Wstęp

Rozdział pierwszy

• Ubezpieczenia społeczne - zarys ogólny ...................................................................

• System ubezpieczenia społecznego rolników w Polsce - rys historyczny i regulacje prawne

• Gospodarka finansowa KRUS

• Struktura organizacyjna KRUS ..............................................................................

Rozdział drugi

1. Zasady objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników ..........................................

2 Świadczenia przyznawane z funduszu wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego 3 Świadczenia przyznawane z funduszu emerytalno - rentowego

4. Renta strukturalna

Rozdział trzeci - ubezpieczenia zdrowotne

Rozdział czwarty - Polska a Unia Europejska

Rozdział pierwszy

1.1 Ubezpieczenia społeczne - zarys ogólny

Współczesny system ubezpieczeń społecznych powstał wskutek długotrwałej ewolucji. Jego celem jest zapewnienie osobom ubezpieczonym środków do życia w przypadku czasowej lub trwałej zdolności do pracy. Początkowo (XIX w) obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym, zapewniającym pracownikom minimalne środki utrzymania, objęto jedynie niektóre zdarzenia losowe, pozbawiające pracownika możliwości zarobkowania.

Jako pierwszy system ubezpieczeń społecznych został wprowadzony przez Ottona von Bismarcka w Niemczech w 1883 r. Następnie w latach 1908 - 1911 obowiązkowe ubezpieczenia społeczne wprowadzono w Anglii, we Francji w roku 1910 oraz w Rosji w roku 1912. Zakres tych ubezpieczeń zależał głównie od znaczenia walk strajkowych i obejmował przede wszystkim ubezpieczenia na starość, ubezpieczenia chorobowe, ubezpieczenia inwalidzkie i macierzyńskie oraz przepisy na wypadek bezrobocia. W Polsce międzywojennej (1918 - 1939) przepisy ubezpieczeniowe były znacznie zróżnicowane - co było konsekwencją uprzednich podziałów dzielnicowych - i obejmowały różne grupy pracowników, ze szczególnym uwzględnieniem pracowników umysłowych i państwowych. Wszystkie składki ubezpieczeniowe, z wyjątkiem ubezpieczenia wypadkowego, obciążały zarówno pracowników, jak i pracodawców.

Po II wojnie światowej (1939-1945) świadczenia ubezpieczeniowe w Polsce objęły ogół pracowników, przy czym dokonano ujednolicenia zasad ubezpieczenia - w szczególności zniesiono różnice pomiędzy pracownikami fizycznymi a umysłowymi. Wprowadzono również nowe rodzaje świadczeń ubezpieczeniowych, takie jak zasiłki rodzinne, zasiłki wychowawcze i świadczenia rehabilitacyjne. Ujednolicono ponadto świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Składkami ubezpieczeniowymi obciążono wyłącznie pracodawców, a do przyznania świadczenia wystarczył fakt pozostawania w ciągu określonego czasu w stosunku pracy.

Początek ubezpieczeniu społecznemu w Polsce dała zorganizowana, wspólna sąsiedzka walka z żywiołami sił przyrody, a przede wszystkim pożarem i powodzią. W Polsce już na przełomie XV i XVI wieku powstały pierwsze związki rolnicze ¹.

_____________________

W okresie międzywojennym wprowadzono obowiązkowe ubezpieczenie mienia ruchomego w gospodarstwach rolnych, upraw od gradobicia i zwierząt od padnięcia (na podstawie uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 czerwca 1921 r. ), a o jego wprowadzeniu decydowały uchwały powiatowych lub wojewódzkich sejmików. Ubezpieczenia te zwane fakultatywnymi były realizowane przez Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych². W roku 1927 na mocy rozporządzenia prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, ubezpieczenie budynków stało się ubezpieczeniem obowiązkowym. Taki system ubezpieczeń fakultatywnych w rolnictwie utrzymywał się do 1947 r., czyli do momentu rozpoczęci budowy w Polsce powojennej systemu ubezpieczeń państwowych.

W latach 1947-1952 miał miejsce dynamiczny rozwój ubezpieczeń rolnych. Obowiązkowe ubezpieczenie budynków od ognia zostało rozszerzone na ubezpieczenie mienia ruchomego (inwentarza żywego i martwego, ruchomości domowych i zapasów). Wprowadzono także powszechne ubezpieczenie od gradobicia podstawowych upraw zbóż. Obowiązek ubezpieczenia mienia, jak i upraw w gospodarstwach rolnych, był egzekwowany na mocy uchwały rady wojewódzkiej (uprawy) i powiatowej (mienie).

Od 1 stycznia 1952 r. ubezpieczenie budynków, a od 15 lipca tego samego roku ubezpieczenie mienia ruchomego w gospodarstwach rolnych, które obejmowało dotychczas szkody ogniowe, uderzenie pioruna i wybuch, zostały rozszerzone na szkody huraganowe, powodziowe i niektóre zdarzenia losowe. Ponadto PZUW rozpoczął wprowadzanie powszechnych ubezpieczeń zwierząt gospodarczych od padnięcia i dobicia z konieczności. Ustawa z dnia 28 marca 1952 r. o ubezpieczeniach państwowych³ dokonała przekształcenia PZUW na Państwowy Zakład Ubezpieczeń, posiadający osobowość prawną i działający według rozrachunku gospodarczego. Także przepisy tej ustawy znacznie rozszerzyły zakres powszechnych ubezpieczeń budynków i mienia ruchomego w gospodarstwach rolnych.

Z kolei nowa ustawa z 1958 r. wprowadziła formę fakultatywną zamiast powszechnego ubezpieczenia inwentarza żywego.

Pierwszym przełomem w zmonopolizowanym polskim rynku ubezpieczeniowym stała się ustawa z dnia 20 września 1984 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych ⁴.

Kolejnym okresem transformacji na rynku ubezpieczeniowym była ustawa z dnia 28 lipca 1990r. o działalności ubezpieczeniowej⁵, która wprowadziła zasadnicze zmiany w dotychczasowym funkcjonowaniu polskich ubezpieczeń gospodarczych. Ustawa ta zamknęła jednocześnie ponad czterdziestoletni okres funkcjonowania w Polsce ubezpieczeń typu socjalistycznego.

Jednakże ubezpieczenie społeczne rolników to zagadnienie o nieco innej koniunkturze aniżeli powszechne ubezpieczenia społeczne i dlatego zostaną poświęcone tej kwestii następne odrębne rozdziały niniejszej pracy.

1.2 System rolniczego ubezpieczenia społecznego w Polsce rys historyczny

i regulacje prawne

Robotnicy, którzy byli zatrudnieni w państwowych gospodarstwach rolnych, zostali objęci już w pierwszych latach po wojnie ubezpieczeniem pracowniczym, najpierw wypadkowym (1946 r. ), następnie stopniowo: chorobowym (1947/48), rodzinnym (1950 r. ) i wreszcie emerytalnym (1953 r.). Dla członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych utworzony został odrębny system, obejmujący najpierw wyłącznie świadczenia emerytalne (1962), a następnie pełny zakres świadczeń przysługujących pracownikom (1971). Znaczna liczba właścicieli gospodarstw rolnych była objęta ubezpieczeniem pracowniczym z tytułu równoległego zatrudnienia w charakterze robotników poza rolnictwem.

Przyjmuje się, że ponad połowa ludności rolniczej była na początku lat siedemdziesiątych objęta z różnych tytułów w pewnym zakresie ubezpieczeniem społecznym, natomiast pozostała część w ogóle nie korzystała z ochrony ubezpieczeniowej, a co więcej nie przysługiwała im z tytułu prowadzenia własnego gospodarstwa rolnego. Właściciele gospodarstw rolnych byli zatem pozbawieni zabezpieczenia na starość i na wypadek inwalidztwa. Nadmienić należy, że dobrowolne ubezpieczenia na życie i opieka społeczna miały z jednej strony bardzo ograniczony zakres, a z drugiej były zbyt kosztowne w związku z tym polskich rolników nie było stać na opłacanie składek ubezpieczeniowych . Sytuacja ta zmuszała rolników do wydłużania swej aktywności pomimo postępującej niezdolności do pracy i upadku sił. Blisko jedna trzecia ogólnej liczby rolników w połowie lat siedemdziesiątych należała do osób będących w wieku emerytalnym lub bliskim w tej granicy wieku. Sytuacja ta wpływała niekorzystnie na stan gospodarowania, co przyczyniało się do hamowania intensyfikacji produkcji rolnej oraz w wielu przypadkach do zaniedbywania i upadku gospodarstw rolnych. Wymuszona eksploatacja sił starszej generacji stała się przeszkodą naturalnej rotacji pokoleń; następcy prawni (młodzi rolnicy) byli zniechęceni istniejącym stanem na wsi i nie wiązali przyszłości z pracą w gospodarstwie rolnym.

Sytuacja ta zmusiła państwo do poszukiwania środków, które, zapewniając warunki egzystencji starym i niezdolnym do pracy rolnikom, skłaniałaby ich jednocześnie do oddawania gospodarstw w inne ręce. Powołano w tym celu instytucję przekazywania gospodarstw rolnych państwu w zamian za rentę. Pierwszym aktem prawnym dającym rolnikom indywidualnym prawo do renty była ustawa z dnia 29 czerwca 1962 r. Ustawa ta miała charakter zaopatrzeniowy. Nie cieszyła się zbyt dużym powodzeniem w środowisku rolników z uwagi na przede wszystkim zbyt niskie świadczenia rentowe uzyskiwane z tytułu przekazania gospodarstwa.

Modyfikacją tej regulacji prawnej była ustawa z dnia 24 stycznia 1968 r., która między innymi określała wyższe świadczenia rentowe aniżeli poprzednia ustawa, ale tylko w przypadku wspólnego prowadzenia gospodarstwa rolnego przez obojga małżonków a także zaostrzyła kryteria przekazywania gospodarstw rolnych. Również i ta ustawa nie stała się środkiem pozwalającym na kompleksowe rozwiązanie problemów podupadłych gospodarstw lub gospodarstw nie posiadających następców.

Kolejnym rozwiązaniem prawnym w kierunku rozwiązania problemu społecznego związanego z zaopatrzeniem emerytalnym rolników bała ustawa z dnia 29 maja 1974 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 118). Ustawa ta ustaliła zasadę, że państwo ma obowiązek przejęcia gospodarstwa o powierzchni co najmniej 2 hektarów w zamian za rentę. W ten sposób renta stała się prawem podmiotowym rolnika. Instytucja przekazywania gospodarstw rolnych państwu w zamian za rentę, stała się w ten sposób zalążkiem ubezpieczenia emerytalnego rolników. Nie było to jednak właściwe ubezpieczenie, gdyż z instytucji tej korzystali jedynie rolnicy bez następców; kolejnym mankamentem był fakt, iż w dalszym ciągu pomijane były inne świadczenia na rzecz rolników i ich rodzin.

Kolejne rozwiązania przyniosła ustawa z 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach na rzecz rolników i ich rodzin ( Dz. U. Nr 32, poz. 140), która traktowała jako jednostki objęte ubezpieczeniem gospodarstwa rolne, przyjmując, że emerytura i renta inwalidzka przysługują łącznie obu małżonkom prowadzącym to gospodarstwo, choćby tylko jeden z nich osiągnął wiek emerytalny lub nabył prawa do renty. Ustawa ta miała realizować trzy podstawowe cele:

- socjalny - poprzez zapewnienie emerytur i rent inwalidzkich rolnikom, którzy przekazali gospodarstwa rolne następcy lub państwu, a także niektórych świadczeń na rzecz czynnych rolników;

- produkcyjny - poprzez uzależnienie prawa doświadczeń emerytalnych oraz ich wysokości od wartości wyprodukowanych i sprzedawanych państwu produktów rolnych

- strukturalny - poprzez koncentrację ziemi i przeciwdziałanie dalszemu rozdrabnianiu gospodarstw indywidualnych oraz racjonalne kształtowane struktury demograficznej wsi.

Ustawa ta umożliwiała rozwiązanie najtrudniejszych problemów socjalnych ludności wiejskiej; potwierdzono bowiem prawo do opieki lekarskiej przyznanej rolnikom i ich rodzinom, uregulowano na nowych zasadach renty i emerytury za gospodarstwa przekazywane państwu oraz następcom, przyznano prawa do świadczeń pieniężnych (zasiłków chorobowych, jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadków przy pracy w gospodarstwach rolnych). Ponadto w/w ustawa przewidywała dwa źródła gromadzenia środków na wypłatę świadczeń dla rolników, mianowicie:

1. dotacje z budżetu państwa, które wg przyjętych założeń powinny zapewniać 2/3 ogółu wydatków

2. składki ubezpieczeniowe wpłacane przez rolników na fundusz emerytalny rolników, które powinny zapewnić 1/3 ogółu wydatków.

Następną regulacją prawną była wydana w miejsce poprzednio omówionej ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i ich rodzin (Dz. U nr 40, poz. 268), która z kolei odeszła od w/w konstrukcji na rzecz ubezpieczenia poszczególnych osób czynnych w gospodarstwie rolnym, przyznając odrębne świadczenia rolnikom prowadzącym gospodarstwo, ich współmałżonkom, a także domownikom. Ponadto , na mocy ustawy z 1982 r. rozszerzony został krąg osób uprawnionych do renty rodzinnej. Znacznemu rozszerzeniu uległ również zakres podmiotowy, który objął poza osobami prowadzącymi samodzielnie, albo jako współwłaściciel czy współposiadacz, gospodarstwo rolne o powierzchni co najmniej 0,50 ha, także ich małżonków i domowników, a więc w praktyce wszystkie osoby, dla których praca na roli stanowiła główne źródło utrzymania. Zakresem ubezpieczenia zostały objęte także jednostki o produkcji specjalistycznej na obszarze poniżej 0,50 ha, które miało przynosić, mimo małej powierzchni, stosunkowo wysokie dochody. Ustawa z 1982 r. dokonała rozgraniczenia zakresu ubezpieczenia rolników od innych systemów ubezpieczeniowych stwierdzając, że ubezpieczenie to nie obejmuje członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych. Sprawę komplikował przy tym fakt, że wszystkie systemy ubezpieczeń społecznych miały charakter obowiązkowy i nie przewidywały wyłączeń z tytułu równoległego wykonywania innej działalności gospodarczej. Zatem należało się liczyć z podwójnym ubezpieczeniem niektórych osób należących do kategorii „dwuzawodowców” i z wynikającym stąd zbiegiem do niektórych świadczeń. W takich sytuacjach zainteresowani mieli prawo do korzystniejszego z tych świadczeń w całości, a do drugiego w połowie.

Kolejne zmiany do ustawy wprowadzone od 1 stycznia 1989 r. - ustawa z dnia 24 lutego 1989 r. (Dz. U. Nr 10, poz. 53) o niektórych warunkach funkcjonowania ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin zapoczątkowały proces załamania się finansowania systemu ubezpieczeń społecznych rolników. Ustawa ta, której projekt powstał w Urzędzie do spraw Warunków Socjalnych Wsi, wprowadziła konieczne, przejściowe rozwiązania na rok 1990, zapewniające płynne przejście z dotychczasowego systemu ubezpieczenia społecznego rolników do nowego. Prace nad obecnie obowiązującą ustawą podjęto niezwłocznie po uchwaleniu powyższej ustawy przez międzyresortowy zespół działający przy Urzędzie do spraw Warunków Socjalnych Wsi. Na poszczególnych etapach prac zespołu proponowane rozwiązania były szeroko konsultowane ze wszystkimi związkami zawodowymi rolników. Jednym z założeń ustawy było podniesioie dolnej granicy obszarowa gospodarstwa rolnego z 05 ha do 1,0 ha użytków rolnych, powodującej obowiązek ubezpieczenia, oraz wyłączenie z ubezpieczenia ludności dwuzawodowej. Efektem działania zespołu był projekt ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, który w październiku 1990 roku - po przejęciu przez Radę Ministrów - został skierowany do Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej. Sejm RP uchwalił tę ustawę 20.12.1990 r. po jednogłośnym przyjęciu jej w dniu 10.01.1991 r. przez Senat i podpisaniu przez Prezydenta RP w dniu 18.01.1991 r., zastała ogłoszona w Dzienniku Ustaw NR 7 z dnia 26.01.1991 r. pod pozycją 24 z mocą obowiązującą od dnia 01.01.1991

Obecnie w polskim systemie ubezpieczeń rolniczych obowiązuje ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. (Dz. U. Nr 7 z 1998 r., poz. 25) o ubezpieczeniu społecznym rolników i ich rodzin, która weszła w życie w dniu 1 stycznia 1991 r. Ustawa ta stanowiła przełom w rozwoju ubezpieczenia społecznego rolników, wprowadzając nowoczesne rozwiązania zbliżone do systemów, jakie obowiązują w niektórych krajach europejskich. Ustawa uelastyczniła zasady podlegania ubezpieczeniu społecznemu oraz rozszerzyła krąg podmiotów objętych ubezpieczeniem, wprowadzając obok ubezpieczenia z mocy ustawy możliwość ubezpieczenia dobrowolnego oraz dopuszczając w ubezpieczeniu wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim możliwość modyfikacji zakresu tego ubezpieczenia.

