I. POJĘCIE I ISTOTA PRACY LUDZKIEJ, PROCESU PRACY I PROCESU WYTWÓRCZEGO
1. Zdefiniować pojęcie pracy

Praca ludzka stanowi szczególną formę aktywności człowieka, ukierunkowaną bezpośrednio lub pośrednio na przekształcanie dóbr przyrody, czyniąc je zdolnymi do zaspokajania ludzkich potrzeb.

Praca wymaga wysiłku fizycznego i zaangażowania umysłowego ze strony wykonawcy, a ze strony pracodawcy określonych nakładów rzeczowych i zasileń informacyjnych. Efekt pracy zależy od wielkości poniesionych nakładów, zarówno pracy żywej jak i uprzedmiotowionej, a także od sposobu jej wykonywania i warunków w jakich jest ona realizowana.

a)Rola pracy w życiu człowieka

Praca będąc jedynym sposobem na zaspokajanie potrzeb człowieka staje się zarazem wewnętrzną jego potrzebą, przynosząc mu satysfakcję z jej wykonywania oraz wyznaczając mu pozycję socjalną i społeczną w środowisku, w którym żyje.

Praca jako specyficzny towar

• podlega prawom ekonomicznym,

• ma swoją cenę,

• wpływa na cenę produktu,

• funkcjonuje na rynku pracy,

• ma wymiar przedmiotowy ukierunkowany na wytwarzanie dóbr i usług oraz podmiotowy, polegający na samorealizacji człowieka.

Praca jako źródło zagrożeń

Praca wykonywana przez człowieka przynosi mu niezaprzeczalne korzyści w postaci:

• wytworzonych dóbr, mogących zaspokoić jego i innych ludzi potrzeby,

• środków na utrzymanie jego samego i rodziny,

• samospełnienia się

Praca może jednocześnie stanowić dla niego samego i dla otoczenia źródło różnorakich zagrożeń prowadzących do strat.

2. Podać definicje działania - Istota pracy

Praca jest formą działania. Działanie jest to świadome, dowolne i celowe zachowanie się ludzie. Każde działanie realizowane jest w tzw. łańcuchu działania. Działanie może być jednopodmiotowe (indywidualne) lub wielopodmiotowe (zespołowe). Działanie może mieć postać czynu prostego lub złożonego.

3.Elementarny łańcuch działania

Człowiek -jako podmiot działający

Narzędzie - jako pośrednik działania (obiekty techniczne, metody działania)

Maszyna - przedmiot działania ( zasoby materiałowo- energetyczne)

1. Działanie wielopodmiotowe (zespołowe)

- działanie dwupodmiotowe za wspólnym przedmiotem działania i indywidualnymi narzędziami

- działanie dwupodmiotowe ze wspólnym przedmiotem działania i wspólnym narzędziem

(II) Działanie wielopodmiotowe (zespołowe)

- działanie wielopodmiotowe (zespołowe), w którym przedmiotem działania jest tworzywo podlegające oddziaływaniu kolejno kilku podmiotów działania.

4. Jakie warunki muszą być spełnione aby podjęte przez człowieka działanie/praca mogła być efektywna?

• Sprawca działania powinien być świadomy celu, do którego ma doprowadzić podjęte przez niego działanie / praca,

• powinien wiedzieć, co ma w związku z tym zrobić, w jaki sposób i przy użyciu jakich środków (narzędzi),

• powinien mieć możliwość realizacji podejmowanego działania, co jest równoznaczne z dysponowaniem określonymi środkami oraz z zaistnieniem okoliczności temu sprzyjających / odpowiednich warunków pracy,

• powinien posiadać określoną wiedzę, umiejętności i predyspozycje.

a)Szczegółowy opis działania wymaga jednoznacznego określenia:

• podmiotu działania, jego kwalifikacji i przygotowania,

• celu działania czyli tego, co sprawca działając chce lub powinien osiągnąć,

• w jaki sposób i za pomocą jakich narzędzi cel ten może lub powinien być osiągnięty,

• tworzywa poddawanego oddziaływaniu podmiotu działającego (tworzywa przetwarzanego),

• warunków działania, czyli w jakich okolicznościach działanie powinno być realizowane,

• usytuowania działania w czasie i w przestrzeni.

5. Wyjaśnić istotę procesu pracy jako jednej z sekwencji procesu ergotransformacyjnego.
(I) Pojęcie i istota procesu pracy

Praca ludzka realizowana w układzie: podmiot działania - środki działania (narzędzia) - przedmiot działania (tworzywo), jest ciągiem (splotem) działań elementarnych (operacji/ ruchów) człowieka, wywołujących określone zdarzenia w postaci kolejnych przekształceń tworzywa jako przedmiotu pracy, w kierunku jego ostatecznej postaci, jaką jest produkt.

Π_C = { π_C1, π_C2, π_C3, … , π_Ci, … , π_Cn }

π_Ci - operacje, zabiegi
(II) Pojęcie i istota procesu pracy

Proces pracy jest jednocześnie jedną z sekwencji procesu wytwórczego (ergotransformacyjnego). Pozostałe sekwencje to:

• Proces funkcjonowania narzędzi i urządzeń

Π_N = { π_N1, π_N2, π_N3, … ,π_Ni, … ,π_Nn }

π_Ni - operacje, ruchy robocze

• proces kolejnych przekształceń właściwości tworzywa

Π_M = { π_M1, π_M2, π_M3, … ,π_Mi, … ,π_Mn }

π_Mi - kolejne zdarzenia w postaci zmian właściwości tworzywa

6. Zinterpretować pojęcie procesu ergotransformacyjnego

Proces ergotransformacyjny to świadomie sterowany przez człowieka proces, w trakcie którego następuje przekształcenie tworzywa wejściowego energomaterialnego lub informacyjnego w określony wytwór na wyjściu.

a) Model procesu ergotransformacyjnego / wytwórczego

Człowiek-proces pracy

Narzędzie- proces funkcjonowania aparatury, urządzeń

Maszyna- proces zmian zachodzących w tworzywie

b) Podział procesów pracy według stosowanych środków pracy

• procesy ręczne - realizowane z wykorzystaniem ręcznych narzędzi i przyrządów,

• procesy maszynowe - realizowane z wykorzystaniem maszyn i urządzeń mechanicznych,

• procesy aparaturowe - mające charakter procesów fizyko-chemicznych realizowanych w specjalnie przystosowanych do tego aparatach pracujących w systemie ciągłym lub dyskretnym.

