systemy wyborcze

Wybory w państwach demokratycznych i niedemokratycznych

wybory rywalizacyjne - system liberalno-demokratyczny;

wybory semirywalizacyjne - system autorytarny;

wybory nierywalizacyjne - system totalitarny.

Wolne wybory jako podstawowa kategoria demokracji

Elektoryzm - opinia zgodnie z którą sam fakt wyborów, nawet przy wykluczeniu z nich określonych partii politycznych czy kandydatów lub pozbawieniu prawa głosu części ludności i niezależnie od sposobu przeprowadzenia głosowania oraz wymagań dotyczących uczestników wyborów, wystarczą aby dany ustrój uznać za demokratyczny.

Fazy procesu wyborczego:

1) sporządzenie i wyłożenie spisów wyborców — osób mających czynne prawo wyborcze (ma to podstawowe znaczenie dla korzystania przez wyborców z przysługujących im praw wyborczych);

2) zgłoszenie kandydatów i przeprowadzanie kampanii wyborczej;

3) przeprowadzenie aktu głosowania;

4) ustalenie wyników wyborów.

W demokracjach zachodnich formułuje się trzy zasadnicze priorytety wyborów:

Wybory przeprowadza się, aby:

— elektorat mógł wybrać swoich przedstawicieli,

— potwierdzić lub zmienić rządy

— legitymizować rząd.

Funkcje wyborów

kreacyjna i legitymizacyjna

Wypełnienie pierwszej prowadzi do wyłonienia reprezentacji przedstawicielskiej, która w miarę możliwości odwzorowuje preferencje wyborców. W wyniku drugiej ciała wybieralne cieszą się poparciem i zaufaniem wyborców

Rola wyborów w państwach autorytarnych i totalitarnych

Wybory stają się rodzajem plebiscytarnego poparcia dla rządzących, którzy skutecznymi środkami (nawet bezpośredniego przymusu) doprowadzają do mobilizacji społeczeństwa opowiadającego się oficjalnie najczęściej w 90—99% za sprawującymi władzę. W tym przypadku poparcie udzielone rządzącym ma jednak ograniczoną siłę legitymizacyjną.

Wybory powodujące w wyniku radykalnej zmiany preferencji elektoratu upadek dyktatur autorytarnych lub totalitarnych, zalicza się do tzw. wyborów krytycznych. Wyborów tych nie traktuje się jako stałej procedury demokracji, ale jako jej zapoczątkowanie.

Wybory w Korei Północnej

Wybory parlamentarne zostały zaplanowane na 8 marca. Lista kandydatów została ustalona według zasad Partii Pracy Korei, tj. po jednym kandydacie z każdego okręgu wyborczego. Obecnych 687 kandydatów w ostatnich wyborach w 2003 roku, uzyskało 100 proc. poparcia.

Minister obrony narodowej Korei Północnej, wicemarszałek Kim Il-chol w czasie tego spotkania stwierdził, że „XII wybory parlamentarne są wydarzeniem historycznym, które stwarza Korei Północnej okazję zwrotu w walce o pokazanie światu, że naród koreański jest potężnym i pomyślnie się rozwija”. Dodał również, że „Korea Północna pokaże potęgę rewolucyjnej jedności oraz przewagę systemu socjalistycznego w sytuacji, gdy naród koreański zjednoczony jest wokół naczelnego wodza”.

Demokracja a ograniczenia praw wyborczych

Cenzusy wyborcze czyli obowiązek spełniania określonych wymogów traktowanych jako warunek dopuszczenia do udziału w wyborach. Dotyczyły one: płci, majątku, wykształcenia, miejsca zamieszkania, rasy, narodowości, religii, języka, pochodzenia społecznego i innych cech. Przykłady: cenzus ,,dobrej moralności”, prawo wyborcze przysługiwało temu, kto miał,,dobry charakter” i zdolność do ,,rozumienia obowiązku obywatela...”, występował m.in. na Południu Stanów Zjednoczonych; cenzus zasług i często z nim powiązany cenzus zaufania, wpisany m.in. do polskiej konstytucji z 23 kwietnia 1935 roku

Współczesne ograniczenia prawa wyborczego

cenzus wieku - ustanawia granicę, od której możliwy jest udział w wyborach lub kandydowaniu na obieralne stanowisko;

cenzus zamieszkania - do uzyskania prawa wyborczego niezbędny jest określony czas zamieszkania w danej miejscowości (zasada domicylu);

Przymiotniki wyborcze

”Przymiotniki” wyborcze, zwane też zasadami wyborczymi, stanowią cechy charakterystyczne prawa wyborczego. W tym przypadku termin ten oznacza również prawo obywatela do udziału w wyborach. Przyjmuje się, że wybory powinny odbywać się z uwzględnieniem trzech pierwszych „przymiotników”: powszechności, równości i tajności. Dwa pozostałe: bezpośredniość i proporcjonalność są mniej istotne, chociaż według niektórych opinii decydują o „bardziej” demokratycznej formule wyborów.

Powszechność

Wybory powszechne oznaczają, że zarówno prawo głosowania (czynne prawo wyborcze), jak i kandydowania (bierne prawo wyborcze) przysługuje wszystkim obywatelom państwa (nieliczne ustawy wyborcze uwzględniają również apatrydów, czyli bezpaństwowców). W zasadzie jedynym ograniczeniem jest tutaj cenzus wieku głosującego i kandydata.

Bezpośredniość

Bezpośredniości wyborów nie należy mylić z głosowaniem osobistym, czyli bezpośrednim. Bezpośredniość wyborów oznacza, że wyborcy poprzez akt głosowania wybierają swoich przedstawicieli do różnych organów władzy bez szczebli pośrednich. Są to wybory jednostopniowe.

Tajność

Tajność odnosi się do korzystania z czynnego prawa wyborczego. Najczęściej przez tajność wyborów rozumie się jedynie zewnętrzne oznaki samego aktu oddawania głosu w lokalu wyborczym (m.in. kabina z kotarą, zalakowana urna). A tajność to przede wszystkim bezwzględne przestrzeganie zasady anonimowości głosu, czyli głosowanie przeprowadzone jest w sposób nie pozwalający ustalić, kto jak głosował.

Równość

Równość w wyborach ma dwa podstawowe znaczenia: formalne i materialne:

- każdy obywatel ma jeden głos.

- „waga głosu” w każdym okręgu wyborczym jest jednakowa, czyli w każdym okręgu wyborczym, aby uzyskać mandat, należy otrzymać tę samą liczbę głosów, co łączy się z wyznaczeniem normy przedstawicielskiej.

Norma przedstawicielska

Ustala proporcje między liczbą mieszkańców lub wyborców w danym okręgu wyborczym a liczbą wybieranych w tym okręgu przedstawicieli.

Przykłady

W Belgii, gdzie konstytucja określała, że jeden mandat przypada na 40 000 mieszkańców.

W roku 1839 Izba Reprezentantów składała się z 95 deputowanych, a w 1949 roku z 212, zaś liczba senatorów wzrosła z 47 w 1900 do 178 w latach 60 XX wieku.

W Wielkiej Brytanii według stanu z 1989 roku na jeden mandat przypadało ponad 700 000 mieszkańców, a w Luksemburgu 52 000.

Mandat przedstawicielski

Termin mandat pochodzi z łacińskiego mandatus oznaczającym zlecenie. Określa stosunek prawno-polityczny, jaki zachodzi między osobą piastującą funkcję z wyboru a wyborcami. Pod tym pojęciem zazwyczaj rozumie się pełnomocnictwo udzielone przez wyborców określonemu przedstawicielowi do reprezentowania ich w sprawowaniu władzy państwowej. W doktrynie prawa konstytucyjnego rozróżnia się nabycie mandatu przedstawicielskiego od jego objęcia. Nabycie następuje z chwilą stwierdzenia wyboru danego kandydata, natomiast po złożeniu odpowiedniego ślubowania (przyrzeczenia) rozpoczyna on pełnienie swoich funkcji, tj. obejmuje mandat

mandat imperatywny

1) przedstawiciel jest jedynie reprezentantem swojego okręgu wyborczego, a nie całego zbiorowego podmiotu suwerenności;

2) przedstawiciel jest zobowiązany do uwzględnienia opinii i oczekiwań własnego elektoratu;

3) może być odwołany przed upływem kadencji.

Mandat wolny

1) przedstawiciel jest reprezentantem całego narodu, nie zaś tych, którzy go wybrali;

2) zachowuje prawo do działania zgodnie z własnymi poglądami i orientacjami politycznymi;

3) nie może zostać odwołany przez wyborców przed upływem kadencji.

PRAWNE REGULACJE SYSTEMU WYBORCZEGO1. Pojęcie systemu wyborczego

system wyborczy to zespół reguł rządzących:

- procesem artykulacji preferencji wyborczych wyrażonych w postaci głosów,

- procesem transformacji proporcji głosów oddanych na poszczególne partie w propozycję uzyskanych przez nie mandatów

rozróżniamy pięć charakterystycznych zmiennych systemu wyborczego:

wielkość okręgów, kształt i granice okręgów, przeciętny koszt uzyskanie jednego mandatu, struktura głosowania oraz formuła wyborcza.

Wielkość okręgów

W systemach wyborczych istotną rolę odgrywa wielkość okręgów wyborczych, która implikuje ich ważność, a wyraża się liczbą mandatów. Okręgi mogą być jednomandatowe, wielomandatowe. Wyjątkowo, cały kraj może stanowić okręg wyborczy (Izrael).

Kształt i granice okręgów

Kształt i granice okręgu mają związek z charakterem struktury socjoekonomicznej wyborców w danym okręgu. Podział na okręgi wyborcze odbywa się z uwzględnieniem czynnika geograficznego, czyli wielkości terytorium oraz czynnika demograficznego, czyli liczebności elektoratu. Granice okręgów najczęściej pokrywają się z granicami jednostek podziału administracyjno-politycznego lub tworzone są specjalnie granice przez określony organ ustawodawczy lub też wykonawczy. Kształt i granice okręgu mogą być przedmiotem manipulacji w celu uprzywilejowania określonej grupy wyborców kosztem innej.

Przeciętny koszt uzyskania jednego mandatu w okręgu wyborczym

Wzór Victora d'Hondta

Q = V-1/S+P-1

Q — liczba głosów potrzebnych do zdobycia mandatu

V — liczba ważnie oddanych głosów w okręgu wyborczym

S — liczba mandatów przypadających na okręg wyborczy

P — liczba partii politycznych (kandydatów) biorących udział w wyborach w okręgu wyborczym

Przeciętny koszt uzyskania mandatu:

Obniża się, gdy zwiększa się wielkość okręgu (wzrost liczby mandatów) lub zwiększa się liczba partii politycznych (kandydatów) rywalizujących w okręgu.

Wzrasta wraz z przyrostem liczby ważnie oddanych głosów. Przy jednomandatowych okręgach oraz dwóch, trzech partiach politycznych rywalizujących w okręgu, przeciętny koszt uzyskania mandatu jest wyższy niż w okręgach wielomandatowych, w których startuje w wyborach wiele partii politycznych. Przy tej samej liczbie rywalizujących (wielu) partii, a zróżnicowaniu wielkości okręgów wyborczych koszt ten będzie większy w małych okręgach wyborczych.

Przeciętny „koszt” uzyskania jednego miejsca w parlamencie

Mierzony jest liczbą głosów potrzebnych do jego zdobycia

liczba oddanych w okręgu głosów - 1 / liczba miejsc w okręgu + liczba partii - 1

Pod pojęciem „struktury głosowania” należy rozumieć sposób oddania głosu.

Z tego punktu widzenia, wyodrębnia się „głosowanie kategoryczne, gdzie wyborca oddaje głos na jednego lub więcej kandydatów jednej partii politycznej oraz głosowanie zwykłe, zwane też porządkującym, gdzie wyborcy pozwala oddać głos na różne partie lub kandydatów różnych partii politycznych.

Formuła wyborcza

Zespół reguł rozstrzygających o tym, który kandydat zostanie wybrany w danym okręgu oraz w jaki sposób następuje przetworzenie liczby uzyskanych przez daną partię głosów w liczbę przypadających jej mandatów

Jest to również źródło deformacji systemu wyborczego czyli niezgodności podziału mandatów z faktycznymi preferencjami wyborców wyrażonymi w głosowaniu

Klauzula zaporowa

Sztuczny próg poparcia, którego przekroczenie jest niezbędne dla udziału w podziale mandatów

FORMUŁA WYBORCZA

(= reguła rozstrzygnięcia)

metoda przeliczania głosów

na mandaty EFEKT MATEUSZA =

EFEKT NADREPREZENTACJI

Większościowe systemy wyborcze

Istota większościowych systemów wyborczych

Istota wyborów większościowych sprowadza się do tego, że mandat (mandaty) przypada temu stronnictwu (kandydatowi), które zdobywa większą liczbę głosów. W systemie tym dominuje zasada ”zwycięzca bierze wszystko”. Pozostali kandydaci, bez względu na liczbę uzyskanych głosów, nie otrzymują mandatów.

