Przysadka mózgowa - gruczoł dokrewny o masie 0,7 g, którego funkcją jest wytwarzanie i wydzielanie hormonów. Jest ona zlokalizowana wewnątrz czaszki w okolicy kostnego zagłębienia nazywanego siodłem tureckim (łac. sella turcica). Przysadka jest ściśle funkcjonalnie związana z częścią mózgu - podwzgórzem. Przysadka dzieli się na trzy części: przednią (adenohypophysis), środkową i tylną. Część przednia i środkowa powstały z nabłonka wyścielającego podniebienie wtórne, natomiast część tylna powstała z podwzgórza i funkcjonalnie jest jego częścią: nie wytwarza ona własnych hormonów, a jedynie magazynuje i wydziela oksytocynę i wazopresynę (hormon antydiuretyczny). Niedoczynność przysadki powoduje karłowatość i upośledzenie rozwoju biologicznego. Nadczynność natomiast objawia się gigantyzmem i przedwczesną dojrzałością płciową (w wieku dziecięcym) albo akromegalią (u dorosłych).
Część przednia (gruczołowa) wydziela:
hormon wzrostu (GH) odpowiedzialny za rozrost organizmu, transport aminokwasów i syntezę białek, wzrost poziomu glukozy we krwi, rozkład tłuszczów zapasowych oraz zatrzymanie jonów wapniowych i fosforanowych potrzebnych do rozrostu kości;
prolaktynę (PRL) - u kobiet zapoczątkowuje i podtrzymuje wydzielanie mleka (laktacja), a u kobiet karmiących hamuje wydzielanie estrogenu blokując menstruację i owulację;
hormon adrenokortykotropowy ACTH wzmaga wydzielanie hormonów przez korę nadnerczy;
hormon tyreotropowy TSH;
hormon folikulotropowy FSH - u kobiet pobudza wzrost i dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego oraz wydzielanie estrogenu, u mężczyzn pobudza spermatogenezę;
hormon luteinizujący LH - u kobiet podtrzymuje jajeczkowanie i produkcję progesteronu, a u mężczyzn pobudza produkcję testosteronu;
endorfiny PEA.
Część środkowa wydziela:
hormon melanoforowy MSH - pobudza komórki barwnikowe skóry do syntezy melaniny.
Część tylna (nerwowa) magazynuje:
oksytocynę - wspomaga zapłodnienie oraz powoduje skurcze mięśni macicy, co ma znaczenie podczas akcji porodowej;
wazopresynę ADH (hormon antydiuretyczny).
Hormony części tylnej przysadki są syntetyzowane w podwzgórzu.
Przytarczyce, gruczoły przytarczyczne (łac. glandulae parathyroideae, ang. parathyroid glands) - dwie pary gruczołów produkujących parathormon. Jest on odpowiedzialny za zwiększanie poziomu wapnia we krwi obniżając tym samym zawartość w kościach. Poza tym obniża ilość jonów fosforanowych we krwi. Niedobór powoduje tężyczkę objawiającą się nadpobudliwością mięśni i nerwów. Nadmiar natomiast powoduje zbyt dużą ilość wapnia we krwi co przyczynia się do tego, że kości są słabe i łatwo ulegają urazom. Gruczoły przytarczyczne osadzone są w masie tkanki łącznej otaczającej gruczoł tarczycowy pod górnymi i dolnymi biegunami tarczycy. Wydzielają one parathormon odpowiedzialny za regulację poziomu wapnia we krwi i płynie tkankowym. Stymuluje on uwalnianie wapnia z kości i resorpcję wapnia z kanalików nerkowych. Aktywuje witaminę D, która zwiększa ilość wapnia wchłanianego w jelicie. Wydzielana przez tarczycę kalcytonina działa antagonistycznie w stosunku do parathormonu. Gdy stężenie wapnia wzrasta ponad normę, wytwarzana w tarczycy kalcytonina hamuje uwalnianie wapnia z kości. Znajdują się pod górnymi i dolnymi biegunami tarczycy.
pierwotna nadczynność przytarczyc (hyperparathyroidismus primarius)
wtórna nadczynność przytarczyc (hyperparathyroidismus secundarius)
trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc (hyperparathyroidismus tertiarius)
Niedoczynność przytarczyc- jest główną z możliwych przyczyną wystąpienia hipokalcemii.
uwarunkowana brakiem parathormonu
pierwotna niedoczynność przytarczyc (hypoparathyroidismus primarius)
wtórna niedoczynność przytarczyc (hypoparathyroidismus secundarius)
rzekoma niedoczynność przytarczyc (pseudohypoparathyroidismus)
Przytarczyce produkują parathormon, nawet więcej niż zwykle, jednak receptor dla parathormonu nie funkcjonuje prawidłowo. Spowodowane jest to defektem białka G.
Budowa anatomiczna i położenie - Nieparzysty gruczoł wydzielania wewnętrznego umiejscowiony u ssaków w przednio-dolnej części szyi. Zbudowany jest z dwóch płatów bocznych połączonych wąską cieśnią (węziną). Czasami występuje także trzeci płat - piramidowy.
Boczne płaty tarczycy sięgają:
ku górze - do połowy wysokości chrząstki tarczowatej krtani,
ku dołowi - piąta chrząstka tchawicy,
bocznie - pęczek naczyniowo-nerwowy szyi,
ku tyłowi - powięź przedkręgowa.
Węzina tarczycy (łac. isthmus glandulae thyroideae) łączy ze sobą oba płaty boczne. Zlokalizowana jest ona na przedniej ścianie górnego odcinka tchawicy. Niekiedy (w przypadku wola) węzina może zachodzić na przednią ścianę krtani. Płaty boczne są przykryte przez mięśnie podgnykowe. Niestały płat piramidowy ciągnie się w górę od cieśni i może sięgać wyżej niż płaty boczne. Częściej położony nieco po lewej stronie niż pośrodkowo. Jest on pozostałością dolnego odcinka przewodu tarczowo-językowego, z którego rozwija się ten gruczoł.
Tarczyca należy do dużych gruczołów człowieka, ważąc od 30 do 60 g. Może się powiększać w trakcie ciąży. Jej wielkość zmienia się także w zależności od cyklu miesiączkowego. Przez 1 g tkanki tarczycowej przepływa w ciągu 1 min. około 5 l krwi
Gruczoł ten produkuje hormony trijodotyroninę/trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) oraz kalcytoninę, wpływając na metabolizm i gospodarkę wapniowo-fosforową organizmu.
Budowa histologiczna i czynność - Tarczyca otoczona jest dwuwarstwową łącznotkankową torebką. Warstwa wewnętrzna jest połączona bezpośrednio z miąższem gruczołu za pośrednictwem łącznotkankowych beleczek, które wnikają do jej wnętrza, tworząc w ten sposób zrąb narządu. Druga, zewnętrzna blaszka (tzw. powięź tarczowa), obejmuje także przytarczyce. Miąższ gruczołu stanowią głównie pęcherzyki, których wielkość waha się od 20 do 900 µm. Są one główną masą tego gruczołu. Ich ściana zbudowana jest z jednowarstwowego nabłonka, najczęściej sześciennego, choć może być on także płaski. Zależy to od stanu czynnościowego gruczołu. Nabłonek płaski jest formą spoczynkową - hormony (T3-trójjodotyronina i T4-tyroksyna) nie są wydzielane.
Nabłonek sześcienny jest z kolei formą aktywną - hormony są syntetyzowane. Zmiana wielkości komórek wiąże się z tym, że tarczyca jako jedyny gruczoł człowieka tak obficie magazynuje produkowane przez siebie hormony, zanim zostaną one uwolnione do krwi. Są one przechowywane w postaci jodowanej tyreoglobuliny w żelu wewnątrzpęcherzykowym. Stężenie T3 w tarczycy wynosi około 0,02-0,3 µmol/g, a T4 15-200 µmol/g. Duży zapas, a zatem duża objętość żelu, powoduje, że komórki leżące na brzegach są uciskane. Jednocześnie nie ma potrzeby produkcji dodatkowych ilości hormonów. W przypadku gdy tarczyca zaczyna wydzielać hormony pod wpływem TSH, ilość zapasów, a także ich objętość, zmniejsza się. Komórki na powrót stają się sześcienne, mają bowiem teraz więcej miejsca. Dodatkowo, dążąc do stanu spoczynkowego, zaczynają produkować hormony. Komórki pęcherzykowe tarczycy magazynują również sam jod i jego zawartość wynosi około 600 µg/g tkanki. Oprócz komórek nabłonkowych w miąższu tarczycy znajdują się także komórki C (przypęcherzykowe). Pochodzą one z grzebienia nerwowego. Są to duże komórki o owalnych jądrach, najczęściej leżące na obwodzie pęcherzyków, czasem także pomiędzy nimi. Należą do układu komórkowego APUD. Produkują one hormon - kalcytoninę oraz somatostatynę i serotoninę.
Unaczynienie i unerwienie
Unaczynienie:
tętnica tarczowa górna (od tętnicy szyjnej zewnętrznej),
tętnica tarczowa dolna (od pnia tarczowo-szyjnego - od tętnicy podobojczykowej),
tętnica tarczowa najniższa - wśród 5-10% populacji (od łuku aorty)[potrzebne źródło].
Odpływ krwi żylnej:
żyła tarczowa górna (do żyły szyjnej wewnętrznej),
żyła tarczowa dolna (do żyły szyjnej wewnętrznej)'
żyła tarczowa najniższa (zwykle większa od pozostałych) (do żyły ramienno-głowowej lewej).
Odpływ chłonki:
do węzłów chłonnych szyjnych głębokich (z dolnej części poprzez węzły chłonne przed- i przytchawicze)
Unerwienie (współczulne i przywspółczulne):
nerwy tarczowe górne,
nerwy tarczowe środkowe,
nerwy tarczowe dolne,
sploty tarczowe górne,
sploty tarczowe dolne,
Regulacja pracy tarczycy - Praca tarczycy jest regulowana dwojako. Produkcja i wydzielanie hormonów metabolicznych jest pod kontrolą układu podwzgórze-przysadka i działającego na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego (wydzielanie hormonów tarczycy wpływa ujemnie na wydzielanie TSH, hormonu układu podwzgórze-przysadka, pobudzającego tarczycę). Wydzielanie i produkcja tych hormonów może także zachodzić na skutek pobudzenia układu współczulnego, którego zakończenia adrenergiczne dochodzą do komórek pęcherzykowych tworząc z nimi synapsy chemiczne. Stanowi to istotny element w reakcji obronnej organizmu, mobilizując zapasy. Regulacja produkcji kalcytoniny zależy tylko od stężenia wapnia we krwi. U samic mogą wystąpić zaburzenia w pracy tarczycy podczas ciąży, co wynika ze zmiany w regulacji hormonalnej u kobiet ciężarnych.Wydzielanie trijodotyroniny i tyroksyny przez tarczycę jest regulowane bezpośrednio i pośrednio. Wydzielanie hormonów tarczycy zwiększają:
- hormon tyreotropowy TSH (wzmaga wychwytywanie jodu przez gruczoł tarczowy i wiązanie jodu z białkiem oraz przyspiesza proteolizę tyreoglobuliny),
- TRH tyreoliberyna działa na gruczoł tarczycy pośrednio przez tyreotropinę TSH,
- zimno (pod wpływem termodetektorów w ośrodku termoregulacji podwzgórze wydziela TRH działając pośrednio na gruczoł tarczowy),
- wazopresyna, adrenalina (zwiększają wydzielanie hormonów tarczycy do krwi).