Proces wytwórczy podstawowy

... to proces, którego zadaniem jest realizacja celu głównego przedsiębiorstwa, jakim jest przetwarzanie zasileń materiałowo-energetycznych w określony produkt.

Procesy wytwórcze pomocnicze

... są niezbędne dla normalnego przebiegu procesu podstawowego. Procesy wytwórcze pomocnicze, to procesy:

• wytwarzania narzędzi specjalnych i oprzyrządowania,

• wytwarzania, przetwarzania i dostawy energii.

Pojęcie operacji technologicznej

Operacja technologiczna jest to operacja, w wyniku której następuje zmiana kształtu, właściwości fizycznych lub chemicznych materiału wejściowego lub też zmiana trwałego położenia określonej części produktu / półproduktu w stosunku do innych części.

Pojęcie procesu technologicznego

Proces technologiczny to główna część procesu wytwórczego podstawowego, w ramach którego następuje zmiana kształtów, właściwości fizyko-chemicznych, wyglądu zewnętrznego przetwarzanego tworzywa lub trwała zmiana wzajemnego położenia poszczególnych części wchodzących w skład wytwarzanego produktu (montaż podzespołu / wyrobu).

7. Wyjaśnij pojęcie treści pracy

Treść pracy to szeroko pojęte relacje, jakie zachodzą w procesie pracy pomiędzy wkładem pracy fizycznej i umysłowej.

a) Kryteria opisujące treść pracy wg Ch. Walkner'a i R. Guest'a

• stopień mechanizacji pracy

• stopień powtarzalności operacji w procesie pracy

• udział w procesie pracy operacji fizycznych

• udział w procesie pracy operacji wymagających wysiłku umysłowego

• minimum kwalifikacji wymaganych przy wykonywaniu danej pracy

• zakres swobody wyboru technologii wykonania i instrumentów pracy

8. Istota pracy kierowniczej. Co odróżnia pracę kierowniczą od wykonawczej?

Praca kierownicza jest działaniem realizowanym w układzie: KIEROWNIK - PODWŁADNY. Działanie to sprowadza się do takiego wpływania na podwładnego, aby ten cele kierującego uznał za własne lub co najmniej je akceptował.

Działania składające się na proces kierowania

• pozyskiwanie, zbieranie, przekazywanie, przechowywanie i wykorzystywane informacji naukowo-technicznych, ekonomicznych i operacyjnych

• rozwiązywanie problemów natury organizacyjno-technicznej, ekonomicznej, społecznej i socjalnej

• opracowywanie i podejmowanie decyzji na podstawie uzyskanych informacji

• informowanie podwładnych o zlecanych im zadaniach, wysłuchiwanie uwag i udzielanie wyjaśnień

• motywowanie podwładnych do podjęcia działań

• nadzór nad wykonywaniem zleconych zadań, ich koordynacja w przypadku działań zespołowych

• przyjmowanie meldunków o wykonaniu poleceń, ocena wykonania zadań

• podejmowanie działań regulacyjnych

• wykonywanie różnorodnych operacji natury organizacyjnej, oddziałujących na kierowany obiekt w celu realizacji podjętych wcześniej decyzji

II. STANOWISKO PRACY JAKO PODSTAWOWY ELEMENT SYSTEMU PRAC

1. Wyjaśnić pojęcie systemu pracy.Y

System pracy - to szczególne zespolenie zasobów ludzkich i rzeczowych, przetwarzające zasilenia wejściowe w postaci surowców, materiałów, energii i informacji w stany wyjściowe, mające postać półproduktów, produktów lub usług. Wynikiem przetworzenia może być zarówno tworzywo materialne jak i niematerialne.

Istota systemu pracy

Systemem pracy jest przedsiębiorstwo, oddział produkcyjny, grupa stanowisk pracy (linia produkcyjna, gniazdo produkcyjne i in.), stanowisko pracy jako elementarny podsystem pracy (system zerowego stopnia).

2. Pojęcie stanowiska pracy

Stanowisko pracy / robocze to najmniejsza niepodzielana jednostka produkcyjna w przedsiębiorstwie, w której odbywa się praca, urzeczywistniająca określoną część zróżnicowanego procesu produkcyjnego. Stanowisko robocze jest zasadniczym elementem struktury produkcyjnej przedsiębiorstwa, rozumianej jako układ komórek produkcyjnych i ich powiązań kooperacyjnych.

3. Istota stanowiska pracy

Istotą każdego stanowiska pracy jest przetwarzania nakładów wynik, stosownie do zleconych mu zadań.

Nakłady- ludzie, środki pracy, materiały, informacje

Zadania- proces przetwarzania

• Wynik- produkt, odpady, informacje

4. zdefiniować pojęcie struktura stanowiska pracy

Każde stanowisko pracy charakteryzuje się określoną strukturą definiowaną jako zbiór czynników pracy (lidzkich i technicznych) z wzajemnych relacji między nimi.

S⁽⁰⁾ = { [ C, T_N ], R }

C - czynnik ludzki

T_N - obiekty techniczne

R - wzajemne relacje między C i T_N

Tak rozumiana struktura powinna być dostosowana do rodzaju zadań realizowanych na stanowisku pracy oraz do stosowanej przy tym technologii przetwarzania lub obsługi.

5. Grupa stanowisk pracy w ujęciu systemowym

6. Czemu powinna służyć analiza stanowiska pracy w ujęciu prakseologicznym.

W ujęciu prakseologicznym dowolnej grupy stanowiska pracy (linia produkcyjna, gniazdo produkcyjne) istotne znaczenia ma relacja zabezpieczenia, ustalająca dla każdego złożonego procesu wytwórczego, które ze stanowisk pracy uczestniczących w jego realizacji zabezpiecza wyróżnione stanowisko i z kolei które stanowisko lub stanowiska są przez nie zabezpieczane.

Pod pojęciem funkcji zabezpieczania rozumie się w tym przypadku dostarczanie w określonym momencie odpowiedniej ilości i o określonej jakości półproduktów celem dalszego ich przetwarzania, co sprawia, że dane stanowisko może realizować przypisane mu zadania.
7. Omów interpretację stanowiska pracy w ujęciu cybernetycznym.