Podział ordynacji większościowych ze względu na liczbę mandatów w okręgu:

- jednomandatowe okręgi wyborcze - Wielka Brytania (do Izby Gmin), Australia (do izby niższej), Francja, Stany Zjednoczone, Indie, Kanada

- wielomandatowe okręgi wyborcze - np. do polskiego Senatu, Tajlandia, Mauritius

Ze względu na sposób wyboru mandatu

-jednoturowe - Wielka Brytania, Indie, Kanada, Stany Zjednoczone

- dwu- lub wieloturowe - Francja, Iran, Kuba, Ukraina

- alternatywnego głosu (Alternative Vote) - Australia

System większości względnej

• W wyborach zwycięża ten kandydat, który zgromadził w danym okręgu wyborczym więcej ważnych głosów niż każdy inny kandydat, czyli do uzyskania mandatu może wystarczyć większość zwykła. W skrajnych przypadkach, gdy o mandat walczy kilku lub kilkunastu kandydatów, do zwycięstwa wystarczy około 20—30%, a nawet mniej ogółu głosów.

przykłady

• Wybory w systemie większości względnej przeprowadzane są w większości państw anglosaskich, np. do izb niższych parlamentów w W. Brytanii (Izba Gmin), Stanach Zjednoczonych (Izba Reprezentantów), Kanadzie (Izba Gmin) i do niedawna w Nowej Zelandii (Izba Reprezentantów) oraz znacznie częściej do izb wyższych parlamentów (Od 1991 roku zwykłą większością głosów wybiera się Senat RP).

Głosowanie w systemie większości względnej

Głosowanie jest dla wyborcy proste i przejrzyste, dotyczy to też wyrażania preferencji politycznych. Są one jednoznaczne, gdyż w wyborach dominują z reguły dwie liczące się opcje polityczne.

w przypadku gdy wyborca nie jest zwolennikiem żadnego z dwóch najsilniejszych kandydatów (partii politycznych)

• Głosowanie „taktyczne” wyborca nie widząc szans na zwycięstwo swojego kandydata, wybiera kandydata, który jest mu bliższy ze względów politycznych.

• Głosowanie „negatywne” wyborca oddaje głos, aby nie dopuścić do zwycięstwa niechcianego kandydata.

• Oba rodzaje głosowania nazywane są również głosowaniem strategicznym.

system większości bezwzględnej

• Wymogiem uzyskania mandatu jest zdobycie 50%+ 1 ważnych głosów, Gdy w wyborach bierze udział więcej niż dwóch kandydatów i żaden z nich nie uzyska takiej liczby głosów, przeprowadza się z reguły kolejne głosowania, zwane popularnie turami wyborów. Po każdej turze eliminowany jest ten z kandydatów, który uzyskał najmniejszą liczbę głosów.

• Współcześnie wybiera się za pomocą tego systemu przedstawicieli głównie na stanowiska jednoosobowe, a przede wszystkim na urząd prezydenta w niektórych państwach Europy Zachodniej (m.in. w Austrii od 1951 roku, Finlandii od 1988 roku, Francji od 1962 roku, Portugalii od 1976 roku) i Azji (m.in. w państwach powstałych po rozpadzie ZSRR, na Filipinach, w Korei Południowej, Mongolii i na Tajwanie — oficjalnie Republika Chińska) oraz w większości państw Ameryki Łacińskiej i Afryki.

System większości bezwzględnej II cz.

• Najczęstsze zastosowanie ma jednak system z II turą wyborów jako głosowaniem ostatecznym. Udział w niej biorą dwaj kandydaci, którzy zebrali podczas I tury największą liczbę głosów. W II turze zwycięża ten z dwóch kandydatów, który uzyskał więcej ważnych głosów.

• System większości bezwzględnej, w przypadku II tury, wymusza na części wyborców zmianę preferencji politycznych. np. w Polsce podczas wyborów prezydenckich w 1990 roku. Wyborcy popierający w I turze Tadeusza Mazowieckiego, w związku z jego wyeliminowaniem z dalszej gry wyborczej, uczestnicząc w II turze, ,,przenieśli” swoje głosy na Lecha Wałęsę.

System dwuetapowych wyborów

• System ten jest odmianą „czystego” systemu większości bezwzględnej. Jest stosowany przy wyborze deputowanych do francuskiej izby „niższej” parlamentu — Zgromadzenia Narodowego od 1958 roku. Charakterystyczną są dwie tury wyborcze, przedzielone tygodniową przerwą. W I turze, aby być wybranym, należy nie tylko uzyskać większość bezwzględną, ale uzyskany wynik musi stanowić co najmniej 25% ogólnej liczby zarejestrowanych wyborców w okręgu. W I etapie wyborów zostaje obsadzonych przeciętnie 20% ogółu mandatów. Do II tury dopuszczeni są kandydaci, którzy uczestniczyli w I turze i uzyskali co najmniej 12,5% głosów ogółu uprawnionych.

cz. II

• Wymóg ten wprowadzony od 1976 roku w warunkach francuskich oznacza polaryzację programów i postaw, zaś dla kandydatów osiągnięcie poparcia około 18% głosujących. W porównaniu z „czystym” systemem większości bezwzględnej do II tury wyborów może przystąpić więcej niż dwóch kandydatów. Do zwycięstwa wystarczy uzyskanie większości względnej, ale tak jak w I turze musi to stanowić co najmniej 25% głosów elektoratu uprawnionego do głosowania. W przypadku, gdy dwóch kandydatów uzyska tę samą liczbę głosów, mandat przypada temu, który jest starszy wiekiem.

System głosu alternatywnego

• System ten jest odmianą systemu większości bezwzględnej i stosowany w wyborach do izby niższej parlamentu australijskiego — Izby Reprezentantów (z wyłączeniem Tasmanii) oraz w wyborach prezydenckich w Irlandii.

• W okręgach jednomandatowych wyborcy pokazują skalę swoich preferencji wobec kandydatów, tzn. - 1, 2, 3, itp.). Jeśli jeden kandydat uzyskuje 50% i więcej głosów z oznaczeniem 1 to ten kandydat wygrywa. Jeśli nie, odpada kandydat z najmniejszym poparciem, a jego głosy rozdziela się według dalszych preferencji wyborców. Ten proces jest powtarzany, aż jeden z kandydatów uzyska bezwzględną większość. System ten pozwala zlikwidować „wieloturowość” wyborów i lepiej oddaje preferencje wyborcze obywateli niż pozostałe ordynacje większościowe.

Proporcjonalne systemy wyborcze

W systemach tych podział mandatów odpowiada stosunkowi ogółu głosów zdobytych przez kandydatów. Oznacza to, że liczba zdobytych głosów musi mniej więcej odpowiadać liczbie uzyskanych mandatów. Za wprowadzeniem proporcjonalnego systemu wyborczego opowiadał się już W 1785 roku francuski filozof, matematyk, ekonomista i działacz polityczny Jean Antoine de Condorcet.

Wybory proporcjonalne odbywają się jedynie do ciał kolegialnych.

Okręgi wyborcze są wielomandatowe, od dwóch mandatów do okręgu narodowego, z którego wybierani są wszyscy członkowie parlamentu. Okręgi narodowe funkcjonują w Holandii, Izraelu i w Monako, a do 1957 roku także w RFN. Również w wyborach do Parlamentu Europejskiego większość krajów członkowskich stosuje zasadę, w myśl której okręgiem wyborczym jest jego całe terytorium. Okręgi duże, co najmniej 10-mandatowe (Włochy, Finlandia i Luksemburg).

W wyborach proporcjonalnych elektorat głosuje na:

Listy wyborcze tworzone przez partie i ugrupowania polityczne. Stanowi to główne kryterium klasyfikacji tych systemów wyborczych. Przeważnie lista wyborcza danej opcji politycznej przypisana jest do okręgu wyborczego.

Listy państwowe (w Polsce w wyborach do Sejmu w 1991, 1993 i w 1997 roku na 460 posłów 69 wybierano z ogólnopolskich list kandydatów powiązanych z listami okręgowymi). Tworzą je partie polityczne oddzielnie, umieszczając na nich swoich czołowych działaczy. Nieuzyskanie przez nich mandatu w danym okręgu wyborczym wcale nie musi oznaczać utraty mandatu, jeżeli dana partia zdobędzie określoną liczbę mandatów lub przekroczy określony liczbowo próg poparcia wyborców. O zdobyciu mandatu decyduje kolejność umieszczenia ich nazwisk na liście.

System reprezentacji proporcjonalnej według list

Dominuje wśród wyborczych systemów proporcjonalnych. W zależności od formy zgłaszania kandydatów, sposobu i możliwości głosowania wyborcy wyróżnia się co najmniej kilka jego odmian (m.in. uporządkowanej listy bez możliwości wyboru, uporządkowanej listy z pojedynczym fakultatywnym głosem, nieuporządkowanej listy z jednym głosem, nieuporządkowanej listy ze skumulowanym głosem).

System uporządkowanej listy bez możliwości wyboru (1)

Partia polityczna, która zdobyła 20% ogółu głosów otrzyma w przybliżeniu 20% mandatów. Każda partia polityczna wystawia listy swoich kandydatów, przy czym sporządzane są odmienne listy w różnych rejonach administracyjnych (lub gdy okręgiem wyborczym jest terytorium całego państwa, wtedy partia wystawia jedną listę). Ponadto każda partia zgłasza przeważnie w okręgu tylu kandydatów, ile jest tam do rozdzielenia mandatów. Wyborcy głosują na jedną z list, a listy te łączone są na szczeblu ogólnokrajowym. Nie mają tutaj w zasadzie możliwości wyboru indywidualnego kandydata.

Przed wyborami partie polityczne dokonują odgórnie (najczęściej decyduje o tym komitet wykonawczy partii) hierarchizacji swoich kandydatów. (2)

Ustalają listę rankingową kandydatów ze względu na ich ważność i znaczenie w strukturach partii. Zwykle przywódcy i zasłużeni działacze partyjni zajmują na liście pozycje najwyższe. Ustalone w ten sposób listy, w razie uzyskania dostatecznie silnego poparcia elektoratu, będą podstawą do przydzielenia tym kandydatom mandatów.

Liczbę głosów oddanych na każdą partię w okręgach wyborczych zsumowuje się w skali całego kraju. (3)

Następnie ustala się, jaki udział procentowy ma ta liczba w ogólnej liczbie oddanych w kraju głosów. Po przeliczeniu wartości procentowych uzyskanych przez poszczególne partie dokonuje się wśród nich podziału mandatów. Gdy dana partia wie już, Ile otrzymała mandatów, rozdziela je wśród swoich kandydatów według partyjnej listy rankingowej. Dla przykładu, partia która uzyskała 22 mandaty, przydziela je 22 pierwszym swoim członkom figurującym na tej liście (Holandia (Stany Generalne — Tweede Kaamer) i Izrael (Kneset).

System uporządkowanej listy z pojedynczym fakultatywnym głosem

Procedura wystawiania kandydatów jest podobna jak w poprzednim systemie, przy czym wyborca ma możliwość oddania głosu albo na konkretnego kandydata z listy, albo też może głosować na listę. Podział mandatów następuje po zsumowaniu zarówno głosów, które oddano na konkretnych kandydatów z listy, jak i na samą listę. Stosuje się go w Belgii (Izba Deputowanych) i Danii (Folketing).

System nieuporządkowanej listy z jednym głosem

W okręgach wielomandatowych każda partia polityczna wysuwa listę kandydatów, ale bez wskazywania na ich ważność. Wyborca głosuje na indywidualnych kandydatów z listy, a jego głos liczony jest również dla partii, którą reprezentuje kandydat. Mandaty rozdzielane są na partie według liczby głosów uzyskanych przez nie. Mandaty otrzymują ci kandydaci, i którzy dostali na danej liście najwięcej głosów. System ten daje wyborcy wybór kandydata, jak również wybór partii politycznej. W ten sposób wybierany jest parlament w Finlandii.

System nieuporządkowanej listy ze skumulowanym głosem (1)

Kumulacja - odda wszystkie przysługujące mu głosy na jednego kandydata.

Wyborca sam szereguje listy kandydatów. Może zmienić listę przez dwukrotne podanie pewnych nazwisk i usunięcie innych, przy czym żadne nazwisko nie może znaleźć się na liście więcej niż dwa razy.

wyborca może stworzyć własną listę i to nie tylko w obrębie jednej listy wyborczej, ale poprzez zestawianie kandydatów z kilku różnych list wyborczych. Czynność tę określa się mianem panachage (z franc. „układanie pióropusza”).

