WYKŁAD 1

Literatura:

1. H. Ćwikliński „Polityka gospodarcza”. wyd. UG, Gdańsk 2004

2. B. Winiarski „Polityka gospodarcza”, PWN, Warszawa 2006

Istota i uwarunkowania polityki ekonomicznej

Polityka ekonomiczna to dążenie związków publicznych do zwiększenia bogactw obywateli. Zwraca uwagę na konieczność korzystnego rozdziału bogactw między społeczeństwo, co pozwala na złagodzenie wewnętrznych i zewnętrznych przeciwieństw i ułatwia zwycięstwo harmonii interesów.

(A. Krzyżanowski 1920)

Polityka gospodarcza polega na określeniu celów danego systemu gospodarczego oraz stosowaniu metod, środków i sposobów prowadzących do osiągnięcie tych celów.

Rozróżnia się dwa typy prowadzonej polityki gospodarczej: reformowanie i regulowanie. Reformowanie to dokonywanie przez państwo zmian w instytucjach gospodarczych (reformy systemu podatkowego, wprowadzenie ustawodawstwa antymonopolowego). Regulowanie to wpływanie na procesy gospodarcze za pomocą zmiennych z natury narzędzi ekonomicznych, należących do repertuaru właściwemu danemu systemowi gospodarczemu (zmiana stóp %, kursy walut itp.).

(Leszek Balcerowicz)

Polityka gospodarcza to dyscyplina badająca publiczne działania gospodarcze na 3 poziomach: bieżących wyborów dokonywanych przez państwo, wyborów dokonywanych przez instytucje wyższego szczebla oraz identyfikacji społecznych preferencji lub celów.

(N. Accocella 2002)

Polityka ekonomiczna to świadome oddziaływanie państwa na gospodarkę, polegające na określeniu celów oraz stosowaniu metod, środków, sposobów i narzędzi prowadzących do ich osiągnięcia w określonym czasie, które są zgodne z prawami ekonomicznymi. Polityka ta związania jest z określonym i unikatowym dla danego kraju kontekstem uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych.

Instytucja państwa - ewolucja historyczna:

• starożytność - teoria teologiczna

• średniowiecze - teoria patrymonialna

• oświecenie - teoria umowy społecznej

• XIX wiek - ograniczona teoria państwa

• koniec XIX wieku - teoria solidarystyczna

• XX wiek - teoria normatywistyczna i terowi państwa dobrobytu

Definicja ogólna: organizacja społeczeństwa, która zajmuje określone terytorium, dysponuje organami władzy…

Cele polityki ekonomicznej

Zjawiska społeczne i gospodarcze pożądane z punktu widzenia najwyższych organów władzy państwowej.

Cechy:

• zmieniały się w czasie, w miarę ewolucji typu państwa

• wywiera na nie wpływ sytuacja społeczna i gospodarcza państwa w danym okresie

• nowe cele pojawiają się z reguły w okresach radykalnych przemian ustrojowych państwa

Narzędzia polityki ekonomicznej:

• podmioty zajmujące się prowadzeniem polityki gospodarczej

• instrumenty realizacji polityki ekonomicznej: decyzje podejmowane przez organy władzy gospodarczej, centralne akty normatywne, kształtowane centralne parametry regulacyjne

• techniki podejmowania decyzji

• procesy prognostyczne

• procesy związane z przygotowaniem planów stanowiących podstawę określonej polityki państwa

Uwarunkowania polityki ekonomicznej:

• wewnętrzne:

• stan i struktura zasobów kraju (przyrodniczych, ludzkich, materialnych) reprezentujących jego potencjalne możliwości

• ustrój społeczno-gospodarczy

• struktury państwowo-administracyjne i społeczne

• rozwiązania systemowe w gospodarce

• poziom rozwoju społeczno-gospodarczego

• zewnętrzne:

• położenie geograficzne

• sytuacja międzynarodowa

• przynależność do ugrupowań militarnych, politycznych, gospodarczych

• członkowstwo w międzynarodowych organizacjach gospodarczych

• procesy globalizacji

• zadłużenie wobec zagranicy

• stan i struktura zagospodarowania regionów przygranicznych krajów sąsiednich

Cechy zjawiska „polityka ekonomiczna”:

• ma charakter obiektywny

• ma charakter historyczny

• nawet w tym samym czasie nie jest zjawiskiem homogenicznym

Kryteria oceny polityki ekonomicznej:

• skuteczność

• efektywność

• społeczna adekwatność

Polityka ekonomiczna jako nauka:

• narodziny - dzieło A. Smitha (1776)

• podejście metodologiczne:

• normatywne

• pozytywne

WYKŁAD 2

Geneza i rozwój polityki gospodarczej

Ewolucja form i kierunków oddziaływania władz publicznych na gospodarkę

Europa - XV/XVI w.:

• uformowanie się zintegrowanych organizmów państwowych

• rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej

• umocnienie siły państwa leżało w interesie: panujących, kupców i przedsiębiorców

Anglia - 1651:

• „Akt nawigacyjny” - towary sprowadzane do Anglii mogły być sprowadzane pod banderą angielską

Francja - XVI/XVII w.:

• powstanie pierwszego zarysu doktryny protekcjonizmu

Holandia, Anglia, Francja - XVII i XVIII w.:

• tworzenie kompanii handlowych

Anglia, Francja - XVII w.:

• wprowadzenie pierwszego systemu polityki ekonomicznej opierającej się na założeniach protekcjonizmu - merkantylizmu

Merkantylizm wyznaczał następujące kierunki ingerencji państwa:

• zapewnienie dopływu do kraju kruszców szlachetnych i wykorzystanie ich przez skarb państwa jako pieniądz i kapitał

• osiągnięcie i utrwalenie dodatniego bilansu handlowego i płatniczego poprzez popieranie eksportu

• selektywne kształtowanie wymiany towarowej z zagranicą

• popieranie uprzemysłowienia kraju, m.in. przez zakładanie państwowych fabryk

• wprowadzenie różnych form nadzoru nad jakością produkcji przemysłowej

• rozbudowa infrastruktury komunikacyjnej kraju i gospodarki morskiej

Europa Zachodnia - XVII w.:

• fizjokratyzm jako reakcja na państwowe preferencje dla przemysłu i handlu; za podstawę tworzenia dochodu uważał tylko ziemię; podnosił znaczenie rolnictwa

• leseferyzm - pogląd filozoficzno-ekonomiczny sformułowany przez fizjokratów, głoszący wolność jednostki i swobodę działania gospodarczego; państwo jako strażnik praw i porządku („nocny stróż”)

• idea liberalizmu w polityce gospodarczej jako odzwierciedlenie koncepcji fizjokratów, obejmowała postulaty:

• wolności handlowej

• wspierania konkurencji (likwidacji ceł i )

• ograniczanie funkcji państwa, dla którego zastrzeżono obowiązek ochrony porządku naturalnego

• rozwój edukacji

• finansowanie robót publicznych

• opodatkowanie wyłącznie własności ziemskiej

Tablica ekonomiczna F. Quesney'a (1758 r.) zawiera 3 główne elementy: czas, podmioty, ruch okrężny - szczytowe osiągnięcie fizjokratów).

• 1776 - A. Smith, „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” => powstanie polityki ekonomicznej jako nauki i rozwój klasycznej szkoły ekonomii:

• źródła tworzenia wartości i dochodu - ziemia, kapitał, praca

• liberalizm gospodarczy

• odejście od protekcjonizmu i zapewnienie wolnej wymiany handlowej z zagranicą

• nowoczesna filozofia bogactwa - wszyscy członkowie społeczeństwa w sposób demokratyczny, bez przywilejów i dyskryminacji mogą uczestniczyć w bogactwie

• motorem działania jednostek jest ich własny interes, a regulatorem społecznych interesów konkurencja

• rynek jest mechanizmem samoregulującym ceny, ilość dóbr i usług oraz dochody, mechanizmem scalającym społeczeństwo, a zarazem własnym strażnikiem; jedynym warunkiem efektywnego funkcjonowania mechanizmu rynkowego jest jego nieskrępowane działanie

Europa Zachodnia - XIXw.:

• Anglia - zniesienie ograniczeń w „Akcie nawigacyjnym” - dopuszczanie do handlu z koloniami brytyjskimi statków innych bander, zniesienie ceł przywozowych na surowce i ceł eksportowych

• Francja - dostęp do działalności przemysłowej, handlowej i rzemiosła dla wszystkich obywateli wprowadzony przez rewolucję francuską; odwrót od protekcjonizmu w handlu zagranicznym

• Niemcy - 1834r. - Niemiecki Związek Celny; osłona celna zgodnie z zaleceniami tzw. narodowej szkoły ekonomii (F. List); korzyści z wolnej wymiany osiągają kraje ekonomicznie silniejsze, a więc w krajach słabiej rozwiniętych trzeba chronić powstające, nie w pełni dojrzałe gałęzie przemysłu, przynajmniej do czasu gdy osiągną zdolność samodzielnego opierania się obcej konkurencji

• nowa sfera ingerencji organów rządowych - infrastruktura, zwłaszcza sieci kolejowe

Polska XIXw.:

• powstawanie i pogłębianie się na ziemiach polskich zróżnicowań rozwojowych w efekcie oddziaływania systemów ekonomicznych zaborów

