1.DEFINICJA GLEBY I JEJ FUNKCJE W ŚRODOWISKU- naturalny twór wierzchniej warstwy skorupy ziemskiej, powstały ze zwietrzeliny skalnej w wyniku oddziaływania na nia zespołu organizów żywych i czynników klimatycznych oraz działalności ludzkiej. Ukł trójfazowy, złożony z fazy stałej płynnej i gazowej. Ożywiony twór przyrody gnający zdolność produkcji biomasy, zachodzą procesy rozkładu i syntezy związków mineralnych organicz oraz ich. GRUPY GRANULOMETRYCZNE-mieszanina różnych frakcji, określona przez rożne zaw poszczególnych frakcji w utworze glebowym UTWORY ŻWIROWE- utwory w których przeważa frakcja żwiru, cześć spławiane do 20%, przewaga części grubych. Żwir piaszczysty ma od 0-10% część spławianych. Żwir gliniasty ma od 10-20% części spławianych. UTWORY PIASZCZYSTE- zawiera do 20% części spławiał, przeważa frakcja piasku. Nie bierze się pod uwagę części szkieletowych. Piasel luźny zawiera 0,5 % część spławiał, Piasek słabo gliniasty 6-10% część spławiał. Piasek gliniasty lekki zaw 11-15% czę spławił przemieszanie i akumulacja. Integralny skł. Wszystkich ekosystemów ekologicznych niektórych płytkowodnych. Podstawowy element gosp. wiejskiego. Gleba tworzy profile glebowe i system poziomów genetycznych, których morfologia, skl i właściwości są wynikiem procesów glebotwórczych stanowią kryterium rozpoznawcze w systematyce gleb. FUNKCJE GLEBY-udział w produkcji biomasy. Uczestnictwo mineralizacji i humifikacji martwej materii org oraz magazynowania próchnicy. Udział w przepływie energi oraz krążeniu i retencji wody i pierwiastków biogenicznych. Udział w procesach samo regulacyjnych które zapewniają ekosystemom względną trwałość i pewną odporność na działanie zew czynników destrukcyjnych. Stworzenie warunków życia (pokarmowych, tlenowych, wodnych, termicznych) podziemnym organo roślin oraz różnorodnym drobn ,zwierzętom. Udział w okresowym przechowywaniu nasion. Rejestrowanie zmian środowiska przyrodniczego.

2.SKŁAD MINERALNY I GRANULOMETRYCZNY GLEB- SKŁ. MINERALOGICZNY: Fakcie kamieni-okruchy skalne ponad 20 mm, Fakcje żwiru-fragmenty skalne od 20-1 mm. Frakcje piasku- kwarc, skalenie, miki od 1-0,5 mm. Frakcje koloidalne- minerały ilaste CaC03. Piasek gliniasty mocny zaw 16-20% czę spławiał. Mogą mieć różną od 25-35% cz spł. Glina średnia od 35-50%. Glina ciężka ponad 50% cze spł do 90%. Glina pylasta 25-40% cz spł. UTWORY ILASTE- mają ponad 50% cz spł, maja do 9% piasku. Iły pylaste od 25-49 % cz spł. UTWORY PYŁOWE- zawierają ponad 40% frakcji pyłu i do 50% cz spł. Wyróżnia się pyły zawartość pyły. Gdy zawartość pyłu wynosi 25-40 są to piaski pylaste. UTWORY GLINIASTE-różnoziarniste, skł się z różnych odruchów skalnych. Części spławiane od 20 do 90%. Glina lekka od 20-35% czę spławiał. Glina lekka silnie spłaszczona- 20-25% cze spławiał. Glina lekka słabo spiaszczona zwykłe do 35% cz spł. Pyły ilaste od 35-50% cz spł.

3.RODZAJE WODY W GLEBEE- Postacie wody w glebie: 1) woda związana chem w postaci pary wodnej : woda ta przemieszcza się w przetworach glebowych zależnie od różnic ciśnienia i temp. Jeżeli prężność pary wodnej w glebie jest większa niż w nad-glebowych warstwach powietrza, tp gleba paruje i wysycha. Jeżeli mamy sytuacje odwrotną gleba pochłania parę wodną. Woda chemi jest częścią składową różnych zw zawartych w glebie . Może stać się aktywna i przejść do roztworu glebowego. Jest niedostępna dla roślin. 2) woda wolna- wypełnia w glebie pory większe od kapilarnych. Nie jest zatrzymywana ani siłami kapilarnymi ani molekularnymi. Przemieszcza się w glebie dzięki grawitacji. Występuje jako woda infiltracyjna i gruntowa. Woda infiltracyjna-występuje po obfitych opadach lub pochodzi z bocznego napływu podpowierzchniowego.

Woda gruntowa- pochodzi z przeciąku bocznego podpowierzchniowego jezior i rzek. Tzw woda zaskórna. 3) Woda .

kapilarna- wypełnia przetwory kapilarne, podlega prawom właściwym dla naczyń włoskowatych. Łatwo dostępna dla roślin , przetwarzają się z dołu do góry wzbogaca powierzchniowe warstwy gleby w skł pokarmowe. 4) Woda molekularna-związana z cząsteczkami glebowymi, siłami molekularnymi. Woda higroskopowa i błonkowata. Woda higroskopowa otacza najdrobniejsze części glebowe cienką silnie przywierającą powłoka. Pochodzi z pochłoniętej skroplonej pary wodnej > zdolność gleby do pochłaniania pary wodnej zależy od stanu rozdrobnienia masy glebowej, ilości próchnicy, stężenia roztworu glebowego. Woda błonkowata-woda przylegająca do wody higroskopowej przyciągana przez zew siły molekularne .Nie porusza się pod wpływem siły ciężkości. 5) woda w postaci krystalicznej- występuje w glebie okresowo i oddziałuje na nią w procesie zamarzania i rozmarzania.

4.KRZYWA Desorpcji WODY (pF) ,A DOSTĘPNOŚĆ WODY DLA ROŚLIN-krzywa pF obrazuje funkcjonowanie zależności pomiędzy ciśnieniem a wilgotnością. Granice wartości pF odpowiadają różnym forma i stopniem dostępności wody. 0 pF- maksymalna pojemność wodna. 0-2,0 pF -woda grawitacyjna szybko przesiąkająca, tylko w minimalnej ilości pobierana przez rośliny. 2,0 -2,2 pF- woda wolno grawitacyjna powoli przesiąkająca , pobierana przez rośliny w ciągu 3-4 dni po opadach atmosferycznych. 2,0-3,0 pF- woda kapilarna łatwo dostępna dla roślin. 3,0-4,2 pF- woda kapilarna trudno dostępna dla roślin. 4,2 pF- punkt trwałego więdnięcia. 4,7 pF- maksymalna higroskopowość. 7,0 pF- gleba wysuszona w 105 C. Wyróżniamy 4 rodzaje pojemności wody gleb-maksymalna, polowa, kapilarna, higroskopowa. Pojemność wodna maksymalna- stan w którym przetwory glebowe kapilarne i niekapilame wypełnione są wodą. Pojemność wodna połowa- ilość wody jaką gleba jest w stanie utrzymać siłami kapilarnymi, osmotycznymi i elektrycznymi poza zasięgiem wznoszenia kapilarnego. Pojemność wodna kapilana-odpowiada stanowi w którym wszystkie przetwory kapilarne są wypełnione woda. Przetwory nie kapilarne wypełnione są powietrzem. Pojemność wodna higroskopowa- odpowiada maksymalnej zawartości wody higroskopowej w glebie. Punkt więdnięcia roślin odpowiada takiej wilgotności gleby przy której rośliny więdną

5.POWIETRZE GLEBOWE- faza gazowa gleby tj powietrze glebowe wypełnia przestrzenie wodne w glebie, nie zajęte przez fazę ciekłą. Zawartość powietrza w glebie zwana także porowatością powietrzną np. równa jest różnicy pomiędzy aktualna porowatością całkowitą (n) a wigotnościa objętościową(No). Wzór Np.= N-No. Skład chemicznego powietrza glebowego zmienia się dynamicznie w czasie, w wymiku zróżnicowania aktywności biologicznej łeby oraz intensywności wymiany gazowej z atmosfera Podstawowymi skł powietrza SA 02, O, Co2, para wodna . W mniejszych ilościach występują ; materia org, etylen, podtlenek azotu, siarkowodór, amoniak, wodór, tl węgla. Z reguły w glebach uprawnych zawartość Co2 nie przekracza kilku procentów natomiast stężenie tlenu mieści się w granicy 15-21 %. Miary natlenienia gleby; role natlenienia gleby może pełnie: porowatość, przepuszczalność powietrza, współczynnik dyfuzji tlenu w glebie, aktywność respiracyjna gleby, skład powietrza glebowego, 02, C02, etylen, tl. Azotu I, potencjał redoksy gleby. Koncentracja w glebie Janów żelaza II, iloraz oddychania, aktywność enzymatyczna. Skład mineralny roślin.

6.PROCESY OKSYDOREDUKCYNE W GLEBIE- w glebie zachodzą procesy utleniania i zachodzą wówczas gdy następuje: przyłączenie 02, oddanie H oddanie elektronów bez udziału 02 H Na

przyłączeniu. W glebie posługujemy się potencjałem oksydacyjno redukcyjnym REDOKS, który przedstawia sumaryczny efekt różnych par redoks w danym momencie. Np. N03-/ N02-, H+ / H2. W roztworze glebowym istnieje kilka par redoks, a odpowiadający im potencjał jest potencjałem mieszanym, który jest determinowany przez układ dominujący pod względem stężenia Powszechna używana miarą potencjału redoks jest jego wartość odniesienia do wielkości potencjału mierzonego względem normalnej elektrody wodorowej, wyrażona jako Eh. Zakres zmian Eh wynosi od +700 mV dla gleb dobrze natlenionych do -400 mV w glebach zredukowanych zalanych woda. Wysoka zawartość Eh gleb dobrze natlenionych związana jest z obecnością tlenu jako głównego akceptora elektronów w procesie oddychania.

7.MATERIA ORGANICZNA GLEB- to żywe organizmy i subst. org. gleb : sub. organiczne i próchnicze- sub nieswoiste i swoiste. Na suborganiczne gleby składa się ; organ żywe, resztki roślinne i zwierzęce, próchnica -złożona i trwała mieszanina brunatnych, amorficznych subkoloidalnych, powstałą w wyniku daleko posuniętych modyfikacji pierwotnych tkanek roślinnych lub w wyniku syntez z produktów rozkładu resztek roś i zwierz przez organizmy glebowe. SUBSTANCJE PRÓCHNICZNE- ciemno zabarwione, bezpostaciowe. Substancje będące produktami rozkładu resztek orga oraz związki bedace wynikiem syntezy powodowanej przez mikroorg w glebie. SWOISTE SUBS PRÓCHNICZNE- są to wysokocząsteczkowe zw o mało rozpoznanej budowie, które można wyekstrahować 0,1 M roztw NaOH. Substa te stanowią 25-90% sus próchnicznych Są dzielone na; kw. Huminowe- frakcja zw próchnicznych o barwie czarnej. Są nierozpuszczalne w wodzie, ulegają sfraceniu po zakwaszeniu roztworu. Kw fluwowe- frakcja zw próchnicznych o narwie żółtej. Rozpuszczalne w wodzie całym zakresie pK Pozostają w roztworze. Humiiw-s(frakcja zw próchnicznych c barwie czamej/tRbzpuszczalna w wodzie w całym pH. Najmniej zbadane subs próchniczne. NIESWOISTE SUB PRÓCHNICZNE-należą tu zw o dobrze rozpoznanej budowie , stanowią one 10-15% sus próchnicznych. Należą tu miedzy inymi; węglowodany, tłuszcze, aminokwasy, lignina, garbnik.

8.FORMY I TYPY PRÓCHNICY W GLEBIE- istnienie próchnicy glebowej możliwe jest dzięki dynamicznej równowadze miedzy dopływem świeżej masy organ a ubytkami spowodowanymi mineralizacją i częściowym wymywaniem w głębsze poziomy lun poza obręb profilu glebowego. Występuje w glebach w wielu formach, zróżnicowanych pod względem morfologicznym i skł frakcyjnego. Forma próchnicy to morfologiczna postać naturalnych nagromadzeń sus próchnicznych w profilu glebowym lun na powierz gleby, uwarunkowana ogólnym kierunkiem procesu glebotwórczego glebotwórczego związanymi z nim procesami humifikacyjnymi. DWIE GR RÓŻNYCH FORM PRÓCHNICZNYCH; Próchnica lądowa- wytworzona w warunkach umiarkowanej wilgotności, wykazują formy; MOR- próchnica siedlisk oligotroficznych (kwaśnych, ubogich ubogich skl odżywcze), jest próchnica nakładową zalegającą na powierzchni, charakter dla gleb lasów iglastych i na wrzosowiskach. Powstaje w warunkach niskiej aktywności biologicznej środowiska w których huminifikacja i mineralizacja przebiega powoli. W przemianach resztek roślin udział biorą grzyby acidofilne oraz bezkręgowce. Stosunek C:N w próchnicy typu mor jest większy od 20, a często osiąga wartość 30-40. Dominują w niej fulwokwasy. MODER-prochnica siedlisk mezotroficznych o mniejszej aktywności biologicznej. Przejściowa forma próchnicy od mor do muli, charakterys dla gleb darniowo-bielicowych oraz górskich łąkowych. Skł się z nieznacznej miąższości 2-3 cm poziomu ściółki, który stopniowo bez wyraźnej granicy przechodzi w poziom akumulacyjny.

