WIELOKULTUROWOŚĆ HISZPANII - wykład 4.10.2011r.

Hiszpania składa się z 17 regionów.

• Andaluzja

• Argonia

• Asturia

• Baleary

• Estremadura

• Galicja

• Kantabria

• Kastylia-La Mancha

• Kastylia i Leon

• Katalonia

• Kraj Basków

• La Rioja

• Madryt

• Murcja

• Nawarra

• Walencja

• Wyspy Kanaryjskie

Hiszpańskie posiadłości w Afryce Północnej:

• Ceuta

• Melilla

Wiele nazw Królestwa Hiszpanii:

• hiszpański: Reino de Espana

• galicyjski: Reino de Espada

• kataloński: Regle d'Espanya

• baskijski: Espainiako Erresuma

• oksytoński: Regle d'Espanha

• asturyjski:

Lokalizacja Hiszpanii:

• Półwysep Iberyjski

Granice:

• zachód: Portugalia

• południe: Gibraltar, Ceuta, Melilla z Marokiem

• północ: przez Pireneje, z Francją i Andorą

Terytoria hiszpańskie poza Półwyspem Iberyjskim:

• Baleary na M. Śródziemnym

• Wyspy Kanaryjskie na Oceanie Atlantyckim

• Tzw. terytoria suwerenne w Afryce

• Niezamieszkane wyspy: Chafaryny, Alkoran, Perejil

• Miasteczko Llivia

Podstawowe dane (2009):

• Ludność: 46661950, prawie 47 mln (32 miejsce na świecie)

• Powierzchnia: 504645 km2 (50. na świecie)

• Ustrój: monarchia parlamentarna

• Głowa państwa: od 1975r. Jan Karol I (Juan Carlom I), jego następcą jest książę Filip Burbon

• Szef rządu: premier Jose Luis Rodriguez Zapatero (ciągle u władzy od 2004r., obecna druga kadencja miała trwać do 2012r, ale wcześniejsze wybory w listopadzie 2011), lider Hiszpańskiej Robotniczej Partii Socjalistycznej.

Języki w Królestwie Hiszpanii:

• Status języka urzędowego posiadają:

- kastylijski (potocznie nazywany po prostu hiszpańskim)

- języki regionalne: kataloński, baskijski, galisyjski

• Zgodnie z zapisem w konstytucji Hiszpanii, każdy obywatel tego kraju ma obowiązek znać język kastylijski

• Katalonia: problem z nadaniem katalońskiemu pierwszeństwa przed kastylijskim (w Statucie Autonomicznym z 2006r.)

Użycie języków regionalnych:

* kataloński: Katalonia, Baleary, częściowo Aragonia i Mucja
- na terenie wspólnoty autonomicznej Walencja, używany jest wariant języka katalońskiego - walencjański

* galicyjski: Galicja (urzędowy), w prowincjach Leon i Zamora, na terenie regionu Castilla y Leon (nie ma statusu urzędowego)

* baskijski: w Kraju Basków i na pn. Nawarry (urzędowy)

* aramejski: wariant języka oksytońskiego

Na terenie Hiszpanii istnieją też języki i dialekty romańskie, które nie mają statusu urzędowych:

• Asturleoński - zespół dialektów

• Aragoński

• Portugalski

Ustrój polityczny:

• Hiszpania jest dziedziczną MONARCHIĄ PARLAMENTARNĄ

• Król Jan Karol z dynastii Burbonów wstąpił na tron w 1975r. po śmierci generała Francisco Franco

• Władza króla jest BARDZO OGRANICZONA:

- mianuje szefa rządu, który zawsze wywodzi się ze zwycięskiego ugrupowania

- w wyjątkowych sytuacjach może wygłaszać orędzia do narodu

- jest najwyższym dowódcą wojska

- rola reprezentatywna

• Władza ustawodawcza sprawowana przez dwuizbowy Parlament = KORTEZY

• Kongres Deputowanych (Congreso de Siputados) = 350 członków, wybieranych w wyborach powszechnych na okres 4 lat (niższa izba)

• Senat = 259 członków, z których 208 jest bezpośrednio wybieranych przez ludzi i 51 mianowanych przez regionalne legislatury (kadencja trwa 4 lata) (wyższa izba)

11.10.2011r.

Kiedy powstała Hiszpania?

• Americo Castro: koniec dominacji muzułmańskiej na tym terenie - rok 1000

• Claudio Sanchez Albornoz: podbój Półwyspu Iberyjskiego przez Rzymian (II w.pne)

• Bartolom Bennassar (Francuz, autor „Historii Hiszpanów”): początek Hiszpanii to okres wizygocki (V w.ne)

Próba kompromisu co do okresu powstania…

• Na Półwyspie Iberyjskim, po raz pierwszy scalonym przez Rzymian, formowała się przez kilka stuleci cywilizacja…

• Wizygoci podjęli na nowo próbę zjednoczenia Półwyspu, a zakończyli ten proces na około 100 lat przed inwazją muzułmanów.

• Islamski podbój położył kres jednoczeniu się językowemu, kulturowemu i religijnemu tych terytoriów…

• W pozostałych częściach Europy Zachodniej - tworzyły się w miarę jednorodne kulturowo i językowo narody

• …a Hiszpania pozostała „niedokończona” (inacabada)…

Rozczłonkowanie terytorium dzisiejszej Hiszpanii pod panowaniem arabskim:

• Chrześcijańskie państewka Półwyspu Iberyjskiemu odmienne języki, zwyczaje, prawa, odseparowane od siebie

• Co je łączyło: wojna z muzułmanami

• Asturowie, Kantabrowie, Baskowie - nie ulegli ani Rzymianom, ani Wizygotom, późno przyjęły chrześcijaństwo

• Prowansja, XIw.: określenie chrześcijańskiego mieszkańca Półwyspu Iberyjskiego mianem „espanol” (Hiszpan)

• „Hiszpanie” sami siebie nazywali Aragończykami, Kastylijczykami, Asturyjczykami

• Określenie „my chrześcijanie” - kiedy wspólnie działali przeciwko muzułmanom

• Tożsamość mieszkańców Półwyspu Iberyjskiego bazowała na religii, a nie pochodzeniu etnicznym czy poczucie przynależności narodowej

Powolne zacieranie różnic:

• REKONKWISTA - walka chrześcijan o wyparcie Maurów z Półwyspu Iberyjskiego, VIII do XVw. ekspansja języka kastylijskiego, który wypierał języki regionalne (asturyjski, aragoński, mozarabski)

• Galisyjski i kataloński przetrwały i zaczęły rozprzestrzeniać na nowe tereny (Portugalia, Walencja)

• Władcy chrześcijańskich państw próbowali je kilkakrotnie zjednoczyć w różne układy. Udało się to dopiero „królom katolickim” Izabeli i Ferdynandowi

• W 1580r. Portugalia we władzy hiszpańskiego monarchy Filipa II wydawało się, że zakończył się proces unifikacji Półwyspu

Ponowne tendencje separatystyczne:

• Kryzys imperium hiszpańskiego (1640): Portugalczycy wykorzystują sytuację i odzyskują niepodległość

• Wojna o koronę hiszpańską między Burbonami i Habsburgami ponownie dzieli Hiszpanię (tzw. wojna o sukcesję hiszpańską w XVIII w.)

• Wojna o niepodległość Hiszpanii przeciwko armiom Napoleona obejmuje wszystkie regiony i jest doświadczeniem chwilowo scalającym kraj.

Tendencje separatystyczne - c.d.

• w XIX w. centralistyczna polityka państwa: Baskowie i Katalończycy walczą o autonomię

• Fenomen federalizmu i nacjonalizmów (baskijskiego, katalońskiego) przetrwał przez cały okres dyktatury generała Franco

• Dzisiejsze tendencje separatystyczne w Hiszpanii pokazują, że zunifikowanie kraju nie było możliwe nawet przy użyciu siły

Położenie geograficzne:

Półwysep Iberyjski - oddzielony od sąsiednich ziem przez Pireneje i morza

Wnętrze kraju przedzielone pasmami górskimi, co powoduje rozbicie Hiszpanii na wiele odizolowanych od siebie ośrodków.

• Te ograniczenia komunikacyjne warunkowały rozwój Półwyspu aż do czasów współczesnych

• Połowę Półwyspu Iberyjskiego zajmuje meseta, płaskowyż osiągający średnio 600 m wysokości. Razem z górami meseta obejmuje 3/5 powierzchni Półwyspu.

Ukształtowanie terenu:

• Hiszpania jest krajem wyżynno-górskim (około 90 proc. Obszaru zajmują wyżyny i góry)

• Góry Kastylijskie (najwyższy szczyn Almanzor) mesetę na dwie części I RESZTE NA GOOGLACH, BO SLAJDY LECĄ Z PRĘDKOŚCIĄ ŚWIATŁA

Początki Półwyspu Iberyjskiego:

• około 1000 000 (MILION!) lat pne. - człowiek który wytwarzał narzędzia z kamienia przywędrował na tereny dzisiejszej Hiszpanii prawdopodobnie z Afryki

• Z terenów Hiszpanii pochodzą najstarsze szczątki człowieka (jaskinia Atapuerca w prowincji Burgos, 780 000 lat pne.; odkryte w 1996/7 r): HOMO ANTECESSOR

• Tartessos - pierwsza kultura Półwyspu Iberyjskiego, o której są informacje w źródłach pisanych

TARTESSOS:

• powstałe w zachodniej Andaluzji

• nie wiemy czy to było miasto, państwo czy region (powiedzmy, że obszar)

• największy rozkwit: 750-600 pne.

• Podłoże etniczne Tartessos: rodzime, ale ludność pozostawała pod wpływem wysoko rozwiniętych kultur ze Wschodu Morza Śródziemnego (Cypr, Północna Syria)

• Religia Tartessos - pod wpływem kultów i obrzędów fenickich

3 kolonizacje Półwyspu Iberyjskiego:

• powodów kolonizacji to złoża metali: złota, srebra, miedzi, cyny niezbędnej do wyrobu brązu

• kolonizacja fenicka (VIII/VII w.pne.) - Fenicjanie przynieśli na Płw. Iberyjski wino, oliwki, kury, osły. Zbudowali wiele świątyń, kolonizacja osadnicza rolników fenickich

• kolonizacja grecka (VI w.pne)

• kolonizacja kartagińska (VI w.pne) - najsilniejsze wpływy na Ibizie, do dzisiaj nosi ona nazwę fenicką: Wyspa Sosen

FENICJA - starożytna kraina obejmująca tereny dzisiejszego Libanu, zachodniej Syrii i północnego Izraela.

Kartagina - rejon dzisiejszego Tunisu - stolicy Tunezji

Ludy Półwyspu Iberyjskiego:

• około Vw. Pne ukształtowanie się etnicznego składu Półwyspu

• dwie wpływające na siebie cywilizacje: celtycka i iberyjska

• Ludy Płw. Iberyjskiego pozostawały pod wpływem wielkich cywilizacji Morza Śródziemnego

• Iberowie - pod wyraźnym wpływem kultury kolonizatorskich (Greków, Fenicjan, Kartagińczyków)

• Kultura Celtów była bardziej zbliżona do świata indoeuropejskiego

Charakterystyka:

• Turdetanie (VI w.pne)

-spadkobiercy kultury Tartessos

-obejmowała dzisiejszą Andaluzję

-dobrzy marynarze i rybacy (najmowani np. przez Kartagińczyków

-plemionami turdetańskimi rządzili królowie

-w ich społeczeństwie było niewielu niewolników (to odrożnia ich od innych ludów Płw. Iberyjskiego)

-religia: elementy fenickie + rodzime (kult byka)

-może tam należy szukać genezy popularności corridy?

• Iberowie

- nazwy „Iberia” i „Iberowie” są pochodzenia greckiego i prawie nie były używane przez Rzymian (a jeżeli już to w formie Hiberia)

-pochodzenie nazwy od słowa „Iber” oznaczającego rzekę (dzisiejsza rzeka Tinto w prowincji Huelva), którą Grecy poznali jako pierwszą (złoża metali)

LUB

-oznaczenie słowa „rzeka” (w ogóle) w języku miejscowej ludności

-grecy określali mianem Iberia wszystkie tereny na zachód od Rodanu (łącznie z terenami dzisiejszej Akwitanii - rejonu administracyjnego we Francji)

-kultura iberyjska obejmowała dzisiejszy Lewant i Katalonię

-została ukształtowana pod koniec Vw. pne. Pod znacznym wpływem greckim

-podstawa gospodarki: rolnictwo, myślistwo, hodowla

-charakterystyczna cecha religii Iberów: sanktuaria w jaskiniach

-pochówki dzieci pod klepiskiem domostw

• Celtowie

-pemiona celtyckie:

• na zachodzie - Luzytanie, zajmujący obszar dzisiejszej śr. Portugalii i hiszpańskiej Estremadury

*składali ofiary z jeńców, których wnętrzności służyły im do wróżb. Ciałą zmarłych palili (w odróżnieniu od Iberów i Celtyberów)

*kontakty ze światem śródziemnomorskim

*grabili restę Płw. Iberyjskiego

• na północy - Galikowie (stąd Galicja) i Kantabrowie

*Galikowie: handel srebrem i złotem wydobywanym z rzek

*Kantabrowie: ważna rola kobiet (matriarchat? „opieka” nad noworodkami i ich ojcami

*wszyscy Celtowie składali ofiary z ludzi i koni

• Celtibrowie

-Celtowie przywędrowali na Płw. Iberyjski w kilku falach, począwszy od ok. 1000r.pne.

-interyzacja plemion celtyckich Celtyberowie

• 3 etapy tworzenia się kultury celtiberyjskiej:

- VII/VIw.pne (pierwsze ufortyfikowane osady, tzw. „castros”; nekropolie)

- V/IVw. Pne (osady o miejskim charakterze garncarskiego)

- III w. pne. (osady o miejskim charakterze; przenoszone ze wzgórz na brzegi rzek)

-Celtiberowie czcili byka i bóstwo utożsamiane z księżycem

• Baskowie

-Nazwa Basków pojawiła się po raz pierwszy w źródłach rzymskich w 76r. pne. „Ludzie Gór”

-początkowo zajmują obszar Nawarry

-przejęli pewne elementy cywilizacji celtyckiej (np. kremację ciał)

-Basków można utożsamiać z 3-ma plemionami, które wówczas zamieszkiwały tereny górnego biegu rzeki Ebro i tylko część współczesnego kraju Basków (Roja Alavesa)

-język baskijski wykazuje zbieżność z językami chamickimi (słownictwo) i językami Kaukazu (struktura)

-ciekawostka: najstarsze nazwy geograficzne Płw. Iberyjskiego nie są baskijskiego pochodzenia, co oznacza, że Baskowie nie byli najstarszymi mieszkańcami Półwyspu, ale mogą być najstarszymi z ludów, który przetrwał tam do dzisiaj

-prawdopodobnie najstarszym ludem na Płw. Iberyjskim byli Iberowie przybyli z Afryki

-około 3000 lat pne. na Płw. Pojawili się protoplaści Basków przybywający ze wschodu basenu Morza Śródziemnego (Kaukazu), którzy następnie zasymilowali się z Iberami

-zbieżność Płw. Iberyjskiego i Kaukazu: Iberia to także państwo istniejące na terenach wschodniej Gruzji między Vw. pne. a VIw. ne., kiedy to zostało podbite przez Persję

Hiszpania pod panowaniem Rzymu (IIw. pne. - Vw. ne.):

• nazwa Hiszpania Rzymianie przejęli od Kartagińczyków. Oznacza ona „Wyspę Królików”

• nazwa ta pojawiła się po raz pierwszy ok. 200r. pne. Rzymianie dodali literę „H”, gdyż w oryginale występowała jako „Ispania” (lub też Spanija)

• Rzymianie używali nazwy Iberia tylko gdy cytowali greckich autorów

• Rzym zdobył Płw. Iberyjski po wojnach trwających łącznie DWA WIEKI.

Rzymska Hiszpania:

• zarządzanie Hiszpanią w pierwszej fazie rzymskiego panowania wzorowane było na administracji Sycylii i Sardynii, wcześniej zajętych przez Rzym

• prowincjami hiszpańskimi kierowali tzw. pretorzy (+ich bliskie otoczenie krewnych i znajomych)

• między 27 a 14r. pne. dokonano nowego podziału Hiszpanii na 3 prowincje: BETYKA, LUSITANIA, TERRACONESIS (wcześniej istniały dwie: Hiszpania Ulterior i Hiszpania Citerior)

• najmniejszymi jednostkami administracyjnymi były civitates

• Rzymianie zniszczyli struktury plemienne i proto-państwa istniejące na Płw. Iberyjskim, ale pozwolili na zachowanie tradycyjnej organizacji miejscowej ludności na poziomie civitas

• Rzym respektował pewne formy własności wspólnotowej, kult miejscowych bogów, czy prawa zwyczajowe (o ile nie kolidowały z prawem rzymskim)

• Najbardziej znane miasta założone przez Rzymian: CORDOBA, LERIDA, PAMPELUNA, później powstały: TARRAGONA, SARAGOSSA, SEWILLA, MERIDA i inne.

• Na terenie Hiszpanii szereg dróg i akweduktów (na cele militarne i transport towarów)

• Po upadku cesarstwa rzymskiego sieć komunikacyjna podobnej jakości zaczęła powstawać dopiero w czasach reform burbońskich

• Rozwinięty transport rzeczny i morski

Społeczeństwo i gospodarka rzymskiej Hiszpanii:

• podział mieszkańców imperium rzymskiego:

- nobile (niewielka ilość)

- pozostali obywatele rzymscy - uprzywilejowani

- wolni mieszkańcy (nie mający rzymskiego obywatelstwa) byli różnorodną grupą i nie mieli praw politycznych

- wyzwoleńcy i niewolnicy stanowili dwie najliczniejsze warstwy społeczne mieszkańców Hiszpanii

Romanizacja Hiszpanii:

• podczas podboju trwającego 200 lat ludności miejscowa przyjmowała narzucane siłą elementy kultury rzymskiej

• najszybciej proces ten zachodzi w Betyce (na pd.), która już wcześniej najbardziej poddawała się kolonizacji

• imigracja ludności z Italii: przenikanie się kultury rzymskiej i kultur iberyjskich

• z czasem większość mieszkańców Płw. Iberyjskiego dążyła do jak najszybszego stania się pełnoprawnymi obywatelami rzymskimi

• istniały jednak podziały: najbardziej oporni wobec narzucanej kultury rzymskiej byli Kantabrowie i Asturowie

Proces przejmowania języka łacińskiego:

• początkowo powszednie używano alfabetów celto-iberyjskich (świadczyły o tym napisy na monetach i teksty umów)

• potem dominuje alfabet łaciński, choć jeszcze w IIw. powstawały inskrypcje w językach miejscowych, ale pisane alfabetem łacińskim (zdarzyły się tez odwrotne sytuacje)

• Rzymianie źle oceniali łacinę Hiszpanów. Określali ją pejoratywnie hispano ore (urodzony w Hiszpanii cesarz Hadrian (117-138 ne.) wzbudzał śmiech u senatorów swoją wymową łaciny)

• Na terenie Hiszpanii urodzili się m.in. cesarze Hadrian i Trajan. Stamtąd pochodziła też rodzina Seneków.

