SOCJOLOGIA EDUKACJI EGZAMIN, Studia pedagogika, Notatki


Zagadnienia do egzaminu z socjologii edukacji -

pedagogika, studia stacjonarne, II rok

  1. Problematyka i przedmiot socjologii wychowania

Socjologia jako forma refleksji o społeczeństwie towarzyszy nam od dawna. Jako nauka jest bardzo młoda i dość późno zaczęła się specjalizować. Specjalizacje socjologii to: wychowanie, socjologia kultury, mediów, sportu, zdrowia. Socjologia wychowania jest stosunkowo starą dyscypliną. Wiek XIX, Florian Znaniecki, słynny polski socjolog. Swoją działalność rozpoczyna w Galicji i USA.

Przedmiot zainteresowania socjologii wychowania określić można jako procesy społeczne zachodzące w instytucjach wychowawczych i tych sytuacjach społecznych, które pełnią funkcje wychowawcze i socjalizacyjne ze szczególnym uwzględnieniem szkoły. Celem socjologii wychowania, a zarazem jej podstawą metodologiczną jest analiza wpływów

i czynności wychowawczych w środowiskach, grupach i instytucjach o tym charakterze,

a także efektów tych wpływów i działań.

  1. Kontrowersje wokół nazwy -socjologia wychowania czy socjologia edukacji?

Socjologia wychowania - analiza środowisk wychowawczych - szkoła nie jest jedynym ani głównym środowiskiem wychowania. Kontynuatorzy F. Znanieckiego to przede wszystkim: J. Szczepański, B. Szacka, A. Kłoskowska, St. Kowalski, M. Kozakiewicz, B. Suchodolski, Z. Kwieciński.

Socjologia wychowania rozwijała się do lat 80tych jako analiza środowisk wychowawczych, dopiero późniejsze lata przyniosły zwrot w myśleniu, stopniowo rozwijała się socjologia edukacji.

EDUKACJA - proces przekazywania wiedzy skoncentrowany w murach szkoły. Z czasem edukacja zyskała na znaczeniu, zaczęto rozszerzać to pojęcie. Przez edukację rozumie się procesy nabywania wiedzy oraz wszystko co wiąże się z wychowaniem; procesy rozumienia norm społecznych.

Socjologia wychowania przechodzi w socjologię edukacji, która odnosi się do wszelkich procesów socjalizacyjnych które maja na celu zmianę jednostki i szeroko rozumianego środowiska.

Przedmiotem socjologii edukacji(wychowania) są procesy społeczne zachodzące w instytucjach wychowawczych i tych sytuacjach społecznych, które pełnią funkcje wychowawcze i socjalizacyjne ze szczególnym uwzględnieniem szkoły.

Celem socjologii wychowania(edukacji) a zarazem jej podstawą metodologiczną jest analiza wpływów i czynności wychowawczych w środowiskach, grupach i instytucjach o tym charakterze a także efektów tych wpływów i działań. (def .Stanisław Kowalski)

  1. Metody badań i związki z innymi naukami (pedagogicznymi i społecznymi )

ZWIĄZKI SOCJOLOGII WYCHOWANIA Z INNYMI NAUKAMI:

  1. Nauki humanistyczne- filozofia(zawiera w sobie wszelkie formy bytowania człowieka na świecie) antropologia kultury(dostarcza narzędzi które pozwalają zajrzeć głębiej w funkcjonowanie zjawisk i relacji międzyludzkich).

  2. Psychologia społeczna - nacisk na wiadomości o jednostce i grupie.

  3. Antropologia: dostarcza narzędzi analitycznych pozwalających zajrzeć głębiej pod powierzchnię zjawisk zachodzących w klasie szkolnej i innych środowiskach wychowawczych

 

DYSCYPLINY PEDAGOGICZNE:

Socjologia edukacji jest nauką humanistyczną, empiryczną (wyciąga wnioski, buduje wiedzę w oparciu o rezultaty badań), teoretyczną (bazą jest badanie zależności a nie zmiana tego, co zastajemy). Nie ma charakteru normatywnego - nie mówi jak powinno być tylko opisuje to co jest tu i teraz. Skupia swoją uwagę na stanie faktycznym.

SPOSOBY POZNAWANIA RZECZYWISTOSCI SPOŁECZNEJ/WYCHOWAWCZEJ:

Socjologia edukacji posługuje się metodami i podejściami, wśród których na pierwsze miejsce wysuwają się te oparte na komunikowaniu się i na obserwacji, w mniejszym stopniu posługuje się metodami, które oparte są na analizie dokumentacji i eksperymentowaniu.

  1. Przydatność wiedzy socjologicznej w pracy nauczyciela  

  1. Podstawowe pojęcia socjologii edukacji i ich zakresy : socjalizacja (etapy socjalizacji i kompetencje społeczne w ich przebiegu ) wychowanie, nauczanie.

Środowisko możemy dzielić wg następujących kryteriów:

 TYP WPŁYWU ŚRODOWISKA NA JEDNOSTKĘ:

Na środowisko składają się trzy elementy:

Stanowisko socjologiczne - poszukiwanie zróżnicowań, odmienności; jest to podejście społeczne.

Stanowisko psychologiczne - związki między wybranymi elementami środowiska a pewnymi cechami osobowości jednostki; jest to podejście jednostkowe.

ŚRODOWISKO - otoczenie, które tworzy system oddziaływań na jednostkę, tworząc zarówno możliwości jej rozwoju.

