, Ja powinnościowe, Ja możliwe, Ja niepożądane

- Orientacja temporalna: Ja przeszłe, aktualne, przyszłe

- Pozytywna vs negatywna treść (pewne treści są związane z negatywnymi emocjami, inne z pozytywnymi, potencjalne aspekty Ja także mogą mieć zabarwienie emocjonalne)

Pojęcie roboczej koncepcji siebie

Koncepcja siebie to uporządkowany schemat zawierający epizodyczną i semantyczną pamięć na temat Ja i kontrolujący przetwarzanie informacji dotyczących Ja.

- W określonej sytuacji, w danym momencie czasu, dostępna poznawczo i aktywna jest część samowiedzy.

- Nie ogólne, uśrednione przekonania na swój temat, ale sytuacyjnie zaktywowana, konkretna robocza koncepcja siebie jest w stanie aktywnie pośredniczyć w procesach kontroli i regulacji zachowań

- Stałość i zmienność w koncepcji siebie

Koncepcja Ja możliwych H. Markus

Ja możliwe to wyobrażona koncepcja siebie odniesiona do sytuacji lub roli, która ma nadejść, lub okoliczności, które mogą się spełnić. Ja możliwe posiadają co najmniej 4 ważne właściwości, są:

Wyobrażone

Najczęściej rzutowane w przyszłość

Giętkie

Pożądane albo niepożądane

3 typy Ja możliwych:

-          „oczekiwane” Ja możliwe - możliwe do zrealizowania

-          wyobrażenia przyszłych stanów pozytywnych - niekoniecznie muszą być realistyczne, może się przydarzyć, ale nie musi

-          wyobrażenia przyszłych stanów negatywnych - Ja niepożądane

Koncepcja siebie nie jest wiernym odwzorowaniem rzeczywistości dotyczącej Ja, ale jest efektem działania różnych motywów. Mogą one doprowadzić do zafałszowań i zniekształceń nie tylko bieżącej autopercepcji, ale także wspomnień i pamięci autobiograficznej

Główne motywy: Autowaloryzacja - umacnianie siebie. Dążenie do uzyskiwania oraz zachowania pozytywnych informacji odnośnie własnej osoby. Przejawami autowaloryzacji są:

-          Poszukiwanie pozytywnych informacji o sobie

-          Łatwiejsze przypominanie sobie sukcesów niż porażek

-          Przypisywanie sobie przyczyn sukcesów, a porażek czynnikom zewnętrznym

-          Łatwiejsze dostrzeganie dobra w sobie niż w innych.

Ma charakter emocjonalny.

Autoweryfikacja - organizowanie przekonań o sobie w spójny system. Poszukiwanie takich informacji, które potwierdzają dotychczasową wiedzę o sobie, podtrzymywanie zgodnej i spójnej koncepcji siebie. Przejawami autoweryfikacji są:

-          Poszukiwanie informacji o sobie zgodnych z faktami

-          Łatwiejsze przypominanie sobie porażek niż sukcesów

-          Przypisywanie sobie przyczyn porażek i sukcesów

-          Gotowość przyjmowania krytyki i łatwość dostrzegania u siebie mankamentów

Ma charakter poznawczy.

Autodiagnozowanie - poszukiwanie trafnych i rzetelnych informacji o sobie Autodoskonalenie - poszukiwanie takich informacji na swój temat, które pomogą zrealizować Ja idealne.

PROBLEMATYKA SAMOOCENY Samoocena jest drugim, obok samowiedzy, komponentem koncepcji siebie. Oba te komponenty mogą mieć charakter stanu lub cechy.

Klarowność siebie - stopień, w jakim przekonania o sobie są jasno i przekonująco określone, stabilne i wewnętrznie spójne.

Osoby o niskiej samoocenie silniej reagują emocjonalnie na pozytywne i negatywne informacje zwrotne niż osoby z wysoką samooceną -odznaczają się większą reaktywnością i plastycznością.

- Osoby z niską samooceną silniej motywuje lęk przed klęską niż pragnienie chwały, odwrotnie niż osoby z wysoką samooceną.

- Osoby z wysoką samooceną są skupione na umacnianiu siebie, osoby z niską samooceną na ochranianiu siebie.