8. Zinterpretować stanowisko pracy w ujęciu ekonomicznym.

9. Opisać model przepływowy stanowiska pracy przetwarzającego tworzywo wejściowe w wytwór na wyjściu.

W przepływie obsługowym uczestniczą:

- człowiek jako podmiot działający

- obiekt techniczny (maszyny, urządzenia)

- informacje

czynniki te nie ulegają przetworzeniu w procesie produkcyjnym, a jedynie częściowemu zużyciu (w przypadku człowieka ma to postać wydatkowania energii, zmęczenia).

W przepływie roboczym ma miejsce transformacja zasobów wejściowych w produkt materialny lub niematerialny.

10.Opisać model przepływowy stanowiska pracy świadczącego usługi.

W przepływie obsługowym uczestniczą:

- człowiek jako podmiot działający

- obiekt techniczny (maszyny, urządzenia, aparatura)

- środki materiałowe

- informacje

w przepływie roboczym uczestniczy podmiot poddawany obsłudze, którym może być człowiek, tworzywo materialne, informacja lub jednostka organizacyjna.

11. Elementy określające stanowisko pracy

• cel funkcjonowania stanowiska pracy, odniesiony do celu systemu wyższego rzędu i wynikające stąd zadania

• obsada osobowa z określeniem niezbędnych kwalifikacji pracowników na nim zatrudnionych

• kształt i wielkość powierzchni wydzielonej dla stanowiska pracy

• rodzaj i sposób wyposażenia stanowiska pracy w narzędzia, maszyny, aparaturę, urządzenia kontrolno-pomiarowe, pomoce warsztatowe oraz ich rozmieszczenie

• struktura stanowiska pracy

• środowisko materialne i społeczne

III System: CZŁOWIEK - TECHNIKA - OTOCZENIE w realizacji PROCESU PRACY / PROCESU WYTWÓRCZEGO

1. Zinterpretować pojęcie systemu: CZŁOWIEK - TECHNIKA - OTOCZENIE (C - T - O)

Każdy proces wytwórczy (ergotransformacyjny) przebiega w systemie: CZŁOWIEK - TECHNIKA - OTOCZENIE (C - T - O).

System: C - T - O to zbiór elementów związanych bezpośrednio z realizacją procesu wytwórczego (CZŁOWIEK, TECHNIKA) oraz elementów pozostających w określonej relacji z wymienionymi wcześniej elementami i z samym procesem wytwórczym (OTOCZENIE).

2. Jaką rolę w realizacji procesu pracy/wytwórczego odgrywaja poszczególne elementy systemu w: C - T - O

CZŁOWIEK (C) w systemie: C - T - O, realizując proces pracy, steruje jednocześnie pozostałymi sekwencjami procesu ergotransformacyjnego (wytwórczego), tzn. procesem funkcjonowania obiektu technicznego Π_N i procesem przetwarzania tworzywa Π_M, kontroluje ich przebieg oraz osiągane w związku z tym wyniki, a jeśli zachodzi taka potrzeba - podejmuje działania regulacyjne.

Pojęciem technika (T) określa się następujące elementy systemu: C - T - O:

• obiekt techniczny (T_N) - maszyna / aparatura, zainstalowane na stanowisku pracy i wykorzystywane w procesie wytwórczym,

• zasoby energetyczno-materiałowe (T_M) w postaci:

• nośników energii niezbędnej dla realizacji procesu wytwórczego,

• materiałów i surowców przetwarzanych w trakcie realizacji procesu wytwórczego.

• sposób przetwarzania (T_T), na co składają się:

• technologia przetwarzania,

• organizacja procesu wytwórczego.

Otoczenia- Jest to zbiór elementów, które pozostają w określonej relacji w stosunku do innych elementów systemu: C - T - O, ale same nie uczestniczą w realizacji procesu wytwórczego. Obejmuje on:

1. otoczenie materialne bliższe

• elementy stanowiska pracy, spełniające funkcje pomocnicze,

• elementy związane z pomieszczeniem, w którym zlokalizowane jest stanowiska pracy (kubatura, oświetlenie urządzenie nawiewowe, wyciągowe, grzewcze i inne).

otoczenie materialne dalsze - inne stanowiska pracy, otoczenie naturalne, otoczenie gospodarcze itp.

otoczenie społeczne.

Model procesu wytwórczego realizowanego w systemie: C - T - O

3. Wyjaśnij co należy rozumieć pod pojęciem układy Człowiek- Maszyna oraz jaka rolę odgrywa w ten układ w realizacji procesu wytwórczego.

Układ: CZŁOWIEK - OBIEKT TECHNICZNY / MASZYNA to system działania złożony z człowieka i odpowiedniego zestawu środków technicznych, którymi tenże człowiek posługuje się przy wykonywaniu powierzonego mu zadania, w określonym czasie i w określony sposób.

Cechy układu:

• realizuje ceowe działania,

• ma charakter dynamiczny (zmienia się w czasie, rozwija się),

• ma określoną trwałość (zużywa się i wymaga odnowy),

• może wchodzić w interakcje z innymi układami,

• aktywnie oddziałuje na otoczenie fizyczno-chemiczne, biologiczne i społeczne oraz podlega jego oddziaływaniu.

Istota układu: CZŁOWIEK - MASZYNA

Układ: CZŁOWIEK - MASZYNA jest układem względnie odosobnionym, wyodrębnionym z otoczenia, w którym następuje przepływ - niezbędnych w trakcie jego funkcjonowania - informacji poprzez następujące jego elementy:

• urządzenie sygnalizacyjne S (informacja od maszyny do człowieka),

• receptor R (przyjęcie informacji od maszyny za pomocą wzroku, słuchu, dotyku),

• układ nerwowo-mózgowy UN-M (proces przetwarzania informacji, podjęcie decyzji),

• efektor E (wykonanie podjętej decyzji, przekazanie informacji maszynie za pomocą układu mięśniowego),

• urządzenie sterownicze ST (odbiór informacji przez maszynę).

a) Układ: CZŁOWIEK - MASZYNA w ujęciu cybernetycznym

Układ: CZŁOWIEK - MASZYNA w ujęciu cybernetycznym jest systemem z zachowaniem celowym zamkniętym, zmierzającym do osiągnięcia określonego celu, czyli samosterującym się, stosownie do zadanego celu działania

4. Warunek optymalnego współdziałania w układzie: CZŁOWIEK - MASZYNA

Aby elementy układu : CZŁOWIEK - MASZYNA mogły ze sobą współdziałać w sposób optymalny, każdy z nich powinien w układzie wypełniać te funkcje i wykonywać te zadania, w których wykazuje przewagę nad elementem drugim.