Prawidłowa czynność hormonalna tarczycy jest nazywana eutyreozą.
Rozwój tarczycy - Tarczyca powstaje z endodermalnego nabłonka dna pierwotnej jamy ustnej, w pobliżu otworu ślepego. Rozwój rozpoczyna się w 4. tygodniu życia prenatalnego. Tarczyca wędruje, by ok. 7. tygodnia osiągnąć pozycję ostateczną - przednią powierzchnię tchawicy. Komórki C tarczycy mają odmienne pochodzenie - V wewnętrzna kieszonka skrzelowa.
Ewolucja tarczycy - Filogenetycznie tarczyca pochodzi od endostylu, który u niższych strunowców (bezczaszkowców, osłonic) służył do pobierania pokarmu.
Działanie hormonów tarczycy - Hormony tarczycy posiadają liczne funkcje. Regulują metabolizmu oraz regulacja gospodarki wapniowo-fosforowej. Jednym z nich jest tyroksyna, która przyśpiesza przemianę materii.
Choroby związane z zaburzeniem pracy tarczycy
Nad- i niedoczynności
Wole niedoczynne
Wole nadczynne (wole guzkowe),
Warianty anatomiczne i anomalie rozwojowe
Trzustka (łac. pancreas) - gruczoł położony w górnej części jamy brzusznej składający się z części wewnątrzwydzielniczej (hormonalnej, odpowiedzialnej za wytwarzanie m.in. insuliny i glukagonu) i zewnątrzwydzielniczej (trawiennej, produkującej sok trzustkowy). Jej przeciętna masa wynosi 70-100 g. Mierzy ok. 12 - 30 cm.
Budowa anatomiczna - Składa się z głowy, objętej pętlą dwunastnicy, trzonu i ogona odchodzącego w sąsiedztwo śledziony i lewej nerki. Drogi wyprowadzające sok trzustkowy, będący produktem zewnątrzwydzielniczej części trzustki, uchodzą jako przewód trzustkowy główny (przewód Wirsunga) na brodawce dwunastniczej większej (brodawka Vatera), najczęściej łącząc się tam z drogami żółciowymi (przewód żółciowy wspólny). Możliwe jest istnienie przewodu trzustkowego dodatkowego (przewód Santoriniego), który albo uchodzi do dwunastnicy na brodawce dwunastniczej mniejszej lub łączy się z przewodem Wirsunga.
Unaczynienie - Do trzustki dochodzą naczynia:
Unerwienie - Unerwienie przywspółczulne pochodzi od nerwu błędnego, natomiast współczulne ze splotu współczulnego.
Budowa histologiczna - Komórki wchodzące w skład części wewnątrzwydzielniczej trzustki (części produkującej hormony) są zgromadzone w skupiskach nazywanych wyspami trzustkowymi lub wyspami Langerhansa. Liczbę wysp ocenia się na 1-3 milionów, a stanowią one zaledwie około 2% całkowitej masy tego narządu.
Komórki wchodzące w skład wysp trzustkowych:
komórki B (β) - produkują insulinę,
komórki A (α) - produkują glukagon,
komórki D (δ) - produkują somatostatynę,
komórki polipeptydowe.
Czynność wydzielniczą trzustki modulują neuroprzekaźniki i adrenalina:
acetylocholina (Ach) wpływa dodatnio na uwalnianie insuliny, gdy stężenie glukozy jest podwyższone.
noradrenalina (Nor) - hamuje wydzielanie insuliny.
Enzymy trawienne wydzielane przez trzustkę to:
amylaza trzustkowa,
trypsynogen - enzym aktywuje się pod wpływem enzymu enterokinazy jelitowej w pH 5,2-6,0 lub autokatalitycznej aktywacji przy pH 7,9, w dwunastnicy do trypsyny,
chymotrypsynogen - enzym aktywuje się pod wpływem trypsyny i pH 8,0 w dwunastnicy do chymotrypsyny,
nukleaza: rybonukleaza i deoksyrybonukleaza,
Funkcje - Trzustka spełnia dwie zasadnicze funkcje:
czynność zewnątrzwydzielnicza (sok trzustkowy wydzielany do dwunastnicy zawierający przede wszystkim enzymy trawienne),
Choroby - Najczęstsze schorzenia trzustki:
rak trzustki (część zewnątrzwydzielnicza) i hormonalnie czynne nowotwory części wewnątrzwydzielniczej (wyspiaki)
torbiel trzustki
kamica przewodów trzustkowych.
Chorób o znaczeniu ogólnoustrojowym takich jak cukrzyca i mukowiscydoza nie zalicza się do chorób tego narządu. Chorobami trzustki zajmuje się gastroenterologia.
Nadnercze, inaczej gruczoł nadnerczowy (łac. glandula adrenalis), parzysty, niewielki (waga około 4 gramów) gruczoł wydzielania wewnętrznego położony zaotrzewnowo na górnym biegunie nerki. Nadnercza składają się z części korowej i rdzeniowej różnych pod względem budowy i czynności.
Kora stanowi główną masę gruczołu - około 90% całego nadnercza. Składa się z trzech warstw o różnej budowie histologicznej: kłębkowatej, pasmowatej i siatkowatej.
Kora wytwarza hormony:
glikokortykoidy (syntetyzowane w komórkach warstwy siatkowatej i pasmowatej), z których najważniejszy jest kortyzol,
mineralokortykoidy (w warstwie kłębkowatej), z których najsilniejsze działanie wykazuje aldosteron,
niewielkie ilości hormonów płciowych - androgenów (w warstwach pasmowatej i siatkowatej).
Rdzeń nadnerczy wytwarza katecholaminy. Stale wydziela do krwi niewielkie ilości adrenaliny. Natomiast wszelkie stany emocjonalne, takie jak gniew czy strach, powodują nagłe wydzielanie do krwi dużej jej ilości. W rdzeniu nadnerczy produkowane są też niewielkie ilości noradrenaliny. Hormony wydzielane przez korę nadnerczy utrzymują równowagę wodno-mineralną organizmu (aldosteron), pomagają również w sytuacji długotrwałego stresu, podnoszą stężenie glukozy we krwi.
Jądra (łac. testis, dosłownie - świadek, orchis, testimonium virile, grec. dydimis ) to męskie narządy rozrodcze u ludzi i zwierząt. Samce ssaków posiadają 2 jądra, które najczęściej znajdują się w mosznie - worku skórno-powięziowym, wywodzącym się ze ściany brzucha. U większości ssaków jądra są położone poza obrębem ciała, zawieszone przez powrózek nasienny w worku mosznowym. Jest to spowodowane tym, że spermatogeneza zachodzi wydajniej w temperaturach niższych niż ok. 37 stopni Celsjusza, panująca wewnątrz ciała. Mięsień dźwigacz jądra (musculus cremaster) wchodzi w skład powrózka nasiennego. Dzięki skurczom powrózka nasiennego, wywołanym zbyt niska temperaturą, jądra są przywodzone do ciała. Rozkurcz umożliwia ich odwiedzenie. Jest to swoisty mechanizm termoregulacyjny. To zjawisko jest znane jako odruch mięśnia dźwigacza jądra. Zachodzi ono także w odpowiedzi na stres (jądra zostają podciągnięte ku ciału w celu ich ochrony podczas walki; zjawisko to wykształciło się w toku ewolucji) oraz podczas orgazmu. Zwykle jedno jądro wisi niżej od drugiego (zazwyczaj lewe). Jest to głównie spowodowane różnicami w strukturach naczyniowych po prawej i lewej stronie. Uważa się, że jest to kolejne ewolucyjne przystosowanie mające chronić jądra przed uderzeniem jedno o drugie.
Funkcja - Podobnie jak jajniki (których są odpowiednikami), jądra są składnikiem dwóch układów: rozrodczego (jako gonady) oraz endokrynnego (jako gruczoły dokrewne). Funkcje jąder, to:
produkcja męskich hormonów płciowych (m.in. testosteronu)
Obie funkcje jąder, spermotwórcza i endokrynna znajdują się pod kontrolą hormonów produkowanych przez przedni płat przysadki:
lutropiny (LH)
folikulotropiny (FSH)
Struktura - Pod wytrzymałą, włóknistą osłonką-błoną białawą (tunica albuginea), jądra zawierają bardzo delikatne kanaliki nasienne (tubuli seminiferi) kręte (contorti) i proste (recti). Kanaliki są wyłożone warstwą komórek (m.in. komórkami podporowymi-Sertolego), które od okresu dojrzewania do późnego wieku produkują plemniki. Kanaliki nasienne kręte przechodzą w kanaliki proste, tworzące sieć jądra (rete testis), z których następnie wychodzą przewody wyprowadzające, prowadzące do najądrza (gdzie nowo utworzone komórki dojrzewają), następnie do nasieniowodu (vas deferens) i dalej do przewodu wytryskowego (ductus ejaculatorius), który łączy się z ostatnim odcinkiem - cewką moczową. Pod wpływem pobudzenia seksualnego, plemniki zaczynają przemieszczać się przez przewód wytryskowy do części sterczowej cewki moczowej, skąd w czasie orgazmu są wypychane przez prostatę (dzięki skurczom mięśni) na zewnątrz prącia. Pomiędzy kanalikami nasiennymi znajdują się komórki śródmiąższowe Leydiga, które wytwarzają testosteron i inne androgeny.
Jajnik (ovarium) - jest narządem parzystym, występującym u samic zwierząt i u ludzi. U dojrzałej kobiety ma kształt spłaszczonej elipsoidy o wielkości 3×2×1 cm. Jajniki leżą wewnątrz jamy otrzewnej przy bocznych ścianach miednicy na tylnej powierzchni wiązadeł szerokich macicy, do których przywiązane są za pomocą krótkich krezek. Górne bieguny jajników objęte są przez jajowody. Jajniki służą podwójnemu celowi - wytwarzaniu komórek jajowych oraz wydzielaniu żeńskich hormonów płciowych, estrogenów, progesteronu i inhibiny. Od chwili osiągnięcia przez kobietę dojrzałości płciowej (pokwitanie) aż do wygaśnięcia jej funkcji rozrodczej (menopauza - przekwitanie), tj. przez okres około 35-40 lat - co ok. 28 dni dojrzewa w jajniku tzw. pęcherzyk Graafa, zawierający komórkę jajową. Dojrzały do pęknięcia pęcherzyk ma średnicę około 1 cm, a komórka jajowa około 0,2 mm. Gdy pęcherzyk pęka, jajo dostaje się do jajowodu, a z pozostałej części pęcherzyka powstaje ciałko żółte, którego wydzielina jest konieczna dla umożliwienia wszczepienia zapłodnionego jaja w śluzówkę macicy. Estrogeny są wytwarzane w ciągu całego życia kobiety, progesteron zaś produkowany jest jedynie w okresie dojrzałości płciowej i to wyłącznie w drugiej połowie cyklu miesiączkowego oraz w czasie ciąży.