• epizod suwerenności - Królestwo Kongresowe (1815-1831) rozwój szkolnictwa, przemysłu

• w tym okresie powstał Bank Polski

XIX/XXw.:

• powrót do bardziej aktywnej polityki ekonomicznej, stosowanie ochrony własnego przemysłu

• w wielu rajach upaństwowiono koleje

• polityka ekonomiczna musiała podjąć problemy społeczne

• marksistowski socjalizm i komunizm podejmują totalną wojnę z ustrojem kapitalistycznym

• socjalizm reformistyczny (E. Bernstein)

• chrześcijańska doktryna społeczna

• pojawienie się krajów spoza Europy i Ameryki Płn. wkraczających na tory rozwoju gospodarczego (Japonia)

• wzmożenie nacisków na rządy ze strony rosnących w siłę syndykatów i koncernów chcących zapewnić sobie dostęp do światowych źródeł surowców i nowych rynków zbytu

• nasilił się wyścig zbrojeń, a polityce gospodarczej nastąpił zwrot w kierunku wspierania wzrostu produkcji skali

Okres I wojny światowej:

• przestawienie przemysłu cywilnego na produkcję wojenną

• nowe sposoby oddziaływania państwa na gospodarkę w celu maksymalnie intensywnego wykorzystania jej zasobów - ograniczono funkcje instrumentów rynkowych i wprowadzono reglamentację produkcji i zaopatrzenia

• Niemcy, Austro-Węgry - ścisła reglamentacji konsumpcji

• finansowanie wojny: nadzwyczajne podatki, specjalne pożyczki wewnętrzne, emisja pieniądza papierowego, pożyczki zagraniczne (zaciągane przez kraje Europy Zachodniej)

• Niemcy - 1916 - Urząd Wojenny (naczelny organ państwowy) przejął kontrolę nad gospodarką w celu przestawienia jej na potrzeby wojny

• Wielka Brytania - 1913 - ministerstwo ds. Prognozowania i Kontroli i Produkcji Wojennej

• Rosja - 1915 - urzędy ds. kierowania ważniejszymi dziedzinami gospodarki; ich pracą kierowała Komisja Obrony

• Francja - rząd sprawował ogólną kontrolę produkcji i podziału zaopatrzenia w surowce, reglamentacja zasobów pracy

Okres międzywojenny - rozwój interwencjonizmu państwowego:

• 1929-1933 - wielki kryzys gospodarczy

• koncepcje rządowego programowania polityki ekonomicznej

• USA - polityka nowego ładu (New deal):

• kontrola nad działalnością banków i giełdy

• zwiększenie emisji pieniądza, umiarkowania inflacja

• interwencyjne zakupy rządowe na rynku artykułów rolnych

• oddziaływanie na rzecz wzrostu zatrudnienia i poziomu płac, skracanie czasu pracy, system zasiłków dla bezrobotnych

• roboty i inwestycje publiczne

• 1936 - I.M. Keynes „Ogólna teoria zatrudnienia procentu i pieniądza:

• przedmiot badań - gospodarka w stanie nierównowagi, charakteryzująca się niepełnym wykorzystaniem czynników wytwórczych, przejawiająca cechy stagnacji

• negocjacja tezy mówiącej, że w gospodarce zawsze działają mechanizmy samoregulacji

• zanegowanie prawa Say'a (prawo Say'a: podaż zawsze znajduje popyt)

• jeżeli mechanizmy rynkowe zawodzą to konieczna jest interwencja państwa w gospodarkę

Metody sterowania gospodarką proponowane przez keynesistów:

• sterowanie popytem globalnym

• polityka fiskalno-budżetowa jako narzędzie regulacji popytu:

• zwiększenie progresji opodatkowania wysokich dochodów przy jednoczesnym wzroście świadczeń społecznych na rzecz grup najmniej uposażonych

• preferencje dla działalności inwestycyjnej

• manipulowanie wielkością globalnych wydatków rządowych

• aktywna polityka pieniężna jako narzędzie regulacji popytu

• polityka dochodowa

• polityka handlu zagranicznego

WYKŁAD 3

• od 1920r. - gospodarka wojenna

• od 1921r.:

• przechodzenie do gospodarki pokojowej

• uruchamianie procesów odbudowy

• sukcesywne zwiększanie ilości pieniądza w obiegu

• restytucja Banku Polskiego

• uporządkowanie zrujnowanych finansów publicznych

• reforma walutowa

• gospodarcze integrowanie się regionów (port w Gdyni, kolej północ-południe)

• działania interwencyjne jako skutek kryzysu świata z 1929r.:

• czteroletni państwowy plan inwestycyjny (1936-40)

• plan 15-letni (1939-53)

• 1939-42 - kontynuacja rozbudowy przemysłu zbrojeniowego

• 1943-45 - modernizacja i rozbudowa infrastruktury komunikacyjnej, rozwój motoryzacji, lotnictwa

• 1946-48 - modernizacja rolnictwa

• 1949-51 - przyspieszenie urbanizacji i industrializacji kraju

• 1952-53 - dalsze ograniczanie dysproporcji rozwojowych Polski A i B

Państwa totalitarne w okresie międzywojennym

Niemcy:

• działalność wszystkich instytucji objęta państwowymi planami czteroletnimi - przygotowanie Niemiec do wojny

• likwidacja bezrobocia poprzez uruchomienie zbrojeń, budownictwa infrastrukturalnego, rozbudowę aparatu partyjnego, formacji policyjnych, paramilitarnych

• utrzymano własność prywatną, ale upaństwowiono proces regulacji

• rolnictwo objęte systemem nakazowym

Japonia:

• rozbudowa przemysłu ciężkiego objęta planami państwowymi

• reglamentacja surowców, programów, produkcji i inwestycji, finansów

Rosja:

• komunizm wojenny

• 1929 - kolektywizacja rolnictwa i likwidacja indywidualnego chłopstwa jako klasy społecznej

Geneza i rozwój polityki gospodarczej cz. II

Społeczno-ekonomiczna rzeczywistość po II wojnie światowej:

1. rozwinięte kraje kapitalistyczne (USA, UK)

2. ZSRR i kraje objęte strefą jego wpływów (druga silna strona świata)

3. kraje rozwijające się (Ameryka Łacińska i Południowa)

Przesłanki tworzenia ugrupowań integracyjnych w Europie Zachodniej po II WŚ.:

Polityczne:

• doświadczenia obu wojen światowych

• nowy układ sił (dwa bieguny USA - ZSRR)

Ekonomiczne:

• konieczność odbudowy i modernizacji zniszczonej wojną gospodarki

• uzależnienie od pomocy USA

• postępujący rozwój sił wytwórczych

Społeczne:

• radykalizacja społeczeństw zachodnioeuropejskich w latach 40 XXw.

• silna pozycja partii komunistycznych

• obawa przed odrodzeniem się tendencji nacjonalistycznych

• powstanie w Europie Wschodniej obozu państw demokracji ludowej

Lata 40' XXw.:

• Plan Odbudowy Europy (Plan Marshalla) na lata 1948-52 (pomoc dla krajów europejskich w odbudowie gospodarki):

• udzielanie kredytów

• udzielanie darowizn w formie sprzętu i żywności

pod warunkiem:

• opracowania przez państwa uczestniczące w planie wspólnego programu odbudowy Europy oraz rozwoju i liberalizacji swoich gospodarek

• utworzenie instytucji do podziału tej pomocy (Plan nie został wprowadzony w życie)

1949 - powstanie NATO - zmniejszenie ryzyka przejęcia hegemonii przez ZSRR

1949 - RWPG

1955 - Układ Warszawski

Organizacja Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (OEEC). W 1961 przekształcona w OECP

RWPG - utworzona z inicjatywy ZSRR → w odpowiedzi na Plan Marshalla; współpraca gospodarcza → narzucenie zasady przez Związek Radziecki → prowadzenie współpracy nie miało przesłanek ekonomicznych

Układ Warszawski - odpowiedź na przystąpienie RFN do NATO → inicjatywa ZSRR

Koncepcje integracji Europy Zachodniej (lata 40. i 50. XXw.)

Federacyjne:

• „Stany Zjednoczone Europy” - powstać miało ugrupowanie na wzór USA tylko, że w Europie

• współpraca o charakterze ponadnarodowym z zamiarem stworzenia silnie zintegrowanego pod względem gospodarczym i politycznym państwa związkowego (federacji)

• stworzenie państwa ogólnoeuropejskiego

• funkcjonowanie organów ponadnarodowych

• federaliści: Churchill, A de Gasperi, Spaak

Konfederacyjne:

• “Europa Ojczyzn”

• współpraca niezależnych państw przebiegająca z poszanowaniem wszelkich atrybutów ich suwerenności I autonomii

• tworzenie organizacji o charakterze wyłącznie koordynacyjnym, opartych na zasadzie jednomyślności

• De Gaulle, rządy UK, Irlandii, państw nordyckich

Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS)

Koncepcję EWWiS przygotował J. Monnet. Projekt J. Monneta został ogłoszony publicznie 9.05.1950 przez Schumana (tzw. Plan Schumana), istota projektu: objęcie kontrolą międzynarodową całości produkcji państwowych i strategicznych gałęzi przemysłu Francji i Niemiec.