Pozostałości rzymskie w Hiszpanii:

• Akwedukt w Segowii; region Kastylia i Leon

• Amfiteatr rzymski z ruinami kościoła zbudowanego przez Wizygotów; Tarragona (Katalonia)

• Most w Alcantarze

Chrześcijaństwo w rzymskiej Hiszpanii:

• wyznania w rzymskiej Hiszpanii:

- dawne religie miejscowe (wiele z nich miało elementy wschodnie, np. obrzędow fenickich)

- oficjalny kult rzymski (cesarza i rzymskich bogów)

* chrześcijaństwo trafiło na Płw. Iberyjski prawdopodobnie z Afryki

* na Płw. Iberyjskim powstał jeden z największych ruchow heretyckich, jakie pojawily się w tym czasie w Kosciele: skupiony wokół biskupa z Avilii Pryscyliana. Jego idee były potępiane przez Kosior, ale goraco przyjmowane w pogańskiej Galicji, skad pochodzili.

18.10.2011r.

Zakres historii ziem Półwyspu Iberyjskiego

Kryzys cesarstwa rzymskiego:

Pierwszy element osłabienia - Najazdy franków i alamanów. Otrzymują wsparcie od ludności miejscowej niezadowolonej z rządów rzymian. Ludność ta wspiera najeźdźców.

Drugi element osłabienia to przenikanie chrześcijaństwa na tereny rzymskie. Odrzucenie kultu osobowej jednostki- cesarza. Był on dotychczas opozycja centralną. Równość wiernych. Podważa religia całą strukturę państwa.

Kantabrowie i asturowie wykorzystują słabość cesarstwa by odzyskać niezależność.

Grupy bagaudów. Społeczności wspólnie walczące. Są oni przeciwni administracji Rzymu. Chłopi i niewolnicy.

Dopiero od 6 wieku naszej ery to początek państwa Wizygotów. Trwa to przez 2 wieki. 6-8 wiek. Obejmuje ono również dzisiejszą francję.

Hiszpania Wizygotów

Hiszpania leśnych ludzi. Wizygoci to leśni ludzie. Lud germański. Jeden z odłamów gotów. Tergwingowie.

Na początku 5 wieku wkraczają na półwysep iberyjski. Po złupieniu Italii i Galii. Potem przechodzą na PI. Mają już wtedy władcę Leowigild.

Religia w państwie Wizygotów. Religijna różnorodność. Kult cesarza, bogowie rzymskich które mieszały się z kultami celtów. Potem dochodzi chrześcijaństwo. Istnieją dwa rozdzielone kościoły

Szlachta hiszpańska - chrześcijaństwo.

Wizygoci to arionie

arianie to heretycy.

Pogłębia się różnica kulturowa.

Następuje zmiana w 6 wieku, król oraz szlachta postanawiają przejsć na chrześcijanie. Powstaje nowy fundament Panstwa wizygotów.

Niewolnicy w hiszpanii wizygockiej.

Podobne do sytuacji w rzymie.

Chrześcijaństwo usprawiedliwia ich istnienie. Są postrzegani jako niewolnicy boga.

Kościół był jednym z największych posiadaczy niewolników.

Nie mogli stac się wyzwoleńcami, gdyż formalnie należeli do boga, a nie do biskupa. Kościół starał się by chrześcijanie nie byli niewolnikami zydów

zniesiony zakaz małpiarstw pomiędzy gotami a ludnością Hiszpanii.

Szereg restrykcji względem żydów. Zydzi są społecznością poddawaną dyskryminacji. Ich bogactwo pochodziło z zagranicy. Za bardzo przeszkadzali lokalnym władza. Koniec 7 wieku konfiskata majątków żydowskich.

Dwa porządki prawne. Dwa kodeksy. Jeden dla gotów drugi dla nie gotów

Prawo Liber Judicorium - kodeks ten przetrwał do końca arabskiego podboju Hiszpanii.

Wizygoici dokonali unifikacji prawnej i terytorialnej. Dzieku nim hiszpania była na tyle scalona ze była w stanie później przeciwstawić się zagrożeniu arabskiemu.

Hiszpańska tożsamość:

W czasie panowania wizygotów mieliśmy zalążki społecznictwa Hiszpanii. Kronika biskupa izydora z Sewilli. W jego kronice pojawia się królestwo hiszpańskie a nie królestwo gockie. Pisze o Hiszpanach jako mieszkańcach hiszpanii.

Dokumenty z synodów z 7 wieku. Zawierają sformułowanie „ludy hiszpanii”

Wizygoci, mimo że sprawowali władze, nie odcisnęli śladów na kulturze. Ani jeśli chodzi o język ani o obyczaje, architektura, stroje. Nie zostało przez nich zmodyfikowane. Stanowili małą część ówczesnego królestwa. Nawet tam gdzie było ich więcej, nie pozostawili oni większych śladów.

Więcej śladów arabskich.

Powód - odmienna różnica kulturowa i w rozwoju cywilizacyjnym.

Około 300 słów hiszpańskich ma swoje pochodzenie germańskie. Głównie są to nazwiska i imiona. Słownictwa wojenne oraz te, które związane są z królestwem.

Do zaniku języka przyczyniło się przejście z arianizmu na katolicyzm.

Ocena okresu wizygockiego.

Hiszpania wyrożnia się:

• ogólnym poziomem wykształcenia ludzi. Ludzie byli piśmienni i mieli jakąś tam wiedzę

• poziom intelektualny elit

al - andalus - hiszpania muzułamńska

• arabska nazwa PI. Nadana przez jego muzułmańskich zdobywców.

• Uzywana do okreslenia terytoriów pod rządami muzułanów 8-15 wiek.

• W czasie rekonkwisty ziemie iberyjskie były stopniowo ponoiwnie zdobywane przez chrzescijan zajmujące północne enklawy.

• Nazwa al-andalus zaczęła się odnosić tylko do zdominowanych przez islam ziem na południu.

• Berberowie - rdzenna ludność wywodzi się z rejonów pn afryki i Sahary. Nazwa „berber” pochodzi od łacińskiego barbarzyńca. Na początku byli ludnością, która sprzeciwiała się arabom. Później zostali przekonani i przechodzą na islam.

• Mozarabowie - chrześcijanie pod muzułmańskim panowaniem. Zarabizowani. Mimo wszystko zostali przy swojej wierze.

• Muwalladowie - hiszpańscy muzułmanie. Ta część ludności podbitej, która przeszła na islam.

Skad się wzięli arabowie?

• święta wojna. Kolejne zdobycze.

• Moment słabości w państwie. Osłabienie w państwie wizygotów.

• najazd na PI w 711 roku pod wodzą Tarika - berbera służącego jednemu z arabskich gubernatorów arabskich a afryce pn.

• Tarik i oddziały wylądowali w miejscy które do dzisiaj nosi nazwę Gibraltar. Nazwa od jego imienia. „Skala tarika”.

• przez kolejne 50 lat zdobytymi obszarami rządzili gubernatorowie.

Warunki życia są lepsze niż za wizygoirów. Sprawniejsze i kompetentniejsze państwo. Lepszy handel. Kraj bogacił się. Reforma rolna - likwidacja wielkich majątków ziemskich. Kościelnej i magnackiej

Al Andalus

• Nazwa oznaczała kraj wandali. W odniesieniu do betyki, którą wandalowie zajmowali przed udaniem się do pn afryki.

• Arabowie nigdy nie zajęli terytoriów zamieszkiwanych basków.

• Asturia po krótkiej okupacji uwolniła się od najeźdźców.

• Galicja została opuszczana przez muzułmanów w 740 rokui potem tylko nękana najazdami od czasu do czasu.

Dwa główne konflikty:

• Pomiędzy arabami a berberami.

• Pomiędzy dwoma arabskimi rodami. Wywodzącymi się z pólnocy a drugi z południa. Kajsyci i Jemenici. Konflikt o władzę

785 r- wzniesienie pierwszego meczetu. Meczet w kordobie. Wykorzystani8e po kulturze wizygockiej. Jeśli ktoś nie mógł udawać się do mekki udawali się tam.

W al-andalus prowadziło bardzo rygorystyczną szkołę prawniczą islamu - malekicką.

Inne napięcia:

• rebelie Mozarabów - bo są gorzej traktowani.

• bunty Muwalladów - buntowali się przeciwko wyzyskowi ze strony państwa. Chcieli być zwolnieni z podatków.

• Mozarabowie byli zbyt wyniszczeni podbojem i są zbyt zajęci walką o przetrwanie kulturowe i ekonomiczne by stanowić element zagrażającym władzom

• walki z łupieżczymi najazdami wikingów. Nie zachwiały one jednak równowagą państwa.

Opozycja wobec al-andalus:

chrześcijanie napierają z północy na południe.

święta wojna z niewiernymi na północy połwyspu iberyjskeigo. Nie przyniosła rezultatów.

Baskowie rozszerzali swoje terytoria.

Chrześcijanie wykorzystują słabość państwa. Zagarniają terytoria. Alfons III spowodował wycofanie się arabów z południa. Mozarabowie opuszczali państwo muzułmańskie. I uciekają na północ. Tam władze przejmują chrześcijanie. Tam im się lepiej żyje, nie ma tam dyskryminacji. Przynoszą oni elementy kultury mozarabskiej.

Al-andalus - forma

państwo zmieniało formy rządów.

• Emirat

• Kalifat Kordoby

• rozwój handlu i kultury

• rozwój gospodarki

• powstaje wiele arcydzieł muzułmańskiej kultury hiszpańskiej

• rozczłonkowanie terytorium i powstają TAIFAS - państwa uformowane na terytoriach dawnego emiratu. Państwa słabe militarnie. Chrześcijanie coraz częściej odnoszą zwycięstwa.

Społeczenstwo:

Hiszpanię wizygocką zamieszkiwało 4 mln ludzi. Tym, którzy się sprzeciwiali władzy, odbierano ziemie. Ci, którzy się podporządkowywali musieli płacić od ziemi podatek. Zwycięscy muzułmanie stawali się wielkimi posiadaczami ziemskimi.

Religia:

Nawrócenie chrześcijan na islam. Nie są to nawrócenia masowe. Czasem są to całe rodziny łącznie z niewolnikami. Cała otoczka arystokratycznego domu przechodzi na islam.

małżeństwa mieszane. Wszystkie kobiety przechodzą na wiarę męża. Czterokrotnie zwiększało to ilość ludności przechodzącej na islam.

Odrębności językowo kulturowe.

Wizygoci wtopili się w kulturę lokalną. Tutaj te odmienności są tak duże, że nie ma mowy na wtopienie. Jest to życie obok siebie. Separacja. W miere pokojowe współistnienie trzech kultur.

Przejawy arabizacji. Było używanie arabskich imion oraz przyjmowanie nazw arabskich klanów.

Modą było poszukiwanie arabskich przodków. Dużą wage przynosiło pokrewieństwo z rodziną proroka. Konflikt między arabami i muwalladami.

Mozarabowie:

• podbici chrześcijanie.

• Liczebna większość ludność al-andalus.

• Zarabizowani.

• Wpływ kultury widoczny tylko poprzez kulturę zewnętrzną. Nie były to wartości.

• Język arabski służył tylko do kontaktów z władzami. Dlatego, że był językiem urzędowym. Przetrwał w dokumentach mozarabskich.

• Arabskie struktury były bardziej oparte na klanach wielopokoleniowych. Chrześcijaninie opierają się na rodzinie.

• Większa rola kobiety u chrześcijan.

Chrześcijanie jako lud księgi ( Stary Testament). Nie byli szykanowani ze względu na swoją wiarę. Mieli pozwolenie na kultywowanie wiary. W sprawach wewnętrznych mogli postępować wg własnych praw. Nie mogli nakłaniań na przejście na swoją wiarę.

W kontaktach z islamem podlegali prawu islamu.

Państwo al-andalus Uznawali struktury kościoła mozarabskiego\

żydzi:

żydzi mogli zachowywać swoją wiarę. Mogli zarządzać swoimi s;prawami po swojemu. Dobrze wpisali się w kulturę piśmienna cywilizację islamską. Represjonowani podczas władzy Wizygotów. Co wpłynęło na entuzjastyczne przyjęcie islamskich rządów.

Gospodarka:

przeżywa duży rozkwit. Wizygoci nie zawiązali relacji gospodarczych i handlowych. Hiszpania zaczyna odżywać. Poziom dorównuje poziomowi za czasów rzymian.

Arabowie sprowadzają nowinki najnowsze jeśli chodzi o rolnictwo. Irygacja, nowe sposoby irygacyjne. Inny stosunek ludzi pustyni do możliwości jakie dawały urodzajne hiszpańskie ziemie.

Do Hiszpanii trafiały: daktylowce, cytryny, pomarańcze, granaty

produkty eksportowe : wyroby skórzane, tkaniny, szkło, papier

gdzie? Do krajów arabskich i na bliski wschód

skąd? Do kordoby dostarczano złoto z czarnej afryki i kość słoniowa i niewolnicy.

Uboga Europa sprowadza sobie z Hiszpanii ekskluzywne towary. Ubiory dla władców, szkatułki, klejnoty. Biedniejsza Europa wysyła słowiańskich niewolników.

Hiszpania największym centrum handlu niewolnikami. Żydzi się tym zajmowali.

Trzy wpływające na siebie kręgi kulturowe: chrześcijanie, islam, żydzi

Zydzi - rozkwit intelektualny. Osoby piśmienne, językowe, zajmują się medycyną i nauką. Intelektualiści. Przybywają do Hiszpanii z innych terytoriów. Skupia ich w sobie.

Chrześcijanie - słabo wykształceni. Ludzie prości. Bez wykształcenia. Nie mogą wejść w elitę. Ci wykształceni przemieszczają się na północ.

Poezja i pieśni oddziaływały na poezję arabską. Potem ona wywarła wpływ na poezję trupadurów średniowiecznych.

Pod koniec X wieku Navarra i Rioja stały się obszarem największego rozkwitu kultury w chrześcijańskiej Hiszpanii.

Klasztory - centra chrześcijańskiej kultury. Przekazywanie tradycji wizygockiej. Pierwsze kastylijskie teksty.

Sztuka mozarabska.

Synteza obu tradycji chrześcijanie i muzułmanie. Tematyka chrześcijańska + stylistyka arabska. Islamskie motywy i formy dekoracyjne.

Nawet ci mozarabowie, którzy opuścili południe propagowali te style na północy. Trudno odróżnić czasem czy to styl arabski czy mozarabski.

25.10.2011r.

Meczet w Cordobie:

• Mezquita - przebudowany w katedrę meczet, jedno z najwspanialszych dzieł architektury islamu

• Wnętrze o wysokości 11,50 m, z 850 kolumnami połączonymi podkowiastymi łukami rodzaj labiryntu

• Zajmuje teren o wymiarach 179x128m. otoczony murem z wieżą - dzwonnicą (dawnym minaretem)

• Zbudowany w ciągu 2 wieków (VIII - X) na fundamentach świątyni rzymskiej i na murach istniejącej wówczas bazyliki Wizygotów

• Po zdobyciu Kordoby przez chrześcijan, na środku sali modłów meczetu zbudowano w XVI katedrę

• W 1526 cesarz Karol V przybył do meczetu i podobno powiedział: „zniszczyliście coś, co było jedyne w swoim rodzaju i postawiliście coś, co można zobaczyć wszędzie”

Kultura miejska Hiszpanii XI i XII w.

• miasta muzułmańskiej Hiszpanii

- liczyły po kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców (w Kordobie było 100 tys. ludzi)

- były centrami handlu i rzemiosła

• miasta chrześcijańskie

- nie przekraczały 1000

- były jedynie siedzibami władców i ośrodkami kultu religijnego

- w czasie rekonkwisty ich znaczenie zaczęło rosnąć (wraz z populacją)

• miasta chrześcijańskie rozwijają się pod względem prawnym i instytucjonalnym

• powstają zbiory praw miejskich (fueros), które z czasem wypierają obowiązujące prawa zwyczajowe

Turystyka religijna w XII w.

• szlak pielgrzymkowy do Santiago de Compostela (El Camino de Santiago)

• wzdłuż tej trasy (zwanej Drogą św. Jakuba) - ośrodki zaopatrujące pielgrzymów w prowiant, ubrania, transport, noclegi. ROZKWIT EKONOMICZNY

• Santiago de Compostela - miasto w północno-zachodniej Hiszpanii, w prowincji A Coruna, stolica regionu Galicia. Miejsce spoczynku św. Jakuba Większego jednego z dwunastu apostołów, uczniów Jezusa Chrystusa

Santiago de Compostela

• jeden z trzech głównych celów średniowiecznego pątnictwa (wraz z Rzymem i Ziemią Świętą)

• pielgrzymka do grobu apostoła traktowana jako element resocjalizacji (zadany sobie samodzielnie lub nakazany wyrokiem sądowym)

• wyruszyli na nią ludzie różnych stanów

Kultura Hiszpanii arabskiej w XI i XII w.

• wszystkie 3 kultury Hiszpanii były cywilizacjami głęboko religijnymi, więc główny nurt ich życia intelektualnego toczył się wokół spraw związanych z religią

• istnienie wspólnej „Świętej Księgi” (dla chrześcijan to ST) wpływało na kontakty „naukowe” trzech społeczności

8.11.2011r.