Szyszynka (łac. Corpus pineale, syn. glandula pinealis) - jeden z gruczołów wydzielania wewnętrznego, leżący pomiędzy wzgórkami górnymi blaszki pokrywy. Gruczoł znajduje się w zagłębieniu, pod blaszką czworaczą, kontaktując się z kresomózgowiem szypułą szyszynki. Posiada stosunkowo niewielkie rozmiary - długość 5-8 mm, a szerokość 3-5 mm. Powstała z międzymózgowia już u niektórych bezżuchwowców zastępując w całości zadania oka ciemieniowego. Komórki szyszynki - pinealocyty - produkują tzw. hormon snu, czyli melatoninę. Melatonina i jej pochodne metabolity są wydzielane do płynu mózgowo - rdzeniowego i do krwi. Jego wydzielanie jest ściśle związane z bodźcami świetlnymi - ich obecność hamuje produkcję tego hormonu. U człowieka i ssaków wywiera także hamujący wpływ na wydzielanie hormonów gonadotropowych, zapobiegając przedwczesnemu dojrzewaniu płciowemu. Czynność wydzielnicza szyszynki przebiega zgodnie z dobowym rytmem zmian oświetlenia i zapewne wpływa na rytmiczność różnych funkcji fizjologicznych. Hormonalnie czynne guzy nowotworowe przysadki powodują przedwczesne dojrzewanie płciowe. U ryb, płazów oraz gadów impulsy docierają do szyszynki bezpośrednio przez kości czaszki, które częściowo przepuszczają światło. U ssaków wydzielanie szyszynki kontrolowane jest przez impulsy wysyłane przez siatkówkę oka. Impulsy te są przekazywane przez tylną część podwzgórza, pień mózgu i rdzeń kręgowy do zwoju szyjnego górnego. Neurony tego zwoju kontrolują wydzielanie hormonu przez szyszynkę. Zaburzenia w pracy tego gruczołu powodują zachwianie rytmu dobowego oraz w dłuższym okresie zaburzenia w rozwoju gonad.
Grasica (łac. glandula thymus) to gruczoł znajdujący się w śródpiersiu przednim, tuż za mostkiem. Otoczony jest torebką łącznotkankową. Zbudowany jest z kory podzielonej na zraziki przegrodami łącznotkankowymi i z rdzenia wspólnego dla wszystkich zrazików kory. Zrąb tego narządu stanowią, w przeciwieństwie do innych narządów limfatycznych, komórki nabłonkowe pochodzenia endodermalnego. Charakterystycznymi cechami grasicy są zjawisko inwolucji, czyli gromadzeniu się w narządzie tkanki tłuszczowej żółtej oraz występowanie w części rdzennej tzw. ciałek Hassala. Grasica produkuje hormony takie jak: tymozyna, THF, tymulina, tymostymulina. Głównymi komórkami grasicy są limfocyty (tymocyty) i komórki nabłonkowe. Grasica powiększa się do 2 roku życia, pozostaje duża do okresu dojrzewania (waży ok. 25g), po czym zmniejsza się (po 60 roku życia waży nawet mniej niż 0,5g). Jest centralnym (pierwotnym) narządem limfatycznym, kontrolującym rozwój obwodowych (wtórnych) tkanek limfatycznych (węzły chłonne, śledziona) w życiu zarodkowym i okresie dojrzewania, ich kompetencji immunologicznej w okresie poporodowym. Komórki grasicy wędrują do obwodowych tkanek limfatycznych i zasiedlają je. Po tym procesie układ chłonny może funkcjonować nawet po usunięciu grasicy. Niezbędna jest dla rozwoju odporności organizmu. We wrodzonym braku tego narządu układ chłonny jest niewykształcony i istnieje upośledzona immunologiczna odporność komórkowa wraz z całkowitym brakiem gamma-globulin lub zbyt małą ich ilością.
Podczas przerostów oraz w jej nowotworach (grasiczak) często występują:
układowy toczeń trzewny
inne choroby autoimmunizacyjne
HORMON- chemiczny nośnik informacji przekazywanej pomiędzy komórkami danego organizmu lub wewnątrz danej komórki, działającej poprzez receptor.
Hormony możemy podzielić na:
HORMONY GRUCZOŁOWE
· Podwzgórze- liberyny, statyny, dopamina, oksytocyna, wazopresyna
· Przysadka mózgowa
- przedni płat- somatotropina, tyreotropina, gonadotropiny, prolaktyna
- tylny płat- oksytocyna, wazopresyna
· Kora nadnerczy- kortyzol (glikokortykoidy), androgeny, aldosteron
· Rdzeń nadnerczy- adrenalina, noradrenalina, dopamina
· Tarczyca- tyroksyna, trójodotyronina, kalcytonina
· Przytarczyczki- parathormon
· Gonady
- żeńskie- estrogeny, gestageny (progesteron)
- męskie- testosteron (anabolik)
· Trzustka- insulina, glukagon, somatostatyna
· Nerka- renina, ertyropoetyna, kalcitrol
· Grasica- tymozyna, tymopoetyna, grasiczy czynnik humoralny, tymulina tymostymulina
· Szyszynka- melatonina, serotonina
· Łożysko- gonadotropina kosmówkowa, estrogeny, progesteron
HORMONY TKANKOWE
∙ gastryna
∙ sekretyna
∙ cholecystokinina
∙ somatostatyna
∙ GIP
∙ VIP
∙ glukagon
∙ motylina
Charakterystyka hormonów:
Wazopresyna
- produkowana w podwzgórzu, a magazynowana w tylnym płacie przysadki.
- reguluję gospodarkę wodną organizmu.
- wpływa na wzrost ciśnienia krwi- kurczy mm naczyń krwionośnych.
- pobudza skurcz mm gładkich, mm macicy.
- zwiększa resorpcję H2O w nerkach, moczowodach, pęcherzu moczowym i skórze.
Oksytocyna
- powoduje odruch wydalania mleka z gruczołów sutkowych.
- powoduje skurcz mięśni gładkich macicy podczas porodu oraz stosunku, zapłodnienia.
Tyrotropina (TSH)- pobudza czynność wydzielniczą tarczycy, pobudza wzrost gruczołu tarczowego.
Kortykotropina (ACTH)- pobudza wydzielanie glikortykoidów i aterydów płciowych oraz wzrost warstwy pasmowatej i siatkowatej kory nadnercza.
Somatotropina (CH)- przyspiesza wzrost ciała pobudza wydzielanie IGF- I.
Folitropina (FSH)- pobudza wzrost pęcherzyków jajnikowych u płci żeńskiej i
spermatogenezę u płci męskiej.
Lutropina (LH)- pobudza owulację i lutenizację pęcherzyków jajnikowych oraz wydzielanie testosteronu.
Prolaktyna (PRL)- pobudza gruczoły mleczne do wytwarzania i wydzielania mleka, zapobiega owulacji.
Tyroksyna- pochodna aminokwasu tyrozyny zawierająca w swym składzie jod. Tyroksyna jest hormonem produkowanym przez tarczycę (T4). Wzmaga podstawową przemianę materii, pobudza syntezę białek i zmniejsza poziom cholesterolu we krwi. Oddziałuje też na ciepłotę ciała i wpływa na pobudzenie nerwowe.
Trójjodotyronina- pochodna tyrozyny (aminokwas) zawierająca trzy atomy jodu. Jerj wydzielanie wzmaga się zwłaszcza w niskich temperaturach. Zwiększa zużycie tlenu w komórkach i przyczynia się do podniesienia ciepłoty ciała oraz tempa metabolizmu.
Kalcytonina- hormon peptydowy wytwarzany przez komórki C gruczołu tarczowego powodujący obniżenie poziomu wapnia we krwi, m.in. przez odkładanie wapnia w kościach zapobiega więc ich demineralizacji i osteoporozie. Działa przeciwstawnie do parathormonu.
Insulina- jest hormonem działającym na przemianę materii w różnych tkankach.W większości tkanek (z wyjątkiem wątroby, mózgu i krwinek czerwonych) insulina zwiększa transport glukozy i aminokwasów do wnętrza komórek przez błonę komórkową. W wątrobie zwiększa syntezę glikogenu z glukozy, hamuje wytwarzanie glukozy z substratów niewęglowodanowych (glikogenezę) i zwiększa syntezę tłuszczów. W mięśniach szkieletowych również zwiększa syntezę glikogenu oraz syntezę białek. W tkance tłuszczowej powoduje wzrost syntezy tłuszczów i zmniejszenie ich rozkładu. Insulina jest więc hormonem pobudzającym gromadzenie substratów energetycznych w tkankach w postaci wielkocząsteczkowych substancji zapasowych. Stężenie we krwi glukozy, wolnych kw. Tłuszczowych i ciał ketonowych obniża się pod wpływem insuliny. Niedobór insuliny lub zmniejszona wrażliwość tkanek na działanie tego hormonu są przyczyną cukrzycy.
Glukagon- hormon ten działa przede wszystkim na wątrobę. Zwiększa tempo rozkładu w niej glikogenu i uwalnia do krwi glukozy, nasila glikogenezę i zwiększa wytwarzanie ciał ketonowych. Pobudza również rozkład białek w wątrobie i w innych tkankach, zwiększa rozkład tłuszczów w tkance tłuszczowej i wzmaga siłę skurczów serca. Stężenie glukozy, aminokwasów, wolnych kw. Tłuszczowych i ciał ketonowych we krwi pod wpływem glukagonu wzrasta. Obniżenie się stężenia glukozy i zwiększenie stężenia aminokwasów we krwi pobudza wydzielanie glukagonu.
Kortyzol, Kortykosteron
· powodują rozpad białek i syntezę węglowodanów z aminokwasów.
· działają na gospodarkę mineralną.
· hamują odczyny zapalne i alergiczne.
· utrzymują prawidłową pobudliwość mm poprzecznie prążkowanych szkieletowych, mm gładkich, mięśnia sercowego.
· zwiększają wydzielanie soku żołądkowego i przesączanie kłębuszkowe w nerkach.
· zmniejszają liczbę krążących we krwi obwodowej granulocytów kwasochłonnych.
Aldosteron
· zapobiegają zmniejszeniu objętości płynów pozakomórkowych.
· utrzymują równowagę elektrolitową.