Wpływ stopnia rozwoju obiektu technicznego na rozdział funkcji w układzie: CZŁOWIEK - MASZYNA

W miarę rozwoju obiektu technicznego, człowiek oddaje mu coraz więcej funkcji i zadań związanych z:

• wydatkowaniem energii,

• wykonywaniem zrutynizowanych i powtarzalnych ruchów roboczych,

• wykonywaniem zrutynizowanych operacji kontrolnych i regulacyjnych,

• ustalaniem strategii przebiegu prac.

Optymalny rozdział funkcji i zadań między człowiekiem i obiektem technicznym jest przedmiotem badań ergonomicznych.

Lista możliwości, w których człowiek wykazuje przewagę nad maszyną (według P. FITTS'A)

• wykrywanie słabych sygnałów, zarówno za pomocą wzroku jak i słuchu,

• wykrywane sygnałów przypadkowych, pojawiających się na tle szumu,

• odbiór, interpretacja i scalanie informacji cząstkowych oraz uzupełnianie brakujących informacji

• wykonywanie płynnych operacji sterowania,

• przechowywanie dużej ilości informacji przez długi okres i wykorzystywanie ich w odpowiedniej chwili oraz umiejętność kojarzenia ze sobą różnorodnych informacji,

• myślenie indukcyjne (wyciąganie wniosków i formułowanie uogólnień na podstawie dokonanych obserwacji i przesłanek stanowiących poszczególne przypadki wniosków i uogólnień),

• zmiana w zakresie wykonywanych funkcji w wyniku uczenia się (poprawa sprawności w toku pracy),

• zdolność do działania w sytuacjach nieoczekiwanych mało prawdopodobnych (działania intuicyjne),

• wykrywanie i poprawianie błędów, zarówno swoich, jak i maszyny.

Lista możliwości, w których człowiek wykazuje przewagę nad człowiekiem (według P. FITTS'A)

• szybkość działania,

• wielkość dysponowanej siły i mocy oraz ich stabilność,

• niezmienność wykonywania stereotypowych czynności i zadań,

• przechowywanie informacji w postaci skróconej i kasowanie informacji,

• zdolność do wykonywania wielu operacji równocześnie,

• odporność (zaprogramowana) na warunki środowiska zewnętrznego.

(I) Zasady rozdziału funkcji między człowieka a maszynę

„Oddajcie człowiekowi to, co ludzkie, a maszynie... to co maszynowe, w tym powinna zamykać się istota prowadzenia prac przy organizowaniu wspólnych działań ludzi i maszyn” (N. Wiener)

1. zasada przeważających możliwości - kto lepiej wykonuje daną funkcję, temu należy ją zlecić.

2. zasada maksymalizacji wskaźnika funkcjonowania całego systemu - obowiązuje poli-optymalizacja rozwiązań, zarówno w zakresie elementów układu jak i jego struktury.

3. zasada optymalizacji objętości informacji w systemie sterowania - ilość informacji napływającej do człowieka i maszyny oraz szybkość jej prezentacji winny odpowiadać ich możliwościom w zakresie przyjmowania informacji i ich przetwarzania.

4. zasada wzajemnego dopełniania - zaleca się wykorzystanie w procesie funkcjonowania układu: człowiek - maszyna wspólnych możliwości człowieka i maszyny, a w razie konieczności rozdzielenie między nimi określonych funkcji.

5. zasada odpowiedzialności - rozdział odpowiedzialności za wykonanie zadania między człowieka i maszynę winien odpowiadać z jednej strony niezawodności obiektów technicznych, z drugiej zaś zdolności człowieka do przystosowywania się do istniejących warunków oraz zdolności do poszukiwania optymalnych rozwiązań w warunkach nieokreśloności.

6. zasada aktywności prowadzącej do zadowolenia człowieka - należy człowieka obciążyć zadaniami, których wykonanie pozwoli mu na aktywne wykazanie się, natomiast maszyna powinna realizować zadania rutynowe, nie mające charakteru twórczego.

7. zasada rozdziału funkcji z punktu widzenia łatwości przygotowania człowieka do sprawowania zadanych funkcji oraz ograniczenia jego obciążenia energetycznego w stopniu umożliwiającym utrzymanie niezbędnego poziomu jego aktywności i motoryczności.

Rodzaje wzajemnego oddziaływania układu: CZŁOWIEK - MASZYNA I OTOCZENIA

1. Między układem a otoczeniem brak jakiegokolwiek oddziaływania (w praktyce nie występuje),

2. między układem a otoczeniem występują oddziaływania o charakterze losowym (wypadkowa oddziaływań może być dla układu obojętna, sprzyjająca lub niesprzyjająca),

3. między układem a otoczeniem zachodzi zorganizowana współpraca, a jednocześnie możliwe są losowe oddziaływania o charakterze niepożądanym,

4. między układem a otoczeniem występuje zorganizowana walka, co oznacza, że układ i otoczenie są z natury antagonistyczne.

3.3. CZŁOWIEK W REALIZACJI PROCESU PRACY / PROCESU WYTWÓRCZEGO

Miejsce i rola człowieka w realizacji procesu pracy / procesu wytwórczego

• Jako podmiot działający - świadomie podejmuje się wykonania określonego zadania,

• jako aktywny element systemu: człowiek - technika - otoczenie i układu: człowiek - maszyna, steruje procesem przetwarzania (uruchamia proces, kontroluje jego przebieg i uzyskiwane wyniki, podejmuje działania regulacyjne),

• od człowieka w znacznym stopniu zależą wyniki pracy i jej efektywność.

5. Omów podstawowe uwarunkowania efektywnej pracy, wynikające z pozycji człowieka w realizacji procesu pracy/wytwórczego.