Panachage (2)

Wyborca może skreślić nazwiska na wybranej przez siebie liście kandydatów i w to miejsce wpisać nazwiska z innych list zgłoszonych w danym okręgu wyborczym. W skrajnych przypadkach wyborca może dopisać tylu kandydatów z różnych list wyborczych, by ostateczna ich liczba nie przekraczała liczby mandatów przypadających na dany okręg.

Głosowanie kumulacyjne

Wyborca ma prawo przeznaczyć część lub wszystkie głosy, którymi rozporządza, na jednego lub kilku wybranych przez siebie kandydatów.

Głosowanie ograniczone

Wyborcy wolno głosować na mniejszą liczbę kandydatów niż liczba mandatów do wybrania w danym okręgu (w okręgu wybiera się co najmniej trzech deputowanych).

Inne odmiany proporcjonalnych systemów wyborczych według list

System uporządkowanej listy z fakultatywnym ograniczonym głosem (m.in. we Włoszech do Izby Deputowanych) i uporządkowanej listy z opcją zmian na liście (m.in. w Szwecji do Riksdagu).

System pojedynczego głosu przechodniego (1)

System ten różni się od systemu reprezentacji proporcjonalnej według list tym, że wyborca nie głosuje na listę partyjną, ale na konkretnych kandydatów. Procedura głosowania przypomina system głosu alternatywnego, Lecz jest bardziej skomplikowana. Natomiast karty do głosowania w obu systemach wyglądają podobnie.

System pojedynczego głosu przechodniego (2)

Wybory odbywają się w okręgach wielomandatowych. Partie lub grupy obywateli zgłaszają listy kandydatów, a ich liczba przeważnie odpowiada liczbie przypadających na dany okręg wyborczy mandatów. Wyborca ma jeden głos ale na karcie do głosowania może dokonać określenia swoich preferencji politycznych ignorując lojalność partyjną. Numeruje ważność poszczególnych kandydatów (poprzez określenie pierwszej, drugiej itd. preferencji) według swoich upodobań, nie udzielając poparcia tym kandydatom, których nie akceptuje. Może zakreślić tyle preferencji, ile jest mandatów do obsadzenia w danym okręgu wyborczym, przy czym, aby głos był ważny, musi wskazać co najmniej ,,pierwszą” preferencję.

System pojedynczego głosu przechodniego (3)

Mechanizmu podziału mandatów (Irlandia). Wybory odbywają się tam w 3—5- mandatowych okręgach (jedyne dwa okręgi są 5- mandatowe). Aby zostać wybranym, kandydat w danym okręgu wyborczym musi uzyskać liczbę głosów określoną według wzoru H. R. Droopa:

System pojedynczego głosu przechodniego (4)

Wzór H. R. Droopa:

Q = V/S+1 +1

Q — liczba potrzebnych głosów od uzyskania mandatu

V — liczba ważnie oddanych głosów

S — liczba mandatów do obsadzenia w okręgu wyborczym

Metody podziału mandatów

Metoda największych liczb, ;zwane są również metodami dzielników. Ich typową cechą jest to, że wskutek podziału liczby głosów otrzymanych przez partie przy zastosowaniu szeregu dzielników dla każdej partii powstają szeregi malejących liczb. Przydzielanie mandatów następuje według największej liczb lub największych ilorazów. Najbardziej znaną metodą największej liczby jest metoda d'Hondta.

Metoda d'Hondta (1)

Szczególną jej cechą jest szereg dzielników, a mianowicie: 1, 2, 3, 4, 5 itd., przez które dzielone są liczby uzyskanych;.

Przykład: w okręgu wyborczym wybieranych jest dziesięciu reprezentantów. Z ogólnej liczby 10 000 głosów na partię A przypada: 4 160. na partię B: 3 380, na partię C: 2 460. Jeżeli liczby te podzielimy kolejno przez jeden, dwa, trzy itd, powstaną następujące szeregi:

Partia A Partia B Partia C

4160(1) :1 3380 (2) :1 2460 (3

2080 (4) :2 1690(5) :2 1230(7)

1386 (6) :3 1126 (8) :3 820

1040(9) :4 845 (10) :4 615

832 :5 676 :5 492

Metoda d'Hondta (2)

Największe ilorazy (największe liczby) są uwzględniane przy rozdziale ;ii, tak że partia A otrzymuje 1., 4., 6. i 9. mandat, partia B - 2., 5., 8. i 10., zaś partia C - 3. i 7. mandat (odpowiednio do liczb w nawiasach za ilorazami).

(partia A i B otrzymują tyle samo mandatów; partia A zgromadziła jednak 41,6%, a partia B 33,8% głosów), wynika w mniejszym stopniu z zastosowania metody d'Hondta, a w większym z liczby mandatów w okręgu wyborczym. Partia B otrzymała ostatni (10.) mandat, partia A uzyskałaby 11. mandatów gdyby rozdzielana była większa liczba mandatów.

Metoda Saint-Laguë

Metoda Saint-Laguë jest nazywana metodą „nieparzystych dzielników”. Jest ona łudząco podobna do metody d'Hondta. W tym przypadku głosy dzieli się kolejno przez: 3, 5, 7 itd.

lub (l,4), 3, 5, 7, 9 itd. (metoda zmodyfikowana).

Metody kwotowe

W przypadku metod kwotowych (zwanych również metodami udziału stosunkowego) wyznacza się kwotę. Jeżeli określona partia uzyska liczbę głosów równą kwocie, otrzyma mandat. Partiom przysługuje tyle mandatów, ile razy kwota jest zawarta w danej liczbie głosów.

Deformacje

Każdy system wyborczy cechuje się określoną niedoskonałością i zniekształca wolę elektoratu. Zjawisko to bywa określane mianem deformacji „wtórnej”.

Większościowe systemy wyborcze zniekształcenie wyników wyborów

W wyborach do Izby Gmin w Wielkiej Brytanii w 1987 roku przymierze liberałów i socjaldemokratów uzyskało 22,5% poparcie wyborców, ale uzyskało jedynie 3,4% miejsc w parlamencie (na 650 mandatów otrzymało 22 mandaty, w przypadku systemu proporcjonalnego liczba ta zwiększyłaby się do 147).

deformacja „słaba”

Zjawisko to przejawia się w formie deformacji „słabej”, gdzie dana partia uzyskuje większość mandatów w organie przedstawicielskim. Mimo że nie otrzymała większości głosów wyborców. Natomiast przy deformacji „silnej” partia, która zdobyła w skali kraju najwięcej głosów, nie uzyskuje największej liczby mandatów (np. w wyborach w Wielkiej Brytanii w 1951 roku Partia Pracy otrzymała 48,8% głosów, Partia Konserwatywna 48,0%), zaś rozkład mandatów wyniósł odpowiednio 295 i 321 mandatów).

Deformacja wyników wyborów spotykana jest również w systemach wyborczych opartych na dwóch turach głosowania

Zdobycie poważnego poparcia wyborców w pierwszej turze wyborów wcale nie gwarantuje końcowego sukcesu. Partie, które z różnych przyczyn nie są w stanie zawrzeć sojuszy politycznych i idą do II tury w zupełnej izolacji, uzyskują minimalną reprezentację w organach wybieralnych. We Francji w 1958 roku Francuska Partia Komunistyczna uzyskała w I turze poparcie 3 882 000 Francuzów, zaś gaulliści 3 604 000. Ostateczne wyniki wyborów nie były jednak adekwatne do stanu preferencji wyborczych Francuzów. Komuniści zdobyli łącznie tylko 10 mandatów, zaś gaulliści aż 207 (198).

Deformację wyników wyborów we Francji

Można prześledzić na podstawie zmiany większościowej ordynacji wyborczej na ordynację proporcjonalną (1986 rok). Wówczas Front Narodowy uzyskał blisko 10% głosów I zdobył 35 mandatów. Kiedy w następnych wyborach powrócono do wyborów większościowych, opartych na dwóch turach, partia ta przy zbliżonym poparciu elektoratu otrzymała zaledwie 1 mandat.

Znaczna deformacja wyników wyborów ma miejsce w systemie większości względnej, opartym na zasadzie pośredniości, np. wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych.

Okręgami wyborczymi są poszczególne stany. Lista, która uzyskała najwięcej głosów w danym stanie, otrzymuje wszystkie mandaty elektorskie tego stanu. W skali ogólnokrajowej liczba otrzymanych przez daną partię polityczną mandatów jest zupełnie nieproporcjonalna do liczby uzyskanych głosów, np. w 1884 roku Grover Cleveland uzyskał w stanie Nowy York jedynie o 1000 głosów więcej niż jego przeciwnik i dzięki temu zdobył 36 mandatów elektorskich, które zadecydowały o jego zwycięstwie w wyborach prezydenckich.

(2)

Z kolei w wyborach prezydenckich w 1960 roku dwaj kandydaci J. F. Kennedy i R. M. Nixon uzyskali prawie identyczne poparcie wyborców (49,7% i 49,55%), ale rozkład mandatów był zgoła odmienny (303 i 219 mandatów). Podobny przypadek zdarzył się w 1980 roku, kiedy to R. Reagan uzyskał wprawdzie tylko 51,6% głosów wyborców, ale dało mu to aż 90,9 mandatów elektorskich. Taka formuła wyborów może doprowadzić do sytuacji, kiedy kandydat na prezydenta zdobywa absolutną większość głosów elektorskich, ale nie Otrzymuje większości głosów wyborców. Mamy wówczas do czynienia z tzw. prezydentami mniejszościowymi (minority presidents).

http://www.presidentelect.org/e1980.html#map

malapportionment

• Nierówna reprezentacja- działająca na niekorzyść miast, faworyzująca wieś.

• np. w Norwegii istniała w XIX wieku tzw. Klauzula chłopska - członkowie parlamentu muszą w 2/3 pochodzić ze wsi.

Proporcjonalne i mieszane systemy wyborcze

W wyborach do ciał kolegialnych (m.in. parlamentów) liczba mandatów przeznaczonych dla różnych kandydatów i partii politycznych prawie nigdy nie podlega matematycznej formule proporcjonalności, tzn. 10% uzyskanych głosów prawie nigdy nie da dokładnie 10% mandatów. Ze zjawiskami nieznacznych deformacji wyników wyborów mamy do czynienia w systemach pojedynczego głosu przechodniego. Nadreprezentowane są partie o większym poparciu elektoratu. Co więcej, wszystkie proporcjonalne systemy wyborcze osiągają znacznie mniejszą proporcjonalność w tym względzie niż wynikałoby to z możliwości matematycznych.

Listy blokowe - Włochy

We Włoszech w 1953 roku rządząca chadecja wraz z liberałami, republikanami i socjaldemokratami zmodyfikowała ordynację wyborczą poprzez zastąpienie zasady proporcjonalności na rzecz systemu większościowego oraz wprowadzenie tzw. premii wyborczej. W przypadku uzyskania przez partię lub koalicję powyżej 50%) głosów przysługiwało im automatycznie zgodnie z tzw. prawem Scelby 65%) mandatów w Izbie Deputowanych. Tym samym naruszono zasadę równości głosów. Ustawę tę określano jako „oszukańczą” (legge-truffa) i ostatecznie nie wprowadzono jej w życie.

Listy blokowe - Polska (2007)

Sejm uchwalił zmiany w samorządowej ordynacji wyborczej, umożliwiające blokowanie list. Zgodnie z przyjętymi zmianami, komitety wyborcze będą mogły zawierać porozumienia o wspólnym podziale mandatów. Głosy oddane na te komitety w takiej sytuacji sumowałyby się. Blokowanie list będzie możliwe w gminach powyżej 20 tysięcy mieszkańców oraz w wyborach do rad powiatów i sejmików wojewódzkich. Bloków list nie można byłoby tworzyć w małych gminach. W gminach i powiatach prawo do podziału mandatów będą miały tylko te bloki, na którego listy łącznie zostanie oddanych powyżej 10 procent głosów. W sejmikach wojewódzkich ten próg będzie wynosił 15 procent. Przy ustalaniu wyników głosowania pod uwagę nie będzie się brało tych komitetów, których listy w ramach bloku uzyskały mniej niż 5 procent głosów. Nie będą one uczestniczyć w podziale mandatów i ich wynik nie będzie się liczył do wyniku całego bloku. Głosy na mandaty byłyby przeliczane dwa razy: najpierw proporcjonalnie metodą d'Hondta, między wszystkie listy lub bloki list, startujące w danym okręgu wyborczym. Wewnątrz bloku głosy na mandaty byłyby przeliczane metodą, nieco korzystniejszą dla mniejszych ugrupowań.