· zwiększają resorpcję zwrotną sodu i wody w kanalikach nerkowych oraz wchłanianie sodu przez komórki gruczołów potowych, ślinowych, nabłonka jelit.
· zwiększają zawartość potasu w komórkach mięśniowych i nerwowych.
Testosteron i Estradiol
· przyspieszenie syntezy białek.
· rozwijają niektóre II- rzędowe cechy płciowe o typie męskim.
Adrenalina
· rozszerzenie naczyń krwionośnych w mm szkieletowych oraz zwężenie naczyń w skórze, w błonach śluzowych i w narządach jamy brzusznej.
· przyspieszenie skurczów serca, zwiększenie pojemności wyrzutowej serca i zwiększenie skurczowego ciśnienia tętniczego krwi.
· rozkurcz mm gładkich w ścianach przewodu pokarmowego, oskrzeli i pęcherza moczowego.
· zwiekszenie stężenia glukozy we krwi , działając na wątrobę poprzez cAMP, cyklazę adenylową, fosforylazę.
· pobudzenie OUN.
· pobudza spalanie tłuszczów.
Noradrenalina
· przekaźnik impulsów w układzie nerwowym.
· wywołuje wzrost ciśnienia tętniczego i obwodowego oporu naczyniowego.
· wpływa hamująco na mięśniówkę gładką przewodu pokarmowego.
· zwiększa siłę i częstość skurczów mięśnia sercowego.
· powoduje wzrost zużycia tlenu w tkankach.
· powoduje uwalnianie kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej.
Dopamina
· przekaźnik w synapsach OUN.
· w układzie pozapiramidowym jest odpowiedzialna za napęd ruchowy, koordynację oraz napięcie mięśni.
· w układzie rąbkowym (limbicznym) jest odpowiedzialna za procesy emocjonalne, wyższe czynności psychiczne oraz w znacznie mniejszym stopniu procesy ruchowe.
· w podwzgórzu jest związany głównie z regulacją wydzielania hormonów, a szczególnie prolaktyny ( stąd inną nazwą dopaminy jest prolaktostatyna) i gonadotropin.
Jest także stosowana jako lek, w postaci kroplówek, w zapobieganiu ostrej niewydolności nerek (zwiększa perfuzję nerkową), a w większych dawkach podwyższa ciśnienie tętnicze i działa dodatnio na siłę skurczu mięśnia sercowego i z tego względu jest stosowany we wstrząsie sepytcznym, kardiogennym, pourazowym, po peracjach kardiochirurgicznych oraz w zaostrzeniu przewlekłej niewydolności krążenia. Dopamina nazywana jest również hormonem szczęścia, gdyż powoduje pojawienie się jej w przestrzeniach między neuronami w jądrze półleżącym, zewnętrznie objawia się poczuciem euforii.
Estrogeny- żeńskie hormony płciowe, które wydzielają się podczas cyklu miesiączkowego. W organizmie powstają z cholesterolu. Syntetyzowane są przede wszystkim przez jajniki. Estron jest również wytwarzany przez adipocyty (komórki tkanki tłuszczowej).
Progesteron (luteina) - steroidowy żeński hormon płciowy wytwarzany przez ciałko żółte i łożysko (w czasie ciąży). Najważniejszy hormon wydzielany przez gonady (jajniki i jądra).
Wydzielanie progesteronu wzrasta po owulacji, co:
przygotowuje błonę śluzową macicy na przyjęcie zapłodnionego jaja
hamuje skurcze macicy
-wstrzymuje dojrzewanie pęcherzyków Graafa.
W warunkach fizjologicznych progesteron jest wytwarzany w zluteinizowanych komórkach ziarnistych ciałka żółtego jajnika, w zespólni kosmków łożyska od około 14-18 tygodnia ciąży, w warstwie pasmowatej i siatkowatej kory nadnerczy oraz w ośrodkowym układzie nerwowym. Ciałko żółte jajnika wytwarza progesteron w drugiej fazie cyklu płciowego w ilościach wzrastających od około 5 do 55 mg na dobę w 20-22 dniu cyklu i zmniejszających się do 27 dnia cyklu. Wydzielanie progesteronu przez ciałko żółte odbywa się pulsacyjnie.
Testosteron- podstawowy męski steroidowy hormon płciowy należący do androgenów. Jest produkowany przez komórki śródmiąższowe Leydiga w jądrach, a także w niewielkich ilościach przez korę nadnerczy, jajniki i łożysko.
kształtowanie płci i cech płciowych w życiu płodowym,
wpływa na spermatogenezę,
wykształcanie się wtórnych cech płciowych (budowa ciała, głos, typ owłosienia itp.),
wpływ anaboliczny (w bardzo niewielkim stopniu powoduje także zwiększenie masy mięśniowej itp.),
zwiększa libido,
przyspiesza zakończenie wzrostu kości długich,
pobudza rozwój gruczołu krokowego,
zwiększa poziom cholesterolu we krwi (zatem teoretycznie zwiększa ryzyko miażdżycy tętnic) - w przeciwieństwie do estrogenów, które zmniejszają poziom cholesterolu we krwi,
w zależności od rozwoju emocjonalnego może powodować agresję.
Renina- mięśnie gładkie tętniczki doprowadzającej w miejscu przylegania do plamki gęstej kanalika krętego dalszego tworzą aparat przyklebuszkowy. W czasie niedokrwienia nerek aparat przyklebuszkowy wydziela do krwi reninę, która jest enzymem proteolitycznym działającym na alpha-2-globuline osocza, odczepiając od niej nieaktywny dekapeptyd - angiotensyne I. Pod wpływem enzymu konwertującego nieaktywna angiotensyna I ulega przekształceniu na aktywny oktapeptyd - angitensyne II.
Zasadniczymi czynnikami wywołującymi wydzielanie reniny przez nerki są:
- obniżanie się ciśnienia w zbiorniku tętniczym dużym
- zmniejszenie się przepływu nerkowego krwi w skutek skurczu błony mięśniowej tętnic nerkowych
- zmniejszenie się stężenia NaCl w moczu pierwotnym przepływającym przez kanalik krety dalszy koło plamki gęstej
- napływające z krwią tętniczą eikozanoidy
Angiotensyna II
· powoduje skurcz mm gładkich tętnic, podwyższając ciśnienie krwi
· zwęża naczynia krwionośne
· hamuje uwalnianie reniny z komórek przykłębuszkowych
· stymulator syntezy aldosteronu
· silna substancja wazoaktywna
Melatonina- hormon produkowany przez szyszynkę, czyli gruczoł dokrewny znajdujący się w centralnej części mózgu. Jest wytwarzana po zapadnięciu ciemności. Powstaje z aminokwasu - tryptofanu znajdującego się w produktach zbożowych i żółtym serze. Wzmacnia ona odporność, usuwa wolne rodniki, pełni funkcję ochronną i przy dojrzewaniu oraz przy andropauzie.
Serotonina- biologicznie czynna amina, hormon pełniący funkcję m.in. ważnego neuroprzekaźnika w ośrodkowym układzie nerwowym i w układzie pokarmowym. Produkowana w jądrach szwu. Związek ten występuje też w trombocytach.
Sekretyna - hormon tkankowy o charakterze polipeptydu wydzielany w postaci nieczynnej prosekretyny przez gruczoły w błonie śluzowej dwunastnicy - komórki S oraz jelita cienkiego. Pod wpływem kwaśnej treści z żołądka staje się uczynnioną sekretyną. Sekretyna należy do tzw. hormonów żołądkowo-jelitowych.
wydzielanie przez trzustkę soku trzustkowego o zubożałym składzie enzymatycznym, lecz o dużej zawartości wodorowęglanu sodu (NaHCOз);
zwiększenie wydzielania żółci i soku jelitowego;
hamuje perystaltykę jelit i żołądka.
Wydzielanie sekretyny zachodzi pod wpływem kwaśnego pH treści żołądkowej, jaka dociera do dwunastnicy.
Gastryna - jest hormonem produkowanym przez komórki G zlokalizowane w części odźwiernikowej żołądka oraz w początkowej części dwunastnicy. Gastryna nie jest jednolitym hormonem, składa się z mieszanki różnych związków. Do głównych działań fizjologicznych zalicza się wydzielanie kwasu solnego oraz wpływ na prawidłowy stan błony śluzowej żołądka.
Cholecystokinina (CCK), dawniej nazywana również cholecystokinina-pankreozymina to peptydowy hormon tkankowy przewodu pokarmowego.
Jest on wydzielany przez śluzówkę dwunastnicy i jelita czczego. Zadaniem cholecystokininy jest stymulacja wydzielania żółci i soku trzustkowego.
Bodźcem do zwiększenia wydzielania cholecystokininy są głównie produkty częściowego trawienia tłuszczów.
Cholecystokinina ma również działanie hamujące uczucie głodu.
Cholecystokinina jest złożona z 33 aminokwasów i w swej budowie jest zbliżona do innego hormonu przewodu pokarmowego - gastryny. Hormon ten wywiera swoje działanie jako neurohormon w ośrodkowym układzie nerwowym.
Motylina - hormon tkankowy produkowany przez wyściółkę jelita. Stymuluje on skurcze mięśni gładkich jelita i odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu układu trawiennego. Podczas prób klinicznych udowodniono, że substancje będące agonistami motyliny przyspieszają opróżnianie żołądka, a jednocześnie pobudzają motorykę odcinka żołądkowo-jelitowego przewodu pokarmowego. Pobudza perystaltykę jelita cienkiego.
Peptyd żołądkowo-jelitowy- dawniej uważano go za hormon kontrolujący motorykę żołądka, jednak efekt ten następuje w stężeniach wyższych niż fizjologiczne, a właściwe jego działanie ogranicza się do zwiększenia wydzielania insuliny, której stężenie jest wyższe przy podawaniu doustnym niżeli dożylnym. Obecnie peptyd ten nazywany jest - przez niektórych naukowców - glukozozależnym peptydem insulinotropowym (glucose-dependent insulinotropic peptide) przez co akronim pozostaje ten sam. Sugerowana jest również jego rola w regulacji metabolizmu wolnych kwasów tłuszczowych poprzez aktywację lipazy lipoproteinowej w adipocytach.
Wazoaktywny peptyd jelitowy- peptydowy hormon składający się z 28 reszt aminokwasowych i u człowieka produkowany w jelitach, trzustce i niektórych strukturach mózgu. Wzmaga działanie enzymu dwunastnicy cholecystokininy (CCK pobudza wydzielanie soku trzustkowego oraz żółci).
Hormony peptydowe i białkowe
Wytwarzane przede wszystkim przez przysadkę, podwzgórze, łożysko, przytarczyce, komórki α i β wysepek Langerhansa.