Rodzaje oddziaływań środowiska:

Etapy socjalizacji:

- socjalizacja pierwotna - zaczyna się wraz z przyjściem na świat, kończy się w momencie kiedy rozpoczynamy edukację szkolną, gdyż wchodzimy wówczas w krąg interakcji społecznych. Zaczynają na nas oddziaływać nie tylko rodzice, ale także instytucje.

- socjalizacja wtórna - zaczyna się od pójścia do szkoły (wyjścia ze środowiska wyłącznie rodzinnego), uczestnictwo w różnych grupach społecznych, nauka ról. Proces socjalizacji wtórnej nigdy się nie kończy.

- socjalizacja krytyczna - etap socjalizacji krytycznej nachodzi na socjalizacje wtórną. Jest to zazwyczaj okres buntu młodzieńczego. Otwieramy się na rówieśników, media. Pojawia się pewna rozbieżność.

Kompetencje społeczne:

Oddziaływanie na poszczególne sfery osobowości:

- dyspozycje kierunkowe - dotyczą wychowania (np. wartości, temperament).

- sfera instrumentalna - to, co się wiąże z nauczaniem, dążenia, zainteresowania, konkretne umiejętności, które w praktyczny sposób będą podnosiły poziom wychowania.

Przekazywanie wpływów następuje przy pomocy INTERAKCJI. To wszystko oddziałuje na naszą osobowość i ją kształtuje.

  1. Środowisko społeczne i wychowawcze - różnica

Środowisko społeczne - ogół różnych wpływów dotyczących całego otoczenia, na które jesteśmy skazani i którego nie wybieramy.

Środowisko wychowawcze - część środowiska społecznego, w której dominują bodźce kontrolowane i ukierunkowane na realizację pewnych celów wychowawczych.

  1. Teorie socjalizacji ( stanowiska w ich obrębie i czynniki różnicujące)

Teorie socjalizacji:

1. Stanowisko psychologiczne - głównym typem zróżnicowań stanowi płeć; inaczej zsocjalizowani są chłopcy, a inaczej dziewczynki. Teorie psychologiczne koncentrują się na jednostce. Podstawą jest osobowość.

Rodzaje stanowisk:

  1. antropologiczne - badacze doszli do wniosku, że płeć nie jest zróżnicowaniem w przebiegu socjalizacji, nie ma żadnych różnic w zachowaniach ani w cechach osobowości u chłopcach i dziewczynek. Nie są one biologicznie uwarunkowane. Przyczyną zróżnicowań w przebiegu socjalizacji jest sposób w jaki dana społeczność utrwala i przekazuje wzorce zachowani społecznych dotyczących procesów reprodukcji i produkcji. (Margaret Meed). Różnice w przebiegu socjalizacji nie są wrodzone.

  2. poznawczo-osobowościowe - nie ma żadnych wrodzonych różnic między kobietami a mężczyznami w procesie uczenia się i przyswajania wiedzy. Jeżeli takie różnice się pojawiają to tylko w procesie wychowania i socjalizacji, ale nie są wrodzone.

  3. psychoanalityczne - nabywanie pewnej tożsamości płciowej(pierwiastek żeński i męski mają zarówno kobiety jak i mężczyźni); SUPEREGO - jego rozwój przypada na 6 r.ż. Źródłem rozwoju superego jest identyfikacja rodziców przeciwnej płci. Przebiega inaczej u chłopców a inaczej u dziewcząt. Chłopcy przestają identyfikować się z matkami, kiedy idą do szkoły, natomiast dziewczynki dłużej identyfikują się z ojcami do momentu, kiedy będą miały własnego chłopaka. Różnice odnoszą się do przebiegu socjalizacji w zależności od tego, czy matka/ojciec mogą modyfikować te procesy. Jeżeli zerwanie nie nastąpi w pożądany sposób, może dojść do poważnych zaburzeń.

  4. behawiorystyczne - w tym stanowisku chodzi o różnice związane z płcią; różnice te wiodą w kierunku pewnych różnic jakościowych, tolerowanych przejawów pewnych zachowań u chłopców i dziewcząt (jakie reakcje u dziewcząt i chłopców wzmacniamy w procesie socjalizacji). Ważny jest społeczny odbiór zachowań dzieci.

2. Stanowisko socjologiczne - pewne zjawiska i mechanizmy, które zachodzą w otoczeniu i oddziałują na osobowość. Kryterium zróżnicowania stanowią role społeczne (rola ucznia i nauczyciela).

Rodzaje stanowisk:

a) strukturalno-funkcjonalne - podstawą jest rozumienie społeczeństwa jako rzeczywistości status quo i szkoły jako jej odzwierciedlenia. Najistotniejszym mechanizmem socjalizacyjnym jest dopasowanie jednostki do społeczeństwa, opanowanie zestawu umiejętności i przyswojenie obrazów ról, które to umożliwią.

 Relacje z nauczycielem - wertykalny model(przekazywanie wiedzy, umiejętności; nauczyciel stoi nad uczniami).

  1. Teorie socjalizacji ( stanowiska w ich obrębie i czynniki różnicujące).

    2. STANOWISKO PSYCHOLOGICZNE

    STANOWISKO SOCJOLOGICZNE

    Zmiany w osobowości w ujęciu jednostkowym; przebieg socjalizacji jest uzależniony od płci (czynnik różnicujący)

    Pewne zjawiska i mechanizmy oddziaływania (z punktu widzenia zjawisk i procesów zachodzących w otoczeniu); to nie tylko kwestia przemian, ale i role społeczne

    1. Antropologiczne: płeć nie jest zróżnicowaniem w przebiegu socjalizacji, nie ma różnic w zachowaniach dzieci; nie są one biologicznie usankcjonowane; utrwalanie i przekazywanie wzorców zachowań społecznych dotyczą procesów produkcji i reprodukcji.