Rekonkwista i konkwista

Hiszpania - pod koniec średniowiecza, początki renesansu to etap, który można uznać za początek Hiszpanii nowożytnej; małżeństwo 2 królów Ferdynand Aragoński i Izabela Kastylijska - królowie chrześcijańscy. Za ich czasów Hiszpania poczyniła duże postępy. Nosili 32 korony i używali tytułu w obu częściach państwa, Ferdynand angażował się bardziej w sprawy Kastylii. Izabela - walczyła z magnatami w Kastylii. Dwór mobilny - brak stałej siedziby, królowa często zmieniała strój na regionalny - obowiązujący w danej części królestwa - respektowała różnice. Problemy w zjednoczeniu tych 2 królestw. Kastylia -b. scentralizowana, król prawo dla całego państwa - jedyna opozycja - magnatów. Aragonia przestrzegała bardziej praw feudalnych, istniał parlament kontrolujący króla, ograniczał nakładanie zbyt wysokich podatków itd. Wojna z Granadą - trwałą 10 lat, mieszkańcy w większości muzułmanie, ich prawo osobiste po podbiciu miało być respektowane; nie wierzono w to - głównie bogaci wyjechali 200 tys - wyjechało, zostało mniej nie niż połowa; część dostała się do niewoli. Papież traktował tę wojnę jako wojnę religijną więc Izabela i Ferdynand mieli wparcie finansowe papiestwa, ogłoszono to zwycięstwem kościoła, stąd miano królów katolickich. Zdobycie Grenady - symboliczne zakończenie walki między 2 religiami. Para królewska chciała się odseparować od papiestwa, uniezależnienie kościoła hiszpańskiego od Rzymu i podporządkowanie królom, mogli mieć prawo veta do postanowień papieskich, mianować urzędników kościelnych. Nie było reformacji - jak w innych krajach Europy, Kościół był już właściwie zreformowany, zwierzchnictwo królów hiszpańskich nad duchowieństwem. XV - fenomen: Inkwizycja Hiszpańska, odmiana inkwizycji powołanej w średniowieczu do walki z heretykami, duży stopień centralizacji, zależna od monarchii a nie papieża, zajmuje się raczej nawróconymi - którzy przeszli na chrześcijaństwo z judaizmu i islamu - badają szczerość i prawdziwość ich wiary. Chodziło także o potomków tych ludzi. Kolejne zadanie - czuwanie nad przestrzeganiem moralności chrześcijańskiej. Rozpoczyna działanie 1481r w Sewilli. „Auto-da-fe” - akt wiary, publiczna deklaracja przyjęcia lub odrzucenia chrześcijaństwa przez ochrzczoną osobę. Musieli to zrobić oskarżeni o herezję, powrót do islamu czy judaizmu po ochrzczeniu, osoby oskarżone o czary itd. Proces w Hiszpanii, Portugalii a potem w koloniach - rozszerzył się na Nowy Świat. Auto-da-fe to końcowy etap inkwizycji hiszpańskiej. Okres rekonkwisty. Grupa Morysków - ci, którzy zostali namówieni lub siła nawróceni z islamu na chrześcijaństwo. Mudeharowie zmieniają się w morysków - siłowa zmiana wiary. Głowny działacz - spowiednik Izabeli, umiarkowane ale zdecydowane kroki, bp Toledo - silniejsza ręka, metoda przymusu. Zakaz noszenia stroju arabskiego, pewnych rytuałów. Wystąpienia ludności lata 20 XVIw. Przeciwko muzułmanom w Walencji i Murcji. Moryskowie zawierają tajne porozumienie z władzami - za odpowiednią opłatą - przejście na chrześcijaństwo, w zamian ochrona przed inkwizycją, możliwość pozostawienia niektórych elementów kultury. Sankcje przeciwko muzułmanom: odbieranie im ziemi, zniszczono podstawy przemysłu morysków, 1565r - synod w Grenadzie - oficjalny zakaz używania arabskiego, noszenia strojów, wyprawiania świąt, możliwość inwigilacji - kontroli domów, „indoktrynacja” chrześcijańska dzieci odsuwane od rodziców i edukowane w duchu chrześcijańskim. Moryskowie szukali wsparcia w Pn Afryce, Maroku u piratów berberyjskich. 1568r - powstanie w górach Alpuchara; wymordowanie księży - w odwecie zniszczono całe wioski muzułmańskie. Pomysł przesiedlenia morysków w Grenady - aby nie pozostawali w skupieniu, ¼ ludzi skazanych na przesiedlenie umiera w drodze. Grananda traci kolejnych ludzi - zasiedlenia chrześcijanami, którzy nie znają się tak dobrze na rolnictwie, którym szczycili się Arabowie, tereny zaczynają podupadać, rozłam między moryskami i chrześcijanami jest wielki. Moryskowie nie są w stanie zaakceptować niektórych elementów wiary katolickiej - np. boskości Jezusa, dogmatu trójcy świętej itd. Żydzi - już w 1492r, po zdobyciu Grenady - dekret o wygnaniu Żydów, główny obiekt represji - tzw. konwersos/marranos (obraźliwe, poch. od słowa świnia), ci którzy przeszli na chrześcijaństwo. Oskarżenia o praktykowanie swojej wiary mimo chrztu; niby się asymilują ale przez to bardziej umacniają swoją pozycję zawodową w nowym państwie. Pojawiają się stereotypy - tzw. domniemany mord rytualny - zabijanie dzieci chrześcijańskich i robienie macy z ich krwi. W innych krajach - np. w Holandii, Niemczech polowania na czarownice. 1492 - dekret w którym jest ultimatum - labo chrzest albo wygnanie, połowa przyjmuje chrzest, część próbuje uciec, m.in. do Portugalii. Kwestia czystości krwi - różne urzędy, uniwersytety zaczęły wymagać potwierdzenia czystości krwi - nie można mieć przodków arabskich lub żydowskich do 5 pokolenia wstecz. Ci ludzie nie mogą zajmować publicznych stanowisk, nie mogą być księżmi.

Polityka zagraniczna - plany zdobycia kolejnych terytoriów Arabskich, np. Algierii - fiasko. Neapol i Sycylia od początku XVI w należy do Hiszpanii. Kontakty z pn Europą - Baskowie. Podboje Kolumba - uwaga się skupiła na nowym kontynencie. Pierwszy etap - podbicie wysp Kanaryjskich, zamieszkanych przez ludy berberyjskie. Na początku te wyspy były celem samym w sobie. Potem okazało się że są świetną bazą dla dalszej ekspansji i handlu, tutaj zatrzymywały się wszystkie statki płynące dalej. Kolumb początkowo szukał wsparcia w Portugalii, tam go nie dostał, wiec popłynął pod bandera królów katolickich. Terytoria podbite w nowym świecie razem z terenami Hiszpanii - pierwsze nowożytne Imperium. Karol V - zasłynął jako władca najpotężniejszego państwa w Europie - imperium nad którym nie zachodziło słońce. Wychował się na dworze flamandzkim, pochodził z dynastii Habsburgów. Później Filip II - dołącza jeszcze Portugalia - powiększenie mocarstwa. Hiszpanie dotarli również do Azji - Filipiny - nazwa od Filipa II, druga poł. XVIIw. Hiszpańskie imperium kolonialne istnieje do XIX w. Na początku - odkrycie Kolumaba - wysp, nie było uważane za początek podbojów, zlekceważono, dopiero kolejni - Coretz, Pizarre, zwrócili uwagę na te tereny i ich wielkość. Vice-królestwa - kolonie w nowym świecie. Vice Królestwo Nowej Hiszpanii - obecny Meksyk, Teksas, Kalifornia, Floryda, Luizjana, Kostaryka, Nikaragua. Vice Królestwo Peru - Peru i Chile. Vice Królestwo Nowej Granady - Kito, Wenezuela, Panama. Vice Królestwo La Platy - Boliwia, Urugwaj. Migracje Hiszpanów. En comienda - rodzaj pańszczyzny autochtonów wobec konkwistadorów. Odprowadzali im ją formalnie za tzw. opiekę i ewangelizacje. Mieli dostarczać tez pracowników kopalnianych konkwistadorom - ciężka praca, wiele osób umiera. Mordy podczas najazdów, masowe fale samobójstw autochtonów, aborcje - kryzysowe reakcje. Populacja się zmniejszała. Konkwistadorzy przynoszą nieznane tam choroby - ospa, tyfus itd. Sprawa działalności misjonarzy - franciszkanie pozytywny wpływ, ograniczenie wyzysku władzy konkwistadorów) i dominikanie. O. Bartolome de las casas - „Krótka historia o wyniszczeniu Indian” - okrucieństwo konkwistadorów, doprowadził do wydania dokumentu Nowe Prawa, które likwidowały el comiendę. Później książka o. Bartolome była wykorzystywana przeciwko Hiszpanom. Rozczarowanie > mało złóż złota, przypraw. Dopiero później odkryto złoża srebra. Pomidory, kukurydza, ziemniaki - przywiezione z nowego lądu. Tzw. zemsta ameryki - tytoń i syfilis. Złoża rtęci na terenie Peru, które służy do wyrobu srebra. Nagły napływ dóbr rozleniwia Hiszpanię - brak modernizacji, dbałości o rozwój, zasoby które mogłyby się przyczynić do postępu, są źle użytkowane, postępuje zadłużenie, skarb ameryki - został roztrwoniony przez ówczesne władze.

Erazm z Rotterdamu - duży wpływ na hiszpańskich uczonych, klimat inkwizycji - krytyka Erazma, pierwsze naciski, cenzura. Pierwsza poł XVII w. - lista ksiąg zakazanych - ochrona przed protestantyzmem. Filip II nakazuje aby studenci studiujący poza granicami wrócili do Hiszpanii, wyjątek - Włochy. Ignacy Lojola - początek działalności jezuitów, działalność misyjna wśród Hiszpanów. Inkwizycja z czasem nakierowana na całą wspólnotę katolików - buźnierstwa, herezje itd. To przenosi się także na tereny nowego świata.

Sztuka - silny wpływ innych kręgów kulturowych - sztuki flamandzkiej i włoskiej XVIIw. - uwalnianie się sztuki hiszpańskiej spod wpływów obcych - Velazquez, El Greco. Rozwój żeglarstwa, budowa statków. Nauka - nowy nurt rozwój nauk przyrodniczych, nurt antropologicznych. „Ogólna historia Hiszpanii” - podwaliny historiografii Hiszpanii. Literatura - język hiszpański - dyplomacja, dwór. Romanse rycerskie - nowy gatunek. Novela picaresca - pokazuje życie ludzi z marginesu. Cerwantes - Don Kichot. Złoty wiek w literaturze hiszpańskiej.

15.11.2011r.

Od czasów podboju Nowego Świata do dyktatury - najważniejsze wydarzenia i przemiany w Hiszpanii w okresie XVII - XXw.

WIEK XVII:

• Rządy Habsburgów: Filipa III (1598-1621) i Filipa IV (1621-1665) oraz Karola II (1665-170)

• Gaspar de Guzman y Pimentel Ribera y Velasco de Tovar, hrabia de Olivares - duży wpływ na politykę Hiszpanii: powołanie Junta de Reformacion (1621) wypełnienie korupcji w państwie

Hrabia Olivares - dążenie do dokończenia unifikacji Hiszpanii:

• postulat utworzenia 140tys. Armii („Unia Broni”): sprzeciw lokalnych Parlamentów

• postulat zniesienia fueros (praw regionalnych) i upodobanie wszystkich królestw do Kastylii. Udział w życiu politycznym także ludzi z prowincji

• sprzeciw wobec rozporządzeń co do „czystości krwi” (Sam Olivares był potomkiem converso)

• równość prawa dla wszystkich obywateli

• projekt zaproszenia Żydów wygnanych z Hiszpanii do powrotu…

• Hiszpanie mieli stać się narodem ponad podziałami regionalnymi, które dotąd były wyznacznikiem tożsamości

Losy Morysków:

• 1608 - Rada Państwa (Consejo de Estado) uchwaliła deportację Morysków mimo oporów magnatów (czerpali korzyść z pracy Morysków) oraz przedstawicieli Kościoła (bali się, że powrót Morysków do krajów muzułmańskich zniweczy pracę włożoną w ich nawrócenie…)

• Mieli 3 dni na spakowanie się i wyjazd (chyba, że przedłużyli zaświadczenie o ich wierze chrześcijańskiej wydanej przez proboszcze)

• 1609-1614: wygnano z Hiszpanii 300tys. Morysków

• Większość osiedliła się w Afryce Północnej, gdzie patrzono na nich niechętnie („skażeni chrześcijaństwem”)

• Głównym powodem wygnań nie tyle odmienność religijna (wielu było chrześcijanami…), ale kulturowa (przeszkadzały odmienne obyczaje)

Sprawy wewnętrzne: Kryzysy

• Powstanie w Katalonii:

* 1635: Francja zaatakowała Hiszpanię od strony Katalonii pomysł oderwania od Hiszpanii: sojusz obronny z Francją, a potem przekazano tytuł władcy Katalonii królowi Francji Ludwikowi XIII (1641)

* Wyzysk gospodarczy Katalonii ze strony Francji nastroje antyfrancuskie

* Po 10 latach Hiszpania ponownie zdobywa Katalonię, ale prowincja Rosellon pozostaje już w rękach francuskich (do dziś występuje tam język kataloński!)

• Oderwanie się Portugalii (1668)

• Próby secesji Andaluzji i Argonii (nieudane)

Gospodarka i społeczeństwo XVIIw

• Epidemia: dżuma, ospa

• Kryzys demograficzny: zła kondycja rolnictwa, niedożywienie ludności

• Mały procent ziem nadających się do uprawy był porzucany przez chłopów, nowi właściciele (magnateria, szlachta), traktowali je raczej jako zabezpieczenie kapitałowe, a nie źródło potencjalnych zysków

• Ucieczka chłopstwa do miast, Ameryki i obszarów peryferyjnych (powód: zbyt wysokie podatki np. w Kastylii, więc migracje do regionów na obrzeżach kraju)

• Upadek głównej gałęzi przemysłu: włókiennictwa (wyroby zza granicy tańsze od miejscowych)

• Napływ pieniądza z Ameryki powodował inflację i wzrost kosztów produkcji

• Upadek wielkich centrów handlowych i przedsiębiorstw produkujących statki Państwo zajmuje statki na potrzeby wojenne: wojna XXX-letnia Habsburgów z krajami protestanckimi (przeszkoda dla handlu zamorskiego)

• Proces koncentracji władzy i pieniądza: klasy wyższe bogaciły się kosztem reszty społeczeństwa; instytucje polityczne zajmujące miejsce pośrednie w systemie władzy (kortezy, samorządy miejskie) traciły znaczenie polityczne na rzecz Korony i arystokracji

• Zubożenie ludności - kryzys społeczny

• Zjawisko bandytyzmu (bandoleros) wspierani przez warstwy ludowe, funkcjonują aż po wiek XIX (Robin Hood)

• Wzrost liczby żebraków i włóczęgów (przybywają z innych krajów)

• Kryzys miejskich warstw średnich (kupcy, rzemieślnicy), nie potrafią konkurować z obcymi kupcami i produktami, tracą uprzywilejowaną pozycję

Kryzys i wyjście z niego:

• Mimo dóbr z Nowego Świata, spadek poziomu życia

• Powstają pisma próbujące wyjaśnić ten stan i znaleźć różne sposoby wyjścia z niego (arbitrios)

• Arbitriastas: urzędnicy, kupcy duchowi, oficerowie

• TEZA: przyczyny upadku państwa związane z przejęciem władzy przez Habsburgów (krytyka ekspansjonizmu i prowadzenia wojen, które osłabiły Hiszpanie)

• Bogactwo Nowego Świata - „rozleniwiło” Hiszpanów

• Inne koncepcje: zarzucenie wszystkiego co złe: Żydom, cudzoziemcom, heretykom

• Koniec XVII w. przynosi powolne wychodzenie z kryzysu

Sytuacja w kulturze i nauce w XVII:

• kryzys uniwersytetów

• Niski poziom nauczania

• Brak kontraktów z zagranicą, odrzucanie nowości

• Zainteresowanie studiami prawniczymi i colegios mayores, które kształciły kadrę biurokratyczną

• Miejsce uniwersytetów zajęły szkoły jezuickie

• Mała liczba wydanych prac naukowych i tłumaczeń

• Więcej książek o tematyce religijnej

• Spadek ogólnej liczby tytułów i nakładów książek

• Gorsza jakość publikacji

WIEK XVIII:

• Wojna o sukcesję hiszpańską i przejęcie tronu przez Burbonów (Filip V, Ferdynand VI, Karol III, Karol IV)

• Oświecenie hiszpańskie było katolickie:

- bardziej nawiązywało do renesansowych idei Erazma z Rotterdamu niż do francuskich filozofów

- mimo tego największy wpływ na kulturę tamtego okresu wywierała Francja (sztyka, muzyka, teatr)

• W ramach WIELKIEJ ENCYKLOPEDII FRANCUSKIEJ (1783) artykuł na temat Hiszpanii: „kraj ignorantów, bigotów, leni, żyjących w okrucieństwie i tyranii”

• Oburzeni hiszpańscy reformatorzy odpowiadają protestem + ochłodzenie relacji z Francją, odrzucenie idei francuskiego oświecenia

Czarna Legenda:

• La leyenda Negra: powstała w XVI, ugruntowana na przełomie Oświecenia i XIX w.

• Obraz Hiszpanów jako narodu fanatyków religijnych i bezwzględnych agresorów

• Źródło w niechęci do XVI-w. Hiszpanii (imperium Habsburgów) + zazdrość po zdobyciu Ameryki i jej bogactw

• Kto ją tworzył? Głównie reformatorzy religijni i wygnani Żydzi, atakujący inkwizycję

• Wojna z Niderlandach i jej okrucieństwa spowodowały rozpowszechnienie się negatywnego obrazu Hiszpanii w Europie

• Oskarżenie Hiszpanów o mordowanie Indian (Bartolom de Las Casas: Krótka relacja o wyniszczeniu Indian) „krwiożerczy konkwistadorzy”, wyzyskiwacze, nieumiejętnie zarządzający koloniami

Społeczeństwo i gospodarka w XVIIIw.:

• Polepszenie warunków życia

• Uodpornienie na epidemie

• Mniej konfliktów zbrojnych

• Wzrost liczby ludzności

• Dynamiczny rozwój Katalonii oraz Kraju Basków

• Reformatorzy oświeceniowi wprowadzają ochronę rodzimego przemysłu (bariery celne, zakaz eksportu surowców)

• Manufacturas Reales (państwowe manufaktury): produkcja artykułów zbrojeniowych /huty, stocznie/; tkaniny, szkło, kobierce

• Rozwój rolnictwa, głównie przez zagospodarowanie nieużytków

Rozwój społeczno-gospodarczy a podziały regionalne:

• Spektakularny rozwój ekonomiczny Katalonii:

* wykorzystują powstanie jednolitego rynku

* ochronę przed zagraniczną konkurencją

* sami zaczynają zagrażać interesom kupców w pozostałych regionach Hiszpanii

* Katalończycy opanowują większość handlu z Ameryką

* zakładają pierwsze fabryki tekstyliów

• Kraj Basków: podstawą rozwoju jest rolnictwo oraz przemysł styczniowy

• Zmiany na poziomie rozwoju poszczególnych rozwojów: bogata Kastylia i Andaluzja ubożeją!