Związanie niektórych hormonów nadaje receptorowi aktywność kinazy białkowej. Nosi to nazwę receptora katalitycznego. Związanie takiego hormonu prowadzi do fosforylacji receptora oraz niektórych białek wewnątrzkomórkowych. Większość hormonów białkowych z wyjątkiem T3 i T4 działa na komórkę docelową poprzez receptor błonowy, współdziałający z enzymami cyklazą adenylanową lub fosfolipazą C oraz białkiem G. wysyłają one sygnały do wnętrza komórki za pomocą wtórnego przekaźnika, którym może być cAMP lub cGMP, IP3, jony Ca2+ i tlenek azotu NO. W ich powstawaniu uczestniczy białko G, złożone z podjednostek α, β, γ. Pełnią one funkcję pośrednika między błonowym kompleksem hormon - receptor a enzymami generującymi wtórne przekaźniki. cAMP, gdy do receptora związanego z białkiem G dołączy się hormon, białko składającego się z podjednostek dołącza GTP. Powoduje to oddysocjowanie podjednostki α od białka. Wiąże się on z cyklazą adenylanową. Podjednostka α ma aktywność GTP-azową i powoduje szybką hydrolizą GTP do GDP. Uczestniczy w tym ATP, które przechodzi w cAMP. Powoduje to odłączenie GDP od podjednostki, która asocjuje z dimerem βγ. inaktywuje to białko G i jego powrót do postaci spoczynkowej. Odłącza się wtedy hormon od receptora. Gdy w cytoplazmie obecny jest cAMP komórka jest niewrażliwa na działanie hormonu. Poprzez cAMP działają: adrenalina, noradrenalina, glukagon, kalcytonina, parathormon, wazopresyna, TSH, melanotropina, ACTH i LH, gonadotropina kosmówkowa, FSH.
Hormony przysadki mózgowej
Hormon wzrostu (GH, STH)
Pobudza biosyntezę białka i kwasów nukleinowych, co wpływa na wzrost kości i mięśni. Pobudza lipolizę, zmniejsza glikogenolizę w wątrobie i mięśniach.
Hormon adrenokortykotropowy (ACTH)
Pobudza korę nadnerczy do biosyntezy hormonów steroidowych.
Hormon tyreotropowy (TSH)
Pobudza komórki gruczołowe tarczycy do wytwarzania i wydzielania hormonów.
Hormon pobudzający pęcherzyki Graafa (FSH)
W organizmie żeńskim pobudza rozwój pęcherzyków Graafa, wydzielanie estrogenów, w męskim nasila spermatogenezę.
Hormon luteinizujący (LH)
W organizmie żeńskim pobudza przemianę pęcherzyka Graafa w ciałko żółte, wywołuje owulację, pobudza biosyntezę progesteronu przez ciałko żółte, w męskim nasila spermatogenezę, wytwarzanie hormonów płciowych męskich - androgenów.
Prolaktyna
Pobudza proces laktacji.
Melanotropina
Pobudza proces biosyntezy melanin w melanocytach.
Oksytocyna
Pobudza czynność skurczową macicy w czasie porodu.
Wazopresyna (adiuretyna)
Pobudza resorpcję moczu pierwotnego w kanalikach nerkowych. Chroni organizm przed nadmierną utratą wody i elektrolitów.
Hormony łożyska
Gonadotropina kosmówkowa
Hormony przytarczyc
Parathormon
Utrzymuje prawidłowe stężenie Ca2+ w płynie pozakomórkowym, działając na kości, nerki, błonę śluzową jelit. Obniżenie stężenia Ca2+ w płynie jest bodźcem do wydzielania parathormonu.
Kalcytonina
Zmniejsza stężenie Ca2+ w płynie pozakomórkowym, sprzyja uwapnieniu kości.
Hormony przewodu pokarmowego
Gastryna
Pobudza komórki okładzinowe dna i trzonu żołądka do wydzielania HCl.
Sekretyna
Pobudza wydzielanie soku trzustkowego oraz zwiększa w nim zawartość wodorowęglanów.
Cholecystokinina (CCK)
Pobudza skurcz pęcherzyka żółciowego, powodując wypływ żółci do dwunastnicy. Zwiększa wytwarzanie i sekrecję soku trzustkowego.
Insulina
Wydzielanie przez komórki β wysepek Langerhansa jest ściśle skoordynowane z uwalnianiem glukagonu przez komórki α. Wzajemnie relacje między ilościami insuliny i glukagonu, są regulowane przez ilość glukozy przyswojonej z pokarmu i powstałej w wyniku glukoneogenezy lub glikogenolizy oraz przez wielkość zużycia glukozy w tkankach. Komórki β są bardzo wrażliwe na zmiany stężenia glukozy. Spożycie węglowodanów prowadzi do wzrostu stężenia glukozy we krwi i jest sygnałem do zwiększonego wydzielania insuliny i zmniejszenia wydzielania glukagonu. Pobudza ona transport glukozy do wnętrza komórek. Spożycie białka przejściowo zwiększa stężenie aminokwasów w osoczu, a tym samym wydzielanie insuliny. Hormony przewodu pokarmowego, zwłaszcza sekretyna pobudzają wydzielanie insuliny.
Mechanizm działania
Insulina działa na komórkę docelową przez receptor błonowy, bez udziału wtórnego przekaźnika, czym różni się od większości hormonów białkowych. Insulina wiąże się ze swoim receptorem o wysokim powinowactwie do tego hormonu, zlokalizowanego w błonie plazmatycznej komórek większości tkanek (wątroby, mięśni, tkanki tłuszczowej). Receptor ma podjednostkę α (mającą lokalizacje pozakomórkową oraz miejsce wiązania insuliny) i β (przenikającą przez całą grubość błony komórkowej). Związanie insuliny przez podjednostkę α powoduje zmiany konformacyjne przenoszone na podjednostkę β, nadając im aktywność kinazy tyrozynowej. Wiązanie insuliny uruchamia kaskadę reakcji fosforylacji i de fosforylacji.
Glukagon
Komórki α w odpowiedzi na bodźce, które sygnalizują hipoglikemię, niskie stężenie glukozy we krwi.
Mechanizm działania
Glukagon wiąże się z dużym powinowactwem do receptorów w błonie komórkowej hepatocytów. Związanie powoduje aktywacje cyklazy adenylanowej w błonie plazmatycznej.
Hormony pochodne aminokwasów
Wytwarzane przede wszystkim przez tarczycę, rdzeń nadnerczy, układ nerwowy, w szyszynce, w tkankach.
Hormony tarczycy
Tyroksyna T4
Trijodotyronina T3
W pęcherzykach tarczycy magazynowany jest jod (wbrew gradientowi stężeń). Komórki pęcherzyków syntetyzują białko tyreoglobuliną.
Stymulują one procesy kataboliczne.
Aminy katecholowe
Adrenalina
Wykazuje silne działanie sympatykotoniczne, zwęża naczynia obwodowe, podnosi ciśnienie tętnicze, przyspiesza czynność serca, rozluźnia mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i oskrzeli, rozszerza źrenice, pobudza glikogenolizę w wątrobie oraz lipolizę w tkance tłuszczonej.
Noradrenalina
Jest neuroprzekaźnikiem o ośrodkowym układzie nerwowym i mediatorem pozazwojowych włókiem współczulnych. Kurczy naczynia obwodowe, podnosi ciśnienie tętnicze krwi.
Dopamina
Jest mediatorem synaptycznym w obwodowych i ośrodkowych neuronach adrenergicznych. Rozszerza naczynia wieńcowe i naczynia nerkowe.
Hormony szyszynki
Melatonina
Hormony tkankowe
Histamina
Serotonina
Mechanizm działania hormonów , hormony steroidowe
Są to hormony działające na receptory cytolpazmatyczne. Do cytoplazny przez błonę wnikają hormony sterydowe, gdzie łączą się ze swoimi receptorami . Reakcja ta poprzedzona jest wiązaniem się sterydów z białkiem . które odgrywają znaczną rolę w transporcie tych hormonów. Hormony sterydowe w kompleksie z receptorami zmieniają właściwości receptorów czyniąc je aktywnymi. W tej formie aktywny kompleks H-R wnika na teren jądra komórkowego gdzie oddziałując na chromatynę jądrową powoduje określona odpowiedź komórki.
Hormony sterydowe łatwo rozpuszczają się w warstwie lipidowej błony i w ten sposób przemieszczają się do wnętrza komórek, gdzie łączą się z odpowiednimi receptorami na terenie cytoplazmy. Efektem powstania kompleksu hormon-receptor jest uaktywnienie konkretnych genów i powstanie nowych białek, często o charakterze enzymatycznym.
Podwzgórze zawiera ważne ośrodki kierujące czynnością autonomicznego układu nerwowego, gospodarką wodną organizmu (regulacją ilości wody i odczuwaniem pragnienia), termoregulacją, czynnością gruczołów wewnątrzwydzielniczych, pobieraniem pokarmu (głód i sytość), przemianą tłuszczów, przemianą węglowodanów (cukrów), snem i czuwaniem, czynnościami seksualnymi (cyklami układu rozrodczego, popędem seksualnym) oraz reakcjami emocjonalnymi. Czynność podwzgórza pozostaje w ścisłym związku z przysadką mózgową.
Podwzgórze, które jest ośrodkiem preferencji seksualnych w mózgu, pełni odmienne funkcje u kobiet niż u mężczyzn. U mężczyzn reguluje ono przepływ hormonów w taki sposób, żeby zapewnić utrzymanie stałego ich poziomu. U kobiet podwzgórze reaguje na wysoki poziom hormonu powodując dalsze jego wydzielanie. (Anne Moir, David Jessel "Płeć mózgu").
Podwzgórze stanowi wierzchołek trójkąta, łączący bezpośrednio biochemiczny kanał łączności z kanałami nerwowymi. Tą drogą wszelkiego rodzaju procesy psychiczne mogą wpływać na zmianę funkcji biochemicznych organizmu żywego. Szczególną pozycję w łączności mózgu z narządami wewnętrznymi zajmują aminy katecholowe: adrenalina i noradrenalina. Podwzgórze jest ośrodkiem przyjemności.
Kortykoliberyna (hormon uwalniający kortykotropinę, CRH)- wielopeptydowy neuroprzekaźnik i hormon związany z odpowiedzią organizmu na stres. Pobudza przysadkę do wydzielania hormonu adrenokortykotropowego.
Tyreoliberyna - (skrót TRH) hormon peptydowy pobudzający przysadkę mózgową do wydzielania hormonu tyreotropowego.
Gonadoliberyna - hormon peptydowy złożony z 10 aminokwasów - dekapeptyd, stymuluje wydzielanie gonadotropin.
Somatoliberyna - Pobudza przysadkę mózgową do wydzielania hormonu wzrostu.
Somatostatyna) - hormon peptydowy będący antagonistą somatoliberyny. Somatostatyna blokuje wydzielanie hormonu wzrostu przez przysadkę mózgową oraz hamuje wydzielanie insuliny.
Prolaktoliberyna (PRH) Stymuluje przysadkę do wydzielania prolaktyny (PRL).