Stosunek C:N wynosi 15-25. Wytworzone kompleksy są słabo związane z mineralną częścią gleby. MULL- próchnica siedlisk eutroficznych. Charakt dla gleb kasztanowych, czarnoziemów, rędzin i innych gleb wykazujących wysoką aktywność biologiczną. Powstaje ona przy udziale roślinności trawiastej. Dobrze zmumifikowana sus organi wytworzona przy udziale bezkręgowców bezkręgowców bakterii przerabiających resztki roślinne. Charakter się odczynem obojętnym, stosunek C:N wynosi do 10 oraz zdolnością do tworzenia trwałych kompleksów organiczno-mineralnych. Przeważają kwasy huminowe. Występuje w glebach uprawnych. Forma próchnicy pożądanej. Formy charakterystyczne dla gleb leśnych wytworzonych z utworów mineralnych poza nadmiernym uwilgotnieniem. Próchnicę wodną wytworzona w warunkach nadmiernego uwilgotnienia, wykazują formy: murszową, torfową, gytiową. Dla scharakteryzowania różnych typów próchnicy należy uwzględnić następujące kryteria: zawartość subs organ w glebie i jej humifikacja, zawartość kwasów huminowych huminowych bulwowych oraz ich stosunek ilościowy.

9.ROLA I ZNACZENIE PRÓCHNICY-czynnik decydujący o żyzności gleby. Przyczynia się do wzrostu i rozwoju roślin poprzez wpływ na fizyczne, chemiczne i biologiczne właściwości gleby. CZTERY ZASADNICZE FUNKCJE PRÓCHNICY-kształtowanie struktury agregatowej w glebie- poprawiają się stosunki wodno-powietrzne. Próchnica powoduje sklejanie elementów cząstek masy glebowej w agregaty. W glebach piaszczystych powoduje to zwiększenie ich zwięzłości ,a w glebach o cięższym skł granulometrycznym wpływa na zmniejszenie zwięzłości. Wpływ na agregaty mają wpływ białka, woski, smoły, tłuszcze, nasycają agregaty czynią je bardziej odporne na działanie wody,. Kształtowanie gęstości gleby, poprawa pojemności wodnej- posiada wysoka pojemność wodną. W stosunku do swojej wagi mogą one zatrzymać 3-5 krotnie więcej wody więcej formie dostępnej dla roślin. Szczególnie duże znaczenie dla gleb piaszczystych, pojemność wodna zależy od zawartości sus próchnicznych. FUNKCJE FIZYKOCHEMICZNE I CHEMICZNA-zwiekszenie pojemności sorpcyjnej gleby-prochnica zwiększa 2-30 razy pojemność sorpcyjna w stosun do koloidów mineralnych. Warunkuje 30-90 % pojemności sorpcyjnej gleby. Regulacja i stabilizacja odczynu gleby (właściwości buforowe). Regulacja stężeń roztworu glebowego- próchnica reguluje stężenie kationów Ca2, Mg2, NH4, Na, K, H w roztworze glebowym poprzez ich uwalnianie bądź sorpcje. FUNKCJA BIOLOGICZNA; dodatni wpływ na aktywność biologiczna gleby, znaczny wpływ na gosp azotem ,węglem i fosforem. Podstawowe źródłem tych pierwiastków, które w tej postaci są magazynowane w glebie. Po mineralizacji są dostępne dla roślin wyższych. Źródło innych skł pokarmowych dla organ glebowych. Makro i mikroorganizmy glebowe czerpią z sus organ niezbędne dla ich życia energię i mineralne skł pokarmowe. Gleby zasobne w próchnice odznaczają się wyższą aktywnością biologiczną. Korzystny wpływ na wiele procesów fizjologicznych roślin-zawiera wiele sus wzrostowych, takich jak witaminy, auksyny, niektóre inne kwasy organ oraz sus o charakt antybiotykowym. W małych ilościach wskazują dodatni wpływ na rośliny, w dużych hamują wzrost i rozwój. Substa wzrostowe intensyfikują szereg ważnych procesów fizjologicznych roślin np. oddychanie, fotosynteza, gospo wodna.

10.BUDOWA I WŁAŚCIWOŚCI MINERAŁÓW ILASTYCH- są uwodnionymi glinokrzemianami Al., Mg, Fe należącymi do krzemianów warstwowych. Są to najważniejsze koloidy mineralne gleby. Powstają w procesie kaolinizacji, która jest wynikiem wietrzenia chemicznego innych glinokrzemianów. Następuje przebudowa strukt wew . Rodzaj powstających minerałów ilastych zależy od dci rhemic7necrn wietr7eiaceon minerału

Mają wielowarstwowa budowę pakietową. W zależności od wzajemnego układu warstw oktaedrów i tetraedrów mogą one należeć do₍ krzemianów. DWUWARSTWOWYCH-DWUWARSTWOWYCH typie budowy 1:1 , gdzie warstwa oktaedtrów jest trwale i jednostronie połączona z warstwą tetraedrów. Charakterystyczną cechą ich budowy są odstępy miedzy warstwami ,które na skutek tego nie maja zdolności rozszerzenia i pęcznienia pod pływem wilgoci oraz kruszenia się przy wysychaniu. Nie mają zdolności sorbowania kationów w przetworach międzywarstwowych, maja stosunkowo małą po wierzch sorpcyjną. TRÓJWARSTWOWYCH-TRÓ JWARSTWOWYCH typie budowy 2; 1 gdzie warstwa oktaedrów zamknięta jest miedzy dwoma warstwami tetraedrów zwróconych do siebie wierzchołkami. Kationy i cząsteczki wody mogą łatwo wnikać w przestrzenie międzypakietowe .Powierzchnia wew przewyższa owierz zew i dlatego mają właściwości silnego sorbowania kationów 10-15 razy więcej niż gr kaolinitu, duża zdolność pęcznienia i kurczenia się. Grupa minerałów ilastych wyróżnia się zespołem charakterystycznych cech do których należy : właściwości fitosanitarne- umożliwia mnożenie się mikroorganizmów saprofitycznych ,które są antagonistami fitopatogenów. Funkcja ochronna środowiska glebowego przed skutkami zanieczyszczeń sus szkodliwymi.

11.Rodzaje sorpcji w glebach- całokształt zjawisk w których gleba zatrzymuje drobne zawiesiny, mikroorganizmy, molekuły, jony, pary i gazy. Na sorpcje gleby składa się; absorpcja- czyli pochłanianie przez cala masę sorbenta gazów, par oraz jonów np. pochłanianie przez roztwór glebowy powietrza z atmosfery. Adsorpcj a-zachodząca na granicy faz polegająca na zagęszczeniu gazów, par i jonów na powierzchni adsorbenta. Ze względu na sposób oddziaływania sus adsorbowania z powierzchnia fazy stałej wyróżnia się: adsorpcje fizyczna- zdolność gleby do zagęszczania i zatrzymywania gazów ,par, zawiesin i molekuł na powierzeń stałej gleby np., pary wodnej, 02. Zjawisko powierzchniowe zachodzące na granicy faz, a cząstki są przytrzymywane siłami van der Wasala. Adsorpcja chemiczna -tworzenie się wiązań chemicznych prowadzących do powstawania w glebie nierozpuszczalnych soli np. fosforanu wapnia i glinu. Wytrącanie nie rozpuszczalne sole nie są wymywane z gleby ale stają się mniej dostępne dla roślin. Adsorpcja jonowymienna- róznowazna wymiana jonów glebowych kompleksem sorpcyjnym i roztworem glebowym. Polega na elektrostatycznym przyciąganiu jonów z roztworu do przeciwnie naładowanej powierzchni, przy czym skład zaadsrorobowanych jonów jest łatwo wymienialny. Jest najważniejsza w procesie nawożenia gleb i odżywiania roślin. Dzięki jej stężenie roztworu glebowego po nawozenu nie ulega dużym zmianom. INNE RODZAJE SORPCJI- Mechaniczna: polega na zatrzymywaniu zawiesin i drobn w mniejszych od nich przetworach glebowych. Jest to cos w rodzaju filtra. Biologiczna- to pobieranie skł pokarmowych przez mikroorgan glebowe i system korzeniowy roślin. Sorbentami są żywe organizmy. Ma duże znaczenie w przypadku azotu, gdyż wiązany przez mikroorganizmy azot saletrzany nie podlega wymyciu z gleby. Saletrzana forma azotu nie podlega w glebie innym sorpcjom, stąd tak łatwo może być wymywana.

12.SORPCJA WYMIENNA KATIONÓW- równoważna wymiana jonów pomiędzy glebowym kompleksem sorpcyjnym i roztworem glebowym. Wymiana taka może też zachodzić bez pośrednictwa roztworu glebowego np. między dwiema cząsteczkami koloidalnymi lub bezpośrednio między cząsteczka koloidalną a włośnikami korzeni. Najczęściej spotykanymi kationami wymiennymi SA; Ca, Mg, K, Na, NH4, H i Al. Ładunki zmienne koloidów zależą od dyspersji. Każda gleba posiada kationowa pojemność sorpcyjną eleh która 7alr»-7na 25 wimol. Im wyższa pojemność sorpcyjna gleb tym większe zatrzymywanie składników pokarmowych. SORPCJA WYMIENNA ZALEŻY OD- budowy sorbenta; rodzaj sorbenta, wielkość, powierzchnia sorpcyjna i wielkość ładunku decyduje o energj wiązania i ilości wiązanych jonów. Największa zdolnością sorpcyjna odznaczają się: próchnica glebowa, wermikulit, montmorylonit. Najmniejsza kaolinit, uwodnione tlenki. Odczynu gleby. Rodzaju kationów- zależy od wartościowości, wielkości kationu , stopnia uwodnienia. Wraz ze wzrostem wartościowości kationów wzrasta ich zdolność wymienna czyli energia wejścia do kompleksu sorpcyjnego. Oprócz energi wejścia wyróżnia się energie wyjścia z kompleksu. Przyjmuje się im łatwiej kation wchodzi tym trudniej daje się z niego usunąć. Dlatego kwaśne kationy H,A1., Fe są bardzo trudne do usunięcia ze stałej fazy gleby. Rodzaje towarzyszącego anionu; niektóre kationy wielowartościowe zachowują się jak jednowartościowe, a nadmiar ładunku jest neutralizowany przez towarzyszące aniony OH-, C1-, N03-. Stężenie kation w roztworze i stężenie roztworu -zwiększenie rozcieczenia roztworu glebowego powoduje zwiększenie sorpcji kationów dwuwartościowych ,dwuwartościowych zwiększa stężenie jednowartościowych. Temperatura- wzrost temp zwiększa szybkość reakcji jonów wymiennych ,a le prawdopodobnie obniża welkośc sorpcji. ZNACZENIE SORPCJI WYMIENNEJ KATIONÓW- wpływa na strukt gleby, na odżywianie roślin, chroni kationy przed wymywaniem. Jest najważniejsza w procesie nawożenia gleb i odżywianai roślin, gdyż wprowadzane z nawozami skł pokarmowe są w glebie zatrzymywane. Stężenie roztworu glebowego po nawożeniu nie ulega dużej zmianie . Nawóz czyli sole są wiązane w glebowym kompleksie sorpcyjnym i ich wymywanie przez wodę glebowa jest ograniczone.

13.MINERALNY I ORGANICZNY KOMPLEKS SORPCYJNY GLEBY-gleba odznacza się zdolnością zatrzymywanie o pochłaniania różnych skł, w tym jonóe i cząstek . Zdolność tą nazywamy sorpcja a zjawiska z nia związane zjawiskami sorpcyjnymi Kompleks sorpcyjny gleb- część masy glebowej, która posiada zdolność wchłaniania, zatrzymywanai i wymywania jonów pomiędzy roztworem glebowym a cząsteczki komponentu koloidowego. Rozdrobniona ^mineralno-organiczna stała frakcja gleb. Kompleks sorpcyjny skł sie z wielu koloidów glebowych do których zaliczymy-mineraly ilaste, krystalicznie uwodnione wodorotlenki żelaza i glinu, krzeminke koloidalną, próchnice glebowa, kompleksowe związki ilasto- próchniczne. Koloidy glebowe - najdrobniejsza faza stała gleby, tworzy glebowy kompleks sorpcyjny. Najdrobniejsze cząsteczki gleby 0,5-0,001 urn. Występują w postaci zolu lub żelu i tworzą aktywne układy o równowadze nie stałej. Decydują o właściwościach fiz i chem gleby ( związlosc , lepkość, struktura, odczyn. Sorpcja gleb i In). Rozróżnia się koloidy glebowe organiczne (próchnica koloidalna ,biłko glebowe), mineralne (krzemionka, minerały ilaste) oraz org-mineral ( gł związki kwasów próchnicznych mineralnymi). Koloidy skł sie z - jadra o budowie krystalicznej, strukturze zbitej lub porowatej. Wew powłoki jonów dodatnich lub ujemnych. Zew powłoki jonów kompensujących kompensujących ładunku przeciwnym do jonów wew powłoki.