- Osoby z wysoką samooceną używają strategii samoutrudnienia po to, by podnieść wartość sukcesu, osoby z niską samooceną, by usprawiedliwić porażkę

- Niska samoocena nie jest w dosłownym sensie przeciwieństwem wysokiej. Wysoka samoocena jest jednoznacznie pozytywna i wyraźnie określona, niska samoocena nie jest wyraźnie negatywna, jest raczej ambiwalentna albo neutralna, niepewna, niestabilna i niespójna.

- Z wysoką samooceną koresponduje klarowna i pozytywna samowiedza

TEORIE SOCJOBIOLOGICZNE

(1) podstawowe założenia

- człowiek jako wytwór ewolucji, podlega tym samym prawom co inne organizmy żywe

- motywy, emocje, sposoby zachowania mają wartość przystosowawczą, zostały ukształtowane przez dobór naturalny

- podstawowa zasada -> przetrwanie (najpierw gatunkowe, potem indywidualne)

(2) związek z teorią ewolucji i etologią

• etologia (K. Lorenz, N. Tinbergen)

- etogramy - wzorce zachowań u zwierząt - automatyczne programy aktywności zapewniające przetrwanie, zdobywanie pokarmu, rozmnażanie, hierarchię w stadzie, opiekę nad potomstwem itp.

- wzorce zachowań pojawiają się:

• u wszystkich przedstawicieli danego gatunku

• w jednakowy sposób

• samoistnie

• nie zmieniają się pod wpływem doświadczenia i uczenia

- plany i motywy zachowań mają podstawy biologiczne i instynktowne

• teoria ewolucji

- dobór naturalny, selekcja

- proces przystosowawczy, adaptacja do środowiska

- przekazywanie najlepszych genów

- człowiek jako część świata przyrody

(3) socjobiologiczne interpretacje agresji i altruizmu

- powstały na drodze ewolucji w wyniku adaptacji do środowiska

agresja

- przynosi korzyści -> walka o terytorium, pożywienie, samicę, pozycję w grupie (agresja instrumentalna)

- człowiek zdolny też do agresji wrogiej -> celem jest jedynie niszczenie

- najczęściej przejawiana wobec przedstawicieli „obcych” grup

altruizm

- służy przetrwaniu grupy i przekazywaniu genów

- sprzyja umocnieniu spójności grupy

- altruizm odwzajemniony, wzajemne zrozumienie i pomoc -> zachowania przystosowawcze

(4) teoria inwestycji rodzicielskich R. Triversa;

- kobiety są bardziej wymagające w doborze partnera, bo więcej inwestują w sensie fizycznym i emocjonalnym w urodzenie i wychowywanie dziecka ->poszukują one pewnych, wiernych i zasobnych partnerów, którzy zapewnią bezpieczeństwo i odpowiednie warunki życia

- mężczyźni poszukują partnerek o dużym potencjale rozrodczym, co odzwierciedla młodość i uroda, które urodzą im zdrowe dziecko i będą miały siłę, by się nim opiekować i wychowywać je

(5) maksymalizowanie jakości i maksymalizowanie ilości jako dwie strategie przekazywania genów

- maksymalizowanie jakości

• trwałe i zgodne relacje między rodzicami, odpowiedzialność rodziców, troskliwa opieka

• optymalne warunki dla rozwoju dziecka,

• dobrobyt, stabilność

• mało dzieci, wysoka jakość życia, większe szanse przetrwania

-> przygotowuje ludzi do funkcjonowania w warunkach pokoju i dobrobytu

- maksymalizowanie ilości

• niestabilne związki, stresujące warunki rozwoju dziecka,

• braki materialne i emocjonalne

• wczesne rodzicielstwo i macierzyństwo

• dużo dzieci, często z różnymi partnerami

• brak opieki nad dzieckiem

• przeżywają najsilniejsze organizmy

-> przygotowuje ludzi do funkcjonowania w warunkach ekstremalnych, wojen, rewolucji i klęsk żywiołowych

(6) teoria pewności rodzicielstwa D. Bussa

- źródła zazdrości kobiet i mężczyzn różnią się - kobieta zawsze jest pewna, że jest matką swoich dzieci, a mężczyzna nie ma nigdy całkowitej pewności

- mężczyźni: zazdrość o zdradę fizyczną -> niechęć do opiekowania się cudzymi dziećmi

- kobiety: zazdrość o zdradę emocjonalną -> obawa przed utratą wsparcia ze strony partnera w opiece nad dzieckiem i utratą dostępu do jego zasobów

(7) socjoanalityczna teoria R. Hogana

- podstawa natury ludzkiej:

• ludzie żyją w grupach -> potrzeba życia społecznego, akceptacji i aprobaty

• obecność hierarchii ról w grupie -> potrzeba statusu i władzy

• praktykowanie religii w grupie -> potrzeba celu i sensu

- zdolność człowieka do autonomicznego działania - zgodnego bądź niezgodnego z presją otoczenia

(8) teoria opanowania trwogi Greenberga, Pyszczynskiego i Solomona

- przetrwanie i ciągłość istnienia gatunku - najważniejszy motyw

- zdolności decydujące o możliwościach adaptacyjnych człowieka:

• ujmowanie rzeczywistości w kategoriach przyczynowych

• wyobrażanie sobie przyszłych wydarzeń

• refleksja nad sobą

-> człowiek może kierować swoim zachowaniem i kontrolować je

- świadomość nieuniknionej śmierci

- minimalizowanie lęku poprzez:

• światopogląd, koncepcja rzeczywistości-> nasyca on świat sensem i stabilnością

• przekonanie o własnej wartości -> zaakceptowanie standardów wartości danej kultury i życie stosownie do nich

- te komponenty buforu kulturowego nie dopuszczają do świadomości możliwości śmierci

- człowiek nieustannie próbuje redukować lęk przed unicestwieniem

(9) krytyka podejścia ewolucyjnego

- socjobiologia daje proste wyjaśnienia złożonych ludzkich zachowań

- zbyt ogólna zasada wyjaśniająca zachowania człowieka -> każde zachowanie da się jakoś uzasadnić

- wykorzystywanie teorii socjobiologii do uzasadniania wojen, rasizmu, dyskryminacji społecznej

- nadużycie ideologiczne koncepcji może zagrażać idei równości ludzi i godności osoby

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA

Psychologia Humanistyczna jest określana jako Trzecia Siła w psychologii, powstała w opozycji do psychoanalizy i behawioryzmu - przeciwko mechanicznej i klinicznej koncepcji jednostki. Tamte proponowały deterministyczne teorie człowieka, ta chce wykazać, że człowiek jest zdolny do poznania siebie i aktualizacji siebie w osobowym kontakcie z innymi, jest wolny. Psychologowie humanistyczni wyrażali sprzeciw wobec:

1. Determinizmu przeszłości psychoanalizy

2. Zachowania wyjaśnianego w kategoriach nagród i kar

Elementy wspólne łączące poglądy psychologów humanistycznych

1. Podobny pogląd na naturę człowieka

2. Podobny pogląd na role społeczeństwa

3. Podejście fenomenologiczne - skoncentrowanie na tym co jest tu i teraz

4. Podejście subiektywistyczne

5. Akcent na metody kliniczne

6. Podejście holistyczne

Człowiek ze swej natury jest dobry, a przynajmniej nie jest zły. Społeczeństwo natomiast hamuje, blokuje, zniekształca naturalny proces rozwoju człowieka.

Samorealizacja według K. Goldsteina Zdrowy organizm wyposażony jest w mechanizmy samoregulacji i samorozwoju, jakby wewnętrzny, elastyczny program prorozwojowych działań w zmieniającym się świecie. Program ten zapewnia plastyczność reakcji i utrzymuje tendencję rozwojową w sprzyjających i niesprzyjających warunkach. Główną właściwością organizmu jest tendencja do samorealizacji.

A.Maslow - poglądy dotyczące natury człowieka; teoria potrzeb; samoaktualizacja i cechy osoby dojrzałej (samoaktualizującej się) Maslow zaproponował dwa ważne składniki podejścia humanistycznego - teorię potrzeb (zwaną piramidą Maslowa) oraz teorię samo aktualizacji.

Koncepcja potrzeb zakłada, że mechanizmem sterującym ludzkimi zachowaniami są potrzeby stanowiące hierarchię wstępującą:

• P. fizjologiczne

• P. bezpieczeństwa

• P. przynależności i miłości

• P. szacunku

• P. samoaktualizacji

Samoaktualizacja jest procesem stawania się tym, kim się jest, dążeniem do wewnętrznej spójności, jedności z samym sobą, spełniania swojego przeznaczenia lub powołania.

Człowiek jest osoba. Jest czymś więcej niż sumą doświadczeń czy reagującym organizmem. Jest aktywny, ukierunkowany na cele, wartości, wybiera, tworzy. Jest świadomy, świadomie doświadcza. Ujawnia swoje możliwości w ludzkich sytuacjach, w sytuacji osobowego kontaktu z drugim człowiekiem. Rozwija się, aż do pełnej aktualizacji swoich możliwości, potencjalności. Jako podmiot działania ma poczucie godności. Osadzony jest w społeczeństwie, doświadczeniach życiowych, zdarzeniach. Akcent na jego świadomość i indywidualność.