Koniec blokowania list (2008)

• „Mam wrażenie, że blokowanie nie spełniło oczekiwań. Miało porządkować sytuację w samorządach, zapewniać tam stabilną większość. Ale przedstawiciele blokujących się list nie zawsze po wyborach tworzyli koalicje. Czasami to samo środowisko celowo tworzyło kilka list, żeby je zblokować i zyskać jeden czy dwa mandaty więcej. Warto byłoby przeanalizować, jaki efekt był w całym kraju” - mówił nam wczoraj sekretarz generalny PiS Jarosław Zieliński, b. wiceszef MSWiA odpowiedzialny za samorządy

Listy blokowe - Francja

Podobna sytuacja miała miejsce we Francji na początku lat 50., kiedy rządzący państwem chcieli ograniczyć w parlamencie wpływy lewicy, a przede wszystkim komunistów. W 1951 roku dokonali zmiany w ordynacji wyborczej dopuszczającej możliwość stowarzyszania się list (zob. podroż. Mieszane systemy wyborcze). Deformację wyników wyborów ilustruje tutaj przykład 6-mandatowego okręgu Herrault, gdzie komuniści wygrali zdecydowanie, uzyskując 32,8% głosów. Jednakże w związku z tym, że na stowarzyszoną listę socjalistów, radykałów, chadeków i niezależnych padło 51,8%) głosów, czyli ponad 50% plus jeden głos, rozdział mandatów w tym okręgu nastąpił jedynie w ramach listy stowarzyszonej. Natomiast Francuska Partia Komunistyczna, będąca partią najsilniejszą, nie uzyskała tam żadnego mandatu.

Mandaty dodatkowe

• W systemie wyborczym Niemiec istnieją mandaty nadwyżkowe;

• oznacza to, iż jeśli dana partia w wyborach większościowych otrzyma więcej mandatów niż w proporcjonalnych, to przyznaje się jej mandaty dodatkowe (wchodzą osoby z listy krajowej). Np. na 100 mandatów w Bawarii 30% głosów w wyborach proporcjonalnych otrzymała SPD, dlatego też przyznaje się jej 30 mandatów z tego tytułu. W wyborach większościowych natomiast partia ta uzyskała

• 20 mandatów. 30 - 20 = 10; zgodnie z rachunkiem SPD dostaje dodatkowo 10 mandatów nadwyżkowych. Nie dostałaby ich, gdyby np. w okręgach jednomandatowych zwycięstwo odniosło 30 lub więcej kandydatów;

Mandaty dodatkowe (1)

• Klauzula ta może dotyczyć również sytuacji, w której reprezentanci mniejszości etnicznych i innych z różnych względów zostali „poszkodowani” przy rozdziale mandatów na poziomie okręgów wyborczych, tzn. wyniki wyborów nie odzwierciedlały poparcia udzielonego im przez elektorat. Wówczas pewna liczba miejsc w parlamencie, przy zsumowaniu wyników ogólnokrajowych lub regionalnych, może być zarezerwowana dla partii „niedoreprezentowanych”.

(2)

Mandaty dodatkowe przydzielane są z tzw. list państwowych. W niektórych krajach wprowadzono ustalony procent mandatów dodatkowych w wyborach parlamentarnych, np. w Danii i Islandii wynosi on 20% ogólnej liczby mandatów, W Szwecji — 11%, a w Norwegii — 5%. Dzięki takim działaniom można uzyskać przybliżoną formułę proporcjonalności wyborów. System z taką klauzulą funkcjonuje, oprócz większości krajów skandynawskich, także w Austrii i na Malcie.

(3)

• Inny wydźwięk przyznawania mandatów dodatkowych z tzw. list państwowych ma miejsce w przypadku, kiedy stosuje się na poziomie ogólnokrajowym określone dodatkowe wymagania. Automatycznie następuje wówczas deformacja wyników wyborów. Takie rozwiązanie premiuje partie silne, zaś dyskryminuje partie posiadające niewielkie wpływy w społeczeństwie. Listy wyborcze o zasięgu lokalnym są zupełnie pozbawione możliwości otrzymania mandatu z tzw. list państwowych.

Stany Zjednoczone

System wyborczy

Kongres USA

• Izba Reprezentantów - 435 członków, każdy stan ma przynajmniej jednego przedstawiciela, pozostała liczba miejsc (385) została podzielona pomiędzy stany proporcjonalnie do liczby ludności. Kadencja Izby Reprezentantów wynosi dwa lata, Senat- 100 senatorów, Każdy stan, niezależnie od liczby mieszkańców, jest reprezentowany przez dwóch senatorów. Kadencja senatora wynosi sześć łat, co dwa lata jest wybierana 1/3 składu Senatu. Członkowie Izby Reprezentantów reprezentują naród (grupy wyborców), senatorowie stany W praktyce prestiż senatora jest większy, na co wpływ ma także długość jego kadencji. Przyjęto zasadę niepołączalności (incompatibilitas) funkcji we władzy ustawodawczej i wykonawczej, członkowie Kongresu nie mogą pełnić żadnych funkcji w organach administracyjnych.

• Wybory

• Wybory są powszechne, a granica wieku w tym zakresie została ustalona przez Poprawkę XXVI na lat: 18 (prawo czynne), 25 (prawo bierne do IR) i 30 (prawo bierne do Senatu). Ustawy stanowe powszechnie wprowadzają wymóg rejestrowania się wyborców, co stanowi warunek udziału w głosowaniu, ale formalnie też pewne dodatkowe utrudnienie.

• Wybory są także równe, co wywodzone jest z prawa do równej ochrony prawnej (Poprawka XIV, sec. 1).

• W sposób tradycyjny dla anglosaskiej kultury prawnej wybory do IR odbywają się w okręgach jednomandatowych.

• system większości zwykłej

• Wszystkie wybory w Stanach Zjednoczonych, przebiegają z zastosowaniem systemu większości zwykłej.

• Ważnym wymogiem wynikającym z ustaw stanowych jest tzw. zasada rezydencji, wymagająca zamieszkiwania przez kandydata w okręgu wyborczym, z którego kandyduje (formalnie: w stanie). W praktyce sprawia ona, że członkowie IR czują się silnie związani z miejscowymi interesami i są podatni na oddziaływanie miejscowego lobby.

Ważność wyborów

• Obie izby Kongresu, każda na swój użytek, orzekają również o ważności wyborów, na podstawie sprawozdania specjalnie w tym celu powołanej wyb komisji. Przypadki kwestionowania prawidłowości wyboru są nader liczne. Odnotowano również sytuacje niedopuszczania do objęcia mandatu członka izby, którego wybór stwierdzony już był przez odpowiednie władze stanowe.

Mandat wolny

• Nie jest on prawnie wiązany instrukcjami swych wyborców i nie może być przez nich odwoływany. Niewątpliwie istotnym elementem dla przyjęcia takiego stanowiska jest również relatywnie krótka kadencja członków Izby Reprezentantów, skutkująca siłą rzeczy znaczną intensywnością kontroli społecznej nad nimi.

Immunitet parlamentarny:

• Obejmuje jedynie zachowanie się kongresmanów w parlamencie, natomiast poza jego murami odpowiadają oni na ogólnych zasadach.

prezydencjalizm

• Najważniejsze wybory powszechne - wybory prezydenckie

• System wyborczy w zakresie wyborów prezydenckich oddziałuje na strukturę systemu partyjnego.

• Argumenty: małe partie nie mają szans na wygraną swoich kandydatów, a wielkie partie osiągają korzyści dzięki swej przewadze w wyborach prezydenckich

wybory prezydenta

• Od uchwalenia Poprawki XXII (1951 r.) urząd Prezydenta piastować można jedynie dwukrotnie. Tylko wiceprezydent, który przejął funkcję prezydenta i sprawował ją krócej niż dwa lata, może jeszcze dwukrotnie ubiegać się o ten urząd.

Prezydencka kampania wyborcza składa się z trzech etapów:

• 1) nominacja kandydatów przez partie;

• Nominacja odbywa się na podstawie przeprowadzonych prawyborów w poszczególnych stanach, które na podstawie sondaży opinii publicznej oceniają szanse prezydenckie kandydatów. Następnie ostateczna decyzja zostaje podjęta podczas konwencji krajowej partii. Podczas krajowych konwencji partyjnych wybrany kandydat na prezydenta ma prawo dobrania sobie kandydatów na wiceprezydentów. Przyjmowany jest też wówczas prezydencki program wyborczy.

• 2) wybory powszechne;

• W wyborach tych nie wybiera się bezpośrednio prezydenta, tylko elektorów. Oznacza to, że kandydat danej partii, który uzyskał w danym stanie większość, otrzymuje wszystkie mandaty elektorskie.

• 3) wybór prezydenta przez kolegium elektorów;

• Po obliczeniu wyników głosowania powszechnego (w listopadzie) następuje głosowanie na prezydenta kolegium elektorskiego (w grudniu).

Wybory prezydenckie

• Kadencja prezydencka trwa 4 lata. Zgodnie z XXII poprawką do konstytucji (z 1951 r.) ta sama osoba może sprawować urząd prezydenta tylko przez dwie kadencje. Poprawka ta stanowi również, że w przypadku objęcia urzędu w czasie trwania kadencji i sprawowania go przez ponad dwa lata można być wybranym na stanowisko prezydenta tylko jeden raz.

• Kandydat na ten urząd musi mieć obywatelstwo amerykańskie, ukończone 35 lat, mieszkać na terytorium USA nie mniej niż 14 lat. Nie może być obywatelem naturalizowanym i posiadać pełnię praw publicznych.

• Zgłoszeń kandydatów mogą dokonywać grupy wyborców, partie polityczne i sami kandydaci. Wybory są pośrednie: wyborcy głosują na elektorów (5380 osób), a ci na kandydatów na prezydenta. Wiceprezydent wybierany jest równocześnie z prezydentem.
  
  

Kolegium elektorskie

• Jest ono pomyślane jako kompromis między wyborem prezydenta przez Kongres, a wyborami powszechnymi. Ten kompromis wynika z zasady równowagi między władzą centralną a stanową.

• Początkowo członkowie kolegium elektorskiego byli wybierani poprzez poszczególne parlamenty stanowe. Później wprowadzono wybory powszechne.

• Dziś w skład kolegium wchodzi 538 elektorów.

Zdolności uzyskania mandatu elektorskiego.

• Elektorem nie może zostać członek Kongresu lub funkcjonariusz władz federalnych.

• Każdy stan ma tylu elektorów ilu przedstawicieli w Izbie Reprezentantów i Kongresie. Oznacza to, że najmniej liczebne stany (takie jak Vermont, Alaska czy Południowa Dakota a także Dystrykt Columbia) mają trzech elektorów, zaś najbardziej ludna Kalifornia aż 55.
  

Kandydaci na elektorów wskazywani są przez partie polityczne.

• Na kartach wyborczych umieszcza się ich nazwiska, lub sformułowania w rodzaju „elektorzy popierający...”. Wyborcy oddają swój głos nie na kandydatów, ale na popierających ich elektorów.

• Co wcale nie znaczy, że elektorzy muszą głosować na kandydata, którego popierali podczas kampanii. Konstytucja nie nakłada na nich takiego obowiązku. W 1976 roku elektor Geralda Forda głosował za Ronaldem Reaganem. W 1988 formalny kandydat na wiceprezydenta otrzymał głos przy wyborze prezydenta, a w 2000 roku elektorka Ala Gore'a oddała pustą kartkę. Nie wpływa to jednak na wynik wyborów.
  

Warunki objęcia urzędu Prezydenta.
wybory

• Prezydentem może zostać jedynie osoba, która ukończyła 35. rok życia, urodziła się w Stanach Zjednoczonych i stale w nich zamieszkuje od co najmniej 14 lat.

• Dzień wyborów elektorów pokrywa się z dniem wyborów Izby Reprezentantów. Stosowany jest system większości zwykłej, tj. elektorami i zostają kandydaci, którzy uzyskali kolejno najwięcej głosów. Przy funkcjonującym systemie dwupartyjnym cała liczba mandatów elektorskich przypada liście kandydatów tej partii, która uzyskała najwięcej głosów wyborców. Wyborcy nie mogą bowiem oddawać swych głosów na kandydatów z różnych list, lecz muszą głosować w sposób zblokowany.

Wybraną na urząd Prezydenta jest osoba:

• która uzyskuje bezwzględną większość głosów elektorskich, czyli 270. Elektorzy wybrani w poszczególnych stanach spotykają się w stolicach swoich stanów i tam głosują, a rezultaty mają przesłać do Przewodniczącego Senatu. Ten zwołując w tym celu wspólne posiedzenie obu izb Kongresu, oblicza oddane głosy i oznajmia, kto uzyskał wymaganą większość głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie osiągnąłby wymaganej granicy, wyboru dokonuje Izba Reprezentantów, ale głosując nie indywidualnie, lecz poszczególnymi stanami („delegacjami” stanów do IR), przy czym każdemu stanowi przysługuje jeden głos, niezależnie od liczby reprezentantów danego stanu w IR.

cd

• Wybór ograniczony jest jednak do trzech znanych już kandydatów na urząd Prezydenta, którzy uzyskali kolejno najwięcej głosów elektorskich. Wymagane jest jednak nadal uzyskanie bezwzględnej większości głosów, czyli teraz 26.