Według poprzednich ustaw składka na ubezpieczenia społeczne składała się z dwóch elementów: składki osobowej równej dla wszystkich oraz składki uzależnionej od wielkości gospodarstwa a konkretnie od liczby hektarów przeliczeniowych. Taka konstrukcja systemu powodowała, że rolnicy posiadający duże gospodarstwa opłacali składkę znacznie wyższą od rolników posiadających małe gospodarstwa. Natomiast wymiar świadczeń emerytalnych nie był powiązany z wysokością opłacanych składek. Z tej też przyczyny jak również z uwagi na powiązania z liczbą hektarów przeliczeniowych składka ubezpieczeniowa porównywana była do drugiego podatku gruntowego, powyższa zasada naliczania składek była często krytykowana przez samych rolników. Obecna ustawa przyjęła model składki osobowej powiązanej z wysokością emerytury podstawowej w ubezpieczeniu emerytalno - rentowym i uwzględniającej element samofinansowania w ubezpieczeniu wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim. Nowatorską cechą rozwiązań tej ustawy było rozdzielenie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego od ubezpieczenia emrytalno - rentowego, odrębne zasady ich finansowania oraz odrębność składek.

3. Gospodarka Finansowa KRUS

Podstawę gospodarki finansowej ubezpieczenia społecznego rolników i działalności Kasy stanowią:

• Fundusz Emerytalno - Rentowy

• Fundusz Prewencji i Rehabilitacji

• Fundusz Administracyjny

• Fundusz Rezerwowy

• Fundusz Składkowy (posiada jako jedyny odrębną osobowość prawną i jest samodzielny finansowo tj. samofinansujący się, Prezes Kasy pełni funkcję zarządu funduszu).

Fundusz Emerytalno - Rentowy tworzy się:

• ze składek na ubezpieczenie emerytalno - rentowe, płaconych przez ubezpieczonych rolników

• z dotacji z budżetu państwa - dotacja z budżetu państwa stanowi ok. 94% przychodów tego Funduszu i obejmuje:

• dotację uzupełniającą wynikającą ustawowo z zapisanej gwarancji państwa na wypłatę świadczeń finansowanych z Funduszu Emerytalno - Rentowego. Dotacja uzupełniającą stanowi 80% łącznych przychodów Funduszu Emerytalno - Rentowego.

• dotację celową na wypłatę świadczeń, które zgodnie z obowiązującymi przepisami są finansowane z budżetu państwa. W ramach dotacji celowej finansowane są :dodatki dla byłych żołnierzy - górników, świadczenia dla osób deportowanych do pracy przymusowej przez III Rzeszę i ZSRR oraz świadczenia dla kombatantów,

• dotację celową na pokrycie składek na ubezpieczenie zdrowotne rolników.

Należy podkreślić, że część dotacji wraca do budżetu państwa w postaci podatku dochodowego od wypłaconych świadczeń emerytalno - rentowych. Podatek dochodowy stanowi ok. 4,5% wydatków na te świadczenia. Oraz z refundacji ze środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na pokrycie świadczeń emerytalno - rentowych przysługujących dla około 300 tys. rolników z pracowniczego systemu ubezpieczeń społecznych tzw. świadczenia zbiegowe.

Fundusz emerytalno - rentowy jest przeznaczony na finansowanie:

• emerytur rolniczych, rent inwalidzkich rolniczych, rent rodzinnych rolniczych

• dodatków przysługujących do emerytur i rent (wyodrębnione dodatki: rodzinny, pielęgnacyjny, dla sierot zupełnych, z tytułu tajnego nauczania, z tytułu pracy przymusowej po 01.09.1939 r.)

• świadczeń wypłacanych kombatantom (renty kombatanckie, dodatki kombatanckie, ryczałty energetyczne)

• zasiłków pogrzebowych

• składek na ubezpieczenie zdrowotne

Fundusz Prewencji i Rehabilitacji jest przeznaczony do prowadzenia działalności na rzecz zapobiegania wypadkom przy pracy rolniczej i rolniczym chorobom zawodowym, pomoc ubezpieczonym w korzystaniu różnych form rehabilitacji zdrowotnej i zawodowej. Fundusz ten stworzono głównie z dotacji budżetowej oraz odpisu od Funduszu Składkowego w wysokości 1 % planowanych wydatków tego funduszu

Fundusz Administracyjny służy do finansowania obsługi ubezpieczenia (z wyjątkiem kosztów pokrywanych ze środków Funduszu Prewencji i Rehabilitacji oraz środków Funduszu Składkowego). W myśl ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i ich rodzin Fundusz Administracyjny winien być utworzony

• z odpisów Funduszu Składkowego w wysokości do 4,5 % planowanych wydatków Funduszu Składkowego

• z odpisów od Funduszu Emerytalno - Rentowego w wysokości do 3,5 % planowanych wydatków Funduszu Emerytalno - Rentowego.

W razie powstania niedoboru Funduszu Administracyjnego, jeżeli nie możebyć pokryty ze środków Funduszu Rezerwowego, niedobór ten pokrywa się ze środków Funduszu Składkowego.

Fundusz Rezerwowy jest przeznaczony na pokrywanie niedoboru środków Funduszu Administracyjnego lub Funduszu Prewencji i Rehabilitacji i powstaje z nadwyżek tych funduszy pomniejszonych o 1/12 wydatków tych funduszy przewidzianych na następny rok. Środki funduszu mogą być lokowane na rachunkach bankowych z terminowym oprocentowaniem lub w papierach wartościowych emitowanych lub gwarantowanych przez państwo.

Fundusz Składkowy jest nowym elementem systemu ubezpieczeń społecznych rolników. Przeznaczony jest na:

• finansowanie świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego, tak jak:

• jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy rolniczej lub

• rolniczej choroby zawodowej

• zasiłków chorobowych

• zasiłków z tytułu urodzenia dziecka lub przyjęcia dziecka w wieku do 1 roku

• na wychowanie (jeżeli w tym czasie złożony został wniosek o przysposobienie)

• zasiłków macierzyńskich

• finansowanie bezpośrednich kosztów funkcjonowania Rady Ubezpieczenia Społecznego Rolników,

• finansowanie kosztów zarządzania tym Funduszem i wykonywania jego zobowiązań jako osoby prawnej,

• finansowanie rozwoju ubezpieczeń dobrowolnych prowadzonych przez towarzystwa ubezpieczeniowe,

• odpis na Fundusz Administracyjny w wysokości do 4,5% planowanych wydatków Funduszu Składkowego,

• odpis na Fundusz Prewencji i Rehabilitacji w wysokości do 1% planowanych wydatków Funduszu Składkowego.

Fundusz składowy samofinansuje się. Głównym źródłem jego dochodów są składki ubezpieczonych. Wysokość składki ustalana jest co kwartał na poziomie zapewniającym płynne finansowanie rozchodów funduszu

4. Struktura organizacyjna KRUS

Struktura organizacyjna KRUS przedstawia się następująco:

Prezes KRUS Jan Kopczyk
I Zastępca Prezesa Wojciech Kobielski
II Zastępca Prezesa Irena Frąszczak

Kasą Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego kieruje Prezes, który jest centralnym organem administracji państwowej podległym Ministrowi Rozwoju Wsi i Rolnictwa. Powołuje go i odwołuje go Prezes Rady Ministrów, na wniosek Ministra Rozwoju Wsi i Rolnictwa, złożony w porozumieniu z Radą Ubezpieczenia Społecznego Rolników (skrót.: Rada Rolników). Na mocy art. 76 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników Prezes KRUS sprawuje jednoosobowo funkcje Zarządu Funduszu Składkowego Ubezpieczenia Społecznego Rolników.

Interesy ubezpieczonych i świadczeniobiorców reprezentuje Rada Ubezpieczenia Społecznego Rolników, której członków w liczbie 50 powołuje na trzyletnią kadencję Minister spośród kandydatów zgłaszanych przez organizacje społeczno - zawodowe i związki zawodowe rolników. Rada pełni funkcje kontrolne, opiniodawcze oraz nadzorcze; może ponadto wystąpić ze skargą do Trybunału Konstytucyjnego, w szczególności w sprawach aktów wykonawczych do ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, na wniosek Prezesa KRUS, złożony po zasięgnięciu opinii Rady Rolników, powołuje Zastępców Prezesa Kasy. Za realizację zadań przydzielonych poszczególnym strukturom Kasy odpowiadają przed Prezesem dyrektorzy Biur Centrali Kasy, dyrektorzy Oddziałów Regionalnych, kierownicy Placówek Terenowych oraz dyrektorzy innych jednostek organizacyjnych, tj. centrów rehabilitacji rolników i ośrodków rehabilitacyjnych.

Rada Ministrów nadaje Kasie statut, określający szczegółowe zasady jej organizacji (Dz. U. Nr 33 z 1994 r., poz. 120).

Strukturę organizacyjną KRUS tworzą:

• Centrala,

• 49 Oddziałów Regionalnych,

• 221 Placówki Terenowe,

• inne jednostki organizacyjne (5 centrów i 2 ośrodki rehabilitacji rolników).

Centrala organizuje pracę Kasy, sprawuje nadzór nad pracą jej jednostek terenowych, inicjuje rozwiązania zamierzające do usprawnienia systemu ubezpieczenia społecznego rolników, współpracuje z ministerstwami, urzędami centralnymi i in. instytucjami i organizacjami uczestniczącymi w realizacji zadań Kasy, koordynuje kontakty Kasy z międzynarodowymi instytucjami ubezpieczeniowymi.

Oddziały Regionalne realizują całokształt zadań związanych z ubezpieczeniem społecznym rolników na terenie swego działania obejmującym zasięg województw przed podziałem administracyjnym kraju.

Do zadań tych należy:

• ustalanie obowiązku ubezpieczenia społecznego rolników i domowników,

• pobór składki na ubezpieczenie społeczne rolników,

• dochodzenie należności z tytułu opłacania składek w trybie przymusowym,

• stosowanie ulg w spłacie należności,

• ustalanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy rolniczej oraz zapobieganie wypadkom i chorobom zawodowym w rolnictwie,

• działania związane z rehabilitacją leczniczą rolników uprawnionych do świadczeń Kasy,

• prowadzenie wszelkich spraw związanych z orzecznictwem lekarskim,

• prowadzenie ewidencji osób zgłaszanych przez Kasę do ubezpieczenia zdrowotnego dokonywanie wymiaru składek na to ubezpieczenie i przekazywanie należnych na ubezpieczenie składek do właściwych Kasy Chorych.

• ustalanie prawa do świadczeń z ubezpieczenia, ich bieżącą realizację, dochodzenie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń,

• pobieranie z wypłacanych świadczeń i rozliczanie zaliczki na poczet podatku dochodowego,

• rozpatrywanie skarg i wniosków dotyczących działania oddziału i podległych mu placówek terenowych,

• reprezentowanie Kasy w postępowaniu sądowym, dotyczącym odwołań od wydanych decyzji.

Placówki Terenowe są jednostkami nadzorowanymi przez dyrektorów oddziałów regionalnych, które w zakresie ubezpieczeń realizują m.in. następujące zadania:

• ustalają i wydają decyzje z zakresu podlegania ubezpieczeniu,

• wymierzają, pobierają i rozliczają składki ubezpieczeniowe,

• prowadzą ewidencję okresów podlegania ubezpieczeniu i opłacania składek,

• dochodzą należności z tytułu nieopłaconych składek w trybie przymusowym,

• rozpatrują wnioski w sprawie zastosowania ulg w spłacie należności,

• prowadzą postępowanie powypadkowe,

• przyjmują wnioski o świadczenia z ubezpieczenia społecznego, w szczególności ustalają prawo i wydają decyzje w sprawie przyznania zasiłków chorobowych, jednorazowych zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych, zasiłków pogrzebowych,

• udzielają informacji zainteresowanym.

Centra Rehabilitacji Rolników usytuowane w Horyńcu Zdroju, Iwoniczu Zdroju, Jedlcu, Kołobrzegu i Szklarskiej Porębie oraz Ośrodek Szkoleniowo-Rehabilitacyjny w Teresinie i Ośrodek Wypoczynkowo-Rehabilitacyjny KRUS w Świnoujściu realizują zadania w zakresie rehabilitacji leczniczej i udzielają świadczeń zdrowotnych osobom wykazującym długotrwałą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, albo zagrożonym taką niezdolnością, ubezpieczonym i uprawnionym do świadczeń z ubezpieczenia społecznego rolników. Wszystkie te obiekty wyposażone są w nowoczesny sprzęt medyczny oraz gwarantują całodobową opiekę lekarską i pielęgniarską, jak również posiadają wysoki standard usług bytowych.

Rozdział drugi

1 Zasady objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników

Ubezpieczenie obowiązkowe (z mocy ustawy)

W ubezpieczeniu społecznym rolników występują dwa rodzaje ubezpieczeń:

- ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie

- ubezpieczenie emerytalno - rentowe.

W obu rodzajach ubezpieczeń uwzględniono w zależności od warunków ustawy spełnianych przez osobę zainteresowaną, objęcie to następuje w trybie

- obowiązkowym (z mocy ustawy)

- lub dobrowolnym (na wniosek).

W myśl przepisów, ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie podlega obowiązkowo rolnik, prowadzący na własny rachunek działalność rolniczą jako posiadacz (samoistny lub zależny) położonego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 1 ha przeliczeniowego użytków rolnych lub działu specjalnego produkcji rolnej, a także jego małżonek i domownik stale pracujący w tym gospodarstwie, jeżeli rolnik ten, jego małżonek i domownik nie podlegają innemu ubezpieczeniu społecznemu i nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty.

Za okresy podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu uważa się okresy obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 137) m.in.: z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, prowadzenia działalności gospodarczej, wykonywania pracy w ramach umowy agencyjnej, umowy - zlecenia, a także za okresy pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Rejestracja w charakterze bezrobotnego bez prawa do zasiłku bądź pobieranie zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego nie jest uznawana za podleganie innemu ubezpieczeniu społecznemu.

Ubezpieczenie z mocy ustawy istnieje niezależnie od woli osoby podlegającej temu ubezpieczeniu lub płatnika i nie ma ona możliwości rezygnacji z tego ubezpieczenia.
W każdym zatem przypadku, gdy rolnik lub domownik spełnia wszystkie warunki obowiązkowego podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, w tym jeżeli nie podlega obowiązkowo innemu ubezpieczeniu społecznemu na mocy innych przepisów staje się ubezpieczonym z mocy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Przy ustalaniu podlegania ubezpieczeniu każde inne ubezpieczenie społeczne ma pierwszeństwo przed ubezpieczeniem rolniczym. Wyjątek od tej zasady stanowią ustanowione od 1 stycznia 1997 r. przepisy, że osoby prowadzące działalność rolniczą lub pracujące jako małżonkowie lub domownicy w gospodarstwie rolnym i prowadzące jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą lub współpracujące przy prowadzeniu takiej działalności mogą w pewnych okolicznościach (spełniając określone ustawą warunki) dokonywać wyboru między ubezpieczeniem w KRUS i w ZUS.