• człowiek powinien chcieć pracować (powinien mieć do tego odpowiednią motywację),

• powinien być świadomym celu, do jakiego ma doprowadzić podjęte przez niego działanie,

• powinien wiedzieć co ma w związku w tym zrobić, w jaki sposób i przy użyciu jakich środków,

• powinien mieć możliwość realizacji podejmowanego działania, co oznacza, że powinien dysponować określonymi środkami, działać w określonych warunkach organizacyjnych, fizycznych i społecznych, sprzyjających wykonywaniu zadania,

• powinien dysponować określonymi umiejętnościami,

• powinien posiadać odpowiednie predyspozycje i uzdolnienia,

• powinien odznaczać się odpowiednią kondycją psychofizyczną,

Uwarunkowania efektywnej pracy

- bodźce ekonomiczne

- bodźce pozaekonomiczne

- chęć do pracy

- kwalifikacje

- cechy osobowe (charakter, uzdolnienia, zamiłowania)

- stan psychofizyczny

- warunki pracy

- wyniki pracy

6. Omów podstawowe zasady zarządzania pracą wynikające z pozycji człowieka w systemie: C - T - O i jego roli w realizacji procesu pracy

zasady zarządzania- dostosowanie systemu motywacyjnego do człowieka, dobór i dostosowanie człowieka do pracy, dobór człowieka do pracy, dostosowanie pracy i środowiska do człowieka

sposób postępowania- motywacja pracownika do pracy, dobór pracowników podnoszenie kwalifikacji, zapewnienie odpowiednich warunków pracy,

uwarunkowania efektywnej pracy - chęć do pracy, kwalifikacje, umiejętności, doświadczenia, cechy osobowe, uzdolnienia, zamiłowania, stan psychofizyczny.

IV. ISTOTA ŚRODOWISKA PRACY ORAZ JEGO ROLA W KSZTAŁTOWANIU WARUNKÓW PRACY

1 wyjaśnić pojęcie środowiska pracy oraz jego rolę w kształtowaniu warunków pracy.

Środowisko pracy to ogół czynników kształtujących warunki, w jakich przebiega praca ludzka.

Na kształtowanie tak rozumianego środowiska pracy mają wpływ bezpośredni lub pośredni wszystkie elementy systemu:

C - T - O oraz ŚRODOWISKO NATURALNE.

Znaczenie środowiska pracy w kształtowaniu warunków pracy

Środowisko pracy kształtuje warunki pracy, czyniąc je mniej lub bardziej komfortowymi. Może ono stwarzać różnego rodzaju uciążliwości, wywierając negatywny wpływ na ustrój ludzki i na poziom niezawodności człowieka, przenosząc tym samym na niego źródło różnorakich zagrożeń. Może ono także zagrażać bezpośrednio zdrowiu lub życiu samego człowieka.

2. Omów czynniki materialnego środowiska pracy oraz ich wpływ na warunki pracy i jej wyniki.

1. Czynniki związane z pomieszczenie, w którym wykonywana jest praca:

• przestrzeń (kubatura)

• wejścia, wyjścia,

• schody, drabiny,

• wykonanie i utrzymanie podłóg,

• okna, świetliki,

• barwy ścian,

• ogrzewanie, wietrzenie,

• oświetlenie naturalne i sztuczne,

• urządzenia higieniczno-sanitarne,

• urządzenia techniczne, sanitarne i ich rozmieszczenie.

2. Czynniki fizyczne:

• mikroklimat (temperatura, wilgotność, ruch powietrza),

• promieniowanie elektromagnetyczne.

• ciśnienie atmosferyczne,

• hałas, drgania mechaniczne, wstrząsy, wibracje,

• zanieczyszczenie powietrza pyłami i gazami.

Czynniki chemiczne w postaci:

• ciał stałych,

• cieczy,

• aerozoli,

• pyłów,

• gazów używanych w procesie przetwarzania.

• Czynniki biologiczne.

Wpływ środowiska materialnego na człowieka

Nasilenie się wpływu poszczególnych czynników materialnego środowiska pracy przyczynia się do wzrostu niezbędnego ze strony człowieka - wysiłku fizycznego i psychicznego, spowodowanego pojawieniem się szeregu utrudnień związanych z wykonywaniem pracy, a ponad to może spowodować pojawienie się zagrożenia utraty zdrowia, a w skrajnym przypadku - życia

3. Omów pojęcie społecznego środowiska pracy

Społeczne środowisko pracy tworzą zespoły ludzi realizujących w przedsiębiorstwie zaplanowane zadania oraz osoby z bezpośredniego kierownictwa. Między członkami tych zespołów oraz między nimi a kierownictwem zachodzą określone relacje, mające istotne znaczenie z punktu widzenia realizacji powierzonych im zadań. Środowisko społeczne pracy ma wpływ na samopoczucie pracowników i ich zdrowie psychiczne oraz determinuje poziom utrudnień związanych z realizacją przydzielonych im zadań.

V ORGANIZACJA PRACY

1. Wyjaśnić pojęcie organizacji , uwzględniając jego aspekt czynnościowy, rzeczowy i atrybutowy.

„ORGANIZACJA” to czynność organizowania (aspekt czynnościowy),

„ORGANIZACJA” to efekt osiągnięty w wyniku czynności organizowania, który ma postać układu lub procesu charakteryzującego się cechą zorganizowania (aspekt rzeczowy),

„ORGANIZACJA” to cecha właściwa rzeczy zorganizowanej (aspekt atrybutowy).

Pojęcie organizowania

Organizowanie to zespół czynności polegających na takim doborze i ukształtowaniu zasobów ludzkich i rzeczowych oraz przebiegających procesów, by mogły one przyczynić się do powodzenia przedsiębiorstwa jako całości.

a) Istota organizowania

Organizowanie to taki dobór i ukształtowanie zasobów ludzkich i rzeczowych, ich wzajemne powiązanie oraz takie uporządkowanie w czasie i przestrzeni realizowanych działań, które zapewnią powodzenie całości zorganizowanej, a powodzeniem tym jest osiągnięcie założonego celu działania organizacji

2. Omów istotę działania organizatorskiego (organizowania) jako celowego działania w układzie: podmiot organizujący- narzędzie organizatorskie- przedmiot organizowania.


Organizowanie jest szczególną formą działania. Jak w każdym działaniu można wyróżnić tu trzy elementy składające się na tzw. elementarny łańcuch działania organizatorskiego. Są to:

• przedmiot działanie / organizujący,

• pośrednik działania organizatorskiego / narzędzie, w postaci metod i technik organizowania, za pomocą których podmiot organizujący oddziałuje na przedmiot organizowany.

• przedmiot organizowania, polegający oddziaływaniu podmiotu organizującego.