14. Odczyn i kwasowość gleb-Odczyn gleby(ph) to stężenie jonów wodorowych w roztworze glebowym. Najczesciej oznaczamy pH w H20i w Im KCl.gl.b.kwasne<5,0 bielicoziemne,brunatne,plowe,wytworzone z torfowisk wysokich,gl kwaśne 5,0-6,0 ,gl,słabo kwaśne:niektćre czamoziemne,obojetne6,8-7,4 ,glzasadowe>7,4 rędziny i pararedziny Wplsce przeważają gleby kwasne.stanowia 50%,30% gl słabo kwaśne, do poprawy odczynu stosuje się wapniowanie. Z którym występuje przewaga jonów wodorowych w roztworze i kompleksie sorpcyjnym nad jonami wodorotlenowymi-odczyn jest kwaśny wyróżniamy 2 rodzajae kwasowości 1)czynna-kwasowosc która pochodzi od jonów wodorowych roztworu gl. Ze względu na bezposrednii kontakt z systemem korzenowym rośli i organizmami glebowymi jest ona najbardziej szkodliwa.Mierzy się ja w wyciągach wodnych gleb(ph w h2o)bądź w zawiesinie glebowej.zmienia się w ciągu roku latem najwieksza zima najmniejsza 2)potencjalna-spopwodowana przez wymienne jony wodoru i glinu zaabsorbowane przez koloidy glebowe,czyli tzw. Kompleks sopcyjny. Ujawnia się w glebach po potraktowaniu ich roztworami soli obojetnych(kCl) lub hydrolizujacych zasadowo(octan amonowy-metoda kappena lub buforem zasadowym)Może tyo być kwasowość:wymienna to ilosc jonów H i Al. Wypartych z kompleksu sorpcyjnego przez roztwory soli obojętnych np.KCl oraz ilości jonów H+ które powstają w wyniku hydrolizy A1C13.Chlorek gflinu w środowisku wodnym jest sola nietrwała i rozpada się wg reakcji:AC13 + HOH ■> Al.(OH)3 + 3HC1 .Kwasowość wymienna świadczy o ązaawansowanym procesie zakwaąszenia glebyjej wartość orientuje o stopniu szkodliwości dla roślin. Gl. o dużej kw.wymiennej nazywamy gl.sorpcyjnie nienasyconymi.Zwykle posiadają one słabe właściwości chłonne,próchnica kwaśna,bowiem działa jako koloid ochronny i sprzyja wymywaniu innych koloidów w głąb profilu.Kwasowość wymienna zazanacza się już w gl słabo kwasnuych w gl.o pH poniżej 5,5 występuje wyraźnie. Kwasowość hydrolityczna-działajac roztw. Soli nobojetnych nie wypieramy z kompleksu wszystkich jaonow H i Al. Kw.hydrolityczna ujawnia się pod działaniem soli hydrolizujacych zasadowo jak octan wapnia sodu czy amonu.W wyniku działań tych soli sa wypierane z kompleksu sorpciyjnego joiny kwasowości wymiennej oraz jony wodoru i glinu b.silnie związane z koloidami glebowymi. Kw.hydro. jest zawsze większa od wymiennej. Jej wielkość zależy od H Al. Jak tez jonów H łatwo dysocjujących grup karboksylowych kwasów próchniczych. Kwasowość ta występuje we wszystkich glebach nawet słabo zasadowych.NaOH jej podstawie oblicza się dawkw wapna potrzebna do odkwaszenia gleby.

15. Buworowość i układy buforowe gleb-Buforowośc gleby uwarunkowana jest obecnością układów buforowych które sa mieszanina słabych kwasów i ich soli lub słabych zasad i ich soli np. bufor węglanowy h2C02 + Ca(HC03)2 bufor fosforanowy H3P04+ Ca(H2P04)2 Właściwości buforowe zalezą od budowy kompleksu sorpcyjnego,-pojemności kolidów organicznych i mineralnych,-rodzajów kationów zasorbowanych przez kompleks sorpcyjny,-wysycenia kompleksu sorpcyjnego zasadamii,-zawartosć węglanów i fosforanów, aktywności biologicznej gleby,-charakter pokrywy roślinnej.

Gleba ma zdolność do utrzymywania względnie stałego poziomu pH mimo działania czynników, które mogą wywoływać zakwaszenie lub alkalizacje.W ściśle chemicznym znaczeniu zdolność zachowania stałego ph cechuje roztwory buforowe:mieszaniny wodnych roztworów sł. Kwasów i ich soli bądź sł.zasad i ich soli,-mieszaniny dwóch soli kw. wielo wodorowego w kilku stopniach dysocjacji. Gl. jest mieszanina układów buforowych-Najwarzniejsze to bufor węglanowy i fosforanowy a także prochnica-kw.huminowe/huminy Ca Buforowośc gl. rozumie się także przez zdolność gleby do przeciwdziałania nagłym zmianom stężenia jonowego roztworu glebowego BUFOR WYMIANY JONOWEJ czyłi absorpcja jonów przez koloidy glebowe. W tym sensie właściwości buforowe gleby będą zależały od składu granulometrycznego i zawartości próchnicy.Ekologiczne znaczenie sorpcyjnych i buforowych zdolności glebowym 2)zatrzymywanie jonów np. pochodzących z nawozów- pośrednio zapobiega eutrofizacji wód3)unieruchamianie subst toksycznych

16 mikroorganizmy glebowe i ich działalność w glebie-Mikroflora bakterie,promieniowce,grzyby,głony Mikrofauna-pierwotniaki-biorą udział w procesach mineralizacji i humifikacji substancji organicznej -uczestniczą w krążeniu wegla,azota_rfosforu siarki,żelaza i innych pierwiastków -decydują wraz z roślinami wyższymi o aktywności biologicznej gleby przejawiające się w rozwoju i odżywianiu roślin,symbiozie bakterii z rosiinam,i wyższymi -biorą udział w przemianach związanych z geochemia i fizyko-chemicznymi właściwosciasmi gleby( wytwarzanie zw.chelatujących,procesy redukcji niektórych połączeń organicznych i nieorganicznych) -sa czynne w procesach wietrzenai krzemianów i głikokrzemianówe,rozpuszczania węglanów -sA obecne przy synteiwe wielu związków biologicznie aktywnycksubst wzrostowe, antybiotyczne, witaminy i inne Warstwa orna gleby mikroflora: bakterie- 0,5-5miliardow w kg gleby,grzyby 1000- 1500 młd w kg,glony 10000-300000mld w kgMikrofauna korzenionóżki oOk 420000 młd w kg wiciowce ok. l00000mld w kg Bakterie-gromada z królestwa bez jądrowych,organizmy j jednokomórkowe cudzożywne lub rzadziej samożywne(formy fotosyntetyczne lub chemosyntetyczne)Wyróżnia się bakt tlenowe i beztełenowe Promieniowce-rzad z klasy bakt właściwych, tworzą wielokomórkowe plechy,uczestnicza w mineralizacji materii org. rodzaj streptomyses dostarcza antybiotyków.Niektóre promieniowce są chorobotwórcze

17.Fauna g!ebowa (podział, działalność)

Wpływa ona na:

-rozdrobnienie i wietrzenie materiału glebowego -wzbogacenie gleby w substorganiczne

-obieg składników pokarmowych, -mineralizację struktury,-przewietrzanie głeby,-tworza tzw. nowotwory glebowe Ważniejsi przedstawiciele mikro -i

Makrofauny: glebowej;gryzonie(krety,myszy,krolikiOślim aki, roztocza, nicienie, skoczogonki, larwy owadów ,mrówki i najważniejsze dozownice Pierwotniaki-protozoa organizmy jednokomórkowe np. wiciowce korzenonozki i orzeski Nicienie-gromada z typu obleńców głownie saprofagi,roślinożercy,niektóre SA drapieżcami i pasożytami roślin i zwierząt Dzownice-nalezace do pierścienic Wazon kowce-naleza do skaposzczetow typ pierścienic dł.do 20mm.Zyja głownie w glebie która spolchniaja i wzbogacają w odchody

Parecznild-rzad stawonogi z gromady wije.Sa drapieżnikami zyja w ściółce leśnej Rownonogi-rzad skorupiaków pancerzowcow żyje w dnie zbiorników wodnych i rzadziej w wilgotnej glebie Pajeczaki-gromada z typu stawonogów obejmuzje rzędy skorpiony korsarze pająki i inne. Roztocza-rzad stawonogów z gromady pajęczaków naieza do głównych przedstawicieli mezofauny glebowej.Rozdrabniaja i rozkładają materie organiczna(przy współudziale mikroflory bytującej w przewodzie pokarmowym Owady-najliczniejsza gromada w całym świecie zwierzęcym Skoczogonki-rzad drobnych owadów bezskrzydłych.Sa przedstawicielami mezofauny glebowej materii organicznej widłogonki-rzad drobnych owadów bezskrzydlych.Zyja w glebie i odżywiają się butwiejacymi szczątkami organicznymi.Maja udział w rozkładzie i humifikacji materii organicznej Mieczaki-slimaki i małże w polsce jest ponad 230 gat, Zyja w powierzchniowych warstwach i na pow. Gleb zwłaszcza dobrze konserwują się w stanie kopalnym(skamienialosci przewodnieO Gryzonie-najbogatszy w gatunki rząd z gromady ssaków. Wszystkie sa wyłącznie lub głownie roślinożerne.licznie bytują i zerują w glebie.

18.Zasobność, żyzność, urodzajność, produkcyjność gleb.

Zasobność gleb jest to sumaryczna zawartość w glebie przyswajalnych dla roślin skł pokarmowych. W kształtowaniu się zasobności gleb mają udział procesy wietrzenia oraz tworzenia się i gromadzenia próchnicy. Właściwościami określającymi zasobność gleby są skł granulometryczny, skł min, zawartość materii org, zwł jakości i ilośći zw próchnicznych, odczyn, potencjał oksydoredukcyjny, właściwości sorpcyjne. Zasobność nat- oznacza że określony zapas skł pokarmowych o różnym stopniu zasobności i przyswajalności wytworzony był przez naturę. Zasobność agrotechniczna (antropogeniczna)- obejmuje zasobność nat i tę która wytworzona została w toku działalności człowieka. Żyzność- to zdolność gleby do zaspakajania potrzeb życiowych roślin. Zależy od jej właściwości fiz, chem i biolog. Żyzność nat cechuje gl na których nie oddziałuje człowiek, a więc jest kształtowana wyłącznie przez nat czynniki przyrodnicze i dotyczy gleb dziewiczych. Żyzność agrotechniczna to stan żyzności ukształtowany pod wpływem zabiegów agrotechnicznych jest charakt dla gleb uprawnych. Żyzność gleb nabyta to żyzność ukształtowana na wskutek działalności człowieka. Urodzajność- oznacza stan gleby będącej wynikiem pracy rolnia, określający jej zasobność w skł pokarmowe i zdolność zaspakajania potrzeb roślin dzięki dobrym właściwościom fiz, chem i biolog. Zdolność gleby do wytwarzania plonów. Urodzajność potencjalna gleby wyrażana możliwością max plonowania wartościowych roślin uprawnych w określonych warunkach ekolog przy zastos optymalnych zabiegów odpowiadających współczesnym osiągnięciom nauk rolniczych. Urodzajność aktualna gleby oznacza plonowanie w określonych warunkach siedliska i w danym czasie przy zastos niezbędnych zabiegów agrotechnicznych.

19 Cechy morfologiczne gleb-barwa gleby-na jej podstawie można orintowac się o charakterze procesów w profilach glebowych i wyodrębnić poziomy w profilu.Barwa załezy od mineralgicznego tworzywa skały macierzystej gleby,zawartości zwiazkóww organicznych i mineralnych oraz stopnia uwilgotnienia gleby..

Ważniejsze składniki wpływające na barwę gleby:-subst.organiczna nadaje barwę od szarej do czarnej i kasztanowej, -związki żelazowe(limonit,getyt,tl.żelaza) barwią glebę na

żołto,pomarańczowo,rdzawo,czerwono,brunatno, -węglan wapnia(kalcyt)krzemionka kwarc Jcaolinit decydują o jasnym zabarwieniu(białawym lub szarobiałym) gleby-tlenki manganu barwa czarna, stałowoczama ,brunatnoczarna Do oznaczenia barwy gleby w terenie służy atlas barw Munselł Soił Color Charts b)struktura gleby-rodząj i sposób wzajemnego powiązania i przestrzenny układ elementarnych cząstek fazy stałej gleby, rozpatruje się kształt i wielkość elementów strukturalnych, a także ich trwałość i stopień wykształcenia w profilu glebowym. W terenie strukturę określa się w głębie wydobytej ze ściany profilu glebowego i rzuconej z wysokości Im na gładka powierzchnie.

Wyróżniamy nstepujace struktury glebowe: Struktury nieagregatowe,czyli takie w której poszczególne cząstki fazy stałej gleby sa słabo zlepione lub luźno ulozone,w masie glebowej nie zauwarza się naturalnej łupliwości wyróżniamy strukturę: -spójną(zwarta,masywna)gleba tworzy jednolita masę i występuje przeważnie w glinach piaskach głiniastych.,w utworach drobnoziarnistych, -rozdzielnoziamista ziarna glebowe nie sa zlepione żadnym spoiwem i występują odzielnie np. w piaku luznym,żwirze.

Struktury agregatowe-ich elementy strukturalne posiadają naturalne płaszczyzny łupliwości tzw.grudki lub agregaty .Przy opisie tej struktury należy uwzglwdnic cechy:-typ struktury(kształt elementów ich ułożenie w profilu),-klasę wielkości agregatow,-stopien wykształcenia struktury powierzchniach,przylegaja do sąsiednich agregatów,—wrzecionowate-agregaty kształtu graniastosłupów wydłużonych wzdłuż osi pionowych,—dyskoidalne-agregaty rozbudowane w kierunku osi poziomych.Dominuje łupliwość w płaszczyźnie poziomej glebowej(rozróżnienie elementów i ich trwałość) Wyróżniamy: -steroidalne-elementy kształtu kulistego,gładkie lub chropowate,nie przylegają do otaczjacych agregatów.-foremnowieloscienna-elementy str. Równomierne wykształcone wzdłuż 3 prostopadłych osi.Tworza wielościany foremne o gładkich lud chropowatych i poziomy układ płytek,—włókniste struktury słabo lub luznos shumifikowanych torfów.Nowotwory glebowe, konkrecje glebowe, dobrze widoczne w profilu gleby agregat}' o odrębnym składzie chemicznym i zróżnicowanych kształtach, tworzące się w wyniku procesu giebotwórczego. Wyróżnia się: nowotwory glebowe pochodzenia biologicznego - powstające wskutek działalności fauny glebowej (tzw. koprolity) oraz nowotwory glebowe pochodzenia chemicznego - powstające wskutek wytrącenia lub nagromadzenia się związków chemicznych (min. nacieki próchniczne. wytrącenia węglanu wapnia lub gipsu, konkrecje żelaza, nagromadzenia krzemionki).