Czas trwania ubezpieczenia

Ubezpieczenie społeczne rolników obowiązkowe powstaje od dnia, w którym zaistniały ku temu warunki, natomiast przestaje obowiązywać z końcem kwartału, w którym te warunki ustały. Oznacza to, że rolnik lub domownik, pomimo zaprzestania działalności rolniczej uzasadniającej podleganie ubezpieczeniu, np. w trakcie miesiąca lub kwartału (m.in z powodu podjęcia zatrudnienia lub innej działalności rodzącej obowiązek podlegania ubezpieczeniu społecznemu, uzyskania prawa do świadczeń emerytalno-rentowych, zbycia całości gospodarstwa i zaprzestania działalności rolniczej, zmniejszenia uprawianych gruntów rolnych do areału poniżej 1 ha przeliczeniowego), do końca kwartału pozostaje jeszcze w ubezpieczeniu rolniczym.

Szczególnym przypadkiem wymienionych sytuacji podlegania i ustania ubezpieczenia jest powstanie przerwy w podleganiu innemu ubezpieczeniu społecznemu. Bez względu na jej przyczynę i czas trwania, powoduje ona dla rolnika spełniającego inne warunki podlegania ubezpieczeniu rolniczemu konsekwencję natychmiastowego zaistnienia stosunku ubezpieczenia z mocy samej ustawy, Zgodnie z przepisami, również w takiej sytuacji rolnicy są obejmowani ubezpieczeniem społecznym rolników od dnia zaistnienia warunków podlegania, aż do końca kwartału, z czym wiąże się również obowiązek opłacania składek za cały kwartał.

Objęcie ubezpieczeniem może nastąpić również za okres miniony, jeżeli były ku temu spełnione warunki ustawowe, a w szczególności miało miejsce prowadzenie działalności rolniczej lub praca w gospodarstwie rolnym.

W przypadku rolnika i jego małżonka będącego współwłaścicielem gospodarstwa rolnego, objęcie ubezpieczeniem następuje za cały okres wypełniania wymogów ubezpieczenia obowiązkowego. Gdy zaś chodzi o domownika, który udowodni faktyczne wykonywanie pracy w gospodarstwie rolnika, nie może ono sięgać wstecz dalej niż data, do której istnieje prawo dochodzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, tj. do 5 lat.

Ubezpieczenie dobrowolne (na wniosek)

Osoby nie podlegające ubezpieczeniu z mocy ustawy, a spełniające inne jej wymogi, mogą ubezpieczyć się na wniosek w zakresie dopuszczonym przez przepisy. Ubezpieczenie na wniosek jest dobrowolną umową dwustronną zawartą między osobą zainteresowaną a Kasą Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Zakres tego ubezpieczenia może określić sama osoba zainteresowana, bądź wynika on bezpośrednio z zapisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Ustawa przewiduje możliwość wystąpienia z wnioskiem o objęcie ubezpieczeniem dobrowolnym w każdym czasie. Osoba podlegająca ubezpieczeniu na wniosek może w każdym czasie odstąpić od ubezpieczenia, składając oświadczenie w tej sprawie.

Ubezpieczeniem na wniosek obejmuje się takiego rolnika, jego małżonka i domownika, dla którego działalność rolnicza lub praca w gospodarstwie rolnym stanowi stałe źródło utrzymania, jednak nie spełnia on warunków ubezpieczenia obowiązkowego.
W ramach ubezpieczenia na wniosek przepisy regulują możliwy zakres objęcia tym ubezpieczeniem. I tak w szczególności:

1. rolnik prowadzący działalność rolniczą na gruntach o obszarze użytków rolnych do 1ha przeliczeniowego oraz pracujący w takim gospodarstwie małżonek i domownik może być objęty ubezpieczeniem:

1. w pełnym zakresie, tzn. jednocześnie ubezpieczeniem wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim oraz ubezpieczeniem emerytalno-rentowym,

2. lub tylko ubezpieczeniem wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim.

Osoba, która aktualnie jest rolnikiem na gospodarstwie rolnym poniżej 1 ha przeliczeniowego, jego małżonkiem lub domownikiem, może podlegać ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu na wniosek tylko pod warunkiem, że podlega jednocześnie ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu. Nie może natomiast podlegać wyłącznie ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu.

2. osoba podlegająca innemu ubezpieczeniu społecznemu albo mająca ustalone prawo do emerytury lub renty z innego ubezpieczenia i prowadząca działalność rolniczą, może być objęta ubezpieczeniem wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim:

3. osoba mająca ustalone prawo do emerytury lub renty rolniczej może być objęta wyłącznie ubezpieczeniem wypadkowym (tzn. ma prawo jedynie do jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, spowodowanego wypadkiem przy pracy w gospodarstwie rolnym lub chorobą zawodową albo śmiercią, spowodowaną tym wypadkiem lub tą chorobą).

4. osoba, która podlegała ubezpieczeniu, jako rolnik lub małżonek rolnika i zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej nie nabywając prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej z ubezpieczenia społecznego rolników może być objęta ubezpieczeniem emerytalno-rentowym, pod warunkiem jednak, że okres podlegania przez nią ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidualnych i członków ich rodzin lub innemu ubezpieczeniu społecznemu wynosił co najmniej 50 kwartałów, jeżeli nie podlegają innemu ubezpieczeniu lub nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty.

Ubezpieczenie na wniosek ustaje w szczególności:

1. w przypadku osób, na których ubezpieczenie regularnie opłacane są składki kwartalne:

1. z końcem kwartału wskazanego w oświadczeniu ubezpieczonego,

2. z końcem kwartału, w którym ubezpieczony złożył oświadczenie, jeżeli w oświadczeniu brak wskazania daty ustania ubezpieczenia,

2) w przypadku osób, na których ubezpieczenie nie są opłacane w terminie należne składki

z końcem kwartału, za które składki zostały opłacone.

Nieopłacenie składki w terminie jest traktowane jako odstąpienie od ubezpieczenia na wniosek, chyba że przed upływem terminu płatności składki rolnik złożył podanie o jego odroczenie albo udowodni, że nieopłacenie składki w ustawowym terminie było wynikiem zaistnienia trudnych do przewidzenia i niezawinionych przez płatnika okoliczności.

Tryb dokonywania zgłoszenia do ubezpieczenia

Zgodnie z ustawą, rolnik zobowiązany jest, nie czekając na wezwanie, zgłaszać Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego osoby podlegające ubezpieczeniu z tytułu pracy w jego gospodarstwie oraz informować o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu i o zmianach tych okoliczności. Każdorazowo czynności te rolnik zobowiązany jest wykonać w ciągu 14 dni od zaistnienia jakiejkolwiek okoliczności mającej znaczenie dla podlegania ubezpieczeniu. Po upływie tego czasu od składek naliczane są odsetki liczone od ustawowych terminów płatności. Obecnie stopa procetowa odsetek karnych wynosi .................

Tak więc każda osoba stająca się właścicielem (posiadaczem), dzierżawcą lub użytkownikiem gospodarstwa rolnego i rozpoczynająca na nim działalność rolniczą, obowiązana jest dokonać zgłoszenia do ubezpieczenia w placówce terenowej KRUS, właściwej ze względu na miejsce położenia gospodarstwa rolnego, wypełniając w tym celu formularz "Zgłoszenia do ubezpieczenia".

Informacje zamieszczone w "Zgłoszeniu do ubezpieczenia" dotyczące wielkości gospodarstwa rolnego, daty rozpoczęcia działalności rolniczej, osób pracujących w gospodarstwie, ewentualnie podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu stanowią podstawę do rejestracji rolnika jako płatnika składek oraz do wydania decyzji w zakresie podlegania ubezpieczeniu społecznemu samego rolnika, jego współmałżonka oraz domowników, wykonujących pracę w gospodarstwie rolnym, a w przypadku żony rolnika również w jego gospodarstwie domowym. Z tego też powodu "Zgłoszenie ..." obowiązani są składać wszyscy rolnicy, bez względu na to czy sami spełniają warunki do objęcia ich ubezpieczeniem w trybie obowiązkowym, ewentualnie czy wyrażają chęć przystąpienia do ubezpieczenia na wniosek.

Przy zgłaszaniu do ubezpieczenia domownika, wykonywanie pracy na rzecz rolnika powinno być potwierdzone zgodnymi oświadczeniami rolnika i domownika. Sama czynność zgłoszenia do ubezpieczenia jest jednak tylko czynnością wtórną wobec istnienia obowiązku ubezpieczenia. Oznacza to, że niezależnie od czasu, w którym zgłoszenie to zostanie dokonane, objęcie ubezpieczeniem następuje również za okresy minione, w których spełnione były warunki ustawowe.

Do objęcia ubezpieczeniem na wniosek niezbędne jest wyraźne wyrażenie woli, a w szczególności zakresu ubezpieczenia i czasu jego trwania. Z tego też powodu do "Zgłoszenia do ubezpieczenia" powinny być dołączone "Wnioski o objęcie ubezpieczeniem społecznym rolników", podpisane zarówno przez osobę bezpośrednio zainteresowaną, jak i zatrudniającego ją rolnika. Składając swój podpis na "Wniosku o objęcie ubezpieczeniem ..." osób, za które rolnik będzie opłacał składki, tj. współmałżonka nie będącego współposiadaczem gospodarstwa rolnego lub domownika, rolnik potwierdza fakt wykonywania przez te osoby pracy w gospodarstwie rolnym, a w przypadku żony również w gospodarstwie domowym.

Dla ułatwienia dokonania jednoznacznych ustaleń dotyczących podlegania ubezpieczeniu, przy dokonywaniu zgłoszenia wskazane jest okazanie dokumentu określającego powierzchnią posiadanych użytków rolnych, wyrażoną zarówno w hektarach fizycznych jak i hektarach przeliczeniowych. Każdy fakt objęcia ubezpieczeniem, jak i ustania ubezpieczenia, jest potwierdzany decyzją Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego lub decyzją wydaną z jego upoważnienia. Jeżeli rolnik nie dopełnił obowiązku terminowego zgłoszenia do ubezpieczenia, bądź uchyla się od przedłożenia dowodów świadczących o nieistnieniu obowiązku ubezpieczenia, decyzja o podleganiu ubezpieczeniu wydawana jest z urzędu. Prawomocna decyzja ustalająca podleganie ubezpieczeniu stanowi ponadto podstawę żądania zapłaty składek, nawet jeśli w samej decyzji wysokość tych składek nie jest określona, a jedynie sposób jej obliczania.

Świadczenia przyznawane z funduszu wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego

Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego są w pełni samofinansujące, tzn. są opłacane wyłącznie ze składek ubezpieczonych w KRUS rolników, które gromadzone są w Funduszu Składkowym Ubezpieczenia Społecznego Rolników (FS), posiadającym osobowość prawną i status instytucji opartej na koncepcji solidarności grupowej ubezpieczonych.

Zasada ta - zgodnie z ustawowym rozwiązaniem - pozostawiła duży zakres swobody w ustalaniu wysokości podstawowych, wymienionych wyżej, świadczeń, a tym samym i wysokości składki. Składka na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie kalkulowana jest raz na kwartał (uchwałę w tej sprawie podejmuje Rada Rolników). Z uwagi na to, że pobór składki następuje również w cyklu kwartalnym, a gromadzone w ten sposób środki do Funduszu Składkowego muszą zapewnić płynne finansowanie bieżących zobowiązań z tego ubezpieczenia, ważne jest, by istniała stała nadwyżka zapewniająca sfinansowanie całości wydatków do następnego terminu płatności kwartalnej składki. Lokowanie nadwyżek FS m.in. na wkłady terminowe i zakup bonów skarbowych umożliwia gromadzenie dodatkowych dochodów. W rezultacie, mimo podnoszenia rokrocznie wysokości świadczeń, skutkującego wzrostem wydatków, tempo wzrostu składki jest umiarkowane. Składka na ubezpieczenie wypadkowe, emerytalne i macierzyńskie w pierwszym kwartale 2003 r. wynosi 54,00 zł.

Osobom objętym ubezpieczeniem wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim przysługują następujące świadczenia:

- jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu

• albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej

• zasiłek chorobowy

• zasiłek z tytułu urodzenia dziecka lub przyjęcia dziecka na wychowanie oraz zasiłek

• macierzyński.

Jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu lub śmierci wskutek wypadku przy pracz rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej przysługuje ubezpieczonemu (rolnikowi lub jego domownikowi), jeżeli wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Ponadto jednorazowe odszkodowanie przysługuje członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej. Krąg osób uprawnionych do jednorazowego odszkodowania poszerzony jest za pomocą pojęcia „osoby najbliższej ubezpieczonemu rolnikowi, nie podlegającej ubezpieczeniu, jeśli doznała ona uszczerbku wskutek wypadku przy pracy rolniczej, któremu uległa pomagając ubezpieczonemu rolnikowi, nie będąc jego pracownikiem”. Do osób tych zalicza się:

• małżonka rolnika,

• dzieci własne i przysposobione, pasierbowie, wnuki, rodzeństwo

• rodzice, osoby przysposabiające, macocha lub ojczym, jeżeli w dniu śmierci rolnika

• prowadził z nim wspólne gospodarstwo domowe lub w znacznym stopniu przyczyniał

• się do ich utrzymania.

Odszkodowanie nie przysługuje natomiast małżonkowi, który prowadzi odrębne gospodarstwo rolne oraz ma miejsce długotrwały brak wspólności małżeńskiej. Natomiast w przypadku śmierci ubezpieczonego spowodowanej wypadkiem przy pracy rolniczej lub chorobą zawodową, jednorazowe odszkodowanie przysługuje niezależnie od pobranego zasiłku pogrzebowego.

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników jednorazowe odszkodowanie ustala się w wysokości proporcjonalnej do określonego procentowo stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Nadmienić należy, że najniższa kwota odszkodowania nie może wynosić mniej niż za pięcioprocentowy uszczerbek na zdrowiu. Natomiast w przypadku śmierci poszkodowanego odszkodowanie przysługuje w wysokości odpowiadającej stuprocentowemu uszczerbku na zdrowiu.

Na dzień 1 września 2002 r. jednorazowe odszkodowanie za 1 % długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wynosi 400 zł.

Prawo do zasiłku chorobowego przysługuje ubezpieczonemu, który wskutek choroby jest niezdolny do pracy nieprzerwanie przez co najmniej 30 dni, lecz nie dłużej niż 180 dni. Nadmienić należy, że w ubezpieczeniu na wniosek przewidziany jest jednoroczny okres karencji przed nabyciem prawa do zasiłku.

Kwota zasiłku chorobowego na dzień 1 września 2002 r. stanowi kwotę 5 zł za 1 dzień niezdolności do pracy.

Jednorazowy zasiłek z tytułu urodzenia lub przyjęcia dziecka na wychowanie oraz zasiłek macierzyński przysługują ubezpieczonemu rolnikowi i domownikowi.
Jeżeli ubezpieczeniu podlegają oboje małżonkowie, zasiłki te przysługują łącznie obojgu małżonkom. Oznacza to, że wymienione zasiłki wypłaca się temu z uprawnionych, który wystąpił z wnioskiem (żonie albo mężowi).

Rolnikowi lub domownikowi, który został objęty ubezpieczeniem na wniosek (dobrowolnie), zasiłek z tytułu urodzenia dziecka i zasiłek macierzyński przysługuje, jeżeli okres podlegania ubezpieczeniu bezpośrednio przed wystąpieniem zdarzenia uzasadniającego prawo do świadczenia trwał nieprzerwanie przez co najmniej rok. Do okresu tego wlicza się okres podlegania innemu ubezpieczeniu, jeżeli zainteresowany nie uzyskał z tego tytułu prawa do analogicznego świadczenia.

Jednorazowy zasiłek z tytułu urodzenia dziecka przysługuje ubezpieczonemu w wysokości trzykrotnej emerytury podstawowej obowiązującej w dacie porodu. Zasiłek macierzyński przysługuje w wysokości równej zasiłkowi chorobowemu za okres 8 tygodni.

Na dzień i września 2002 r. zasiłek z tytułu urodzenia dziecka wynosi 1.598,73 zł, a zasiłek macierzński 280 zł. Są to świadczenia, które wypłacane są jednorazowo w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku o przyznanie w/w zasiłków.

3 Świadczenia przyznawane z funduszu emerytalno - rentowego

Podstawowym źródłem dochodów funduszu emerytalno - rentowego jest dotacja budżetu państwa, co wiąże się z charakterystycznymi dla ubezpieczeń społecznych gwarancjami państwa wypłaty świadczeń z ubezpieczenia społecznego rolników. Składka na fundusz emerytalno rentowy jest sprzężona z emeryturą podstawową i począwszy od 1 kwietnia 1992 r. wynosi 30 % emerytury podstawowej, co w I kwartale 2003 r. stanowi kwotę 159,90 zł. Emerytura podstawowa uzależniona jest od przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej. Zatem zarówno w wysokości wypłacanych świadczeń jak i w wysokości opłacanych składek uwzględniany jest czynnik inflacyjny.