    • Strukturalno-funkcjonalne: podstawą jest rozumienie społeczeństwa jako rzeczywistości status quo, szkoły jako jej odzwierciedlenia; najistotniejszym mechanizmem socjalizacyjnym jest dopasowanie jednostki do społeczeństwa (adaptacja). Relacje z nauczycielem - model wertykalny.

    1. Poznawczo-osobowościowe: idzie w uczenie się, nie ma żadnych wrodzonych różnic międzypłciowych. Różnice w zdolnościach różnicują się w procesie socjalizacji.

    • Interakcyjne: podstawą działań socjalizacyjnych jest tworzenie siebie w relacjach z innymi. Społeczeństwo nie ma statusu rzeczywistości zastanej, mechanizmem socjalizacyjnym jest przejmowanie i modyfikacja wzorców. Relacje z nauczycielem: model równoległy.

    1. Psychoanalityczne: nabywanie tożsamości płciowej w procesie społecznym stajemy się kimś (Freud: ego, superego, id). Źródłem socjalizacji jest identyfikacja z rodzicem przeciwnej płci.

    1. Behawiorystyczne: szok emocjonalny, koniec identyfikacji z rodzicem przeciwnej płci.

    1. Teorie rozwoju społecznego ( Szuman, Radlińska, Kunowski )

    W teoriach socjalizacji zwrot jest w kierunku zmian osobowości. W teoriach rozwoju społecznego idzie o osobowość, rolę, przemianę jednostki. 

    1. Rozwój progresywny: zharmonizowany rozwój;

    2. Rozwój dygresyjny: wrodzone czynniki, nie można przeskoczyć pewnych pułapów;

    3. Rozwój regresyjny: proces rozpoczął się, trwał, ale zatrzymał się, uwstecznił; brak zabiegów wychowawczych, złe warunki środowiskowe;

    DEGRESJA występuje wtedy, gdy rozwój uległ zahamowaniu.

    REGRESJA występuje, gdy rozwój się rozpoczął, trwał, a zmiany się uwsteczniły na skutek złych warunków środowiskowych.

    DWUCZYNNKIKOWA TEORIA STEFANA SZUMANA

    Czynniki wewnętrzne                        

    czynniki zewnętrzne

    Anatomiczno-fizjologiczne                   

    wpływy nieświadome (socjalizacja): oddziaływanie środowiska,

    wyposażenie organizmu                     

    normy i reguły życia codziennego

    Czynniki psychiczne: motywy,             

    wpływy świadome: wychowanie, nauczanie,

    dążenia, temperament                      

    ustanowione wzorce

     

    TEORIA HELENY RADLIŃSKIEJ

    Rozwój ma charakter warstwicowy. Wyróżniamy trzy sfery oddziaływań:

     

    Rozwój ma charakter:

    BIO- SOCJO- KULTURALNY

    WZROST - WRASTANIE - WPROWADZANIE

    Każdej sferze odpowiada inny typ oddziaływań środowiska.

    PODEJŚCIE ZWIĄZANE Z TEORIĄ STEFANA KUNOWSKIEGO

    Jest teorią czteroczynnikową. Nasz rozwój społeczny przebiega pod wpływem różnych czynników, oddziałujących w czterech sferach. Są to: 

    ODDZIAŁYWANIE WYCHOWAWCY

     

    AKTYWNOŚĆ WYCHOWANKA                          

    RODZAJE DZIAŁAŃ WYCHOWAWCY

    przeżycie światopoglądowe

    spotkanie

    twórczość

    kształcenie

    praca

    wychowywanie

    dociekanie

    nauczanie

    zabawa

    dozorowanie

    Samodzielność wychowanka będzie wzrastała od dołu do góry.

    ROZWÓJ INDYWIDUALNY I SPOŁECZNY W TEORII STEFANA KUNOWSKIEGO: 

    Rozwój indywidualny:

    -> EGOIZM -------------------------------------------------------------------- ALTRUIZM 

    Rozwój społeczny:

    ->NOSTYZM ---------------------------------------------------------------- ILLIZM WSPÓLNOTOWY

    Nostyzm - orientacja na bliską grupę odniesienia, która tworzy więzi emocjonalne.

    Illizm - orientacja wspólnotowa; szukamy tego, co wspólne.

    1. Typy tożsamości jako odpowiedź na społeczną ofertę ról w koncepcji Erika Eriksona

    TEORIA ERIKA ERIKSONA

    Podstawowe pojęcia: 

    EPIGENEZA - cykl rozwojowy człowieka trwający przez całe życie, złożony z ośmiu stadiów; fazy od dzieciństwa aż po starość.

    ETOS - sposób doświadczania świata; (typy uzasadnień moralnych w koncepcji Kohlberga i Mayera) 

     

    KRYZYS TOŻSAMOŚCI

    Tożsamość osiągnięta - tożsamość negatywna

    Moratorium psychospołeczne, przedzamknięte, dyfuzja

    Koncepcja Eriksona ma charakter holistyczny, całościowy. 