20 Główne czynniki glebotwórcze wg.dokuczajewa

a)skała macierzysta-skała jest naturalnym skupieniem minerałów wchodzących w skład skorupy ziemskiej, a powstałych na drodze procesu geologicznego:-krzepniecie magmy-skały magmowe(głebinowe,wylewne),-krystalizacja soli w akwenach powst osady osadzenia produktów wietrzenia, często z udziałem treansportu-osadowe okruchowe,--gromadzenie i osadzanie resztek roślinnych bądź zwierzęcych w morzach i na ladach-oadowe organogeniczne. Skała, z której w wyniku wietrzena i procesów glebotworczych powstają gleby nazwane skala macierzysta Wpływ sakaly macierzystej na gleby jets silny w początkowych procesach tworzenia się gleby oraz w gl.gorskich.Z biegiem czasu słabnie a zaznacza się wpływ klimatu. b)Klimat najwarzniejsze elementy:temperatura powietrza T,opady atm. N,wilgotność względna powietrza W,parowanieV...wyróżniamy klimat wilgotny(humidowy) gdzie roczna suma opadów przewyższa sumę parowania sprzyja powstawaniu gleb bielicowych i bielic i klimat suchy gdzie roczna suma parowania przewyższa sumę opadów sprzyja powst Gleb piaszczystych i polpustynnych. Im klimat cieplejszy i wilgot.tym intensywniej przebiegają procesy wietrzenia skał i minerałow.Na obszarach podzwrotnikowych,ciepłych i wilg.,profile glebowe sa dobrze wykształcone o dużej miąższości. W obszarach arktycznych płytkie i słabo wykształcone. Z klimatem związana jest również działalność wiatru-defałacja czylui wywiewanie luźnego oadu. Cząstki głeby unoszone przez wiatr sa oadzone u podnóża pagorkow,w zagłębieniach terenu niekiedy znacznie oddalonych.Powstaja wówczas grube warstwy utworów niewiewnych..Dzailanie procesów eołicznych przypisuje się powstanie osadów lessu,a także piaszczystych wydma pustynnych.

c)Woda-woda wypełniająca morza oceany jeziora jest miejscem gromadzenia się utworów skalny ch.Po ich wynurzeniu staja się one skala macierzysta tworzących się gleb(skaly

osadowe, wapienie,gipsy,iły).Lodowce,lód,op ady atm. zaliczane sa do czynników o niszczaco-buduj. Charakterze. Woda zamarzając w szczlinach skał czy gleb przyczynia się do mechanicznego przemieszczania materiału. Wody roztopowe lub pochodzące z intensywnych opadów letnich w wyższych partiach dorzeczu powodują procesy erozyjne i zmywanie materiału ku dolinom. Woda znajdująca się w glebie bierze udział w wielu procesach glebowych,takich jak wietrzenie,procesy redukcyjne,bielicowanie.Woda odgrywa znaczna role w kształtowaniu się cech morfol.profilow glebowych,a także wł.fizi chem. .Przyczynia soe do wymywania przemieszczania się w głąb gleby drobnych czesci mineralnych i org.oraz roztworów glebowych Woda przyczynia się do po wstawanai: gl. hydrogeni cznych-gltorfowe,gl,zabagiennych-gl.glejowe,gl.napływowych-mady rzeczne d)organizmy żywe-fauna i flora—fauna wpływa na rozdrabnianie i mieszanie materiału glebowego.-wzbogacenie gl.w subsŁorga,-obieg sklpokarmowych.— mineralizacje struktury,-przewietrzanie gleby flora-chroni glebę przed erozja,--obumarłe czesci roślin ulegają rozkładowi(minerałizacji i humifikacji)wzbogacajac glebę w próchnice i skl.mineralne, —korzenie i czesci nadziemne w powierz, warstwach gleb biorą udział w powstawaniu poziomów genetycznych sciolki lesnej(0),prochnicy( A),—udział w rzkladzie skal i minerałów,-udział w kaszaltow struktury gleby.

21 Poziomy genetyczne- są podstawą wyróżniania typów i podtypów gleb, tworzą system poziomów diagnostycznych.

W systemie identyfikacyjnym poziomów i warstw glebowych wyróżnia się: poziomy główne, przejściowe i mieszane, podpoziomy, nieciągłości litologiczne i litologiczno-pedogeniczne oraz cechy towarzyszące.

O - poziom organiczny zawiera ponad 20% świeżej lub częściowo rozłożo­nej materii organicznej. W glebach mineralnych i mineralno-organicznych po­ziom organiczny O tworzy się na powierzchni utworu mineralnego, zwykle przy pełnym dostępie powietrza.

W glebach mineralnych semi- i hydrogenicznych poziom organiczny, o ile występuje, ma zwykle miąższość mniejszą od 10 cm. Jeśli natomiast miąższość jest większa i wynosi od 10 do 30 cm, gleba jest zaliczana do gleb organiczno-mineralnych, a przy miąższości ponad 30 cm - do gleb organicznych.

A - poziom próchniczny, tworzy się w wierzchniej warstwie gleby mineralnej. Jest on ciemno zabarwiony lub ciemniejszy od poziomów niżej leżących, dzięki za­wartości zhumifikowanej materii organicznej w różnym stopniu związanej z mine­ralnymi składnikami gleby. Zawiera mniej niż 20% materii organicznej.

E - poziom wymywania (eluwialny) wytworzony bezpośrednio pod pozio­mem O lub A (jeśli poziom A jest obecny), zawiera mniej materii organicznej niż poziom A (lub O, jeśli poziom A nie występuje) oraz mniej półtoratlenków i fra­kcji ilastej od poziomu bezpośrednio pod nim zalegającego. Zwykle charakte­ryzuje się jaśniejszą barwą niż poziomy sąsiednie oraz większą zawartością kwarcu i krzemionki lub innych minerałów odpornych na wietrzenie.

B - poziom wzbogacenia, leżący pomiędzy poziomem A lub E (jeśli poziom E jest obecny) a poziomem C, G lub R. Nie zaznaczają się w nim struktury skały macierzystej lub widoczne są słabo. Charakteryzuje go gromadzenie półtoratlen­ków i materii organicznej na skutek wmywania lub akumulacji rezydualnej oraz frakcji ilastej, w wyniku wmywania lub rozkładu minerałów pierwotnych i two­rzenia się wtórnych minerałów ilastych. Może to być odrębna lub połączona aku­mulacja wymienionych substancji. Poziom B może także wykazywać wtórne na­gromadzenie węglanów wapnia, węglanów magnezu, gipsu lub innych soli.

C - poziom skały macierzystej, składający się z materiału mineralnego, nie wykazujący cech innych poziomów glebowych. Jest on mało zmieniony przez procesy glebotwórcze, nie wykazuje cech identyfikacyjnych innych poziomów glebowych, posiada jednak cechy wietrzenia abiotycznego. Mogą się w nim na­gromadzić węglany wapnia i magnezu oraz rozpuszczalne sole. Może on również wykazywać cechy cementacji przez wmyte węglany, rozpuszczalne sole, krze­mionkę, żelazo a także cechy oglejenia.

G - poziom glejowy, mineralny, wykazujący cechy silnej lub całkowitej re­dukcji w warunkach anaerobowych. Ma on zwykle barwę stalowoszarą o odcie­niu niebieskawym lub zielonkawym i nie ma cech diagnostycznych poziomów A, E lub B. W tym poziomie głównym procesem jest silna redukcja. W przypadku gdy pełne oglejenie spowodowane jest wodami gruntowymi, używa się symbolu G, a gdy wodami opadowymi -Gg. Jeśli inne poziomy genetyczne wykazują ce­chy oglejenia jako procesu towarzyszącego, oznaczamy je również dodatkowo symbolem g (oglejenie spowodowane wodami opadowymi) lub gg (oglejenie spowodowane wodami gruntowymi).

P - poziom bagienny - część profilu gleby organicznej objęta bagiennym procesem glebotwórczym.

D - podłoże mineralne gleb organicznych (nielite).

M - poziom murszenia - część profilu gleby organicznej, objęta procesem murszenia.

R - podłoże skalne - lita lub spękana skała zwięzła (magmowa, przeobrażo­na, osadowa) występująca w podłożu.

22 Poziomy diagnostyczne

Poziomy powierzchniowe-czyli epipedony (gr. epi-nad, ponad i pedon-gleba) są ciemno zabarwione dzięki zawartości materii organicznej. Zawierają one silnie zwietrzały materiał, niekiedy mocno przemyty. Mogą być one przykryte cienką warstwą świeżych aluwiów, osadów eolicznych lub innych,, o miąższości nie większej niż 30 cm. Gleby, przykryte warstwą osadów mineralnych lub organicz­nych powyżej 30 cm miąższości, zalicza się do gleb kopalnych.

Wyróżnia się następujące diagnostyczne poziomy powierzchniowe: mollic, anthropic, umbric, melanic, plaggen, ochric i histic.

Powierzchniowy poziom mollic-Poziom mollic jest zdefiniowany według kryteriów morfologicznych, a nie genety­cznych. Jest to powierzchniowy poziom mineralny, który wyróżniają następujące cechy:

-Trwała struktura gruzełkowata, ziarnista lub koprolitowa, dzięki czemu większość poziomu jest miękka.

-Nasycenie kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi jest wyższe lub równe 50%.

-Omawiany poziom musi zawierać 2,5% lub więcej węgla organicznego w powierzchniowej 18 cm warstwie, gdy kryterium barwy jest pomijane. W innych przypadkach poziom ten musi zawierać co najmniej: 0,6% węgla organicznego (więcej niż 1% materii organicznej) w całej miąższości poziomu. Jest to dolna granica zawartości węgla organicznego. Górna granica zawartości węgla organi­cznego w tym poziomie wynosi 12%.

-W poziomie mollic zawartość fosforu rozpuszczalnego w 1 % kwasie cytry­nowym musi być mniejsza niż 250 mg P2O5/I kg gleby.

Powierzchniowy poziom anthropic-poziom anthropic jest podobny do poziomu mollic pod względem barwy, struktury i zawartości materii organicznej. Powstaje w wyniku długiego okresu użytkowania i nawożenia gleb odpadami, jak też w terenach stale nawadnianych i nawożonych nawozami organicznymi. Kości zwierząt i ości ryb, a także nawozy organiczne dostarczyły glebie dużych ilości fosforu i wapnia. Zawiera on powy­żej 250 mg P2O5 na 1 kg gleby rozpuszczalnego w 1 % kwasie cytrynowym.

Powierzchniowy poziom umbric-cechy wyróżniające poziom umbric są takie same, jak poziom mollic pod względem barwy, zawartości węgla organicznego i fosforu, konsystencji, struktury i miąższości. Jednak nasycenie kompleksu sorpcyjnego zasadami jest mniejsze niż w 50%. Gdy poziom umbric okresowo wysycha, ma konsystencję twardą lub bardzo twardą, spójną. Gdy poziom ten jest stale wilgotny, wówczas konsystencja i struktura są podobne do poziomu mollic.

Powierzchniowy poziom melanic-jest to powierzchniowy poziom mineralny próchniczny zwany pozio­mem murszastym. Jest on podobny do poziomu mollic pod względem barwy, struktury, zawartości materii organicznej, z wyjątkiem miąższości, charakteru połączeń próchnicznych oraz nasycenia kompleksu sorpcyjnego kationami zasa­dowymi. Miąższość tego poziomu jest zwykle większa niż 15 cm, a uziarnienie zbliżone do piasków słabogliniastych i luźnych. Ze względu na małą zawartość frakcji ilastej, próchnica nie tworzy połączeń ilasto-próchnicznych, ale najczę­ściej schelatowane próchniczne kompleksy wielkocząsteczkowe, które mają po­stać ziaren wielkości frakcji pyłu, o ostrych lub zaokrąglonych krawędziach. Mi­neralne ziarna piasku i pyłu w tym poziomie zachowują barwę pierwotną. Przy okresowym podmakaniu powłoczki żelaziste z ziaren piasku i pyłu zostają usu­nięte. Często w tym poziomie spotkać można resztki storfiałych materiałów orga­nicznych. Pod względem odczynu i nasycenia kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi poziom melanic może odpowiadać zarówno kryteriom poziomów mollic, jak i umbric.

Powierzchniowy poziom plaggen- jest wytworzoną przez człowieka warstwą próchniczną miąższości ponad 50 cm. Powstał on w ciągu setek lat pod wpływem nawożenia obornikiem, mieszaniną ściółki leśnej, słomy i piasku, tworzącymi ciemno zabarwioną masę mineralno-organiczną. Poziom piaggen zawiera w całej miąższości odłamki ceramiki. Są w nim czę­sto wyróżniane płaty i warstewki różnych materiałów. Zwykle wykazuje on ślady przekopywania oraz pozostałości cienkich warstewek piasku.

Powierzchniowy poziom h i s t i c- jest to powierzchniowy poziom organiczny gleb mineralnych o niedużej miąższości (mniejszej niż 30 cm). Może on być pokryty cienką warstwą (poniżej 20 cm) utworów mineralnych. Zbudowany jest z torfu, mułu, gytii lub murszu organicznego i nasycony wodą w ciągu co najmniej 30 kolejnych dni w czasie roku, jeżeli gleba nie jest sztucznie odwodniona. Zawiera on:

-20% i więcej materii organicznej, gdy mineralna część gleby pozbawiona jest frakcji ilastej;

-30% i więcej materii organicznej, gdy mineralna część gleby zawiera 50% i więcej frakcji ilastej;

-dolna granica zawartości materii organicznej wynosi od 20 do 30% propo­rcjonalnie do zawartości w mineralnej części gleby frakcji ilastej.