Osobom objętym ubezpieczeniem emerytalno -rentowym przysługują następujące świadczenia:

• emerytura rolnicza i renta inwalidzka rolnicza

• renta rodzinna

• dodatki do emerytur i rent

• zasiłek pogrzebowy

Emerytura rolnicza przysługuje ubezpieczonemu (rolnikowi, domownikowi), który spełnia łącznie następujące warunki:

• osiągnął wiek emerytalny (60 lat dla kobiety, 65 lat dla mężczyzny),

• podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 100 kwartałów, tj. 25 lat.

Ustawa przewiduje także możliwość uzyskania wcześniejszej emerytury, na wniosek ubezpieczonego rolnika, jeśli spełnia on łącznie następujące warunki:

• osiągnął wiek 55 lat, jeśli jest kobietą, albo 60 lat, jeśli jest mężczyzną,

• podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 120 kwartałów,

• zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej.

Do okresów podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, od których zależy prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej, zalicza się również okresy:

• podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidualnych i członków ich rodzin w latach 1983 - 1990, na mocy przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r.

• prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, przed dniem 1 stycznia 1983 r.

• pobierania renty inwalidzkiej rolniczej jako renty okresowej, jednak nie więcej niż 2 lata,

• od których zależy prawo do emerytury w myśl przepisów emerytalnych.

Należy zaznaczyć, że wymienionych okresów podlegania ubezpieczeniu nie zalicza się do okresów ubezpieczenia emerytalno - rentowego, jeżeli zostały już one wykorzystane do ustalenia prawa do emerytury lub renty na podstawie innych przepisów niż tych, które zostały określone w ustawie o ubezpieczeniach społecznych rolników.
Emerytura rolnicza składa się z części składkowej i uzupełniającej. (Wg tych samych zasad ustala się rentę inwalidzką rolniczą.) Suma obu części stanowi pełną wysokość emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej. Część składkowa, zgodnie z zasadami ubezpieczenia, uzależniona jest od wysokości opłaconych składek i stażu ubezpieczeniowego. Wypłacana jest niezależnie od zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej (nie ulega zawieszeniu). Natomiast wypłata części uzupełniającej jest zawieszona w całości lub w określonej części (25% lub 50% tej części), jeżeli emeryt lub rencista prowadzi działalność rolniczą.
Uznaje się, że emeryt lub rencista zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, jeżeli ani on ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa rolnego podlegającego opodatkowaniu podatkiem rolnym (gospodarstwo rolne o powierzchni przekraczającej 1 ha fizyczny lub 1 ha przeliczeniowy użytków rolnych) i nie prowadzi działu specjalnego w rozumieniu przepisów podatkowych.

Kwota podstawowej emerytury rolniczej na dzień 1 września 2002 r. wynosi 532,91 zł.

Renta inwalidzka rolnicza przysługuje ubezpieczonemu (rolnikowi, domownikowi), który jest długotrwale niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym, jeżeli podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu co najmniej przez okres:

• 4 kwartałów - jeżeli długotrwała niezdolność do pracy powstała w wieku do 20 lat,

• 8 kwartałów - jeśli niezdolność ta powstała w wieku powyżej 20 lat do 22 lat,

• 12 kwartałów - jeśli niezdolność ta powstała w wieku powyżej 22 lat do 25 lat,

• 16 kwartałów - jeśli niezdolność ta powstała w wieku powyżej 25 lat do 30 lat,

• 20 kwartałów - jeśli niezdolność ta powstała w wieku powyżej 30 lat.

Jeśli niezdolność ta powstała wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej, wymagany jest jakikolwiek okres ubezpieczenia. Ponadto warunkiem otrzymania renty inwalidzkiej rolniczej jest to, że niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym musi powstać w okresie podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu lub okresie 18 miesięcy od dnia ustania ubezpieczenia.

Ubezpieczonego uważa się za długotrwale niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym, jeżeli ze względu na pogorszenie się jego stanu zdrowia istnieją przeciwwskazania do osobistego wykonywania niezbędnych prac w tym gospodarstwie w okresie dłuższym niż 6 miesięcy.

O niezdolności ubezpieczonego do pracy orzekają w postępowaniu orzeczniczym:

• lekarz rzeczoznawca KRUS (I instancja) lub

• komisja lekarska KRUS (II instancja), w wyniku odwołania się rolnika od orzeczenia lekarza rzeczoznawcy lub w wyniku wniesienia zarzutu wadliwości orzeczenia lekarza rzeczoznawcy przez lekarza regionalnego - inspektora ds. orzecznictwa lekarskiego.

Rentę inwalidzką rolniczą przyznaje się jako rentę stałą, jeżeli ubezpieczony osiągnął wiek o 5 lat niższy od wieku emerytalnego lub jeżeli jego niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym jest stała. W pozostałych przypadkach renta inwalidzka rolnicza przysługuje jako renta okresowa do czasu odzyskania przez uprawnionego zdolności do pracy w gospodarstwie rolnym lub do czasu objęcia go innym ubezpieczeniem społecznym. Kwota renty inwalidzkiej podstawowej na dzień 1 września 2002 wynosi 532,91 zł.

Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny zmarłego:

• -emeryta lub rencisty mającego ustalone prawo do emerytury rolniczej lub renty inwalidzkiej rolniczej niezależnie od tego, czy w chwili śmierci pobierał przyznane świadczenie, czy też wyplata świadczenia była wstrzymana ( np. z powodu podlegania innemu ubezpieczeniu, powodującemu wstrzymanie wypłaty renty inwalidzkiej rolniczej okresowej)

• ubezpieczonego (rolnika, jego małżonka, domownika), który w chwili śmierci spełniał warunki do uzyskania emerytury rolniczej lub renty inwalidzkiej rolniczej.

Do renty rodzinnej rolniczej przysługują następujące dodatki:

• pielęgnacyjny

• kombatancki

• za tajne nauczanie

• dla sieroty zupełnej

Prawo do renty rodzinnej mają:

1. dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione mają prawo do ukończenia 16 roku życia, a po osiągnięciu tego wieku - nie dłużej do osiągnięcia 25 roku życia pod warunkiem kontynuowania nauki w szkole oraz bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy (długotrwale niezdolne do pracy w gospodarstwie rolnym) przed 16 rokiem życia lub w czasie nauki w szkole - przed ukończeniem 25 roku życia.

2. wnuki, rodzeństwo i inne dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie, jeżeli spełniają warunki stawiane dzieciom własnym, a ponadto :

• zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego albo emeryta lub rencisty, chyba że śmierć była następstwem wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym lub choroby zawodowej oraz

• nie maja ustalonego prawa do renty rodzinnej po rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli nie mogą zapewnić im utrzymania, albo ubezpieczony lub jego małżonek, był ich opiekunem ustanowionym przez sąd.

3. Prawo do renty rodzinnej mają także rodzice po zmarłym dziecku ubezpieczonym, jeżeli

• zmarłe dziecko ubezpieczone bezpośrednio przed śmiercią przyczyniało się do ich utrzymania

• spełniają warunki wymagane do przyznania renty rodzinnej rolniczej ustalone dla wdowy lub wdowca.

Do renty rodzinnej ma prawo również wdowa, jeżeli w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub jest niezdolna do pracy w gospodarstwie rolnym albo wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków albo rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie ukończyły 16 lat, a w przypadku kształcenia się w szkole - 18 lat, a także wtedy, gdy sprawuje opiekę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy i uprawnionym do renty rodzinnej.

Uprawnienia wdowy do renty rodzinnej daje również spełnienie wymaganego warunku, dotyczącego wieku lun niezdolności do pracy w okresie nie dłuższym niż 5 lat od śmierci męża lub od zaprzestania wychowywania dzieci, wnuków lub rodzeństwa. Małżonka rozwiedziona oraz wdowa, która w chwili śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, spełniająca warunki do przyznania renty rodzinnej, ma prawo do renty, jeżeli w dniu śmierci męża miała ustalone prawo do alimentów z jego strony, ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.

Wdowiec ma prawo do renty rodzinnej rolniczej po zmarłej żonie, jeżeli

• w chwili śmierci żony pozostawał z nią we wspólności małżeńskiej, a jeżeli małżonkowie byli rozwiedzeni lub w chwili śmierci żony nie istniała wspólność małżeńska - miał prawo do alimentów ze strony żony, ustalone wyrokiem lub ugodą sądową

• spełnia warunki wymagane do przyznania do renty rodzinnej określone dla wdowy, z tym że prawo do tego świadczenia, ze względu na wiek, nabywa w przypadku osiągnięcia 55 lat życia (a nie 50 lat życia)

Renta rodzinna rolnicza jest obliczana jako część świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu. Nie ustala się więc podstawy wymiary renty rodzinnej rolniczej lecz podstawę wymiaru emerytury rolniczej lub renty inwalidzkiej rolniczej.

Renta rodzinna wynosi 85 % emerytury podstawowej, kwotę tą zwiększa się o 50 % nadwyżki (ponad kwotę emerytury podstawowej) emerytury lub renty inwalidzkiej z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin, jaka przysługiwałaby zmarłemu w chwili śmierci albo o 50 % części składkowej emerytury lub renty rolniczej, która przysługiwałaby zmarłemu w chwili śmierci. Tak ustalona renta rodzinna rolnicza nie może być niższa od emerytury podstawowej. Wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje łącznie jedna renta rodzinna rolnicza. W razie konieczności podziału, dzieli się ją na równe części, z tym że dodatki do renty wypłacane są w całości osobom do nich uprawnionym. Renta rodzinna nie podlega podziałowi między uprawnionych, jeżeli:

• do renty rodzinnej uprawnione są osoby, małoletnie, nad którymi opiekę sprawują różne osoby

• pełnoletni członek rodziny zażąda podziału renty rodzinnej

• zachodzą inne okoliczności uzasadniające podział renty rodzinnej.

• Rentę rodzinna rolniczą wypłaca się, poczynając od dnia powstania do niej prawa, jednak za okres nie dłuższy niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Jeżeli do renty rodzinnej uprawnione są osoby małoletnie, rentę wypłaca się do rąk rodzica lub opiekuna.

Do emerytur i rent przysługują dodatki przyznawane są zarówno na podstawie przepisów ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25, z późn. zm), jak i na podstawie innych przepisów.

Generalnie wszystkie wymienione dodatki przysługują obok emerytury lub renty i nie są uwzględniane przy ustalaniu wskaźnika wymiaru świadczenia (wskaźnik ten decyduje o wysokości rolniczej emerytury lub renty), natomiast wypłacane są łącznie z emeryturą lub rentą. Wyjątkiem jest dodatek z tytułu pracy przymusowej, który dolicza się do części składkowej emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej i który wpływa na wysokość wskaźnika wymiaru tej części świadczenia.

W przypadku, gdy emeryt lub rencista uprawniony jest do kilku świadczeń emerytalno-rentowych (np. świadczenia z KRUS i z ZUS), przysługuje mu prawo do danego dodatku tylko przy jednym świadczeniu emerytalno-rentowym.

Dodatki przyznawane są na wniosek emeryta lub rencisty złożony do najbliższej położonej od miejsca zamieszkania rolnika jednostki organizacyjnej KRUS (Oddziału Regionalnego lub Placówki Terenowej); wyjątkiem jest dodatek pielęgnacyjny z tytułu ukończenia 75 lat i dodatek dla 100-latka. Dodatek z tych tytułów OR KRUS przyznają z urzędu, po ukończeniu przez świadczeniobiorcę stosownego wieku.

Do emerytury rolniczej i renty inwalidzkiej rolniczej przysługują następujące dodatki:

• pielęgnacyjny

• kombatancki

• za tajne nauczanie

• dla sieroty zupełnej

• z tytułu pracy przymusowej

• świadczenie pieniężne dla osób deportowanych do pracy przymusowej

• zasiłek rodzinny

• zasiłek pielęgnacyjny przysługujący członkom rodziny emeryta lub rencisty

• ryczałt energetyczny

• dodatek z tytułu ukończenia 100 lat.

Dodatek pielęgnacyjny zgodnie z ustawą o ubezpieczeniach społecznych rolników przysługuje osobie uprawnionej do renty lub emerytury, jeżeli osoba ta została zaliczona do I grupy inwalidów (uznana za niezdolną do samodzielnej egzystencji) albo ukończyła 75 lat.

Zasiłek pielęgnacyjny przysługuje:

• dziecku w wieku do 16 lat, w przypadku stwierdzenia przez publiczny zakład opieki zdrowotnej, że ze względu na stan zdrowia wymaga ono, ze strony innej osoby, stałej opieki polegającej na pielęgnacji lub na systematycznym współdziałaniu w postępowaniu leczniczym lub rehabilitacyjnym

• osobie powyżej 16 lat, jeżeli jest niepełnosprawna w stopniu umiarkowanym, a niepełnosprawność powstała w wieku uprawniającym do zasiłku rodzinnego

• osobie, która ukończyła 75 lat

• osobie, która jest niepełnosprawna w stopniu znacznym.

Jeżeli osoba uprawniona do zasiłku pielęgnacyjnego posiada prawo do emerytury lub renty, wówczas przysługuje jej dodatek pielęgnacyjny.

Na dzień i września kwota dodatku pielęgnacyjnego stanowi 136,64 zł.

Dodatek kombatancki o przysługuje na podstawie przepisów ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 1997 r. Nr 142, poz. 950, z późn. zm.). O spełnieniu warunków wymaganych do otrzymania uprawnień kombatanckich, w tym dodatku kombatanckiego, orzeka - na podstawie udokumentowanego wniosku oraz rekomendacji stowarzyszenia właściwego dla określonego rodzaju działalności kombatanckiej lub represji - Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych lub upoważniona przez niego osoba, wydając stosowną decyzję. Na podstawie tej decyzji powyższy Urząd wydaje zaświadczenie, które stanowi dla Oddziału Regionalnego KRUS podstawę do przyznania i wypłaty dodatku kombatanckiego.
Należy dodać, że dodatek kombatancki przysługuje wyłącznie osobom posiadającym uprawnienia kombatanckie lub tym, które zostały uznane za osoby represjonowane. W związku z tym wdowa/wdowiec po kombatancie nie ma prawa do dodatku kombatanckiego, chyba że posiada własne uprawnienia kombatanckie lub zostanie uznany za osobę represjonowaną.

Dodatek kombatancki jest wypłacany, o ile nie jest już wypłacany dodatek z tytułu tajnego nauczania, który przysługuje w związku z ustawą z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 3, poz. 19, z późn. zm.). Dodatek kombatancki lub dodatek za tajne nauczanie przysługuje na dzień 1 września 2002 r. w 136,96 zł osobie uprawnionej do emerytury rolniczej lub renty rolniczej.

Dodatek za tajne nauczanie na podstawie przepisów ustawy Karta Nauczyciela przysługuje dodatek za tajne nauczanie. Na dzień 1 września stanowi kwotę 136,64 zł.

Nauczycielom, którzy w czasie okupacji prowadzili tajne nauczanie, przysługuje dodatek do emerytury lub renty, jeżeli nie pobierali dotychczas takiego dodatku z innego tytułu.

Dodatek ten przysługuje również nauczycielom, którzy przed dniem 1 września 1939r. nauczali w języku polskim w szkołach polskich na terenie III Rzeszy Niemieckiej oraz byłego Wolnego Miasta Gdańska, jeżeli nie pobierali dotychczas takiego dodatku z innego tytułu.

Dodatek z tytułu pracy przymusowej, za okresy pracy przymusowej uznaje się następujące okresy pracy,

• wykonywanej na rzecz hitlerowskich Niemiec w okresie II wojny światowej

• wykonywanej na obszarze Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w okresie

od dnia 17 września 1939r. do dnia 31 grudnia1956r.

• wykonywanej na rozkaz władz alianckich w okresie do dnia 31 grudnia 1945r.

• wykonywanej w kopalniach pod ziemią podczas odbywania służby wojskowej w

Wojsku Polskim.