3. Co może stanowić przedmiot organizowania

Działanie organizatorskie / organizowanie może myć ukierunkowane na:

• układ elementów pozostających w określonych relacjach z realizowanym procesem przetwarzania obejmujący człowieka, czynniki materialne (obiekty techniczne, urządzenia, nośniki energii, tworzywo podlegające transformacji, elementy otoczenia materialnego), czynniki niematerialne (zasoby informacyjne, sposób przetwarzania tworzywa wejściowego w produkt),

• proces przetwarzania tworzywa materialnego lub niematerialnego w określony produkt oraz procesy obsługi.

4. Omówić podstawowe zasady organizowania układów.

Wymagane cechy układu zorganizowanego

Układ elementów posiadający cechę zorganizowania, odznaczający się ich wzajemnym powiązaniem, winien w pełni odpowiadać warunkom uporządkowania i harmonizacji, przez co rozumie się taki ich dobór i takie ich wzajemne powiązanie, by mogły one współprzyczyniać się do osiągnięcia celu całości.

Działania harmonizujące układ

• harmonizacja celów cząstkowych poszczególnych elementów w aspekcie celu całościowego organizacji,

• dobór elementów układu ze względu na ich cechy,

• dostosowanie wzajemnych relacji pomiędzy elementami układu do potrzeb wynikających ze struktury celów (w aspekcie ich współdziałania),

• określenie sposobu funkcjonowania elementów układu ze względu na ustalone relacje pomiędzy nimi oraz ze względu na poprawne jego funkcjonowanie,

• dostosowanie sprzężeń informacyjnych pomiędzy elementami układu do potrzeb wynikających z zasad jego funkcjonowania

5. Omówić podstawowe zasady organizowania procesów

Podstawowym zadaniem działań organizatorskich ukierunkowanych na procesy jest zapewnienie w ich wyniku harmonijnego przebiegu podprocesów / operacji składających się na dany proces, przez co należy rozumieć, że wytworzone w ich elekcie produkty są wzajemnie współużyteczne.

Pod pojęciem produktu w tym znaczeniu należy rozumieć półwyrób, zasilenie materiałowe, energetyczne, informacyjne lub usługę.

6. Co należy rozumieć pod pojęciem harmonizacji układu/procesu i jakie działania organizatorskie mogą do niej doprowadzić.

- harmonizacja celów cząstkowych poszczególnych elementów aspekcie celu całościowego organizacji

- dobór elementów układu ze względu na ich cechy

- dostosowanie wzajemnych relacji pomiędzy elementami układu do potrzeb wynikających ze struktury celów (w aspekcie ich współdziałania)

- określenie sposobu funkcjonowania elementów układu ze względu na ustalone relację pomiędzy nimi oraz ze względu na poprawne jego funkcjonowanie

- dostosowanie sprzężeń informacyjnych pomiędzy elementami układu dopotrzeb wynikających z zasad funkcjonowania

działania:

- wymiana jednego lub obu współdziałających elementów układu

- zmiana sposobu ich funkcjonowania

- zmiana celów cząstkowych elementów współdziałających

- zmiana dotychczasowych relacji istniejących pomiędzy elementami układu

- wzmocnienie sprzężeń informacyjnych pomiędzy współdziałającymi elementami układu

- zmiana cech elementów współdziałających.

7. Zdefiniować pojęcie organizacji pracy

1. Pod pojęciem organizacji pracy rozumie się:

• celowy dobór i zespolenie w procesie pracy osobowych i rzeczowych czynników pracy,

• uporządkowanie w czasie i przestrzenie zbioru działań wykonywanych przez człowieka w trakcie realizacji procesu pracy.

Według T Kotarbińskiego „ Każda praca jako splot czynów jest zawsze w jakiś sposób zorganizowana, tzn. mniej lub bardziej uporządkowania i zmierza do określonego celu”.

Zadania organizacji pracy

Podstawowym zadaniem działań organizatorskich ukierunkowanych na pracę jest takie organiczne zespolenie elementów pracy oraz takie ustalenie kolejności, czasu trwania i umiejscowienie w przestrzeni poszczególnych czynności podstawowych, aby praca przebiegała bez przeszkód, a funkcje podsystemów wszystkich szczebli i przedsiębiorstwa jako całości realizowane były w sposób planowy, rytmiczny i efektywny.

8. Istota organizacji pracy

działania organizatorskie:

-ukierunkowanie na człowieka i pozostałe czynniki pracy- zespolenie pracowników między sobą i z pozostałymi czynnikami pracy

- ukierunkowane na procesy pracy - uporządkowanie w czasie i w przestrzeni działań prowadzących do wykonania wyznaczonego zadania.

W konsekwencji zapewnienie sprawnego i efektywnego wykonania zadań.

9. Co stanowi przedmiot organizacji pracy

Przedmiotem organizacji pracy są procesy pracy / procesy wytwórcze w elementarnych ogniwach systemu pracy / przedsiębiorstwa (na stanowiskach pracy) oraz ich przebiegi między tymi ogniwami.

10. Omówić podstawowe zasady organizacji pracy

1. Zasada ekonomii działania - należy tak dobierać środki i metody działania, aby poniesione nakłady dały optymalny efekt, lub też by można było osiągnąć pożądany efekt przy minimalnych nakładach.

2. Zasada optymalnego wyniku działania - należy zwiększyć zużycie środków lub nakłady pracy do takiego poziomu, przy którym wynik użyteczny może być optymalny.

3. Zasada optymalnego podziału pracy - pracę złożoną należy tak rozłożyć na elementy prostsze i powierzyć je oddzielnym wykonawcom, by można było zapewnić zwiększenie wydajności racy, przy jednoczesnym utrzymaniu poczucia zadowolenia z wykonywanej pracy.

4. Zasada koncentracji pracy - powierzając wykonywanie jednorodnych zadań / czynności tym samym wykonawcom można uzyskać wzrost wydajności pracy pod warunkiem, że zakres specjalizacji będzie utrzymany na rozsądnym poziomie.

5. Zasada harmonizacji pracy - im lepiej zharmonizowane są działania osób uczestniczących w realizacji procesu wytwórczego, środki pracy, którymi oni się posługują i poszczególne okresy działania, tym lepsze uzyskuje się wyniki.

6. Zasada ekonomii ruchów - należy dążyć do minimalizacji zużycia energii pracującego człowieka.

7. Zasada pracy bezpiecznej - praca wykonywana w warunkach gwarantujących bezpieczeństwo, zwiększa motywację i sprzyja wzrostowi wydajności pracy.