Miąższość tego poziomu wynosi od 5 do 30 cm w glebach mineralnych z na­stępującym zróżnicowaniem:

- mniejsza niż 10 cm - gleby mineralne;

-10 do 30 cm - gleby organiczno-mineralne;

- większa niż 30 cm - gleby organiczne

Powierzchniowy poziom ochric-poziom ten nie spełnia kryteriów poziomu mollic, umbric, piaggen i histic, gdyż jest za suchy, zawiera za mało materii organicznej lub jest zbyt małej miąższości. Do poziomu ochric zaliczamy również części poziomów podpróchnicznych, które zostały objęte uprawą gleby. Poziom ochric musi mieć strukturę gleby, a nie ma­teriału macierzystego. Dlatego młode warstwowane osady aluwialne nie mogą być zaliczane do poziomu ochric.

23 proces bielicowania i charakterystyka gleb bielicowych Bielicowanie-to proces glebotwórczy charakterystyczny dla mało aktywnych biologicznie, ubogich w składniki pokarmowe gleb piaskowych w borach klimatu wilgotnego, umiarkowanego i chłodnego, Biełicowanie poleca na wypłukiwaniu z górnych części gleby (z poziom eiuwiaincgo) niektórych produktów rozkładu minerałów glebowych, głównie tlenków i wodorotlenków glinu i żelaza, krzemionki, fosforu, manganu i in., przemieszczaniu ich w dół i wytrącaniu w środkowej części profilu (w poziomie

iluwialnym). W rezultacie w górnych

gleby. Bielicowanie równoznaczne jest z pogarszaniem właściwości fizycznych gleb, wymywaniem składników pokarmowych poza zasięg korzeni roślin oraz przede wszystkim wpływa na wzrost zakwaszenia gleb. (Dwutlenek węgla powstały w wyniku rozkładu ściółki lasów iglastych łącząc się z wodą tworzy kwas węgłowy) W wyniku bielicowania powstają bielice i gleby bielicowe. Bielicoziemne gleby, klasa gleb wytworzonych pod wpływem roślinności lasów iglastych z różnych skał macierzystych (z wyjątkiem bogatych w wapń), np. piasków, żwirów, glin, w klimacie umiarkowanym wilgotnym; do powstania g.b. prowadzi proces glebotwórczy (biełicow^Tanie\ g.b. charakteryzuje kwaśny odczyn i mała zawartość próchnicy; ich wartość użytkowa zależy gł. od skały macierzystej i nasilenia procesu bielicowania; do g.b. należą głeby: rdzawe, gleby bielicowe i bielice; w Polsce rozpowszechnione. Rdzawe gleby, typ gleb zaliczanych do klasy gleb biełieoziemnych; g.r., zw. też skrytobielicowymi. wytwarzają się 2 piasków luźnych lub słabagłmiastych w warunkach niedoboru wilgoci; są b. mało urodzajne; zagospodarowanie roir«. zaciera w nich cechy gleb bielicoziemnych. Bielicowe gleby typ gleb z klasy gleb bielicoziemnvch o dobrze wykształconym profilu, w którym w odróżnieniu od bielic pojawia się akumulacyjny poziom dębowy. g,b. są kwaśne i mało urodzajne; gł. głeby leśne, czasami uprawiane. Bielice, typ gleb z klasy gleb bieli coziemnych; odznaczają się bardzo dużym stopniem zbielicowania i kwasowości; tworzą się z różnych utworów bezwęgłanowych, gł. z piasków kwarcowych; podtypy b.: żelaziste, próchnicze, żelazisto-próchnicze i głejowe; gł, gleby leśne; dawniej nazwą b. określano większość gleb biełieoziemnych.

24 Proces brunatnienia i charakterystyka gleb brunatnych Proces brunatnienia jest właściwy aktywnym biologicznie glebom wielogatunkowych lasów lisciastych.Polega on na rozpadzie pierwotnych krzermanów(biotytu,oliwinu,piroksenow,amf ibolo)z wydzieleniem zawartego w nim żelaza,które w postaci nierozpuszczalnych wodorotl.i kompleksów z kw.prochnicznymi osadza się na pow.ziaren mineralnych,nadajac glebie charakterystyczna brunatna barwe.Tworzy się poziom brunatnienia Gleby brunatnoziemne rząd gleb wytworzonych pod wpływem lasów liściastych lub mieszanych z różnych skał macierzystych zasobnych w wapń, w klimacie umiarkowanym wilgotnym (roczna suma opadów 500-1000 mm ). Na ich wytworzenie wpływ ma proces brunatniena Nie ulegają zakwaszeniu na skutek intensywnego obiegu biologicznego pierwiastków zasadowych, charakterystycznego dla wielogatunkowych lasów liściastych.Brunatna barwa gleb pochodzi od związków żelaza i brunatnych związków próchniczycrUctóre w postaci cienkich blonek powlekają ziarna glebowe. W glebach tych występuje podpowierzchniowy poziom diagnostyczny cambic Bbr i powierzchniowy poziom mollic, w polowych - podpowierzchniowy poziom agrillic Bt i powierzchniowy poziom orchic.Głeby brunatne właściwe -charakteryzują się odczynem obojętnym lub w południowych rejonach nawet słabo alkalicznym. Struktura poziomu próchnicznego jest wyraźnie wykształcona i W znacznym procencie wodoodporna, co stwarza korzystne warunki dla rozwoju systemu korzeniowego roślin uprawnych-Brunatne właściwe powstają utworów bogatych w zasady.Charakteryzują się wymyciem węglanów do gł.6O-80cm oraz brakiem przemieszczania frakcji ilastej,wolnego zelaza,głinu.Mamy głeby eutroficzne (charakteryzujące sie odczynem słabo kwaśnym do odojetnego oraz wysyceniem kompleksu sorbcyjnego powyżej 60%)oraz mezotroficzne o odczynie kwaśnym do słabo kwasśego gdzie wysycenie zazadami poziomu sorbcyjnego sięga 30-50%. Gleby brunatne właściwe mają charakterystyczną budowę profilu

glebowego O-A-Bbr-Cca a w glebach kwaśne inaczej zwane dystroficzne. Głeby te zawierają największe ilości ogólnych form fosforu, potasu, wapnia i magnezu. Sa one bardzo mało żyzne. Występują w całej Polsce, jednak najliczniej w województwach: Zachodnio-pomorskim. Pomorskim. Warmińsko-mazurskim. Gleby brunatne, bielicowe i płowe zajmują niemal 82% powierzchni Polski PŁOWE GLEBY, gleby lessives, typ gleb z kiasy brunatnoziemnych; w Polsce występują zwykłe na terenach lessowych i na glinach morenowych; p.g. mają wyraźne oznaki przemycia (fr. lessimge) z warstw wierzchnich w głąb profilu, gł. minerałów ilastych; należą do gleb wartościowych, wymagają jednak właściwej uprawy i nawożenia, przeciwdziałania postępującemu procesowi przemycia, a na lessach — erozji.

25 Proces rdzawiena i charakterystyka gleb rdzawych-dział 2 gl. autogeniczne.rzad2Cgl. bilelicoziemne,Typ 2c Igi. rdzawe

Skała macierzysta gl rdzawych mogą być piaski zwałowe p.sandrowe bliskiego pochodzenia oraz inne utwory piaszczyste słabo przesortowane i mało przemyte.Często sa znaczne domieszki frakcji szkieletowych i duży udział glikokrzemianow stanowiących istotna rezerwę składników c*izz>^czych.Minerały wykazują dość silny stopień zwietrzeni a Odczyn kwaśny w gomej czesci profilu stosunek c:n w poziomie A-Br wynosi 15-20—1. Gleby rdzawe porośnięte sa głownie roślinnością leśna bory mieszane łasy mieszane. 1 /3 ich znajduje się w uprawie rolnej ze względu na słaba retencje wody i mała iłosc sklodzzyw-czych sa mało urodzajne. Głeby te tworzą się w wyniku procesu rdzawienia cecha tego procesu jest powstawanie w utw. piaskowych nieruchliwych kompleksów próchnicy z półtoratłenkami. Kompleksy te wraz z pewna ilością wolnych tlenków fe,Al. Nie związanych z próchnica tworzą rdzawe otoczki na ziarnach mineralnych. Nieruchliwosc półtoratłenkow charakt Dla tych gleb wiąże się ze stosunkowo znaczącym nagromadzeniem niekrzemianowych form R203(w wyniku wietrzenia krzemianów )i mała produkcje rozpuszczalnych frakcji kw\prochniczych(gow-nie fluwowych) a)Gl.rdzawe właściwe nie wykazują pod względem morfologicznym zbielicowania i tworzą się pod roślinnością borowa na stanowiskach suchych ze skal przepuszczalnych i ubogich w zasady. Brak kompleksowych zw.prochniczo ilastych spowodowany jest niewielkimi ilościami minilastych w poziomie rdzawienia Sa to głownie gl lesne b)gleby rdzawo brunatne-stanowia przejście miedzy gl. brunatnymi wytworzonymi z piasków a gljrdzawymi.Przeważającym typem próchnicy jest moder.niekiedy z przejściami typu muli.Powstają w wyniku rozkładania się na profilgl.rdzawej pewnych oznak procesu zbrunatnienie. c)gl bielicowo-rdzawe Wyraźnie wykształtowany proces gleby.Proces bielicowania może tu zachodzie wyłącznie pod roślinnością leśna wiąże się on zazwyczaj ze zwiększona produkcja rozpuszczalnych frakcji kw.humusowych albo mniejsza ilością półtoratl. Albo tez łącznym działaniem obydwu tych czynników.

26 Proces murszotwórczy i właściwości murszu-Proces murszotworczy-to proces rozkładu masy roślinnej w górnych poziomach gleb bagiennych przez organizmy żywe podczas okresowej wilgotności,co stwarza warunki beztl.lub przy okresowej suszy,sprzyjajacy tworzeniu się warunków tlenowych,powodujac stopniowa mineralizacje i przekształcanie się torfu w próchnice. Odwodniona mas organiczna torfu(mułu lub gytii)kurczy się pękając dzieli się na agregaty,które w dalszej czesci procesu murszena dzieła się na drobniejsze agregaty,przybierajace niekiedy formę ziam.W wyniku procesu murszenia w profilu gleby organicznej tworzy się wyraźny pozim murszowy i w zalezniosci od stopnia zaawansowania tego procesu wyróżnić można słabo, średnio lub silnie zmurszałe. Gleby murszowe występują na terenach podmokłych obniżeń, pradolin, oraz torfowisk poddanych zabiegom melioracji w wielu rejonach Polski, najczęściej na obszarze Pojezierzy Pomorskiego i Mazurskiego. Charakteryzują się min występowaniem głębokiego i ciemnego poziomu próchniczno-organicznego Gleby murszowe (mursze) są to gleby powstałe z odwodnionych torfów na terenach bagiennych w warunkach zmiennej wilgotności i zmiennego przewietrzenia. Są zasobne w substancję organiczną. W przypowierzchniowej części tych gleb występuje co najmniej trzydziestocentymetrowa warstwa brunatnoczarnego poziomu murszowego zawierającego powyżej 20% substancji organicznej, przechodzącego poniżej w warstwę torfu lub w poziom gruntowo-glejowy. Łatwo ulegają rozpyleniu. Istotną cechą gleb murszowych jest występowanie rozwijającego się procesu murszowego, powodującego zmiany struktury masy organicznej.

Gleby mułowo-murszowe stanowią podtyp gleb murszowych. Powstają z gleb mułowych o właściwych lub torfowo-mułowych w wyniku ewolucji spowodowanej obniżeniem poziomu wód gruntowych. Może to być obniżenie zarówno naturalne, jak też sztuczne. Wszystkie odwadniane gleby torfowo-mułowe i mułowe właściwe na obszarach zmeliorowanych przekształcają się w gleby mułowo-murszowe.

Gleby gytiowo-murszowe występują głównie w północnej Polsce na obszarach osuszonych czaszy dawnych jezior, gdzie gytia znalazła się na powierzchni. Masa gytiowa posiada strukturę blaszkowatą lub płytkowatą, charakterystyczną dla gleb murszowych. W profilu tych gleb można wyróżnić poziom darniowy, przerośnięty korzeniami, o ciemnobrunatnej barwie. Jest on zazwyczaj dość silnie zamulony lub zapiaszczony, a w stanie mokrym bezstrukturalny. Niżej znajduje się jaśniejsza, brunatna lub sinoszara gytia przechodząca w żółtobrunatny lub szarobrunatny mursz detrytusowy, posiadający blaszkowatą strukturę. Na głębokości 40 - 70 cm znajduje się mokra, brunatna gytia, ciemniejąca na powietrzu. Przechodzi ona w gytię o galaretowatej strukturze. Gleby namurszowe są glebami organicznymi. Ich powierzchniową warstwę o grubości 10-30 cm stanowi utwór mineralny lub mineralno-organiczny pochodzenia aluwialnego, deluwialnego oraz antropogenicznego (nawieziony piasek). Bezpośrednio pod nim zalega murszujący torf lub muł.