Do emerytury rolniczej lub renty inwalidzkiej rolniczej przysługuje dodatek z tytułu pracy przymusowej po 1 września 1939 r. w wysokości 2 % emerytury podstawowej za każdy pełny rok takiej pracy.

Dodatek z tytułu pracy przymusowej dolicza się do części składkowej emerytury rolniczej lub renty inwalidzkiej rolniczej , uwzględniając jego wysokość przy ustalaniu wskaźnika wymiaru tej części

Za pracę przymusową uznaje się każda pracę wykonaną w określonych rygorach, pod groźbą jakiejkolwiek kary ,o ile do tej pracy dana osoba nie zgłosiła się dobrowolnie, tzn. nie była to praca w oparciu o zawartą umowę o pracę, na zasadach dobrowolnych bądź z przymusu ekonomicznego.

Z dotychczasowej praktyki wynika ,że za pracę przymusową należy uznać również czynności wykonywane przez dzieci powyżej 12 roku życia Nie można wykluczyć jednostkowych przypadków. wykonywania pracy przymusowej przez dzieci poniżej 12 lat.

Kwota dodatku z tytułu pracy przymusowej na dzień 1 września 2002 r. nie może być wyższa niż 135,96 zł.

Dodatek dla sieroty zupełnej przyznawany jest do renty rodzinnej na podstawie art. 31 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Przepis ten zakłada, że dodatek ten przysługuje w wysokości określonej w przepisach ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Jeżeli do renty rodzinnej uprawnione są sieroty zupełne ,część renty przysługującej każdej z tych sierot zwiększa się o taki dodatek.

Dodatek dla sieroty zupełnej na dzień 1 września 2002 r. stanowi kwotę 256,83 zł.

Świadczenie pieniężne dla osób deportowanych do pracy przymusowej przysługuje wyłącznie osobom ,które nie mają ustalonego prawa do dodatku kombatanckiego, określonego w przepisach o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego oraz do dodatku za tajne nauczanie, przysługującego na podstawie odrębnych przepisów.

Osobom uprawnionym równocześnie do świadczenia i do dodatku z tytułu pracy przymusowej dodatku przysługującego żołnierzom zastępczej służby wojskowej ,przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla ,przysługuje świadczenie pieniężne lub jeden z dodatków, .

Uprawnienie do świadczenia jest przyznawane decyzją Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych lub upoważnionych przez niego pracowników Urzędu.

Podstawę do wydania decyzji stanowi wniosek osoby zainteresowanej, zaopiniowany przez właściwe stowarzyszenie osób poszkodowanych oraz dołączone do wniosku dokumenty i dowody, potwierdzające rodzaj represji.

Szczegółowy tryb postępowania w sprawie składania i rozpatrywania wniosków oraz wymagane dokumenty i dowody określone zostały w zarządzeniu Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 23 lipca 1996r., obowiązującym od 15 sierpnia 1996r.

Dowodami potwierdzającymi fakt podlegania represjom są, między innymi, zaświadczenia z organu emerytalno- rentowego o zaliczeniu pracy przymusowej, wykonywanej w czasie deportacji lub w obozie pracy na rzecz III Rzeszy i ZSRR wraz z potwierdzonymi kopiami dokumentów lub dowodów stwierdzających rodzaj i okres represji.

Powyższe zaświadczenia organ rentowy wystawia wyłącznie na podstawie dokumentów i dowodów znajdujących się w aktach rentowych.

Organ rentowy, wystawiając zaświadczenie, potwierdza jedynie fakt uznania okresu prasy przymusowej i przyznania z tego tytułu dodatku, dołączając uwierzytelnione kopie dokumentów lub dowodów. Nie bada natomiast, czy osoba spełnia warunki uzasadniające przyznanie świadczenia pieniężnego.

Dokumentami urzędowymi, potwierdzającymi rodzaj, miejsce i czas trwania represji, są dokumenty wystawione, w szczególności, przez:

• Międzynarodowy Czerwony Krzyż- biuro poszukiwań w Arolsen

• Polski Czerwony Krzyż

• Główną Komisję Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu- Instytut Pamięci Narodowej

• Archiwa państwowe -krajowe i zagraniczne

• Państwowe muzea pamięci narodowej

• Archiwa państwowe byłej republiki ZSRR

• Archiwum Wschodnie

Wypłaty świadczenia pieniężnego dokonuje się za okres 3 miesiący kalendarzowych poprzedzających miesiąc zgłoszenia wniosku.

Świadczenie pieniężne przysługuje w wysokości 0,5% przeciętnego wynagrodzenia w kwartale kalendarzowym poprzedzającym termin ostatniej waloryzacji emerytur i rent, za każdy pełen miesiąc trwania pracy, nie więcej jednak łącznie niż 10% tego wynagrodzenia.

Zasiłek rodzinny zgodnie z ustawą o zasiłkach rodzinnych zasiłek rodzinny przysługuje osobie uprawnionej do emerytury rolniczej lub renty rolniczej, na dzieci i na małżonka

Zasiłek rodzinny przysługuje na dziecko:

• do ukończenia 16 roku życia

• do czasu ukończenia nauki, nie dłużej jednak niż do ukończenia 20 lat, a jeżeli ukończenie 20 lat przypada na ostatni lub przed ostatni rok nauki w szkole, do zakończenia bieżącego lub następnego roku szkolnego

• bez względu na wiek, jeżeli jest ono niepełnosprawne w stopniu znacznym lub umiarkowanym i jeżeli niepełnosprawność w stopniu umiarkowanym powstała w wieku uprawniającym do zasiłku.

Do zasiłku rodzinnego uprawnia uczęszczanie dziecka do szkoły podstawowej, zawodowej, średniej, pomaturalnej, wyższej, seminarium duchownego wszystkich stopni, w systemie stacjonarnym, wieczorowym, zaocznym lub korespondencyjnym, nawet jeżeli przebywa w internacie bez ponoszenia z tego tytułu odpłatności.

Zasiłek rodzinny przysługuje na małżonka, jeżeli spełnia jeden z następujących warunków:

• sprawuje opiekę nad dzieckiem, któremu przysługuje zasiłek rodzinny

• ukończyła 60 lat kobieta lub 65 mężczyzna

• jest niepełnosprawny w stopniu znacznym lub umiarkowanym

Zasiłek rodzinny nie przysługuje na dziecko:

• pozostające w związku małżeńskim, chyba że związek małżeński został zawarty między osobami kształcącymi się w szkole

• przebywające w domu pomocy społecznej, w domu dziecka lub w innej placówce opiekuńczo- wychowawczej, jeżeli za jego pobyt rodzina ni ponosi odpłatności

• kształcące się w szkole wojskowej lub innej szkole zapewniającej nieodpłatne pełne utrzymanie(wyżywienie, zakwaterowanie, umundurowanie)

• przebywające w zakładzie karnym lub poprawczym.

Zasiłek rodzinny nie przysługuje na małżonka:

• przebywającego w domu pomocy społecznej, jeżeli za jego pobyt rodzina nie ponosi odpłatności

• przebywającego w zakładzie karnym

• osiągającego miesięcznie dochody brutto w kwocie równej lub wyższej od najniższego świadczenia rentowego w systemie pracowniczym

Zasiłek rodzinny nie przysługuje małżonkom wzajemnie na siebie.

Na dzień 1 września 2002 r. kwota zasiłku rodzinnego na małżonka oraz na pierwsze i drugie dziecko wynosi 42,50 zł, na trzecie dziecko 52,60 zł, a na czwarte i kolejne dziecko 65,70 zł.

Zasiłek pielęgnacyjny przysługujący członkom rodziny emeryta lub rencisty

przysługuje na zasadach i w wysokości, określonych w przepisach emerytalnych, tj. przepisach ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118 z późn. zm.). Zgodnie z przepisami tej drugiej ustawy, dodatek pielęgnacyjny przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty, jeżeli została ona uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji (dawna I grupa inwalidzka), albo ukończyła 75 lat życia. Dodatek pielęgnacyjny wypłacany jest w kwocie 136,64 zł.

Należy zaznaczyć, że osobie uprawnionej do emerytury lub renty przebywającej w domu pomocy społecznej, zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym nie przysługuje dodatek pielęgnacyjny, chyba że emeryt lub rencista przebywa poza tą placówką przez okres dłuższy niż 2 tygodnie w miesiącu. Ponadto dodatek pielęgnacyjny z tytułu ukończenia 75 lat nie jest wypłacany emerytom i rencistom pobierającym rolnicze świadczenia emerytalno-rentowe, którzy nie zaprzestali prowadzenia działalności rolniczej w rozumieniu przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (nadal posiadają gospodarstwo rolne podlegające opodatkowaniu podatkiem rolnym).

Ryczałt energetyczny jest przyznawany na podstawie art. 22 ust. 2 pkt. 3 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego. Przepis ten stanowi, że kombatantom i innym osobom uprawnionym - emerytom i rencistom i inwalidom - przysługuje ryczałt energetyczny w wysokości 50% taryfowych opłat za korzystanie z energii elektrycznej, gazowej i cieplnej na cele domowe, obliczony na podstawie norm ilościowych. Kwota ryczałtu energetycznego oraz termin, od którego obowiązuje nowa wysokość ryczałtu, określane są więc każdorazowo przez Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.
Uprawnienia do ryczałtu energetycznego przysługują również wdowom lub wdowcom - emerytom i rencistom - pozostającym po kombatantach i innych osobach uprawnionych. Ryczałt energetyczny przysługuje ponadto osobom wymienionym w ustawie z dnia 2 września 1994 r. o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnionym w kopalniach węgla, kamieniołomach i zakładach wydobywaniu rud uranu, a także wdowom (pobierającym emeryturę lub rentę) po tych żołnierzach-górnikach. Z tym, że w razie zbiegu prawa do ryczałtu energetycznego z innych tytułów przysługuje ryczałt tylko z jednego tytułu.

Ryczałt energetyczny jest przyznawany w kwocie 88,23 zł (stan na dzień 1 września 2002 r.)

Dodatek z tytułu ukończenia 100 lat od 1 lipca 1994 r. dodatek dla osób, które pobierają emerytury rolnicze lub renty rolnicze i ukończyły 100 lat życia, przyznaje Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.

Do podanej wyżej daty uprawnienia w zakresie przyznawania dodatków z tytułu ukończenia 100 lat życia dla emerytów i rencistów realizowane były przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Dodatek z tytułu ukończenia 100 lat życia, do emerytury rolniczej lub renty rolniczej, równy jest kwocie bazowej stanowiącej odpowiedni procent przeciętnego wynagrodzenia w kwartale kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji.

Dodatek z tytułu ukończenia 100 lat życia jest przyznawany i wypłacany niezależnie od wypłacanej już emerytury rolniczej lub renty rolniczej oraz przysługujących dodatków z innego tytułu .

Oddziały regionalne są zobowiązane uzyskać z bazy danych informację o osobach, które ukończą w danym roku 100 lat i z co najmniej miesięcznym wyprzedzeniem przekazywać akta sprawy z potwierdzoną, odpowiednimi dokumentami, datą urodzenia emeryta lub rencisty do Biura Świadczeń C KRUS. Akta sprawy wraz z wnioskiem o przyznanie dodatku z tytułu ukończenia 100 lat życia są przedstawiane Prezesowi Kasy do decyzji.

O przyznaniu dodatku z tytułu ukończenia 100 lat życia, emeryt lub rencista jest informowany listem gratulacyjnym, podpisanym przez Prezesa Kasy. Wręczenie listu gratulacyjnego następuje w dniu urodzin jubilata z udziałem kierownictwa oddziału regionalnego KRUS.

Dodatek dla osoby, która ukończyła 100 lat na dzień 1 września stanowi kwotę 1.775.89 zł.

Zasiłek pogrzebowy jest kolejnym świadczeniem przyznawanym z funduszu, wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego przysługuje osobie, która poniosła koszty pogrzebu po śmierci:

1. ubezpieczonego, nie wyłączając osoby podlegającej tylko ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu,

2. uprawnionego do emerytury lub renty z ubezpieczenia,

3. członka rodziny osoby, o której mowy w pkt 1 lub 2, pozostającego na jej utrzymaniu i spełniającego warunki do uzyskania renty rodzinnej.

Zasiłek pogrzebowy na dzień 1 września 2002 r. wynosi 4.311.10 zł. Należy przypomnieć, że zgodnie z art. 35, ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 z późn. zmian.) zasiłek pogrzebowy przysługuje w wysokości określonej w przepisach emerytalnych.

W świetle art. 80 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118) zasiłek pogrzebowy przysługuje w wysokości 200% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, czyli w tzw. wysokości ryczałtowej. Kwotę tę ustala się miesięcznie, poczynając od trzeciego miesiąca kalendarzowego kwartału, na okres trzech miesięcy, na podstawie przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału. Oznacza to, że wysokość zasiłku pogrzebowego ulega zmianie od dnia 1 marca, 1 czerwca, 1 września i 1 grudnia roku kalendarzowego.
Prawo do zasiłku pogrzebowego, podobnie jak do innych świadczeń z ubezpieczenia, KRUS ustala na wniosek osoby zainteresowanej albo innej osoby mającej interes prawny w ustaleniu tego prawa.

Zasiłek pogrzebowy na dzień 1 września 2002 r. wynosi 4.311.10 zł.

Prawo do zasiłku pogrzebowego po śmierci ubezpieczonego lub członka jego rodziny wygasa po upływie 6 miesięcy od daty śmierci osoby ubezpieczonej.

4. Renta strukturalna

Ustawa z dnia 26 kwietnia 2001 r. o rentach strukturalnych w rolnictwie (Dz. U. Z 2001 r. Nr 52, poz. 539), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2002 r., w podstawowych założeniach oparta jest na rozwiązaniach opartych w prawie Unii Europejskiej. Uwzględnia specyfikę polskiego rolnictwa oraz obowiązującego ustawodawstwa w zakresie świadczeń emerytalno - rentowych dla rolników.

Głównym celem w/w ustawy jest przede wszystkim poprawa struktury obszarowej gospodarstw rolnych i ich rentowności a także dostosowanie pod względem wielkości gospodarstw rolnych do standardów obowiązujących w krajach unijnych. Ustawa ta ma również na celu nakłonienie rolników, którzy zbliżają się do wieku emerytalnego, aby swoje gospodarstwa przekazywali młodszym rolnikom, którzy deklarują chęć rozwoju działalności rolniczej na powiększonych gospodarstwach rolnych.

Renty strukturalne są adresowane do rolników, którzy podlegają ubezpieczeniu emerytalno- rentowemu, określonemu w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników, przez okres wymagany do uzyskania emerytury rolniczej z chwilą ukończenia wieku 55 lat, jeżeli jest kobietą, albo 60 lat, jeżeli jest mężczyzną (tj. przez 120 kwartałów) oraz prowadzili nieprzerwanie działalność rolniczą w okresie 10 lat bezpośrednio poprzedzającym zgłoszenie wniosku o rentę strukturalną i działalność ta była jedynym lub głównym źródłem jego utrzymania. Uznaje się ,że działalność rolnicza była jedynym lub głównym źródłem utrzymania rolnika, jeżeli w okresie 10 lat ,o którym mowa powyżej ,podlegał on ubezpieczeniu emerytalno- rentowemu ,określonemu w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników przez co najmniej 5 lat, z czego co najmniej 2 lata tego ubezpieczenia przypadały na okres bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku o rentę strukturalną.

Ponadto przez okres co najmniej ostatnich 5 lat przed złożeniem wniosku o rentę strukturalną gospodarstwo to winno stanowić własność rolnika lub jego małżonka albo współwłasność małżonków.

Kolejnym warunkiem uzyskania renty strukturalnej jest zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej, rolnik winien przekazać całe gospodarstwo rolne, czyli grunty o powierzchni co najmniej 3 hektarów na powiększenie jednego lub kilku gospodarstw do powierzchni co najmniej 15 hektarów.

Jeżeli działalność rolnicza prowadzona jest przez małżonków, to renta strukturalna przysługuje każdemu z nich, gdy,, oboje spełniają powyższe warunki.

Prawo do renty strukturalnej nie przysługuje rolnikowi gdy ma ustalone prawo do emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego lub zaopatrzenia emerytalnego albo który jest objęty innym niż rolnicze ubezpieczeniem społecznym lub zaopatrzeniem emerytalnym.