Dopamina działa przez swoiste receptory zlokalizowane w błonie pre- jak i postsynaptycznej. Odgrywa odmienną rolę w zależności od miejsca swego działania:
w układzie pozapiramidowym jest odpowiedzialna za napęd ruchowy, koordynację oraz napięcie mięśni - w chorobie Parkinsona występuje niedobór dopaminy;
w układzie rąbkowym (limbicznym) jest odpowiedzialna za procesy emocjonalne, wyższe czynności psychiczne oraz w znacznie mniejszym stopniu procesy ruchowe;
w podwzgórzu jest związana głównie z regulacją wydzielania hormonów, a szczególnie prolaktyny (stąd inną nazwą dopaminy jest prolaktostatyna - PIH (Prolactin Inhibitory Hormone) i gonadotropin.
Dopamina jest także stosowana jako lek, w postaci kroplówek, w zapobieganiu ostrej niewydolności nerek (zwiększa perfuzję nerkową), a w większych dawkach podwyższa ciśnienia tętnicze i działa dodatnio na siłę skurczu mięśnia sercowego i z tego względu jest stosowany we wstrząsie septycznym, kardiogennym, pourazowym, po operacjach kardiochirurgicznych oraz w zaostrzeniu przewlekłej niewydolności krążenia.
Dopamina nazywana jest również "hormonem szczęścia", gdyż pojawienie się jej w przestrzeniach między neuronami w jądrze półleżącym, zewnętrznie objawia się poczuciem euforii..
Melanoliberyna Pobudza produkcję melanotropiny przez przysadkę (płat pośredni), która to pobudza szyszynkę do produkcji melatoniny
Melanostatyna -. Hamuje uwalnianie melanotropiny.
Wazopresyna- Powoduje zagęszczanie moczu poprzez resorpcję wody i jonów sodu w kanalikach nerkowych poprzez pobudzanie receptorów V2. Powoduje ekspresję genów kodujących kanał AQ2 (w przeciwieństwie do AQ1 stale obecnego w błonie) dla wody, następnie translację tegoż mRNA oraz wbudowanie tego produktu w błonę bieguna apikalnego komórek sześciennych budujących kanaliki nerkowe.
Oddziałuje również na naczynia krwionośne powodując ich skurcz dzięki obecnym w ścianie naczyń receptorom V1.
Oksytocyna powoduje skurcze mięśni macicy, co ma znaczenie podczas akcji porodowej. Uczestniczy także w akcie płciowym i zapłodnieniu (powoduje skurcze macicy podczas orgazmu, które ułatwiają transport nasienia do jajowodów).
Uwalniana jest po podrażnieniu mechanoreceptorów brodawek sutkowych np. podczas ssania piersi, co ułatwia wydzielanie mleka oraz po podrażnieniu receptorów szyjki macicy i pochwy. Estrogeny wzmagają wydzielanie oksytocyny, a progesteron je hamuje. Bezpośrednio po porodzie, oksytocyna powoduje obkurczanie macicy oraz położonych w ścianie macicy naczyń krwionośnych, tamując w ten sposób krwawienie po urodzeniu łożyska. W okresie połogu ma bezpośredni wpływ na zwijanie macicy, tak więc karmienie piersią przyspiesza ten proces.
Uwalnianie hormonów podwzgórza zachodzi pod wpływem impulsów nerwowych. Hormony podwzgórza mają właściwości pobudzające lub też hamujące. Jedne z nich pobudzają komórki części gruczołowej do syntezy hormonów, inne zaś zmniejszają lub całkowicie hamują syntezę i wydzielanie hormonów.
Działanie pobudzające mają: hormon uwalniający kortykotropinę (CRH- kortykolibetyna), hormon uwalniający tyreotropinę(TRH- tyreoliberyna), hormon uwaniający luteotropinę i follikulotropinę (LH-FSH-RH- gonadoliberyna) hormon uwalniający prolaktynę (PRL-RH- prolaktoliberyna) oraz uwalniający hormon wzrostu (GH-RH- somatoliberynę).
Działanie hamujące (inhibicyjne) wykazują hormon hamujący uwalnianie hormonu wzrostu - somatostatyna oraz czynnik hamujący uwalnianie hormonu melanotropowego - melanostatyna (MIF)
Podobie jak płat przedni zbudowana jest z gnazd komórkowych, utworzonych przez komórki barwnikooporne i nieliczne komórki zasadochłonnych beta. Płat posredni jest bardzo dobrze rozwiniety u kręgowców zimnokrwistych.
Część ta wytwarz tylko jeden hormon-intermedynę (zwaną również hormonem melanoforowym, MSH). Wyodrebniono go z przysadki przeżuwaczy i świni. Hormon występuje w formie alfa i beta. Jego działanie skupia się na melanoforach- komórkach barwnikowych zawierających melaninę. U człowieka wpływ MSH na zachowanie się melanoforów jest zazwyczaj nieznaczny, jednak w pewnych warunkach, np. w czasie ciąży,wzrost jego ilości powoduje nieco ciemniejszą barwę skóry.
Hormon po podaniu rybom, płazom czy gadom reguluje czynność komórek pigmentowych skóry . Usunięcie przysadki u tych zwierząt wywołuje rozjaśnienie skóry, natomiast podawanie hormonów melanoforowych wywołuje jej ściemnienie.
Hormony części nerwowej przysadki wytwarzane są przez podwzgórzowe parzyste jądra nadwzrokowe i przykomorowe. Wydzielina komórek nerwowych tych jąder spływa wzdłuż wypustek osiowych nerwów szlaku podwzgórzowo-przysadkowego i jest odkładana w części nerwowej przysadki. U ssaków z części nerwowej przysadki wyodrębniono oksytocynę oraz wazopresynę, natomiast u ptaków oksytocynę i wazotocynę. W skład tych hormonów wchodzi 9 aminokwasów. Oksytocyna, wazopresyna i wazotocyna różnią się od siebie aminokwasami podstawionymi w pozycji 3 i 8.
Oksytocyna - wywiera wpływ na kurczliwość mięśniówki macicy podczas krycia samic, mechanicznego pobudzanie macicy i zewnętrznych narządów rozrodczych, a także podczas porodu. Spełnia także istotną rolę przy opróżnianiu gruczołu mlekowego, działając na komórki mięśniowo-nabłonkowe pęcherzyków mlekowych. Uwalniana zostaje podczas ssanie i z krwią dociera do komórek. Wydzielanie oksytocyny zachodzi na drodze odruchu nerwowego, przy podrażnieniu macicy, zewnętrznych narządów płciowych oraz gruczołu mlekowego.
Wazopresyna(antydiuretyna, h. adiuretyczny)- główna funkcja to regulacja gospodarki wodnej ssaków, poprzez wtórne wchłanianie wody oraz regulacja ciśnienia krwi (podwyższa).
Czynniki wpływające na wydzielanie ADH
pobudzające
hamujące
fizjologiczne
patofizjologiczne
farmakologiczne
kliniczne
Fizjologiczne- hiperosmolalność, stojąca postawa ciała(nadciśnienie ortostatyczne), wysiłek fizyczny
Patofizjologiczne:
zmniejszenie objętości krwi krążącej (krwotok, zastoinowa niewydolność serca, marskość wątroby)
choroba podwzgórza
schorzenia płuc(zapalenie, gruźlica)
zaburzenia CUN (udar, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, krwiak podtwardówkowy)
niedoczynność tarczycy
ból nudności
stres emocjonalny
cukrzyca
reakcja wazo-wagalna(omdlenia)
Farmakologiczne
lit
morfina(duże dawki)
barbiturany
nikotyna
acetylocholina
środki moczopędne(obniżenie ciśnienia tętniczego)
nitruprusydek sodu (jw.)
bradykinina(jw.)
insulina
angiotensyna II
środki cholinergiczne
agoniści beta-adrenergiczni
2-deoksy-D-glukoza
Kliniczne- oddychanie z dodatnim ciśnieniem
Hamujące:
fizjologiczne- hiposmolalność, leżąca postawa ciała
patofizjologiczne- moczówka prosta, wzrost ciśnienia krwi, hipoosmolalność
farmakologiczne- noradrenalina, etanol, kofeina, środki antycholinergiczne, morfina(małe dawki), lit, wdychanie CO2
kliniczne- hiperwolemia spowodowana infuzją płynów (glukozy), oddychania z ujemnym ciśnieniem, stan nieważkości
Główne czynniki pobudzające wydzielanie ADH jest hiperosmolalność i zmniejszenie objętości krążącej krwi.W normalnych warunkach wzrost osmolalności 1-2% (będący najczęściej konsekwencją niedoboru wody) jest najistotniejszą przyczyną wydzielania ADH.Hiperwolemia jest silniejszym bodźcem uwalniającym ADH niż hiperosmolalność.Mocznik podnosi osmolalność osocza- wzrost ciśnienia hamująco na wydzielanie ADH, natomiast spadek ciśnienia zmniejsza częstość wyładowań w baroreceptorach pobudzając ADHRegulacja wydzielania ADH za pośrednictwem baroreceptorów może być czynnikiem dominującym, nie stanowi ona jednak fizjologicznego bodźca wpływającego na wydzielanie ADHWzrost płynu wewnątrzkomórkowego w osmoreceptorach wtórną w stosunku do hiposmolalności płynu zewnątrzkomórkowego (ECF) hamuje wydzielanie ADH (wypicie wody przyczynia się do hiposomolalności ECFWzrost ciśnienia tętniczego w następstwie zwiększenia objętości ECF hamuje uwalnianie ADHUwalnianie ADH jest hamowanie przez wzrost napięcia ścian lewego przedsionka, dużych naczyń żylnych, dużych żył płucnych, półleżąca postawa ciała, znieczulenie w wodzie od wysokości szyiGłówną funkcją ADH jest kontrolowanie ECF, w głównej mierze przez wpływ antydiuretyczny oraz wpływ na zagęszczenie moczADH wpływa także na objętość ECF i ciśnienie krwi poprzez wywoływanie skurczu naczyń krwionośnych oraz działanie antydiuretyczneADH przyczynia się do resorbcji wody wolnej od rozpuszczalnych w niej substancji poprzez zwiększenie przepuszczalności przy transporcie transepitelialnym wody przez komórki główne kanalika zbiorczego Zaburzenia wydzielania ADH
SIADH- zespół nieprawidłowego wydzielania ADH prowadzący do zatrucia wodnego - spowodowany nadmiernym lub nieprawidłowym wydzielaniem ADH z przysadki mózgowej lub ze źródła ekotopowego (np. złośliwy guz)
Po wypiciu wody następuje retencja => wzrost ECF i objętość krwi, pojawia sięhipernatriuria i hiponatremia (gdyż zahamowane jest wydzielanie aldosteronem). Hiposomolalność krwi prowadzi do powstawania obrzęków. Następuje wzrost osmolalności moczu z powodu zmniejszonego wydalania wody przy jednoczesnym, ciągłym wydalaniu Na
Moczówka prosta
Charakteryzuje się nie całkowitym lub częściowym brakiem wydzielania ADH (neutrogenna-ośrodkowa) lub odpowiedzi nerki na ADH (nerkopochodna)
Odznacza się spadkiem resorbcji wody w kanalikach zbiorczych, czego konsekwencją jest:
Wielomocz (poliuria)- wydalanie rozcieńczonego moczu
Polidypsia (wzmożone pragnienie)
Wazotocyna- u ptaków spełnia podobną rolę jak oksytocyna u ssaków, wywołuje kurczliwość macicy podczas znoszenia jaja. Podobnie jak wazopresyna kieruje gospodarką wodną organizmu.