27 Proces glejowy i charakterystyka gleb zabagnionych-bichem.proces redukcji rożnych glebowych zw.mineralnych(Fe,Mn itpOprzebiegajacy w warunkach utruuninego dostępu powietrza(nadmierne uwilgotnienie gleby) Oglejone poziomy glebowe maja charaktery styczne,niebieskoziełonkawe zabarwienie(lub wykazują plamistość o tym zabarwieniu)które pochodzi od związków żelaza zredukowanego do formy dwuwartosciowej .subst. których rozpuszczalność wzrasta na niższych stopniach utleni ania(zwiazki Fe,Mn)mogą być w wyniku oglejenia wymywane z gleby lub w pewnych warunkach mogą się skupiać w konkrecje. Gleby w których głównym czynnikiem kształtującym ich profil jest woda zarówno opadowa jak i gruntowa,niezaleznie od substratu z jakiegj tworzy się gleba silne nawilg. GB. powoduje powstanie niekiedy trwałych lub okresowych warunków beztlenowych.które sprzyjają procesom glejowym.Gl. opadowo-glejowe(pseudogłejowe)-gl.odgornie silnie oglejone.Oglejenie do l,5m.może być wywołane gromadzeniem się wod opadowych nad warstwami słabo przepuszczalnymi w gomej czesci profilu i powolnym przesiąkaniem wod zawierających subst humusowe i garbnikowe. a)gl op-gl.własciwe-okresowo silne oglejenie w górnych warstwach,na zmianę występują procesy tl.i beztl. Niezbyt głęboko sięgają procesy przemywania. .b)gl.stagmo glejowe-powodując nadmierna wilgotność tych gleb w wikszej czesci roku.Gl gruntowo-glejowe-sa to gl.mineralne lub min.-org. O b. wysokim poziomie wod gruntowych, w których procesy glejowe przeważają nad innymi procesami a oglejenie oddolne sięga 30 cm poniżej powierzchnii.Procesy gl.nadaja mu zabarwienie szarozielone,niebieskawe zależnie od wilgotności.

a)gl.gruntowo glejowe wlasciwe-Tworza się z rożnych mineralnych utworów macierzystych in situ znajdujacuych się pod działaniem płytkich wod gruntowych. W utworach tych gromadzi się materia organiczna powstająca z rozkładających się korzenii roślin trawiastych runa leśnego czy sciolki

b)gl.torfiasto-glejowe-powstaja w warunkach bardziej wilgotnych sas podmokle bogatsze w materie org.Powstaje utwór torfiasty zawierający 10-20% mat org.tworzy on stropowa warstwę profilu miąższości do 30cm

c)gl.torfowo glejowe-warstwa torfu do 30cmsa to gl.organiczno-min.objete okresowo procesem bagiennym pod torfem wyst. poziom torfiasty który przechodzi w próchnice a nast.w poz.mm. cały profil silnie oglejony.

d)gl.mułowo glejowe-powst W siedliskach okresowo zalewanych przez wody po w. I ze znacznymi wahaniami wod gruntowych.W tych warunkach akumulacja mat org.zwiazana jets z procesami mulowymi,warastwa odłożonego mułu do 30cm głęboka.

28 Proces płowienia i charakterystyka gleb płowych-proces plowienia (przemywanią,lessivage) -polega na przemieszczaniu w głąb profilu gl. wymytych z wyżej lezących poziomów cząstek koloidalnych będących w stanie rozproszenia,bez ich uprzedniego rozkładu.Proces ten prowadzi do powstania poziomu płowego(przemywania)Eet i poziomu iluwialnego ilastego Bt dział gl.autogeniczneRzad gl brunatnoziemnetyp gl płowe wytworzyły się na obszarze Polski w klimacie umiarkowanie wiłg.Cecha charakterystyczna jest wymycie węglanów ,a następnie pionowe przemieszczanie się min.ilastych oraz częściowo wodorotl.zelaza i glinu jak również niektórych form zw. Próchniczych w efekcie tych procesów powierzchniowe poziomy ulegaj zuborzeniu we frakcje ilacte. Osadzaj a się one w głębszych pozimach tworząc poziom wymycia BtPowstaja z utworów pyłowych rożnej genezy, glin zwałowych sa w znacznym stopniu wyługowane ze związków zasadowych,a głownie z węglanów najczęściej maja odczyn kwaśny. a)gl płowe typowe-maja iwkszosc cech charakterystycznych dla tego typu:uziarnienie utworów pyłowych eolicznych lub pylow innej genezy,glin rożnego pochodzenia,ilow i pgl. b)gl.płowe zbrunatniale-rozni się tym ze poziom pyłowy łubie w tych gLjest silnie rozwinięty i ma znaczna miąższość 60-70cm W stropie pozimu lubić zaznacza się wyraźne wietrzenie,zaznaczajace się brunatnym zabarwieniem pozE kształtującego pozCambic c)gl.płowe bielicowane-charakteryzuja się próchnica typu moolem-mar,a niekiedy mar,ukształtowana pod drzewostanami iglastymi niekiedy sztucznie sprowadzonymi.Poz.lubic ma cechy zbliżone do poz wymycia na skutek rozwoju procesu bielicowanai. d)gl.plowe opadowo glejowe-kontrastowe uziarnienie miedzy poz eluwialnym i deluwialnym.Okresowa stagnacja wody na pozarglic powoduje oglejenie poz eluwialnego.

e)gl płowe gytiowo glejowe Występują w warunkach nadmiernej naturalnej wilgotności wylkazuja oglejenie ciągle na glegbokosci powyżej Im lub dodatkowe w przypadku obniżenia się wod grunt. f)gl. płowe z poz. Argic-od gl. płowych typowych roznia się dobrze rozwijającym poziomem arglic.Materialy próchnicze wymywane sa do poz eluwialnego a także frakcji pyłowej i materiału iluwialnego

w całym poziomie Bt spotyka się materiał poz Eluwialnego w postaci jeżyków plam.zaciekow.

29.Rędziny morfologia, właściwości, występowanie. Dział gl litogeniczneRzad gl. wapniowcowe w rożnym stadium rozwojuTyp rędziny Skala macierzysta rędzin sa zwietrzeliny skal węglanowych rożnych formach geologicznych oraz skal siarczanowych.Zawierąja b. często domieszkę materiału obcego i dlatego często wprowadza się określenie rędziny mieszanej (bez domieszek czysta), odznaczaj a się odczynem alkalicznym,duzym wysyceniem kompleksu sorpcyjnego zasadami,znacznym udziałem w materiale glebowym połączeń prochniczno-wapniowyckredziny inicjalne stanowią pierwotne lub wtome stadium rozwojowe gleb wytworzonych z utworów wapniowcowych.Inicjalny poziom próchniczy nie przekracza lOcm i zawiera znaczna ilosc okruchów skały macierzystej.Szczególnie suche sa rędziny inicjalne wytworzone z wapieni lub dolomitów o budowie płytowej z duz ilością szcelin. Rędziny siarczanowe rodzaj rędzin ze skal osadowych powstałe przez strącanie się gipsów w wysychających bagnach.Sa skalami osad.pochodzenia chemicznego.W jej skład wchodzą głownie gips i anhydryt, w zagłębieniach w skutek nadmiernej wilgo. Wytwarzany jest siarkowodór szkodliwy dla roślin. Występowanie rędzin w polsce:-kredowe(lubelszcyzna,opolszczyzna,gory swieto. )-gipsowe9Mecka Mdzianska,blisko zdrój,skorocie)-inne(tatry zach,sudety,gory swietokrz.)

30 Charakterystyka praredzin dzial:g.litogeniczne rząd: wapniowce o różnymstopniu rozwoju -skalami macierzystymi są niektóre piaski i piaskowce ,łupki ilaste (o spoiwie węglanowo-wapniowo) -od rędzin różnią się pochodzeniem geologicznym i właściwościami skał macierzystych: -w powstaniu praredzin dużą rolę odgrywają ilość weglanówzawartych w skale macierzystej i forma w jakiej występują -zajmują ok0,l% Polski -porowatość 40-55% -na terenie urzeźbionym Dzielimy je na:

1 .praredziny iniq'ałne-AC-Cca ph-7,2 ,ogolna zaw węglanów węglanów całej masie GL jest nie mniejsza niż 10%, mała zawartość próchnicy 2.pra. właściwe-ACca-Cca, poziom próchnicy nie przekracza 40cm, próchnica powiązana z częściami mineralnymi nie przekracza 5% w poziomnie AC,zawartość węglanu może być mniej szcza niż praredzmach inicjalnych, inicjalnych glebach łąkowych ma strukturę agregatową, występują najczęściej na pagórkach morenowych i niektórych kemach zlodowacenia bałtyckiego 3pra. brunatne-A-BbrCca-Cca, zawartość węglanu w wierzchnich warstwach poniżej 3%, miąższość nie przekracza 20 cm, ogo zawartość węglanu w tym poziomie jest nie większa niż 5%, pod poz Prochni. Widać początki procesu brunatnienia, wyrażające się barwą szarobrunatną lub żółtobrunatną wzbogacone w tlenki żelaza i ił

31.Charakterystyka gleb napływowych -powstają w wyniku erozyjnej mi sedymentacyjnej działalności wód ze spływów powierzchniowych powierzchniowych rzecznych. Wody tę rozmywają utwory glebowe porywają cząstki glebowe, transportują je i osadzają w miejscach, gdzie zmniejsza się energia przepływu. Według wielkości i masy przenosząnych cząstek wyróżniamy: 1. gleby aluwialne podtypy:mady rzeczne właściwe, próchniczne, brunatne; W każdym z tych podtypow wyróżniamy następujące gatunki :Mady bardzo lekkie-10% części spławianych, sa piaszczyste Mady lekkie-10-20%cz.spłwa.,Mady średnie-21-35%cz.spław. wyróżniamy mady skład się z glin piaszczystych piaszczystych lekkich, Mady ciężkie-36-50%cz.spławi.,wytworzone z glin średniej, Mady b.ciężkie- ponad 50% cz.spła, wytworzone z glin, przeważnie pylastej b)mady morskie-zwane są marszami, tworzą się z osadów morskich na terenach podlegających zalewaniu, charak. się warstwowieniem, cechą odróżniającą je od tych ostatnich jest obecność obecność marszach muszelek oraz innych resztek tauny morskiej, odznaczają się wysyceniem jonami ca2+ i Na+ w całym profilu Gleby Deluwialne -powstają i kształtują się w wyniku procesów erozyjnych, te procesy zachodzą na terenach wyżynnych pokrytych glebami lessowymi i rędzinami kredowymi, najliczniej wyst. Na obszarach górskich i terenach lessowych, występują ty stosunki powi-wodne. Wyróżniamy: Gleby deluwialne właściwe, próchniczne, brunatne Wspólna cechą GL napływowych powstających powstających materiału osadzonego w wyniku procesów deluwialnych jest znaczny stopień zwietrzenia chemicznego chemicznego biologicznego,

32 Charaktery styka gleb bagiennych(torfowych) proces bagienny zachodzący w wyniku anaerobiozy sprzyja odkładaniu się w powierzchniowej warstwie gleb ut. orga. Proc ten przebiega w 2 odmianach: 1 jako proc mułotwórczy (prowadzi do odkładania się mułu)2.proc. torfotwórczy (prowadzi do powstania torfu w warunkach beztlenowych) Ogólny zapis profilu GL. Bagiennej PO-O-D wyróżniamy 2 typy gleb :gl mułowe i torfowe

Gleby mułowe -zaimuia w dolinach rzecznych stanowiska uwilgotnione; porastają je rośliny hydrofilne (turzyce, trawy, mchy);róznica miedzy torfem a mułem polega na tym ze w mule znajduje się minimalna ilość niezhumifikowanego włókna roślinnego oraz znaczną ilością osadzonej zawiesiny min, tworzącej z humusem zw. Org-min Wyróżniamy :gleby mułowe właściwe, torfowo-mułowe, gytiowe

Gleby torfowe- powstają na terenach staale podmokłych jako torfowo-bagienne i na terenach odwodnionych Warunki bagienne sprzyjają rozwojowi roślinności hydrofilowej, która corocznie obumiera, ale rozkład jej jest niezupełny. Ten proces zachodzący w warunkachbeztlenowych przy współudziale mikroflory zwie się procesem torfotórczym Wyróżniamy 3 typy torfowisk Torfowisko niskie-położone w dolinach rzecznych lub na terenach źródliskowych (torfy szuwarowe, turzycowiskowe,olejowe, mechowiskowe)

Torfowisko wysokie-występuje w wododziałach (torf bagrowy wysoki, wrzosowiskowy torf)

Torfowisko przejściowe-charakteryzuje się roślinnością mieszaną z torfwisk niskich i wysokich ;sa płytkie; bliskość podłoża min ma wpływ na bujny rozwój wielkich turzyc;;wysokie i trwale podtopienia torfowisk umożliwiają tam zasiedlenie traw Zaliczamy tu gleby: gl torfowe torfowisk niskich, przejściowych, wysokich

33.Charakterystyka gleb pobagiennych powstają z gleb zabagienych lub bagiennych po odwodnieniu, przerywające procesy akumulacji materii organicznej i wywołujący intensywną humifikacje substancji orga prowadzącej do jej mineralizacji, a zjawisko to określane jest mianem decesji -w miarę ubywania wody w przypowierzchniowych warstwach gleby jej miejsce zajmuje powietrze- powoduje to zmiany fizyczne i chemiczne, biologiczne w glebie