(traktat)

Traktat EWWiS zawarty 18.04.1951 w Paryżu: Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, Włochy, RFN (na 50 lat). Obowiązywał od 25.07.1952. Wygasł 23.07.2002.

Cel EWWiS: stworzenie wspólnego rynku węgla, żelaza i stali, aby doprowadzić do najbardziej racjonalnej specjalizacji i największej wydajności w tych gałęziach przemysłu.

Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG):

• plan ekonomicznej integracji Europy zawarty został w tzw. Raporcie Spaaka

• traktat EWG zawarty 25.03.1957r. w Rzymie

• Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, Włochy, RFN - na czas nieograniczony

• obowiązywał od 1 stycznia 1958r.

EWG została pomyślana jako organizacja do której mogły przystąpić wszystkie kraje europejskie przestrzegające praw człowieka, respektujące zasady demokracji i rządzące się regułami gospodarki rynkowej.

Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EWEA, EURATOM)

TEWEA zawarty 25.03.1957r. w Rzymie → Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, Włochy, RFN. Na czas nieograniczony. Obowiązywał od 1.01.1958r.

Cel EWEA stworzenie warunków dla budowy wspólnego rynku w zakresie pokojowego wykorzystania energii atomowej.

WYKŁAD 4

Lata 50 i 60 XX wieku:

• dominacja koncepcji keynesowskich w polityce ekonomicznej większości krajów zachodnich o gospodarce rynkowej

• szybka ekspansja gospodarcza w USA, Niemczech Zachodnich, Japonii

• popieranie przez rządy przede wszystkim nowoczesnych gałęzi przemysłu

• inwestycje publiczne kierowane głównie na infrastrukturę

• wzrost znaczenia wielkich korporacji gospodarczych

• różnicowanie się procesów rozwojowych na świecie, zwłaszcza w grupie krajów ekonomicznie opóźnionych

• funkcjonowanie przeciwstawnych systemów politycznych - kapitalizmu, socjalizmu, ponadto - podział świata na kraje bogate i biedne

• podstawą gospodarki finansowej w krajach zachodnich były zasady ustalone w 1944 r. w Bretton Woods

Lata 70 XX wieku:

• upadek systemu z Bretton Woods

• pojawienie się inflacji dwucyfrowej

• kryzys energetyczny w 1973 roku

• przerzucenie wzrostu kosztów na ceny

• żądanie rekompensat płacowych przez związki zawodowe

• wzrost bezrobocia i spadek rozmiarów inwestycji

• zjawisko stagflacji

• w polityce gospodarczej zwrot w stronę tendencji liberalnych - krytyka ingerencji w gospodarkę

Główne kierunki polityki gospodarczej nawiązujące do klasycznej teorii A. Smitha:

• monetaryzm

• nowa ekonomia klasyczna (szkoła racjonalnych oczekiwań)

• nowa szkoła austriacka

• ekonomiczna teoria polityki (terowi wyboru publicznego)

• ekonomia strony podażowej

Monetaryzm:

• M. Friedman, A. Metzger, K. Brummer

• polityka ekonomiczna państwa powinna zapewniać przede wszystkim kontrolę podaży pieniądza i obniżenie stopy inflacji

• restrykcyjna polityka monetarna, wysoki poziom stóp procentowych, likwidacja deficytu w budżecie państwa i ograniczenie jego wydatków

Nowa ekonomia klasyczna:

• R. Lucas, G.S. Becker, T.Sargent

• najbardziej radykalna odmiana monetaryzmu

• jedyna dopuszczalna działalność w ramach polityki ekonomicznej to stabilizacyjne działania rządu i banku centralnego na rzecz:

• minimalizacji zmian wydatków publicznych

• minimalizacji rozmiarów emisji pieniądza

• minimalizacja podatków

Nowa szkoła austriacka:

• F. von Hayek

• w warunkach niepewności procesów gospodarczych i stałych zakłóceń równowagi, najlepszą instytucją koordynującą działania podmiotów gospodarujących jest rynek

• zwalczanie inflacji i bezrobocia uzależnione jest nie tylko od ograniczenia i stabilizowania tempa podaży pieniądza, ale także od skutecznego hamowania ekspansji i roli związków zawodowych

• polityka gospodarcza rządu powinna być skierowana przede wszystkim na respektowanie i ochronę mechanizmu wolnego rynku

• wolny rynek nie wyklucza działalności przedsiębiorstw państwowych

Ekonomiczna teoria polityki:

• D. Block, A. Downs, M. Olson, K. Arrow, J.M. Buchnan

• aktywna polityka gospodarcza jest środkiem świadomej destabilizacji gospodarki w taki sposób aby najlepszy jej stan przypadał na okres kampanii wyborczej

• instytucje publiczne powinny być oceniane tak samo jak podmioty prywatne

• instytucje państwowe mogą interweniować gospodarczo, jednakże w tych dziedzinach w których wyraźnie wykażą, że mechanizm rynkowy stanowi droższe rozwiązanie

Ekonomia strony podażowej:

• aby gospodarka mogła się rozwijać stabilnie i dynamicznie, należy usunąć z niej ciążący „balast państwa”

• przeciwstawienie się popytowym ujęciom keynesizmu, które ignorowały wpływ sterowania popytem globalnym na hamowanie podaży czynników produkcji

• reorientacja aktywnej polityki gospodarczej w kierunku stosowania czynników zwiększających wydajność, oszczędzanie i inwestowanie

Strategia gospodarcza i reformy w krajach postkomunistycznych:

Podstawowe cechy strategii gospodarczej krajów realnego socjalizmu:

• gospodarka kolektywistyczna według narzuconych wzorów radzieckich

• polityka industrializacji oparta na strategii rozwoju ekstensywnego

• wysoka stopa akumulacji

Zjawiska kryzysowe w krajach socjalistycznych w latach 70. XX wieku:

• osłabienie tempa wzrostu

• stagnacja w dziedzinie techniki i organizacji

• brak postępu w dziedzinie materialnych warunków bytu ludności

• nastroje frustracji w społeczeństwie

Rok 1989 - przełomowe wydarzenia w krajach Europy Środkowej i Wschodniej:

• załamanie się jednopartyjnych rządów komunistycznych w Polsce

• upadek rządów komunistycznych na Węgrzech, w Czechosłowacji, NRD, Bułgarii i Rumunii

• zjednoczenie Niemiec (1990)

• rozpad systemu i państwa radzieckiego (1991)

• rozwiązanie RWPG i Układu Warszawskiego

Reformy systemowe objęły:

- stabilizację

- liberalizację

- prywatyzację

Transformacja ustrojowo-systemowa dotyczyła:

- przemian politycznych

- przemian ustrojowych

- kształtowania na nowych zasadach stosunków ekonomicznych

WYKŁAD 5

Polityka gospodarcza w Polsce w pierwszych latach powojennych

1. dekret o reformie rolnej - 1944

2. ustawa o nacjonalizacji przemysłu - 1946

3. współistnienie trzech sektorów w gospodarce

1. państwowego

2. spółdzielczego

3. prywatnego

4. pierwsze działania polityki gospodarczej - odbudowa transportu, w następnie odbudowa miast i wsi

5. w latach 1945-48 znacjonalizowane przedsiębiorstwa działały według zasad ustalonych dla przedsiębiorstw państwowych w okresie międzywojennym

6. spółdzielczość miała autonomię

7. funkcjonował samorząd terytorialny

8. planowanie miało charakter zdecentralizowany

1949-50 przebudowa systemu gospodarczego Polski według modelu radzieckiego:

• powołano Komisję Planowania Gospodarczego

• rozbudowano urzędy centralne

• utworzono liczne ministerstwa gospodarcze i hierarchiczną strukturę zarządzania

• wszystkie ogniwa aparatu państwowego i gospodarczego podporządkowano aparatowi partyjnemu

• zlikwidowano samorząd terytorialny

• objęto ścisłą kontrolą spółdzielczość, likwidując samodzielność jej ogniw

Założenia doktrynalne systemu:

1. zasada społecznej własności

2. zasada planowego charakteru procesów gospodarczych (planowanie centralne)

3. zasada podziału według jakości i ilości pracy

4. zasada celu gospodarki socjalistycznej

Cechy strukturalne systemu gospodarki socjalistycznej:

• struktura własności środków produkcji w gospodarce

• struktura organizacyjna

• struktura wielkości organizacji gospodarczej (przedsiębiorstw)

• struktura asortymentowa produkcji

Transformacja systemowa:

Jest długotrwałym i historycznym procesem przechodzenia od gospodarki centralnie planowanej opartej na dominacji własności państwowej i biurokratycznych mechanizmach kontroli, do otwartej gospodarki wolnorynkowej i opartej na deregulacji rynków i dominacji własności prywatnej.