    Statusy pośrednie:

    1. Moratorium psycho-społeczne

    2. Dyfuzja roli

    3. Przedzamknięcie Podjęcie ważnych zajęć życiowych przez nacisk społeczny

    1. Zaprzeczenie przedzamknięcia

    Wybranie tego co będzie dla mnie najlepszą opcją

    Pozytywne jeśli są mają określone ramy czasowe, cel i wynik

    1. Dyfuzja roli

    Rozproszenie w obrębie wyobrażenia o swojej przyszłości

    1. Tożsamość a stadia rozwoju moralnego koncepcji Mayera i Kolberga ( tożsamość przed -konwencjonalna i post-konwencjonalna )

  • Teorie roli społecznej ( Turner, Szmatka, Znaniecki, Goffman) STRUKTURALIZM

    • Role w znaczeniu:

    - szerokim - odpowiedź na społeczne oczekiwania i wzorce zachowań. Dotyczy wszystkich środowisk.

    - wąskim - określone zadanie życiowe.

    Role mogą być:

    ROLE:

    - Wzorzec społeczny z którym się spotykamy, odpowiedź na oczekiwania wypływające z wzorów osobowych.

    - sposób rozumienia tych wymogów - jak jednostek rozumie te role.

    - Poziom wykonalny - konkretne zachowania i sposoby reagowania jednostki będące wypadkową formułowanych wobec niej oczekiwań jak i własnych sądów na temat roli. 

    Procesy prowadzące do powstania roli wg Jacka Szmatki:

    Sprzeczność w roli wg Roberta Mertona dotyczy:

    Sytuacja ta jest szczególnie częsta w zawodach o wysokim poziomie społecznego zaufania, np. lekarz, nauczyciel, terapeuta, duchowny.

    Często efektem tego rodzaju sytuacji jest ambiwalencja roli - doświadczenie przez podmioty performatywne, czyli wykonawców ról.

     

    ERVING GOFFMAN -  DRAMATURGICZNE UJĘCIE ROLI:

    Rola (punkt programu) - sytuacja społeczna. Każde zachowanie jest rolą.

    Rola jest wzorem działania odgrywanego przed publicznością tego samego rodzaju i dostatecznie często, żeby ta powtarzalność stała się zauważalna dla odbiorców i samego grającego.

    Elementy dramaturgicznego ujęcia roli:

      1. zaufanie do roli - utożsamienie się z rolą przez odgrywającą ją jednostkę, scalenie.

      2. fasada - standardowe środki wyrazu, które jednostka stosuje celowo lub mimowolnie, są to: strój, narzędzia, gesty, mimika, wypowiedzi.

      3. idealizacja - próby pokazania się jednostki jako lepszej niż rzeczywiście jest.

      4. kontrolowanie ekspresji - dbałość jednostki o to, aby publiczność właściwie odczytywała znaczenie zwrotne.

      5. mistyfikacja (fałszywa prezentacja) - ukrywanie przez jednostkę prawdziwych emocji, czy tworzenie dystansu, dobre maniery, kłamstwo, fałsz.

     

    FLORIAN ZNANIECKI - INTERAKCYJNE STANOWISKO ROLI:

    Rola - działaniowy aspekt wzoru osobowego (identyfikujemy się z daną osobą) utrwalony w tradycji, umożliwiający wyodrębnienie osoby społecznej. Aby nauczyć się ról społecznych musi być grupa.

    Na rolę społeczną składają się:

    1. Przemiany kultury na przestrzeni dziejów i typy osobowości

    ( sterowany tradycją , wewnątrzsterowny, zewnątrzsterowny )-koncepcja Margaret Mead i Davida Riesmana

    Podstawowe przemiany kultury wywierające wpływ na proces socjalizacji i wychowania:

    1. Zmiana sposobu oddziaływania kultury na naszą osobowość ( David Riesman)

    1. Zmiana kierunku przekazu międzypokoleniowego (Margaret Mead)

    Starsi ------ młodsi (jednokierunkowy) 

    Starci ----- młodsi (dwukierunkowy)

    Młodsi ----- starsi

     Młodsi ------ starsi (jednokierunkowy)

    1. Media a socjalizacja we współczesnym świecie

    WYCHOWAWCZE KONSEKWENCJE ROZWOJU I POWSZECHNEJ DOSTĘPNOŚCI MEDIÓW

    Efekty oddziaływania przekazu telewizyjnego i reklamowego na świadomość odbiorców:

    KRYZYS KULTURY I JEGO PRZEJAWY

    Kultura może być traktowana jako paideia i jako towar - stanowisko Bogdana Suchodolskiego;

     Paideia - dobro samo w sobie, źródło wartości immanentnych, rozumianych jako gotowe odwołania do celów wychowawczych

    Towar - konsumpcjonizm i komercjonalizacja (ich główne konsekwencje społeczne to: regres treści kultury wysokiej jako niepraktycznej i nieopłacalnej, niedostępność finansowa produktów pierwszego obiegu, preferowanie funkcji ludyczno -rekreacyjnej, dominacja treści kultury niskiej, popularnej nad kulturą wysoką, blokada identyfikacji z kanonem treści kulturowych).

    Postmodernistyczny kryzys kultury bywa także nazywany technopolem (Neil Postman).

    Technopol to typ społeczeństwa, którym rządzi konsumpcja - przymus nabywania dóbr konsumpcyjnych bez względu na konsekwencje ekonomiczne i psychiczne powoduje, że „mieć” staje się ważniejsze niż „być” - Erich Fromm).