Warunek zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej uważa się za spełniony, jeżeli po przekazaniu gospodarstwa rolnego ani uprawniony do renty strukturalnej, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem działki gruntu, która ze względu na powierzchnię podlega opodatkowaniu podatkiem rolnym oraz nie prowadzi działu specjalnego produkcji rolnej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, z wyjątkiem prowadzenia pasiek.

Aby zatem rolnik mógł nabyć prawo do renty strukturalnej, musi spełnić kilka podstawowych warunków w zakresie przekazywania gospodarstwa rolnego. Mianowicie:

1. Gospodarstwo może być przekazane tylko na zasadzie wymiany właściciela, tj. w drodze umowy przenoszącej własność i posiadanie (np. sprzedaż, darowizna)

2. Przekazywane gospodarstwo musi mieć powierzchnię co najmniej 3 ha.

3. Gospodarstwo powinno być przekazane w całości na co najmniej 15 ha jednego lub kilku już istniejących gospodarstw rolnych

4. W przypadku braku możliwości przekazania całości lub części gospodarstwa rolnego na wniosek rolnika- wskazane w nim nieruchomości- mogą być nieodpłatnie przyjęte przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa

Z przekazywanego gospodarstwa rolnik może pozostawić działkę gruntu, która ze względu na powierzchnię (1 hektar fizyczny lub przeliczeniowy) nie podlega opodatkowaniu podatkiem rolnym.

Gospodarstwo na cele rolnicze może przejąć osoba fizyczna, która spełnia następujące warunki:

1. Jest rolnikiem

2. Posiada kwalifikacje rolnicze (rozumie się przez to odpowiednie wykształcenie zasadnicze, średnie albo wyższe wykształcenie rolnicze lub ekonomiczne o specjalności przydatnej do prowadzenia działalności rolniczej tj. lub prowadzenie działalności rolniczej przez co najmniej 5 lat)

3. Nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego lub zaopatrzenia emerytalnego

4. Musi być właścicielem (współwłaścicielem wyłącznie z małżonkiem) gospodarstw rolnego o takiej powierzchni, która łącznie z przekazaniem gospodarstwa utworzy nieruchomość rolną o powierzchni co najmniej 15 hektarów.

Ustawa daje możliwość zawarcia umowy przekazania gospodarstwa rolnego z osobą prawną lub jednostką nie posiadającą osobowości prawnej, o ile działalność rolnicza należy do zakresu działania tych podmiotów.

Wysokość renty strukturalnej dla jednej osoby uprawnionej wynosi 150% najniższej emerytury pracowniczej. Wypłata renty strukturalnej ulega zawieszeniu (w całości lub połowie), jeżeli uprawniony do tego świadczenia podejmie prowadzenia działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego bez względu na wysokość osiąganego przychodu (np. zostanie zatrudniony lub podejmie inną pracę zarobkową albo rozpocznie prowadzenie pozarolniczej działalności, o których mowa w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych)

W przypadku podjęcia prowadzenia pozarolniczej działalności wypłata renty strukturalnej ulega zawieszeniu w połowie. W przypadku podjęcia prowadzenia działalności innej niż pozarolnicza działalność wypłata renty strukturalnej ulega zawieszeniu w całości

Rentę strukturalną wypłaca się do osiągnięcia wieku emerytalnego albo do czasu nabycia prawa do renty lub emerytury z ubezpieczenia społecznego lub zaopatrzenia emerytalnego, nie dłużej jednak niż przez 5 lat.

Jeżeli uprawniony do renty strukturalnej lub jego małżonek podejmie prowadzenie działalności rolniczej jako właściciel (współwłaściciel ) lub posiadacz gospodarstwa rolnego, prawo do renty strukturalnej ustaje i nie podlega przywróceniu.

Postępowanie w sprawie renty strukturalnych wszczyna się na podstawie wniosku rolnika złożonego w jednostce organizacyjnej Kasy Chorych Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, w której jest on ubezpieczony. Wniosek o przyznanie renty strukturalnej należy złożyć w I kwartale danego roku i są przyjmowane do końca pierwszego kwartału danego roku kalendarzowego, tj. do dnia 31 marca. Jest to termin ostateczny.

Renty strukturalne przyznawane na podstawie takiego wniosku wypłaca się od miesiąca , w którym zostały spełnione wszystkie wymagane ustawą warunki, nie wcześniej niż od dnia 1 stycznia następnego roku kalendarzowego.

Prezes Kasy przeprowadza weryfikację wniosków w terminie do dnia 30 czerwca danego roku weryfikację wniosków w terminie do dnia 30 czerwca danego roku i jeżeli okaże się, że rolnik spełnia lub spełni do dnia 31 grudnia roku kalendarzowego wymagane warunki, to Prezes Kasy wydaje postanowienie o spełnieniu tych warunków. Na postanowienie nie przysługuje zażalenie.

Decyzję w sprawie przyznania renty strukturalnej Prezes Kasy wydaje w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji Od decyzji Prezesa Kasy przysługuje odwołanie do ministra właściwego do spraw rozwoju wsi i na zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego, czyli za pośrednictwem Kasy wciągu 14 dni od dnia doręczenia decyzji stronie, a gdy ta decyzja została ogłoszona ustnie-od dnia jej ogłoszenia stronie.

Fakt zgłoszenia 1206 w roku 2002 wniosków nie oznacza, że dokładnie tyle samo rent strukturalnych zostanie przyznanych i będzie wypłacanych. W wyniku weryfikacji wniosków, która zakończyła się 30 czerwca 2002 r. wydano 769 postanowień o spełnieniu warunków oraz 437 decyzji odmawiających. Natomiast o liczbie przyznanych i wypłacanych rent strukturalnych będzie można powiedzieć dopiero pod koniec roku 2003.

Dla informacji, najwięcej wniosków o to świadczenie zostało złożonych w województwach: mazowieckim (181), kujawsko - pomorskim (164), podlaskim (139), wielkopolskim (114), łódzkim (113). Chociaż ze wstępnych ustaleń wynika, że najwięcej gospodarstw rolnych zostanie przekazanych w tych województwach (z wyjątkiem łódzkiego), to chyba jednak jeszcze za wcześnie na stwierdzenie, że właśnie w tych regionach kraju skutki programu rent strukturalnych będą najbardziej widoczne.

Pomimo szerokiej propagandy rent strukturalnych (wydano ulotki informacyjne w nakładzie 100 tysięcy egzemplarzy, zorganizowano szkolenia dla rolników i pracowników urzędów gmin, udzielano wyjaśnień w audycjach radiowych i telewizyjnych, upowszechniono również cykl artykułów w prasie ogólnopolskiej i regionalnej), liczba ubiegających się rolników jest znacznie niższa niż przewidywano. Przyczyną braku zainteresowania są prawdopodobnie dość rygorystyczne warunki stawiane przez ustawę zarówno przekazującemu, jak i przejmującemu gospodarstwo rolne.

Ograniczenie możliwości przekazywania gruntów tylko na cele rolnicze ogranicza liczbę potencjalnych przejmujących tylko do osób posiadających kwalifikacje rolnicze. Nie pozostaje ten fakt bez wpływu na liczbę rolników ubiegających się o przyznanie renty strukturalnej. Ponadto ograniczone możliwości finansowe powodują, że motywacja do korzystania z rent strukturalnych jest zbyt słaba, a jej efekty skromne. W państwach członkowskich znaczna część wypłacanego świadczenia finansowana jest ze środków Unii Europejskiej. W Polsce na dzień dzisiejszy ciężar ten spoczywa na budżecie państwa i dlatego jest to świadczenie wypłacane na miarę możliwości tego budżetu.

Po uzyskaniu członkostwa w Unii Europejskiej obecny system rent strukturalnych zostanie zmodyfikowany tak, aby bardziej motywował - jednych do przekazywania gruntów, a drugich do ich przejmowania. Już teraz trwają prace nad modyfikacją systemu. Przyszła ustawa będzie musiała uwzględnić przepisy określające związek pomiędzy rentami strukturalnymi a poprawą struktury agrarnej, definicją rentowności gospodarstwa rolnego oraz osiedlaniem młodych rolników na wsi.

Celem realizowanego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi PHARE 2000 jest stworzenie odpowiedniego ustawodawstwa i szczegółowego dostosowania polskiego prawa do wdrożenia rent strukturalnych w rolnictwie po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. W ramach tego projektu prowadzone są prace eksperckie przy udziale ekspertów z Francji i Grecji, posiadających bogate doświadczenie w dziedzinie rent strukturalnych.

Wprowadzenie renty strukturalnej, posiadającej charakter wcześniejszej emerytury, ma głównie na celu doprowadzenie do powiększenia wielkości gospodarstw rolnych i ukształtowanie tym samym korzystniejszej dla produkcji rolnej struktury gospodarstw w Polsce, aby zbliżyła się ona do struktury istniejącej w Unii Europejskiej.

Rozdział trzeci

POBLICZNE UBEZPIECZENIA ZDROWOTNE W POLSCE

Wprowadzenie przez Polskę po II wojnie światowej publicznego systemu ochrony zdrowia opartego na zasadzie obowiązkowego uczestnictwa i powszechnego dostępu do świadczeń panowało w naszym kraju przez wiele lat. Pomimo tego i niezależnie od konstytucyjnej gwarancji powszechnej dostępności do usług medycznych, szczupłość środków budżetowych przeznaczanych na ten cel powodowała, że równolegle cały czas istniał rynek prywatnych usług medycznych opartych na zasadzie "zapłata za usługę". Faktycznie trudno jest dokładnie ocenić wielkość udziału środków finansowych przeznaczonych na ochronę zdrowia przez obywateli poza środkami na ten cel pochodzącymi z budżetu państwa i zakładów pracy.

Wysokie tempo wzrostu kosztów opieki zdrowotnej na całym świecie zmusiło rządy wszystkich państwa w tym również i Polski do poszukiwania bardziej racjonalnych metod organizacji i finansowania opieki zdrowotnej. W roku 1997 przyjęto ustawę, która weszła w życie 1 stycznia 1999 roku i rozpoczęła proces transformacji systemu ubezpieczeń zdrowotnych opartych na funkcjonowaniu powołanych do życia nowych podmiotów jakimi są kasy chorych. Działalność kas chorych będących instytucjami o charakterze publicznych nadzorowana jest przez Urząd Nadzoru Ubezpieczeń Zdrowotnych. Utworzono 17 kas chorych - 16 z nich ma charakter regionalny i działa w granicach administracyjnych województw a branżowa Kasa Chorych działa na terenie całego kraju.

Ustawa ta zmieniała dotychczasowe zasady gromadzenia środków na opiekę zdrowotną - 7,5 % dochodu każdego podatnika trafia do kas chorych, jako składka na powszechne ubezpieczenie zdrowotne. Nowy system finansowania oparty na funkcjonowaniu kas chorych posiadających osobowość prawną ma wymusić przestrzeganie reguł ekonomicznych przez bilansowanie wydatków z przychodami pochodzącymi głównie ze wspomnianych składek i innych odpisów. Oznacza to definitywnie zerwanie z obowiązującym w Polsce budżetowym systemem finansowania i przejście na system ubezpieczeniowo - budżetowy. Nowy system zakłada, że wszyscy ubezpieczeni są zobowiązani płacić składki w różnej wysokości, natomiast wszyscy są uprawnieni do jednakowego zakresu świadczeń zdrowotnych.

Wprowadzony od 1 stycznia 1999 r. system powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego różni się zasadniczo od komercyjnych ubezpieczeń zdrowotnych, m. in. tym, że składka jako rodzaj parapodatku jest kalkulowana na podstawie decyzji politycznej w oderwaniu od wielkości konkretnego ryzyka, a podobnie jak podatek na podstawie dochodu zakres odpowiedzialności ubezpieczeniowej nie jest precyzyjnie określony oraz regionalne kasy chorych przypominające towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, posiadają ograniczoną swobodę rynkową w zakresie zakupu świadczeń zdrowotnych, najlepiej odpowiadających potrzebom ich członków.

(przypis. "Podstawi ubezpieczeń - Produkty" Tom II praca pod redakcją J.. Monkiewicza POLTEXT, Warszawa 2002)

Ubezpieczenia zdrowotne

Z dniem 1 stycznia 1999 r. weszła w życie ustawa z dnia 6 lutego 1997 r.
o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. Z 1997 r., Nr 28, poz. 153
z późniejszymi zmianami). Jej przepisy określiły miedzy innymi zakres podmiotowy ubezpieczenia, rodzaje świadczeń przysługujących ubezpieczonym i ich rodzinom. Ubezpieczonymi na podstawie przepisów ustawy są osoby posiadające obywatelstwo polskie i zamieszkujące na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej oraz cudzoziemcy przebywający na tym terytorium na podstawie karty stałego lub czasowego pobytu, jeżeli:

1. podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego

2. ubezpieczają się dobrowolnie

3. są członkami rodzin osób wymienionych w punktach 1. i 2.

Obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają również rolnicy i ich domownicy, którzy zostali objęci ubezpieczeniem społecznym rolników na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników lub którzy nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy i nie zostali objęci obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu oraz emeryci i renciści KRUS, z wyjątkiem dzieci uprawnionych do renty rodzinnej.

Stopa procentowa składki na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 7,75 % podstawy wymiaru. Rolnicy posiadający działy specjalne produkcji rolnej są zobowiązani sami dokonywać obliczenia i wpłaty na rachunek bankowy KRUS składki od zadeklarowanego dochodu do 15 dnia miesiąca za miesiąc ubiegły. Składki na ubezpieczenie zdrowotne pozostałych rolników i ich domowników finansowane są z budżetu państwa. Zaś emeryci i renciści opłacają składkę w wysokości 7,5 % podstawy wymiaru w zależności od kwoty wypłaconego świadczenia emerytalnego lub rentowego zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1998 r. (Dz. U. Nr 164, poz. 1164) w sprawie określenia szczegółowego sposobu ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne oraz terminów i trybu ich opłacania. Obowiązek opłacenia składek na ubezpieczenie zdrowotne powstaje z pierwszym dniem miesiąca kalendarzowego, w którym zaistniały okoliczności uzasadniające podleganie ubezpieczeniu a ustaje z ostatnim dniem miesiąca, w którym okoliczności te ustały.

Dla rolnika podstawa wymiaru składki jest równa kwocie stanowiącej iloczyn ceny połowy kwintala żyta, publikowanej w Dzienniku Urzędowym Monitorze Polskim dla celów wymiaru podatku rolnego i liczby hektarów przeliczeniowych użytków rolnych w gospodarstwie rolnym. Natomiast dla rolnika prowadzącego działy specjalne produkcji rolnej jest deklarowana przez niego kwota dochodu ustalonego dla opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

Dla rolnika, który nie podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników i nie będzie objęty z innego tytułu obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, oraz dla domownika pracującego z rolnikiem w rozumieniu ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników - podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne będzie kwota odpowiadająca wysokości zasiłku stałego z pomocy społecznej.

Składka rolnika na ubezpieczenie zdrowotne nie może przekroczyć wysokości składki naliczonej z 50 hektarów przeliczeniowych prowadzonego gospodarstwa rolnego.

Osoby podlegające ubezpieczeniu społecznemu rolników z tytułu prowadzenia działalności rolniczej na gruntach rolnych o powierzchni powyżej 1 hektara przeliczeniowego oraz z tytułu prowadzenia działów specjalnych opłacają składkę zarówno z tytułu posiadanej powierzchni gospodarstwa oraz z tytułu prowadzenia działów specjalnych.

Wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne rolników prowadzących działalność rolniczą dokonuje się w każdym miesiącu kalendarzowym, na podstawie ewidencji będącej w posiadaniu Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, aktualizowanej w oparciu o złożone przez rolnika oświadczenie.

KRUS WOBEC POWSZECHNEGO UBEZPIECZENIA ZDROWOTNEGO

Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego uważa się za spełniony po zgłoszeniu osoby podlegającej temu obowiązkowi we właściwej ze względu na miejsce zamieszkania Regionalnej Kasie Chorych.