• Andaluzja staje się zacofanym regionem rolniczym, z wysokim bezrobociem wśród ludności wiejskiej

• Najbardziej rozwinięte: Kraj Basków, Katalonia, Kantabria, Walencja

Ameryka hiszpańska w XVIIIw:

• Od XVIIw. Inne kraje Europy prowadzą konsekwentnie ekspansję na terenach Ameryki Hiszpańskiej i Portugalskiej

• Holendrzy, Francuzi, Anglicy opanowują kolejne terytoria

• Portugalczycy mieszkający w Brazylii pragną rozszerzyć swoje wpływy

• XVIII to okres największej ekspansji handlowej europejskich potęg na obszarze Ameryki Hiszpańskiej

• Wyprawy naukowo-badawcze na terenie Nowego Świata

• Utrata europejskich posiadłości (Neapol, Niderlandy)

• Jedynym oparciem gospodarczym dla Hiszpanii pozostaje Ameryka

• W ramach reform administracyjnych Hiszpanie utworzyli nowe organizmy:

* Wicekrólestwo Nowej Grenady wydzielona w 1717r. z Wicekrólestwa Peru, obejmowała dzisiejszą Wenezuelę, Gujanę, Kolumbię, Panamę, Ekwador itd.

* Wicekrólestwo La Platy 1776r.

Rewolucja francuska a Hiszpania:

• Wojny napoleońskie toczyły się na Płw. Iberyjskim w latach 1808-1814

• Początek konfliktu: okupacja Portugalii przez armię francuską w roku 1807 i Hiszpanii 1808

• W Portugalii Anglicy mieli swoje bazy morskie, z których robili wypady przeciwko francuskim statkom na morzach. Napoleon postanowił więc spacyfikować ten ostatni wrogi skrawek kontynentalnej Europy (wykorzystując przejście przez terytorium Hiszpanii)

Guerrilleros - walczący partyzanci:

• Zmagania Hiszpanów stały się pierwszą w nowożytnej historii wojną narodowo-wyzwoleńczą i partyzancką

• Zwycięstwo w tej wojnie Hiszpania i Portugalia zawdzięczały w znacznym stopniu swoim guerrilleros

• Ich opór uniemożliwiał armiom napoleońskim pacyfikację Półwyspu

• Aż 2/3 armii Napoleona nie walczyła z regularnym wojskiem hiszpańskim, ale z partyzantami

• Napoleonowi pomagali także Polacy

Wojna napoleońska a tożsamość narodowa:

• Dla Hiszpanów była to walka o wyzwolenie swojej ziemi z rąk cudzoziemców

• Ale obok czynnika narodowego istotny także czynnik religijny

• Francuzów postrzegano jako wrogów wiary katolickiej, heretyków, bezbożników

• Po stronie hiszpańskiej partyzantki często walczyli księża. Hasło: Dios, Patria, Rey (Bóg, Ojczyzna, Król)

• Ludowy zryw miał charakter spontanicznej reakcji wiejskich wspólnoc stających w obronie swojej tradycji

• Guerilla miała też znaczenie dla kształtowania się świadomości narodowej

• Formatowanie się narodu, pojmowanego jako całość (nie tylko elity)

• Ale wzmocnienie ksenofobicznego wymiaru patriotyzmu hiszpańskiego. Niechęć do obcych, wrogość względem zagranicznych wpływów

• Antyfrancuski ludowy zryw = ważny składnik XIXw. Mitologii narodowej

Utrata kolonii:

• U progu XIXw. Hiszpańskie posiadłości w Ameryce były podzielone na 4 wicekrólestwa:

• Nowej Hiszpanii (późniejszy Meksyk i inne kraje Ameryki Śr.)

• Nowej Grenady (Kolumbia, Wenezuela, Ekwador)

• Peru (Peru i Chile)

• La Platy (Argentyna, Poliwia, Urugwaj, Paragwaj)

• Ludność kolonii na przełomie XVII/XIXw. Liczyła 13,5 mln

• 20% stanowili biali (również Kreole)

• Najliczniejsza była ludność rodzima (Indianie). Byli też Metysi oraz czarni niewolnicy

• Kreole grupa dominująca społecznie i ekonomicznie w koloniach. Byli plantatorami, kupcami, właścicielami manufaktur. To oni stanęli na czele ruchów niepodległościowych. Dotkliwie odczuwali skutki ograniczeń handlowych i podporządkowanie wąskiej grupie Hiszpanów z metropolii. Kreole nie byli dopuszczani do rządzenia, nie brali udziału w kolonialnej administracji.

• Na początku XIXw. Hiszpańskie kolonie w Ameryce były już zdolne do ekonomicznej niezależności od Hiszpanii: samowystarczalne żywnościowe, rozwinięta produkcja, sieci transportowe, kontakty handlowe między poszczególnymi częściami kolonialnego imperium

• Przesłanki ekonomiczno-społeczne emancypacji zostały wzmocnione przez element ideologiczny: wojna o niepodległość angielskich kolonii i powstanie Stanów Zjednoczonych (1776); rewolucja francuska wraz z hasłami praw obywatelskich i suwerenności ludu

• Wyzwolenie wicekrólestwa La Platy (1816)

• Potem - kolejne części imperium kolonialnego w Ameryce odzyskują niepodległość

• Ważna postać SIMONA BOLIVARA

• Do końca XIXw. W rękach Hiszpanów pozostały 2 wyspy: Kuba i Puerto Rico (1898 w ręce USA)

• Hiszpania od początku nie żyła dobrze z byłymi koloniami (wojna w Chile, Peru, Ekwadorze w I. 60. XIXw. , tzw. „Wojna Pacyfiku”)

Gospodarka w XIXw.:

• Hiszpania przez cały wiek XIX była krajem przede wszystkim rolniczym

• Znaczna większość ludności mieszkała na wsi

• Rolnictwo: zacofane, niski poziom technologii, niskie wskaźniki zbiorów w porównaniu z innymi krajami Europy

• 2 bariery rozwoju rolnictwa: ukształtowanie terenu (meseta) oraz niekorzystny system własności: na południu i centrum latyfundia - wąska grupa rodzin dysponuje większością ziemi; na północy/Galicja,Asuria/ tzw. minifundia

• Najkorzystniejsza sytuacja: Kraj Basków, Katalania i Nawarra- średniej wielkości gospodarstwa rodzinne

• Najdynamiczniej rozwija się przemysł włókienniczy - Katalonia

• Katalonia - przemysł okrętowy, gorzelniany, produkcja oliwy i win (eksport)

• Katalonia najlepiej rozwiniętym regionem Hiszpanii (pod względem struktury zatrudnienia zbliżona do najbardziej rozwiniętych krajów Europy)

• Konkurować z Katalonią mógł jedynie Kraj Basków

Utrata kolonii - konsekwencje:

• Hiszpania zmuszona do przeorientowania handlu zagranicznego

• Wcześniej z kolonii sprowadzano cukier, kawę, kakao, tytoń i potem eksportowali do Europy

• Do Ameryki Hiszpania wysyłała towary wysoko przetworzone, przywożone z innych krajów europejskich

• Po stracie kolonii i pozycji monopolisty handlu z tymi terenami, Hiszpania ma nowych partnerów

• zmuszona do przeorientowania handlu zagranicznego.

• Wcześniej z kolonii sprowadzano cukier, kawę, kakao, tytoń. Potem eksportowała to dalej do Europy.

• Traci pozycje monopolisty.

Społeczeństwo hiszpańskie w Hiszpanii:

• wysoki poziom śmiertelności Średnia długość życia - 30 lat. Powód epidemie, klęski głodu.

• Złe warunki sanitarne.

• Migracje z północy do Andaluzji - żyzne ziemie.

• Emigracja do Ameryki na Kubę - ostatnia perła pozostała po amerykańskim systemie kolonialnym

• Wzrost industrializacji - rozwój kolej.

• Migracje robotników do Katalonii.

• W Andaluzji największe skupiska robotników rolnych

• W Katalonii formułują się zalążki klasy robotniczej. Położenie robotników fabrycznych było bardzo ciężkie, ale korzystniejsze niż dla robotników rolnych.

• Pierwsze grupowe akcje robotnicze w Barcelonie.

• Strajki, niszczenie maszyn. 1854 - pierwszy robotniczy strajk generalny

Kultura i obyczajowość:

• analfabetyzm

• ogromna większość Hiszpanów żyła w zamkniętych skupiskach wiejskich. Nie uczestniczyła w życiu politycznym ani kulturalnym

• lata 30 pierwsze dzienniki w Madrycie i Barcelonie.

• Romantyzm - zainteresowanie ludowością i obyczajowością. Nurt powieściopisarski

• Costumbrismo

• Efekt Costumbrismo - zapoczątkowanie odrodzenia narodowościowego w Katalonii

• wzrastająca popularność korridy.

• Budowanie aren

• Klasy wyższe zdominowane przez kulturę francuską.

• Flamenco

Kryzys kościoła:

• Pozbawienie Kościoła własności ziemskiej stanowiącej podstawę jej bytowania.

• Dechrystianizacja proletariatu wraz z postępem industrializacji.

• Odrodzenie religijności i zbliżenie do Kościoła wśród klas wyższych.

• Liberalizm z jednej strony i socjalizm z drugiej

22.11.2011r.

Hiszpania jako republika (tzw. I Republika 1873/1874)

• Pierwsza Republika Hiszpańska - demokratyczne państwo istniejące między 11 lutego 1873 a 29 grudnia 1874 na terenie Hiszpanii

• Proklamowanie Republiki przez Kortezy (hiszpański parlament) miało miejsce po abdykacji króla Amadeusza Sabaudzkiego

• Po niespełna dwuletnim doświadczeniu republikańskim obwołanie królem Alfonsa XII (dynastia Burbonów)

I Republika:

• brak stabilizacji politycznej i społecznej

• republika przez 11 miesięcy rządziło aż 4 różnych prezydentów

• konflikty wewnętrzne między różnymi siłami politycznymi w państwie

• tzw. Wojna Dziesięcioletnia na Kubie

Dlaczego doświadczenie republikańskie przetrwało?

- brak wyraźnie zdeklarowanych republikanów (a co za tym idzie - szerokiego poparcia społecznego)

- podział republikanów na stronników federacji i zwolenników państwa jednolitego (ważna kwestia regionalizmów!)

• ustanowienie Republiki przeprowadzono na drodze pokojowej (nie była efektem zbrojnego powstania, ani pronunciamiento armii)

• główne napięcia między:

- radykałami (zwolennikami republiki unitarnej scentralizowanej)

- federalistami

Francisco Pi y Margali (1824-1901)

• polityk, filozof, prawnik, pisarz, Prezydent I Republiki: 11.06-18.07.187,

• kataloński intelektualista propagujący federalistyczne idee oraz radykalne reformy państwa:
  * absolutny rozdział państwa i Kościoła (Kościół pozbawiony subwencji, wpływu na szkolnictwo, ustanowienie ślubów cywilnych)

* zaczątki gwarancji socjalnych dla robotników

* komisja ustanowiona przez Kortezy przygotowała projekt podziału Hiszpanii na federację 17 regionów. Jednak masy republikańskie nie chciały czekać na prowadzenie tego w życie (zbyt długi proces legislacyjny). Federaliści samorzutnie proklamowali powstanie kantonów.

Przywódcy I Republiki:

• Pi y Margali uznał tę oddolną rewolucję „kantonalną” za naruszenie porządku konstytucyjnego, ale nie użył siły wobec federalistów

• Jego następca Nicolas Salmeron: prezydent przez 1,5 miesiąca (1873)
  * wprowadza inną politykę bardziej umiarkowaną i konserwatywną (odejście od federalizmu)

• Działania zbrojne przeciwko kantonalistom, użycie siły

• Przejawy autorytaryzmu, federaliści oraz działacze Międzynarodówki Robotniczej zostają wyjęci spod prawa

• Emilio Castelar (7.09.1978-3.01.1874) : dalszy zwrot na prawo, oparcie na armii

• „porządek, autorytet i silna władza”

• Władza utrzymana w ramach norm konstytucyjnych, ale w praktyce dyktatorska

• Generał Francisco Serrano y Dominuguez - ostatni prezydent I Republiki (do końca 1874):
  - konserwatyzm, republika „autorytarna”

- podstawą rządów poparcie armii oraz partii środka (opowiadających się za silną, unitarną, „antyfederalistyczną” republiką)

- radykalna lewica uznana za nielegalną

Pozycja I Republiki:

• I Republika izolowana, uznawana tylko przez USA i Szwajcarię

• Po niej: Restauracja Burbonów (= powrót monarchii) poparta przez Kościół oraz wojskowych (ważna siła w I Republice gen. Serrano)

• W jej obronie nie wystąpiły masy, zniechęcone autorytarną polityką kolejnych rządów

Projekt Konstytucji Federalnej - NOWOŚĆ!

• projekt Konstytucji Federalnej Pierwszej Republiki Hiszpańskiej (rządy Pi y Margalla) składał się ze 117 artykułów

• pierwszy artykuł stanowił: „Naród Hiszpański składa się z Krajów Andaluzji Górnej, Andaluzji Dolnej, Aragonii, Asturii, Balearów, Kanarów, Kastylii Nowej, Kastylii Starej, Kuby, Estermandury, Galicji, Murcji, Nawarry, Puerto Rico, Walencji, Regionów Baskijskich. Kraje będą mogły zachować aktualny podział na prowincje lub go zmienić, zgodnie z ich potrzebami terytorialnymi”

• Kraje te miałyby pełną autonomię ekonomiczno-administracyjną i całą autonomię polityczną możliwą do pogodzenia z istnieniem Narodu, oraz zdolność do uchwalenia Konstytucji politycznej

Restauracja - koniec XIXw.

• w 1874r. na tron wstępuje Alfons XII Burbon

• Burbońska restauracja doprowadziła do powstania najbardziej stabilnego systemu politycznego w XIX-wiecznej historii Hiszpanii

• Wybitna postać tamtego okresu: Antonio Canova del Castillo (dziennikarz, dyrektor szkoły, potem polityk, twórca partii konserwatywnej, premier)

• 1876 - nowej uchwalenie konstytucji

Konstytucja 1876 - najważniejsze przepisy:

• przywrócenie centralizacji i pełnej kontroli rządu nad władzami lokalnymi

• zniesienie powszechnego prawa wyborczego, wprowadzenie cenzusu majątkowego (mogło głosować ok. 25% mężczyzn po 25r. życia)

• katolicyzm jako oficjalna religia w państwie, choć wolność dla innych wyznań (ograniczona do sfery prywatnej) ogólnikowość zapisów o tolerancji religijnej

• konsensus między głównymi ugrupowaniami politycznymi, zmniejszenie roli armii (ewenement w XIX-wiecznej historii Hiszpanii)

Charakterystyka rządów czasów Restauracji:

• początkowo autorytaryzm: surowa cenzura, ograniczenie kompetencji sądów cywilnych na rzecz trybunałów wojskowych

• premierzy: Antonio Canowas del Castillo, Praxedes Mateo Sagasta

• stopniowa liberalizacji systemu, reformy:

- prawo wyborcze dla wszystkich mężczyzn pow. 25r. życia

- prawo do stowarzyszania się, reforma sądownictwa

- zniesienie niewolnictwa w koloniach (głównie na Kubie)

• ustrój pozornie demokratyczny, w rzeczywistości wiele kręgów wykluczonych z życia politycznego (socjaliści, republikanie)

• kontrola politycznych zachowań zwłaszcza na szczeblu lokalnym

• korupcja

• klientelizm

• lokalne władze ściśle podległe Madrytowi, poddane naciskom z góry

• niski poziom kultury politycznej społeczeństwa zjawisko KACYKIZMU

kacykizm - forma sprawowania władzy w tradycyjnych społecznościach lokalnych, cechuje się m.in. hierarchicznymi stosunkami władzy i arbitralnymi metodami rządzenia przez przywódcę społeczności (tj. kacyka)

Polityka zagraniczna czasów Restauracji:

• postawa recogimiento - wycofania się, nieangażowanie się w konflikty europejskie i światowe

• dwa priorytety polityki zagranicznej:

1. ochrona pozostałości kolonialnego imperium (Kuba, Puerto Rico, Filipiny) potem zostają utracone w 1898r., zgodnie z postanowieniami traktatu z Paryża)

2. ochrona interesów w Afryce Pł, zwłaszcza w Maroku (chciano na tym terenie ustanowić hiszpański protektorat)

• Pł Afryka była także obszarem zainteresowania Francji, stąd ochłodzenie stosunków między Hiszpanią a III Republiką

Społeczeństwo okresu Restauracji:

• większy analfabetyzm niż w innych krajach Europy (za wyjątkiem Portugalii, Rosji i krajów bałkańskich)

• do końca XIXw. 60% populacji pracowało na roli

• wysoki wskaźnik urodzeń, ale i śmiertelności

• 1882 - powstanie partii socjalistycznej (Partido Socjalista Oberero Espanol) i socjalistyczny związek zawodowy UGT (Union General de Trabajadores)

• Odrodzenie w Kościele katolickim, zwłaszcza w warstwach wyższych (aktywizacja katolików świeckich: powstają stowarzyszenia katolickie, prasa, szkoły…)

• Warstwy niższe (andaluzyjscy chłopi, robotnicy w dużych miastach) wyróżniają się antyklerykalizmem

Rozwój pod koniec XIXw.:

• główna gałąź przemysłu nadal katalońskie włókiennictwo

• najszybciej rozwijającym się ośrodkiem są prowincje baskijskie (wydobycie rudy żelaza, rozwój hutnictwa, metalurgii), import taniego węgla z Anglii)

• Hiszpania staje się największym światowym eksporterem win

• Rozwój gospodarcy jednak zbyt wolny (względem innych krajów Europy), stąd migracje ludności do Argentyny, Brazylii

• Dysproporcje w rozwoju gospodarczym kraju:

- szybki rozwój regionów peryferyjnych (zwłaszcza prowincji baskijskich, Asturii i Katalonii) oraz stagnacja interioru - Kastylii i Andaluzji (z wyjątkiem pasa śródziemnomorskiego i Madrytu)

Bilbao - najszybciej rozwijający się ośrodek miejski (w ostatnim ćwierćwieczu XIXw wzrost ludności z 32 do 83 tys.)