    1. Wychowanie międzykulturowe (definicja , metody, reakcje wobec obcej kultury )

    Określenia tego jako jeden z pierwszych w polskim piśmiennictwie użył Zbyszko Melosik. Według tego autora zmierza ono do wyjaśniania perspektyw i konsekwencji wielokulturowości jako zjawiska społecznego. Głównym celem wychowania międzykulturowego jest świadome przygotowanie i włączanie młodych ludzi w procesy globalizacji, migracji i pluralizacji, kształtujące obraz świata w jakim żyjemy.

     

     Konieczny jest dialog kultur implikujący antycypację i globalną zmianę postaw (metody) odnoszącą się do pogłębiania poziomu świadomości międzykulturowej.

    Stadia świadomości międzykulturowej:

    1. Pojęcie komunikacji pośredniej i bezpośredniej

    KOMUNIKACJA - wymiana informacji w toku bezpośredniego kontaktu między osobami oparta na stosunkowo niezawodnych oczekiwaniach względem ogólnych wzorców zachowań uczestników, wynikających ze znajomości standardów tych zachowań.

     Typy:

     Rozumienie kontekstualne- zrozumienie poprzez włączenie do własnej struktury wiedzy i doświadczenia

    Rozumienie empatyczne- zdolność podzielania emocji z innymi

    Rozumienie w aspekcie aksjologicznym- trzeba podzielać kogoś system wartości, reguły postępowania

    1. Funkcje języka w socjalizacji

     Socjalizacja w języku :

    1. Znaczenia języka w socjalizacji

    Język:

     Język indeksykalny - powiedzieć komuś to, co chce usłyszeć w taki sposób, aby w to uwierzył

     SPOŁECZNE ZRÓŻNICOWANIE JĘZYKA:

     Co różnicuje język?:

    1. Kody językowe w koncepcji Basila Bernsteina i ich konsekwencje dydaktyczne i wychowawcze

    DWA SPOSOBY UŻYTKOWANIA JĘZYKA:

    1. Kod rozwinięty - rodziny inteligenckie

    1. Kod ograniczony

    *KOD - sposób użytkowania języka

    1. Zjawisko reprodukcji kulturowej

    Człowiek powinien umieć dostosować kod do danej sytuacji - stanu - ludzi, z którymi rozmawia.

    Kultura postfiguratywna- od czasów prehistorycznych do czasów rewolucji przemysłowej, do XVIII w. Duży konserwatyzm, normy, zasady życia społecznego nie ulegają zmianie. Świat jest przewidywalny więc można się do niego przystosować. Nie ma więc potrzeby kwestionowania autorytetów. Młodemu pokoleniu łatwiej porozumieć się ze starszymi. Starsi przekazują niezmienione wartości. Osobowość sterowana tradycją, ważne jest to co było kiedyś, w przeszłości.

                    Kultura pofiguratywna- po rewolucji przemysłowej do około lat 50 XX w (okres powojenny). Szybkie, dynamiczne zmiany gospodarcze i społeczne: migracje ludności z wsi do miast, zwiększa się tempo komunikacji, pojawia się perspektywa kwestionowania (zadawanie pytań). Młody pyta po co? Jak to jest? To powoduje konflikt zetknięcia przezywania świata. Komplikacja komunikacji międzypokoleniowej. Pokolenie młodszych uczy starszych, a starsi młodych. Osobowość jest wewnątrzsterowna, wyposażona w dobrze działające mechanizmy kontroli.

                    Kultura prefiguratywna- następuje kryzys wartości, utrata uniwersalności na rzecz lokalności. Antycypowanie, przewidywanie, tymczasowość życia społecznego, niespójność przekazu socjalizacyjnego (inne wartości przekazują różni adresaci, inne wartości w domu, inne w szkole, itd.). Wiedza i informacja stają się towarem.

     

    Wychowanie międzykulturowe:

    ●         antycypacja: otwarcie na inność, wypracowanie postawy otwarcia na inność, uczenie przełamywania złych postaw, niestereotypizować i nie odrzucać

    ●         dialog międzykulturowy: przejść od stereotypizacji do inkulturyzacji

    ●         kształtowanie empatii

     

    ,,Globalna zmiana to taka zmiana kiedy zaczynasz od siebie” E. Fromm

    1. Rodzina-funkcje i typy rodzin

    Rodzina w socjologii jest uważana za grupę społeczną. Rodzina wyłoniła się z Tonnisowskiej wspólnoty. Socjolog ten wyróżnił dwie zbiorowości:

    1. Typu zrzeszenia (grupa formalna np. naród)

    2. Typu wspólnoty (odpowiednik grupy nieformalnej np. rodzina)

     Grupa odniesienia - grupa, z którą jednostka się najsilniej identyfikuje. Z tą grupą wiążemy swoje oczekiwania, czerpiemy korzyści z zaspokojenia różnego poziomu potrzeb.

    Rodzina - grupa osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim (J. Szczepański).

     W każdym kręgu kulturowym jest jakaś forma współżycia rodzinnego. Rodzinę w każdym kręgu kulturowym, społecznym charakteryzuje pewna struktura. Czynnikiem spajającym rodzinę jest więź:

    Rodzina jest płaszczyzną występowania przeżyć emocjonalnych (negatywnych jak i pozytywnych).

    Rodzina jako PODSTAWA SOCJALIZACJI.