• Do takich wyborów przez IR doszło dotychczas dwukrotnie w historii USA (1800 i 1824 r.). W bardzo podobnym trybie i wymogach, w praktyce więc równocześnie, dokonuje się wyboru wiceprezydenta, przy czym gdy elektorzy nie są w stanie tego dokonać, wybór przechodzi na Senat, gdzie jednak senatorzy głosują indywidualnie, a nie stanami.

• Prawybory

• Jest to formalnie instytucja partyjna, ale przy tak niesformalizowanym systemie partyjnym, jaki występuje w USA, jest to właściwie procedura powszechna, regulowana współcześnie w równie szerokiej mierze przez regulaminy partyjne, jak i przez ustawodawstwo stanowe, a pewna wzmianka o nich znajduje się nawet w Poprawce XXIV.

• Formalnie prawybory dotyczą wybrania delegatów na ogólnokrajowe (federalne), dwie konwencje partyjne, których głównym zadaniem jest dokonanie wyboru kandydata Partii Demokratycznej i Partii Republikańskiej na urząd Prezydenta. Obie konwencje odbywają się oczywiście w różnym czasie i miejscu. W każdym stanie prawybory przeprowadza się więc dwukrotnie: prawybory demokratyczne i prawybory republikańskie.

• Ustawy stanowe wprowadzają albo tzw. prawybory otwarte, albo tzw. prawybory zamknięte

• Te pierwsze oznaczają, że wziąć w nich mogą udział wszyscy, drugie udział w nich mogą wziąć udział tylko takie osoby, które przedtem zarejestrowały się jako członkowie danej partii, a więc mieszkańcy stanu mogą brać w nich udział tylko raz. Wyborcy każdego stanu wybierają delegatów na konwencje w liczbie dwukrotnie większej od liczby wybieranych przez nich elektorów. Oprócz tego przedtem w konwencjach biorą udział z urzędu lokalni aktywiści danej partii: gubernatorzy stanowi, członkowie Kongresu Federalnego i kongresów stanowych (tzw. superdelegaci). Całkowita liczba delegatów na jedną i drugą konwencję wynosi więc około 2000, ale na konwencjach głosuje się stanami, a więc głos stanu musi być jednolity - za określonym kandydatem na prezydenta.

Prezydent mniejszości

• Polega ona na możliwości uzyskania większości w kolegium przez partię, na którą oddała swe głosy mniejszość wyborców.

• Efekt ten wywołany jest przez okoliczność, że głosy oddane na kandydatów partii, która przegrała wybory w danym stanie, nie znajdują żadnego odzwierciedlenia w składzie kolegium elektorskiego, choć może tu chodzić o wcale niemałe liczby. Zsumowanie tych „głosów przepadłych” w skali całego państwa może prowadzić do wskazanego rezultatu. W historii USA tego rodzaju sytuacja już kilkakrotnie miała miejsce, a wybrany wówczas Prezydent jest tzw. Prezydentem mniejszości; posiada bowiem poparcie większości elektorów, ale mniejszości wyborców.

PRAWO WYBORCZE DO PARLAMENTU ZJEDNOCZONEGO KRÓLESTWA WIELKIEJ BRYTANII I IRLANDII PÓŁNOCNEJ

Izba Gmin

• System wyborczy opierał się na nierównym podziale mandatów; często przywilej wyboru dwóch posłów posiadały miasta już nieistniejące, tzw. „zgniłe miasta czy też tereny niezaludnione (np. zalane przez morze). Niebywale skomplikowane były kryteria dotyczące prawa do głosowania. Liczne cenzusy powodowały, że prawo brania udziału w wyborach miało mniej niż 5% dorosłych obywateli. W latach 1832-1885 przeprowadzono szereg reform prawa wyborczego, w wyniku których brytyjskie prawo wyborcze uległo zasadniczemu przeobrażeniu.

Tak zwana Wielka Reforma z 1832 roku

• odebrała 56 „zgniłym miastom” prawo wybierania posłów, a kolejnym trzydziestu zredukowała liczbę przedstawicieli do jednego. Uzyskane w ten sposób mandaty powiększyły reprezentację wielkich miast przemysłowych. Jednocześnie obniżono cenzus majątkowy, co spowodowało, że liczba uprawnionych do głosowania wzrosła do ok. 720 000 (ok. 7,1% dorosłych mieszkańców).

Kolejna reforma prawa wyborczego z roku 1867

• dotyczyła głównie wyborów w miastach. Zmieniono zasady podziału mandatów pomiędzy miasta, odbierając tym liczącym poniżej 10 000 mieszkańców po jednym przedstawicielu do Izby Gmin i przydzielając te miejsca słabo reprezentowanym miastom przemysłowym. Ponownie obniżono cenzusy wyborcze. W miastach przyznano prawo wyborcze mężczyznom zajmującym własne mieszkania i płacącym podatki. W wyniku reformy liczba uprawnionych do głosowania wzrosła do ponad 2 200 000, co stanowiło około 16,4% dorosłych mieszkańców.

Ustawa the Representation of the People Act z 1884

• roku objęła mieszkańców hrabstw bardziej liberalnymi wymogami warunkującymi czynne prawo wyborcze, przyznanymi mieszkańcom miast w 1867 roku (własne mieszkanie, wpis na listę podatników). Zmiana ta spowodowała wzrost liczby uprawnionych do głosowania do 5 000 000, co stanowiło około 30% wszystkich dorosłych mieszkańców (prawie 2/3 dorosłych mężczyzn). Reformę uzupełniła ustawa the Redistribution of Seats Act z 1885 roku, która wprowadziła podział kraju na jednomandatowe okręgi wyborcze.

reforma wyborcza premiera Lloyda George'a z 1918 roku

• przyznała prawa kobietom. Kobiety uzyskiwały prawa wyborcze po ukończeniu 30.

• Jednocześnie prawa wyborcze przyznano wszystkim dorosłym mężczyznom, mającym ukończone 21 lat. Zrównanie praw wyborczych: kobiet i mężczyzn nastąpiło 9 lat później — w roku 1928.

• Ostatnim reliktem nierówności prawa wyborczego do parlamentu było głosowanie pluralne. Pewne kategorie wyborców, z tytułu przynależności do korporacji uniwersyteckiej lub posiadania przedsiębiorstw, dysponowały więcej niż jednym głosem. Głosowanie pluralne w 1948 roku.

Kadencja Izby Gmin

• Brytyjskie prawo nie zna pojęcia „kadencja” w jego kontynentalnym znaczeniu, Brytyjczycy mają na myśli maksymalny czas pełnomocnictw parlamentu.

Kadencja parlamentu może być przedłużona ustawą. W XX wieku miało to miejsce w stosunku do dwóch parlamentów. W roku 1916 przedłużono do 8 lat pełnomocnictwa Izbie wybranej w 1911 roku, a w trakcie II Wojny Światowej corocznie prolongowano pełnomocnictwa parlamentu wybranego w 1935 roku.

Kadencja:

rozpoczyna się w dniu zebrania parlamentu na pierwsze posiedzenie po wyborach i upływa o północy W przeddzień upływu 5 lat od tego dnia. W praktyce kadencja rzadko trwa 5 lat; parlament może być rozwiązany w każdym czasie przed upływem tego terminu. Rozwiązanie Izby i tym samym zarządzenia nowych wyborów parlamentarnych należy formalnie do prerogatyw panującego.

Okręgi wyborcze

• Wybory do Izby Gmin przeprowadzane są w jednomandatowych okręgach wyborczych. Po wyborach do Izby Gmin w maju 2005 roku z ogólnej sumy 646 posłów 529 reprezentowało Anglię, 59 Szkocję, 40 Walię i 18 Irlandię Północną. (Wstępny raport Komisji Granicznej dla obszaru Anglii proponuje zwiększenie liczby okręgów wyborczych o 4. Tak więc po następnych wyborach Izba Gmin najprawdopodobniej będzie liczyć 650 posłów). Liczba okręgów i ich struktura regulowana jest przez Komisje Graniczne (the Boundary Commission) — wyspecjalizowane organy powoływane odrębnie dla Anglii, Szkocji, Walii i Irlandii Północnej. Komisje są ciałami stałymi. Głównym zadaniem komisji jest monitorowanie migracji ludności w okręgach wyborczych dokonanie na tej podstawie bieżących korekt ich granic.

Czynne prawo wyborcze i jego ograniczenia

• Czynne prawo wyborcze przysługuje osobom, które są obywatelami brytyjskimi wpisanymi do rejestru wyborczego i najpóźniej w dniu wyborów ukończyły 18. rok życia (cenzus obywatelstwa i wieku). Na tych samych zasadach prawo to przyznane jest również obywatelom państw Wspólnoty oraz obywatelom Republiki Irlandii, którzy na stałe zamieszkują w Zjednoczonym Królestwie. Obywatele brytyjscy mieszkający za granicą zachowują prawa wyborcze przez okres 15 lat od opuszczenia kraju. Są oni zobowiązani wystąpić o umieszczenie ich w rejestrze wyborczym właściwym ze względu na ich ostatnie miejsce zamieszkania w kraju.

Czynnego prawa wyborczego pozbawieni są:

• członkowie Izby Lordów — ograniczenie to dotyczy lordów dożywotnich oraz tych spośród lordów dziedzicznych, którzy na podstawie ustawy the House of Lords Act z 1999 roku zasiadają W Izbie (90 wybranych lordów dziedzicznych oraz Lord Marszałek i Lord Wielki Marszałek Dworu). Pozostali lordowie dziedziczni od 1999 roku głosują w wyborach parlamentarnych. Kontrowersja dotyczy praw lordów duchownych Prawo nie Pozbawia ich prawa do głosowania, choć ich powstrzymywanie się od' udziału w wyborach uznawane jest zazwyczaj konstytucyjny; obcokrajowcy, z wyjątkiem obywateli Republiki Irlandii i państw Wspólnoty

rejestry wyborcze

• Stałe rejestry wyborcze prowadzone są dla wszystkich okręgów wyborczych przez specjalnie do tego ustanowionych wyborczych urzędników rejestracyjnych. Rejestr ma charakter jawny i jest ogłaszany. Jak również udostępniany na żądanie. Co roku, według stanu na dzień 15 października, przeprowadzany jest generalny przegląd rejestrów. Którego wyniki ogłaszane są dnia 1 grudnia. Potencjalny wyborca może również zostać wpisany do rejestru na własny wniosek w trakcie roku. Rejestracja nie trwa z reguły dłużej niż kilka tygodni.

Bierne prawo wyborcze

• Bierne prawo wyborcze i jego ograniczenia kto posiada czynne prawo wyborcze i w dniu głosowania ukończył 21 lat.

• Biernego prawa wyborczego pozbawione są następujące kategorie wyborców: bankruci, po upływie 6 miesięcy od sądowego ogłoszenia upadłości; skazani na karę pozbawienia wolności na czas dłuższy niż 12 miesięcy, którzy właśnie odbywają karę; osoby skazane za zdradę, osoby głuche i nieme, na podstawie precedensu z 1766 roku.

• Do 2001 roku prawa wybieralności pozbawieni byli przedstawiciele kleru; ustawą z 2001 roku zakaz ten został zniesiony; dotyczy jednakże nadal 26 przedstawicieli Kościoła anglikańskiego siadających w Izbie Lordów.

Zasada incompatibilitas, czyli niepołączalności mandatu

• w Izbie Gmin z piastowaniem określonych urzędów lub stanowisk publicznych.

• Mandatu poselskiego nie można łączyć z: piastowaniem funkcji sędziowskich — w przypadku sędziów niższych szczebli zakaz ten ma charakter względny i dotyczy jedynie terenu ich jurysdykcji; niepołączalność nie dotyczy sędziów pokoju; zatrudnieniem w służbie cywilnej Korony — w tej kategorii mieszczą się wszyscy urzędnicy państwowi, w tym przedstawiciele służby dyplomatycznej (także gubernatorzy kolonii Korony) oraz zamorskiej służby cywilnej; służbą czynną w regularnych siłach zbrojnych Korony

Tryb zgłaszania kandydatów

• Zgłoszenie kandydatury w wyborach do Izby Gmin następuje w formie pisemnej, najwcześniej 4 dnia, a najpóźniej 6 dnia od ogłoszenia proklamacji o rozwiązaniu parlamentu i zarządzeniu wyborów, na ręce przewodniczącego komisji wyborczej w okręgu wyborczym. Zgłoszenie musi być opatrzone dwoma podpisami osób formalnie wysuwających kandydaturę (tzw. proposer i seconder) oraz podpisami dodatkowych 8 osób udzielających kandydaturze poparcia. Wszystkie 10 osób musi być wyborcami zarejestrowanymi w spisie wyborczym okręgu, z którego kandydat będzie się ubiegał o mandat.