Neurohormony są to hormony wytwarzane przez komórki nerwowe, które stanowią pewien rodzaj łącznika między układem nerwowym a dokrewnym. Cechą tych komórek jest zdolność do przewodzenia impulsów i możność wydzielania neurohormonów. Hormony te są uwalniane przy zakończeniach nerwowych pod wpływem impulsów, które powstały pod wpływem określonego bodźca. Z zakończeń nerwowych są uwalniane do krwi, gdzie mogą wpływać na czynność innych narządów.
Wydzielane są głównie przez podwzgórze, przysadkę mózgową, rdzeń nadnerczy lub zakończenia nerwów obwodowych. Do najważniejszych z nich należą: oksytocyna, wazopresyna, hormon melanotropowy, a także podwzgórzowe czynniki uwalniające i hamujące układ podwzgórzowo-przysadkowy oraz autakoidy do których należą (adrenalina, noradrenalina, acetylocholina). Neuropeptydy to peptydy o funkcji mediatorów, syntezowane zarówno w neuronach jak i w innych komórkach organizmu np. (w kom.G w których produkowana jest gastryna). Są to związki o znacznie większej cząsteczce niż neurotransmitery klasyczne. Neuropeptydy mogą być wydzielane do szczeliny synaptycznej pełniąc tam rolę neuroprzekaźników lub do krążenie gdzie pełnią rolę neurohormonów. Zaliczamy do nich m.i grelinę, hormony jelitowo-żołądkowe, bombezyne.
Kininy i inne hormony tkankowe
W uszkodzonych tkankach dochodzi do aktywacji enzymów proteolitycznych, zwanych kalikreinami tkankowymi. Enzymy działają na białka tkankowe- kininogeny, odczepiając od nich aktywne polipeptydy- kininy, które depolaryzują nagie zakończenia nerwowe i wyzwalają we włóknach nerwowych dośrodkowe salwy impulsów bólowych. Kininy stanowią liczną grupę polipeptydówo zbliżonym działaniu fizjologicznym. Spośród nich poznano budowę chemiczną nanopeptydu -bradykininy. Kininy nie tylko depolaryzują nagie zakończenia nerwowe, ale również rozszerzają naczynia krwionośne. W uszkodzonych tkankach uwalnia się również histamina, która ma zbliżone działanie do kinin.
Hormony tkankowe to związki chemiczne wytwarzane w komórkach nieskupionych w oddzielnych komórkach wydzielania wewnętrznego i wpływające na czynności innych narządów w miejscu swego uwalniania(działanie parakrynne lub neurokrynne) lub przez układ krążenia (działanie dokrewne). Należy do nich du,ża grupa hormonów układu pokarmowego(np. gastryna, cholecystokinina, sekretyna i in.) wydzielanych przez komórki wewnętrzne( układ APUD), rozproszone w błonie śluzowej żołądka i jelit między komórkami wewnątrzwydzielniczymi i oddziałujących na narządy tego przewodu. Do hormonów tkankowych zalicza się także hormony wytwarzane przez nerki np. erytropoetyna i renina, lub serce, np. przedsionkowy czynnik natriuretyczny.
Udział witaminy D w regulacji gospodarki mineralnej organizmu człowieka
Podstawową rolą hormonalnej formy witaminy D w utrzymaniu homeostazy mineralnej jest podwyższanie efektywności jelitowej absorpcji wapnia i fosforanów. 1,25(OH)2D podwyższa przenikanie wapnia do wnętrza enterocyta, zwiększa szybkość przepływu wapnia przez cytozol komórki oraz jego transfer przez błonę podstawną do układu krążenia. W podwyższaniu transportu fosforanów bierze udział zależny od witaminy D kotransporter sodowo fosforanowy. Znaczna jednak część puli fosforanu pobieranego z jelita do układu krążenia transportowana jest w sposób niezależny od witaminy D.
W przypadku kości witamina D niezbędna jest dla zapewnienia jej prawidłowej mineralizacji, przy czym czyni to poprzez zapewnianie właściwego poziomu wapnia i fosforanów w układzie krążenia. 1,25(OH)2D jest również jednym z czynników stymulujących wytwarzanie przez osteoblasty kolagenu, na którym odkładają się nowe kryształy hydroksyapatytu. Jednak w obecności podwyższonych stężeń parathormonu, aktywna forma witaminy D stymuluje osteoblasty do wytwarzania limfokin pobudzających osteoklasty do wzmożonej resorpcji kości. Inne z wytworzonych przez osteoblasty limfokin powodują fuzję prekursorów osteoklastów i tworzenie dojrzałych osteoklastów. Ten kierunek działania witaminy D powoduje podwyższanie poziomu wapnia i fosforanu w układzie krążenia związany z resorpcją kości.Kolejnym narządem biorącym udział w regulacji homeostazy mineralnej jest nerka. Wyprodukowana w nerce pod wpływem stymulacji parathormonem (PTH) 1,25(OH)2D poprzez receptory witaminy D znajdujące się w komórkach kanalików nerkowych, hamuje swoją własną syntezę, uruchamiając równocześnie hydroksylazę 24, co prowadzi do zwiększenia produkcji 24,25(OH)2D.Kluczową rolę w utrzymaniu homeostazy mineralnej odgrywają przytarczyce. Poprzez zawarty w nich VDR aktywna forma witaminy D hamuje syntezę i wydzielanie PTH, którego synteza wzrasta w efekcie rozpoznawania przez właściwy receptor obniżenia się stężenia wapnia w układzie krążenia. Schematyczne przedstawienie działania witaminy D poprzez swoje receptory zawarte w jelicie, kości, nerkach oraz przytarczycach, w kierunku utrzymania homeostazy mineralnej organizmu.
Czynniki wzrostowe - peptydy wydzielane przez niektóre typy komórek zwierzęcych, pobudzające inne komórki do podziału albo różnicowania.
Czynniki wzrostowe działają za pośrednictwem receptorów, które są zlokalizowane na powierzchni komórek docelowych. Ich związanie się z receptorem zapoczątkowuje wytwarzanie cząsteczek mediatorów, uczestniczących w przekazywaniu sygnału przez błonę komórkową. Znanych jest około 20 czynników wytwórczych, m. in. interleukiny
1. Insulinopodobne czynniki wzrostu.
Należą do nich IGF-I i IGF-II. Są polipeptydami. Należą do somatomedyn. Produkowane są przedewszystkim w wątrobie i tkance chrzęstnej. Ich obecność wykazuje się w wielu tkankach. W osoczu niewielka ich ilość występuje w postaci wolnej. (frakcja niskocząsteczkowa), a znaczna część jest związana z białkami (frakcja wysoko cząsetczkowa). Są one odpowiedzialne za niepodlegającą hamowaniu aktywność insulinopodobną NSILA. Aktywność ta zostaje zachowana po wycięciu trzustki.
Wycięcie jej jednak powoduje cukrzycę,a spowodowane to jest niską w porównaniu z insuliną, aktywością IGF-I i IGF-II. IGF-II jest w znacznym stopniu niezależny od hormonu wzrostu i odgrywa znaczącą rolę we wzroście płodu do czasu porodu. Produkcja IGF-I jest powodowana przez działanie hormonu wzrostu i stymuluje syntezę białek w kościach. Steżenie IGF-I rośnie w okresie dzieciństwa, osiąga szczyt w okresie dojrzewania i zmniejsza się w podeszłym wieku.
2. Czynnik wzrostowy nerwów - NGF
Należy do neurotrofin, czyli białek potrzebnych do przeżycia i wzrostu komórek nerwowych.
Wiążą się z receptorami na zakończeniach aksonu. Ulegają następnie internalizacji, po czym są transportowane w wyniku wstecznego transportu aksonalnego do ciała komórki nerwowej, gdzie sprzyjają wytwarzaniu białek związanych z rozwojem, wzrostem i przeżyciem neuronu.
Receptor dla NGF to trk A. Niezbędny do podtrzymania funkcji i wzrostu neuronów współczulnych oraz niektórych neuronów czuciowych. Występuje w wielu tkankach organizmu. U samców myszy występuje w szczególnie dużym stężeniu w śliniankach podżuchwowych. Cząsteczka NGF składa się z dwóch podjednostek alfa, dwu podjednostek beta i dwu podjednostek gamma. Podjednostki beta wykazują cała aktywność cząsteczki NGF stymulującą wzrost neuronów, podjednostki alfa mają aktywność trypsynopodobną, a gamma są proteazami serynowymi(funkcja nieznana).
3. Czynnik wzrostowy nabłonka - EGF
Jest to peptyd. Produkowany przez ślinianki. Działa na nabłonek powowdując jego wzrost (regenerację). Jego obecność w ślinie należy do elementów ochronnych śliny i polega na wspomaganiu regeneracji nabłonka w przewodzie pokarmowym.
4. Płytkowy czynnik wzrostowy - PDGF
Jest dimerem składającym się z polipeptydów A i B. Jest produkowany przez Trombocyty, makrofagi i komórki śródbłonka. PDGF stymuluje gojenie się ran i jest silnm mitogenem dla mięsni gładkich naczyń krwionośnych. Odgrywa istotną rolę w angiogenezie.
5. Czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego - VEGF
Aktywność VEGF ogranicza się do komórek śródbłonka naczyniowego, choć może ona również rozciągać się na pewną liczbę komórek innych typów (np. stymulować migrację monocytów lub makrofagów). W doświadczeniach in vitro wykazano, że VEGF stymuluje mitozę komórek śródbłonka i ich migrację. VEGF zwiększa również przepuszczalność naczyń włosowatych dzięki czemu jest także nazywany czynnikiem przepuszczalności naczyniowej.
Wszystkie białka rodziny VEGF stymulują odpowiedź komórkową przez wiązanie do receptorów kinaz tyrozynowych (VEGFR) na powierzchni komórki, co powoduje ich dimeryzację i aktywację w wyniku transfosforylacji.
Synteza VEGF może zostać uruchomiona w komórkach nie otrzymujących odpowiedniej ilości tlenu (w warunkach hipoksji). Kiedy komórce zaczyna brakować tlenu zaczyna ona produkować Czynnik Indukowany Hipoksją HIF, który jest czynnikiem transkrypcji. HIF stymuluje między innymi uwalnianie VEGF. Krążący VEGF wiąże się następnie do receptorów VEGF na komórkach śródbłonka uruchamiając szlak kinazy tyrozynowej prowadzący do angiogenezy.