Wyróżniamy : l)gl. Murszowe-powstaja z zabagnianych i bagiennych gleb orga. Jest występowanie rozwijającego się procesu murszowego, 30cm miąższości, zawierająca powyżej 20% materii org.; cechą charak-gl.murszowych jest rozwój procesu zmieniającego strukturę org.masy glebowej w kierunku ziarnistej lub gruzełkowatej ; podstawą podziału gleby murszowych na podtypy jest rodzaj utworu macierzystego tworzącego profil glebowy podtypy to:a)gl. torfowo-murszowe :powstaja na odwodnionych torfowiskach i istnieje dopóki, dopóty warstwa torfu na skutek mineralizacji nie spłyci się do 30 cm przechodzą wtedy w gl. mine-murszowate b)gl.mułowo-murszowe-powstaja po odwodnieniu bagiennych gleb mułowych z warstwą mułu o grubości od 30cm c)gl. gytiowo-murszowe-yst.w miejscach, gdzie gytia stała się macierzystym utworem glebowym po osuszeniu jezior, a także po zmeliorowaniu bagienn d)gleby namurszowe-sa to gl. org, w których warstwa powierzchniową stanowi utwór min 2)głeby murszowate- powstają one w wyniku procesu murszenia, zachodzącego w odwodnionych glebach gruntowo-glejowych, zbudowanych z utwów torfiastych; zachodzący w nich proces murszenia przekształcautwory macierzyste: torf muł w mursz; mursz tych gleb ma właściwą mu ziarnistość lub gruzełkowatą strukturę Wyróżniamy podtypy: a)gleby min-murszowate-powstaja na skutek zmurszenia płytkiego utworu organicznego zalegającego na mineralnym podłożu b)gl. murszowate właściwe - powstają z murszejących utworów torfiastych; torfowa matria orgtych utworów p odwodnieniu wydziela się z masy min w formie drobnych cząstek

c)gleby murszaste- są dalszym etapem rozwoju gleby murszowatych w fazie decesji; powstają po zmniejszeniu się w utworze glebowym zawartości materii org. Wskutek jej mineralizacji 34.Charakterystyka gleb antropogenicznych-powstają pod wpływem mniej lub bardziej intensywnej działalności człowieka; przeobrażenia dodatnie w glebie idą w kierunku gleb kulturoziemnych a ujemne w kierunku gleb urbanoziemnych; sa one w różnym stopniu przekształcone biofizykochemicznie i hydrologicznie w wyniku gospodarki komunalnej i przemysłu zaliczamy do nich : gleby kulturoziemnie i gleby urbanoziemne i industrioziemne Gleby kulturoziemne - przeobrażenie pod wpływem intensywnej gospodarki i wysokiej kultury rolnej; przykładem sa gleby ogródków działkowych Wyróżniamy a)Hortisole(gl. ogrodowe) mają głęboki poziom akumulacji; dużą ilość materii org; podobne do czarnoziemnych b)Rigosole(gl. regulowkowe) przeobrażenie w skutek regulówki łub głębokiej uprawy mechanicznej Gleby urbanoziemne i industrioziemne-przeobrażenie w wyniku oddziaływania zabudowy przemysłowej i komunalnej, przemysłu w szczególności górnictwa; sa gleby skażone przez gazy spalinow, pyły, cząstki materiału drogowego Wyróżniamy a)gl.antropogeniczne o nie wykształconym profilu- powstają one z materiału mineralnego nasypów, wyrobisk; nie wykazują morfologicznie poziomu genetycznych b)gł. sintropogeniczne próchniczne-przeobrazenie ściśle związane z działalnością człowieka; wyst na obszarach aglomeracji miejskich i zostają przeobrażone w wyniku działalności przemysłowej i komunalnej; duża warstwa próchnicy c)prarędziny antropogeniczne-gl.w których od powierzchni wyst. Bardzo silne nagromadzenie węglanu wapnia w wyniku działalności człowieka d)antropogeniczne słone(zasolone)-powstaj ą w aglomeracjach miejskich na skutek stosowania soli do zwalczania gołoledzi i odświeżania ulic, a także na skutek zanieczyszczeń przemysłowych

35.Charakterystyka mułówMuł-humus zwykle związany z drobną (koloidalną) zawiesiną min w-namuł mineralny o różnym składzie granulometrycznym w zróżnicowanej ilości, często w formie wkładek(warstewek) -ewentualna domieszka CaCo3 Muły stanowią utwory org., org-miner lub mineralne wykształcone w wyniku o wiele bardziej zaawansowanego procesu hurmfikacji masy roślinnej niż torfy GL. mułowe występują w obszarach zalewanych okresowo, czyli tematycznych lub stale (limnetycznych) Warunkiem ich powstania jest okresowa aeracja stymulująca proces humifikacji materi organicznej pochodzenia roślinnego. Są to gleby o intensywnych procesach biologicznych i dużej stroficzności, wyrażających się dużą produkcyją biomasy i dużym tempem jej rozkładu. Akumulacja org. Jest niewielka, szczególnie w siedliskach tematycznych ok 0,1 mm/rok. W siedliskach limnetycznych powstanie mułów jest uwarunkowane natlenieniem wody co związane jest z rozwojem mega planktonu. Przy braku natlenienia odkłada się torf. Różnica miedzy mułem a tortem polega na tym w mule znajduje się minimalna ilość niezhumifikowanego włókna roślinnego oraz znaczna ilością osadzonej zawiesiny mineralnej tworzącej z humusem zw,organiczno-mineralnej. Do mułów limnetycznych należy także gytia (czyli ciemny muł) powstający w jeziorach z udziałem planktonu i fauny bentosu

36.Porównanie czarnoziemy z czarnymi ziemiami CZARNOZIEMY Dział;g. autogeniczne -wytwarzają się prawie wyłącznie z typowych lessów(są glebami reliktowymi) -kształtowały się pod wpływem różnej roślinności w większości była to roślinność darniowo-łakowa przy udziale roślinności bagiennej -duży wpływ na tworzenie się czamoziemów przy udziale roślinności stepowej wywarły właściwości skały macierzystej (skała macierzystą jest less) -zasobne w zw.próchniczne -istota procesu glebotwórczego glebotwórczego czarnoziemach polega na dominacji intensywnych procesów biologicznych nad wietrzeniem -dzielimy na 2 podtypy l)czarnoziemy niezdegradowane -powst.one z lessów pozbawionych CaCo3 2)czarnoziemy zdegradowane - ich poziom próchniczny jjest płytszy niż w wymienionych wyżej CZARNE ZIEMIE Dział;g. semihydrogeniczne -wytworzone z gleb zasobnych w substancje organiczne utworów mineralnych, a więc piasków słabo gliniastych, glin lekkich , średnich, ciężkich utworów pyłowych i iłów -kształtowały się pod długotrwałym oddziaływaniem wysokiego zwierciadła wód gruntowych, głównie na obszarach płaskich obniżeń(gdzie mógł być kiedyś proces bagienny wykształcone pod wpływem roślinności lasów liściastych, erozji, długotrwałej działalności człowieka) -charakterystyczną cechą budowy profilu czarnych ziem jest wyst. Skały macierzystej c pod dobrze wykształconym poziomem próchnicznym A milic o czarnym lub czamoszarym zabarwieniu -odczyn obojętny lub alkaliczny -dzielimy na l)czame ziemie glejowe: powstają w siedliskach leśnych łąkowych okresowo zabagnionych 2)czarne ziemie właściwe- powstają w wyniku umiarkowanego oddziaływania czarnych ziem glejowych wskutek ich zdrenowania

37 Porównać gleby bielicowe z bielicami

Gleby bielicowe mają poziom A - próchniczny, eluwialny o umiarkowanej miąższości i iluwialny - który ma mniej składników. Natomiast bielice nie mają poziomu A, eluwialny ma dużą miąższość a iluwialny ma dużo składników i jest scemnetowany. Gleby bielicowe charakteryzują się silnym zakwaszeniem, a stopień wysycenia komplweksu sorpcyjnego zasadami jest mniejszy o 20%. Stosunek C:N jest szeroki. Natomiast bielice mają stopień wysycenia zasadami od kilku do kilkunastu procent. Gleby bielicowe powstają najczęściej z ubogich kwarcowych piasków luźnych, rzadziej z piasków słabogliniastych. Na terenach górskich skałami macierzystymi są granity, gnejsy, kwarcyty, piaskowce kwarcytowe itp. Natomiast skałami macierzystymi bielic na Niżu Polskim są skrajnie ubogie piaski kwarcowe najczęściej wydmowe. W terenach górskich bielice powstają z granitów, gnejsów i bezwęglanowych piaskowców. Przydatność rolnicza gle bielicowych jest bardzo mała to też nieliczna ich część znajduje się pod uprawą. Naturalną roślinnością tych gleb są bory. Bielice to gleby pod borami; często występują nad morzem i w górach. Nie są użytkowane rolniczo są to gleby leśne. Proces bielicowania w bielicach jest intensywniejszy bo jest większa ilość opadów.

38.Zasoby glebowe Polski ilośc, jakość przydatność rolnicza.

Przeważają gl brunatne i płowe 52%. Sprzyja temu klimat umiarkowany, który prowadzi do utworzenia tych gleb. Gleby rdzawe i bielicowe to ¼ pow, klimat nie sprzyjający, są tam gdzie uboga gleba. Skała macierzysta z piasków luźnych lub słabo gliniastych (do 10% cz spławianych) występ na Mazurach, Kurpiach, Bory Dolnośląskie, Pd Polska i wydmy starszych zlodowaceń Toruń, Ujście Wisły i Sanu. GL pozastrefowe- czarnoziemy 1% pow występ na lessach w Przemyślu, na pln od Krakowa są w strefie klimatu suchego. Rędziny- Śląsk, Karpaty 1% pow. Czarne ziemie (iły i gliny ciężkie) 0,5% pow, Kętrzyn, Ciechanów na Kujawach. Mady rzeczne 5% doliny rzeczne Odra, Wisła. Gl torfowe i murszowe 8% występ małymi płatami w Polsce niżowej. Inicjalne 2%. Antropogeniczne charakt dla miast np. Śląsk trudno je oszacowac, czasami są nieużytki.

39.Zasady bonitacji gleb gruntów rolnych.

Bonitacja gleb gruntów ornych opiera się przede wszystkim na terenowych ba­daniach odkrywek glebowych, ze szczególnym uwzględnieniem takich cech morfologicznych i właściwości gleby, jak: jej położenie, budowa profilu (głębo­kość gleby i poziomu próchnicznego), barwa, struktura, skład granulometryczny poszczególnych poziomów, przepuszczalność, stosunki wodne, odczyn, zawar­tość CaC0₃ i inne. Uzupełniającymi czynnikami bonitacji są właściwości otocze­nia profilu glebowego i warunki uprawy. W obrębie gruntów ornych terenów równinnych wydziela się 9 klas bonita­cyjnych gleb, oznaczonych symbolami: I, II, IIIa, IIIb, IVa, IVb, V, VI i VIRz

Układ tabeli klas gleb gruntów ornych terenów górzystych jest podobny jak dla terenów równinnych (nizinnych i wyżynnych), ale zasady bonitacji tych gleb są odmienne. W klasyfikowaniu bonitacyjnym gleb ornych obszarów górskich uwzględnia się w znacznym stopniu takie czynniki, jak rzeźba terenu, wzniesie­nie nad poziom morza i zróżnicowanie warunków klimatycznych. Ze względu na to, że warunki klimatyczne zależne są od wzniesienia nad poziom morza, przy bonitacji gleb terenów górzystych przyjęto podział tych obszarów na strefy wy­sokościowe jako kryterium modyfikujące klasyfikację bonitacyjną tych gleb. Klasa I — gleby orne najlepsze. II- gl orne b dobre, IIIa- gleby orne dobre, Klasa IIIb — gleby orne średnio dobre, Klasa IVa — gleby orne średniej jakości, lepsze, Klasa IVb — gleby orne średniej jakości, gorsze, Klasa V — gleby orne słabe, Klasa VI — gleby orne najsłabsze, Klasa VIRz — gleby pod zalesienia.

40.Zasady bonitacji gleb użytków zielonych.

Zasady klasyfikacji bonitacyjnej gruntów trwałych użytków zielonych (gleb darniowych łąkowo-pastwiskowych) opierają się na właściwościach gleby, skła­dzie gatunkowym roślinności, zadarnieniu, wartości produkcyjnej i wysokości plonów siana. Ponadto uwzględnia się dodatkowe czynniki: ukształtowanie po­wierzchni, kamienistość terenu, zakrzewienie itp. Czynniki te rozpatruje się w ich wzajemnym powiązaniu. Prawidłowa bonitacja gleb trwałych użytków zielonych musi być konfrontowana z podziałem typologiczno-siedliskowym oraz systemem norm dla siana łąkowego. Przy bonitacji gleb trwałych użytków zielonych wy­dziela się 6 klas oznaczonych symbolami: I, II, III, IV, V i VI.

Do klasy I należą użytki zielone na glebach mineralnych zasobnych w próchnicę, klasa II- Trwałe użytki zielone na glebach mineralnych i mułowo-torfowych o właściwościach i położeniu jak w klasie I. Klasa III- Trwałe użytki zielone na glebach mineralnych i mułowo-torfowych o właściwościach fizycznych i chemicznych gorszych niż w klasie I i II. Klasa IV- Trwałe użytki zielone na glebach mineralnych, mułowo-torfowych, torfowych i murszowych. Klasa V- Trwałe użytki zielone na glebach mineralnych słabo próchnicznych.

41.Rodzaje map glebowych.

Mapy glebowe można podzielic na mapy analityczne przedstawiające jadna właściwość , jeden składnik gleby.Podział map glebowych wg. Treści : 1 .bonitacyjne tresc mapy: klasy według jakości2. glebowe (glebowo-przyrodznicze) Tresc mapy: typy ,podtypy, rodzaje, gatunki,odmiany gleb wg. Kryteriów przyjętych systematyce gleb 3.glebowo-bonitacyjne tresc mapy: klasy wg jakości, niektóre informacje z grupy2 4.przydatności rolniczej Treść: przydatność do uprawy roślin łub grup rośłin dodawana jest bonitacja plus elementy treści przyrodniczej S.rozne mapy analityczne Tresc: wybrane wł gleb np.:odczyn, zasobność zasobność składniki pokarmowe, mapy stosunków wodnych

ó.mapy interpretacyjne (pochodne)-zagrożenia rozją, odporność na degradacje, potrzeb regulacji stosunków wodnych, przydatność przydatność zabudowy, priorytetu w ochronie 3 kryterium podziału map jest skała odmiany map

wielkoskalowe (1:2000,1:5000, 1:10000) średnioskałowe (1:25000, do 1:50000) małoskałowe (1:100000 do 1:500000).