Kandydat reprezentujący zarejestrowaną partię polityczną

• może przy swoim nazwisku na karcie do głosowania — użyć opis swojej osoby liczącego nie więcej niż 6 słów oraz emblematu partii Wyjątek od tej zasady dotyczy Spikera Izby Gmin, który staje do wyborów pod szyldem „Spiker ubiegający się o reelekcję”.

• Prawo do użycia symboli partyjnych musi być potwierdzone przez urzędnika do spraw nominacji właściwej partii. Kandydaci nie startujący z ramienia zarejestrowanej partii politycznej używają określenia „niezależny” i nie mają prawa do używania emblematów. Każdy kandydat, rejestrując swoją kandydaturę, wskazując tzw. pełnomocnika wyborczego, który odpowiedzialny jest za przebieg kampanii wyborczej i rozliczenie wydatków.

Każdy kandydat zobowiązany jest

• wraz ze złożeniem dokumentów wyborczych uiścić kaucję w wysokość 500 funtów.

• Kaucja jest zwracana, jeśli kandydat uzyska w wyborach co najmniej 5% ważnie oddanych głosów. Jeżeli ten pułap głosów nie zostanie osiągnięty, kaucja przechodzi na rzecz Skarbu Korony. Instytucję kaucji wprowadzono do brytyjskiego prawa wyborczego w 1918 roku i była ona związana z problemem startu w wyborach dużej liczby kandydatów cieszących się niskim lub minimalnym poparciem.

Ilość kandydatów

• W wyborach przeprowadzonych w maju 2005 oku utracono 1386 kaucji, co stanowiło 39% wszystkich złożonych kaucji.

• W wyborach w roku 2005 zarejestrowano 3552 kandydatów, w 2001 — 3319, a w 1997 — 3724.

Sposób głosowania

• Wybory przeprowadzane są 17 dnia roboczego od dnia ogłoszenia proklamacji o rozwiązaniu parlamentu i zarządzeniu wyborów. Wybory zwykle odbywają się w czwartki, aczkolwiek dzień tygodnia w którym przeprowadzane są wybory, nie jest określony ustawowo. Zgodnie z prawem wybory mogą być przeprowadzane każdego dnia tygodnia z wyjątkiem sobót, niedziel.

• Głosowanie trwa od godziny 7.00 do 22.00 we wszystkich okręgach wyborczych. Okręgi podzielone są na obwody głosowań w każdym obwodzie znajduje się lokal wyborczy. Głosowanie jest tajne. Kandydaci umieszczeni są na karcie wyborczej w kolejności alfabetycznej. Wyborca głosując, stawia znak „x” obok popieranego kandydata i wrzuca kartę do urny.

Od 2000 roku wprowadzono prawo do głosowania za pośrednictwem poczty na żądanie.

• Uprawnienie takie może być przyznane na konkretne wybory, na czas określony lub na czas nieokreślony. Zgodnie z ustawą, właściwy miejscowo urzędnik rejestracyjny przesyła na co najmniej 6 dni przed wyborami na adres wyborcy specjalną kartę do głosowania. Przed nowelizacją zasad dotyczących głosowania pocztą odsetek wyborców korzystających z takiej drogi głosowania wynosił ok. 2% ) ogółu biorących w wyborach. Po zmianie prawa odsetek ten wzrósł A^ wyborach 1997 roku do 5,2%, podczas gdy w wyborach 2001 roku : tej możliwości skorzystało 3 963 000 wyborców, co stanowiło aż ,6% wszystkich ważnie oddanych głosów.

• Drugą możliwością nieosobistego głosowania jest głosowanie przez pełnomocnika. Zgodę na takie głosowanie może uzyskać każdy, kto w sposób „satysfakcjonujący” przekona właściwego miejscowo urzędnika rejestracyjnego, że nie może osobiście wziąć udziału w głosowaniu. Przykładowo może to być wyjazd na wakacje, choroba, delegacja służbowa lub sytuacja, w której wyborca zmienił miejsce zamieszkania i nie zdążył dopełnić formalności związanych z rejestracją.

Na czas nieokreślony prawo do głosowania przez pełnomocnika przyznane może być następującym kategoriom wyborców:

• inwalidom (w tym osobom ociemniałym); osobom, którym charakter pracy nie pozwala na głosowanie w miejscu zamieszkania (np. kierowcom ciężarówek); osobom odbywającym naukę poza miejscem zamieszkania; Osobom, od których udział w głosowaniu wymagałby podróży morskiej lub lotniczej (np. mieszkańcom wysp szkockich); wyborcom zamorskim, tzn. uprawnionym do głosowania przebywającym za granicą; Na pełnomocnika może być powołana osoba korzystająca z prawa do głosowania i wpisana do rejestru wyborczego. Pełnomocnik może głosować w zastępstwie jednej lub dwóch osób.

• w przeciwieństwie do głosowania pocztą, liczba wyborców korzystających z pośrednictwa i pełnomocnika w wyborach systematycznie spada. W wyborach 2001 roku w ten sposób głosowało około 240 000 wyborców, co stanowił 0,5% wszystkich głosujących, natomiast w następnych wyborach roku 2005 tylko 99 000, co stanowiło 0,2% biorących udział w wyborach.

Finansowanie kampanii wyborczej

• limit wydatków kandydata w kampanii parlamentarnej zależny jest od tego, czy okręg, z którego ubiega się o mandat, należy do kategorii okręgów miejskich czy okręgów hrabstw. W okręgach miejskich limit wydatków dla kandydata wynosi obecnie 7150 funtów plus 7 pensów na zarejestrowanego wyborcę, w okręgach hrabstw odpowiednio: 7150 funtów i 5 pensów na zarejestrowanego wyborcę. Kandydat może ponieść wydatki w kampanii, które zakwalifikowawszy jako „wydatki osobiste”. Wydatków tych nie wlicza się do limitu, z tym że nie mogą one przekroczyć 600 funtów. Wydatki osobiste nie muszą być udokumentowane, ale ich suma musi znaleźć się W sprawozdaniu finansowym składanym przez pełnomocnika po wyborach.

Finansowanie kampanii wyborczej

Sprawozdanie finansowe z kampanii wyborczej składane jest przez pełnomocnika wyborczego w ciągu 35 dni od oficjalnego ogłoszenia wyników wyborów na ręce urzędnika odpowiedzialnego za przebieg wyborów i rozliczenie finansów wyborczych.

Kandydaci w wyborach uprawnieni są do jednorazowej darmowej przesyłki pocztowej, którą mogą przesłać do każdego zarejestrowanego wyborcy w okręgu, w którym kandydują.

Kampania wyborcza

• Ustawa z roku 2000 wprowadziła limity wydatków dla partii politycznych na ich kampanię ogólnokrajową. Limit zależy od liczby okręgów wyborczych, w których partia wystawiła kandydatów. Na każdy okręg przypada 22 500 funtów. Jeżeli partia wystawiłaby kandydatów we wszystkich okręgach, limit ten wynosiłby 14 535 000 funtów. Partie są zobowiązane do przedstawienia sprawozdania finansowego z wydatków poniesionych w kampanii wyborczej. Sprawozdanie przeprowadzenia wyborów. Jeżeli wydatki przekroczyły 225 000 funtów, termin ten wynosi 6 miesięcy, a sprawozdanie musi być poddane audytowi zewnętrznemu.

Ustalanie wyników wyborów. System wyborczy

• W Wielkiej Brytanii obowiązuje system większości względnej. W okręgach jednomandatowych za wybranego uważa się kandydata, który uzyskał największą liczbę ważnie oddanych głosów.

• Wybór jest niezależny od frekwencji w okręgu i tego, jaki procent wszystkich głosów stanowią głosy oddane na pierwszego kandydata. Innymi słowy, mandat może przypaść kandydatowi, który uzyskał dużo mniej niż 50% głosów. W wyborach w maju 2005 roku jedynie 219 kandydatów (około 1/3 ogółu) zwyciężyło, uzyskując ponad połowę głosów V okręgu (najmniejszy odsetek głosów w wyborach uzyskał kandydat Partii Pracy w okręgu Ochil and South Perthshire — 31,4%).

Deformacje wyborcze

• W 1951 roku konserwatyści zwyciężyli w wyborach, zdobywając 321 mandatów przy poparciu 48,0% wyborców, podczas gdy Partia Pracy zdobyła zaledwie 295 mandatów przy poparciu 48,8%. Z kolei w lutym 1974 roku poszkodowana była Partia Konserwatywna. Torysi przy poparciu 37,8% głosów zdobyli jedynie 297 mandatów, gdy odpowiednio 37,2% głosów dało Partii Pracy 301 mandatów. Sytuacje takie należą jednak do rzadkości i mogą wystąpić tylko w sytuacji zbliżonej liczby głosów uzyskanej przez obie największe partie.

System większości względnej działa na korzyść dwóch największych partii

• mających ukształtowany i skoncentrowany elektorat. Tylko zwycięstwo w okręgu przekłada się na liczbę mandatów. Pozostałe wyniki w okręgu nie znajdują odzwierciedlenia w liczbie mandatów. Spektakularnym przykładem tego mechanizmu były wybory do Izby Gmin w 198; roku, gdy Partia Pracy, uzyskując 27,6% głosów, zdobyła 209 mandatów a liberałowie przy 25,4% głosów zdobyli jedynie 23 mandaty (w podziale W systemie proporcjonalnym uzyskaliby 147 mandatów).

• System większości względnej stosowany w okręgach jednomandatowych tworzy w praktyce przeszkodę bardzo trudną do sforsowania dla kandydatów partii trzech i kandydatów niezależnych.

system większości względnej nie musiał automatycznie generować stabilnego systemu dwupartyjnego

• Ukształtowanie się takiego systemu w Wielkiej Brytanii wyprzedził wprowadzenie systemu wyborczego w jego obecnym kształcie. Dziś system wyborczy nie tyle tworzy system dwupartyjny, ile raczej go podtrzymuje. Ewentualna zmiana systemu wyborczego ni proporcjonalny skutkowałaby tym, iż żadna z partii nie zdobyłaby większości i Wielka Brytania stanęłaby przed problemem tworzenia gabinetów koalicyjnych.

okręgi: „pewne”

• Okręg „pewny” to okręg, W którym partia przez kolejne wybory zdobywa mandat, a przewaga kandydata zgłaszanego przez partię nad pozostałymi kandydatami jest na tyle duża, że ewentualne przesunięcie preferencji wyborczych w kolejnych wyborach nie spowoduje utraty mandatu w tym okręgu.

Okręgi „marginalne”

okręg „marginalny” to taki, w którym różnica między kandydatem zwycięskim a kolejnym jest relatywnie nieduża i w kolejnych wyborach mandat może przypaść innej partii (w następnych wyborach parlamentarnych w około 10% okręgów różnica między kandydatem zwycięskim a kolejnym nie jest większa niż 5%). Właśnie w okręgach „marginalnych” walka wyborcza jest najbardziej gorąca i ewentualne zwycięstwa mogą przeważyć o rezultacie wyborów w skali kraju (w wyborach 2005 roku 62 mandaty przeszły z jednej partii do drugiej).

Wakat

• W sytuacji wystąpienia wakatu w okręgu wyborczym dochodzi do uzupełnienia składu Izby Gmin przez przeprowadzenie wyborów uzupełniających. Wakat może nastąpić w wyniku śmierci posła. Wykluczenia go ze składu Izby, nadania parostwa lub objęcia urzędu objętego zakazem łączenia z członkostwem w parlamencie.

• deputowany formalnie nie może zrezygnować z mandatu. Zgodnie ze zwyczajem deputowany, który chce ustąpić z Izby Gmin, oficjalnie występuje o powierzenie mu płatnego urzędu podległego Koronie, co — zgodnie z zasadą incompatibilitas — powoduje utratę mandatu. W celu zrzeczenia się mandatu wykorzystywane są dwa starodawne urzędy: zarządcy posiadłości the Chiltern Hundreds lub zarządcy posiadłości the Manor of Northstead. Piastowanie tych urzędów ma jedynie charakter tytularny

Wybory uzupełniające przeprowadzane są według identycznej procedury jak regularne wybory.

• Ich specyfiką jest to, że odbywają się w trakcie kadencji Izby Gmin i z tej racji są doskonałym testem popularność dla partii rządzącej. IV kadencji 2001-2005 liczba przeprowadzonych wyborów uzupełniających wynosiła 6, w latach 1997-2001 -16, 1992 -1997 —16,1987-1992 — 23)

Ważność wyborów

• Izba Gmin ma wyłączne prawo do rozstrzygania w sprawach dotyczących tytułu prawnego do zasiadania w Izbie i tylko Izba Gmin, w przypadku stwierdzenia braku takiego tytułu, jest władna podjąć decyzję o wykluczeniu posła ze swego składu. W praktyce od końca XIX wieku specjalny Sąd Wyborczy rozpatruje protesty wyborcze rozstrzyga je.