Główne cechy osoby dojrzałej:

• Sprawna percepcja rzeczywistości: realizm, docieranie do istoty rzeczy, nieuleganie pozorom

• Akceptacja siebie, innych i świata natury

• Spontaniczność, prostota i naturalność

• Koncentracja na zadaniach a nie na sobie

• Dystans wobec rzeczywistości, potrzeba prywatności

• Autonomia, aktywność i niezależność od kultury i otoczenia

• Ciągła świeżość ocen i bogactwo uczuć

• Obecność doświadczeń mistycznych i doznań szczytowych

• Poczucie wspólnoty z innymi ludźmi

• Głębokie uczuciowe kontakty z innymi ludźmi, zdolność do prawdziwej przyjaźni

• Demokratyczna struktura charakteru

• Odróżnianie środków i celów, dobra i zła

• Filozoficzne, niezłośliwe poczucie humoru

• Twórczość, oryginalność, pomysłowość

• Zdolność do przekraczania wpływów i ograniczeń kulturowych

Teoria osobowości Rogersa ma charakter fenomenologiczny ze względu na to, iż Rogers kładzie nacisk na własne doświadczenie jednostki, na jej uczucia i wartości, na to wszystko, co określane jest jako „życie wewnętrzne”. Wszelkie doświadczenie zachodzi w organizmie człowieka, dlatego, że część doświadczeń nie dociera do świadomości, choć w organizmie są one obecne. Doświadczenie obejmuje wszystko to, co dzieje się w obrębie organizmu i jest potencjalnie dostępne świadomości. Całość doświadczeń tworzy pole fenomenologiczne, które jednak nie pokrywa się z polem świadomości. Świadomość obejmuje tę część pola fenomenologicznego, które daje się ująć w formie symbolicznej, czyli doświadczenia dające się zwerbalizować.

Carl Rogers utożsamiany jest z metodą psychoterapii, określanej jako psychoterapia niedyrektywna lub skoncentrowana na kliencie. Powodzenie terapii zależy przede wszystkim od trzech czynników:

1. Autentyczności terapeuty

2. pełnej akceptacji albo też bezwarunkowo pozytywnego nastawienia wobec klienta

3. wrażliwego, precyzyjnego i empatycznego zrozumienia tego, co klient odczuwa i tego o co mu naprawdę chodzi

Podstawą procesu terapeutycznego w ujęciu Rogersa jest dostrzeżenie przez klientów, iż terapeuta ma dla nich bezwarunkowy szacunek i przejawia empatyczne zrozumienie ich wewnętrznych układów odniesienia. Doświadczenie takiej bezwarunkowej akceptacji i empatycznego zrozumienia uruchamia proces zmian. W trakcie tego procesu klienci w coraz większym stopniu uświadamiają sobie swoje prawdziwe uczucia i doświadczenia, a ich obraz ja staje się coraz bardziej zgodny z całością doświadczeń organizmu.

Struktura osobowości wg Rogersa: w jego teorii występują dwa konstrukty teoretyczne o podstawowym znaczeniu, są to pojęcia Organizm i Ja.

Organizm jest umiejscowieniem wszelkiego doświadczenia. Doświadczenie obejmuje wszystko to, co dzieje się w obrębie organizmu w każdym momencie i jest potencjalnie dostępne świadomości. Całość doświadczenia tworzy pole fenomenologiczne. Pole to stanowi indywidualny układ odniesienia, znany jedynie samej jednostce. Zachowanie jednostki uzależnione jest od jej pola fenomenologicznego(rzeczywistości subiektywnej), a nie od warunków bodźcowych(rzeczywistości zewnętrznej). Pole fenomenologiczne nie jest tożsame z polem świadomości „Świadomość jest częścią naszego doświadczenia, przedstawioną w formie symbolicznej”. Pole fenomenologiczne w danym momencie składa się z doświadczeń świadomych(przedstawionych w formie symbolicznej)oraz z doświadczeń nieświadomych(nie mających postaci symbolicznej).