Nadnercze, inaczej gruczoł nadnerczowy (glandula adrenalis), parzysty, niewielki (waga około 4 gramów) gr.wydzielania wewnętrznego położony zaotrzewnowo na górnym biegunie nerki.Nadnercza składają się z części korowej i rdzeniowej różnych pod względem budowy i czynności. Kora stanowi główną masę gruczołu - około 90% całego nadnercza. Składa się z trzech warstw o różnej budowie histologicznej: kłębkowatej, pasmowatej i siatkowatej.
RDZEŃ NADNERCZY
-integralna część układu współczulno-nadnerczowego
- zbudowany z komórek chromochłonnych otoczonych zewnętrzną warstwą korową
- w rdzeniu nadnerczy wyróżniamy 2 rodzaje komórek
a) A-syntetyzujące adrenalinę
b) N-syntetyzujące noradrenalinę(aminy katecholowe,aminy biogenne)
ADRENALINA jest głównym hormonem syntetyzowanym w nadnerczach u większości gatunków zwierząt,
w mniejszym stopniu wydzielana jest jako neurotransmiter w ośrodkowym układzie nerwowym.
Noradrenalina jest obwodowym neuro transmiterem adrenergicznym wytwarzanym w nerwach i w 20
% w rdzeniu nadnerczy.
katecholaminy działają poprzez receptory adrenergiczne alfa i beta.
Podstawową funkcja katecholamin w organizmie jest utrzymanie homeostazy.Wszystkie czynniki
stresotwórcze wywołują podwyższenie poziomu katecholamin we krwi,jest to efekt przyspieszenia
ich syntezy i wydzielania.katecholaminy powoduja wzrost poziomu glukozy poprzez
stymulowanie glikogenolizy i glikoneogenezę z kwasu mlekowego w wątrobie.
Adrenalina działając na tkankę tłuszczową receptorów adrenergicznych aktywuje cAMP,drugi
przekaźnikw komórce,a w efekcie przyśpiesza lipolizę tłuszczów do glicerolu i wolnych kwasów tłuszczowych.Katecholaminy
hamują wydzielanie insuliny(alfa-receptory adrenergiczne) i stymulują wydzielanie glukagonu poprzez
beta-receptory adrenergiczne w omórkach trzustki.Adrenalina obniża stopień proteolizy w mięśniach
i uwalnianie aminokwasów.Katechoaliminy mają bardzo wazny udział w regulacji działania systemu krążenia
-zwiększają liczbę uderzeń serca i podnoszą cisnienie krwi.
ADRENALINA przekształca glikogen w glukozę, przez co podnosi poziom cukru we krwi, powoduje
rozkład glikogenu mięśniowego do kwasu mlekowego, mobilizuje tłuszcz tkanki tłuszczowej
przez aktywację lipaz, wywołuje skurcz naczyń tętniczych, z wyjątkiem naczyń wieńcowych
serca, które rozszerza. Powoduje pobudzenie mięśnia sercowego, zwiększając rzut serca
(wyrzucanie krwi z komór do tętnic). Wskutek zwężenia tętnic i zwiększenia rzutu serca
podnosi skurczowe ciśnienie krwi.
Adrenalina hamuje ponadto skurcze mięśni gładkich (tkanka mięśniowa) przewodu pokarmowego,
dróg oddechowych oraz dróg moczowych (noradrenalina działa tak samo, z tym że nie wpływa
w ogóle na przemianę materii). W układzie nerwowym pośredniczy w przenoszeniu bodźców z
włókien nerwowych do tkanek.
NORADRENALINA(norepinefryna), neurohormon wytwarzany w rdzeniu nadnerczy i zakończeniach
nerwów pozazwojowych układ sympatycznego (autonomiczny układ nerwowy).
Różni się od adrenaliny obecnością atomu H, zamiast grupy -CH3, przy atomie azotu.
Działa podobnie do adrenaliny tzn. podwyższa ciśnienie krwi i poziom glukozy we krwi.
Stosowana jest w ciężkich stanach niewydolności krążenia.
Adrenalina i noradrenalina są dostępne w postaci farmakologicznej i podawane w stanach
zagrożenia życia, przede wszystkim w czasie zabiegów reanimacyjnych oraz w leczeniu
wstrząsów alergicznych i ciężkich napadów astmy.
Kora nadnerczy pochodzenie: mezoderma
Warstwy:
Warstwa kłębkowata przeważa synteza mineralokortykoidów
Warstwa pasmowata. przeważa synteza glikokortykoidów
Warstwa siatkowata przeważa synteza hormonów płciowych
Stymulacja syntezy przez ACTH, prolaktyna
Kortykoidy i hormony płciowe wspólna droga syntezy
Do syntezy hormonów steroidowych wyjsciowym substratem jest cholesterol > pregnenolon > progesteron > kortyzol i aldosteron
estradiol > estriol
testosteron
Nadczynność tarczycy > może dojsc do obojnactwa, maskulinizacja krów
Glikokortykoidy
Stymulują rozkład białek we wszystkich komórkach, z wyjątkiem wątroby, nadmiar powadzi osłabienia mięśni ,spadek masy.
Pobudzają procesy lipolizy w tkance tłuszczowej
Hamuje procesy zapalne przez zmniejszenie przepuszczalności naczyń włosowatych co ogranicza migrację leukocytów. Hamuje synteze interleukin. Nadmiar prowadzi do zmniejszenia populacji limfocytów i eozynofili.
Mineralokortykoidy> Aldosteron
Regulacja poziomiu elektronitów K i Na
Zwiekszenie wydzielania Aldosteronu na wskutek działania angiotensyny 2 i 3
Docelowym miejscem działania są komórki kanalików nefronu. Resorpcja zwrotna Na.
Atrofia nadnerczy wywołana autoimmunologiczną lub zmianami nowotworowymi powoduje niedobór mineralokortykoidów i glikokortykoidów Choroba ADDISONA
Spadek wagi,zageszczenie krwi, niski wyrzut sercowy.
Nadczynność kory nadnerczy < sekrecja ACTH lub nowotwór Choroba CUSHINGA
Cukrzyca,osłabienie mięśni
Regulacja na zasadzie ujemnego sprzeżenia zwrotnego pomiedzy poziomami podwzgórzowo przysadkowo nadnerczowej.
GONADY
Gruczoły rozrodcze żeńskie- jajniki spełniają, podwójna role- wytwarzają komórki rozrodcze i wydzielają hormony, których zadaniem jest warunkowanie drugorzędowych i trzeciorzędowych cech płciowych.
Jajniki- układ hormonalny samicy jest hierarchiczny i rozróżnia się w nim
hormon podwzgórzowy uwalniający -GnRH lub LHRH
hormon gonadotropowy wytwarzane w części gruczołowej przysadki:
FSH- hormon folikulotropowy i LH- hormon luteinizujacy
hormony jajnika, czyli estrogeny i progesteron wydzielane w odpowiedzi na hormony gonadotropowe
Jajnik wytwarza dwa rodzaje hormonów steroidowych- estrogeny i progestydy. Najważniejszym estrogenem jest beta-estriadol. Mniejsze znaczenie maja estriol i estron natomiast progesteron wykazuje największą aktywność wśród progestydów.
Głównym substratem w syntezie estrogenów jak i progesteronu jest cholesterol. Niewielkie ilości tych hormonów są syntezowane z acetylokoenzymu A.
W jajniku estrogeny są syntezowane w komórkach warstwy ziarnistej pęcherzyków jajnikowych drugorzędowych, przede w fazie pęcherzykowej wszystkim w fazie pęcherzykowej i pod koniec fazy lutealnej.
Estrogeny transportowane są we krwi razem z albumina lub swoistym białkiem wiążącym, które w ciągu 30 minut może uwolnić hormon.
Unieczynnianie estrogenów zachodzi w wątrobie, rozbite trafiają do dwunastnicy wraz z żółcią lub wydalane są z moczem. Wątroba ma także zdolność konwersji estradiolu i estronu do nieczynnej biologicznie formy estriolu.
|Progesteron wytwarzany jest w ciałku żółtym w jajniku i w czasie ciąży w łożysku. Transportowany przez albumine i swoista globuline we krwi, ulega degradacji do prenandiolu w wątrobie i wydalany jest z moczem.
Estrogeny wywołują rozwój narządów płciowych i innych narządów związanych z rozrodem. Powodują wzrost błony śluzowej macicy, jajnika i rozrost gruczołu mlekowego. Estrogeny maja także wpływ na metabolizm, zwiększają aktywność osteoblastow i przyczyniają się do szybkiego zetknięcia chrząstek z nasadami kości długich. Obniżone wydzielanie estrogenów w późnym wieku powoduje osteoporoze kości - chorobę występującą głownie u kobiet. Estrogeny zwiększają ilość białka w organizmie odkładanie tkanki tłuszczowej.
Podobnie jak aldosteron zwiększają retencje sodu i wody w kanalikach nerkowych.
Progesteron hamuje skurcze macicy, działa antagonistycznie do estrogenów, wpływa na rozwój pęcherzyków mlecznych w gruczole mlekowym, a w dużych ilościach zwiększa resorpcje sodu, chloru, wody w kanalikach dalszych nefronów. Progesteron stymuluje wzrost gruczołów śluzowych w macicy i współdziała z estrogenami w procesie zagnieżdżania się zapłodnionej komórki jajowej. Hamuje dojrzewanie nowych pęcherzyków jajnikowych, a jego syntetyczne pochodne stosuje się w antykoncepcji.
Relaksyna - jest peptydem złożonym z łańcucha A- 22 aminokwasy, i łańcucha B- 26 aminokwasów, podobnym do insuliny. Wytwarzana jest w ciałku żółtym jajnika, w łożysku i granulocytach. Peptyd ten wpływa na rozluźnienie połączenia krzyżowo-miednicznego i spojenia łonowego w czasie porodu. Relaksyna wzmaga działanie kolagenozy i aktywatora plazminogenu. Enzymów degradujących kolagen błon płodowych. Działa syrgergistycznie z somatotropina oraz innymi hormonami jajnika. Najważniejszym mechanizmem regulującym funkcje jajników jest sprzężenie zwrotne, które w zależności od ilości estrogenów, czasu stanu hormonalnego, należy rozpatrywać jako dodatnie i ujemne.
Wysoki poziom estrogenów, progesteronu hamuje wydzielanie LHRH z podwzgórza oraz LH i FSH. Mechanizm ten jest wspomagany przez inhibicje wytwarzana w jajnikach. Dodatnie sprzężenie zwrotne pomiędzy jajnikami a podwzgórzem i przysadka wystepuje w czasie przedowulacyjnego wyrzutu estrogenów z pęcherzyka jajnikowego.