Barcelona - miasto najbardziej nowoczesne i europejskie, prężna mieszczańska kultura (wystawiano tam sztuki Ibsena, opery Wagnera, odbyła się Wystawa Światowa, powstawały budowle wybitnych architektów)

Hiszpańskie regionalizmy - ożywienie:

• szybki rozwój ekonomiczny prowincji baskijskich i Katalonii, kontrastujący z zacofaniem centrum kraju tendencje regionalistyczne (potem ruchy autonomiczne a nawet separatystyczne)

• Zaplecze tych ruchów:

- w Katalonii: miejska klasa średnia

- w Kraju Basków: chłopskie wspólnoty i wiejski folklor

• Cecha wspólna regionalizmów: zanim osiągnęły poziom polityczny przeszły przez fazę odrodzenia kulturalnego (w Katalonii zjawisko to nazywane RENAIXENSA)

• Kultywowanie rodzimej mowy. Nadawanie jej większego statusu.

• Poezja języków miejscowych.

• Anarchizm w Katalonii i Andaluzji.

• Formy protestu przeciwko centralnej władzy.

Przełom XIX/XX wieku:

• Utrata Kuby - szkody nie tylko ekonomiczne, ale i emocjonalne.

• Klęska Hiszpańskiej floty w starciu z amerykanami - upokorzenie, unaocznienie zacofania.

Kryzys na początku XX wieku, I WŚ:

• kryzys monarchii parlamentarnej.

• Erozja systemu dwupartyjnego.

29.11.2011r.

• Utrata Kuby - szkody nie tylko ekonomiczne, ale także emocjonalne. Upokorzenie doznane przez amerykanów. Społeczny wstrząs, żądania reform systemu. Konieczność odrodzenia.

Kryzys na początku XX wieku

• pozorne nieangażowanie się w konflikt. Pozorne, bo tylko na papierze. Bywały frakcje które sympatyzowały z jedną lub drugą stroną. Konserwatyści - państwa centralne. Liberałowie z Ententą.

• Przychylni Niemcom - wojskowi, arystokracja, wyższy kler, wielcy właściciele ziemscy, część burżuazji.

• Przychylni Aliantom - intelektualiści, miejska klasa średnia, burżuazja katalońska i baskijska, klasa robotnicza,

• wojna była szansą na zmiany ekonomiczne. Zaopatrywała walczące strony w dobra nie tylko żywnościowe. Była to szansa na wzbogacenie.

Od I wojny światowej do dyktatury:

Hiszpania w czasie I WŚ

• Hiszpania korzysta z tego że jest neutralna. Głównym beneficjentem jest francja\

• z jednej strony jest bum gospodarczy a z drugiej wysoka inflacja

• Pojawiają się pierwsze protesty. Płace robotnicze nie nadążają za cenami. Stąd poczucie derywacji, nasilenie protestów społecznych

• Grudzień 1916 - pierwszy 24h strajk generalny robotnników. Popierają o anarchiści.

Juntas de defensa

• Ugrupowanie powstające w strukturze armii. Powoływane przez młodszą i średnią kadrę oficerską przeciwko dowództwu i generalizacji.

• Podwyższenie pensji, sprzeciw wobec klik, hasła generalnej odnowy i reformy życia politycznego. Pozytywne przyjęcie w opinii publicznej.

• Kto wspierał? Republikanie, autonomiści katalońscy i socjaliści.

• Barcelona - bastion ruchu junt

• Powołanie w BCN Zgromadzenie Parlamentarzystów Katalońskich

• Cele: wybory nowych kortezów, by przeprowadzić reformę systemu. Rząd i król odrzucił ten projekt odnowy.

• Utrata szansy na porozumienie, osłabienie syetemu.

Koniec wojny i lata powojenne:

• Sierpień 1917 - kolejny strajk

• Obalenie monarchii, rozdział kościoła od państwa, likwidacja armii, wprowadzenie rozwodów, bezpłatne szkolnictwo, 7h dzień pracy, urlopy.

• Tygodniowy paraliż kraju. Rząd wprowadza stan wojenny. 71 ofiar

• brak stabilizacji,

• Zakończenie wojny - upadek hioszpańskiej gospodarki,

• W barcelonie szczergólnie gwałtwony przebieg konfliktu

• anarchiści rosną w siłe

• terroryzm

• wprowadzenie stanu wojennego w Barcelonie

• Klęska hiszpańskiej armii w Maroku

• Chaos w państwie, rozbicie polityczne, nieufność

Przejście do dyktatury Primo de Rivery

• Przejmuje władzę w momencie rozpadu społecznego.

• Noc z 12/13 września 1023 roku gemerał ogłasza stan wojenny w barcelonie. Na ulicy okrzyki Niech żyje barcelona i niech żyje król

• dymisja ówczesnego premiera

• pakt króla Alfonsa XIII z generałem. Oddanie mu władzy

• nie jest to krwawy przewrót. Bez rozlewu krwi. Większość Hiszpanów przyjmuje to pozytywnie.

• Rządy trwały 6,5 roku

• Primo de Rivera mówił, ze jego zamach jest wymierzony przeciwko anarchii i korupcji w sustemie parlamentarnym.

• Jako wzór - benito musolini.

• Stworzył dyrektoriat w składzie 8 generałów, 1 admirał, 1 osoba cywilna. Wladza armii

• Powrót do Maroka. Panowanie na cały prolektorat

• Anty-katalońska polityka,

• Zlikwidował związek czterech okręgów katalońskich.

• Zakaz używania katalońskiego w miejscach publicznych i kościołach. Nie podoba się to kościołowi. Traktoje to jako nieuzasadnioną ingerencję władzy państwowej.

• Niezadowolenie z dyktatury generała.

• Generał pada na zdrowiu. Oddaje wladzę Damaso Bengurowi.

• Ten chce oddać władze królowi.

• Król zostaje oskarżony o pozwolenie wprowadzenia dyktatury.

• Król traci poparcie

• powiększa się bezrobocie

• niestabilna sytuacja ekoniomiczna

• obalenie monarchii

• Manarcha oddaje władzę

• nikt nie popiera i nie staje w obronie krola.

• Alfons XIII opuszcza hiszpanie

Narodzenie się II republiki. 1931 - 1936

• zaczyna się wtedy kiedy wyjeżdża król

• koniec - zwycięstwo nacjonalistów w hiszpańskiej wojnie domowej.

• Rządy starały się wprowadzić egalitarystyczne i laickie reformy po myśli klasy robotniczej

• Wiele z reform spotkało się ze sprzeciwem bogatszej i bardziej konserwatywnej części społeczństwa i kościolowi

Konstytucja II Republiki

• stanowiła rok do przodu w sporawie ochrony praw człowieka przez władze sądowniczą.

• Prawie 1/3 artykułów dotyczyła ochrony praw człowieka i wolności intelektualnych i zbiorowych

• bierne i czynne prawo wyborcze dla obu płci

Ważniejsze przepisy

• Równość wszystkich hiszpanów

• eliminacja religii z polityki. Usuwanie krzyży ze szkół i miejsc publicznych

• możliwość ślubów cywilnych i rozwodów

• wolność wyznania

• zasada elekcyjności i kadencyjności wszystkich stanowisk publicznych( wolne wyboru i określony czas kadencji)

• likwidacja senatu. Jednoizbowy parlament

• możliwość przymusowego wywłaszczenia oraz nacjonalizacji sektora publicznego w celach społecznych

Konstytucja a prawo katalonii

• autonomia Katalonii

• w momencie upadku monarchii, republikanie samorzutnie proklamują powstanie republiki

• Statut Kataloński - Oskarżenia że to rozbicie jedności Hiszpanii.

• Katalończycy otrzymują duże wsparcie.

• Przekazanie im pewnych kompetencji: administracja, szkolnictwo, sądownictwo

• Kaaloński językiem oficjalnym na równi z hiszpańskim

• katalonia otrzymała prawo do hymnu i flagi

• Pierwsze wybory do lokalnego parlamentu katalonii- 1932. na czele republiki katalonii stoi prezydent - francest Macia

• (rozpoczęto prace nad statutem autonimicznym dla basków. Jednak nie zdążono, gdyż prawica zablokowała te prace. )

W stronę wojny domowej

• niechęć do centrolewicowego rządu ze strony kadry oficerskiej.

• Armia jawi się zagrozeniem dla rządu

• prawica konsoliduje się. Powstaje konfederacja prawicowa. Konfederacja Autonomicznych Ugrupowań Prawicy

• ustawa dyskryminująca kościół

• rewizja zapisów konstytucyjnych

• Hiszpańska lewica obawia się ze nie przetrwa kiedy do władzy dojdzie hitler

Czarne dwulecie

• Okres rządów prawicy 1933-1935

• zahamowanie reform, partie lewicowe traktowane represyjnie.

• Pozwolenie kościołowi większych wpływów.

• Odwrócenie tego, co lewica wprowadziła

• zniesienie autonomii regionalnej.

• Jednak w 36 roku znów lewica przejmuje władze.

W stronę wojny domowej

• Powstanie Przymierza Robotniczego. Przeciwko prawicy

• Strajki i rozruchy - madryt, barcelona, walencja

• Powstanie Frontu Ludowego - jednoczy hiszpńską lewicę

• przywrócenie do pracy zwolnionych zwolenników lewicy

• powrót do rządów Azanii

• Restutucja autonimii regionalnej.

• Wybory w 1936 - front ludowy dochodzi do władzy

• Powstanie Falangi - na czele syn dyktatora Rivery.

• Strajki, ataki, rozruchy.

• Przenoszenie się walki na ulice. Przemoc na ulicach.

• Państwo stoi przed wyborem: lewicowa rewolucja albo będzie prawicowy zamach stanu. Brak miejca na pokojowe rozwiązanie,

• Seria motywowanych politycznie ataków. Zasadzki, ataki na działaczy prawicy bądź lewicy. Zginęło 330 osób. 1511 zostało rannych

• Bezpośrednią przyczyną wybuchu jest zabójstwo porucznika lwicowego Jose Castillo przez falangistów. Potem zabicie przez lewicowców kogoś z prawicy

Wojna Domowa

• strony: lewicowy rząd hiszpański i wspierają go republikanie vs prawicowa opozycja ( nacjonaliści, frankiści)

• wsparcie z zagranicy - nacjonalistów wspierały oddziały faszystowskich Włoch. Mają też wsparcie z III Rzeszy. Lewice wspierają ZSRR i Meksyk

• Na czele powstania stają

Francisco Franco

Emilio Mola

Jose Sanjurjo

• Prawie 3 lata, kilkaset tysięcy ofiar

• Preludium II wojny światowej

• Podział Kraju na 2 obszary o mniej więcej równej wielkości. Jedna kontrolowana przez lewice, druga przez nacjonalistów.

• Na terenach republikańskich - egzekucje duchowieństwa, masowe rozstrzekliwanie księży i zakonnic

• Frankiści rozstrzelali Federico Garcia Lorca - poetę

• Po stronie republikanów : robotnicy, intelektualiści, zwolennicy komunizmu, zwalczali faszyzm, anarchiści, liberałowie.

• Po stronie gen Franco: oddziały zza granicy: z portugalii, irlandii, francji, biali rosjanie.

• Paradoks : bunt wojskowych mający zapobiec goźbie rewolucji stał się detonatorem i soprowadził do gwałtownego społecznego wybuchu.

• W barcelonie powstał Komitet Milicji Antyfaszystowskich. Odpowiada za utworzenie formacji zbrojnych, utrzymywanie porządku

• Bezsilność rządu - samowola robotniczych komunitetów.

• Partie lewicowe tworzyły specjalne komurki które zajmowały się eliminacją wrogów ludu.

• Wywlaszczenia, likwidacja wielkiej i średniej własności.

• W niektórych miastach zanikł pieniądz. Weszły bony na towary i usługi. Bony przydzielały związki zawodowe.

• Eksperymenty tworzenia idealnego społeczeństwa.

• Po stronie Prawicy:

• sami o sobie mówią patrioci, inni na nich mówią faszyści

• używali terminu Hiszpania narodowa

• Główne cele: chcą obalić lewicowy rząd, likwidacja niepasujących im reform, zdławienie groźby rewolucji, ocalenie jedności Hiszpanii.

• Myśleli ze lewicowcy chcą rozbicia państwa poprzez wprowadzanie autonimicznych regionów.

• Masowe egzekucje ludzi związanych z lewicą, związków zawodowych. Czasem rewolucje na bazie mniemania.

• W strefie republikańskiej terror jest spontaniczny. W strefie narodowej był bardziej systematyczny. Stanowił odbicie strategii oczyszczania.

• Oczyszczanie z gangreny liberalizmu, z ateizmu, z marksizmu.

• VIII 1939 największa masowa egzekucja. 2,5 tys osób na plaza de toros.

• Franco mianuje siebie samego najwyższym generałem

• przyjmuję na siebie rolę zbawcy i bohatera.

• Przyjuje sobie tytuł caudillo - hiszpański odpowiednik wodza

• Powołuje Junta Techniczna Państwa. Sprawuje ona władzę.

• Społeczna baza obozu narodowościowego:

grupy zagrożone republikańkimi reformami

ludzie wierzący, którzy czują się dyskryminowani

przedsiębiorcy i właściciele ziemscy

• Kuriozum - chłopi baskijscy powinni byli wesprzeć Franco, poparli jednak republikanów, którzy obiecali im autonomię.

Falanga

• na jej czele stoi syn dyktatora

• gówna i legalna siła polityczna

• skupi w sobie inne organizacje prawicowe

• w momencie, gdy się rozrasta i jednoczy, ma 250 tys członków.

• Idee faszystowskie - konserwatywne i tradycjonalistyczne wartości nowego państwa.

• Przynależność tam stała się wymogiem kariery politycznej,

• akt lojalności wobec władzy.

• Claudillo stopniowo oczyszczał ja z najbardziej radykalnych działaczy, aby nie kojarzyła się tak z hitlerem

• przekształcił ją w Ruch Narodowy

• 1977 została rozwiązana

6.12.2011r.

Hiszpania „narodowa” a faszyzm:

• Wzory faszystowskie były w Hiszpanii „narodowej” popularne:

- oficjalne pozdrowienie uniesieniem dłoni

- hasło: Una Patria, Un Estado, Un Caudillo… (wzorowane na nazistowskim)

• Franco nawiązywał nie tyle do obcych wzorców, co do rodzimej przeszłości, do tradycji Hiszpanii katolickiej i imperialnej (rekonkwista, panowanie Filipa II, dyktatura Primo de Rivery etc.)

• Wydano walkę niehiszpańskim wpływom w dziedzinie kultury i obyczajowości

• Eliminowano słowa cudzoziemskiego pochodzenia (poza włoskimi i niemieckimi):

- conac, ragout, restaurant były zastępowane hiszpańskimi odpowiednikami, często ad hoc i o nieco zabawnym brzmieniu, np. cocktail przetłumaczono dosłownie jako „koguci ogon” (col de gallo)

Hiszpania „narodowa” a Kościół:

• duża rola Kościoła w kształtowaniu ideologii rebelii

• opowiedział się po stronie Franco (zrozumiałe - masowe prześladowania duchowieństwa w Hiszpanii republikańskiej)

• nie tylko moralna akceptacja buntu, ale coś więcej: stworzenie ideologicznej wykładni rebelii jako chrześcijańskiej krucjaty (Cruzado) w obronie wiary i katolickiej ojczyzny

• w liście biskupów podpisanym przez wszystkich poza bp katalońskim i baskijskim, napisano, że wojna domowa jest „zbrojnym plebiscytem za lub przeciw cywilizacji chrześcijańskiej”

• list udzielał frankistom poparcia i ganił księży baskijskich za poparcie drugiej strony

• kazania o charakterze politycznej agitacji na rzecz Franco

• księża przebywali na froncie z wojskiem, niektórzy brali czynny udział w walkach

• wpływ Kościoła na cenzurę prasy i wydawnictw

• zniesienie rozwodów i ślubów cywilnych

Wojna domowa - podsumowanie:

• przyczyny wygranej „nacjonalistów”:

- przerwanie radzieckiej pomocy wojskowej dla Republiki

- wewnętrzny rozłam w obozie republikańskim: upadek Frontu Ludowego

- lepsza organizacja nacjonalistów pod względem wojskowym, ich jedność polityczna i wewnętrzna spoistość narzucona przez Franco w 1937r.

• Mussolini chciał uczynić włoską strefę wpływów z obszaru M. Śródziemnego, którego Hiszpania była częścią

• niechęć do podporządkowania ze strony Franco wzbudziła jego rozczarowanie liczne hiszpańsko-włoskie zadrażnienia

• Franco nie akceptował ani włoskiego ani niemieckiego protektoratu

• większy wpływ doradców z ZSRR na rząd Republiki, niż Włoch i Niemiec

• wojna - kulminacja konfliktów i antagonizmów narastających w Hiszpanii od przełomu XIX/XXw.