Obowiązek dokonania zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego rolników i ich domowników podlegających ubezpieczeniu społecznemu rolników oraz nie podlegających ubezpieczeniu rolniczemu w gospodarstwach do 1 hektara przeliczeniowego, którzy złożyli zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego w KRUS, a także emerytów, rencistów oraz członków rodzin w/w osób do Regionalnej Kasy Chorych ciąży na KRUS. Dokonanie takiego zgłoszenia i opłacenie składek w terminach i na zasadach przewidzianych przepisami ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym stanowi podstawę do udzielenia świadczeń tym osobom i członkom ich rodzin pozostającym na wyłącznym utrzymaniu tych osób.

Do zadań KRUS należy zatem prowadzenie ewidencji osób podlegających ubezpieczeniu zdrowotnemu, dokonywanie wymiaru składek na to ubezpieczenie i przekazywanie należnych na ubezpieczenie składek do właściwych Kas Chorych.

W celu wypełnienia spoczywających na Kasie obowiązku wynikających z ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym już w połowie ubiegłego roku KRUS opracował ulotki i druk zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego, następnie placówki terenowe i oddziały regionalne KRUS wysłały do czynnych rolników składek ulotki i druki zgłoszeń w ilości odpowiadającej liczbie ubezpieczonych społecznie.

Ponadto informacje o obowiązku dokonania zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego szeroko propagowano w środowisku rolniczym za pośrednictwem sołtysów, urzędów gmin, regionalnej prasy, radia i telewizji, wskazując na konieczność terminowego zgłaszania się do ubezpieczenia.

W trakcie prac nad nowelizacją ustawy o ubezpieczeniu zdrowotnym Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego opracowała założenia do programu komputerowego przeznaczonego do ewidencji osób ubezpieczonych zdrowotnie, okresów podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu i wymiaru należnych składek z tytułu zdrowotnego. W systemie tym każdy podlegający obowiązkowi ubezpieczenia opłacający składkę ma założone swoje odrębne konto, a dane ewidencyjne w nim zawarte są przekazywane go właściwych Kas Chorych.

Rozdział czwarty

Unia Europejska

1. Dostosowanie ustawy ... do wymogów unijnych

W krajach Unii Europejskiej koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego jest regulowana rozporządzeniem Rady Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej nr 1408/71 z dn.14 czerwca 1971. Przystąpienie Polski do Unii wymaga zatem m.in. dostosowania polskiego systemu ubezpieczeniowego do standardów Wspólnoty, czyli także powyższych regulacji prawnych. Europejska Wspólnota Gospodarcza została utworzona w 1957 r. na mocy Traktatu Rzymskiego. Celem wspólnego rynku było m.in. .zapewnienie Wspólnoty. Podjęto w związku z tym nie zbędne działania mające na celu wprowadzenie jednolitego systemu zabezpieczeniu społecznemu, które zapewniłyby osobom migrującym prawo do sumowania wszelkich okresów branych pod uwagę przez różne ustawodawstwa krajowe dla nabycia zachowania i obliczania świadczeń oraz wprowadziłyby obowiązek wypłacania świadczeń osobom zamieszkałym na terytoriach krajów członkowskich.

Obecnie przynależność do systemu społecznych ubezpieczeń rolniczych w Polsce jest bezwzględnie uzależniona od posiadania obywatelstwa rolnego. Ponieważ podstawową zasadą prawa wspólnotowego jest równe traktowanie obywateli państwa własnego i pochodzących z krajów członkowskich Unii należy zapewnić równy dostęp do systemu ubezpieczeń rolniczych. Zatem w polskim prawie trwają prace zmierzające m.in. do rozszerzenia kręgu osób podlegających ubezpieczeniu społecznym rolników o osoby, których pobyt w Polsce ma charakter stały. Za rozszerzeniem podmiotowym ustawy przemawia również fakt, że małżonkowie rolników będących cudzoziemcami nie mają możliwości ubezpieczenia z tytułu. Proponowane rozwiązanie umożliwi zatem osobom przebywającym na terenie RP na podstawie karty stałego pobytu zapłacenie składek na ubezpieczenia społeczne oraz nabycie prawa do świadczeń wynikających z ubezpieczenia.

Na obecnym etapie prac nad zmianą ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie przewiduje się nie ograniczonego rozszerzenia zakresu podmiotowego na obywateli państw członkowskich Unii, bowiem istnieją w Polsce ograniczenia prawne w zakresie nabywania gruntów rolnych przez cudzoziemców.

2. WPR - CELE I ZAŁOŻENIA UE

Rolnictwo było pierwszą dziedziną objętą wspólną polityką we Wspólnocie Europejskiej.

W krajach Unii ciągle obowiązuje pięć podstawowych celów tych należy:

• podnoszenie produktywności rolnictwa w drodze wprowadzenia postępu technicznego, racjonalizacji produkcji i optymalizacji stosowania czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej

• zapewnienie ludności rolniczej właściwych warunków życia, zwłaszcza przez zwiększenie dochodów osób czynnych w rolnictwie

• stabilizacja rynków

• zapewnienie właściwego zaopatrzenia w produkty rolne

• umożliwienie konsumentom zakupów żywności po rozsądnych cenach adekwatnych do osiąganych dochodów.(przypis. Art. 37 Traktatu Europejskiego)

Objęcie polskiego rolnictwa instrumentami WPR wywoła podobne skutki dla polskiego rolnictwa i polskiej gospodarki, jakich doświadczyło rolnictwo i gospodarka obecnych państw członkowskich.

Pod tak sformułowanymi celami polscy rolnicy podpisaliby się bez wahania. Jednakże żadne państwo kandydujące do Unii nie zdecyduje się na członkostwo bez ścisłego sprecyzowania korzyści i strat dla rolnictwa. Przy określonych w Traktacie Rzymskim celach i realizowanej w krajach unijnych Wspólnej Polityce Rolnej nie mogłaby zaistnieć taka sytuacja, jaka obecnie panuje w Polsce - rolnicy ciężko pracując, są coraz ubożsi. Rolnicy uzyskują najniższe dochody spośród innych grup społecznych, z wyjątkiem bezrobotnych i rodzin utrzymujących się z pomocy socjalnej.

Doświadczenia wielu krajów pokazują, że rolnictwo jest sektorem bardzo wrażliwym i wymaga specjalnego traktowania, szczególnej ochrony i wsparcia. Wynika to głównie z faktu, że w rolnictwie nie następuje tak szybki zwrot kapitału jak w innych działach gospodarki. Również ze względów społecznych rolnictwo pełni szczególną rolę, zapewnia miejsca pracy i kojarzy się w szczególności w Europie, z wartościami życia wiejskiego i funkcją dostarczania żywności. Dlatego pierwszą polityką wobec rolnictwa wśród wspólnych polityk społeczno -ekonomicznych Wspólnot Europejskich jest WPR.

Dla zrealizowania celów WPR ustalono zasady, które mają pomóc w ich osiągnięciu. Do zasad tych należy:

1. zasadę wspólnego rynku - która oznacza swobodny przepływ produktów rolnych między państwami członkowskimi zapewniony przez likwidację ceł i innych ograniczeń związanych z ochroną rynków narodowych oraz wprowadzenie wspólnych cen i ujednoliconych zasad konkurencji;

2. zasadę preferencji Wspólnoty, która oznacza pierwszeństwo zbytu na rynku UE produktów rolnych wytworzonych na jej terenie i ochronę rynku wewnętrznego Wspólnoty, przed tańszymi produktami pochodzącymi z importu;

3. zasadę solidarności finansowej, która zobowiązuje wszystkie kraje członkowskie do solidarnego uczestnictwa w kosztach funkcjonowania polityki rolnej. (przypis: art. 39 Traktatu Wspólnoty)

Wdrożenie w Polsce instrumentów tej polityki będzie wymagało znacznego zatrudnienia w polskiej administracji rolnej. WPR jest niezwykle scentralizowana; państwom członkowskim pozostawia się niewielką swobodę w podejmowaniu kluczowych decyzji. Polscy rolnicy muszą zatem liczyć się zatem z faktem, że nie wszystkie stosowane dotychczas w Polsce formy pomocy państwa dla rolnictwa będą mogły być zachowane po przystąpieniu Polski do UE.

Ubocznym skutkiem spodziewanego wzrostu opłacalności produkcji rolniczej w Polsce będzie znaczący wzrost cen ziemi rolniczej.

Ponadto nadmienić należy, że objęcie polskiego rolnictwa założeniami WPR nie zapobiegnie upadaniu słabych i niekonkurencyjnych gospodarstw rolnych. (przypis: str. 134-136 zielona ksiazka)

3. Nadzieje i obawy związane z integracją

Mieszkańcy wsi stanowią 36 % Polaków uprawnionych do głosowania. Ponad 1/3 ogółu obywateli tworzy zatem grupę demokratycznie podejmowanych decyzji w kwestiach dotyczących przyszłości kraju. Z tego punktu widzenia istotnego znaczenia nabiera nie tylko świadomość ogólnego poziomu poparcia ludności wiejskiej dla idei przystąpienia Polski do UE, ale także bliższa analiza społecznych, politycznych i ekonomicznych czynników wpływających na akceptację bądź kwestionowanie integracji z UE. Warto zatem przyjrzeć się opiniom mieszkańców wsi na temat UE.

Najprostszym, choć nieco powierzchownym sposobem oceny poziomu poparcia dla procesu integracji jest bezpośrednie pytanie o gotowość opowiedzenia się za przystąpieniem Polski do UE. Takie pytanie obrazuje przynajmniej ogólny poziom poparcia mieszkańców wsi dla procesów integracji europejskiej. (przypis str. 145 zielona książka)

W 1998 r i 1999 r. zostało przeprowadzone (w dwóch etapach) przez Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, wspólnie z Kasą Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i Krajowym Związkiem Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych badanie na temat systemu zabezpieczenia społecznego rolników w procesie integracji europejskiej. W pierwszym etapie sondażu zebrano poglądy 217 rolników z całej Polski. W drugim etapie, w 1999 r. badaniem objęto 200 rolników (w połowie emerytów, w połowie rolników czynnych zawodowo) z województwa lubelskiego i mazowieckiego. Co trzecia osoba nie miała żadnego zdania na temat Unii Europejskiej, a około połowy respondentów zajmowało stanowisko neutralne, a jedna czwarta wypowiadała się negatywnie wobec ewentualnego przystąpienia Polski do Unii Europejskiej(przypis: Robert Korsak "Zabezpieczenie społeczne rolników w Europie Zachodniej" Warszawa 2002, kwartalnik). Ranking wskazań po zanalizowaniu ankiety przedstawiał się następująco:

• emerytura lub renta rolnicza stanowi główne źródło utrzymania dla 64,2 % respondentów, a w hierarchii wskazało na nią aż 98,5 % respondentów; opinie dotyczyły nie tylko sytuacji własnej rodziny, ale ogółu starszych osób na wsi lub w gminie.

• Z pracy we własnym gospodarstwie utrzymuje się 16,6 %

• Inne źródła utrzymania wynosiły 19,2 % w tym dożywocie i czynsz dzierżawny na ziemię - po 3,6 %

Obecny system emerytalno - rentowy respondenci oceniali bardzo krytycznie, tłumacząc, że nie daje poczucia bezpieczeństwa, nie zapewnia dobrych warunków na starość, wydaje się niejasny i niezrozumiały; do wad należą ponadto bardzo niskie świadczenia emerytalno - rentowe, brak związku z wielkością płaconej składki a wysokością świadczeń, do których uprawnieni są ubezpieczeni.

Jednak oprócz licznych wad respondenci opowiedzieli się także za korzyściami obecnie panującego systemu emerytalno - rentowego. Należą do nich między innymi niższy wiek uzyskania emerytury pod warunkiem przekazania gospodarstwa rolnego, składkę niższą niż w systemie powszechnym, dopłaty budżetu państwa do ubezpieczeń. Za dopłatami do rent i emerytur opowiadali się głównie świadczeniobiorcy, ludzie starsi, użytkownicy najmniejszych gospodarstw rolnych, natomiast za dopłatami do składek opowiadają się ludzie młodzi, z wykształceniem zawodowym i średnim, użytkownicy większych gospodarstw rolnych.

W społeczeństwie polskim podzielone są zdania na temat korzyści i zagrożeń wynikających z integracji z Unią Europejską.

W związku z procesem integracji z Unią Europejską rozpoczęto intensywne poszukiwania rozwiązań w relacjach: wieś polska - wieś europejska. Jednakże na wyznaczanie tych rozwiązań wpływa niekorzystnie wiele czynników, a mianowicie m.in. bardzo zróżnicowany poziom dochodów w Polsce, wzrost kosztów utrzymania, wysoka stopa bezrobocia, jak również opóźnienia cywilizacyjno - kulturalne w stosunku do obszarów wiejskich w wysoko rozwiniętych krajach Europy. Niekorzystnie na tle innych państw została ukształtowana infrastruktura techniczna wsi tzn. wyposażenie wodno - kanalizacyjne, oczyszczanie ścieków, komunikacja itp., która w wielu krajach unijnych w niczym nie różni wsi od miasta. W Polsce natomiast w tej dziedzinie różnice między wsią a miastem są bardzo duże.

Polska jest najbardziej rolniczym i wiejskim krajem spośród innych krajów Europy. Według powszechnego spisu rolnego z 1996 r. w Polsce jest ok. 2 041,4 tys. gospodarstw rolnych o średniej powierzchni 7,8 hektarów. W tym samym czasie średnia w Unii Europejskiej wynosiła 18,7 hektara. Tylko 45 % gospodarstw posiada areał powyżej 50 hektarów. Przy czym występuje silne zróżnicowanie regionalne. Warto nadmienić, że w województwach północno - zachodnich jedno gospodarstwo rolne użytkuje średnio 15 hektarów, a w południowych - poniżej 3 hektarów. Powierzchnia użytków rolnych w Polsce wynosi 18,4 mln hektarów, co stanowi 59 % powierzchni kraju. Dla porównania w Unii Europejskiej większe jest tylko rolnictwo francuskie i hiszpańskie.

Wskazując na różnice pomiędzy krajami członkowskimi Unii Europejskiej a Polską należy przede wszystkim wskazać na liczebność ludności wiejskiej w Polsce.

Kraj	% ogółu ludności, w tym:
		Ludność wiejska	Ludność rolnicza	Ludność aktywna zawodowo
15 krajów UE	26,0	5,3	2,3
Niemcy	15,0	2,5	1,5
Francja	26,0	3,9	1,9
Polska	38,0	22,9 12,0	13,0 9,3

Porównanie odsetek ludności wiejskiej, rolniczej i czynnej zawodowo w rolnictwie wskazuje, że wskaźniki te są u nas zdecydowanie wysokie w porównaniu ze wskaźnikami występującymi w krajach Unii Europejskiej. Prognozy demograficzne według GUS nie wskazują na zmianę w podziale ludności na miejską i wiejską. Przyjmuje się, że ludność rolnicza musi zmniejszać się w tempie co najmniej takim, jakie występowało w przyjmowanych do Unii krajach o wysokich odsetkach ludności wiejskiej. Najtrudniejsze jest określenie okresu, w jakim następowałaby zmiana zatrudnienia w rolnictwie i w efekcie obniżona do poziomu, jaki obowiązuje w krajach unijnych. Będzie to przede wszystkim zależało od wymagań, od jakich będzie zależało przyjęcie nas do Unii Europejskiej, środków pomocniczych, jakie na ten cel otrzymamy z Unii oraz sytuacji na naszym rynku. Jednakże pogorszenie się dochodowości w polskich gospodarstwach rolnych nie stwarza możliwości podjęcia działań restrukturyzujących rolnictwo. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że jeśli aktualnie Unia przewiduje na lata 2000 - 2006 rezerwowania ok. 80 mld EURO darowizn dla krajów kandydujących z Europy wschodniej, z czego Polska mogłaby przejąć ok. 25 mld EURO, to w ramach takich środków przeprowadzenie odpowiednich zmian w rolnictwie i kompleksowo na obszarach wiejskich byłoby realne. Ważne jest jednak, aby przy zagospodarowaniu tak znaczących środków promowana była fachowość i motywacja właściwych specjalistów, którym zostanie powierzone opracowanie odpowiednich programów i prognoz oraz ich sprawdzenie i konsekwentne wdrażanie.