Warunkują ją równocześnie zachodzące trzy procesy:

• liberalizacja i stabilizacja

• budowa instytucji

• restrukturyzacja mikroekonomiczna

Stabilizacja - równowaga między popytem a podażą

Elementy radykalnego programu antyinflacyjnego:

• uwolnienie cen większości dóbr i usług przy jednoczesnym radykalnym podniesieniu cen urzędowych podstawowych nośników energii

• wprowadzenie jednolitego kursu wymiany pieniądza krajowego na waluty wymienne

• ruchoma miesięczna stopa procentowa kredytów

• emisja obligacji

Polityka stabilizacyjna

• polityka wysokiej stopy procentowej

• objęcie ścisłą kontrolą wzrostu płac

• polityka stałego kursu walutowego

• ograniczenie dopływu ilości pieniądza do gospodarki

• eliminacja deficytu budżetowego

• wprowadzenie systemu zasiłków dla bezrobotnych

Polityka systemowa - przekształcenie scentralizowanego systemu gospodarczego w system rynkowy

• rezygnacja z centralnych parametrów regulacyjnych

• zmiana struktury podmiotowej systemu gospodarczego

• zmiana struktury własnościowej podmiotów gospodarczych

• zagwarantowanie warunków konkurencji

• likwidacja centralnego systemu zasilania podmiotów gospodarczych

WYKŁAD 6

System ekonomiczno-społeczny i funkcje polityki ekonomicznej

System gospodarczy - definicja:

System ekonomiczny (gospodarczy) to zbiór powszechnie obowiązujących norm prawnych oraz ogólnie akceptowanych zasad, regulujących postępowanie wszystkich uczestników procesu gospodarczego.

Układ organizacyjny:

• struktura podmiotowa gospodarki

• struktura własnościowa gospodarki

• struktura decyzyjna gospodarki

Układ regulacji:

• podsystem parametrów regulacyjnych

• podsystem pobudzania

• podsystem zasilania

• podsystem planowania

Układ zjawisk sfery realnej:

• dochód

• produkcja

• popyt

• podaż

• inwestycje

• kapitał

• zatrudnienie

• płace

• zyski

• konsumpcja

• oszczędności

• podaż pieniądza

• eksport i import

W rzeczywistości nie występuje żaden z tych modeli. Realne są ich „mieszanki”

Funkcje państwa i polityki gospodarczej w kapitalistycznej gospodarce rynkowej:

• zapewnienie stałego dopływu środków niezbędnych do wykonania przez państwo funkcji wewnętrznych i zewnętrznych

• wspomaganie funkcjonowania i rozwoju pewnych sektorów gospodarki

• osłona działalności gospodarczej obywateli kraju przed zagraniczną konkurencją

• przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym

• usuwanie zagrożeń rozwoju gospodarczego

• podejmowanie problemów ochrony środowiska naturalnego, zapewnienie ładu przestrzennego

• utrzymywanie ładu społecznego

Różnorodność systemów kapitalistycznej gospodarki rynkowej:

• system angloamerykański (gospodarka liberalna, wycofanie się państwa z gospodarki, zmniejszenie opodatkowania)

• społeczna gospodarka rynkowa w Niemczech (też w Polsce, angażuje się w sprawy specjalne)

• szwedzkie państwo dobrobytu (świadczenie socjalne dla wszystkich, wysokie podatki)

• system japoński (jednostka nie jest najważniejsza, industrializacja kraju)

• system chilijski

WYKŁAD 7

Podstawowe cele i dziedziny polityki ekonomicznej

Klasyfikacja celów polityki gospodarczej:

• cele ogólne (podstawowe) i szczegółowe (pomocniczne)

• cele makroekonomiczne i mikroekonomiczne

• cele krótkookresowe (koniunkturalne) i długookresowe (strukturalne)

• cele tradycyjne i nowoczesne

• cele gospodarcze, społeczne, polityczne, ekologiczne, obronno-militarne

• cele koniunkturalne, neutralne i komplementarne

• cele regionalne, krajowe i ponadnarodowe

Główne zasady funkcjonowania UGiW:

• stabilność cen

• zdrowe (stabilne) finanse publiczne

• dogodne warunki walutowe

• stabilność bilansu płatniczego

Warunki członkowstwa w UGIW (kryteria zbieżności):

• zadłużenie publiczne państwa nie większe niż 60% PKB wyrażonego w cenach rynkowych

• deficyt budżetowy - nie większy niż 3% PKB wyrażonego w cenach rynkowych

• średnia stopa inflacji w roku poprzedzającym ocenę nie może przekraczać o więcej niż 1,5 pkt. procentowego inflacji trzech państw członkowskich mających najbardziej stabilne ceny

• średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa nie może być wyższa niż o 2 pkt. procentowe od stopy procentowej trzech państw członkowskich o najniższym poziomie inflacji

• przestrzeganie granic wahań kursów walutowych obowiązujących w ramach mechanizmu kursowego ERM II co najmniej przez 2 lata i nie przeprowadzenie dewaluacji swojej waluty względem walut innych państw członkowskich

Mechanizm walutowy ERM II (na czym polega):

• jest sprawdzeniem stabilności kursu krajowej waluty wobec euro w dłuższym czasie

• każde państw (kandydat do strefy euro) ustala kurs centralny swojej waluty wobec euro i stara się utrzymać jej kurs rynkowy zbliżony do tej wartości co najmniej przez 2 lata, podczas gdy jego gospodarka dostosowuje się do warunków panujących w strefie wspólnej waluty

• dotychczasowy przedział dopuszczanych wahań kursu rynkowego w ERM II wynosił +/- 15%

• podstawowym narzędziem utrzymywania kursu waluty w dozwolonym paśmie wahań są stopy procentowe banku centralnego danego kraju, a w razie konieczności - nieograniczona interwencja walutowa

• zobowiązanie się państw członkowskich UE do utrzymania w perspektywie średnioterminowej ich budżetu w stanie „bliskim równowadze luz nadwyżce” i zastosowania środków umożliwiających realizację tego celu

• państwa tworzące obszar euro są zobowiązane do przekładania KE tzw. programów stabilizacyjnych, a państwa objęte derogacją powinny przedkładać corocznie tzw. programy zbieżności gospodarczej

• szczegółowa procedura postępowania w odniesieniu do tych państw UE należących do strefy euro, które dopuściły do nadmiernego deficytu w wyznaczonym czasie, przewiduje dla tych państw sankcje

Cele krótkoterminowe związane ze stabilizacją koniunktury gospodarczej:

• walka z inflacją (utrzymanie niskiego poziomu inflacji)

• zmniejszenie bezrobocia

• utrzymywanie równowagi zewnętrznej

• wzrost gospodarczy

PKB - miara produkcji wytworzonej w kraju przez czynniki wytwórcze niezależne od tego kto jest ich właścicielem.

Podstawowe cele i dziedziny polityki ekonomicznej

Cele krótkookresowe - związane ze stabilizacją koniunktury gospodarczej

• walka z inflacją (utrzymywanie niskiego poziomu inflacji)

• zmniejszanie bezrobocia

• utrzymanie równowagi zewnętrznej

• wzrost gospodarczy

PKB - jest to miara produkcji wytworzonej przez czynniki zlokalizowane w kraju,, niezależnie od tego kto jest ich właścicielem

popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych - C

+

inwestycje sektora prywatnego - I

+

wydatki państwa - G

+

eksport netto - NX

=

PKB w cenach rynkowych

+

saldo z tytułu własności za granicą

=

PNB w cenach rynkowych

-

amortyzacja - A

=

PNN w cenach rynkowych

-

podatki pośrednie + dotacje

=

PNN w cenach czynników produkcji = dochód narodowy

Utrzymywanie równowagi zewnętrznej = utrzymywanie równowagi bilansu płatniczego

Bilans płatniczy

Wzajemne powiązanie celów polityki ekonomicznej - przykład inflacji i bezrobocia (krzywa Philipsa) - stosowana od czasów Wielkiego Kryzysu do lat 70tych.

Główne dziedziny polityki gospodarczej.

• polityka makro i mikroekonomiczna

• polityka wzrostu

• polityka strukturalna

• polityka regionalna

• polityka ekologiczna

• polityka rozwoju społeczno-gospodarczego

• polityka sektorowa

• polityka naukowa i innowacyjna

• polityka inwestycyjna

• polityka zatrudnienia

Polityka pieniężna.

Def: polityka pieniężna polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej

Jej zadaniem jest zapewnienie niezbędnej podaży pieniądza dla sfinansowania realnych procesów gospodarczych oraz przeciwdziałanie procesom inflacyjnym.