• Protest musi być wniesiony w ciągu 21 dni od oficjalnego ogłoszenia wyników wyborów. Postępowanie przed Sądem Wyborczym toczy się w trybie procesu cywilnego. Wnoszącymi protest mogą być tylko zarejestrowani w okręgu kandydaci na posłów lub też zarejestrowani w okręgu wyborcy, posiadający bierne prawej wyborcze.

Pozwanym w takim procesie jest wybrany poseł lub przewodniczący komisji wyborczej w okręgu jako osoba odpowiedzialna za zgodny z prawem przebieg wyborów.

• Orzeczenie Sądu Wyborczego ma formalnie jedynie rangę opinii podlegającej rozpatrzeniu przez Izbę Gmin. W praktyce jednak uważa się ją za wiążącą dla izby. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy sąd udowodni zarzut korupcji wyborczej lub nielegalnych praktyk. Wówczas orzeczenie może być samoistną podstawą unieważnienia mandatu poselskiego.

• W następstwie czego Spiker zarządza ponowne wybory lub unieważnia i wybór posła i stwierdza wybór skarżącego kontrkandydata.

Francja- system wyborczy

• Ordynacja wyborcza z 1958 r. przyjęła następujące zasady wyborów parlamentarnych do Zgromadzenia Narodowego:

• • Jednomandatowość okręgów (kraj dzieli się na tyle jednostek, ile jest mandatów do obsadzenia)

• • Dwie tury wyborów:

• I tura - by zdobyć mandat potrzebna jest bezwzględna większość głosów

• II tura - by zdobyć mandat potrzebna jest względna większość głosów

• Tylko raz w historii Republiki (1986 r.) zasady podziału mandatów do Zgromadzenia Narodowego - VII kadencji - uległy zmianie na rzecz systemu proporcjonalnego.[21]

• Czynne prawo wyborcze przysługuje pełnoletnim (od 1974 r. - 18 lat) obywatelom francuskim obu płci, którzy korzystają z pełni praw cywilnych i politycznych. W przypadku biernego prawa wyborczego dolna granica wieku wynosi 23 lata. Zgromadzenie powołuje się na 5 lat, a liczba deputowanych jest zmienna.

Do zdobycia mandatu wymagane jest uzyskanie:

• - w okręgu wyborczym poparcia bezwzględnej większości głosów, stanowiącej zarazem co najmniej 25% uprawnionych do głosowania, tylko część mandatów ulega obsadzeniu w 1 turze głosowania.

• konieczność organizowania II tury, do której mogą być dopuszczeni wyłącznie kandydaci, na których w I turze głosowało nie mniej niż 12,5% uprawnionych do głosowania w okręgu wyborczym. W II turze głosowania, niezależnie od liczby dopuszczonych kandydatów, do otrzymania mandatu wymagana jest już tylko zwykła większość głosów. W przypadku zaś, gdyby 2 kandydatów uzyskało taką samą liczbę głosów, mandat otrzymuje kandydat starszy wiekiem.

2007

• UMP -39,5%, PS-24,7%

• Unia na rzecz Ruchu Ludowego(UMP) z połączenia m.in. RPR i UDF (21 września 2002)

Wyniki wyborów do Zgromadzenia Narodowego
(http://www.parties-and-elections.de/france2.html)

• Objaśnij następne wymagane kroki

• Prezydent
  

• Kandydatem na prezydenta może być każdy obywatel francuski, który posiada bierne prawo wyborcze i ukończył 23 lata. Od nowelizacji z 1962 roku prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich w dwóch turach. W pierwszym etapie uczestniczą kandydaci z poparciem przynajmniej 500 obywateli piastujących funkcje z wyboru (deputowani, senatorowie, merowie, członkowie rad generalnych, Rady Paryża lub zgromadzeń terytorialnych terytoriów zamorskich).

• Zwycięzcą wyborów prezydenckich jest osoba z największą bezwzględną liczbą głosów. Jeśli w I turze nikt takiego wyniku nie uzyska, odbywa się tura II, w której spotykają dwaj kandydaci o najwyższej liczbie głosów. Rada Konstytucja odpowiada za zgodność wyborów z prawem, zaś pięcioosobowa Komisja Kontrolna nadzoruje ogólnie prawidłowość przebiegu kampanii wyborczej.

Podsumowanie

• szczegółowe zasady dotyczące wyborów do obu izb zawarto w kodeksie wyborczym z 1964 r., wielokrotnie nowelizowanym. Kodeks przykładowo odnosi się do zasady niepołączalności pewnych stanowisk (incompatibilitas), która wyraźnie wskazuje, jakich funkcji nie wolno pełnić będąc członkiem jednej z izb. Poza tym zasady finansowania wyborów ze środków publicznych określa ustawa o partiach politycznych, a wydatki podlegają kontroli Komisji Narodowej. Z kolei Rada Konstytucyjna odpowiada za nadzór nad przebiegiem wyborów zgodnie z prawem.

Brak wyborów uzupełniających

Manipulacja procedurą wyborczą

Zmiany z roku 1958:

- utworzono sześć okręgów, w których liczba wyborców wahała się w granicach od 20 do 30 tysięcy, cztery okręgi liczące od 30 do 40 tysięcy, sześćdziesiąt pięć okręgów po 40 — 50 tysięcy, sto dziewięćdziesiąt pięć okręgów po 50 — 60 tysięcy, sto czterdzieści sześć okręgów po 60 — 70 tysięcy oraz cztery okręgi po 80 — 90 tysięcy wyborców. W każdym okręgu wyborczym (niezależnie od jego wielkości, czyli ilości zamieszkującej go ludności uprawnionej do głosowania) wybierano tylko jednego deputowanego.

Małe okręgi tj. te liczące od 20 do 40 tysięcy wyborców, tworzono w rejonach wiejskich, o nastawieniu konserwatywnym (prawicowym), duże zaś, liczące 60 — 90 tysięcy wyborców, w ośrodkach miejskich, o znacznych wpływach lewicy. Manipulacja procedurą wyborczą jako jeden z elementów walki o władzę. Przypadek Francji i Polski

Tomasz Brzeziński

deformacje francuskiej sceny politycznej po wyborach

partia gaullistowska (UNR) w nowym systemie potrzebowała na zdobycie jednego mandatu przeciętnie 19 tysięcy głosów, „umiarkowani” (partie niezależne i liberalna prawica) 29 tysięcy głosów, UPR — 46 tysięcy, radykałowie — 76 tysięcy, socjaliści — również 76 tysięcy, a komuniści aż 380 tysięcy głosów. Nadreprezentacja prawicy

deformacje

Komuniści uzyskując 18,9% głosów zdobyli zaledwie 10 mandatów, socjaliści przy 15,5% głosów — 44 mandaty, podczas gdy w systemie proporcjonalnym komuniści (zgodnie z wynikiem pierwszej tury) otrzymaliby 87 mandatów, a socjaliści 72 mandaty. Odwrotnie natomiast przedstawia się sytuacja partii prawicowych, które otrzymały znacznie więcej mandatów w stosunku do otrzymanych głosów: MRP — 57 mandatów (w systemie proporcjonalnym — 53), niezależni — 132 mandaty (zaś w systemie proporcjonalnym otrzymaliby 94), z kolei UNR przy 17,6% poparcia zdobyła aż 189 mandatów (w systemie proporcjonalnym — zaledwie 82 mandaty

PRAWO WYBORCZE DO PARLAMENTU REPUBLIKI FEDERALNEJ NIEMIEC

System wyborczy- wzorcowy przykład systemu mieszanego. W literaturze niemieckiej oraz orzecznictwie FTK określany jako system „spersonalizowanych wyborów proporcjonalnych”.

Liczba deputowanych do Bundestagu

Samej liczby deputowanych do Bundestagu nie określono w Konstytucji Niemiec.

Po zjednoczeniu Niemiec liczba deputowanych wynosiła 656, jednak przed wyborami do Bundestagu XV kadencji (2002 rok) dokonano nowelizacji ustawy — zmniejszono liczbę okręgów jednomandatowych do 299. Obecnie XVI Bundestag liczy 612 deputowanych.

http://www.bundestag.de/htdocs_e/members/index.html

Mandaty nadwyżkowe

Specyficzną cechą niemieckiego systemu wyborczego jest bowiem powstawanie tzw. mandatów nadwyżkowych, zwanych mandatami wiszącymi.

Jeśli partia w kraju związkowym otrzyma więcej mandatów bezpośrednich (według pierwszych głosów), niż przysługuje jej to na podstawie obliczeń proporcjonalnych głosów drugich, „nadwyżki” te zapisywane są na jej korzyść w formie dodatkowych miejsc. Ustalona poprzednio liczba miejsc w Bundestagu zwiększa się wtedy o daną nadwyżkę mandatów, bez odpowiedniej rekompensaty mandatowej dla innych partii.

Nadwyżka mandatów 1949-2002

Różne i złożone są powody możliwego powstania nadwyżki mandatów.

Z jednej strony nadwyżka mandatów wynika z rozbieżności między mandatami Z okręgów jednomandatowych i proporcjonalnych miejsc ogółem w obrębie kraju związkowego. Ten bezpośredni efekt nadwyżki może powstać wskutek znaczących różnic między rozkładem pierwszych i drugich głosów, a więc poprzez rozdzielenie głosów.

lub kiedy partia zdobywa wszystkie miejsca w okręgu wyborczym w danym kraju związkowym niewielką większością i otrzymuje wskutek efektu dysproporcji reguły względnej większości więcej mandatów bezpośrednich niż proporcjonalnych miejsc ogółem.

Metody obliczania

Uchwalone przez Bundestag w roku 1985 wprowadzenie metody Hare'a-Niemeyera dla rozdziału mandatów pomiędzy partie przyniosło niewielkie przesunięcia na korzyść mniejszych partii, FDP i Zielonych.

Rozdział mandatów odbywał się w trzech etapach:

1. Najpierw w pierwszej procedurze rozdziału ustalana jest liczba mandatów w Bundestagu przysługująca każdej partii według metody Hare'a- Niemeyera.

2. W drugiej procedurze ustalana jest liczba mandatów przysługująca każdej liście landowej każdej partii według metody Hare'a-Niemeyera

3. Dopiero po ustaleniu, ile mandatów przysługuje partiom w poszczególnych krajach związkowych, odpowiednio do liczby głosów, następuje obliczanie mandatów zdobytych w jednomandatowych okręgach wyborczych wg reguły większości względnej (bezpośrednich).

Próg ustawowy 5%

W ramach spersonalizowanych wyborów proporcjonalnych próg ustawowy jest z pewnością tym elementem, który wywiera najbardziej koncentrujący wpływ.

Utrzymuje on z dala od parlamentu nie tylko rozdrobnione partie, lecz powstrzymuje też od wybierania mniejszych partii, które nie uzyskają prawdopodobnie 5% głosów. Jeśli założy się jednak, że próg ustawowy chroni całkowicie system partyjny przed nowymi partiami, to sukces Zielonych w 1983 r. usunął tej krytyce systemu wyborczego grunt spod nóg.

Konstrukcja drugich głosów

Ponieważ każdy wyborca ma dwa głosy, umożliwia mu to podział głosów, tzn. wyborca może oddać swój pierwszy głos na kandydata z okręgu wyborczego, którego partii nie poparł przy oddawaniu drugiego głosu. Jednak większość wyborców wybiera pierwszym głosem kandydata z okręgu wyborczego, a głosem drugim z listy landowej tej samej partii.

Rozkład mandatów bezpośrednich według partii 1949-1987

Rozdzielenie głosów oddziałuje decydująco na tworzenie większości rządów koalicyjnych.

Wyborcy, którzy wybierają pierwszym głosem jedną z dwóch dużych partii i wyrażają tym samym swoje właściwe preferencje partyjne, swój drugi głos oddają n na mniejszego partnera koalicyjnego, jeśli temu grozi, że poniesie klęskę wskutek progu pięcioprocentowego. Koalicyjno-polityczne rozszczepienie głosów umożliwia tym samym utworzenie większości. Rozdzielenie głosów i próg pięcioprocentowy łączą się, tworząc ramy odniesienia określające zachowanie się małego, ale politycznie ważnego elektoratu.

The seats are distributed as follows: CDU/CSU 223, SPD 222, FDP 61, The Left Party 54, Alliance 90/The Greens 51.

System wyborczy Szwajcarii

Parlament Konfederacji Szwajcarskiej (Zgromadzenie Federalne) jest klasycznym parlamentem państwa federalnego: składa się z dwu izb — Rady Narodowej i Rady Kantonów.

Rada Narodowa

Okręgi wyborcze Pierwsza izba parlamentu szwajcarskiego liczy 200 deputowanych. Okręgami wyborczymi są kantony, które obsadzają przynajmniej jeden mandat. (15 000 kanton Appenzel-Innermai Rhoden, ponad 2 mln — kanton Zurych).