• najważniejsze z nich: socjalno-ekonomiczny, religijny i regionalny

• starcie „dwóch Hiszpanii”:

1 - katolicka, tradycjonalistyczna, konserwatywna, popierająca centralizm państwowy, status quo sytuacji społeczno-ekonomicznej i autorytarną władzę

2 - liberalna, lewicowa, antyklerykalna, nastawiona na reformę lub rewolucję, modernizację kraju, opowiadająca się za demokracją i autonomią regionalną

Hiszpania pod dyktaturą Franco - etapy dyktatury:

• 1939-1950 : I etap frankizmu, zwany „BŁĘKITNYM”

- akcenty faszystowskie

- formalnie neutralność i „no beligenarcia” w czasie II WŚ, w praktyce sprzyjanie państwom Osi

- gospodarcza autarkia, czarny rynek, stagnacja

- ogłoszenie Karty Praw Hiszpanów (Fuero de los Espanoles), gwarantującej podstawowe swobody obywatelskie (które mogły być jednak każdorazowe reinterpretowane przez władzę lub zawieszone)

- i Ustawy Sukcesyjnej (deklarowała, że Hiszpania staje się monarchą - katolicką, socjalną, tradycjonalistyczną i potwierdzała władze Franco jako głowy państwa Następcą Franco miał być król; w 1966 Franco proklamował, że będzie to Juan Carlos)

• 1951-1960: II etap. Umocnienie reżimu na arenie międzynarodowej:

- układ z USA (1953 - Stany udzielają poparcia reżimowi)

- nowy Konkordat (1953 - wsparcie reżimu przez Watykan)

- przystąpienie do ONZ (1955)

- problemy wewnętrzne: zamieszki studentów, strajki, niezadowolenie środowisk intelektualnych, rozruchy w Katalonii

• 1961-1973: III etap: rozwój ekonomiczny, wzmożenie nastrojów buntów wśród robotników i studentów

- rozdźwięk między Kościołem a władzą po II Soborze Watykańskim (manifestacje księży w Barcelonie w 1966, apele o amnestię dla opozycjonistów)

- XII 1970: słynny proces w Burgos: 16 członków baskijskich ETY skazanych na śmierć, potem ułaskawionych

Hiszpania w czasie II WŚ:

• oficjalnie Hiszpania zachowuje „neutralność”

• w rzeczywistości sprzyja państwom „Osi”:

- pokrewieństwo ideowe, profaszystowskie i pronazistowskie sympatie znacznej części frankistów

- długi (pieniężne i moralno-polityczne) względem Niemiec i Włoch z czasów wojny domowej

• KONKRETNA POMOC:

- Hiszpania udostępniała Niemcom swoje porty oraz swoje terytorium dla działań niemieckich służb wywiadowczych

- dostawy do Niemiec: ołów, ruda żelaza, nikiel i inne

• Niemieckie uderzenie na ZSRR wzrost proniemieckich sympatii w Hiszpanii (wg propagandy frankistowskiej była wojna ze „śmiertelnym wrogiem Hiszpanii”, odpowiedzialnym za wybuch wojny domowej

• Stopniowe porzucanie „neutralności” i coraz bardziej otwarte stawanie po stronie „Osi”

• Mimo nacisków włosko-niemieckich Hiszpania nie przystąpiła do wojny (postawa habit prudencia, mądra polityka)

• Franco zdołał uchronić swój kraj od wciągnięcia w niszczący konflikt

• Alianci zachowali pokojowe kontakty z Hiszpanią, mimo jej pronazistowskiej sympatii

• Kiedy Franco uzmysłowił sobie, że III Rzesza nie może wygrać wojny, pronazistowska antyzachodnia propaganda została wyciszona

• W końcowym okresie wojny Hiszpania udziela koncesji aliantom

• Zasługi Hiszpanii dla ratowania Żydów:

- w latach 1940-44 władze hiszpańskie umożliwiły przejazd przez Płw. Ok. 40tys. żydowskich uciekinierów

Trudne lata powojenne:

• Hiszpania „czarną owcą” Europy

• Atakowana jako ostatnie „państwo faszystowskie” na kontynencie

• Sankcje polityczne: w 1954 H. nie przyjęta do ONZ, Francja zamyka z nią granice, wyjeżdża ambasador USA, H. nie włączona w plan Marshalla

• Lewicowa fala w Europie działa na niekorzyść Hiszpanii

Frankistowska propaganda:

• wątek kraju katolickiego, samotnego wobec wrogiej Europy

• jądrem antyhiszpańskiego spisku „komunistyczno-masońska” konspiracja

• nawoływanie do autarkii politycznej i gospodarczej

• sojusz iberyjski: współpraca z Portugalią

• aspiracja Franco: Hiszpania ma bronić Zachodu przed komunizmem

• idea hispanidad - kulturowej i politycznej wspólnoty Hiszpanii z jej dawnymi koloniami amrtykańskimi

• państwa latynoamerykańskie (poza lewicującym Meksykiem), działały na forum ONZ na rzecz zaprzestania bojkotu Hiszpanii

• silne wsparcie argentyńskiego dyktatora Juana Perona

• dychotomiczny podział na zwycięzców i pokonanych (Hiszpania contra anty-Hiszpania czyli komunizm, ateizm, masoneria); nie! Dla kompromisu, pojednania, usunięcia wszelkich pozostałości lewicowej Republiki

• zwrot majątków wywłaszczonych w czasie wojny domowej

• zniesienie statutów autonomicznych Basków i Katalończyków, zakaz używania baskijskim i katalońskim w miejscach publicznych

• kampania na rzecz powrotu kapeluszy i krawatów odrzuconych przez Front Ludowy jako burżuazyjne rekwizyty

• 1939 - „ustawa o odpowiedzialności politycznej”

• 1940 - „ustawa o zwalczaniu masonerii i komunizmu”

Dyktatura personalna:

• Caudillo zachowywał pełną swobodę i niezależność w narzucaniu narodowi praw i norm postępowania (Hiszpana nie jest państwem prawa)

• Dla dużej części społeczeństwa Franco uosobieniem cnót i ideałów

• 2 cechy osobowości Franco:

- patriotyzm

- katolicyzm

• Franco uwierzył, że jest wykonawcą woli Opatrzności, zdolnym do przeprowadzenia kraju przez „dziejowe zawieruchy”

Frankistowska koncepcja centralizacji państwa:

• Trzy elementy frankistowskiej koncepcji:

1. idea imperialnego przeznaczenia historycznego - odrzucenie koncepcji umowy społecznej Roussseasu: istnienie państwa ma swoje źródło w woli boskiej, a nie w woli ludzkiej

2. narodowy katolicyzm

3. tradycjonalizm hiszpański

• Katolicki charakter reżimu miał zaświadczać ,że hiszpania nie jest panstwem faszystowkim

• Dla kościoła Franco b ył zbawcą hiszpańskiego katolicyzmu

• silna identyfikacja państwa z kościołem

• wszystkie najwazniejsze akty prawne reżimu akcentował katolicki charakter państwa.

• Franco - państwo doskonałe to państwo katolickie.

• Frankistowskie ustawodawstwo oddawało kościołowi te dobra, które wcześniej mu odebrało. Religia do szkół, krzyże w miejscach publicznych, cenzura. Zniesienie rozwodów. Kościół na rynku prasowym - prasa i radio

• pierwszy nadawany program - msza święta

Rechrystianizacja hiszpanii:

• Akcje misyjne w wielkich mistach robotniczych. Tam gdzie widoczne są wplywy antyklerykalne.

• Wzywanie wiernych do tego aby donosili na innych obywateli pracujących i niedziele i święta.

• Walka z bluźnierstwami - używanie obscenicznych i wulgarnych słów było karane.

• Lansowanie tradycyjnego modelu rodziny wielodzietnej.

• Miejsce kobiety w domu. Przywilej dla kobiety - karta pracy - kobieta jest uwolniona od brzemienia pracy w fabryce. Rodzina dostaje zasiłek kiedy kobieta nie pracuje.

• 6 lat więzienia dla kobiety za cudzołóstwo lub opuszczenie męża. Analogicznej kary dla mężczyzn nie było.

Naprawa obyczajów:

• nie wolno od lat 40 upowszechniać środków antykoncepcyjnych (grzywna i więzienie)

• zabójstwo honorowe - mężczyzna za zabicie kobiety, która cudzołożyła nie idzie do więzienia.

• Cenzura niekatolickich filmów. Usuwanie scen erotycznych lub nieodpowiednich dialogów.

• Zakaz wydawania autorów: nietzche, kant, freud,

• dziewczynki uczą się od nauczycielek a chłopcy od nauczycieli

• walka z koedukacyjnymi plażami

• walka z nieprzystojnymi strojami, nadmiarem kosmetykom, walka z nowoczesnymi tańcami.

• Różne godziny na basenie

• krótkie spodnie zakazane

• zasłanianie dykobola i innych greckich rzeźb.

• Potępiania kobiet, które noszą spodnie, chodzą po barach, samotnie chodzą do kina, teatru.

• Jak ma wyglądać strój kąpielowy.

• Potępiano trzymanie się za ręce przed ślubem

• nie ma innego kraju, z którym można by porównać ten czas w hiszpanii. Medel katolicko konserwatywny

20.12.2011

Podstawowe informacje:

• KATALONIA - wspólnota autonomiczna w Hiszpanii

• W szerszym znaczeniu - region geograficzny i kraina historyczna na Płw. Iberyjskim z ośrodkiem kulturalnym i administracyjnym w Barcelonie

• Hymnem Katalonii jest pieść Els Segadors

• Barwami narodowymi Katalonii - podobnie jak innych regionów Hiszpanii i Francji położonych nad Morzem Śródziemnym - są żółty i czerwony

• Popularnym symbolem Katalonii jest OSIOŁ - symbol mądrego i spokojnego, lecz upartego dążenia do celu (przeciwieństwa byka symbolizującego Hiszpanię)

• Els Segadors (Żeńscy) XVII w.

• Graniczy z Francją i Andorą - jest regionem wyżynno-górzystym, z nielicznymi nizinami na wybrzeżu i w dolinie rzeki Ebro

• Do historycznej Katalonii należy również większa część departamentu Pireneje Wschodnie we Francji (tzw. Katalonia Płn.), na terenie tego departamentu leży również katalońska enklawa Llivia

• Na określenie wszystkich katalońskojęzycznych krajów dawnej korony Aragonii używa się pojęcie kraje katalońskie (Paisos Catalons)

Podział administracyjny:

• Provincia de Barcelona

• Provincia de Gerona

• Provincia De Lerida

• Provincia De Tarragona

granice prowincji zostały ustalone odgórnie przez władze hiszpańskie w roku 1833, bez uwzględnienia lokalnych uwarunkowań, funkcjonują wyłącznie jako jednostki podziału terytorialnego

statutowymi jednostkami podziału Katalonii są tzw. komarki (średniowieczne jednostki administracyjne)

• funkcjonują zarówno w stosunkach urzędowych, jak i w świadomości społecznej

Kilka faktów z historii regionu:

• starożytność: Katalonię zamieszkują Celtyberowie, Grecy i Fenicjanie

• od końca IIIw. pne Katalonia wchodzi w skłąd rzymskiej prowincji Hiszpania Tarraconesis, krórej centrum administracyjne znajdowało się w Tarraco (obecnie katalońskie miasto Tarragona)

• w Vw. opanowana przez Wizygotów, którzy dość szybko się zasymilowali i stopili kulturowo z miejscową ludnością

• w VIII - opanowana przez Arabów

• początek zależności od władców frankońskich, a potem od Xw. Okres silnych kontaktów z państwami południowej Francji

• ślady tych kontaktów (zwłaszcza za Burgundią) widoczne sa do dzisiaj w języku katalońskim

• kolejny etap zbliżenia z Francją za czasów wojny trzydziestoletniej w XVIIw.

• …potem w okresie wojen napoleońskich…

• Na przestrzeniu wieków Katalonia wielokrotnie buntowała się przeciwko państwu hiszpańskiemu

• W XVIII - w Hiszpanii dominuje centralizm i unitaryzm; kolejni władcy odbierają Katalonii prawa lokalne (fueros), usuwają kataloński z urzedów i szkół itd.

• W latach 1800 - 1814 podczas wojny hiszpańsko-francuskiej, Katalonia była okupowana przez wojska Napoleona

• 1833 - sztuczny podział Katalonii na prowincje - miał usprawnić administrację krajem, jednak nie brał pod uwagę historycznych związków regionalnych

• Od Katalonii został wtedy odłączony tzw. Pas Zachodni, katalońskojęzyczny obszar wzdłuż wschodniej granicy wspólnoty autonomicznej Aragonii

• W XIX w. Katalonia jednym z najszybciej rozwijających się obszarów w Europie, „pionier industrializacji”

• Od lat 60. rozwijały się zwłaszcza przemysł włókienniczy i stoczniowy, budowano linie kolejowe

Sprawy wewnętrzne: kryzysy

• Powstanie w Katalonii

• 1635: Francja zaatakowała Hiszpanię od strony Katalonii

• Pomysł oderwania od Hiszpanii: sojusz obronny z Francja, a potem przekazano tytuł władcy Katalonii królowi Francji Ludwikowi XIII (1641)

• Wyzysk gospodarczy w Katalonii ze strony Francji

• Po 10 latach Hiszpania ponownie zdobywa Katalonię

Język kataloński:

• przyjmuje się, że język kataloński wykształcił się w pierwszej połowie XIII w.

• początki tworzenia się tego języka to okres romanizacji Płw. Iberyjskiego

• dzięki głębokiej latynizacji tego obszaru i przejęciu łaciny przez miejscową ludność, zatraciły się języki autochtoniczne

• w Hiszpanii jedynym językiem, który nie poddał się latynizacji był baskijski

• rozprzestrzenianie się łaciny na szerokim obszarze, także wśród mas, powodowało jej degenerację: sermo vulgaris - niepoprawna łacina ludowa, dała początek grupie języków romańskich

• do XIII w. prawie wszystkie dokumenty katalońskie były spisywane po łacinie

• pierwsze dokumenty spisane po katalońsku: Kazania z Oryganya datowane na 1080-1095 oraz Akt kapitulacji zamku Lorents z 1211

• spisywanie dokumentów w języku narodowym przyjmowało się bardzo wolno (z 3500 dokumentów zachowanych z XIII w, tylko 20 jest po katalońsku, reszta po łacinie)

• wykształcenie się języka katalońskiego ważnym elementem w procesie formowania się regionu i jest do dzisiaj głównym składnikiem katalońskiej tożsamości

Geneza katalońskich ruchów nacjonalistycznych w XIXw.

• wpływ idei oświecenia i Rewolucji Francuskiej

• ścieranie się absolutyzmu (rojalizmu) i liberalizmu

• chaos podglądów politycznych, słabość państwa

• powołanie I Republiki (1873-4) i jej Konstytucja (projekt decentralizacji, idee federalizmu)

• modelem była konstytucja Stanów Zjednoczonych, jednak Hiszpania nie była jeszcze przygotowana na tak dalece idącą decentralizację państwa i autonomię regionów

• powrót monarchii (centralizacja), ale zarazem rozbudzenie kulturowe regionów

Renaixenca:

• w okresie XIX zakończył się okres katalońskiej dekadencji kulturowej

• XV - Katalonia, jako część królestwa hiszpańskiego, ulegała „kastylianizacji”: literatura, dokumenty, komunikowanie się na co dzień po kastylijsku

• XVI, XVII, XVIII - okres odejścia od języka katalońskiego (używany tylko w wioskach i górskich osadach)

• Literatura zdominowana przez modne formy kastylijskie

• XIX - przynosi odrodzenie; wielu autorów tworzy po katalońsku, ale każdy wg własnych reguł językowych

• 1862 - specjalna komisja ma opracować zbiór zasad językowych (w latach 30. XX w. przyjęta zostaje koncepcja Pompeu Fabra)

• Odrodzenie dotyczyło także katalońskiej sztuki

• 2 różne wizje/nurty”

REGIONALIZM („wielość w jedności”, jedno państwo szanujące istniejące w nim odrębność, brak miejsca na separatyzm)

PARTYKULARYZM (pojęcie szersze niż federalizm, dopuszcza separatyzm i całkowitą niepodległość mniejszych grup)

• 1886: Valentin Almirall publikuje „Kataloniom”, potem pojęcie katalonizmu utożsamiane z nacjonalizmem, choć w pracy Almiralla brak jeszcze ujęcia Katalończyków jako narodu

Koncepcja Wielkiej Katalonii - Enrica Prat de la Riba

• 1906 - de la Riba publikuje „Katalońską narodowość”, wizja państwa hiszpańskiego jako sztucznej organizacji, która nie jest ojczyzną jednego tylko narodu

• De la Riba: Nie można mówić o „narodzie hiszpańskim” istnieje natomiast „narod katalonski”, połączony przez „ducha narodu” wyrażającego się w sztuce, prawie, zwyczajach itd.

• Postulat stworzenia hiszpańskiego „państwa państw” lub „federacji państw narodowych”, stworzonej tylko przez 4 narody Hiszpanii: Katalończyków, Basków, Galisyjczyków i całej reszty - posługujących się językiem kastylijskim

• Postulat stworzenia Wielkiej Katalonii (w jej składzie także Majorka, Walencja i Księstwo (dziś region) Rosellon), która miała stać się potęgą kolonialną

Konsekwencje XIX w odrodzeniu:

• inwazja napoleońska i nasilenie wrogiego nastawienia do Francji podatny grunt dla idei romantyzmu politycznego w Katalonii

• koncepcje, które stały się bazą dla ruchów nacjonalistycznych:

Juan Mane y Flaquer, dyrektor Dziennika Barcelońskiego, twórca koncepcji regionalizmu

Enric Prat de la Riba - koncepcja Wielkiej Katalonii

Antonio Rovera Virgili - dziennikarz, koncepcja federalizmu, ważne poczucie świadomości, przynależności narodowej: federalizm nie może być narzucony odgórnie przez władze, ale wynikać z woli obywateli poszczególnych regionów

• do tych idei nawiązuje współcześnie ugrupowania nacjonalistyczne, jak Convergencia i Unio

• sukces ekonomiczny także wpłynął na ukształtowanie się mentalności katalońskiej do dziś stereotyp Katalończyka: sprytny, pracowity, oszczędny

Katalonia za czasów II Republiki (konstytucja 1931)

• rząd Manuela Azanii ustanowił autonomię katalońską

• w momencie upadku monarchii w 1931 w Barcelonie samorzutnie proklamowano powstanie „Republiki Katalońskiej w ramach Federacji Iberyjskiej”, jej przywódcy zgodzili się współpracować z centralnymi władzami i parlamentem (potem kolejne rządy coraz bardziej autorytarne)

• Kortezy opracowały Statut Kataloński (1932), mimo oskarżeń ze strony prawicy o rozbijaniu jedności Hiszpanii

• Statut przekazywał w ręce autonomicznych instytucji katalońskich istotne kompetencje w dziedzinie administracji, szkolnictwa i sądownictwa

• Kataloński językiem oficjalnym na równi z hiszpańskim

• Katalonia otrzymała prawo do własnego hymnu i flagi

• Listopad 1932- pierwsze wybory do lokalnego parlamentu (Francesco Marcia - pierwszy prezydent Katalonii)

Katalońscy nacjonaliści w XX w - UDC:

• w listopadzie 1931 powstaje nowa partia Katalońska Unia Demokratyczna, o charakterze „socjalnochrześcijańskim”: idee federalizmu, postulaty „autonomii” i „niezależności”

• jest jednak zbyt małym i słabym ugrupowaniem, by działać samodzielnie, poszukuje sojuszników

• w latach 30. XX w katalońska scena polityczna jest dwubiegunowa: walka między lewicą a prawicą, marginalizacja małych partii centrowych (jak UDC)