Bank centralny, podmiot który realizuje politykę pieniężną

Funkcje banku centralnego

• emitent pieniądza gotówkowego

• bank banków

• bank państwa

Bank centralny w Polsce - NBP

• podstawowym celem jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP

Główne obszary działalności NBP

• polityka pieniężna

• działalność emisyjna

• wykonywanie nadzoru bankowego

• działania na rzecz systemu płatniczego

• zarządzanie rezerwami dewizowymi

• działalność edukacyjna i informacyjna

• obsługa Skarbu Państwa

Pieniądz jako podstawowy regulator polityki gospodarczej

Funkcje pieniądza:

• miernik wartości

• środek wymiany i środek płatniczy

• środek przechowywania wartości (tezauryzacji)

Formy pieniądza:

• gotówkowa

• bezgotówkowa (pieniądz skrypturalny)

Podaż pieniądza - ilość pieniądza w gospodarce, mierniki: Mo - baza monetarna, M1 M2 M3

WYKŁAD 9

Instrumenty polityki pieniężnej

Instrumenty pośrednie:

• stopa dyskontowa

• stopa redyskontowa (stopa, po której banki centralne skupują weksle)

• rezerwy obowiązkowe

• operacje otwartego rynku

Instrumenty typu administracyjnego:

• racjonowanie kredytów

• regulacja cen instrumentów finansowych (st%, kursu walut)

Cele polityki pieniężnej:

Cele bezpośrednie: stabilność cen

Cele pośrednie: podaż pieniądza, stopa procentowa, nominalny PKB, prognoza inflacji

Cele operacyjne

• ściśle zdefiniowany poziom bazy monetarnej

• pożądana krótkookresowa stopa procentowa

Ekspansywna polityka pieniężna (taniego pieniądza)

• obniżanie stopy rezerw minimalnych

• obniżanie stopy redyskontowej

• skupowanie przez bank centralny państwowych papierów wartościowych

Restrykcyjna polityka pieniężna (drogiego pieniądza)

• wzrost rezerw nominalnych

• wzrost stopy redyskontowej

• sprzedawanie przez bank centralny państwowych papierów wartościowych

Strategie polityki pieniężnej

• strategia monetarna (podaż pieniądza)

• oddziaływanie na stopę procentową

• oddziaływanie na kurs walut

• wywieranie wpływu na dochód nominalny

• strategie bezpośredniego celu inflacyjnego

Aktywna polityka pieniężna:

• oparta na doktrynalnych źródłach szkół interwencjonistycznych wywodzących sie z nurtu keynesowskiego

• wykorzystuje rynek pieniężny w celu stabilizacji systemu gospodarczego - podaż pieniądza jest podporządkowana głównemu celowi interwencji (czyli pobudzeniu popytu i pobudzeniu aktywności gospodarczej)

• jest realizowana za pomocą intencyjnie stosowanych instrumentów oddziaływania na rynek pieniężny

• w ramach interwencji w mechanizm rynkowy np. kontrola ceny kredytów, ceny walut, manipulacje st%

• w ramach sterowania rozwojem poszczególnych branż, np. kredyty preferencyjne, restrykcje kredytowe w branżach uznanych za nierozwojowe

• traktuje inflację jako cenę za możliwość pobudzania gospodarki do bardziej dynamicznego rozwoju

• jest wygodnym narzędziem pozyskiwania środków finansujących wydatki kredytowe

Pasywna polityka (dostosowawcza)

• nawiązuje do rozwiniętej formuły klasycznej teorii pieniądza opartej na dorobku Fishera - zakłada, że popyt na pieniądz pozostaje w stałej relacji do zmian nominalnego PNB, co oznacza, że podaż pieniądza oraz jej wahania mają wpływ na kształtowanie się wydatków i nominalnego PNB

• zakłada, że mechanizm rynkowy ma zdolność do samoregulacji, co zapewnia stabilność całego systemu gospodarczego w długim okresie; polityka pieniężna powinna być ukierunkowana na realizację celów długookresowych

• opiera się na dostosowaniu wielkości podaży pieniądza do zmian w realnej podaży dóbr i usług za pomocą instrumentów pośrednich, st rezerw obowiązkowych, operacji o.r, transakcji kredytowo-depozytowych

• może być też prowadzona przez realizację strategii bezpośredniego celu inflacyjnego, wówczas stałym wyznacznikiem w równaniu Fishera jest założony poziom cen

Europejski System Banków Centralnych (ESBC) i Europejski Bank Centralny (EBC)

ESBC utworzony z dniem 1.01.1999

skład ESBC: EBC i narodowe banki centralne państw członkowskich

główny cel statutowy ESBC: utrzymywanie stabilności cen

4 aspekty niezależności ESBC:

• niezależność instytucjonalna

• niezależność personalna

• finansowa

• funkcjonalna

Podstawowe zadanie realizowane prze ESBC

• określenie i realizacja polityki pieniężnej UE

• dokonywanie operacji walutowych

• przechowywanie i zarządzanie oficjalnymi rezerwami dewizowymi państw członkowskich

• prowadzenie polityki emisyjnej (euro)

• zapewnianie niezawodnego i szybkiego systemu rozliczeń pieniężnych oraz płatności

Główne organy decyzyjne ESBC

• Rada Zarządzająca

• Zarząd

• Rada ogólna

Podział krajów UE

• państwa, które przyjęły wspólna walutę

• państwa z derogacją (zobowiązanie do przyjęcia euro)

• państwa objęte klauzulą opt-out (mogą przyjąć euro ale nie mają takiego obowiązku UK, Dania)

Skutki przyjęcia euro:

• spadek ryzyka makroekonomicznego

• zniesienie kursu wymiany (eliminacja ryzyka kursowego, eliminacja kosztów transakcyjnych) to prowadzi do ożywienia wymiany handlowej

• wzrost wiarygodności kraju - spadek st% - wzrost inwestycji - szybszy wzrost PKB

• wzrost wiarygodności kraju - integracja rynku finansowego - wzrost konkurencji - szybszy wzrost PKB

WYKŁAD 10

Polityka budżetowa

Polityka budżetowa świadome działanie zmierzające do gromadzenia środków, które są wydawane na realizację różnych zadań stojących przed państwem.

Budżet - zestawienie planowanych przychodów i wydatków państwa na dany okres, zazwyczaj rok, powoływany jako ustawa. przygotowuje rząd, projekt nazywany terminarzem budżetowym, przedstawiany sejmowi. Zatwierdzony przez prezydenta wchodzi w życie - staje się budżetem.

Zasady konstruowania budżetu:

• zasada jawności - znany wszystkim, musi istniej możliwość pozyskania info na temat kwot

• zasada powszechności - odzwierciedlone wszystkie wpływy i wydatki

• zasada szczegółowości - każde pozycje po stronie wydatków i przychodów powinny być określone

• Zasada równości - powinien sie równoważyć - współcześnie niewykonalne raczej, dlatego saldo budżetowe około 0.

Instrumenty polityki budżetowej po stronie przychodów:

• systemy podatkowe

• systemy składek społecznych

• własność publiczna, dywidendy

• dochody sektora państwowego

• transfery zagraniczne (np. zaciągnięte pożyczki, pomoc zagraniczna, płatności z budżetu UE)
  

Systemy podatkowe:

- podatki - przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pobierane przez państwo celem pokrycia obciążeń publicznych

- rodzaje podatków:

• podatek dochodowy od osób fizycznych

• podatek dochodowy od osób prawnych

• VAT

• akcyza

- pierwsze ustawy podatkowe w Polsce

• Ustawa z 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych

• Ustawa z 15 lutego 1992r. o podatku dochodowym od osób prawnych oraz zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania

• Ustawa z 8 stycznia 93r. o podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym

podatek dochodowy od osób prawnych od 1 stycznia 2004 wynosi 19%, co roku zostałam obniżony o dwa punkty procentowe

VAT

Przedmiotem opodatkowania VAT jest obrót towarami i usługami

Istotę VAT wyraża zapis art. 19.1 ustawy: „Podatnik ma prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług”.

Instrumenty polityki budżetowej po stronie wydatków:

Wydatki finalne:

• utrzymanie organów władzy i administracji publicznej

• utrzymanie sektora bezpieczeństwa publicznego i obrony narodowej

• inne cele: edukacja, ochrona zdrowia, kultura itp.

• inwestycje rządowe

• transfery zagraniczne (np. pomoc gospodarcza)

Transfery:

• świadczenia socjalne (emerytury, renty, zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki chorobowe, zasiłki rodzinne

• subsydia

• obsługa długu publicznego

Deficyt budżetowy to ujemna różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego

Dowolne sposoby pokrycia deficytu budżetowego w Polsce:

• sprzedaż skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym

• zaciąganie kredytów w bankach krajowych i zagranicznych

• dochody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa

• pożyczki

• nadwyżka budżetu z lat ubiegłych

Funkcja alokacyjna - polega na integracji państwa w alokacje zasobów w celu ustalenia pożądanej struktury czynników produkcji oraz pożądanej struktury wytworzonego produktu społecznego

Realizując f alokacyjna państwo:

• bierze na siebie obowiązek dostarczenia określonej podaży dóbr publicznych

• przyznaje dotacje

• nakłada podatki

• określa reguły polityki przemysłowej - ułatwianie utrudnianie rozwoju konkretnych branż

• stymuluje rozwój postępu technicznego

Funkcja stabilizacyjna polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizujących gospodarkę m.in. przez realizację takich celów jak:

• osiągnięcie i utrzymanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego

• wyeliminowanie lub ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia

• zmniejszenie amplitudy wahań koniunkturalnych

• możliwe najlepsze wykorzystanie czynników produkcji

• stymuluje rozwój postępu technicznego

Funkcja redystrybucyjna polega na korygowaniu podziału dochodów, jaki powstaje pierwotnie w rezultacie procesów rynkowych;

Głównymi instrumentami realizacji dystrybucyjnej funkcji państwa są:

• system podatkowy

• wydatki budżetowe

• składki na ubezpieczenia społeczne

Głównymi formami pomocy ze strony państwa są:

• świadczenia pieniężne

• świadczenia w naturze

Typy polityki budżetowej:

Polityka pasywna - zakłada istnienie automatycznych stabilizatorów:

• automatyczne zmiany wpływów podatkowych od dochodów indywidualnych, od zysków przedsiębiorstw

• zapomogi dla bezrobotnych

• programy stabilizacji dochodów w rolnictwie

Polityka aktywna - wymaga zmian legislacyjnych w programach budżetowych, zakłada podejmowanie wybranych środków przeciwdziałania cyklicznym wahaniom koniunktury, stabilizacji cen lub ograniczenie bezrobocia:

• stawki i struktura podatków

• wypłaty przelewów

• wydatki na roboty publiczne

budżet ogólny UE jest zestawieniem przewidywanych dochodów i wydatków UE, opracowywanym i wykonywanym przez KE i podległe jej podmioty.