    FUNKCJE RODZINY:

    1. Prokreacyjna

    2. Ekonomiczna

    3. Socjalizacji i wychowania

    4. Zaspokojenia potrzeb emocjonalnych

    5. Kontroli zachowań członków

    6. Nadawania pozycji społecznej

     TYPY RODZIN

    1. Ze względu na wielkość:

    1. Ze względu na miejsce zamieszkania:

    1. Ze względu na pochodzenie małżonków:

    1. Ze względu na pochodzenie etniczne małżonków:

    1. Ze względu na podział władzy:

    1. Ze względu na stopień pełnienia funkcji:

    1. Ze względu na strukturę:

    1. Ze względu na sposób rozwiązania zaburzeń strukturalnych:

    Alternacja - dziecko stawiane w konieczności zmiany, np. inaczej obchodzi święta

    1. Przemiany współczesnej rodziny i ich wpływ na socjalizację

    1. Zmniejszanie się rodziny - kobiety rodzą coraz mniej potomków

    2. DINKS - przedstawiciele klasy średniej, którzy późno zawarli związek małżeński i długo bądź wcale nie mają dzieci

    3. Późniejsze zawieranie małżeństw

    4. Zmiana roli kobiety i matki

    5. Kryzys autorytetu ojca - jest związany z zwiększoną liczbą godzin przepracowaną przez ojca, co wpływa na osłabienie więzi psychicznych z dzieckiem i spadek jego autorytetu

    6. Schyłek kultu przodków - zmniejsza się rola starszego pokolenia

    7. Rozluźnienie więzi - jest wynikiem takich samych okoliczności jak kryzys autorytetu; rodzina przestaje pełnić funkcję podporową

    8. Konwencjonalizacja formy - alternatywy wobec pożycia rodzinnego; związki nieformalne, bez ślubu, rodzina nie jest rozbita ale partnerzy mieszkają osobno, związki homoseksualistów posiadających dzieci

    1. Grupy rówieśnicze i ich znaczenie socjalizacyjne ( identyfikacje w grupach, funkcje, typy grup, mechanizmy socjalizacyjne)

    Grupa rówieśnicza - grupa osób w wieku adolescencyjnym (młodzież) w socjologii, ale także może być w różnym wieku (osoby w wieku 40 lat)

     Podobieństwa grupy rówieśniczej a rodziny:

     FUNKCJE GRUPY RÓWIEŚNICZEJ

    1. Organizacja czasu wolnego

    2. Dostarczanie nowych wrażeń i doświadczeń

    3. Nauka samodzielności

    4. Obrona przed uniwersalizmem społeczeństwa

    5. Pomoc w krystalizacji systemu wartości

     TYPY SPOŁECZEŃSTWA WOBEC GRUPY:

    1. Ze względu na płeć:

    1. Ze względu na wiek:

    1. Ze względu na stopień swoistości:

    1. Ze względu na stopień funkcjonowania:

    1. Typy postaw społeczeństwa dorosłych wobec młodych ludzi i ich implikacje pedagogiczne

    POSTAWY SPOŁECZEŃSTWA WOBEC GRUPY:

    1. Pozytywna (ważne jest aby ta postawa była rozsądna, najbardziej pożądana)

    2. Negatywna (izolowanie, stereotypy)

    3. Ambiwalentna (najbardziej szkodliwa; niekonsekwencja postawy, brak rozsądnych granic, brak refleksji nad tym, jakie to przeniesie skutki w przyszłości)

    1. Funkcje i cechy szkoły w modelu strukturalno-funkcjonalnym edukacji

    Szkołę jako środowisko wychowania postrzega się w obrębie modelu funkcjonalno-strukturalnego w socjologii. Podejście to oznacza, że traktowane jest jako otoczenie ucznia, zapewniające mu właściwy dobór bodźców intelektualnych, kulturowych, społecznych. Jest to zarazem otoczenie o stałych, niezmiennych cechach. Zadaniem szkoły jest transmisja wartości w celu zapewnienia społecznego status quo. 

    Najważniejsze elementy środowiska wychowawczego szkoły:

     Cechy szkoły istotne w procesie socjalizacji:

     

    Funkcje edukacji:

    Funkcje mogą mieć charakter jawny bądź ukryty, rzeczywisty i założony.

    1. Normy życia społecznego do jakich wdraża szkoła w koncepcji Dreebena.

    Tak rozumiana socjalizacja ma charakter adaptacyjny i realizowana jest w oparciu o cztery podstawowe normy (stanowisko Drebena):

    Przygotowują nas one do funkcjonowania w społeczeństwie, umożliwiając przejście w rozwoju jednostki od partykularyzmu rodziny w kierunku uniwersalizmu społeczeństwa.

    1. Specyfika roli nauczyciela

    Krzysztof Konarzewski charakteryzuje rolę nauczyciela jako: 

    - psychologicznie trudną (praca w szkole jest szkodliwa dla zdrowia, pozostawia też ślady w psychice)

    - niejasną (brak jednoznacznych kryteriów zawodowej doskonałości)

    - niespójną (trudno pogodzić oczekiwania wszystkich podmiotów edukacyjnych w tym rodziców, uczniów, innych pracowników szkoły i przedstawicieli władz oświatowych)

    - niezgodną z innymi rolami (przede wszystkim rodzicielskimi, ale też płciowymi)

    Ten katalog negatywnych skojarzeń warto jednak zestawić z wolnością i autonomią działania oraz poczuciem sprawstwa

    1. Cechy uczniów w procesie edukacji ( istotność)

    Cechy uczniów istotnie oddziałujące na efektywność procesu edukacji:

    Cechy mało istotne, a nierzadko przeceniane w tym samym aspekcie:

    1. Klasa jako środowisko wychowania ( cechy, procesy w klasie , struktura, klimat)

    Cechy klasy jako zbiorowości społecznej i procesy w klasie szkolnej mają istotne znaczenie dla efektywności oddziaływań socjalizacyjnych nauczyciela.