Funkcjonuje 5 kantonów jednomandatowych, 3 kantony dwumandatowe, 2 kantony trzymandatowe, 2 pięcio-, 3 sześcio- i 3 siedmiomandatowe oraz dalsze, po jednym kantony: ośmio-, dziesięcio-, jedenasto-, dwunasto-, piętnasto- i siedemnasto mandatowe, w końcu 2 największe, wybierające: jeden 27, a drugi 34 deputowanych.

Czynne prawo wyborcze

Ukończenie 18 lat (cenzus wieku).

Prawa wyborcze kobiet. W referendum z dnia 1 lutego 1959 (654 939 głosów przeciwko, 323 727 za) odrzucono zniesienie cenzusu płci. Dnia 7 lutego 1971 roku referendum przyniosło wynik pozytywny (621109 za, 323 882 przeciw).

Prawa wyborcze mogą być realizowane wyłącznie w miejscu zamieszkania, tzn. w gminie, w której wyborca mieszka i jest zameldowany (cenzus domicylu).

Bierne prawo wyborcze

Może być wykorzystywane jedynie w kantonie, w którym jest się zamieszkałym i zameldowanym (cenzus domicylu).

Konstytucja Federalna Szwajcarii wprowadza zasadę niepołączalności piastowania mandatów w Radzie Narodowej (zasada incompatibilitas) ze ze spełnianiem funkcji deputowanego do Rady Kantonów, członka Rady Federalnej (nazwa rządu szwajcarskiego) oraz sędziego Trybunału Federalnego (art. 144).

Tryb zgłaszania kandydatów

Zasada wolnej listy kandydatów i nie hołdowanie zasadzie przymusu organizacyjnego (partyjnego).

W kantonach wielomandatowych podmiotem uprawnionym do zgłoszenia kandydatur na deputowanych są wyborcy zamieszkali w danym kantonie. Składanie kaucji wyborczych nie jest wymagane. Listę kandydatów może zgłosić: - minimum 100 wyborców — w kantonach wybierających od 2 do 10 deputowanych, -minimum 200 wyborców — w kantonach wybierających od 11 do 20 deputowanych- minimum 400 wyborców — w kantonach wybierających powyżej 20 deputowanych.

Tryb zgłaszania kandydatów

Wymóg zebrania stosownej liczby podpisów nie dotyczy partii politycznej, która: posiada już reprezentację w Radzie Narodowej z danego kantonu albo w ostatnich wyborach do tej izby uzyskała w kantonie minimum 3% głosów.

Zgłasza w danym kantonie tylko jedną listę kandydatów (ten wymóg sprawia, że z uprzywilejowania tego nie korzystają na ogół liczące się partie polityczne zgłaszające z reguły kilka list w kantonie);

- figuruje w rejestrze partii politycznych i to najpóźniej od końca oku poprzedzającego rok wyborczy;

Brak klauzuli zaporowej.

Kumulacja oficjalna

Listy kandydatów nie mogą zawierać więcej nazwisk niż jest mandatów do obsadzenia.

Możliwość dokonania przez zgłaszających listy tzw. kumulacji, polegającej na podaniu mniejszej liczby nazwisk kandydatów, ale za to niektórych nazwisk dwukrotnie. Lista taka zawiera więc tyle pozycji, ile mandatów, ale mniej nazwisk.

Sposób głosowania

głosowanie w lokalu wyborczym

za pośrednictwem poczty

wcześniejsze głosowanie, od 2 do 4 dni przed dniem wyborów.

od 2002 roku w określonych przez rząd federalny kantonach i gminach i w porozumieniu z nimi mogą zostać przeprowadzone wybory za pomocą urządzeń elektronicznych.

głosowanie

Wrzucenie oznaczonej i zaopatrzonej w numer karty do głosowania bez skreśleń oznacza głosowanie na wszystkich kandydatów danej listy.

Może również skreślać kandydatów listy, na którą głosuje, bez jakichkolwiek dopisków.

Można wrzucić do urny listy z tzw. kumulacją (wyborcy). Wyborca może skreślić na karcie pewne nazwiska i w miejsce skreślonego kandydata wpisać nazwisko kandydata z tej samej listy, ale tylko raz. Głos taki zalicza się jednokrotnie na kandydatów nieskreślonych, a podwójnie na kandydata skumulowanego.

Panachage

Można głosować za pomocą urzędowej karty do głosowania nie zawierającej żadnych wydrukowanych nazw list ani nazwisk kandydatów. Wyborca niejako układa własną listę kandydatów z różnych list zarejestrowanych w kantonie.

Sposób głosowania w kantonach jednomandatowych

Zasadniczym sposobem głosowania w kantonach jednomandatowych jest głosowanie na urzędowych kartach do głosowania. Wyborcy mogą tam wpisać zarówno nazwisko któregoś z zarejestrowanych kandydatów, jak i nazwisko któregokolwiek z wyborców. Posiadających bierne prawo wyborcze w tym kantonie. To nam wyjaśnia, dlaczego kandydaci nie muszą być rejestrowani.

Ustalanie wyników wyborów. System wyborczy

W kantonach wielomandatowych deputowani do Rady Narodowej wybierani są „w myśl zasady proporcjonalności” i bezpośrednio.

Poszczególne listy kantonalne otrzymują głosy kandydackie zarówno w sytuacji, gdy ich kandydaci znajdują się na karcie głosowania tej listy i ktoś na nich głosuje (nie skreśla), jak i wówczas, gdy otrzymały one głosy wyborców w wyniku panachage'u lub też w wyniku używania przez wyborców pustej karty wyborczej.

Ustalanie wyników wyborów wyborów w kantonach wielomandatowych

Listy otrzymują również tzw. głosy dodatkowe pochodzące z tytułu niewypełnionych rubryk.

Głosy kandydackie plus głosy dodatkowe stanowią tzw. głosy partii ;

Głosy partii stanowią podstawę rozdziału mandatów. W tym celu w Szwajcarii stosowany jest system Hagenbacha-Bischoffa.

system Hagenbacha-Bischoffa.

Suma głosów z wszystkich list partyjnych w kantonie dzielona jest przez liczbę tam obsadzanych mandatów, powiększoną o jeden. Liczba ta, zaokrąglona w górę do liczby całkowitej, określana jest jako dzielnik wyborczy. Każda lista otrzymuje tyle mandatów, ile razy ów dzielnik mieści się w liczbie uzyskanych przez nią głosów partii.

System Hagenbacha - Bischoffa (http://biurose.sejm.gov.pl/teksty/i-695.htm)

a) ustala się sumę wszystkich ważnie oddanych głosów w okręgu;

b) sumę tę dzieli się przez liczbę przypadających na ten okręg mandatów powiększoną o 1;

c) otrzymaną w ten sposób liczbę zaokrągla się do liczby całkowitej i uzyskuje iloraz wyborczy;

d) liczbę ważnie oddanych głosów na każdą z list dzieli się przez iloraz wyborczy;

e) otrzymane liczby całkowite (bez uwzględniania reszt) określają liczbę mandatów przypadających każdej liście, natomiast część mandatów z reguły pozostaje nieobsadzona.

przykład

- suma ważnie oddanych głosów w okręgu 83 000 (lista A) + 56 000 (lista B) + 26 000 (lista C) + 8 000 (lista D) = 173 000,

- 173 000 : (10 mandatów w okręgu + 1) = 15 727,2, tj. 15 727,

- lista A - 83 000 : 15 727 = 5,277, tj. 5 mandatów,

- lista B - 56 000 : 15 727 = 3,560, tj. 3 mandaty,

- lista C - 26 000 : 15 727 = 1,653, tj. 1 mandat,

lista D - 8 000 : 15 727 = 0,508, tj. bez mandatu.

Wynik ostatecznego podziału mandatów jest następujący:

- lista A - 5 mandatów,

- lista B - 3 mandaty,

- lista C - 1 mandat,

- lista D - bez mandatu, -

co oznacza, że w tym 10 mandatowym okręgu wyborczym 1 mandat pozostaje nieobsadzony.

Ustalanie wyników wyborów w kantonach jednomandatowych

obwiązuje zasada większości zwykłej, a w przypadku otrzymania przez więcej kandydatów równej liczby głosów decyduje losowanie

Rada Kantonów (46 deputowanych)

Okręgi wyborcze

W 21 kantonach wybierających po dwóch deputowanych wybory muszą być przeprowadzane jednocześnie w celu obsadzenia obu mandatów. Okręgiem wyborczym jest znowu cały kanton; kantony nie mogą być dzielone na dwa jednomandatowe okręgi wyborcze (każdy kanton wybiera po 2 członków poza Appenzell-Ausserrhoden, Appenzell-Innerhoden, Basel Landschaft, Basel Stadt, Nidwalden i Obwalden, które wybierają po 1 osobie).

Sposób głosowania

Wyborca głosuje albo za pomocą karty do głosowania poszczególnych ugrupowań (w kantonach, w których występuje sformalizowane zgłaszanie list kandydatów), albo za pomocą urzędowej karty niezadrukowanej. Głosując za pomocą karty partyjnej, nie można dokonywać kumulacji. Głosując za pomocą pustej karty, można wskazywać kandydatów z różnych partii.

Ustalanie wyników wyborów. System wyborczy

W jednym kantonie — Jurze — obowiązuje system proporcjonalny

Większość kantonów przyjmuje system większości bezwzględnej w postaci francuskiej. Osiągnięcia większości bezwzględnej dla zapewnienia sobie mandatu w I turze, a gdy ta nie zostanie osiągnięta — w II turze wystarcza większość zwykła. Jedynie w Genewie ustawodawstwo wyborcze wymaga, dla zdobycia mandatu w I turze, osiągnięcia większości kwalifikowanej w mniejszej wysokości, mianowicie minimum 1/3 oddanych głosów.

zgromadzenie ludowe

W kilku kantonach funkcjonuje jako najwyższy organ władzy zgromadzenie ludowe wszystkich obywateli kantonu. Zgromadzenia ludowe corocznie odbywają się w dwóch kantonach: Glarus, w którym jest organizowanie w pierwszą niedzielę maja oraz Appenzell Innerrhoden, w którym jest organizowane w ostatnią niedzielę kwietnia. We wszystkich pozostałych kantonach funkcjonowanie Landsgemeinde zostało zaniechane, ponieważ niepraktyczne było funkcjonowanie zgromadzenia z ogromną liczbą obywateli uprawnionych do brania w nim udziału

Podejmuje ono decyzje w sprawie budżetu, ustaw, wyboru rządu i innych organów. Jest to przejaw demokracji bezpośredniej w najczystszej postaci.

Glarus Ludność (2004) 38 500

Appenzell Innerrhoden Ludność (2004)- 15 171

deputowani

Deputowani posiadają mandat wolny, immunitet materialny i formalny. Immunitet materialny polega na zakazie pociągania deputowanego do odpowiedzialności za działalność związaną z wykonywaniem mandatu, np. wypowiedzi na posiedzeniach plenarnych, funkcjonowanie w organach parlamentarnych. Immunitet formalny polega na zakazie pociągania deputowanego do odpowiedzialności karnej bez zgody parlamentu lub samego deputowanego. Postępowanie karne rozpocząć się może jedynie po uzyskaniu „upoważnienia” parlamentu, tj. obu jego rad.

deputowani

Deputowani w parlamencie mogą zrzeszać się we frakcje. Frakcje są to ugrupowania łączące parlamentarzystów obu izb i dopuszczalne wówczas, gdy przynajmniej w jednej z izb znajduje się pięciu członków danej partii. W praktyce przewodniczącym frakcji jest zawsze deputowany do Rady Narodowej. Zadaniem frakcji jest przygotowanie rozstrzygnięć merytorycznych izb oraz przeprowadzanych przez nie wyborów.

deputowani

Oprócz frakcji partyjnych w parlamencie działają także grupy parlamentarne. Skupiające deputowanych na podstawie innych, wspólnych interesów, gospodarczych lub społecznych. Zrzeszają one deputowanych z wielu partii. Ich celem jest dążenie do zabezpieczenia w postępowaniu parlamentarnym określonych interesów, zwłaszcza wówczas, gdy nie zostały one wystarczająco uwzględnione w postępowaniu konsultacyjnym (pozaparlamentarnym). Stanowią one pewne odbicie funkcjonowania w społeczeństwie szwajcarskim różnych grup i organizacji reprezentujących ich interesy.

Deputowani

W Szwajcarii deputowani nie pełnią swej funkcji zawodowo, nie otrzymują wiec stałego wynagrodzenia, a jedynie diety za dni posiedzeń Izby i komisji, w których pracują. Dodatkowo przysługują im środki na pokrycie kosztów utrzymania i przyjazdów na

Paweł Sarnecki

prawo wyborcze do parlamentu konfederacji szwajcarskiej w:

prawo wyborcze do parlamentu w wybranych państwach europejskich pod redakcją sabiny grabowskiej konrada składowskiego zakamycze 2006

Ustroje konstytucyjne państw współczesnych

D. Nohlen, Prawo wyborcze i systemy partyjne

---