Wykład 11

Wspieranie przemian strukturalnych i rozwoju regionalnego

Istota polityki spójności

W celu wspierania harmonijnego rozwoju całej Wspólnoty, rozwija ona i prowadzi działania służące wzmocnieniu jej spójności gospodarczej i społecznej. W szczególności wspólnota zmierza do zmniejszenia dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów lub wysp uprzywilejowanych, w tym obszarów wiejskich.

Pojęcie regionu

W praktyce wspólnotowej za region przyjmuje się jednostkę terytorialną usytuowaną w hierarchii podziału terytorialno-administracyjnego danego państwa członkowskiego bezpośrednio pod szczeblem centralnym.

„Jednostka terytorialna obejmuje obszar geograficzny z władzą administracyjną, która ma kompetencje do podejmowania decyzji administracyjnych lub politycznych dla tego obszaru w obrębie prawnych i instytucjonalnych ram państw członkowskich”

Obecna polityka spójności ma:

Wymiar regionalny - ma na celu zmniejszenie dysproporcji w rozwoju gospodarczym i społecznym regionów oraz wzmocnienie ich konkurencyjności

Wymiar horyzontalny - ma przyczyniać się do rozwiązywania określonych problemów widocznych na skali całych gospodarek narodowych i całej UE (m.in. bezrobocie, ochrona środowiska, równość szans kobiet i mężczyzn).

Zbliżonym pojęciem jest polityka strukturalna - jej celem jest łagodzenie dysproporcji zagrażających harmonijnemu rozwoju danego obszaru gospodarczego i ułatwianie dostosowań do zmieniających się warunków działania. Na poziomie UE jest ona stopniowo integrowana wokół rozwiązywania problemów powstających w regionach słabo rozwiniętych.

Model polityki regionalnej realizowanej o polowy lat 70. XX wieku:

• rolę wyłącznego podmiotu polityki regionalnej pełniło państwo

• działania państwa były zorientowane były na:

• finansowanie inwestycji infrastrukturalnych

• budowanie wielkich kompleksów przemysłowych na obszarach zacofanych

• finansowanie deglomeracji czynnej dużych ośrodków przemysłowych

• najważniejsze narzędzia realizacji polityki regionalnej

• dotacje i subwencje przyznawane inwestorom z budżetu państwa

• ulgi fiskalne

• wydatki państwa na tzw. infrastrukturę ciężką

• podejmowane przez państwo inwestycje produkcyjne w regionach zacofanych

Przyczyny reorientacji polityki regionalnej w połowie lat 70. XX wieku:

• ograniczone rezultaty polityki regionalnej prowadzonej przez państwo

• drastyczne zmniejszenie się możliwości finansowych państwa

• istnienie dużego zróżnicowania stopnia rozwoju społecznego i gospodarczego między poszczególnymi państwami członkowskimi oraz istnienie jeszcze większych dysproporcji rozwojowych między regionami; przyczyny:

• pogłębianie procesów integracyjnych

• poszerzanie procesów integracyjnych

• istnienie i dalsze pogłębianie tych dysproporcji mogło doprowadzić do:

• osłabienia konkurencyjności ugrupowania

• trudności prowadzenia jednolitej polityki gospodarczej w ugrupowaniu

• konfliktów wewnętrznych Wspólnoty

• hamowania procesów integracyjnych

Lata 1975-1987 - okres, w którym ukształtowano wspólnotową politykę regionalną:

• utworzenie EFRR (1975)

• zwiększenie skali finansowania polityki regionalnej

• środki EFRR były rozdzielane w formie tzw. kwot krajowych; każde państwo-beneficjent miało swobodę rozdysponowania uzyskanych środków

• wprowadzenie tzw. części pozakwotowej (1980) - pozostawienie do samodzielnej dyspozycji KE 5% EFRR i umożliwieniu jej interweniowania w regionach nieobjętych pomocą państw członkowskich

• zastąpienie kwot krajowych określonymi procentowo widełkami interwencji (1984)

• wprowadzenie zasad stopniowego zastępowania subwencjonowanych projektów inwestycyjnych dofinansowaniem programów:

• narodowych (krajowych)

• inicjowanych przez Wspólnoty

Polityka spójności w latach 1988-1992:

• polityka regionalna zyskała podstawy traktatowe - do JAE (Jednolity Akt Europejski) wprowadzono tytuł XIV „Spójność gospodarcza i społeczna”

• głównym mechanizmem służącym wzmocnieniu spójności gospodarczej i społecznej miały być trzy instrumenty finansowe - fundusze strukturalne EFRR, EFS, EFOiGR

• podwojenie sumy środków na politykę spójności

• uchwalono pierwszą perspektywę finansową (1988-1993)

• ustalono dyscyplinę budżetową - kontrola wzrostu wydatków rolnych (ustalono górna granicę dochodów budżetowych Wspólnoty na poziomie 1,2% PKB krajów członkowskich)

• wprowadzono czwarte źródło dochodów w postaci wpłat bezpośrednich państw członkowskich obliczanych wg jednolitego :opodatkowania” PKB państw członkowskich

• wyznaczono priorytetowe cele polityki spójności

• opracowano wspólnotową nomenklaturę terytorialnych jednostek statystycznych (NUTS)

• określono zasady wspólnotowej polityki regionalnej

Polityka spójności w latach 1993-1999:

• kolejna reforma polityki spójności jako następstwo Traktatu z Maastricht

• politykę spójności umieszczono wśród głównych filarów rozwoju ekonomicznego UE

• utworzono Fundusz Spójności/Kohezji - w celu ułatwienia najbiedniejszym państwom UE sprostanie kryterium zbieżności

• w 1994 roku pracę rozpoczął Komitet Regionów - uznanie praw władz regionalnych do uczestniczenia w procesie decyzyjnym UE

• utworzono Finansowy Instytut Wspierania Rybołówstwa

• wydłużono perspektywę finansową

• dodano cel 6 - wspomagania regionów o niskiej gęstości zaludnienia

• wzmocnienie roli EBI w polityce regionalnej - bank miał ułatwić finansowanie projektów służących waloryzacji regionów najsłabiej rozwiniętych w gestii EBI od czerwca 1994 pozostaje Europejski Fundusz Inwestycyjny, który gwarantuje portfele zobowiązań banków specjalizujących się w finansowaniu MSP

• położona nacisk na cel horyzontalny - równość szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy

WYKŁAD 12

1993-1999:

• utworzenie Funduszu Spójności (1994) - w celu ułatwienia państwom sprostania kryteriom zbieżności

• politykę spójności umieszczono wśród głównych filarów rozwoju ekonomicznego UE (w TUE)

• w 1994 r. pracę rozpoczął Komitet Regionów - uznanie praw władz regionalnych do uczestnictwa w procesie decyzyjnym UE

• utworzono FIWR (1993)

• ustanowiono Inicjatywy Wspólnotowe

• wydłużono perspektywę finansową

2000-2006:

• okres, w którym do UE przystąpiły kraje Europy Środkowowschodniej

• wprowadzenie zasady n+2 - umożliwia wykorzystywanie środków zaprogramowanych w roku n, najpóźniej do końca roku n+2

Zasady wspólnotowej polityki regionalnej:

• zasada koncentracji środków - aspekt regionalny (kasa z funduszów strukturalnych do regionów najbiedniejszych), koncentracja na celach ( finansowane to co służy realizacji określonych celów), koncentracja na źródłach finansowania (finansowanie ze środków unijnych i z budżetu krajowego)

• zasada dodatkowości (współfinansowania) - takie dodatkowe finansowanie aby osiągnąć zasadę synergii

• zasada programowania

• zasada partnerstwa - na każdym etapie przygotowywania polityki spójności zawsze współpracują ze sobą przedstawiciele różnych grup

Instrumenty finansowe polityki spójności ( EGZAMIN)

• fundusze strukturalne

• Europejski Fundusz Społeczny - EFS

• EFOiGR ( do końca 2006)

• EFRR Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

• FIWR ( do końca 2006)

• Fundusz Spójności

te dwa nazywają się teraz inaczej ale nie jako instrumenty finansowe polityki spójności, nie są funduszami strukturalnymi już

Obecna perspektywa finansowa - wykres z przeciętna stopą wzrostu PKB na osobę była wyższa w krajach które później przystąpiły do UE niż starych krajów członkowskich w 2006 roku. Zatem po co polityka spójności? Jednak gdy patrzymy na wykres PKB per capita w 2006 według parytetu siły nabywczej; EU-27=100, wszystkie nowe kraje mają PKB poniżej średniej unijnej niż miała stara 15-stka.