• w wojnie domowej UDC opowiedziała się przeciwko Franco, dlatego potem na mocy ustawy o odpowiedzialności politycznej z 1939 została zdelegalizowana

Wojna domowa a Katalonia:

• w 1936 rząd Katalonii opowiedział się po stronie Republiki, Katalonia udzieliła schronienia rządowi republikańskiemu, który od roku 1937 urzedował w Barcelonie

• w 1938 frankiści wkroczyli (tzw. Ofensywa w Katalonii) na terytorium Katalonii zdobywając Lleidę. Przez długi czas walki toczyly się nad rzeką Ebro, która ostatecznie frankiści przekroczyli i w koncu roku przeszli do natarcia na Barcelone (zdobyta 26 stycznia 1939)

• rząd kataloński udał się na wygnanie do Francji, wielu działaczy katalońskich wyemigrowało do Francji lub Ameryki Łacińskiej - głownie do Meksyku

• po zajęciu Francji przez Niemcy w 1940, premier Lluis Companys został aresztowany przez Gestapo i wydany Hiszpanii, gdzie został skazany na śmierć i stracony w twierdzy Montjuic w Barcelonie

Czasy dyktatury:

• jeszcze przed zakończeniem wojny, w kwietniu 1938 Franco wydał dekret anuluje moc prawom Statutu Katalonii

• z czasem zabroniono publicznego używania języka katalońskiego i symboli narodowych

• demonstracje Katalończyków w obronie praw kulturalnych i politycznych były rozpędzane z użyciem policji i wojska

• brak miejsca na odrębności regionalnej, z wyjątkiem prowincji Nawarry, która poparla Franco

• dopiero po śmierci Franco, za rządów Adolfo Juareza Gonzalesa (w 1976) zalegalizowano na nowo regionalistyczne partie polityczne - mogą na nowo zacząć prowadzić swoją działalność na rzecz autonomii

Nowe ugrupowania polityczne:

• Demokratyczna Konwergencja Katalonii (CDC - Convergencia Democratica de Cataluyna) powstała w 1976r

• Nacjonalistyczne ugrupowanie umiarkowanej centrolewicy, partia katalońskiej klasy średniej (ale program skierowany także do części robotników)

• Celem programowym CDC było „stworzenie Katalonii”

• Convergencia i Unio (CiU) powstała w 1978, Federacja katalońskich partii nacjonalistycznym

• W jej skład weszła CDC i UDC, Unia Demokratyczna Katalonii o profilu ludowo-chrześcijańskim

• CiU zwyciężyła już w pierwszych wyborach do Parlamentu Katalońskiego w 1980

• Od tego czasu do 2003 była partią naczelną

• Jest też największym ugrupowaniem regionalnym mającym swoje przedstawicielstwo niższej izbie hiszpańskiego Parlamentu

Nacjonaliści a proces decentralizacji państwa:

• działania frankistów nie doprowadziły do utraty tożsamości przez mieszkańców Katalonii kultywowanie tradycji przetrwało w rodzinach

• poczucie odrębności tożsamości + wola przywrócenia samorządowych instytucji autonomicznych odrodzenie się ruchów nacjonalistycznych

• po 1975 - konieczność przygotowania nowej ustawy zasadniczej

• ważna sprawa podziału terytorialnego państwa - trudność: odmienne zdania co do kształtu państwa

• katalońscy nacjonaliści z CDC proponowali powrot do modelu za czasow II Republiki

DOPISEK KLAUDII:

• Zakaz używania języka katalońskiego i symbolii narodoweych

• Anulowanie Statutu Katalonii

• Demonstracje Katalończyków w obronie praw kulturalnych i politycznych

• Brak odręcbnosci regionalnej, za wyjątkiem prowincji Navarry, która poparła Franco

• Dopiero po śmierci Franco za rządów Adolfo Suareza Gonzalesa zalegalizowano na nowo regionalityczne partie polityczne mogą na nowo zacząć prowadzć swoją działalność na rzecz autonomii

NOWE UGRUPOWANI POLITYCZNE:

• Demokraatyczna Konwergencja Katalonii(CDC)-1976

• Nacjonalistyczne ugrupowanie - stworzenie Katalonii na nowo- partia centrolewicowa

• Convergencia i Unio(CiU) 1978- federacja partii nacjonalistycznych

• Zwyciężyła w wyborach do Parlamentu Katalońskiego w 1980

• Do 2003 r. partia na czele rządu

• Największe ugrupowanie regionalne mające swoje przedstawicielstwo w niższej izbie parlamentu hiszpańskiego

• Działania frankictów nie doprowadziły do utraty tożsamości mieszkańców Katalonii

• Kultywowanie tradycji: uczenie języka, obyczajów

• Poczucie odrębnej tożsamości i wola przywrócenia samorządowych instytucji

• Po 1975 konieczność przygotowania nowej ustawy zasadniczej

• Trudność odmienne zdania co do kształtu państwa( unitarne, regionalne…)

• Model z czasów II Republiki- autonomii chcieli dla siebie Galicji i Basków jako narody posiadające odrębną tożsamość

• Przyjęcie ustawy zasadniczej w 1978 dało początek trwającemu po dziś procesowi decentralizacji państwa

• Konstytucja dawała możliwość utworzenia wspólnot autonomicznych przez wszystkie regiony

• Obecnie terytorium Hiszpanii dzieli się na 17 wspólnot autonomicznych

• Niezadowolenie katalońskich nacjonalistów - autonomia powinna być wyróżnieniem inaczej traci na znaczniu

• Postulat powrotu do autonomii z 1932r.

• Proces ustalania Statutu Autonomii Katalonii- oddzielenie budżetu od centrum,

• Statut autonomii Kataloni wchodzi w życie po referendum 88 % za w grudniu 1979r.

• Artykuły z konstytucja: powolna droga w uzyskiwaniu autonomii- 5 lat by przejąć kompetencje z centrum na własny region 2 artykuł szybka droga- ppominięcie 5- letniego przejściowego regionów- regiony wyraziste historyczne, gospodarczo, kulturowo

• Kompetencje zawarte kształt rozwoju lokalnej kultury i języka, wykorzystanie warunków naturalnych, rozwój przemysłu, lokalne prawo, ochrona środowiska, funkcjonowanie lokalnych mediów, dotycząca więziennictwa pracy, własności intelektualnej, muzeów, bibliotek

• Generalitat de Catalunya- Rząd Katalonii- system rządzenie w którego ramach zorganizowna politycznie autonomia Kataolnii

• Na jej skład: parlamnet, jako wl. Ustawodawcza, prezydencja w osobie prezydenta, który kieruję rządem reprezentant państwa hiszpańskiego w Katalonii , rząd sprawujący władzę wykonawczą pod kierownictwem Prezydenta, Wyższy Trybunał Sprawiedliwości, nadzór nad sądownictwem

• Pomniejsze ciała doradcze

• Status autonomiczny z 2006- obecny statut uchwlony 30 września 2005

• Zatwierdzony w referendum 73 % za

• Wzbudzał kontrowersje: uznanie Katalończyków za naród!, układ ekonomiczny, system zarządzania podatkami jak Katalonia ma korzystać z puli pieniędzy, które przekazuję do centrum, prawo do posiadania przedstawicielstw zagranicznych

3.01.2012

Statut Autonomiczny z 2006r.

• obecny statut autonomii uchwalony przez parlament kataloński 30 września 2005r. stosunkiem głosów 120:15 (przy sprzeciwie Partido Popular), a po długich sporach zatwierdzony przez Kortezy Generalne Hiszpanii

• ostatecznie zatwierdzony w referendum przeprowadzonym w Katalonii 18 czerwca 2006r. przy poparciu 73% głosujących, wszedł w życie 9 sierpnia 2006r.

Kwestia językowa w Katalonii

• kataloński - język urzędowy w Andorze i hiszpańskich wspólnotach autonomicznych: Katalonii, Balearach i Walencji

• jest zrozumiały dla 9 mln ludzi, z których większość zamieszkuje wymienione regiony Hiszpanii

• zasięg geograficzny - tzw. „kraje katalońskie”: Andorra, Katalonia, tzw. Pas Zachodni w Aragonii, Baleary, Walencja, Katalonia Pn, miasto Alghero na Sardynii, region Arche w Murcji

Polityka językowa w Katalonii:

• art. 3 konstytucji z 1978 r. określił pozycję prawną wszystkich języków Hiszpanii:

3.1 - Kastylijski jest hiszpańskim urzędowym językiem państwa a wszyscy Hiszpanie mają obowiązek go znać i prawo się nim posługiwać

3.2 - pozostałe języki są również językami urzędowymi w odpowiednich wspólnotach autonomicznych zgodnie z ich statutami

Pozycja prawna języka katalońskiego wg Statutu z 1979:

• w odniesieniu do Konstytucji, Statut Autonomiczny Katalonii uznał w art. 3, że „kataloński jest językiem własnym Katalonii”, jest językiem oficjalnym na terytorium Katalonii

• określenie obowiązków Generalitat dotyczących polityki językowej: zagwarantowanie możliwości posługiwania się obydwoma językami oraz podjęcie działań na rzecz zapewnienia Katalończykom poznania obydwu z nich

• zapewnienie jednakowych praw i obowiązków obywatelskich

Kolejne kroki w kierunku ochrony katalońskiego:

• ustawa o normalizacji językowej w Katalonii

• dekret o stosowaniu toponimów na terytorium Wspólnoty Autonomicznej (1991)

• podpisanie na Hiszpanie Euro[emskiej Karty Języków Regionalnych lub Mniejszościowych (1992) ratyfikowana w 2001

• ustawa o polityce językowej z 7 stycznia 1998

Sytuacja jezykowa współcześnie:

• po upadku dyktatury:

- uzyskanie statutu języka urzędowego i szerokiej autonomii

- odpowiednia legislacja

Katalonia - współcześnie:

• populacja: ok. 7,5 mln (2010 r.)

• wspólnota autonomiczna jest jednozesnie uznawana za tzw „narodowość historyczną”

• Barcelone zamieszkuje ok. 1,6 mln ludzi (obszar 100km2)

• Języki urzędowe: kastylijski, kataloński i aranes

Głowne partie działające w Katalonii:

• Partit dels Socialistes de Cataluyna

• Esquerra Republicana de Cataluyna

• Convengencia i Unio

• Partit Popular de Cataluyna

• Kuriozum: najbardziej nacjonalistyczne katalońskie ugrupowania (jak ERC) sytuują się na lewicy

• Partie Katalonii odrywaja znaczne role w polityce hiszpańskiej; wspólnocie tej przysluguje az 47 z 350 miejsc w Kongresie

System fiskalny Katalonii:

• nie posiada szczególnego systemu autonomii fiskalnej

• wieksza czesc podatkow jest przekazywana ogólnopaństwowemu organizmowi

Media w Katalonii:

• gazeta: Grupo Godo, Grupo Zeta

• dzienniki: El Periodico de Cataluyna oraz La Vanguardia

• dzienniki ogólnokrajowe: El Mundo, El Pais

• gazety sportowe, gazety lokalne

• telewizja: Televisio de Cataluyna - publiczna sieć nadająca w j. katalońskim, 6 kanałów TV; Television Espanola - TV publiczna

• telewizje prywatne, np. Tele 5

• telewizje lokalne, np. Barcelona Televisio

SEPARATYZM PO HISZPAŃSKU - Baskowie i ich dążenia do odrębności

Kraj Basków - podstawowe informacje:

• kraj Basków - Euskal Autonomia Erkidegoa

• wspólnota autonomiczna w płn. Hiszpanii, położona nad Zatoką Biskajską, tworzą ją prowincje: Gipuzkoa/Guipuzcoa, Bizkaia/Vizcaya i Araba/Alana

• powierzchnia: ok. 7,3 tys. km2

• populacja: ok. 2,2 mln (2011)

• kraj Basków nie ma oficjalnej stolicy, jednak najczęściej uznaje się, że tę funkcję pełni miasto VITORIA-GASTEIZ

• prowincja Nawarry mogła dołączyć do wspólnoty Kraju Basków, jednak utworzyła samodzielną wspólnotę autonomiczną

Baskonia - w szerszym ujęciu:

• Baskonia, kraj Basków

• Kraina historyczna na pograniczu Hiszpanii i Francji, położona nad Zatoką Biskajską, zamieszkana w znacznej części przez Basków

• Baskonia składała się z 7 prowincji określonych granicami pochodzących ze średniowiecza

• Częśc hiszpańska: Gipuzkoa, Bizkaia, Araba

• Częśc francuska: Lapurdi, Zuberoa, Nafarroa Baherea (Północny Kraj Basków)

Teorie:

• Basko-iberyjska

• Języków berberyjskich

• Kaukaska

• Powiązania z językiem akwitańskim

• Inne teorie: ormiański, etruski

Sabino de Arana y Goiri - XIX w. - na nim wzorowali się separatyści, ojciec antyhiszpańskości

Baskijska Partia Narodowa

Odrębność rasowa - mitologia, pochodzenie, częsta grupa krwi 0.

Okres I wojny światowej umocnienie baskijskiego ruchu narodowego, dostawy surowców dla stron konfliktu.

1931 - Druga Republika ożywia nadzieje na uzyskanie autonomii.

8.10.36 - proklamowano w Guernice republikę Euskadi, wparcie rządu baskijskiego dla republiki.

27.04.37 dzień narodowej tragedii dla Basków, frankiści z siłami niemieckimi atakują Guernicę, 1654 os giną.

Baskowie w czasach dyktatury Franco

1952 - ETA (Euskadi Te Azkatazuana - Baskonia i Wolność), rozłam PNV

10.01.2012

Baskowie

• język: euskara batua, Akademia Języka Baskijskiego - 1968r.

• Guernica - okres wojny domowej, dzień narodowej tragedii basków, próbowano zrzucić winę na Basków - że to oni podpalili miasto, a nie że zostało zbombardowane

Baskowie w czasach dyktatury Franco

• Caudillo represjonuje ruchy autonomiczne, odbiera resztki fueros tym prowincjom, które poparły Republikę

• likwidacja kultury baskijskiej - lata 50., usunięto baskijski ze szkół, życia publicznego i religijnego, mediów, nawet nagrobków; `habla christaino'

• Koniec lat 50. - złagodzenie represji. Przyzwolenie na kultywowani pewnych tradycji folkloru, festiwale, katedra kultury baskijskiej na uniwesytecie w Salamance; jednak do tego czasu wyrządzono wielkie szkody.

• 1952r.rozłam w PNV - zwolennicy niezależnej demokratycznej, socjalistycznej Baskonii odrywają się od federalistów i zakładają ETA Euskadi Te Azkatazuana - Baskonia i Wolność, organizację militarną, potem przekształconą w konspiracyjne ugrupowanie separatystyczne. Odciśnie głęboki ślad na historii Hiszpanii.

Dwa nurty:

• Skrzydło umiarkowane: autonomia, ale nie separatyzm. Policja w rękach basków a nie Hiszpanów, język baskijski jako priorytet, kontrola nad oddziałami wojska tu stacjonującymi, zalegalizowanie wszystkich partii

• Skrzydło radykalne: odseparowanie od reszty Hiszpanii i połącznie z 3 prowincjami francuskimi,

• Za czasów Franco ETA ma charakter konspiracyjny

1966r. Rozłam w ETA

• ETA ZAHARRA (Vieja Eta) zwolennicy aktywnej działalności

• ETA BERRI (Nueva eta) grupa intelektualistów, przekształcająca się później w partię MC (movimento Comunista)

Lata 70. Radykalizacja działań ekstremistów

• Z ETA wyłania się skrajna grupa lewicowa ETA-VI, łączy się z trockiwstowskim ugrupowaniem Liga Communista Revolucionaria. Zrywa z głównym trzonem organizacji.

• 1973: Eta politico-militar i ETA militar

• Frankiści pozbawiają baskijskich militarystów niektórych praw konstytucyjnych, zakaz zgromadzeń i dowolnego miejsca zamieszkania. Jednak te represje tylko podsycają chęć odłączania się Basków.

• 825 osób do 2008 roku zginęło w zamachach ETA, 343 os to cywile.

Po 1975r.

Ustrój Kraju Basków regulują:

• Konstytucja Hiszpanii z 1978r

• Statut Autonomiczny Kraju Basków uchwalony w 79r, tzw. Statut z Guerniki

• Kraj baskó posiada podobnie jak Navarra, status prawa lokalnego - comunidad foral, ponieważ wyjątkowo w tych regionach prawa lokalne - fueros- nie zostały nigdy zlikwidowane ( w prowincjach Gipuzoka i Bizkaia zniósł je dopiero Franco w odwecie za poparcie republiki)

• Konstytucja hiszpańska nie przewiduje w żadnym punkcie prawa do secesji

Władze:

• Parlament - władza ustawodawcza, 75 posłów wybieranych na 4 lata, reprezentują oni w równej liczbie 3 prowincje

• Rząd

• Prezydent - najwyższa władza, reprezentant regionu na zewnątrz

Ten system rządzenia nie jest uznawany na arenie międzynarodowej, a jedynie lokalnie.

Statut Autonomiczny z 1979r.

• Autonomiczna społeczność w ramach państwa Hiszpańskiego

• Obaszar ten tworzą tzw. terytoria historyczne: Araba, Bizkaia, Gipuzkoa; i nvarra - gdyby zechciała

• Językiem urzędowym - obok hiszpańskiego został baskijski, pozostaje to w zgodzie z konstytucją

Kompetencje finansowe Kraku Basków

• Odróżnia to Basków od Katalończyków, Katalonia musi złożyć wszystko do wspólnej kasy, Baskowie pozycja uprzywilejowana, tzw. concierto economico - umowa, która jest wypracowywana wspólnie przez obie strony, jaki wpływa mają mieć Baskowie do wspólnej kasy, część zarobków musza przekazać na exclusivas - utrzymanie stosunków międzynarodowych.

• W kasie wspólnoty - dochody z VAT i podatki od osób fizycznych, od wagi i ciężaru.