8. Zasada sprawnego działania - należy dążyć do stworzenia odpowiednich warunków technicznych, organizacyjnych i motywacyjnych wykonywania pracy oraz do odpowiedniego dostosowani do człowieka maszyn, urządzeń, narzędzi i otoczenia pracy.

9. Zasada ciągłości pracy - najlepsze wyniki uzyskuje się przy równomiernym i nieprzerwanym ciągu pracy.

10. Zasada intensyfikacji pracy - należy dążyć do zwiększenia ilości i jakości wykonywanej pracy.

11. Zasada kompleksowości organizacji pracy - żadnego ogniwa w procesie pracy nie można rozpatrywać w oderwaniu od większej całości, której ono jest częścią.

12. Zasada indywidualności organizacji pracy - przy organizowaniu pracy należy brać pod uwagę to, że każde ogniwo uczestniczące w procesie pracy (w tym także stanowisko pracy) ma swoiste i niepowtarzalne cechy.

13. Zasada specjalizacji pracy - odnosi się do grupowania stanowisk pracy według podobieństwa operacji (specjalizacja technologiczna) lub według podobieństwa przedmiotu przetwarzania (specjalizacja przedmiotowa).

11. Wymienić główne aspekt organizacji pracy

Z charakteru pracy i uczestniczących w procesie pracy czynników wynikają następujące aspekty działań organizatorskich:

• aspekt socjologiczny

• aspekt psychologiczny

• aspekt fizjologiczny

• aspekt ergonomiczny

• aspekt techniczny

• aspekt ekonomiczny

Właściwe pojmowana organizacja pracy powinna w sposób kompleksowy uwzględniać wszystkie te aspekty, ponieważ tylko takie podejście może zapewnić odpowiednią sprawność i efektywność pracy.

VI. ORGANIZACJA STANOWISKA PRACY

1 Wymienićdziałania organizatorskie składające się na organizację stanowiska pracy

• ustalenie właściwej lokalizacji stanowiska pracy

• określenie wielkości powierzchni produkcyjnej i jej kształtu odpowiednio do potrzeb

• odpowiedni dobór wyposażenia stanowiska pracy w postaci maszyn, urządzeń i pomocy warsztatowych oraz ich rozmieszczenie na stanowisku pracy

• działania zapewniające właściwe warunki pracy (dostosowanie warunków pracy do człowieka i realizowanego przez niego procesu pracy)

• działanie zapewniające właściwą obsługę stanowiska pracy i realizowanego na nim procesu

• prowadzenie dokumentacji związanej z organizacją stanowiska pracy

2. Omówić podstawowe zasada organizacji stanowiska pracy

1. zasada odpowiedniej lokalizacji stanowiska pracy i jego właściwego rozplanowania

• odpowiednie usytuowanie stanowiska pracy względem innych stanowisk

• odpowiednie rozmieszczenie na stanowisku pracy maszyn, urządzeń, materiałów i in.

• dostosowanie do potrzeb wynikających z realizowanego procesu - przestrzeni pracy

• odpowiednie drogi transportowe zapewniające sprawny przepływ przetwarzanego tworzywa

2. zasada optymalnych warunków pracy

• optymalne dla człowieka i realizowanego procesu warunki fizyczne (oświetlenie, temperatura i wilgotność powietrza, hałas, wstrząsy i in.)

• optymalne dla człowieka warunki społeczne

3. zasada optymalnego wyposażenia stanowiska pracy w urządzenia podstawowe i pomocnicze, w przyrządy pomiarowe i in.

4. zasada ekonomii ruchów w zakresie zależnym od organizacji stanowiska pracy

5. zasada optymalnych warunków i bezpiecznej pracy na stanowisku

6. zasada optymalnej obsługi stanowiska pracy

3. Omówić ergonomiczne aspekty projektowania organizacji stanowisk pracy

1. Projektując organizację stanowiska pracy oraz obiekty techniczne wykorzystywane w procesie pracy, należy brać pod uwagę:

• sposób reagowania człowieka obsługującego urządzenie techniczne na bodźce zewnętrzne w przypadku zmęczenia, przestrachu, napięcia nerwowego, nagłych zmian warunków pracy,

• przy podziale zadań - konieczność traktowania człowieka i urządzenia technicznego jako jednolitego układu: człowiek - maszyna oraz uwzględniania w każdej sytuacji, potrzeb i możliwości obu elementów tegoż układu.

2. Projektując stanowisko pracy należy starać się uzyskać odpowiedzi na następujące pytania:

• co jest potrzebne do obsługi maszyny / urządzenia na stanowisku pracy?

• ile osób stanowi obsługę maszyny / urządzenia na stanowisku pracy?

• jakie kwalifikacje powinna mieć obsługa?

• za pomocą jakich receptorów (zmysłów) pracownik obsługujący maszynę / urządzenie będzie uzyskiwał niezbędne informacje o pracy maszyny / urządzenia i jej wynikach?

• jakie sygnały będzie odbierał pracownik obsługujący maszynę / urządzenie (światło, barwa, dźwięk, wskazania przyrządu)?

• jak powinna być reakcja pracownika na poszczególne sygnały (zmiana położenia dźwigni, przycisku, gałki)?

3. Projektując stanowisko pracy należy starać się uzyskać odpowiedzi na następujące pytania:

• czy obserwacja wykonywanej operacji technologicznej nie przeszkadza w odbieraniu sygnałów (informacji) od maszyny / urządzenia?

• jak powinny być rozmieszczone urządzenia sygnalizacyjne i sterujące oraz jaki wpływ na ich rozmieszczenie mają wymiary ciała ludzkiego?

• jak najlepiej wykorzystać na stanowisku pracy środki łączności?

• jakie warunki powinno spełniać otoczenie fizyczne stanowiska pracy?

• w jakiej pozycji będzie pracował człowiek?

4. Dla zapewnienia właściwych warunków pracy, przy projektowaniu organizacji stanowiska pracy należy wykorzystywać m.in. dane antropometryczne oraz inne informacje o właściwościach organizmu człowieka, najważniejsze z nich to:

• wymiary ciała ludzkiego,

• zasięg ruchów kończyn górnych i dolnych,

• wielkość pola widzenia,

• ostrość wzroku,

• obszar i próg słyszalności,

• pozycja przy pracy,

• usytuowanie obszaru wykonywanych ruchów / operacji.