Fundusz Spójności (2000-2006):

• finansowanie projektów przyczyniających się do osiągnięcia celów ustanowionych w TUE w zakresie środowiska oraz transeuropejskiej infrastruktury transportowej

• skierowany do państwa, w których PKB per capita mierzony według PPP (parytet siły nabywczej) był mniejszy od 90% średniej wspólnotowej, posiadających program konwergencji

Cele polityki regionalnej w okresie 2007-2013:

• Konwergencja - cel ukierunkowany na przyspieszenie konwergencji najsłabiej rozwiniętych państw członkowskich i regionów UE poprzez poprawę warunków wzrostu i zatrudnienia

• Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie - cel ukierunkowany na zwiększanie konkurencyjności i atrakcyjności regionów UE oraz zwiększanie zatrudnienia

• Europejska współpraca terytorialna - cel ukierunkowany na umacnianie współpracy transgranicznej i transnarodowej poprzez wspólne ( realizowane przez beneficjentów z co najmniej dwóch krajów) inicjatywy lokalne i regionalne oraz działania sprzyjające zintegrowanemu rozwojowi terytorialnemu a także wzmacnianie współpracy międzyregionalnej i wymianę doświadczeń wśród władz regionalnych i lokalnych.

Obszary kwalifikujące się do objęcia wsparciem w ramach celu Konwergencja:

• regiony za poziomie NUTS II, w których PKB na osobę mierzony PPP i obliczany na podstawie danych za okres 2000-02 wynosi mniej niż 75,0% średniego PKB per capita UE-25

• państwa członkowskie realizujące program konwergencji gospodarczej, w których dochód narodowy brutto na mieszkańca mierzony PPP i obliczany n/p danych za okres 2000-02 wynosi mniej niż 90% średniego DNB UE-25

Instrumenty finansowe polityki spójności dla celu Konwergencja:

EFRR

EFS -europejski Fundusz Społecznego

Fundusz Spójności - państwa członkowskie

Obszary kwalifikujące się do objęcia wsparciem w ramach celu Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie: ( w Polsce żaden) - dupa nie dała przepisać ;/

Obszary kwalifikujące się do objęcia wsparciem w ramach celu europejska współpraca terytorialna:

• regiony na poziomie NUTS III położone wzdłuż wszystkich wewnętrznych i niektórych zewnętrznych lądowych granic UE oraz wszystkie regiony poziomu NUTS III, położone wzdłuż granic morskich, które dzieli odległość do 150km.

Instrumenty finansowej polityki spójności dla celu europejska współpraca terytorialna ( polska się zalicza):

EFRR

Wsparcie przewidziane dla Polski na lata 2007-2013:

59,55 mld euro według cen z 2004r:

po indeksacji kwoty 59,55 mld euro o wskaźnik inflacyjny - 67,28 mld euro

POLITYTKA REGIONALNA c.d.

Region jako podsystem gospodarki narodowej

Polityka regionalna - całokształt działalności państwa w zakresie świadomego oddziaływania na rozwój społeczno-ekonomiczny regionów kraju.

Jednostki podziału terytorialno-administracyjnego w Polsce:

• województwa

• powiaty

• gminy

Główne zadania samorządowych władz wojewódzkich:

• zrównoważony rozwój gospodarczy i społeczny regionu

• promocja rynków lokalnych, podnoszenie ich gospodarczej konkurencyjności

• polityka edukacyjna w regionie

• polityka transportowa w regionie

• rozwój infrastruktury transportowej

• utrzymanie dróg wojewódzkich

• nadzór nad bezpieczeństwem publicznym w regionie

• ochrona środowiska

Główne zadania samorządowych władz gminnych:

• utrzymanie szkół podstawowych, przedszkoli, gminnych ośrodków zdrowia, bibliotek, straży miejskiej

• utrzymanie systemu wodociągów, kanalizacji

• usuwanie nieczystości

• utrzymywanie komunikacji zbiorowej

• utrzymywanie dróg gminnych

Główne zadania samorządowych władz powiatowych:

• pełnienie uzupełniającej roli przy dostarczaniu usług i dóbr publicznych - tych z nich, których dostarczanie przekracza możliwości poszczególnych gmin

• nadzór nad funkcjonowaniem szkół ponadpodstawowych

• nadzór budowlany

• prowadzenie powiatowych urzędów pracy

Przesłanki polityki regionalnej

• ekonomiczne

• społeczne

• militarne

• ekologiczne

Dlaczego polityka regionalna zajmuje bardzo ważne miejsce w systemie polityki ekonomicznej państwa?:

• przyspieszony rozwój gospodarczy i związane z nim zmiany w terytorialnym podziale pracy, rozmieszczeniu ludności, infrastruktury

• rozwój masowej komunikacji - narastanie dążeń do zmniejszania nierówności

• rosnące zagrożenia środowiska naturalnego

• tendencje integracyjne na świecie

Polityka regionalna jako płaszczyzna współpracy organów rządowych i samorządowych:

Rząd polski jako podmiot polityki regionalnej w skali kraju:

• wytyczanie kierunków strategii rozwoju regionów w ujęciu makroprzestrzennym oraz zmian w zagospodarowaniu terytorium państwa, z uwzględnieniem powiązań z sąsiadami oraz współpracy transgranicznej

• wspieranie oddziaływań służących ograniczeniu międzyregionalnych dysproporcji rozwojowych

• wspieranie restrukturyzacji regionów depresyjnych

• kształtowanie wielkich systemów podstawowej infrastruktury techniczno-ekonomicznej

• międzyregionalna dystrybucja środków budżetowych kierowanych na funkcjonowanie oraz rozwój instytucji i zakładów publicznych

Podmioty uczestniczące w planowaniu i realizacji polityki regionalnej w Polsce:

• Rządowe Centrum Studiów Strategicznych - opracowuje diagnozy dotyczące stanu gospodarki, programy działań typu strategicznego i operacyjnego

• Ministerstwo Rozwoju Regionalnego - prowadzenie spójnej polityki interregionalnej

• Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości - współdziałanie organów publicznych i podmiotów gospodarczych sektora prywatnego

• Wojewodowie - są koordynatorami polityki regionalnej w skali województwa

• Organy samorządu terytorialnego województw - ustalenie kierunków polityki intraregionalnej i strategii rozwoju regionów

• Władze samorządowe miast, gmin, powiatów - podmioty polityki rozwoju podregionów i mikroregionów

• Komisja Europejska - podmiot polityki regionalnej w skali ponadnarodowej dla krajów należących do UE

• Rada Europy

Instrumenty polityki regionalnej - w zakresie programowania i planowania działań:

• planowanie przestrzenne „fizyczne” (plany zagospodarowania przestrzennego kraju, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego)

• planowanie przestrzenne „ekonomiczne” (strategie i programy rozwoju społeczno-ekonomicznego)

Instrumenty polityki regionalnej - w zakresie realizacji działań:

• normy powszechnie obowiązujące

• decyzje administracyjne

• narzędzia ekonomiczne-finansowe

• przedsięwzięcia publiczne

Źródła dochodów samorządowców terytorialnych:

• dochody własne

• subwencje ogólne

• dotacje celowe pochodzące z budżetu państwa

• środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi

• środki pochodzące z budżetu UE

• inne środki określone w odrębnych przepisach

• dotacje z funduszy celowych

• dotacje od innych jednostek samorządowych

WYKŁAD 14

Specjalne strefy ekonomiczne SSE w Polsce:

• Podstawa prawna: Ustawa z dnia 20 października 1994 roku o specjalnych strefach ekonomicznych

• funkcję SSE pełnią wydzielone, niezamieszkalne obszary RP, ustanowione w drodze rozporządzenia Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw gospodarki, zaopiniowany przez zarząd województwa oraz poparty przez radę gmin (lub rady gmin) właściwie ze względu na położenie strefy;

• celem funkcjonowania SSE jest przyśpieszenie rozwoju gospodarczego określonej części terytorium kraju poprzez:

• rozwój określonych dziedzin działalności gospodarczej

• rozwój nowych rozwiązań technicznych i technologicznych oraz ich wykorzystanie w gospodarce narodowej

• rozwój eksportu

• zwiększenie konkurencyjności wytwarzanych wyrobów i świadczonych usług

• zagospodarowanie istniejącego majątku przemysłowego i infrastruktury gospodarczej

• tworzenie nowych miejsc pracy

• zagospodarowanie niewykorzystanych zasobów naturalnych z zachowaniem zasad równowagi ekologicznej.

• Korzyścią z prowadzenie działalności gospodarczej na terenie SSE jest przede wszystkim możliwość skorzystania z pomocy publicznej udzielanej w formie zwolnień podatkowych ( zwolnień z podatku dochodowego od osób prawnych i od osób fizycznych)

• Korzystanie z takiej pomocy uwarunkowane jest jednak uzyskaniem zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej na terenie SSE. W zezwoleniu określony jest przedmiot tej działalności, liczba miejsc pracy, która musi zostać utworzona oraz utrzymana przez określony czas, a także minimalna wartość inwestycji, którą musi realizować na terenie strefy podmiot występujący o zwolnienie.

• Udzielanie pomocy publicznej w formie zwolnień podatkowych jest również dogodne z punktu widzenia budżetu państwa, ponieważ następuje po zrealizowaniu inwestycji i osiągnięciu przez inwestora dochodu, a ponadto jest rozłożone na wiele lat. ograniczenie wpływów do budżetu państwa z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych jest rekompensowane zwiększenie wpływów z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych (spowodowanych zwiększeniem liczby miejsc pracy) i podatku VAT ( spowodowanym rosnącą produkcją i sprzedażą towarów lub większą ilością świadczonych usług).