Mieszkańcy wsi są grupą wyróżniającą się na tle pozostałych grup Polaków znacznie niższym poparciem dla idei integracji i silniejszym wobec niej sprzeciwem. Choć właściwość ta jest spotęgowana przez rolników będących silną i zdecydowanie bardziej jednoznaczną w poglądach na temat UE grupę zawodową, nie tłumaczy całkowicie tej odrębności cechującej ludność wiejską. Choć trudno przewidywać poziom poparcie mieszkańców wsi dla idei integracji, to jednak można wskazać kilka czynników, które na ten stan wpływają. Najczęściej poparcie dla integracji wyrażają najlepiej wykształceni mieszkańcy wsi (z wykształceniem średnim i wyższym), pracownicy umysłowi oraz ludzie młodzi. Najrzadziej, poza samymi rolnikami, emeryci i renciści. (przypis: str. 199 "Chłop, rolnik, farmer"). Są to na tyle istotne różnice i na tyle liczne grupy ludności wiejskiej, że wpływ innego rodzaju zmiennych może być bardziej decydujący. Wobec przede wszystkim silnych obaw ekonomicznych, powszechnych wśród mieszkańców wsi, istotnym elementem zwiększającym poparcie dla integracji europejskiej do przekonania o konkretnych korzyściach, które przyczynią się do poprawy jakości życia. Należy przypuszczać, że im szerzej będą one podzielone i uświadamiane, tym większa będzie akceptacja wsi przystąpienia Polski do UE. (przypis: s. 156"Zrozumieć negocjacje" - zielona książka).

4. POLSKIE ROLNICTWO W OBLICZU UE. (wnioski)

W oparciu o powyższe spostrzeżenia można sformułować szereg ogólnych wniosków dotyczących przystosowania się polskiego rolnictwa do Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej.

Po pierwsze, pomyślna integracja polskiego rolnictwa i Unii Europejskiej będzie możliwa tylko w przypadku znacznego wzrostu efektywności polskich producentów rolnych. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej krajów rolnicy znajdą się na jednym rynku z wysoko wydajnymi rolnikami zachodnioeuropejskimi. Ponadto aby miał miejsce wzrost efektywności polskiego sektora rolnego należałoby dokonać redukcji Zatrudnienia w gospodarstwach rolnych. Jest to zasadniczy problem strukturalny jednakże niezbędny dla osiągnięcia konkurencyjności polskiego rolnictwa w ramach jednolitego rynku produktów rolnych. Nadmienić także należy, że pomimo zapewnienia wysokiej ochrony polskiemu rolnictwu instrumenty WPR nie zagwarantują ten fakt jednak przetrwania i rozwoju wszystkim gospodarstwom rolnym. Po przystąpieniu Polski do UE ochrona polskiego rolnictwa będzie duża, lecz będzie polskie rolnictwo zmuszone sprostać konkurencji państw unijnych. (przypis: str. 231-233 "Droga do Eurpy" Witold M. Orłowski Instytut Europejski w Lodzi 1998)

Należy ponadto ograniczyć do niezbędnego minimum polityki wspierania cen rolnych. Większość bowiem środków dostępnych dla rolnictwa powinna być skoncentrowana na narzędziach efektywnych. Należy także zwrócić uwagę na wykorzystanie środków z tytułu Wspólnej Polityki Rolnej. Nadmierne i niewłaściwe ich wykorzystanie może wpłynąć niekorzystnie na proces integracji Polski z Unią Europejską i może doprowadzić do deficytu handlowego połączonego ze spadkiem oszczędności krajowych oraz tempa wzrostu gospodarczego a także może okazać się pułapką dla polskiego sektora rolnego, niezdolnego do sprostania konkurencji ze strony rolnictwa zachodnioeuropejskiego na jednolitym rynku. Wyjście z tej sytuacji jest wykorzystanie transferowany środków w głównej mierze na efektywne inwestycje ułatwiająca odpływ nadmiernego zatrudnienia z rolnictwa. Jest to droga początkowo, lecz w długim okresie korzystna , nie tylko dla sektora rolnego, lecz i dla pozostałych sektorów polskiej gospodarki.

Zarówno w Polsce, jak i w UE często przedmiotem zatroskania jest zbyt duża liczba gospodarstw rolnych Stanowi ten fakt poważną barierę obejmowaniu polskiego rolnictwa WPR. Polskie statystyki wykazują ponad 2 mln gospodarstw o powierzchni powyżej 1 ha. Jest to dużo zważywszy że w całej Unii Europejskiej istnieje jedynie 7 mln gospodarstw rolnych. Spośród 2 mln polskich gospodarstw zaledwie połowa produkcję swą kieruje na rynek i ok. 1 mln rolników wpłaca składki do KRUS

Objęcie polskiego rolnictwa instrumentami WPR będzie przedsięwzięciem skomplikowanym dla Polski, ale także dla UE. Wynika to z potencjału polskiego rolnictwa (dużych zasobów ziemi i siły rolniczej), niskiego stopnia specjalizacji produkcji oraz rozdrobnienia gospodarstw rolnych. Objęcie instrumentami WPR polskiego rolnictwa będzie wymagało wydatkowania z budżetu UE sporych środków.

Zakres regulacji w sprawie polskiego rolnictwa jest w ramach WPR znacznie szerszy od przewidzianego w polskim systemie prawnym. Wdrożenie tych regulacji wymaga znacznej rozbudowy struktur instytucjonalnych, które będą niezbędne do rejestrowania wniosków producentów (rolników) m. in. o dotacje. Dostosowanie te będą musiały jednak zostać finansowane głównie z polskich środków.

Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej polscy rolnicy będą musieli konkurować na jednolitym rynku europejskim. Dla części polskich rolników będzie to szansa zwiększenia możliwości zbytu, dla części natomiast problemem może okazać się dopuszczenie do obrotu własnych produktów rolnych, ze względu na konieczność sprostania ostrzejszym wymogom jakościowym i sanitarnym. Ubocznym skutkiem spodziewanego wzrostu opłacalności produkcji rolniczej w Polsce będzie znaczący wzrost cen ziemi rolniczej.

Ponadto nadmienić należy, że objęcie polskiego rolnictwa założeniami WPR nie zapobiegnie upadaniu słabych i niekonkurencyjnych gospodarstw rolnych. (przypis: str. 134-136 zielona ksiazka)

Objęcie polskiego rolnictwa WPR zapewni ponadto rolnikom stabilność dochodów. Korzyści ze stabilizacji rynków polskich odniosą także polscy konsumenci.

Ponadto może oznaczać zwiększenie środków finansowych trafiających do polskiego rolnictwa, co może wynikać z podniesienia cen skupu, zwiększenia popytu na polskie płody rolne oraz uzyskania dostępu do różnorodnych dotacji.

Struktura rolnictwa polskiego jest bardzo niekorzystna i nie sprzyja wysokiej efektywności gospodarowania. W obszarze rolnictwa istotne znaczenie mają wymiary struktur gospodarczych, mianowicie:

• struktura obszarowa

• rozmiary działalności (produkcji) rolniczej

• stopień powiązania z rynkiem

• potencjał rozwojowy gospodarstw.

W odniesieniu natomiast do całej społeczności wiejskiej największe znaczenie ma:

• stopień powiązania z rolnictwie, wiejskich gospodarstw domowych

• źródła dochodów ludności wiejskiej

• struktura wykształcenia.

Wszystkie te aspekty są istotne w kontekście integracji polskiego rolnictwa z UE. W Polsce rozmiary gospodarstw nadal mierzy się przede wszystkim rozmiarami posiadanego areału gruntów rolnych, podczas gdy w UE - rozmiarami produkcji rolnej. W UE została wprowadzona kategoria służąca do pomiaru rozmiarów ekonomicznych gospodarstwa - nazywana europejską jednostką rozmiaru; obliczenia wielkości ekonomicznej gospodarstw za pomocą tych jednostek opierają się na danych rachunkowości rolnej. Prowadzenie rachunkowości rolnej na poziomie gospodarstw w krajach Unii jest powszechne, gdyż wynika także z potrzeb związanych z realizacją WPR. W Polsce rachunkowość rolna jest bardzo słabo rozpowszechniona, co utrudnia obliczenia struktury gospodarstw rolnych według kryteriów stosowanych w UE.

Integracja Polski z Unią Europejską jest dla Polski celem nadrzędnym. Istnieje bowiem dzięki temu procesowi nadzieja na poprawę dobrobytu polskiego społeczeństwa, zmniejszenie różnic rozwojowych i cywilizacyjnych między Polską a państwami UE. Te różnice nie powstały, jak wiadomo z naszej winy. Jednak z drugiej strony jesteśmy krajem rozwijającym się i mamy szansę nadrobienia dystansu pod warunkiem, ze ta dynamika rozwojowa zostanie utrzymana.

Przejście do gospodarki rynkowej oraz włączenie się do struktur Unii Europejskiej niesie liczne konsekwencje dla wsi i rolnictwa. Do najważniejszych problemów, jakie należy rozwiązać zalicza się system zabezpieczenia społecznego, który według standardów w Unii Europejskiej składa się z trzech segmentów: ubezpieczeń społecznych, ochrony zdrowie i pomocy społecznej. Doświadczenia wybranych państw Europy Zachodniej staną się prawdopodobnie punktem wyjścia do dalszych prac legislacyjnych nad zabezpieczeniem społecznym w polskim rolnictwie. Istotny jest jednak fakt, każdy kraj będący członkiem Unii Europejskiej posiada odrębne systemy socjalne, które są wynikiem panującej tam historii, tradycji, osiągnięć cywilizacyjno - kulturowych.

Pomoc uzyskiwana przez rolników w Polsce z budżetu, głównie poprzez działania interwencyjne, dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych obrotowych i inwestycyjnych, dotacje do infrastruktury wiejskiej, jest nieporównywalna z pomocą uzyskiwaną przez rolników unijnych. Tam ponad 50% dochodów z rolnictwa pochodzi ze środków Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). Włączenie rolników polskich w ten system pomocy będzie korzystne , ale wyłącznie przy zrównoważeniu wsparcia, tzn., że nie może być mowy o pełnym otwarciu polskiego rynku, kwotowaniu produkcji i mniejszej pomocy przez 10-letni okres przejściowy. Obecnie polscy rolnicy, pozostając poza strukturami unijnymi, odczuwają negatywne skutki WPR. Trudno przecież konkurować z produktami dotowanymi w różny sposób w trakcie produkcji, przy przechowywaniu, poprzez ustanawianie cen oraz wysokich dopłat eksportowych.

Aby osiągnąć poprawę sytuacji w rolnictwie i na wsi oraz wynegocjować sprawiedliwe warunki integracji, niezbędne jest zaangażowanie nie tylko Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, ale całego rządu, parlamentu wszystkich szczebli administracji oraz samych zainteresowanych i ich organizacji zawodowych.

Obecnie w rolnictwie mamy do czynienia z sytuacją kryzysową, wyrażającą się dramatycznym spadkiem dochodów ludności i postępującym bezrobociem. Z punktu widzenia integracji Polski z Unią Europejską, wieś i rolnictwo są obszarem specyficznym. Członkostwo w UE - przy równych oczywiście warunkach - oznacza duże korzyści wynikające z dostępu do unijnych rynków rolnych, z przyspieszenia rozwoju gospodarczego kraju i powstawania nowych miejsc pracy oraz objęcia Wspólną Polityką Rolną.

W programie gospodarczym rządu na lata 2002-2005 polityka wobec sektora rolnego i wsi oparta jest na czterech filarach:

1. poprawienie sytuacji dochodowej rolnictwa

2. wzmocnienie konkurencyjności sektora rolno - spożywczego

3. wspieranie aktywności gospodarczej na obszarach wiejskich

4. dostosowania prawno - instytucjonalne do integracji z Unią Europejską.

Przy ograniczonych możliwościach finansowych, cele są niełatwe do osiągnięcia. W w/w programie określone zostały niezbędne koszty wdrażania reform w rolnictwie i źródła finansowania. Część tych kosztów wynika z ustaw; niestety część środków, które powinny być wykorzystane w 2002 r. nie mogła zostać uwzględniona i przeniesiona została na dalsze lata. Inna z kolei część środków pochodzi z kredytu Banku Światowego oraz pomocy przedakcesyjnej.

SŁOWNIK

Rolnik - osoba fizyczna prowadząca na własny rachunek działalność rolniczą jako posiadacz (samoistny lub zależny) gospodarstwa rolnego położonego w granicach Rzeczypospolitej Polskiej lub prowadząca dział specjalny (art.. 6 ustawy z 20.12.1990 r. )

Domownik - osoba bliska rolnikowi, która:

1. ukończyła 16 lat

2. pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa albo w bliskim sąsiedztwie

3. stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.

Działalność rolnicza - działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej.

Gospodarstwo rolne - każde gospodarstwo służące prowadzeniu działalności rolniczej; za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą.

Dział specjalny - rozumie się dział specjalny produkcji rolnej w rozumieniu przepisów podatkowych

BIBLIOGRAFIA

1. Pozycje książkowe

1. A. Krajewski „Ubezpieczenia społeczne” Wydawnictwo Zrzeszenia Prawników Polskich, Warszawa 2002

2. W. Szubert „Ubezpieczenia społeczne- zarys systemu” PWN Warszawa 1987

3. J. Monkiewicz „Podstawy ubezpieczeń” tom I - „Mechanizmy i funkcje” Poltext, Warszawa 2002 s.

4. J. Jończyk „Prawo zabezpieczenia społecznego - ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, bezrobocie i pomoc społeczna” Kantor Wydawniczy Zakamycze, 2001. Oddział Polskich Wydawnictw Profesjonalnych sp. z o. o.

5. S. Golinowska "Rozwój Ubezpieczeń Emerytalnych - logika przemian" Polityka społeczna 1993 r.

6. "Emerytura i renta z ubezpieczenia społecznego rolników" M. Ociepa, W. Pilichowski, Warszawa 1998 r.

7. prof. Barbara Trytan " Zabezpieczenie społeczne rolników w Europie" FundacjaProgramów omocy dla Rolnictwa (FAPA), Warszawa 2000

2. Akty prawne

1. Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.

4. Zarządzenie Ministrów: Finansów, Rolnictwa I Gospodarki żywnościowej oraz Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1991r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia gospodarki finansowej Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz sposobu przekazania środków pieniężnych Funduszu Ubezpieczenia Społecznego Rolników.

5. Ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych

6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 marca 1994 r. w sprawie nadania statutu Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.

7. Ustawa z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym.

8. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2001 r. o rentach strukturalnych w rolnictwie.

9. Ustawa z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego

10. Ustaw z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela.

11. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS

12. Kodeks cywilny.

3. Artykuły

1. Struktura obszarowa gospodarstw rolnych w Polsce i Unii Europejskiej „Ubezpieczenia w rolnictwie” mgr inż. Krzysztof Trawiński, mgr inż. Joanna Żurawińska, Warszawa 1999

2. Maria Magdalena Ociepa „Polski system rent strukturalnych”

„Ubezpieczenia w rolnictwie” Warszawa 2002

3. J. St. Zegar „Unia Europejska - jak w obecnej sytuacji przebudować rolnictwo

i wieś?” Ubezpieczenia w rolnictwie, Warszawa 2002.

4. mgr Janina Pszczółkowska „Ubezpieczenia społeczne rolników - stan obecny i możliwości rozwoju”

Ubezpieczenia społeczne, Warszawa 2000

5. Anna Klemińska „Ubezpieczenia zdrowotne rolników i ich rodzin”

„Ubezpieczenia rolnicze” - kwartalnik, Warszawa 1999

6. mgr Ewa Jaworska -Spicak „Postępowanie w sprawie o jednorazowe odszkodowanie z tytułu pracy rolniczej”

„Ubezpieczenia w rolnictwie” Warszawa 2002

7. mgr Ryszard Gocłowski „Demografia ludności wiejskiej i rolniczej”

„Ubezpieczenia w rolnictwie” Warszawa 1999

8. Stanisław Truszkowski "Gospodarka finansowa KRUS" Warszawa 1996/1

"Ubezpieczenia w rolnictwie"

9. Robert Korsak "Zabezpieczenie społeczne rolników w Europie Zachodniej"

"Ubezpieczenia w rolnictwie" Warszawa 2002

10. Jarosław Kalinowski "Jak w obecnej sytuacja przebudować rolnictwo i wieś - czy jest nadzieja na polepszenie tej ssytuacji!"

"Ubezpieczenia w rolnictwie" Warszawa 2002 nr 13

4. Strony internetowe

1. www. Ubezpieczenia społeczne.pl

61

---