5. Dostosowując stanowisko pracy do aparatu ruchowego człowieka należy między innymi wziąć pod uwagę następujące prawidłowości:

• ręka oddziaływuje w ruchu z największą siłą w kierunku do korpusu - w pozycji przedramienia przy kącie od 90⁰ do 120⁰,

• człowiek w pozycji siedzącej może pracować z siłą wynoszącą do 30 kg,

• przy powtarzających się ruchach roboczych nie należy przekraczać siły 13,5 kg dla ręki i 27 kg dla nogi,

• ruchy w poziomie są szybsze niż w pionie,

• ruchy kołowe rąk do środka są wygodniejsze niż w kierunku odwrotnym.

VII. EFEKTY PRACY

1. Czas pracy ludzkiej

• mierzony liczbą godzin (na dobę), w ciągu których człowiek przebywa w zakładzie pracy,

• mierzony liczbą godzin niezbędnych do wykonania określonego zadania (indywidualny czas pracy).

T_H = T_He + T_Hr + T_Hn

T_H - liczba godzin, w ciągu których człowiek zatrudniony przebywa na stanowisku pracy w celu realizacji określonych zadań

T_He - czas efektywny pracy, w ciągu którego pracownik realizuje swoje zadania w ramach procesu produkcyjnego / wytwórczego

T_Hr - czas przerw reglamentowanych

T_Hn - czas przerw niereglamentowanych

Czas efektywni pracy ludzkiej

T_He = T_H - T_Hr - T_Hn

efektywność wykorzystania czasu pracy pracownika

η = T_He / T_H

2. Czas pracy maszyn i urządzeń

• mierzony liczbą godzin (w ujęciu dobowym lub zmianowym), w ciągu których maszyna / urządzenie jest zaangażowana w realizację procesu produkcyjnego / wytwórczego.
  

• Czas przebiegu procesu produkcyjnego / wytwórczego

• mierzony liczbą godzin (na dobę), w ciągu których realizowany jest proces produkcyjny / wytwórczy,

• mierzony liczbą godzin, jakie upływają między zdarzeniami, które inicjują proces wytwarzania określonego produktu / usługi a jego gotowością do zaspokajania potrzeb klienta.

Czas wykonania zadania produkcyjnego / wytwórczego

Jest to czas potrzebny do wykonania określonego zadania produkcyjnego/wytwórczego (elementu/półproduktu) nazywany tez indywidualnym czasem pracy wielkość tego czasu zależy od :

- rodzaju przedmiotu przetwarzania

- sprawności fizycznej i umysłowej pracownika

- kwalifikacji

- intensywności wysiłku pracownika

- warunków technicznych i organizacyjnych.

Czas przebiegu procesu produkcyjnego / wytwórczego

Liczba godzin w ciągu, których realizowany jest proces produkcyjny/wytwórczy jest równy czasowi efektywnego przebiegu procesu, plus czas przerw reglamentowych , plus czas przerw niereglamentowych (przypadkowych)

4. Wyjaśnić pojęcie wydajności pracy przedstawić sposób jej pomiaru.

Wydajność pracy to efekt użyteczny pracy żywej wydatkowanej w sferze produkcji materialnej.

Wydajność pracy mierzy się stosunkiem wartości użytkowych (produktów / usług) wytworzonych w określonym czasie do poniesionych w związku z tym nakładów pracy żywej.

W = q / t₁

Q - suma wartości wytworzonych

T₁ - nakład pracy żywej poniesiony w określonym czasie

5.wyjaśnić pojęcie efektywność produkcji i omówić sposób jej pomiaru.

Efektywność produkcji to efekt użyteczny pracy żywej i uprzedmiotowionej wydatkowanych w sferze produkcji materialnej.

Wyraża się ją stosunkiem ilości wytworzonych wartości użytkowych (dóbr / usług) do wielkości poniesionych nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej.

E = q / t₁ + t₂

Q - wartości wytworzone (dobra / usługi)

t₁ - nakłady pracy żywej

T₂ - nakłady pracy uprzedmiotowionej

6.Czynniki mające wpływ na efekty pracy

1. Czynniki wewnętrzne, związane z:

• Człowiekiem jako podmiotem działającym i organem sterującym procesami π_c, π_n, π_m,

• Obiektami technicznymi i ich parametrami, funkcjonalnością i niezawodnością, a także ich przystosowaniem do współdziałania z człowiekiem,

• Warunkami, których źródło stanowią przebiegi procesów pracy, funkcjonowanie maszyn i urządzeń, transformacja tworzywa, organizacja pracy i stanowiska pracy;

2. Czynniki zewnętrzne, związane z:

• Obsługą aktywnych czynników pracy i samego procesu pracy,

• Zasilaniem stanowiska pracy w informacje, materiały i energię,

• Społecznym środowiskiem pracy ,

• Innymi stanowiskami pracy współpracującymi z danym stanowiskiem,

• Środowiskiem fizycznym, mającym swoje źródło w otoczeniu.

7. Oczekiwania związane z pracą ze strony pracownika

Praca powinna:

• Zapewnić mu możliwość uzyskania środków na utrzymanie siebie i rodziny,

• Umożliwić otrzymanie sprawiedliwej i godziwej w jego odczuciu zapłaty za jej wykonanie, odpowiadającej aktualnej stopie życiowej społeczeństwa i poniesionemu w związku z nią wysiłkowi,

• Zapewnić uznanie u innych oraz prestiż społeczny,

• Umożliwić stały rozwój i doskonalenie,

• Zapewnić minimum komfortu związanego z jej realizacją oraz poczucie bezpieczeństwa

• Zapewnić poczucie satysfakcji z jej wykonywania

8. Oczekiwania związane z pracą ze strony pracodawcy

• Praca powinna zapewnić uzyskanie określonych parametrów jakościowych, czasowych i kosztowych.

• Praca powinna być efektywna, powinna cechować ją odpowiednia relacja uzyskanych dzięki niej efektów do nakładów, zarówno pracy żywej jak i uprzedmiotowionej.

9. Oczekiwania związane z pracą ze strony klienta

Wynikiem pracy powinien być produkt lub usługa, odpowiadające w pełni oczekiwaniom klienta w zakresie możliwości zaspokojenia jego potrzeb.

---