Pojęcie Ja jest to część pola fenomenologicznego, które oznacza zorganizowaną, spójną postać pojęciową, składającą się ze spostrzeganych własności „ja” czyli samego siebie, oraz ze spostrzeganych relacji między „ja” a innymi i między „ja” a różnymi aspektami życia, a także wartości przypisanej tym spostrzeżeniom. Postać ta jest dostępna świadomości, aczkolwiek niekoniecznie jest w niej obecna. Obraz jest płynny i zmienny, jest procesem, lecz w każdym momencie stanowi specyficzną całość.

Oprócz „ja realnego”, takiego jakie ono jest(struktura ja), istnieje także „ja idealne”, które wyraża, jaka chciałaby być dana osoba.

Jeśli przedstawione w symbolicznej formie doświadczenia jakiejś osoby, tworzące jej ja, odzwierciedlają wierne doświadczenia organizmu, to osobę tę możemy określić jako przystosowaną, dojrzałą i funkcjonującą w sposób pełny. Osoba taka akceptuje wszelkie doświadczenia organizmu, bez poczucia zagrożenia i lęku. Zdolna jest także myśleć w sposób realistyczny. Natomiast niezgodność między ja a organizmem prowadzi do poczucia zagrożenia i niepokoju. Osoby o takiej niezgodności zachowują się obronnie, a ich sposób myślenia jest zawężony i sztywny.

Dynamika osobowości

Podstawową tendencją organizmu jest dążenie do urzeczywistnienia, podtrzymania i udoskonaleniu doświadczającego organizmu. Ta podstawowa tendencja do samourzeczywistnienia i samorozwoju jest najlepiej widoczna wtedy, kiedy jednostkę obserwuje się przez dłuższy czas. W życiu każdej osoby występuje ruch naprzód, stałe dążenie do rozwoju. Ta właśnie tendencja jest jedyną siłą, na której może się opierać terapeuta dążący do polepszenia stanu swojego klienta.

PSYCHOLOGIA EGZYSTENCJALNA

Ad.1.

Rozwój psychologii egzystencjalnej związany jest z filozofią egzystencjalną i

fenomenologiczną. Prekursorem tego kierunku myślenia był duński filozof i myśliciel Soren

Kierkegaard. Połączona została filozofia egzystencjalna Martina Heideggera i Karla Jaspersa

z metodą fenomenologiczną Edmunda Husserla.

Nowość - opis doświadczeń człowieka pod kątem unikalności jednostki ludzkiej.

Główni przedstawiciele:

 Ludwig Binswanger i Medard Boss (Szwajcaria)

 Viktor E. Frankl (Wiedeń)

 Ludwik Minkowski (Paryż)

 Rollo May, Adrian Van Kaam, James Bugental (USA)

Ad.2.

Związki z psychologią humanistyczną:

• świadomość i wolność wyboru

• unikalność

• wolność

• intencjonalność

• przekraczanie determizimu natury

• skoncentrowanie uwagi na osobie

• zasada rozumienia i interpretacji

Związki z psychoanalizą:

• psychologowie egzystencjalni swoje pierwsze kroki stawiali pod okiem

psychoanalityków

• struktura osobowości

• nieświadomość istnieje, ale jest to nie tylko nieświadomość popędowa, ale

także duchowa (Frankl)

• odejście od zasady przyczynowości

Ad.3.

Główne założenia:

a) Koncentracja na istnieniu i stawaniu się.

b) Fenomenologiczna analiza własnej woli, nadawania znaczeń, podejmowania

wyborów, stawiania celów, autentycznego istnienia - jako form specyficznie ludzkiej

aktywności

c) Akcent na bezpośrednie doświadczenie codziennej egzystencji w wymiarze

fizycznym, osobistym (psychicznym) i społecznym.

d) Ciągła walka i zmaganie z codziennymi problemami oraz dążenie do spełnienia

potencjalności

e) Powszechność doświadczenia lęku i winy egzystencjalnej, obrazujących wymiar

niespełnienia i świadomość skończoności życia.

Ad.4.

Dasein - „bycie w świecie”, „bycie jedynie tu”, „być oto”; jest egzystencją człowieka, wyraża

otwartość jednostki na świat; człowiek jest częścią świata, nie istnieje poza światem

Istnienie w świecie odnosi się do trzech wymiarów:

 Umwelt - świat fizyczny, otoczenie, krajobraz, klimat

Biologiczne uwarunkowania organizmu (konieczność snu, potrzebę ciszy, itp.),

a także środowisko fizyczne z czynnikami klimatycznymi, miejscem do

mieszkania, dostępnem pożywieniem, środkami transportu, itp.