42.Kompteksy przydatności rolniczej głeb

1—Kompleks pszenny bardzo dobry. Obejmuje najlepsze gleby naszego kraju, zasobne w składniki pokarmowe, o odczynie obojętnym, głębokim pozio­mie próchnicznym, dobrej strukturze, przepuszczalne, przewiewne, a równocze­śnie magazynujące duże ilości wody. Gleby te występują na terenach płaskich lub na bardzo łagodnych pochyłościach, nie wymagają regulacji stosunków wod­nych i są względnie łatwe do uprawy. Osiąga się na nich wysokie i dość wierne plony, nawet najbardziej wymagających roślin. Łatwo nabywają i zachowują cechy wysokiej kultury. W klasyfikacji bonitacyjnej gleby te zaliczane są do I i II klasy.

2—Kompleks pszenny dobry. Zaliczamy tu gleby nieco mniej urodzajne niż w kompleksie 1. Przeważnie są to gleby zwięźlejsze i cięższe do uprawy. Tam, gdzie poziom wód gruntowych może ulegać pewnym wahaniom, są one okreso­wo gorzej przewietrzane albo wykazują okresowo słabe niedobory wody. Gleby te nie należą jednak do wadliwych, gdyż ujemne cechy występują w nich tylko w nieznacznym stopniu. Do kompleksu tego zalicza się również niektóre gleby pszenne o nieco lżejszym składzie granulometrycznym w warstwach powierzch­niowych. Udają się tu wszystkie rośliny uprawne, lecz otrzymanie odpowiednio wysokich plonów zależne jest w pewnym stopniu od poziomu agrotechniki i prze­biegu pogody. W klasyfikacji bonitacyjnej gleby tego kompleksu zaliczane są do klasy Ilia i Illb.

3—Kompleks pszenny wadliwy. Obejmuje gleby pszenne średnio zwięzłe i zwięzłe, które nie są zdolne do magazynowania większych ilości wody i w pew­nych okresach wykazują jej niedobór (gleby okresowo za suche). Należą tu dwie grupy gleb. Pierwszą stanowią gleby zwięzłe, płytkie, zalegające na zbyt prze­puszczalnym podłożu. Mogą to być gleby wykształcone z glin, iłów lub utworów pyłowych, podścielone piaskiem luźnym lub żwirem. Do tej grupy należą rów­nież płytkie rędziny. Słabe uwilgotnienie powierzchniowych warstw tych gleb powodowane jest przez odprowadzanie wód opadowych do warstw głębszych, przy jednoczesnej ograniczonej możliwości podłoża do podnoszenia kapilarne­go wody ku górze. Drugą grupę stanowią gleby średnio zwięzłe oraz zwięzłe głębokie całkowite, ale zlokalizowane na zboczach wzniesień i narażone na spływ powierzchniowy wód oraz erozję, co powoduje, że akumulują one niewielkie ilości wody. Takie układy stosunków wodnych gleb tego kompleksu powodują bardzo duże wahania plonów roślin. W latach mokrych plony mogą być bardzo wysokie, nie­rzadko wyższe nawet niż na glebach kompleksu pszennego dobrego, w latach suchych zaś bardzo niskie. Charakterystycznym zjawiskiem dla gleb kompleksu pszennego wadliwego jest przedwczesne „dojrzewanie" zbóż w latach suchych. Do tego kompleksu zalicza się gleby klas Illb, IVa i IVb.

4—Kompleks żytni bardzo dobry (pszenno-żytni). Są to najlepsze gleby lekkie wytworzone przeważnie z piasków gliniastych mocnych całkowitych lub piasków gliniastych zalegających na zwięźlej szych podłożach. Gleby te są struk­turalne i mają dobrze wykształcony poziom próchniczny oraz właściwe stosunki wodne. Należą tu również niektóre gleby pyłowe. Pod wpływem stosowania przez dłuższy okres racjonalnego nawożenia i umiejętnej uprawy, gleby te osiągają wyższy stopień kultury, co daje możliwość uprawy na nich tych samych roślin co na kompleksach pszennych. W przypadku nieodpowiedniej uprawy i słabego nawożenia wykazują raczej niższy stopień kultury i wtedy lepiej opłacają się żyto, ziemniaki oraz inne rośliny uprawiane na glebach słabszych. W klasyfikacji bo-

nitacyjnej gleby te zaliczane są przeważnie do klasy Illb (rzadziej do Ilia i IVa).

5—Kompleks żytni dobry. Należą tu gleby lżejsze i mniej urodzajne niż zaliczane do kompleksu czwartego, głównie gleby wytworzone z piasków glinia-stych lekkich zalegających na zwięźlejszym podłożu oraz gleby całkowite wytwo­rzone z piasków gliniastych. Są to gleby dość wrażliwe na suszę, przeważnie głę­boko wyługowane i zakwaszone. Gleby te uważamy za typowo żytnio-ziemnia-czane. Uprawia się na nich również jęczmień, a niekiedy i pszenicę (mniej wymagające odmiany), ale udawanie się tych roślin uwarunkowane jest dopro­wadzeniem gleby do wysokiego stopnia kultury. W klasyfikacji bonitacyjnej gle­by te zaliczane są do klasy IVa i IVb.

6—Kompleks żytni słaby. Do tego kompleksu zaliczane są głównie gleby ubogie w składniki pokarmowe, wytworzone z piasków słabo gliniastych głębokich oraz z piasków gliniastych lekkich podścielonych płytko piaskiem luźnym lub żwirem piaszczystym. Gleby te są nadmiernie przepuszczalne i mają słabą zdolność za­trzymywania wody, dlatego też są okresowo lub trwale zbyt suche. Niedobór wody staje się czynnikiem ograniczającym działanie stosowanych nawozów mineralnych. Składniki nie wykorzystane przez rośliny są bardzo szybko wymywane z gleby. Dobór roślin uprawnych na gleby tego kompleksu jest bardzo ograniczony i spro­wadza się głównie do żyta, owsa, ziemniaków, seradeli i łubinów, a plony ich za­leżą w bardzo dużym stopniu od ilości i rozkładu opadów. W klasyfikacji bonita­cyjnej gleby tego kompleksu zaliczane są do klasy IVb i V

7—Kompleks żytni bardzo słaby. Obejmuje najsłabsze gleby wytworzone z piasków luźnych i piasków słabo gliniastych, przechodzących na niewielkiej głę­bokości w piasek luźny lub żwir. Gleby te są ubogie w składniki pokarmowe, a jednocześnie przeważnie trwale zbyt suche, dlatego też stosowanie nawożenia mineralnego spowodować może nieznaczny tylko wzrost plonów. Uprawia się tu prawie wyłącznie żyto i łubin żółty. Gleby tego kompleksu zaliczane są do VI klasy bonitacyjnej.

8—Kompleks zbożowo-pastewny mocny. Zalicza się tu gleby średnio zwię­złe i ciężkie (odpowiedniki kompleksów pszennych i żytniego bardzo dobrego) długo w okresie wegetacyjnym nadmiernie uwilgotnione. Z natury swej są to przeważnie gleby zasobne w składniki pokarmowe i potencjalnie żyzne, ale wadliwe na skutek nadmiernego okresowego uwilgotnienia, które utrudnia pra­widłową agrotechnikę oraz ogranicza dobór roślin. Na glebach tego kompleksu z reguły wyższe plony uzyskuje się w latach suchych, natomiast w latach mo­krych plony zbóż mogą być bardzo niskie, dlatego też większy udział powinny stanowić rośliny pastewne. Po uregulowaniu stosunków wodnych gleby te, w za­leżności od ich składu granulometrycznego, przechodzą do kompleksu pszenne­go dobrego lub żytniego bardzo dobrego. W klasyfikacji bonitacyjnej gleby tego kompleksu należą zazwyczaj do klasy IVa i IVb, wyjątkowo do klasy Illb i V

9—Kompleks zbożowo-pastewny słaby. Obejmuje gleby lekkie wytworzone z piasków (odpowiednik gleb kompleksów żytnich — 5, 6, 7), okresowo podmo­kłe na skutek występowania w dolnej części profilu warstw słabo przepuszczal­nych lub położenia gleby w obniżeniu terenu w zasięgu wody gruntowej. Nad­mierne uwilgotnienie występuje tu przeważnie wiosną i powoduje wymakanie żyta oraz opóźnia termin sadzenia ziemniaków. W późniejszych okresach nad­mierne uwilgotnienie z reguły nie występuje, a często obserwuje się nawet nie­dobór wody. Regulacja stosunków wodnych tych gleb jest bardzo trudna, ponie­waż odwodnienie nie zawsze podnosi ich wartość. W kompleksie tym przeważa­ją gleby klasy bonitacyjnej V i IV.

43. Prawidłowości w występowaniu typów gleb na terenie Polski

Rozmieszczenie gleb na terenie Polski uwidocznione jest na nowej przeglądowej mapie typologicznej w skali 1 :500 000.

Największą powierzchnię zajmują w Polsce zespoły gleb płowych i brunatnych wyługowanych, w których także występują (w znacznie mniejszym zakresie) gleby pseudoglejowe. Rozrzucenie tych gleb jest mniej więcej równomierne na całym terenie Polski, z wyjątkiem połud­niowego skraju, zajętego przez gleby górskie. Największe kompleksy tych gleb występują szerokim pasem wzdłuż Karp t i Sudetów wytworzone z utworów pyło­wych wodnego pochodzenia, następnie na Wyżynie Lubelskiej - wy­tworzone z lessów oraz w centralnej części Niżu Polskiego - wytwo­rzone z glin zwałowych i piasków naglinowych.

Również dużą powierzchnię zajmują gleby rdzawe, wśród których występują (w mniejszych kompleksach) gleby bielicowe. Największe zespoły tych gleb znajdują się w północno-zachodniej części Polski oraz pod większymi obszarami leśnymi (np. Bory Tucholskie, Puszcza Piska). Gleby rdzawe należą do lekkich i bardzo lekkich, wytworzonych z piasków słabo gliniastych, piasków luźnych oraz z pia­sków naglinowych.

Gleby bielicowe i bielice występują w większych kompleksach na ogół rzadko. Największe ich płaty spotyka się w południowo-zachodniej części Polski (Wrocławskie, Zielonogórskie), w południowej części Lubel­skiego i w rozwidleniu między Wisłą a Sanem.

Zespoły gleb brunatnych właściwych i wyługowanych, wytworzo­nych przeważnie z piasków gliniastych i glin zwałowych, dominują w północnej części Polski. Występowanie gleb brunatnych właściwych wiąże się z charakterem osadów polodowcowych zlodowacenia bałty­ckiego, najmłodszych i najmniej wyługowanych z węglanu wapnia.

Zespół gleb brunatnych kwaśnych i wyługowanych dominuje w te­renach górskich - zarówno w Karpatach, jak i Sudetach. Gleby te wytworzyły się przeważnie ze zwietrzelin skał fliszowych i innych ma­sywnych. Niewielkie kompleksy tych gleb, wytworzonych głównie z glin lub iłów, spotkać można także w północnej części Polski.

Czarnoziemy i szare gleby leśno-łąkowe najpospolitsze są w środ­kowej części Niżu Polskiego. Wytworzyły się one najczęściej z glin zlo­dowacenia środkowopolskiego i bałtyckiego. Ponadto czarnoziemy leśno­-łąkowe, wytworzone przeważnie z piasków gliniastych, glin i iłów, wy­stępują w północnej części Polski oraz w części południowo-zachodniej.

Czarnoziemy leśno-stepowe i szare gleby leśne występują w połud­niowej i południowo-wschodniej części Polski. Są one wytworzone z lessów.

Rędziny zlokalizowane są wyłącznie w południowej i południowo­-wschodniej części Polski. I tak: na Wyżynie Lubelskiej występują rę­dziny kredowe, na Wyżynie Kieleckiej- rędziny jurajskie, kredowe i starszych formacji geologicznych, w Paśmie Krakowsko Częstochow­skim.

Gleby inicjalne i słabo wykształcone, wytworzone ze skał masyw­nych, zlokalizowane są na terenie Sudetów i Tatr oraz Gór Świętokrzy­skich, zaś wytworzone z innych skał macierzystych (luźnych) - prze­ważnie w północnej i północno-wschodniej części Polski.

Gleby madowe występują wzdłuż większych rzek, a więc przede wszystkim Wisły, Odry i ich dopływów. Największy kompleks mad występuje u ujścia Wisły- Żuławy. Jeden niewielki kompleks. mad morskich {marszów) znajduje się w okolicach Darłowa.

Gleby "hydromorficzne" wyróżniono na mapie w 3 kompleksach. Jeden z nich obejmuje głównie gleby glejowe, mułowo-torfowe i mur­szowo-mineralne. W drugim dominują gleby murszowe i bagienne, wy­tworzone z torfów torfowisk niskich i utworów gytiowych. Trzeci ogra­nicza się do gleb wytworzonych z torfów torfowisk wysokich i przejś­ciowych. Największe skupienia gleb wytworzonych z torfów torfowisk niskich występują w dolinie Biebrzy i Noteci. Duże kontury tych gleb występują także na- Pomorzu Zachodnim (w północnej jego części).

---