    Jako przykład pierwszych, wymienić można: wielowymiarowość, jednoczesność, gwałtowność, jawność, przeszłość - są to właściwości wynikające z faktu, że klasa jest zbiorowością.

    Nie mają one wiele wspólnego ze szkołą i nie podlegają modyfikacji ze strony nauczyciela. Po prostu musi on być ich świadom.

    Natomiast procesy w klasie szkolnej: oczekiwania, przywództwo, atrakcyjność, spójność, normy, komunikacja, są zależne od tego jak nauczyciel wraz z uczniami rozumie i w toku codziennych interakcji kształtuje rzeczywistość klasy, jakie wartości są transmitowane i jakie wzorce działania upowszechniane i nagradzane. Procesy w przeciwieństwie do cech podlegają kształtowaniu w toku procesów pedagogicznych. 

    Cechy klasy - Stałe elementy, na które nauczyciel nie ma wpływu. (R. Arends)

    Wielowymiarowość - Sytuacja, w której nie możemy oddzielić od siebie wielu elementów.

    Procesy - coś, co nauczyciel może modyfikować.

    Tym jesteśmy bardziej spójni, im bardziej jesteśmy zintegrowani.

    STRUKTURA KLASY SZKOLNEJ to „społecznie istotne zróżnicowanie uczniowskich statusów interpersonalnych”

    Struktura pod względem społecznym może mieć charakter centralny i rozproszony.

    Struktura rozproszona powoduje, że klasa jako zespół ma charakter jednolity, nie ma większych różnic pomiędzy uczniowskimi statusami, nie da się wyodrębnić antagonistycznie nastawionych grup. Struktura rozproszona odpowiada charakterowi heterogenicznemu, uczniowie nauczani są i oceniani tak samo, bez różnicowania wymagań. Klasa jest jedną całością, nie ma wyróżniających się postaci.

    Struktura centralna obfituje w zróżnicowania, można wskazać osoby popularne jak i te nie lubiane czy marginalizowane. Nierzadko można spotkać osoby o statusie gwiazdy socjometrycznej czy też kozła ofiarnego. Wewnątrz zespołu tworzą się także rozmaite układy interpersonalne: paczki, łańcuchy, pary, kliki etc.

    Struktura centralna odpowiada charakterowi homogenicznemu, nauczyciel może i powinien różnicować wymagania i oczekiwania wobec uczniów.

    Badanie struktury klasy nazywane jest testem socjometrycznym (Moreno) i może być opracowane wstępnie jako plebiscyt popularności i dokładniej jako socjogram.

     

    KLIMATEM nazywa się: „reguły życia i pracy w klasie, które nauczyciel narzuca i wzmacnia przy okazji rozwiązywania bieżących sytuacji wychowawczych i dydaktycznych”

    Inaczej mówiąc można klimat zdefiniować jako ogólną atmosferę w klasie, swojego rodzaju projekcję osobowości nauczyciela. Na klimat klasy składają się style wychowania (rozkład władzy w klasie) oraz ogólny koloryt interakcji. Można też przyporządkować je pewnym regułom socjalizacyjnym oraz strukturze klasy.

     Krzysztof Konarzewski wyróżnia następujące rodzaje klimatów:

    1. Wychowawcze i socjalizacyjne konsekwencje klimatu klasy szkolnej (tabela )

      2. Klimat klasy

      Postawa nauczyciela

      Struktura klasy

      Reguły socjalizacyjne

      Klimat bezosobowego profesjonalizmu

      Nauczyciel jest reprezentantem uniwersalnych wartości: obiektywizmu, skrupulatności, systematyczności, jest pochodną stylu autokratyczno-życzliwego lub autokratyczno-wrogiego.

      Klasy o strukturze centralnej, homogeniczne, nastawione na osiągnięcia, o silnej konkurencji i rywalizacji między uczniami, cele dydaktyczne górują nad wychowawczymi, kryterium atrakcyjności interpersonalnej są wysokie osiągnięcia w nauce, także dobra opinia u nauczycieli

      Podstawą sukcesu jest dominacja nad innymi, pozytywne wyróżnienie się ponad przeciętność

      Klimat interpersonalnej zgody

      Nauczyciel jest reprezentantem podejścia demokratycznego, nauczyciel nie narzuca decyzji czy rozwiązań ale negocjuje, cele wychowawcze górują nad dydaktycznymi, jest to pochodna stylu demokratyczno-życzliwego

      Klasy o strukturze rozproszonej, heterogeniczne, nastawione na współżycie, o zróżnicowanych kryteriach atrakcyjności interpersonalnej (poczucie humoru, talenty towarzyskie, zdolności organizacyjne, osiągnięcia sportowe)

      Podstawą sukcesu jest indywidualność, każdy ma jakieś zalety i uzdolnienia a poczucie sukcesu zależny od ich odnalezienia i wyeksponowania

      Klimat instytucjonalnego porządku

      Nauczyciel jest przede wszystkim urzędnikiem zainteresowanym dobrem instytucji jaką jest szkoła, mało zaangażowany, wysoko ceni porządek, niezmienność, powtarzalność, spokój i reprodukowanie - treści poleceń, zasad. Jest pochodną stylu liberalnego lub autokratyczno-wrogiego.