 Mitwelt - świat relacji międzyludzkich

Społeczne uwarunkowania indywidualnych działań, świadomość obyczajów,

koniecznej rywalizacji, powiązań i zależności.

 Eigenwelt - wnętrze człowieka, jego przeżycia, uczucia i myśli oraz ciało

W tym wymiarze rozgrywa się dramat ludzkiej wolności i odpowiedzialności.

To tu człowiek tworzy swój własny projekt świata i z jego perspektywy

interpretuje rzeczywistość oraz podejmuje decyzje. Czas i przestrzeń

traktowane są subiektywnie.

Zdrowy człowiek żyje jednocześnie w każdym z tych trzech światów.

Sposoby bycia w świecie:

 Dualny - bliska relacja z drugim człowiekiem oparta na wspólnym rozumieniu

świata i autentycznym dialogu

 Pluralny - wybór kontaktów opartych na stosunkach formalnych i rolach

społecznych, rywalizacji i walce

 Pojedynczy - życie samotne z wyboru

 Anonimowy - zagubienie w świecie ludzi, ale bez kontaktu z nimi, zupełnie

jak przechodzień w tłumie obcych osób

Nieodłączne atrybuty ludzkiej egzystencji:

 Przestrzenność

 Czasowość

 Cielesność

 Istnienie we wspólnym świecie

 Nastrój (dostrojenie)

Ad.5.

 Człowiek istnieje w świecie, ale pragnie wykroczyć poza świat

 Dążenie do zrealizowania w pełni możliwości swego bytu

 Symptomy patologiczne: naruszenie lub zburzenie swobodnego, otwartego

spełniania się egzystencji człowieka

 Możliwości rozwoju nie są nieograniczone

 OSNOWA EGZYSTENCJI - człowiek jest wrzucony w świt, w którym żyje,

nie może sobie świata wybrać

 Życie autentyczne polega na tym, że żyje się zgodnie ze swoją osnową

egzystencji, a karą za nieautentyczne życie jest poczucie winy

Ad.6.

o Zachowanie nie jest efektem ani zewnętrznej stymulacji, ani wewnętrznych

stanów organizmu.

o Człowiek jest zawsze wolny w swoich wyborach i działaniach.

o Ale też jest odpowiedzialny za swoją egzystencję.

o Wolność i odpowiedzialność są ze sobą nierozerwalnie związane.

o Wina jest wpisana w egzystencję każdego człowieka, jest wpisana w Dasein.

Ad.7.

 Lęk egzystencjalny jest „ontologiczną cechą człowieka, głęboko zakorzenioną

w podstawach jego egzystencji” (R.May)

 „Lęk jest subiektywnym stanem jednostki, stającej się świadomą tego, że może

utracić siebie i swój świat, że może stać się niczym” (Goldstein)

 Lęk noetyczny (Popielski)

 Lęk charakterologiczny lub normalny

 Lęk jest czymś innym niż strach; lęk w odróżnieniu do strachu jest

ontologiczny, jest charakterystyką każdego człowieka

 Sam w sobie nie jest zjawiskiem patologicznym

 Każda sytuacja strachu zawiera w sobie element lęku.

 Lęk ma tendencję do przeobrażania się w strach.

Typy lęku egzystencjalnego:

W odniesieniu do UMWELT - lęk przed wyobcowaniem ze świata natury, stanowiącej

„zakorzenienie” egzystencji

W odniesieniu do MITWELT - lęk przed utratą osobowych związków i doświadczania

osamotnienia

W odniesieniu do EIGENWELT (według P. Tillicha)

Lęk przed losem i śmiercią

Lęk przed pustką i bezsensem

Lęk przed winą i potępieniem

Bugental wyróżnił jeszcze jeden typ lęku: przed oddzieleniem i niemożnością pełnego

porozumienia się z drugą osobą.

O ile zaakceptowanie lęku egzystencjalnego może przyczynić się do rozwoju w kierunku

bardziej dojrzałej osobowości, to brak akceptacji prowadzi do lęku neurotycznego.

Ad.8.

Nerwica noogenna i logoterapia:

Źródłem tej nerwicy jest pustka egzystencjalna

Jest ona przejawem rozpaczy i utraty nadziei

Logoterapia ma pomóc człowiekowi w przywróceniu sensu życia

Terapia indywidualna

„Dialogi sokratesowskie”

Przywiązywanie dużej wagi do religijności, do Boga

31

---