KAPITAŁ ZAGRANICZNY W ROZWOJU GOSPODARCZYM KRAJU I REGIONU

Kategorie światowych przepływów kapitałów:

• przepływy inwestycji bezpośrednich (BIZ)

• przepływy inwestycji portfelowych

• przepływy zagranicznych kredytów bankowych

• oficjalne przepływy rządowe

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne BIZ:

BIZ to lokaty kapitału dokonywane poza granicami kraju osiedlenie inwestora dla podjęcia tam działalności gospodarczej od podstaw lub nabycia praw własności do istniejącego przedsiębiorstwa w skali umożliwiającej bezpośredni udział w zarządzaniu.

W teorii ekonomii BIZ są określane jako lokaty kapitałowe podjęte przez inwestora za granicą w celu uzyskania bezpośredniego wpływu na działalność produkcyjną przedsiębiorstwa, w którym są lokowane lub z celu dostarczenia środków finansowych, dóbr inwestycyjnych, technologii lub know-how przedsiębiorstwu, w którym dana firma posiada udział własnościowy”.

BIZ to nie tylko przepływy środków finansowych, ale także całego pakietu zasobów niematerialnych, które są transferowane do zagranicznych filii lub oddziałów, stwarzając im podstawy do skutecznego konkurowania z podmiotami lokalnymi na nowym i nieznanym inwestorowi rynku.

Inwestycje bezpośrednie

• inwestor jest zainteresowany sprawowaniem kontroli, bądź wpływem na zarządzanie jednostką, w której zakupił udziały

• immanentną cechą tego rodzaju inwestycji jest transmisja wiedzy produkcyjnej, rozwiązań technologicznych, transfer nowych technologii, know0how, adaptacja nowoczesnych technik zarządzania, rozwiązań marketingowych czy podnoszenie kwalifikacji kadry pracowniczej

• skala zmian z przepływach BIZ jest znacznie mniejsza, a jej skutki mniej gwałtowne (zjawisko krótkookresowej nieodwracalności inwestycji)

• inwestorami są przedsiębiorstwa prywatne nie będące instytucjami finansowymi

• dokonują się w ramach danej organizacji (hierarchicznie).

Inwestycje portfelowe

• celem nie jest dążenie do sprawowania kontroli, a osiągnięcie korzyści płynących ze zwyżki wartości zakupionych udziałów, uzyskanie dochodów w postaci odsetek lun wypłat dywidend

• dotyczą z reguły zakupu akcji spółek giełdowych, akcji/udziałów w spółkach w początkowym etapie rozwoju, nie notowanych na giełdzie oraz papierów wartościowych emitowanych przez państwo

• zazwyczaj charakteryzują się krótszym horyzontem czasowym, a poza tym często są inwestycjami o charakterze spekulacyjnym

• inwestorami przeważnie są fundusze powiernicze. emerytalne, firmy ubezpieczeniowe itp.

• organizowane są przez rynek pomiędzy autonomicznymi przedsiębiorstwami.

Formalne kryteria definiowania BIZ

NBP za inwestycje bezpośrednią za granicą uznaje inwestycję dokonywaną przez rezydenta jednej gospodarki (inwestora bezpośredniego) w celu osiągnięcia długotrwałej korzyści z kapitału zaangażowanego z przedsiębiorstwo - rezydenta innej gospodarki (przedsiębiorstwo bezpośredniego inwestowania)

Przedsiębiorstwem bezpośredniego inwestowania jest przedsiębiorstwo, w którym inwestor bezpośredni posiada co najmniej 10% akcji zwykłych lub uprawnienia do 10% głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy lub udziałowców. Kapitał inwestycji bezpośredniej obejmują kapitał zakładowy (akcyjny lub udziałowców), wnoszony w postaci pieniężnej lub jako aport rzeczowy, dopłaty do kapitału, reinwestowane zyski oraz inne zmiany należności i zobowiązań związane z zadłużeniem miedzy przedsiębiorstwami powiązanymi kapitałowo ( głównie kredyty inwestorów).

Oprócz danych na temat przepływów bezpośrednich inwestycji zagranicznych NBP podaje także informację dotyczącą stanu kapitału ( na dany moment - najczęściej na koniec roku) zaangażowanego przez inwestorów zagranicznych w Polsce, czyli wartość zobowiązań Polski z tytułu BIZ. Podawana jest również wartość kapitału zaangażowanego przez polskich inwestorów za granicą, czyli stan należności Polski z tytułu bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

WYKŁAD 15

Pozytywne i negatywne efekty bezpośrednich inwestycji zagranicznych

Sfera oddziaływania	Pozytywne efekty	Negatywne efekty
Zasoby	dodatkowy kapitał podwyższenie kwoty inwestycji transfer nowej technologii transfer zdolności menadżerskich marketingowy know-how dostęp do nowych rynków zbytu	odcięcia rodzimych przedsiębiorstw od rynków zagranicznych zastąpienie produktów lokalnych produktami zagranicznymi za dużo lub zła forma BIZ może odpowiadać lokalnemu zapotrzebowaniu
Przedsiębiorstwa	wprowadzenie nowej kultury pracy i przedsiębiorczości nowe praktyki konkurowania wzrost produktywności efekty split-overs	koncentracja na rynku nieodpowiednie dopasowanie zagranicznego managementu do struktur lokalnych ograniczenie rozwoju lokalnych przedsiębiorstw poprzez specjalizację w produktach wysoko przetworzonych
Podatki	dodatkowe wpływy z podatków	redukcja wpływów z podatków poprzez ceny transferowe
Bilans płatniczy	podwyższenie bilansu poprzez zastąpienie importu przez inwestycje podwyższenie eksportu	pogorszenie bilansu płatniczego poprzez wzrost importu i spadek eksportu poprzez wyparcie lokalnych eksporterów
Międzynarodowa integracja	lepsze powiązania z rynkiem międzynarodowym włączenie do struktur międzynarodowych	wyparcie przedsiębiorstw eksporterów obniżenie eksportu i podwyższenie importu
Polityczna, socjalna i kulturowa sytuacja	bezpośrednie przerzucenie krajom przyjmującym ekonomicznego i politycznego systemu nowe, dobre praktyki pracy udostępnienie nowych form zachowania i kultury	„fundowanie” socjalnego kulturowego i politycznego niepokoju wprowadzenie nieakcpetowalnych wartości (złe praktyki pracy) bezpośrednie wmieszanie zagranicznych przedsiębiorstw w wydarzenia polityczne

Pozytywne i negatywne efekty oddziaływania bezpośrednich inwestycji zagranicznych na rynek pracy

Sfera oddziaływania	Efekty bezpośrednie		Efekty pośrednie
		pozytywne	negatywne	pozytywne	negatywne
Ilość	BIZ powiększają kapitał netto, tworzą miejsca pracy w rozwojowych przemysłach	BIZ dokonywane drogą przejęcia istniejących firm, mogą prowadzić do racjonalizacji zatrudnienia i utraty miejsc pracy	BIZ tworzą miejsca pracy przez powiązania kooperacyjne z miejscowymi firmami, wywołując efekty mnożnikowe w gospodarce kraju przyjmującego	Wykorzystanie przez inwestorów importu jako źródła zaopatrzenia lub zastępowania miejscowych firm (wypieranie z rynku) prowadzi do utraty miejsc pracy
Jakość	W firmach z udziałem kapitału zagranicznego są wyższe płace i wyższa wydajność pracy	Inwestorzy zagraniczni wprowadzają niepożądane praktyki w zakresie zatrudnienia	Przenikanie do firm miejscowych i rozprzestrzenianie wśród nich dobrych wzorców organizacji i zaradzania pracy	Mozę wystąpić erozja poziomu płac, gdy firmy miejscowe przystąpią do konkurencji z inwestorami zagranicznymi
Lokalizacja	BIZ tworzą nowe i prawdopodobnie lepsze miejsca pracy w regionach charakteryzujących się wysoką stopą bezrobocia	BIZ przyczyniają się do dalszego zatłoczenia zurbanizowanych obszarów, pogłębiają regionalne nierównowagi	BIZ zachęcają kooperujące firmy dostawcze do przenoszenia się do obszarów w których występuje podaż siły roboczej	BIZ wypierają lokalnych producentów, przyczyniając się do regionalnego bezrobocia, jeżeli dochodzi do substytucji miejscowej produkcji lub kiedy źródłem zaopatrzenia staje się dla nich import

39

1Z

2

5

4

1

rzemieślnicy

produkty (P) wytworzone przez rzemiosło

chłopi

żywność (Ż)

surowce (S)

właściciele ziemi

renta ekonomiczna (R)

1Ż

1S

1P

3

1P

układ

organizacyjny

SYSTEM

GOSPODARCZY

układ

regulacji

układ zjawisk

sfery realnej

Dwa skrajne modele systemów gospodarczych

autonomiczny

(zdecentralizowany, czysty, rynkowy)

centralny

(scentralizowany)

ludność

zasoby

naturalne

zasoby

majątkowe

jednostki

gospodarcze

Polityka regionalna

Polityka interregionalna

- podmiotami planowania i realizacji działań są władze państwowe i organizacje międzynarodowe

Polityka intraregionalna

- podmiotami planowania i realizacji działań są władze regionalne

---