      Klasy o strukturze centralnej, heterogeniczne, nastawione na porządek, często o cechach antagonizmu między jednostkami czy grupami uczniów. Kryteria atrakcyjności interpersonalnej mają charakter poza - i antyszkolny

      Podstawą sukcesu czy inaczej przetrwania w tych warunkach jest bierność, mimikra, nie rzucanie się w oczy, nie wychylanie.

      1. Mechanizmy socjalizacyjne w modelu interakcyjnym edukacji

      Mechanizmy socjalizacyjne:

      Cechom i funkcjom edukacji odpowiadają mechanizmy socjalizacyjne wraz z ich głównym wymiarem, nazywanym przez Andrzeja Janowskiego ukrytym programem.

      1. Ukryty program -definicja i wymiary ukrycia ( codzienność, strategie socjalizacyjne uczniów i nauczycieli, przestrzeń i jej wymiary, język podręczników)

      Ukryty program nierzadko utożsamiany bywa z poza dydaktycznymi skutkami oddziaływania szkoły przez Janowskiego definiowany jako:

      „Zespół założeń na temat rzeczywistości szkolnej jak i pozaszkolnego świata społecznego, które są przekazywane uczniom w sposób nieświadomy i nie założony, w toku codziennym interakcji, których miejscem jest klasa szkolna”. 

      Jeszcze inni badacze przyrównują ukryty program do projekcji osobowości nauczyciela (świadomie uczymy tego co wiemy, nieświadomie tego kim jesteśmy), a także wartości będących podstawą komunikatów i przekazów interakcyjnych. 

      W ujęciu A. Janowskiego program ukryty bywa za pewnymi elementami życia szkolnego.

      Są one następujące:

      1. Codzienność:

      1. Przestrzeń:

      1. Język podręczników:

      Antropologia klasy szkolnej

      Podobnie jak inne elementy szkoły także klasę można rozpatrywać alternatywnie - nie jako grupę uczniów czy strukturę, ale płaszczyznę życia społecznego bogatą w rytuały, będącą niejako odzwierciedleniem kultury uczniowskiej tworzącej się na styk tego co szkolne i pozaszkolne.

        Autorem koncepcji rytualnego wymiaru klasy jest kanadyjski antropolog kultur Peter Mc Laren. Rytuałem nazywa on:

      „mechanizm nadawania znaczeń formom i produktom działania społecznego”

      Wyróżnia następujące rytuały:

      1. Ideologie edukacyjne -pojęcie ideologii edukacyjnej.

      Próba całkowitego spojrzenia na społeczne aspekty edukacji

       IDEOLOGIA JAKO POJĘCIE PSYCHOLOGICZNE I SOCJOLOGICZNE:

      Ideologie edukacyjne służą podsumowaniu i zebraniu pewnych aspektów dotychczasowych, społecznych rozważań na temat edukacji z uwypukleniem:

       Ideologie jako elementy społecznej świadomości zależą od:

       Ideologia - próba definicji, zjawiska jakim podlega w społeczeństwie

      Wg. Mirosława Szymańskiego ideologie edukacyjne:

      „Stanowią zbiór idei i przekonań pewnej grupy ludzi na temat formalnych ram edukacji, szkolnictwa, nauki w domu”

      1. Ideologie a formy przekazywania wiedzy ( edukacja „bankowa” i problemowa )

      W kontekście sposobów przekazywania wiedzy wyróżnić możemy dwie koncepcje edukacyjne:

      1. Bankową koncepcję edukacji (Pauli Freire) - sposób przekazywania wiedzy, który nie służy rozwojowi jednostki, jest oparty o wiedzę abstrakcyjną. Inaczej nazywane nauczaniem werbalnym, encyklopedyzmem.

      2. Problemową koncepcję edukacji - umiejętność analizy materiałów pod kątem zadawanych pytań, jest to edukacja podstawowa.

      Kluczowe różnice pomiędzy nimi odnoszą się do doboru treści, metod przekazywania wiedzy, relacji między uczniem a nauczycielem.

      1. Ideologie a funkcje i cele kształcenia  

      Ideologia

      Pozycja odbiorców w społecznej hierarchii

      Funkcje edukacji:

      1. Ideologie a formy sprawowania kontroli przez nauczyciela ( autorytarne i demokratyczne )

      AUTORYTARNE FORMY SPRAWOWANIA KONTROLI PRZEZ NAUCZYCIELA:

       Forma kontroli- Autokratyczna

      Środki- Strach

      Rola nauczyciela Dyktator, paternalistyczna, respekt, rodzic, charyzmatyczna, urok, mistrz

      Ekspercka Informacja Mędrzec Organizacyjna Tworzenie systemów Architekt konsultacyjna Reakcje uczących się Badacz rynku

      DEMOKRATYCZNE FORMY SPRAWOWANIA KONTROLI: 

      Forma kontroli Proceduralna

      Środki Osąd, wcześniej ustalone reguły współżycia

      Udział uczniów Zależny od środków Reprezentacyjna Decyzja rzeczników Grupa nielicznych przedstawicieli zespołu (klasy), samorząd Komitetowa Negocjacje Większość uczniów Forum Dyskusja Wszyscy

      1. Ideologie edukacyjne a wartości w wychowaniu

      Wg. Bogusława Śliwerskiego ideologie stanowią klucz do interpretacji świata i wyjaśniania tego, co się w nim dzieje, są też podstawą różnorodnych działań praktycznych oraz wyznacznikiem określonych zachowań społecznych.

       

      Teresa Hejnicka-Bezwińska z kolei twierdzi, że ideologie w swym obecnym kształcie ugruntowały się już na gruncie antycznym i tak:


      Wyszukiwarka