Nie posiadają: odrębności w zakresie stosunków międzynarodowych, obrony i sądownictwa

Odrębność baskijska:

• świadomość odrębności społeczno-kulturowej

• uważają się za naród, najstarszy w Europie, jedyną grupę, która oparła się indoeuropejskiej inwazji

• badania genetyczne - ponad połowa populacji ma grupę Rh-

• rząd hiszpański sprzeciwia się badaniom, aby nie dostarczyć argumentów nacjonalistom

• Arana

Wierzenia religijne

• Chrześcijaństwo IV-V w. Długo współistniało z wierzeniami pogańskimi i tradycją przedchrześcijańską, często miejscowi przyjmując chrzest nie rezygnowali z dawnych wierzeń

• Katolicyzm bardzo się umocnił, byli ortodoksyjnymi przodownikami rekonkwisty

• Założyciel Jezuitów Loyola był Baskiem

• Obecnie - coraz silniejsza sekularyzacja, swoboda obyczajowa, zmiana kierunku, oblicza; jednak manifestowanie wiary jest wciąż silne; Hiszpania jest bastionem opus dei

• Wierzenia na pograniczu pogaństwa i chrześcijaństwa:

• Boże Narodzenie - przesilenie, obrzędy kult słońca,

• Noc Świętojańska - poświęcona słońcu, kult solarny przełożył się na popularność św. Jana

• Analogia miedzy kultem bogini Mari i kultem Maryi.

Polityka językowa

• 1938r. powstaje Ministerstwo Polityki Językowej - obecnie część Departamentu Kultury w rządzie baskijskim

• Specjalne departamenty ds. promocji języka, także na poziomie władz prowincji i władz lokalnych

• Stowarzyszenia pozarządowe

• Ikastoli - szkoły funkcjonujące w Hiszpanii i w Francji, tak zew Nawarze - szkolnictwo podstawowe

• Letni uniwersytet baskijski, akademia języka baskijskiego - ujednolicenie i promowanie języka euskara batua, wspólny mianownik

• Jeden naród - jeden język, scalenie języka da większą szansę na jego zachowanie

• Uchwalał dot. promocji języka baskijskiego 1982 - prawo do nauki w szkole w 2 językach

• Dekret dot. bilingiwnizmu 1983r. - 4 modele językowe w zakresie szkolnictwa podstawowego i średniego:

• Model D - wszystkie przedmioty po baskijsku, hiszpański jako jeden z przedmiotów

• Model B pół na pół

• Model A odwrotnie niż w D

• Model X nauczanie całkowicie po hiszpańsku

• Baskizowanie nauczycieli - kwalifikowanie do pracy - muszą mieć kompetencje do nauki kultury i języka; w latach 70 tylko ok 5 % nauczycieli mówiło po baskijsku, w latach 90 to już 67%. Jednak wciąż baruje tych nauczycieli.

• Poddawany ciągłym naleciałościom fr. i hiszp.

• W sytuacjach nieformalnych młodzież wybiera hiszpański, brak nowoczesnych określeń w baskijskim, wtrącanie słów

• Uniwersytet tez przewidział 4 modele, całe studia po baskijsku, tylko obowiązkowe przedmioty po baskijsku, tylko na 1 roku po baskijsku i inne warianty.

• Plan normalizacji baskijskiego - zatwierdzono dwujęzyczny model nauczania na uniwersytecie

• Kadra administracyjna - często funkcjonuje po hiszpańsku

• System szkół wieczorowych, HABE - instytut zajmujący się nauczaniem dorosłych, przygotowanie ich do pracy - w praktyce, często ta umiejętność językowa jest zatracana.

• Akcje integracyjne pracowników po baskijsku

• Bertsolaritsa - poezja improwizowana, tworzona na żywo i odśpiewywana, konkursy

• Akcja dubbingowania filmów, także na DVD nie tylko w kinach; gł. produkcje dla dizeci

Media

• Euskal Telebista - ETB 1982r. publiczna stacja

• ETB 1 i ETB 2, baskijski i hiszpański kanał

• Stacje prywatne Goiena Telebista, Zarautz itd.

• Problemy - słaba moc przebicie, tylko 1 ogólnodostępny kanał po baskijsku, telewizja hiszpańska potrafi zgromadzić większą widownię, ramówka - nie do końca atrakcyjna, mało programów chwytliwych - show, muzycznych itd. Większość czasu - transmisje sportowe i dla dzieci

• Przewaga dialektów z prowincji Gipuzkoa

• Radio - lata 80., Euskadi Irratia - ogólne, Euskadi Gaztea - młodzieżowe,

• Ok. 30 stacji lokalnych, publiczne, komercyjne, powstałe z inicjatywy społecznej

• Mało atrakcyjna oferta w porównaniu z hiszpańskimi stacjami, aby ożywić język należy wymyślić coś nowego a nie kopiować hiszpański

• Ministerstwo Polityki Językowej - dotacje dla prasy piszącej w języku baskijskim, potrzebny własny wkład - 30 %

• Lata 90. Pierwsza gazeta codzienna, cała w baskijskim - już nie istnieje, po oskarżeniach o współpracę z ETA

• 2003r. gazeta Berria - główne medium w języku baskijskim, nakład 20 tys. Egzemplarzy

• Pojawiają się też czasopisma, charakter branżowy - specjalistyczne, naukowe, dla uczących się baskijskiego

• Sytuacja mediów katalońskich i baskijskich - baskijskie mają nieco ciężej, duża odległość językowa, mniejsza siła przebicia, konkurencja ze strony atrakcyjnej oferty hiszpańskiej

Wybory w 2009r wygrało ugrupowania umiarkowane koalicja Partido Poluar i socjalistów- a nie skrajne, nacjonalistyczne. Kryzys - zapewnienie stabilności ekonomicznej i gospodarczej jest ważniejsze niż dążenie do autonomii.

Nacjonaliści chcieli zorganizować referendum, nie doszło do niego, Trybunał Konstytucyjny uznał za bezprawne.

Chciano stworzyć federację Kraju Basków z Hiszpanią.

Oskarżenia - Zapatero kokietuje, naraża kraj.

Deklaracje ETA - rozejm, jesień 2010r, styczeń 2011 - > zawieszenie terroru na stałe, poddanie się kontroli międzynarodowych ekspertów. Historyczny przełom, hiszpański rząd jednak stwierdził, że to za mało, często nie wywiązywali się z obietnic. Postawiono warunki złożenia broni - prawo do samookreślenia narodku baskijskiego i nierepresjonowania.

Bata Suna (?) - partia, uznana za nielegalną - reprezentująca interesy ETA, delegalizacja.

Informacje o tym, że ETA była powiązana z IRA, wątki zależności z Kubą itd.

Złożenie broni -> powód finansowy, słabe struktury gosp., kilkakrotnie rozbita, działacze przyłapani, odkryte bazy i magazyny, osłabienie.

13.01.2012

Stereotyp Hiszpana

• Hiszpan - kochający życie ale mający obsesję na punkcie śmierci, Matador - corrida - jest tego kwintesencją.

• Malaparte napisał o typowym Hiszpanie: respekt tyko dla duszy, lubi mówić o śmierci i tym co z nią związane.

• Hiszpanie o sobie: posępni, kult nie śmiercią - ale nieśmiertelności, przywiązanie do życia.

• Hiszpan który pragnie sławy - Niech żyje śmierć! - igranie z losem, odwaga.

• Typowy Hiszpan jest dzieckiem mesety - indywidualista, niezależny, ascetyczny, odważny, pragnący jedności Półwyspu, odważny.

• Józef Dzierżygraj Morawski: skrajny idealizm i skrajny realizm, ascetyzm i zmysłowość -> targany między różnymi skrajnościami, mieszają się w nim różne przeciwne elementy.

• Manana i nada - przekładanie wszystkiego `na potem'. Powiedzenie: aby śmierć przyszła z Hiszpanii, bo na pewno się spóźni. Orientalny fatalizm- Czego chcesz? Nic.

• Katolicyzm hiszpański - fundamentalistyczna zasada że dobrym Hiszpanem jest katolik - hipokryzja, religia nie jest sprawą sumienia ale pewną legitymacją hiszpańskości.

• Kwintesencją - Don Kichot.

• Don Juan - legenda, ukazuje najjaskrawsze kontrasty, krańcowości. „Albo krańcowi albo żadni”

• Carmen, flamenco - taniec i śpiew.

• Świętość: matka, żona, wdowa, córka. Przeznaczenie kobiety: rodzina.

• Złożona seksualność - pożądanie nie jest grzechem, ale z drugiej strony ceni się dziewictwo.

• Kochać- querer, ale to słowo znaczy także chcieć.

• Waga słowa `sprawiedliwość' - marzenia o sprawiedliwość totalnej, wolą całkowitą niesprawiedliwość od kulawej sprawiedliwości

• Kastylijska pogarda - wokół regiony które się rozkoszują np. Andaluzja - wdzięk, łagodny klimat, Galicja - rozpamiętywanie dawnych krzywd itd. Katalonia - patronem jest św. Jerzy , cechy Kastylijczyków: rozsądek, punktualność. Baskowie - odrębność.

Hiszpania imigracja

Tradycyjnie - kraj emigracji

• Wyjazdy z Hiszpanii do kolonii w Nowym Świecie - później po uzyskaniu niepodlegości przez kraje Ameryki Południowej Hiszpanie wracają do kraju

• Przymusowe wyjazdy - wydalanie Żydów i Morysków XV-XVII w.

• Wielka emigracji XIX/XX przyczyny gównie ekonomiczne: wyjzady naKubę, Puerto Rico, do Argentyny ale tez USA

• XIXw, emnigracja hiszapańska do Maroka

• Czasy wojny domowej - emigracja do Ameryki Południowej

• Czsy dyktatury: emigracja do francji, Anglii, Szwecji, Belgii i innych.

• Po 1973r. Hiszpanie wracają do kraju

• od lat 80. -> nowy fenomen: imigracja.

Imigracja w Hiszpanii

• 1981r. imigracja to 0,52% populacji, w 2004 już 7,02%, 2010 i obecnie 12,2% - zatrzymanie na po raz pierwszy od lat 80. na tym samym poziomie, nie wzrost ( liczbowo raczej zmalała w porównaniu z rokiem poprzednim)

• Na początku lat 80. imigranta uważano po prostu za turystę (biały, blondyn, wysoki, z pieniędzmi), `tymczsowy'.

• Dzisiaj obraz imigranta jest kształtowany przez media i codzienne doświadczenia - bardzo wielu imigrantów pracuje w sekcji usług.

• W UE Hiszpania jest na 2. msc jeśli chodzi o liczbę cudzoziemców - 32mln. (pierwsze Niemcy) Jeśli chodzi o odsetek - tez w czołówce.

• Miejsca z największa liczbą imigrantów:

• Madryt i okolice

• Wybrzeża Morza Śródziemnego

• Wyspy

• Imigranci z UE -> Andaluzja, Baleary, Wyspy Kanaryjskie (dużo Niemców)

• Dużo imigrantów z bogatych krajów - bogaci emeryci, którzy się tam osiedlają, czasem jeszcze osób czynne zawodowo - pracujące na odległość.

• Największe stężenie - Sam Fuelico, okolice Alicante - 77% imigrantów.

• Szybki wzrost migracji wzbudza zainteresowanie badaczy, Kościoła, związków zawodowych, organizacji społecznych,

• władze lokalne - specjalne komórki zajmujące się integracją imigrantów

Rozmieszczenie terytorialne

• Madryt - Latynosi (Ekwadorczycy - jedna z najbardziej reprezentowanych grup)

• Katalonia - Marokańczycy, Pakistańczycy

• Andaluzja - Marokańczycy (często nielegalnie - cieśnina Giblartarska)

• Murcja, Barcelona - Ekwadorczycy

• Alicante i Malaga - Brytyjczycy

• Baleary i Wyspy Kanaryjskie - Niemcy

• Madryt i Catellon, region Walencji - Rumuni (są już w UE - legalnie)

Obszary pochodzenia:

• Najwięcej - Ameryka Łacińska

• UE

• Afryka Pn - Maroko

• Europa poza UE

• Daleki Wschód

• Pakistan

• Indie

• Ameryka Północna

• Filipiny

Główne narodowości

• Rumuni 830ys.

• Marokańczycy 746tys.

• Ekwadorczycy395tys.

• Brytyjczycy 387tys.!

• Kolumbijczycy

• Boliwijczycy

• Niemcy

• Włosi

• Bułgarzy

• Chińczycy

Imigranci zarejestrowani - imigrantes regurales

• Certificado de registo - zarejestrowanie w spisie ludności, lub tarjeta de residenca - karta pobytu

Inne kategorie

• Pracownicy między graniczni, ubiegający się o azyl, chwilowo przebywający w Hiszpanii, bezpaństwowcy, w sytuacji zawieszenia - czekający na dokumenty i imigranci nielegalni

• 21% pozwolenie na pracę, zatrudnienie u os. trzeciej

• 0,3% pozwolenie na własną działalność

• 11% pozwolenie na działalność nie przynoszącą dochodów

• 20% pobytów wiązało się z zezwoleniem na stała pracę

• 47% było wydawane obywatelom UE i małżonkom Hiszpanów, lub obywateli UE

Cechy charakterystyczne imigracji hiszpańskiej

• Z Ameryki Południowej więcej kobiet niż mężczyzn - opiekunki, pomoce domowe

• Więcej mężczyzn niż kobiet przyjeżdża z krajów Maghrebu

• Najmniej kobiet z Pakistanu, Ghany, Mali, Bangladeszu - najwięcej z Rosji, Nikaragui i Brazylii

• Ponad połowa imigrantów jest w wieku produkcyjnym, 65+ to tylko 4,8% (a w Hiszpanii 17%); wyjątek - kraje UE, większy procent os. starszych - 16%

• Pierwsi imigranci - Szwedzi, Finowie, Norwegowie, Szwajcarzy (emeryci z bogatych krajów)

Kategorie zawodowe

• Usługi 60%

• Budownictwo 20%

• Przemysł 12%

• Rolnictwo 8%

Zróżnicowanie etniczno-zawodowe

• Obywatele UE: finanse, handel, własne działalności, przedstawiciele wolnych zawodów

• Latynosi: hotelarstwo i prace domowe (servicio domestico)

• Europa Wschodnia (gł. Rumuni): budownictwo

Przyczyny imigracji

• do czasu pierwszej fali kryzysu w 2009r, rozwój gospodarczy był czynnikiem przyciągającym imigrację - rozwój turystyki i sektora budowlanego. W 2005r. powstało ponad 900tys. Nowych miejsc pracy, 40% zajęli imigranci

• dla Latynosów - istotne są związki językowe i podobieństwa kulturowe. Bardzo podejrzliwe podejście Hiszpanów do Latynosów.

• atrakcyjny klimat, styl życia - przyciągają rzesze Europejczyków z bogatych krajów (emeryci, pracujący na odległość, biznesmeni, artyści).

• bliskość geograficzna - dla krajów Maghrebu, zwłaszcza Maroka (gr. z Ceuta i Melillą), niewielka odległość Wysp Kanaryjskich od Afryki; w 2001r. dochód per capita w Hiszpanii 12 razy przewyższał tę stawkę w Maroku, pogranicze hiszpańsko-marokańskie - najbardziej nierówna pod względem ekonomicznym w całym obszarze OECD (dysproporcja)

Konsekwencje imigracji dla Hiszpanii

• Demograficzne:

• starzenie się populacji hiszpańskiej. Wzrost populacji - dzięki imigrantom, w 2005r. 15% zarejestrowanych urodzeń przez cudzoziemki

• Ekonomiczne

• 2002-2005: 45% wpływów do kasy ubezpieczeń pochodziło od imigrantów

• 3% wzrostu PB dzięki imigrantom

• Wpływ na rozwój sektora turystycznego, budowlanego - zapobieganie inflacji, bilansowanie rynków, sparcie dla małych firm

• Emancypacja kobiet - awans społeczno-zawodowy Hiszpanek > zatrudnianie pomocy domowych

• Dumping płacowy - imigranci robia to samo za niższą cenę, konurencja, „podbieranie miejsc pracy”, obniżenie kosztów cyklu produkcji - ale zahamowanie modernizacji, nie ma postępu

• Społeczno-kulturowe

• Kwestie rasizmu, odradzająca się ksenofobia - ruchy związane z obraoną tożsamości narodowej itd.

• Polityka integracyjna, specjalne programy - zarządzanie wielokulturowością

• Nowe wyzwana dla edukacji - edukacja międzynarodowa

• Generacja 1,5 - nie drugie pokolenie - nie ma tak wielu urodzonych Hiszpanii z imigrantów, ale jest cała rzesza dzieci które przyjechały do Hiszpanii i tu się wychowywały - wtapiają się w środowisko, wiążą przyszłość raczej z Hiszpanią

• Językowe:

• Pojawienie się nowych dwujęzycznych społeczności

• Znacząca rola arabskiego, rumuńskiego, angielskiego, niemieckiego i innych.

Regulacje prawne

• Ustawa o Cudzoziemskości - 2000r, Kodeks Cywilny -modyfikacja z 2004r, umowy dwustronne pomiędzy poszczególnymi krajami

• Obywatele UE rezydujący w Hiszpanii mają te same prawa co obywatele hiszpańscy, np.. bierne i czynne prawo wyborcze w lokalnych wyborach

• Bez dokumentowania przyczyny obywatel UE może przebywać w Hiszpanii przez 3 miesiące

• Nacionalidad - narodowość i obywatelstwo - to samo słowo, pewne problemy. Ius sanguinis - prawo krwi, ojciec i matka Hiszpanie. ius soli - prawo ziemi, na terenie Hiszpanii z jednego rodzica Hiszpana, kiedy rodzice nie są znani, jeśli rodzice pochodzą z krajów, w których narodowość nie jest przekazywana automatycznie po rodzicach (w niektórych krajach latynoskich)

• Możliwość wystąpienia o obywatelstwo - po 10 latach mieszkania. Wyjątki - uchodźca polityczny po 5 latach, po 2 latach - uchodźcy polityczni z np. Andorra, Filipiny, Gwinea, Portugalia, Żydzi sasafeardyjscy

• Urodzeni poza Hiszpanią z matki/ojca, babci/dziadka Hiszpanów po 1 roku

• Wdowy/wdowcy po obywatelu - 1 rok

• Małżonek obywatela Hiszpanii po 2 latach od zawarcia małżeństwa

Propaganda medialna

• Imigranci jako masa, wartości liczbowe, powoływanie się na narodowości np. przy mówieniu o wypadku drogowym, zdjęcia - wzbudzające niepewność, inny ubiór i kolor skór - kwalifikuje kogoś jako imigranta, zestawianie informacji o imigrantach z przykrymi wydarzeniami - sekwencja obrazów buduje negatywny wizerunek. Określenia: inwazja, zalew, lawina, powódź. Pokazywanie przetrzymywanych prze policję, kolejek po dokumenty itd. - nie pokazuje sio ech w innych sytuacjach - a tylko w negatywnych.

---